ΤΡΟΤΣΚΙ- Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΛΕΝΙΝ (2 ΤΟΜΟΙ)

Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ ΤΩΝ ΗΤΤΩΝ

Τυπώθηκε at 1.500 άντίτυπα τόν Νοέμβρη τού 1979 Εκδόσεις «ΑΛΛΑΓΉ» ΚσποδιστρΙου 44 — Α θήνα Τηλ. 5232570 ’Εκτύπωση ΛΙΘΟΠΡΕΣΣ ΕΠΕ Γράμμου 70 — Μοοχάτο Τηλ. 9412648

Λεόν Τρότσκι

Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ Ή Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ ΤΩΝ ΗΤΤΩΝ ΤΟΜΟΣ 1ος

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ — ΕΠΙΜ ΕΛΕΙΑ θ . Θ Ω Μ ΑΔΑΚΗΣ — Τ. ΜΗΤΑΦΙΔΗΣ

Εκδόσεις «ΑΛΛΑΓΗ» ΑΘΗΝΑ 1979

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Κλείνουν σήμερο έκοτΑ χρόνια Από τή γέννηση τοϋ ΛεΑν ΤρΑτσκι, ιοϋ ουνορχηγοδ τού Λένιν στήν Όχτωβριανή Επανάσταση, Ιδρυτή καί ΑρχηγοΟ τοΟ Κόκκινου Στροτοϋ καί Ιδρυτή τής Τέτορτης ΔιεθνοΟς. ΟΙ τροτσκιστές ο' Ολο τόν κόσμο τιμοΟν τό έκστοντόχρονα, πού συμπέφτουν ρέ τήν 62η έπέτειο τής Όχτωβριονής Επανάστασης, συνεχίζοντας τήν πόλη τού ΤρΑτσκι γιό τήν Ανάπτυξη τού διαλεχτικαϋ ύλισμοδ, τή διείσδυση στήν έργστική τόξη κοΙ τήν οίκοδόμηοη μοζικών επαναστατικών προλεταριακών καμμΑτων — τήν οικο­ δόμηση τού Παγκόσμιου Κόμματος τής Σοσιαλιστική ΕπσνΑστοσης σύν τόν μόνο τρόπο γιό τήν προγμότωση τού έποναστατικού ρόλου τής παγκόσμιος έργστικής τάξης. Συμμετέχοντας ο’ αυτήν τήν πΑλη, οΙ έκδόσεις «ΑΛΛΑΓΗ· καί ή ΕΔΕ προσφέρουν σήμε­ ρα στήν έργστική τόξη καί τή νεολαίο τόν πρώτο τόμο τής «Τρίτης Διεθνούς μετό τόν Λένιν· που γιό πρώτη φορό έκδίβεται στΑ έλληνικό. • Η Τρίτη Διεθνής μετό τόν Λένιν·, Οπως κοΙ τό Αλλα δύο έργα πού έχουμε έκδόσει τιμωντος τή ΧρονιΑ ΤρΑτσκι («Μαρξισμός καί ΣυνδικΑτο· καί «ΤΑ Μαθήματα τοϋ Οχτώθρη») είνοι Αποφασιστικό όπλα στΑ χέρια τής έργστικής τάξης καί τής πρωτοπορίας της, τής Εργατικής Διεθνιστικής Ενωσης, στόν σκληρό Αγώνα πού έχουν ΑνολΑθει ένόντια στΑ σταλινισμό καί τό ρεβιζιονιστικΑ δεκανίκια του γιό τήν οικοδόμηση μιύς μοζικής ΕΔΕ πού ΘΑ καθοδηγήσει τόν Αγώνα γιό τήν Ανατροπή τής σόπιας καί χρεοκοπημένης κυβέρνησης Καραμανλή καί γιό τήν έγκαθίδρυση τής έξουσίας τής έργστικής τάξης. Ή έκρηχτική πορεία τής παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης καί ή γοργή Ανάπτυξη τής πσγκΑσμιος έπονόστασης, Ιδιαίτερα μετό τήν έπονΑσταση στΑ ΊρΑν καί τή Νικαράγουα, έχουν δημιουργή­ σει τΙς Απαραίτητες προϋποθέσεις γιό τήν έκπλήρωση αυτού τοϋ κοθήκωπος. « Η Τρίτη Διεθνής μετό τόν Λένιν·, πού γράφτηκε Από τόν ΤρΑτσκι τό 1926 στήν 'Αλμα Άτα, όπου τόν είχε εξορίσει ή ΑνερχΑμενη γραφειοκρατική κόστα τοϋ ΣτΑλιν. ΑποτελεΤτοι Από τέσσερα μέρη («ΤΑ Σχέδια Προγράμματος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς — Κριτική

5

των Βασικών θέσεων·, ·ΚαΙ Τώρα — Γράμμα στΰ 6ο Συνέδριο τής Κ.Δ.», ·Τΰ Κινέζικα Ζήτημα μετύ τύ 6ο Συνέδρια τής Κ.Δ.·. «ΠοιαΙ Διευθύνουν Σήμερα τήν Κομμουνιστική Διεθνή·) καί είναι Αφιερωμένο στύ θεμελειώδη προβλήματα τής Τρίτης Διεθνούς. « Αγκα­ λιάζει, Οπως γράφει ύ Τρύτσκι, όλους τούς τομείς τής δροστηριότητός της: τύ Πρόγραμμά της, τή στρατηγική καί τήν ταχτική της, τΙς μορφές όργόνωαης καί τΙς προσωπικότητες που άποτελοϋν τήν ήγεαίο της... Περιλαβαίνει Επίσης μιύ έχτίμηαη τής έοωτερικής πολιτικής τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΙΣΙΔ , γιό όλόκληρη τήν τελευταίο περίοδο, όρχίζοντας άπό τήν όρρωστια καί τύ θάνατο τού Λέναν».

Ο Λεύν Τρύτσκι μαζί μέ τύν Λένιν είταν αΙ πρωτεργάτες καί αΙ θεμελιωτές τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς — αύταΙ έπεξεργάστηκσν τΙς Αρχές καί τύν διεθνιστικά έπσνοστατικΑ προσανατολισμό της. Μετά τά θάνατο τού Λένιν είταν Α ΤρΑτοκι πού ΑνΑλοβε νΑ ύπεραστήστε! αυτές τΙς Αρχές ένΑντια στύ σταλινικά έκφυλισμά πού μέ τή μορφή τής θεωρίας τού «σοσιαλισμού οέ μιά μόνη χωρά» προσπαθούσε νΑ φωλιάσει στήν ήγεσία ταύ Παγκό­ σμιου ΚΑμμστος τής Σοσιαλιστικής 'Επανάστασης γιύ νΑ τά καταστρέφει. Αναλύοντας τή θεωρία καί τήν πράξη τών έπιγάνων στήν πενταετία 1923— 1920, τή θεωρία καί τήν πράξη ταύ «Μεγάλου Οργανωτή τών Ηττών», ΑΛεύν Τρύτσκι φωτίζει Αλα τά προβλήματα που Αντιμετωπίζει ή έργστική τάξη καί ή πρωτοπορία της στήν πάλη της γιά έξαυσία, μπροστά σέ μιά ήγεσία τυφλή, έμπετρική, υποταγμένη στίς πιέσεκ; τού πσγκάσμιαυ Ιμπεριαλισμού πού τήν Αβηγοϋν Απύ ήττα σέ ήττα. Ιδιαίτερα στέκεται στά μεγάλα γεγονύτα τής έποχής, τΙς τρεις μεγάλες ήττες τού προλεταριάτου: στά γεγονότα τής Γερμανίας τά 1923, στήν Κινέζικη Επανάσταση τά 1925— 27, στή Γενική Απεργία τών βρετσνών έργατών τά 1926, κάνοντας μιΑ Ανάλυση καί μιά τεράστια συνεισφορά στή μαρξιστική θεωρία σέ Ατι Αφορά τήν Ιμπεριαλιστική έποχή καί τά ράλο τής ήγεσΙσς τού προλεταριάτου. Σ' άλάκληρα τύ έργα διαγράφονται καθαρά αΙ δυά, διαμετρικά Αντίθετες, πολιτικές γραμμές: ή έπσνσστστική διεθνιστική γραμμή ταύ Τρύτσκι καί ή έθνικαρεφορμιστική γραμ­ μή τών Στάλιν— Μπαυχάριν. « Η μιά συνειδητή καί συνεπής. Είταν ή προέχτοαη καί ή όνάπτυξη τών στρατηγικών όρχών τού λενινισμού έφαρμοσμένων στά προβλήματα τής ΕΣΣΔ καί τής παγκόσμιος Επα­ νάστασης: ούτή είταν ή γραμμή τής Αντιπολίτευσης. Καί ή άλλη όαυνείδητη, άντιφστική, δισταχτική, γραμμή που γλιστρούσε μέ ζίγκ ζόγκ καί όπομοκρυνότσν άπό τύ λενινισμό κάτω άπό τήν πίεση έχθρικών ταξικών δυνάμεων στή διάρκεια μιός περιόδου πολιτικής αμπωτιδας στά διεθνή τομέα: ούτή είταν ή γραμμή τής έπίαημης ήγεοίος».

Στή σοσιαλπστριωτική πολιτική ταύ Στάλιν τού «σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χωρά», που Απομόνωνε τή Σοβιετική Ρωσία ύπύ τύν ύπΑλαιπο κάσμα καί Απύ τήν Ιμπεριαλιστική έποχή καί παύ τελικά Αδήγησε στή διάλυση τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, Α Λεύν Τρύτσκι Απαντούσε: «Στήν έποχή τού Ιμπεριαλισμού δέν μπορεί κανείς νό έξετόαει τήν πιχη μιας απομο­ νωμένης χώρος παρά παίρνοντας σόν ύφετηρία τΙς τάσεις τής παγκόσμιος έξέλιξης οάν ένιαϊο σύνολο μέσα στά όποιο είναι Ενσωματωμένη, μέ τΙς Εθνικές της Ιδιομορφίες, αυτή ή χώρα καί ύπύ τά όποιο έξορτύτοι...». «Μονάχο 6τον ξεκινήσει κανείς άπό τήν παγκόσμιο οικονομία πού κυριαρχεί ατό διάφορα μέρη της μπορεί νά Επεξεργαστεί τύ πρόγραμμα τοΰ διεθνιστικοϋ κόμματος τού προλετοριότου».

Ο ύντεπσναστστικύς σταλινισμός, έχοντας στήν ύπηρεσία του τΙς οικονομικές πηγές τού πρώτου στάν κόσμο έργστικού κράτους, κυριάρχησε στά Κ.Κ. τής Σοβιετικής Ένωσης καί στήν Κομμουνιστική Διεθνή κσταστρέφοντάς την: τά 1943 τή διάλυσε καί τυπικά μ' ένα διάταγμά ταυ Α Στάλιν θυσιΑζοντάς την στά πσζάρια ταυ μέ τούς «συμμάχους» ταυ

Ιμπεριαλιστές. Ομως, ol Ιδρυτικές έπαναστστικές Αρχές της κοΙ Α διεβνιστικΑς της προσανστολισμΑς κληροδοτήθηκαν μέσα ΑπΑ τΑν Α. ΤρΑτσκι καί τήν Αριστερή Αντιπο­ λίτευση στήν Τέταρτη Διεθνή.

«Ζοΰμε σέ μιά ταξική κοινωνία. γράφει ΑΤρΑτσκι Αποντώντος στίς βρώμικες σταλινικές πλοστογροφίες κοΙ συκοφαντίες, πού chat όδύνστο νά τήν συΑΑάβουμε χωρίς σκοταδι­ σμό... mu όνταποκρίνεται a t άρισμίνα συμψίροντα». Σέ ποιΑ, Ομως, συμφέροντα Αντσποκρίνεται Α «σκοταδισμός» τής λεγάμενης «'Ενιαίος ΓραμμστεΙος· τοΟ κ. Μσντέλ κοΙ τοΟ ήγέτη της Πιέρ Ρράνκ πού έπσνεκδίδοντος τΑ Ιδιαίτερα σημσντικΑ ούτό έργο τού ΑεΑν ΤρΑτσκι στΑ γαλλικά τΑ λογΑκριναν περικΑβοντος δεκΑδες σελίδες; Ή έρευνα τής Διε­ θνούς Επιτροπής στΑ «Ζητήματα ΆσφΑλειος κοΙ ή Τέτορτη Διεθνής· έχει πολλΑ ΑκΑμα νΑ ΑττοκολύφειΙ Ο ΑεΑν ΤρΑτσκι πού έπιμελήθηκε τή γαλλική έκδοση τού 1930 οΙαθΑνθηκε την ΑνΑγκη νΑ τονίσει ένΑντιο στούς ρεθιζιανιστές— σκοταδιστές: «νομίζω πώς είναι όναγκαίο νό δηλώσω ότι αυτή ή έκδοση είναι ή μοναδική έκδοση τοΰ έργου γιά τήν άποίο είμαι ύπευθυνος απέναντι στους άναγνώστες».

ΟΙ τροτσκιστές. τΑ μέλη κοΙ ol ΑποδοΙ τής Διεθνούς Επιτροπής στήν Ελλάδα, ηΙοθΑνθηκαν τήν ΑνΑγκη νΑ πΑραυν στδ σοβορΑ τήν προειδοποίηση ούτή τού ΤρΑτσκι. ΚοΙ νΑ φροντί­ σουν μέσα στή σκληρή πορανομΙο τής χουντοκρστούμενης Ελλάδος νΑπρομηθευτούν ένα Αντίτυπο τής έκδοσης τού 1930 κοΙ νΑ τΑ μπάσουν μέ τΑν πορΑνομο μηχανισμό τους στίς φυλακές τών στρστοκρστών γιΑ νΑ τΑ μετοφρΑσουν κύτω ΑπΑ Ανήκουστες δυσκολίες ol Ισοβίτες σύντροφοί τους. Είναι ή μετΑφροση ούτή πού δίνουμε σήμερα, μέρα γέννησης τού ΑεΑν ΤρΑτσκι κοΙ τής Πρώτης Προλεταριακής ΔιχτστορΙος στΑν κόσμο, στήν έργστική τΑξη καί τή νεολοίο, κοΙ τήν Αφιερώνουμε σ’ Ολους έκεΐνους πού έχουν ΑναλΑβει τΑν σκληρό Αγώνα γιΑ τήν ΑνΑπτυξη τής διολεχτικής μαρξιστικής θεωρίος τής γνώσης — τΑν Αγώνα γιΑ τήν κστΑχτηοη μέσα ΑπΑ οίσθητηρισκή έκπαΐδευοη τών νόμων πού διέπουν τή φύση κοΙ τήν κοινωνία γιΑ νύ καθοδηγήσουν νικηφόρα τΑ προλεταριάτο, πογκΑομιο κοΙ στήν ΕλλΑδα, στήν έξουσίο. 7/11/79

ΟΙ μετοφραστές

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελίδα ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΟΥ 1930.............................. 11 1.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ (ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΘΕΣΕΩΝ)...............................17 Α. Πρόγραμμα τής Διεθνούς 'Επανάστασης ή Πρόγραμμα τού Σοσιαλισμού σ£ μιά Μόνη Χώρα;................. 21 1. Ή γενική στρουχτούρα τού Προγράμματος .................................. 22 2. 01 'Ενωμένες Πολιτείες καί ή Εύρώπη .......................................... 2 5 3. Τό σύνθημα ιών 'Ενωμένων Σοβιετικών Πολιτειών τής Εύρώπης ................................................................................. 30 4. Τό κριτήριο του διεθνισ μού ............................................................37 5. Ή θεωρητική παράδοση τού Κόμματος ...........................................43 6. Πού βρίσκεται λοιπόν ή - σοσιαλδημοκρατική πα ρέκκλισ η·; ............ 58 7. Ή έξάρτηση τής ΕΣΣΔ άπό τήν παγκόσμια οίκονομία ......................61 β. Ή άντίθεση αού ύπάρχει άνάμεοα στΙς παραγωγικές δυνάμεις καί τό έθνικά σύνορα είναι ή πηγή τού ούτοπικοϋ καί άντιδραστικοϋ χαραχτήρα τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χ ώ ρ α ..................................................... 69 9. Ή βασική διαφορά άνάμεοα στόν έθνικά ρεφορμισμό καί τόν έπαναστατικό διεθνισ μ ό .....................................................78 10. Ή θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα πηγή άναπόφευχτων σοσιαλπατριωτικών σφαλμάτων ......................83

Β. Ή Στρατηγική καί ή Ταχτική στήν 'Ιμπεριαλιστική 'Ε ποχή........................................................ 91 1.

Πλήρης άνακολουθία τού βασικού κεφαλαίου τού Σχεδίου Προγράμματος ........................................................... 92

9

2. ΟΙ ούσιώδεις Ιδιομορφίες τής στρατηγικής στή διάρκεια τής έπαναστατικής έποχής καί ό ρόλος τού Κόμματος................ 96 3. Τό τρίτο Συνέδριο καί τό ζήτημα τής διάρκειας τού έπαναστατικού προτσές σύμφωνα μέ τόν Λένιν καί σύμφωνα μέ τόν Μ πουχάριν ................................................. 103 4. Τό γεγονότα τού 1923 στή Γερμανία καί τά - Μαθήματα τού 'Ο χτώβρη- ............................................. 107 5. Τό ριζικό λάθος τού πέμπτου Συνεδρίου .....................................114 6. Ή -δημοκρατικό— πατσιφιστική περίοδος » καί ό φασισμός ..........................................................................122 7. Ύπεραριστερή πολιτική καί δεξιά μ α γιά .......................................130 8. Ή περίοδος τού κεντροδεξιού γλιστρήματος ..............................138 9. Γιά τό χαραχτήρα τού έλιγμού στήν έπαναστατικήστρατηγική..... 147 10. Ή στρατηγική τού έμφύλιου π ο λ έ μ ο υ ......................................... 154 11. Τά προβλήματα τού έοωτερικού καθεστώτος τούΚόμματος............158 12. Τά αίτια τών ήττων τής ‘Αντιπολίτευσης καί οΐ προοπτικές ........................................................................170

Γ. Απολογισμός καί Προοπτικές τής Κινέζικης 'Επανάστασης. Τά Διδάγματά της γιά τΙς Χώρες τής 'Ανατολής καί γιά 'Ολόκληρη τήν Κομμουνιστική Δ ιεθνή................................................................177 1. Γιά τή φύση τής άποικιακής μπουρζουαζίας ................................... 178 2. Τά στάδια τής κινέζικης έπανάστάσης .......................................... 189 3. Δημοκρατική διχτατορία ή διχτατορίατου προλεταριάτου;............. 195 4. Ό τυχοδιωχτισμός είναι συνέπεια τούόπορτουνισμού.................... 204 5. Τά σοβιέτ καί ή έπανάστάση................................................................ 209 β. Τό πρόβλημα τού χαραχτήρα τής μελλοντικής κινέζικης έπανάστάσης........................................................................ 215 7. Ή άντιδραστική Ιδέα ·τών Διμερών ‘Εργατικών καί ‘Αγροτικών Κομμάτων» στήν ‘Ανατολή........................................ 221 8. Πρέπει νά έλέγξουμε αύτό πού μάς έδοσε ή Διεθνής τών Χωρικών....................................................................... 231 9. Συμπέρασμα.......................................................................................... 235

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ........................................................................................239

10

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ 1930

Τό β ιβ λ ίο α υ τό ά η ο τ ε λ ε ϊτ α ι ά η ό τέσ σ ερα μ έ ρ η π ο ύ τό κ αθ ένα τους ε ίν α ι γ ρ α μ μ έ ν ο ά νεξάρ τητα ά π ό τό άλλο , μ ά πο ύ ώ σ τόα ο άπ οτ ε λ ο ύν ενα ά δ ια χ ώ ρ ισ τ ο σύνο λο. Είναι άφ ιε ρ ω μ έ ν ο ατά θ ε μ ε λ ιώ δ η π ρ ο β λ ή ­ μ α τ α τής Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ή ς Δ ιε θ ν ο ύ ς . 'Α γκαλιάζει ό λο υς τούς τομείς τής δ ρ α σ τη ρ ιό τη τά ς της : τό π ρ ό γ ρ α μ μ ά της τή σ τρα τηγική κ α ί τήν τα χ τική της, τίς μ ο ρ φ έ ς όρ γά ν ω σ η ς κ α ί τίς π ρ ο σω πικό τητες πο ύ ά π ο τ ε λ ο ύ ν τήν ή γ ε σ ία της. Δ ε δ ο μ έ ν ο υ όμω ς ότι τό Κ ο μμ ου νισ τικό Κ ό μ μ α τής ΕΣΣΔ, τό κ υ β ε ρ ν η τ ικ ό Κ ό μμ α τής Σ οβ ιε τ ικ ή ς Ένωσης, ε ίν α ι τό κ υ ρ ιό τ ε ρ ο Κ ό μμ α της, έ κ ε ίν ο π ο ύ αέ όλους τούς τομείς π α ίζ ε ι ενα ν ό π ο φ α σ ισ τ ικ ό ρ ό λ ο μ έ α α στήν Κ ο μμ ου νισ τική Δ ιε θν ή , τό β ιβ λ ίο α ύ τ ό π ε ρ ιλ α β α ίν ε ι έ π ίσ η ς μ ιά έχτίμη σ η τής έ σ ω τερ ικής πο­ λ ιτ ικ ή ς τού Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ο ύ Κό μμ ατος τής ΕΣΣΔ γιά ό λ ό κ λ η ρ η τήν τ ε λ ε υ τ α ία π ε ρ ίο δ ο , άρ χίζοντας ά π ό τήν άρ ρώ στεια κ α ί τό θάνατο τού Λένιν. Μ ’ αύ τή τήν έν ν οιο ά π οτελεί, πιστεύω, έ να άρκετά πλή ρ ες σ ύ νο λο . Τό έ ρ γ ο μ ο υ αύ τ ό δ έν έ κ δ ό θ η κ ε ατά ρ ω σ ικά. Γ ρά φτηκε τό 1928, τότε π ο υ στ ή Σ ο β ιε τ ικ ή Δ η μ ο κ ρ α τ ία τό μα ρ ξισ τ ικ ά έ ρ γα π ο ύ πρ α γ ­ μ α τ ε ύ ο ν τ α ν έ π ίκ α ιρ α θέ μ α τ α ε ίχ α ν γίνει ή π ιό άπ α γ ο ρ ε υ μ έ ν η μο ρ φ ή τής φ ιλ ο λ ο γ ία ς . Γιά νά έξ α α φ α λ ίσ ω τό λιγό τ ε ρ ο μ ιό όρ ια μ έ ν η κυκ λ ο φ ο ρ ιο ατά χ ε ιρ ό γ ρ α φ ά μ ο υ , μετ ά τ ρ ε ψ α τό δ υ ό πρώτα μ έ ρ η αυ­ τού τού β ιβ λ ίο υ αέ έ π ία η μ α ντοκ ο υμ έ ν τ α κ α ί τό έσ τ ε ιλ α ατό 6ο Σ υ­ ν έ δ ρ ιο τής Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ή ς Δ ιε θ ν ο ύ ς , π ο ύ α υ νήρ θε στή Μ όσ χα τό κ α λ ο κ α ίρ ι τού π ε ρ α σ μ έ ν ο υ χ ρ ό ν ο υ . Τό τρίτο κ α ί τό τέταρτο μέρ ο ς γ ρ ά φ τ η κ α ν μ ε τ ά τό Σ υ ν έ δ ρ ιο κ α ί κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ α ν αέ χ ε ιρ ό γ ρ α φ α χ έ ρ ι μ έ χ έ ρ ι. Ή κ υ κ λ ο φ ο ρ ία τους τιμ ω ρ ού νταν καί τ ιμ ω ρ είται ό κ ό μ α μ έ έ ξ ο ρ ια σ τα άχ ανή β ά θ η τής Σ ιβη ρίας, κ α ί τόν τελ ε υ τ α ίο κ α ιρ ό μ ά λ ι­ σ τα μ ε α ύ σ τ η ρ ή φ υ λ ά κ ισ η ατό κ ά τ ε ρ γ ο τού Τομπόλακ.

Μ ο νά χ α τό δ ε ύ τ ε ρ ο * μέ ρ ο ς, δ η λ ο δ ή ή «Κριτική τού Σχέδιου Προ­ γράμματος», έ κ δ ό θ η κ ε ατά γερ μανικά. Τό β ιβ λ ίο αάν α ύ νολο δ έ ν κ υ­ κ λ ο φ ό ρ η σ ε μ έ χ ρ ι α ή μ ε ρ α πα ρά μ ό ν ο αάν χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο , θά ε λ ε γ ε κ α ­ νείς πώ ς έ ζ η α ε μ ιά ζωή π ρ ο τ ο ύ νά γεννη θεί. Έ κ δ ίδ ε τ α ι γιά πρώ τη φ ο ρ ά μ έ τού τη δώ τή μ ο ρ φ ή ατά γαλλικά. Δ ε δ ο μ έ ν ο υ όμ ω ς ο τι τά χ ε ιρ ό γ ρ α φ ά μ ο υ β γ ή κ α ν ε ά π ό δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς δ ρ ό μο υς , διασ χίζο ντας τά σ ύ ν ο ρ α τής Δ υ τ ικ ή ς Κίνας, κ α ί κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ α ν στίς χ ώ ρ ε ς τής Ε ύ ρ ώ π η ς κ α ί τής 'Α μερ ική ς, ν ομ ίζω πώ ς ε ίν α ι ά νο γκαϊο νά δηλώ σ ω ό τ ι α ύ τή ή έ κ δ ο σ η ε ίν α ι ή μ ο ν α δ ικ ή έ κ δ ο σ η τού έ ρ γ ο υ γιά τήν όπ ο ια ε ίμ α ι ύ π ε ύ θ υ ν ο ς άπ έν α ν τ ι ατούς άναγνώ στες. Μ έ ά π ό φ α σ η τού 6ο υ Σ υν ε δ ρ ίο υ , ό Σ χ έ διο Π ρο γρ ά μμ α τ ος πο ύ κ ρ ιτ ικ ά ρ ε τ α ι σ ' αύ τ ό τό β ιβ λ ίο έ γ ιν ε τό έπία η μ ο Π ρ ό γρ α μ μ α τής Δ ιε θ ν ο ύ ς . Π αρ όλ ’ α ύ τά ή κ ρ ιτ ικ ή μ ο υ δ έ ν εχασε τ ίπ οτε ά π ό τήν έπικ α ιρ ό τ η τ ά της. Σ υ ν έ β η ά κ ρ ιβ ώ ς τό άντ ίθ ε τ ο : ολα τό όλ έ θ ρ ια σ φ ά λ ­ μ α τ α το ύ Σ χ ε δ ίο υ π α ρ ά μ ε ιν α ν στή θέ σ η τους, άπ λ ά κ α ι μ ό ν ο άπόχ τ η σ α ν νο μ ικ ή Ισ χ ύ κ α ί έ γ ιν α ν άντ ικ ε ίμ ε ν ο έπ α γ γ ε λ μ α τ ικ ή ς έ κμετ ά λλευ σ η ς . Στή δ ιά ρ κ ε ια τού Σ υ ν ε δ ρ ίο υ ή Έ π π ρ ο π ή Π ρο γρ άμμ ατος ρ ώ τ η σ ε τΙ θ ά έ π ρ ε π ε νά κ ά ν ε ι μ έ μ ιά κ ρ ιτ ικ ή π ο ύ ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς της ό χ ι μ ο ν ά χ α ε ίχ ε δ ια γ ρ ά φ ε ι ά π ό τήν Κ ο μμ ου νισ τική Δ ιε θν ή μ ά κ α ί είχε έ ξ ο ρ ισ τ ε ί σ τήν Κ εντρ ική Ά α ία . Δ ε ιλ έ ς κ α ί με μ ον ω μέ ν ε ς φ ω νές άκ ο ύ σ τ η κ α ν νά β εβ α ιώ ν ο υ ν πώ ς θά μ π ο ρ ο ύ σ ε κανείς νά δ ιδ α χ τ ε ί α­ κόμα κ α ί ά π ό τούς άν τ ιπ ά λ ο υ ς του, κ α ί πώ ς ο ί σ ωστές σ κ έ ψ ε ις π α ­ ρ α μ έ ν ο υ ν σ ω σ τές ά ν εξάρ τητα ά π ό τόν σ υ γ γ ρ α φ έ α τους. Ν ίκησ ε ό μ ω ς , μ ιά ά λλη , π ιό σ υ μ π α γ ή ς ό μ άδ α, χ ω ρ ίς σ χ ε δ ό ν νά συναντήσ ει ά ντίσ τα σ η ή νά π α λ έ ψ ε ι. Μ ιά γ η ρ α ιό σ ε β ά σ μ ια γυναίκα, π ο ύ άλλο τε ε ίτ α ν ε ή Κ λάρ α Τσέτκιν, δ ή λ ω σ ε πώ ς δ έ ν πρ έ π ε ι νά πε ρ ιμ έ ν ε ι κανείς σ ω σ τές Ιδ έες ότα ν α ύ τές π η γ ά ζ ο υ ν ά π ό τόν Τρότσκι. Ή Κ λάρ α Ταέτκ ιν δ έ ν έ κ α ν ε τίπ ο τ ε ά λ λ ο ά π ό τό νά έ χ τ ε λ ε ί μ ιά έ ντολή μ έ τήν όπ ο ια ε ίχ ε έ π ιφ ο ρ τ η σ τ ε ϊ α τά πα ρα σ κή νια . Τό νά άναθ έτει άνέντιμ ες άποσ τ ο λ έ ς σ ’ ά νθ ρ ώ π ο υ ς ό σ ο τό δυ ν α τ ό π ιό τίμιους α ύ τό άπ οτ ε λ ο ύα ε μ ιά ά π ό τίς ά ρ χ ές τού σ υσ τή ματο ς τού Στάλιν. Ή δε ιλ ή φ ω νή τού δ ίκ ιο υ π ν ίγ η κ ε ά μ έσω ς. Ή 'Ε πιτρ ο πή Π ρο γρ άμμ ατος πέ ρ α σ ε δίπ λ α ά π ό τήν «Κριτική» μ ο υ κ λ ε ίνο ντας τά μ ά τ ια γιά νά μ ή ν τήν βλέπ ει. Έ τσ ι, ό λ α έ κεϊνα π ο ύ έγ ρ α ψ α πά νω ατό θέμα τού Σ χ ε δ ίο υ Ισ χ ύο υν γ ιά τό τω ρ ινό έ π Ισ η μ ο Π ρ ό γρ α μμ α . Δ έ ν ε χ ε ι κ α μ ιά θεω ρ η τ ικ ή σ υνο­ χ ή κ α ί ε ίν α ι έ π ιζ ή μ ιο ά π ό π ο λ ιτ ικ ή άπ οψ η . Π ρέπ ει νά τ ρ ο π ο π ο ιη θ ε ί κ α ί θ ά τρ ο π ο π ο ιη θ ε ί. Τά μ έ λ η τού 6ο υ Σ υ ν ε δ ρ ίο υ κατα δ ικ ά σ α ν ε π ά λ ι «ό μόφ ω να», ο πως πά ντα, « τόν τ ρ ο τ σ κ ισ μ ό ». Ο ύ α ιασ τικά γ ι’ α ύ τό κ α ί μ ό ν ο κ α λέσ τηκα ν σ τή Μ όσ χ α. Ή π λ ε ιο ψ η φ ία τους π ή δ η ξ ε στήν π ο λ ιτ ικ ή άρ ένα χτές η * Το πρώτο μέρος ο αμτην έδώ την έκδοση (Σ Μ )

12

π ρ ο χτές . Ούτε ενός τους δέ σ υ μ μ ε τ ε ίχ ε στήν ίδ ρ υ σ η τής Κ ο μ μ ο υ ν ι­ σ τική ς Δ ιε θ ν ο ύ ς . Π ολ ύ λ ίγ ο ι ε ίν α ι έκ ε ϊν ο ι π ο ύ π α ρ α β ρ έ θ η κ α ν σ έ ενα η δ υ ο α π ό τα τέσ σ ερα Σ υ ν έ δ ρ ια π ο ύ έ γινα ν κάτω ά π ό τήν ή γ ε σ ία τού Λ ενιν. Ο λο ι ε ίν α ι ν ε ο σ ύ λ λ ε χ τ ο ι στή νέα πο λ ιτ ικ ή π ο ρ εία, ά ν θ ρω π οι τού κ α ιν ο ύ ρ γ ιο υ καθ εστώ τος όρ γάνω ση ς . Κατηγορώ ντας με, ή κ α λ ύ ­ τερ α υπ ο γ ρ ά φ ο ν τ α ς τήν κ α τ η γ ο ρ ία π ο ύ έ κ τ ο ξ ε ύ τ η κ ε ένάντιά μ ο υ o n δ ή θ ε ν κ α τ α π ο λ ε μ ώ τις λ ε ν ιν ισ τ ικ έ ς άρχές, ο ί ά ν τιπ ρό σ ω πο ι τού 6ου Σ υ ν ε δ ρ ίο υ ε δ ο σ α ν μ ά λ λ ο ν δ ε ίγ μ α τ α τής ύ π οτα γής τους π α ρ ά τής θεω ρ η τ ικ ή ς τους κα τά ρ τισ ης κ α ί τών γνώ σ εω ν τους πάνω στήν ισ το­ ρ ία τής Κ ο μ μ ο υ νισ τ ικ ή ς Δ ιεθνο ύς . Π ρ ιν ά π ό τό 6ο Σ υν έ δ ρ ιο, ή Δ ιεθνή ς δέ ν είχε κ ω δ ικ ο π ο ιη μ έ ν ο π ρ ό γ ρ α μ μ α . Τά μα ν ιφ έ σ τ α κ α ί ο ϊ άπ οφ ά σ ε ις άρχών κ α λ ύ πτανε αύτό το χ ώ ρ ο . Τό 1ο κ α ί τό 2ο Σ υ ν έ δ ρ ιο άπ ε υθ ύν α ν ε έ κ κλήσ εις στή διε θν ή έ ρ γ α τ ικ ή τάξη. Τό «Μανιφέστο τού 2ου Συνεδρίου», Ιδια ίτ ε ρ α άναπ τ υ γ μ έ ν ο , είχ ε ά π ό κ ά θ ε ά π ο ψ η τό χ α ρ αχτή ρ α ένός π ρ ο γρ άμμ ατος . Οι δ υ ό αυ τές έ κ κ λ ή σ ε ις γρ ά φ τ ηκ α ν άπ ό μένα, έ π ικ υ ρ ώ θ η κ α ν ά π ό τήν Κ ε ν τ ρ ικ ή 'Ε π ιτρ ο π ή μα ς χ ω ρ ίς κ α μ ιά τρ ο π ο π ο ίη σ η , κ α ί υ ιο θ ε τ ή θ η κ α ν ά π ο τα δ υ ό πρ ώ τα Σ υ ν έ δ ρ ια π ο ύ ε ίχ αν μ ιά Ιδ ια ίτ ε ρ η σ πο υδ α ιό τ ητ α μ ιά κ α ί ε ιτα ν ιδ ρ υ τ ικ έ ς σ υν ε λ ε ύ σ ε ις . Τό 3ο Σ υ ν έ δ ρ ιο υ ιο θ έ τ η σ ε θέσ εις π ρ ο γρ α μ μ α τ ικ έ ς κ α ί ταχτικής π ο υ ά φ ο ρ ο ύ σ α ν τά θ ε μ ε λ ιώ δ η π ρ ο β λ ή μ α τ α τού π α γ κ ό σ μ ιο υ έρ γατικ ο ύ κινή μ α το ς . Στή δ ιά ρ κ ε ια τού 3ο υ Σ υ ν ε δ ρ ίο υ έπε ν έ β η κ α γιά νά υ­ περασπίσω αυ τές τΙς θέ σ ε ις π ο ύ έ γ ώ ό ίδ ιο ς ε ίχ α έπε ξε ρ γα σ τ ε ί. Οί τ ρ ο π ο π ο ιή σ ε ις π ο ύ π ρ ο τ ά θ η κ α ν — κ ι όχ ι πά ντα μ έ κ αλή π ρ ό θ ε σ η — σ τρ έ φ ο ν τ α ν τόσ ο έ νάντια σ τόν Λένιν ο σ ο κ ι έναντίον μο υ. Π α λ ε ύο ν ­ τας ά π ο φ α σ ισ τ ικ ά έ νάντια στήν τοτινή Α ν τ ιπ ο λ ίτ ε υ σ η , π ο ύ έκ πρ ο σ ω π ο ύ ντα ν ά π ό τούς Τ έλμαν, Μ π έ λ α Κούν, Π έ πε ρ κ α ί άλ λ ο υς κ ομ φ ο υ ζ ιο ν ισ τ έ ς , φ τά σ α μ ε ό Λένιν κ α ί γώ, ατό νά υ ιο θ ε τ η θ ο ύ ν ο ί θέσεις μ ο υ σχεδόν ο μ ό φ ω ν α ά π ό τό Σ υνέδ ρ ιο. Ο Λ ένιν μ ο ιρ ά σ τ η κ ε μ α ζ ί μ ο υ τήν έ π ε ξ ε ρ γ α σ ία τής βασ ική ς έ κ θ ε ­ σ ης τού 4 ο υ Σ υ ν ε δ ρ ίο υ «Γιά τήν Κατάσταση στή Δημοκρατία τών Σοβιέτ και τις Προοπτικές τής Παγκόσμιος Επανάστασης». Έ πεμ β αΙνα μ ε ά π ό κ ο ινο ύ . Εγώ είχ α ά ν α λ ά β ε ι νά μ ιλ ώ ατό τέλος κλείνο ντας έτσ ι τη σ υ ζ ή τη σ η πά νω στις δ υ ό αύτές έκθέσ εις. Είναι πε ρ ιτ τ ό νά π ρ ο σ θ έ σ ω πω ς τά ντοκ ο υ μ έ ν τ α π ο ύ ά π ο τ ε λ ο ύ ν τόν ά κ ρ ο γ ω ν ια ίο λ ίθ ο τής Κ ο μ μ ο υ νισ τική ς Δ ιε θ ν ο ύ ς κ α ί π ο ύ έπε ξ ε ρ γά σ τ η κ α ν ά π ό μ έ ν α ή μ έ τή σ υ ν ε ρ γ α σ ία μ ο υ έ κ θ έ τ ο υ ν κ α ί ά ν α λ ύ ο υ ν τΙς Ιδιες αύτές βά ­ σ εις τού μ α ρ ξ ισ μ ο ύ , π ο ύ ο ί ν ε ο σ ύ λ λ ε χ τ ο ι τής σ ταλινική ς π ε ρ ιό δ ο υ κ α τ α δ ικ ά ζ ο υ ν ε σ ή μ ε ρ α σ άν «τ ρ ο τ σ κ ισ μ ό ». Δ ε θ ά ε ιτα ν όμ ω ς ά ν ώ φ ε λ ο νά π ο ύ μ ε πώς ό σ ημ ε ριν ός ήγ έτης α ύ τώ ν τώ ν ν ε ο σ ύ λλ ε χ τ ω ν δ έ σ υ μ μ ε τ ε ίχ ε κ α θ ό λ ο υ (ού τε ά μ εσα ούτε ε μ μ ε σ α ) στις έ ρ γ α σ ίε ς τής Κ ο μμ ου ν ισ τ ικ ή ς Δ ιεθνούς, τόσο ατά Συ-

ΠΡΟΑΟΓΟΣ

13

ν έ δ ρ ια ο σ ο κ α ί σ τίς Ε πιτρ οπές, ά κ ό μ α ού τε κα ί στις π ρ ο π α ρ α σ κ ε υ ­ α σ τ ικ έ ς έ ρ γ α σ ίε ς , πο ύ , όπ ω ς ε ίν α ι φ υ σ ικ ό , τό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τους ε π ε φ τ ε σ τό ρ ώ σ ικ ο Κ όμμα. Δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι έστω κι ένα ν τοκο υμ έντο π ο ύ νά μ π ο ρ ε ί να ά π ο δ ε ιξ ε ι ο χ ι μο ν ά χ α μ ιά δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή σ υμ με τ ο χ ή σ τό έ ρ γ ο τών τεσ σ άρω ν π ρ ώ τω ν Σ υ ν ε δ ρ ίω ν τής Κ ο μμ ου ν ισ τ ικ ή ς Δ ιε ­ θ νο ύ ς , μ ά κι ενα σ ο β α ρ ό έ ν δ ια φ έ ρ ο ν α ύ τ ού τού ήγ έ τ η γιά τίς έ ρ γ α ­ σ ίες τους. Τό ζ ήτη μα , ά λλω σ τε, δ έ ν π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι έκεϊ. Αν έξετάσ ει κ άνεις τις λ ίσ τ ε ς τών ά ν τιπ ρ ο σ ώ π ω ν τών τεσ σ άρω ν πρώτω ν Σ υνεδ ρ ίω ν, δ η λαδ η τίς λίσ τ ε ς τών πρ ώ τ ω ν φ ίλ ω ν τής 'Ε πανάστασης τού Ο χτώβρη, τών π ιό ά φ ο σ ιω μ ένω ν, τών ιδ ρ υ τ ώ ν τής Κ ο μμ ου νισ τική ς Δ ιεθνο ύς , τών ά μ ε σ ω ν σ υ ν ε ρ γ α τ ώ ν τού Λένιν σ τόν δ ιε θ ν ή τομέα, β ρ ίσ κ ε ι πώς, μέ έ λ ά χ ισ τ ε ς έξ α ιρ έσ ε ις , ο λ ο ι α ύ τ ο ί μ ε τ ά τό θάνατο τού Λένιν, οχι μ ο ν ά χ α π α ρ α μ ε ρ ίσ τ η κ α ν ά π ό τήν ήγ εσ /α , μ ά κ ο ί δ ια γ ρ ά φ η κ α ν άπό τήν Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ή Δ ιε θ ν ή . Α ύτό ε ίν α ι ά λ ή θ ε ια τόσο γιά τή Σ ο β ιε τ ικ ή Ενω ση ο σ ο κ α ί γιά τή Γ α λλία, τή Γερμ ανία, τήν Ιτ α λ ία , τίς Σ κ α ν δ ι­ ν α β ικ έ ς χ ώ ρ ε ς , τήν Τ σ ε χο σ λ ο β α κ ία — ά λ ή θ ε ια τόσο γιά τήν Εύρωπη ο σ ο κ α ί γιά τήν 'Α μ ε ρ ικ ή . Ετσι, ή γρ α μ μ ή τού Λένιν θά κ α τ α π ο λ ε ­ μ ο ύ ν τ α ν τάχα ά π ό κ ε ίν ο υ ς π ο ύ τήν ε ίχ α ν έ π ε ξ ε ρ γ ο σ τ ε ϊ μ α ζ ί του. Και θ ά τήν ύ π ε ρ ά σ π ιζ α ν έ κ ε ϊν ο ι π ο ύ τήν π ο λ ε μ ο ύ σ α ν ο σ ο ζού σ ε ό Λένιν, κ α ί π ο ύ δ έ ν πρ ο σ χ ώ ρ η σ α ν σ τήν Κ ο μμ ου νισ τική Δ ιε θν ή πα ρά τά τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια , ά γνο ώ ντας α ύ τ ό π ο ύ ε γ ιν ε χτές κ α ί ά δ ιαφ ορ ώ ντο ς γιά τό τί θά γ ίνει αύ ρ ιο . Τά ά π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τής ά λ λ α γ ή ς τής πο λ ιτ ικ ή ς κ α ί τού η γ ε τ ικ ο ύ δ υ ν α μ ικ ο ύ είν α ι ά ρ κ ε τ ά γνωστά. Ά π ό τό 1923 ή Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ή Δ ιε ­ θ νή ς δ έ ν κ α τ α γ ρ ά φ ε ι π α ρ ά ήττες : στή Γερμ ανία κ α ί τή Β ο υλγ α ρία , σ τ ή ' 'Α γ γ λ ία κ α ί τήν Κίνα. Στίς ά λ λ ε ς χ ώ ρ ε ς ο ί ά π οτυ χίες, χ ω ρ ίς νο ε ίν α ι τόσ ο τ ρ α γ ικές , ειτ α ν ε έ π ίσ η ς μ ε γ ά λ ε ς . Παντού, όμως, ή βα σ ική α ίτ α τών ά π ο τ υ χ ιώ ν ε ϊταν ή τ ύφ λω ση τής ήγ ε σ ία ς . Μ ά ή π ιό μ ε γ ά λ η ή ττα ε ίν α ι α ύ τή π ο ύ ό Σ τ ά λ ιν π ρ ο ε τ ο ιμ ά ζ ε ι γιά τή Σ ο β ιε τ ικ ή Δ ημοKf aria. Μ άς κ ά νει νά π ισ τ έ ψ ο υ μ ε πώ ς ε χ ε ι καθ ο ρ ίσ ε ι γιά σ τόχ ο του ν ιι γ ρ α φ τ ε ί σ τήν Ισ τ ο ρ ία μ έ τά ν τίτλο τού μ ε γ ά λ ο υ ό ρ γανω τή τής ήττα ς. Σ τ ή Δ η μ ο κ ρ α τ ία τών Σ ο β ιέ τ ο ί μα χη τ έ ς τής λ ε ν ιν ισ τ ικ ή ς Κ ο μ μ ο υ ­ ν ισ τ ικ ή ς Δ ιε θ ν ο ύ ς έξο ρ ίσ τ η κ α ν , φ υ λ α κ ίσ τ η κ α ν η άπ ομ α κ ρ ύ ν θη κ α ν . Δ έ χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι νά π ο ύ μ ε πώ ς στή Γ ερ μ α ν ία καί τή Γ αλ λ ία τά πρ ά γ ­ μ α τ α δ έ ν έ φ τα σ α ν ά κ ό μ α μ έ χ ρ ι τήν έ ξορ ία. Μ ά π ρ α γ μ α τ ικ ά , αύτό δ έ ν ε ίν α ι ά π ό λ ά θ ο ς τών Τ έλμαν, ού τε τών Κασέν. Οί «ά ρ χ η γ ο ί» α ύ τοί ά π α ιτ ο ύ ν ά π ό τήν κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ή άσ τ υ ν ο μ ία νά μή δ ε ίχ ν ε ι κα μ ιά άνοχή ά π έ ν σ ν τ ι σ τού ς σ υν α γ ω ν ισ τ έ ς τού Λ ένιν σ τίς άσ τικές δ η μο κρ ατίες . Τό 1916 ό Κ ασ έν δ ικ α ιο λ ο γ ο ύ σ ε τήν ά π έ λ α σ ή μ ο υ ά π ό τή Γ αλ λ ία π ρ ο ­ β ά λ λ ο ν τ α ς έ π ιχ ε ιρ ή μ α τ α λ υ σ σ α σ μ έ ν ο υ σ ω βινισ τή. Σ ή μ ε ρ α ά π α ιτ ε ί να

14

μ η γίνω δ εχ τό ς σ τή Γ αλλία. Ω σ τόσο ό Κ ασέν σ υνεχ ίζει τό έ ρ γ ο του, όπ ω ς κ ι έ γ ω σ υ νεχ ίζ ω τό δ ικ ό μο υ . Ε ίναι γνω σ τό π ώ ς στή δ ιά ρ κ ε ια τών τεσσάρω ν πρ ώ τω ν Συνεδρίω ν, α π α σ χ ο λ ή θ η κ ε Ιδ ια ίτ ε ρ α μ έ τις γ αλλικές υπ ο θ έ σ ε ις . Σ υχνό είχ α νά έ ξ ε τ α σ ω μ α ζ ί μ έ τό ν Λ ένιν τό π ρ ο β λ ή μ α τ α τού γ α λ λ ικ ο ύ έ ρ γ α τ ικ ο ύ κιν ή μ α τ ο ς . Ο Λένιν, φ α ιν ο μ ε ν ικ ά μισ ο α σ τ ε ιε υ ό μ ε ν ο ς , μ ά ατό βάθος π ο λ ύ σ ο β α ρ ά , μ έ ρ ω τ ο ύ σ ε π ό τ ε — π ό τ ε : «Μ έ π ο λ λ ή έ π ιε ίκ ε ια δέν α ν τ ιμ ε τ ω π ίζ ε ις τις κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τ ικ έ ς ά ν ε μ ο δ ο ύ ρ ε ς τύπ ου Κασ έν ;*>. Τού ά π α ντο ύ σ α πώ ς ό ί Κασ έν δέ ν ά π ο τ ε λ ο ύ ν π α ρ ά ενα π ρ ο σ ω ρινό γ ε φ υ ρ ά κ ι π ο υ ο δ η γ ε ί στις γ α λ λ ικ έ ς έρ γ α τ ικ έ ς μάζες, όταν όμω ς γεν­ νη θ ο ύ ν κ α ι σ τ α θ ε ρ ο π ο ιη θ ο ύ ν σ ο β α ρ ο ί έπα ναστά τες, α ύ τ ο ί θά σαρ ώ ­ σ ο υ ν ά π ό τό δ ρ ό μ ο τους τους Κ ασέν κ α ί σ υντρ οφ ιά. Γιό λ ό γ ο υ ς π ο ύ έ κ θ έ τ ο ν τ α ι δ ιε ξ ο δ ικ ό σ ’ αύ τό έ δ ώ τό β ιβ λ ίο, τά πρ άγμ ατα τρ άβηξαν σ έ μ ά κ ρ ο ς . Μ ά δ έ ν ά μ φ ιβ ά λ λ ω ού τε γιά μ ιά σ τ ιγ μ ή πώ ς ο ί ά ν ε μ ο ­ δ ο ύ ρ ε ς θα έχ ο υ ν τήν τύχη π ο ύ τούς ά ξίζει. Τό π ρ ο λετα ριά το χ ρ ε ιά ­ ζ ετα ι ά τσ ά λινα έρ γ α λ ε ία , κ ι ο χ ι τενεκεδένια. Τό ε ν ια ίο μ έ τ ω π ο τού Σ τάλιν, τής άσ τική ς άσ τυνομίας, τού Τέλμαν κ α ι τού Κ ασ έν ένάντια ατο ύς σ υναγ ω νισ τές τού Λένιν είν α ι ένα γ ε γ ο ­ νός ά ν α μ φ ισ β ή τ η τ ο κ ι ε χ ε ι μ ιά σ π ο υ δ α ιό τ η τ α σ χε τ ικ ά μ ε γ ά λ η στήν π ο λ ιτ ικ ή ζω ή τής σ η μ ε ρ ιν ή ς Εύρώπης. Π ο ιό ε ίν α ι τό γεν ικ ό σ υ μ π έ ρ α σ μ α π ο ύ β γα ίνει ά π ό αύτό τό β ιβ λ ίο ; Α π ό δ ιά φ ο ρ ε ς π λευ ρ έ ς π ρ ο σ π α θ ο ύ ν νά μά ς άπ ο δ ό σ ο υ ν πώς σ χ ε δ ιά ­ ζ ο υ μ ε νά ιδ ρ ύ σ ο υ μ ε μ ιά Τέταρτη Δ ιεθνή . Α υτό ε ίν α ι μ ιά ά π ο ψ η όλό τελα λ α θ ε μ έ ν η . Ό κ ο μ μ ο υ ν ισ μ ό ς κ α ί ό δη μ ο κ ρ α τ ικ ό ς «σ ο σ ια λ ισ μ ό ς »> ά π ο τ ε λ ο ύ ν δ υ ό βαθ ιέ ς ισ τ ο ρ ικ έ ς τάσεις π ο ύ ε ίν α ι γερά ρ ιζω μένες σ τις σ χ έσ εις τών τάξεων. Ή ύπ α ρ ξη κ α ί ή π ά λ η τής 2ης κ α ί τής 3ης Δ ιε θ ν ο ύ ς ά π α ρ τ ίζο υ ν ένα μ α κ ρ ιν ό π ρ ο τσές στενά δ ε μ ένο μ έ τήν τύχη τής κα π ιτ α λ ισ τ ικ ή ς κοιν ω ν ία ς . Οί έι/δ ιά μ ε σ ε ς η ο ί «κεντ ρ ισ τ ικές» τάσ εις μ π ο ρ ο ύ ν γιά μ ιά δο σ μ έ ν η σ τ ιγμ ή νό ά π οχ τ ήσ ο υν μ ιό μ ε γ ά λ η έπ ίδ ρ α σ η , ο χ ι όμ ω ς γιά π ο λ ύ κ αιρ ό. Ή πρ ο σ π ά θ ε ια τού Φ ρει­ δ ε ρ ίκ ο υ Α ντλερ κ α ί ΣΙα νά δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ε ι μ ιά έι/δ ιά μ εσ η Δ ιε θ ν ή (No 2 M 2) φ α ινό τα ν νά ύ π ό σ χ ε τ α ι π ο λ λ ά στήν άρ χ ή μ ά χ ρ ε ο κ ό π η σ ε π ο λ ύ γρ ή γ ο ρ α . Ή π ο λ ιτ ικ ή τ ού Σ τά λ ιν αν κ α ί έ χ ε ι σ άν ά φ ε τ η ρ ία ά λ λ ε ς βά ­ σεις, κ ι ά λλες ισ το ρ ικ έ ς π α ρ α δ ό σ ε ις , ά π ο τ ε λ ε ί μ ιά π ο ικ ιλ ία τού ίδ ιο υ κ ε ν τ ρ ισ μ ο ύ . Ο Φ ρε ιδε ρ ίκ ος Α ντλερ, μ έ τό χά ρ α κ α κ α ί τό δια β ή τ η ατό χ έ ρ ι, π ρ ο σ π α θ ε ί νά τρ α β ή ξ ε ι μ ιό π ο λ ιτ ικ ή δ ια γ ώ ν ιο άιιά μ ε σ α σ τόν μ π ο λ σ ε β ικ ισ μ ό κ α ί τή σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τ ία . Ό Σ τάλιν δ έ ν άκο λ ο υ θ ε ί τόσ ο δ ο γ μ α τ ικ ο ύ ς δρ ό μ ο υ ς . Ή π ο λ ιτ ικ ή του σ χ η μ α τ ίζ ε ι μ ιά γ ρ α μ μ ή ά π ό έ μ π ε ιρ ικ ά ζ ίγ κ ζ ά γ κ άιιά μ ε σ α στόν Μ άρξ κ α ί τό ν Φόλμ α ρ , άιιά μ ε σ α σ τόν Λένιν κ α ί τό ν Τ σάγκ Κάι — Σ έκ, άιιά μ ε σ α στόν μ π ο λ σ ε β ικ ισ μ ό κ α ί τό ν έ θ ν ικ ό σ οσ ια λ ισ μ ό. Μ ά άν μ ε τ α τ ρ έ ψ ε ι κανείς τό σ ύ ν ο λ ο αύ τό τών ζ ίγ κ ζ ό γ κ σ τή β α σ ικ ή τους έκφ ρ αση , β ρ ίσ κ ε ι τό

15

ίδ ιο ά ρ ιθ μ η τ ικ ό ά π ο τ έ λ ε σ μ α : 2 1/2. Ύ στερα ά π ό ok a τά λ ά θ η πο υ ε κ α ν ε κ α ί τίς σ κλη ρ έ ς ήττες π ο ύ σ τ ο ίχισ α ν αυ τά τά λ άθ η, ό σ ταλι­ ν ικό ς κ ε ντρ ισ μ ό ς θά ε ίχ ε σ υ ν τ ρ ίβ ε ι π ο λ ιτ ικ ά άπό π ο λ ύ κ α ιρ ό τώρα, α ν δ έ ν σ τη ρ ιζ ό τα ν πά ν ω στ/ς υ λ ικ έ ς κ α ί Ιδ ε ο λ ο γ ικ έ ς π η γ έ ς ενός κ ρ ά τ ο υ ς π ο ύ β γ ή κ ε ά π ό τήν 'Ε πανάσταση τού Ό χ τώ θρ η . Μ ά κα ι ο π ιό Ισ χ υ ρ ό ς μ η χ α ν ισ μ ό ς δέ ν μ π ο ρ ε ί ά π ό μό ν ος του νά σ ω αει μ ιά άπ ε λ π ισ μ έ ν η π ο λ ιτ ικ ή . 'Α νάμεσ α σ τό μ α ρ ξ ισ μ ό κ α ί τά σ οσ ιαλπ ατρ ιω τισ μ ό δ έ ν ύ π ά ρ χ ε ι θέ σ η π α ρ ά μ ό ν ο γιά τά σταλινισ μό. Ή Κ ο μ μ ο υ ν ι­ σ τ ικ ή Δ ιε θ ν ή ς ά φ ο ύ π ε ρ ά σ ε ι μ ιά σ ε ιρ ά δ ο κ ιμ α σ ίε ς κ α ί κ ρ ίσ ε ις θα όπ ε λ ε υ θ ε ρ ω β ε ΐ ά π ό τά ζ υ γ ό μ ια ς γρ α φ ε ιο κ ρ α τ ία ς χ ω ρ ίς Ιδέες, ικανής μ ο ν ά χ α νά κ α τ α φ ε ύ γ ε ι σ έ τ υχ ο διω χτισ μ ού ς , νά δ ια γ ρ ά φ ε ι ζ ιγ κ ζάγκ, νά π α ρ α δ ίδ ε τ α ι σ τ ήν κα τ α π ίε σ η κ α ί νά πρ ο ε τ οιμ ά ζ ε ι ήττες. Δέν ύ π ά ρ χ ε ι κ α μ ιά ά νά γ κ η νά ο ικ ο δ ο μ ή σ ο υ μ ε μ ιά Τέταρτη Δ ιεθνή . Σ υ­ ν ε χ ίζ ο υ μ ε κ α ί ά να π τ ύ σ σ ο υ μ ε τή γρ α μ μ ή τής 3ης Δ ιε θ ν ο ύ ς π ο ύ πρ ο ε ­ τ ο ιμ ά σ α μ ε στή δ ιά ρ κ ε ια τού π ο λ έ μ ο υ , κ α ί π ο ύ στήν ίδ ρ υ σ ή της σ υμ­ μ ε τ ε ίχ α μ ε μ α ζ ί μ έ τόν Λ ένιν υ σ τέρ α ά π ό τήν 'Ε πανάσταση τού Οχτωθ ρ η . Ο ύτε γιά μ ιά σ τ ιγ μ ή δ έ ν ά φ ή α α μ ε νά μά ς ξ ε φ ύ γ ε ι ά π ό τά χ έ ρ ια τά νή μ α τής δ ια δ ο χ ή ς σ τόν τομ έα τών Ιδεών. 01 κ ρ ίσ εις κ α ί ο ι π ρ ο ­ β λ έ ψ ε ις μ α ς έ π ιβ ε β α ιώ θ η κ α ν μ έ γε γο ν ό τ α μ ια ς τεράστιας ισ το ρική ς σ η μ α σ ία ς . Π οτέ άλλ ο τ ε , ο ύ τ ε ατά χ ρ ό ν ια τών διω γμ ώ ν κ α ί τών έξορ ιώ ν, δ έ ν ε ίμ α σ τ ε τόσ ο άκρ ά δα ν τ α π ε π ε ισ μ έ ν ο ι όσ ο σ ήμ ερα γιά τήν ό ρ θ ό τ η τ α τών Ιδ ε ώ ν μα ς κ α ί γιά τά ά ν α π ό φ ε υ χτ ο τού θ ρ ιά μ β ο υ τους. Κ ω νσ ταντινού πο λη 15 τού 'Α πρ ίλη 1929

1β

Λ εό ν Τ ρότσκι

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ (ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΘΕΣΕΩΝ) Στή μνήμη τής κόρης μου Νίνα, πού έπεσε στό πόστο της στά 26 της χρόνια

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το Σχέδιο Προγράμματος, δηλαδή τό ντοκουμέντο μέ τήν κεφα­ λαιώδη σημασία πού πρέπει νά καθορίσει ολόκληρη τή δραστηριό­ τητα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς για μιά Ολόκληρη σειρά χρόνων, δημοσιεύτηκε λίγες βδομάδες πριν άπό τή σύγκληση τού 6ου Συνέ­ δριου. πού συνέρχεται τέσσερα χρόνια μετά τό 5ο Συνέδριο. Τό γεγονος αϋτό δέν μπορεί νά δικαιολογηθεί άπό τό ότι το πρώτο Σχέ­ δ ιο 1εχει ηδη δημοσιευτεί πριν άπό τό προηγούμενο Συνέδριο, άκριβως γιατί πέρασαν πολλά χρόνια άπό τότε τό δεύτερο Σχέδιο, είναι σ ολόκληρη τη δομή του. διαφορετικό άπό το πρώτο καί έπιχειρεί να κάνει τον άπολογισμό τής πορείας πού διανύσαμε τό τε­ λευταία χρονιά Θα ειταν όμως πολύ μεγάλη άπερισκεψία και άφροσυνη να υιοθετηθεί, στο 6ο Συνέδριο, αϋτό τό Σχέδιο, που ολοφά­ νερα φερνει τα σημαδια μιάς έργασίας πού εγινε οχι μόνο βιαστικά μα και χωρίς έπιμέλεια. χωρίς νά υπάρξει προηγούμενα μια σοβαρή κριτική στον Τύπο, χωρίς νά συζητηθεί πλατια άπ ολα τά τμήματα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Στις λίγες μέρες πού είχαμε στή διάθεσή μας άπό τή στιγμή πού λάβαμε τό Σχέδιο μέχρι τή στιγμή πού άποστείλαμε αϋτό τό γράμμα, δέν μπορέσαμε νά σταματήσουμε παρά σέ ορισμένα μόνο βασικά ζη­ τήματα πού πραγματεύεται τό Πρόγραμμα. Ά π ό ελλειψη χρόνου, κατά συνέπεια, άφήσαμε οϋσιαστικά στήν άκρη, χωρίς νά τις έξετάσουμε. ολόκληρη μιά σειρά άπό θέσεις πολύ μεγάλης σημασίας, πού μπορεί σήμερα νά μήν είναι έπίκαιρες. άλλά που αύριο μπορεί νά άποχτήσουν μιά έξαιρετική όξύτητα Αϋτό δέν σημαίνει, βέβαια, πώς η κριτική τους είναι λιγότερο άναγκαία άπό ,τήν κριτική τών θέσεων τού Σχεδίου στις όποιες είναι άφιερωμένο ;αύτό τό έργο

19

Σ' αυτά πρέπει νά προσθέσουμε πώς άναγκαστήκαμε νά δουλέ­ ψουμε πάνω στό καινούργιο Σχέδιο κάτω άπό τέτιες συνθήκες, πού δέ μάς έπέτρεπαν νά έχουμε στή διάθεσή μας ούτε τίς πιό άπαραίτητες πληροφορίες. Θά εϊταν άρκετό νά άναφέρουμε πώς δέν μπο­ ρέσαμε ούτε κάν νά προμηθευτούμε τό πρώτο Σχέδιο τού Προγράμ­ ματος. Έτσι, άναγκαστήκαμε νά έμπιστευτούμε τή μνήμη μας σ ο τι άφορά το πρώτο Σχέδιο όπως και σέ δυο η τρία αλλα σημεία Δέν χρειάζεται νά πούμε πώς όλα τά άποσπάσματα πού παραθέτουμε είναι παρμένα άπό τά πρωτότυπα κείμενα καί έλεγμένα μέ έπιμέλεια

20

Α. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Ή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΜΟΝΗ ΧΩΡΑ; Τό πιό σπουδαίο ζήτημα τής ημερήσιας διάταξης τού 6ου Συνε­ δρίου είναι η υιοθέτηση τού Προγράμματος Ό χαραχτήρας τού Προγράμματος μπορεί νά καθορίσει, καί νά σταθεροποιήσει γιά με­ γάλο χρονικό διάστημα, τή φυσιογνωμία τής Διεθνούς Η σπουδαιότητα ενός προγράμματος δέ συνίσταται τόσο στό γεγονός ότι δια­ τυπώνει γενικές θεωρητικές θέσεις (αύτό, στό τέλος τού λογαρια­ σμού, περιορίζεται σέ μιά «κωδικοποίηση», δηλαδή σε μιά σύντομη έκθεση άληθειών καί γενικεύσεων πού έχουν σταθερά καί μιά γιά πάντα καταχτηθεί) Βασικά, πρόκειται νά κάνει τον άπολογισμό τής παγκόσμιας οικονομικής καί πολιτικής έμπειρίας τής τελευταίας πε­ ριόδου, ιδιαίτερα τής έπαναστατικής πάλης τών πέντε τελευταίων χρόνων, πού είναι τόσο πλούσια σέ γεγονότα καί σέ λάθη Ά πό τόν τρόπο μέ τόν όποιο τό Πρόγραμμα θά κατανοήσει καί θά κρίνει αύτά τά γεγονότα, τά λάθη καί τις διαφορές, έξαρτάται άποκλειστικά ή τύχη τής Κομμουνιστικής Διεθνούς γιά μιά ολόκληρη σειρά χρόνων πού αμεσα θά άκολουθήσουν

21

1.

Η ΓΕΝΙΚΗ ΣΤΡΟΥΧΤΟΥΡΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Στήν έποχή μας, πού είναι η έποχή τού ιμπεριαλισμού, δηλαδή τής π α γ κ ό σ μ ια ς οικονομίας καί πολιτικής πού κατευθύνονται άπό τό χρηματιστικό κεφάλαιο, δέν ύπάρχει ούτε ένα κομμουνιστικό κόμμα πού θά μπορούσε νά έπεξεργαστεϊ τό πρόγραμμά του παίρνοντας μονάχα ή πρωταρχικά σάν άφετηρία τις συνθήκες ή τις τάσεις έξέλιξης τής χώρας του. Αύτό Ισχύει άπόλυτα καί γιά τό Κόμμα πού κατέ­ χει τήν έξουσία μέσα στά όρια τής ΕΣΣΔ Ξεκινώντας άπ' αύτές τίς σκέψεις γράφαμε τό Γενάρη αϋτού τού χρόνου' «Πρέπει νά περάσουμε στήν έπεξεργασϊα τού Προγράμματος τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς (τό Πρόγραμμα τού Μπουχάριν δέν είναι παρά ένα άθλιο πρόγραμμα ένός έθνικού τμήματος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς κι όχι τό Πρόγραμμα τού Παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κόμματος)». («ΠράβΒα», 15 τού Γενάρη 1928)

Δέ σταματήσαμε ούτε λεπτό νά έπιμένουμε πάνω στίς ίδιες αύτές σκέψεις άπό τό 1923-24, δταν τό ζήτημα τών Ενωμένων Πολιτειών τής 'Αμερικής όρθώθηκε σ' όλο του τό μέγεθος, τόσο σάν πρόβλημα τής π α γ κ ό σ μ ια ς πολιτικής όσο καί τής ε υρ ω π αϊκή ς πολιτικής, μέ τήν ούσιασπκή έννοια αϋτής τής λέξης Ή ώρα τής έξαφάνισης τών έθνικών προγραμμάτων σήμανε ορι­ στικά στίς 4 τού Αύγούστου 1914* Τά έπαναστατικά κόμματα τού προλεταριάτου δέν μπορούν νά βασίζονται παρά σ' ένα διεθνιστικό πρόγραμμα πού άνταποκρίνεται στό χαραχτήρα τής σημερινής έποχής, πού είναι έποχή άποκορύφωσης καί κατάρρευσης τού καπιταλι­ σμού Ένα διεθνιστικό κομμουνιστικό πρόγραμμα δέν είναι καθόλου τό άθροισμα τών έθνικών προγραμμάτων ή ένα άμάλγαμα τών κοι­ νών χαραχτηρισπκών γνωρισμάτων τους ’Οφείλει άμεσα νά πάρει γιά άφετηρία τήν άνάλυση τών συνθηκών καί τών τάσεων τής οικο­ νομίας καί τής πολιτικής κατάστασης τού κόσμου, καί νά τά πάρει σάν ένα σύνολο, μέ τίς σχέσεις καί άντιθέσεις τους, δηλαδή μέ την άμοιθαία έξάρτηση πού άντιθέτει μεταξύ τους τά μέρη πού συνθέτουν αύτό τό σύνολο Στή σημερινή έποχή, άπειρα πιό πολύ άπ όσο στην προηγούμενη, ή διεύθυνση πρός τήν οποία κατευθύνεται τό προλε­

22

ταριάτο άπό έθνική άποψη, πρέπει νά ξαναχαραχτεΐ καί δεν μπορεί νά ξαναχαραχτεΐ παρά πρός τή διεύθυνση πού εχει ηδη πάρει, δηλαδή πρός τό διεθνιστικό τομέα καί οχι άντίστροφα Σ αύτο συνίσταται η θεμελιώδης διαφορά πού χωρίζει, άπό τήν άφετηρία τους άκόμα, τόν διεθνιστικό κομμουνισμό άπό τις διάφορες ποικιλίες τού έθνικοϋ σοσιαλισμού Συνηγορώντας υπέρ τού καινούργιου Σχεδίου η «Πράβδα» εγραφε πώς τό κομμουνιστικό πρόγραμμα. «διαφέρει ριζικά απο το πρόγραμμα της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας, οχι μονάχα στην ουσία του, στις βασικές θεσεις του. μα και στα διεθνιστικό χαραχτηριστικα τής δομής του» («Πραβδα». 29 τού Μαη 1928) Αύτή ή διατύπωση, αν καί κάπως άσαφής, έκφράζει προφανώς τήν ίδια ιδέα μέ έκείνη πού έκθέσαμε πιό πάνω καί πού στό παρελθόν τήν άπόκρουαν μέ πείσμα. Δέν μπορεί κανείς παρα να έπιδοκιμάσει τό γεγονός τού σπασίματος μέ τό πρώτο Σχέδιο πού παρουσίασε ο Μπουχάριν καί πού δέν έδινε άλλωστε τή δυνατότητα γιά μιά σοβα­ ρή άνταλλαγή άπόψεων. Δέν πρόσφερε μάλιστα ούτε ενα ύλικό, άρκετό γιά νά μπορέσει κανείς νά προσδιορίσει αύτό πού σκεπτόταν γι αύτό τό Σχέδιο Ένώ τό πρώτο Σχέδιο παρουσίαζε μιά άχαρη καί σχηματική εικόνα μιας άφηρημένης χώρας πού έξελίσσεται μόνη της πρός τό σοσιαλισμό, άντίθετα τό καινούργιο Σχέδιο έπιχειρεί (δυ­ στυχώς χωρίς έπιτυχία καί χωρίς συνέπεια όπως θά τό δούμε πα­ ρακάτω) νά πάρει σά βάση τήν παγκόσμια οικονομία στό σύνολό της, γιά νά καθορίσει τήν τύχη τών διαφόρων μερών της Συνδέοντας μεταξύ τους χώρες καί ήπείρους, πού έχουν φτάσει σε διαφορετικά έπίπεδα έξέλιξης, μ ενα σύστημα έξαρτήσεων και άντιθέσεων, πλησιάζοντας τά διάφορα έπίπεδα άνάπτυξής τους καί άπομακρύνοντάς τα άμέσως ύστερα, άντιθέτοντας άνελέητα όλες τις ήπείρους μεταξύ τους, ή παγκόσμια οικονομία εχει γίνει μια δυναμική πραγματικότητα πού κυριαρχεί πάνω στις διάφορες χώρες καί ήπείρους Τό θεμελιώδες αύτό γεγονός, άπό μόνο του, δίνει στήν ίδια τήν ιδέα τού Παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κόμματος τόν πιό ρεαλιστικό χαραχτήρα. Οδηγώντας τήν παγκόσμια οικονομία χοντρικά στό άνώτατο σημείο άνάπτυξής πού μπορεί νά φτάσει βα­ σισμένη στήν άτομική Ιδιοχτησία, ό Ιμπεριαλισμός, όπως άκριβώς τό λέει τό Σχέδιο στήν είσαγωγή του. «όξύνει, έντείνοντας ατό έπακρο, τήν άντίθεση πού ύπάρχει άνάμεσα στήν άνάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων τής παγκόσμιας οικονομίας και τά φράγματα πού χωρίζουν έθνη καί κράτη». Δέν είναι δυνατό νά κάνει κανείς ούτε ένα μονάχα βήμα μπροστά στή λύση τών μεγάλων προβλημάτων τής παγκόσμιας πολιτικής καί τής έπαναστατικής πάλης, άν δέν άφομοιώσει αύτή τή θέση, πού έμφανίστηκε γιά πρώτη φορά σ' όλο της τό μεγαλείο στή διάρκεια τού τε­

23

λευταίου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Η ριζική μετατόπιση τού ίδιου τού άξονα τού Προγράμματος, πού έγκαινιάζει τό καινούργιο Σχέδιο δέ θά μπορούσε παρά νά έπιδοκιμαστεϊ άν δέν είχε είσαγάγει στό Σχέδιο τις πιό άνιαρές άντιθέσεις έπιθυμώντας νά συμβιβάσει τήν παραπάνω θέση, πού είναι ή μόνη σωστή, μέ τάσεις ολότελα άντίθετου χαραχτήρα, άφαιρώντας έτσι κάθε άρχή άπό τόν καινούργιο τρόπο άντιμετώπισης τού ζητήματος

24

2.

01 ΕΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΚΑΙ Η ΕΥΡΩΠΗ

Γιά νά χαραχτηρίσουμε τό πρώτο Σχέδιο, πού ευτυχώς έγκαταλείφτηκε άπό τότε, θά εϊταν άρκετό νά πούμε πώς, όσο μπορούμε νά θυμόμαστε,ούτε κάν μνημόνευε τις Ενωμένες Πολιτείες τής Β ‘Α­ μερικής Τά θεμελιώδη προβλήματα τής Ιμπεριαλιστικής έποχής, άπό τόν ίδιο τό χαραχτήρα της, δέν πρέπει νά άντικρύζονται μονάχα μέσα άπό τό πρίσμα τής άφηρημένης έννοιας καί τής θεωρίας μά καί νά έξετάζεται τό υλικό καί ιστορικό περιεχόμενό τους Στό πρώτο Σχέδιο λοιπόν αύτά χάνονταν μέσα στό άναιμικό σχήμα μιάς καπι­ ταλιστικής χώρας υπολογίσιμης «γενικά» Τό καινούργιο Σχέδιο (καί υπάρχει προφανώς έδώ ένα σοβαρό βήμα μπροστά) μιλάει κιόλας γιά τή «μετατόπιση τού οικονομικού κέντρου τού κόσμου προς τις Ενω­ μένες Πολιτείες τής 'Αμερικής», γιά τή «μεταμόρφωση τής δημοκρα­ τίας τού δολλαριου, πού γίνεται ό παγκόσμιος έκμεταλλευτής», γιά τό ότι οι Ενωμένες Πολιτείες «έχουν κιόλας καταχτήσει τήν ήγεμονία τού κόσμου», καί τέλος λέει πώς ό άνταγωνισμός (τό Σχέδιο χρη­ σιμοποιεί τήν άστοχη έκφραση «διένεξη») πού υπάρχει άνάμεσα στις Ενωμένες Πολιτείες και τον ευρωπαϊκό ραπιταλισμό, μέ τόν βρεταννικό καπιταλισμό στήν πρώτη γραμμή, «γίνεται ό άξονας τών παγ­ κόσμιων διενέξεων». Ά π ό τώρα έχει γίνει ολοφάνερο πώς ένα πρό­ γραμμα πού δέν καθορίζει καθαρά καί μέ άκρίθεια τά βασικά αύτά γεγονότα καί συντελεστές τής παγκόσμιας κατάστασης δέν εχει τί­ ποτε το κοινό μέ το Πρόγραμμα τού Κόμματος τής Παγκόσμιας ‘Επα­ νάστασης. Δυστυχώς, τά γεγονότα καί οί βασικές τάσεις τής παγκόσμιας έξέλιξης πού παρουσιάστηκαν στή διάρκεια τής καινούργιας έποχής. σημειώνονται μονάχα μέ τό ονομά τους, θά ελεγε κανείς πώς είναι καρφιτσωμένα πάνω στό κείμενο τού Σχεδίου, καί παραθέτονται μέ μιά μέθοδο θεωρητικής υπεκφυγής, χωρίς νά είναι άδιάσπαστα δε­

2S

μένα μέ ολόκληρη τή στρουχτούρα τού Προγράμματος, χωρίς να ο­ δηγούν σέ συμπεράσματα άπό τήν άποψη τών προοπτικών καί τής στρατηγικής Ό καινούργιος ρόλος πού παίζει ή 'Αμερική στήν Εύρώπη άπό τότε πού συνθηκολόγησε τό γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, κα­ θώς καί ή ήττα τού γερμανικού προλεταριάτου τό 1923, δέ γίνονται άντικείμενα καμιάς έχτίμησης Δέν έχει καθόλου έξηγηθεί ότι ή πε­ ρίοδος τής «σταθεροποίησης», τής «όμαλότητας» καί τής «ειρήνευ­ σης» τής Εϋρώπης, όπως καί τής «άναγέννησης» τής σοσιαλδημο­ κρατίας, παρατάθηκε γιατί βρίσκεται σέ άμεσο συσχετισμό, άπό ύλική καί πνευματική άποψη, μέ τά πρώτα βήματα τής άμερικάνικης έπέμβασης στις εϋρωπάικές ύποθέσεις. Κι άκόμα δέν άποδείχνεται ότι ή έξέλιξη πού άναπόφευχτα θά άκολουθήσει τήν άμερικάνικη έπέχταση, τόν περιορισμό τών άγορών τού εϋρωπαίκού κεφαλαίου, άκόμα καί στήν ίδια τήν Εύρώπη, θά φέ­ ρει μαζί της τόσο μεγάλες στρατιωτικές, οικονομικές καί έπαναστατικές άναταραχές, πού όμοιές τους δέν έχουμε γνωρίσει ποτέ μέχρι σήμερα 'Επίσης δέν προσδιορίζεται ότι άφού οί Ενωμένες Πολιτείες θά συνεχίσουν οπωσδήποτε νά έξασκοϋν πίεση πάνω στήν καπιταλιστι­ κή Εύρώπη, αύτή θά βλέπει νά περιορίζεται όλοένα καί περισσότερο ή συμμετοχή της στήν παγκόσμια οίκονομία, πράγμα πού προφανώς σημαίνει πώς οί σχέσεις άνάμεσα στά εϋρωπαικά κράτη όχι μονάχα δέ θά καλυτερέψουν, μά, άντίθετα, θά άποχτήσουν μιά ύπέρμετρη ένταση πού θά συνοδεύεται άπό βίαιους παροξυσμούς πού θά δια­ λύουν αϋτά τά κράτη μέσα σέ πολεμικές συγκρούσεις. Πραγματικά, τά κράτη, τό ίδιο όπως και οί τάξεις, παλεύουν μέ μεγαλύτερη μανία όταν πρόκειται νά άποσπάσουν μιά Ισχνή μερίδα πού θά έλαττώνεται διαρκώς, παρά όταν είναι πλουσιοπάροχα έφοδιασμένα Το Σχέδιο δέν έξηγεί ότι τό έσωτερικό χάος, πού όφείλεται στούς άνταγωνισμούς άνάμεσα στά κράτη τής Εύρώπης, άφαιρεΐ άπ' αύτά κάθε έλπίδα νά άντισταθούν κάπως σοβαρά καί μέ έπιτυχία στή Δη­ μοκρατία τής Βόρειας 'Αμερικής, πού ή συγκεντρωποίησή της μεγα­ λώνει άσταμάτητα. Νά κυριαρχήσει πάνω στήν εϋρωπαική σύγχυση μέ τίς Ενωμένες Πολιτείες τής Εϋρώπης, νά ποιό είναι τό πρωταρ­ χικό καθήκον τής προλεταριακής έπανάστασης, πού είναι άπειρα πιό κοντά στήν Εύρώπη παρά στήν Α μ ερική * (κι ένας άπό τούς λόγους, κι όχι ό μικρότερος, είναι άκριβώς ή ύπαρξη τών συνόρων άνάμεσα στά κράτη). Ή προλεταριακή έπανάσταση θά έχει λοιπόν, πιθανό­ τατα, νά ύπερασπίσει τόν έαυτό της ένάντια στήν μπουρζουαζία τής Βόρειας 'Αμερικής. 'Από τήν άλλη μεριά, δέ σημειώθηκε (κι αϋτό είναι μιά όψη τό ίδιο σπουδαία τού ίδιου παγκόσμιου προβλήματος) πώς άκριβώς ή δύ­

26

ναμη τών Ενωμένων Πολιτειών στον κόσμο καί ή άκαταμάχητη έπέχταση πού άπορρέει άπ’ αυτήν, τίς άναγκάζει νά συσσωρεύουν στά θεμέλια τού οίκοδομήματός τους τίς μπαρουταποθήκες ολόκλη­ ρου τού κόσμου όλους τούς άνταγωνισμούς τής Δύσης καί τής 'Α­ νατολής, τήν πάλη τών τάξεων τής γέρικης Εύρώπης, τίς έξεγέρσεις τών άποικιακών λαών, όλους τούς πολέμους καί όλες τίς έπαναστάσεις. Ά π ό τή μιά μεριά, αύτό κάνει τόν καπιταλισμό τής Βόρειας Αμερικής, στή διάρκεια τής καινούργιας έποχής, τή βασική δύναμη τής άντεπανάστασης πού ένδιαφέρεται ολοένα καί περισσότερο νά διατηρηθεί «ή τάξη» σ' όλες τίς γωνιές τής γήινης σφαίρας Ά πό τήν άλλη, είναι έκεϊ πού προετοιμάζεται ή τεράστια έπαναστατική έκρη­ ξη τής παγκόσμιας αύτής ιμπεριαλιστικής δύναμης πού κυριαρχεί ήδη καί μεγαλώνει άσταμάτητα Ή λογική τών σχέσεων πού ύπάρχουν στόν κόσμο δείχνει πώς αύτή ή άνάφλεξη δέ θά μπορούσε νά καθυστερήσει πολύ καιρό ύστερα άπό τό ξέσπασμα τής προλετα­ ριακής έπανάστασης στήν Εύρώπη 'Επειδή είχαμε προσδιορίσει τή διαλεχτική τών άμοιβαίων σχέσεων πού συνδέουν τήν Εύρώπη καί τήν 'Αμερική, είδαμε νά έκτοξεύονται ένάντιά μας οί πιό διαφορετικές κατηγορίες ή κατηγορία ότι άρνιούμαστε, σάν πατσιφιστές, τίς άντιθέσεις πού ύπάρχουν στήν Εύ­ ρώπη, ή κατηγορία ότι άποδεχόμαστε τή θεωρία τού ύπεριμπεριαλισμού τού Κάουτσκι, καί πολλές άλλες. Δέν ύπάρχει κανείς λόγος νά σταματήσουμε σ’ αύτές τίς «κατηγορίες», πού στήν καλύτερη περί­ πτωση προέρχονται άπό μιά πλήρη άγνοια τών πραγματικών προτ­ σές, όπως καί τής δικής μας στάσης άπέναντι σ' αύτά. Ωστόσο, είναι κανείς ύποχρεωμένος νά σημειώσει πώς θά ειταν δύσκολο νά κατα­ ναλωθούν περισσότερες δυνάμεις, γιά νά μπερδευτεί καί νά θολώσει τό παγκόσμιο αύτό πρόβλημα μέ τήν τεράστια σημασία, άπ' όσες κα­ τανάλωσαν, άνάμεσα σ άλλους, οί συγγραφείς τού Σχεδίου Προ­ γράμματος στή μικροπρεπή πάλη τους πού στρεφόταν ένάντια στόν τρόπο πού θέταμε τό ζήτημα Βλέπουμε, όμως, πώς αύτός έπιβεβαιώνεται πέρα γιά πέρα άπό τήν πορεία τών γεγονότων Τόν τελευταίο καιρό μάλιστα έγιναν προσπάθειες στά βασικά όρ­ γανα τού κομμουνιστικού Τύπου νά μειωθεί, στά χαρτιά βέβαια, ή σπουδαιότητα τής ήγεμονίας τής 'Αμερικής Έ καναν ύπαινιγμούς γιά τήν έμπορική καί βιομηχανική κρίση πού άναγγελόταν στις Ενω­ μένες Πολιτείες. Δέν μπορούμε νά σταματήσουμε έδώ γιά νά έξετάσουμε τό είδικό ζήτημα τό σχετικό μέ τή διάρκεια τής άμερικάνικης κρίσης καί τό βάθος πού θά μπορούσε ίσως νά πάρει Αύτό είναι ένα πρόβλημα συγκυρίας κι οχι προγράμματος Είναι ολοφά­ νερο καί δέν άμφιθάλλουμε καθόλου πώς ή κρίση είναι άναπόφευχτη Δέν άρνιόμαστε καθόλου πώς είναι δυνατόν ή κρίση νά είναι άπό τώρα κιόλας πολύ βαθιά καί πολύ τραχιά, σέ σχέση μέ τήν παγ­ κόσμια εχταση πού εχει άποχτήσει τώρα ό άμερικάνικος καπιταλι­

27

σμός Ή προσπάθεια όμως πού γίνεται νά συμπεράνουν άπ' αύτό πώς ή ήγεμονία τών Ενωμένων Πολιτειών περιορίζεται ή άδυνατίζει δέν άνταποκρίνεται καθόλου στήν πραγματικότητα Αύτό δέν μπορεί παρά νά γεννήσει χοντροκομμένα σφάλματα στρατηγικής σημασίας, γιατί είναι άκριθώς τό άντίθετο πού άληθεύει Στήν έποχή τής κρΐσης ή ήγεμονία τών Ενωμένων Πολιτειών θά γίνει πιό αίσθητή, πιό πλήρης, πιό καθαρή, πιό άνελέητη άπ' ότι εϊταν στήν περίοδο τής άνάπτυξης. Ή Αμερική θά κατανικήσει καί θά ξεπεράσει τίς δυσκο­ λίες καί τίς άναταραχές της πριν άπ' ολα σέ βάρος τής Ευρώπης Λίγο ένδιαφέρει άν αύτό γίνει στήν 'Ασία, τόν Καναδά, τή Λατινική 'Αμερική ή στήν ίδια τήν Εϋρώπη, άν αύτό γίνει μέ «ειρηνικό» ή στρατιωτικό τρόπο. Πρέπει νά καταλαβουμε καθαρά πώς άν ή πρώτη περίοδος τής άμερικάνικης έπέμβασης εφερε στήν Εύρώπη τή σταθεροποίηση καί τήν είρήνευση, πού ως ένα μεγάλο βαθμό ύπάρχουν άκόμα καί τώρα καί μπορούν μάλιστα έπεισοδιακά νά άναγεννιούνται καί νά ξαναδυναμώνουν, (προπαντός σέ περιπτώσεις καινούργιων ήττών τού προλεταριάτου), άντίθετα ή γενική γραμμή τής άμερικάνικης πολιτικής, προπαντός αν ή οίκονομία της σκοντάψει σέ δυσκολίες καί σέ κρίσεις, θά προκαλέσει στήν Εϋρώπη όπως καί σ ολόκληρο τόν κόσμο μεγάλους κλονισμούς. 'Α π' αύτό βγαίνει τό πολύ σπουδαίο συμπέρασμα πώς οί έπαναστατικές καταστάσεις δέ θά λείψουν στή διάρκεια τής έπόμενης δεκαετίας, όπως δέν έλλειψαν άπό τή δεκαετία πού πάει νά κλείσει. Αύτό πού ένδιαφερει περισσότερο είναι νά κατανοήσουμε τά βασικά αίτια τού ξετυλίγματος τών γεγονότων, γιά νά μήν μάς αίφνιδιάσουν μέ τό ξέσπασμά τους. Ά ν στή διάρκεια ^ή ς περασμένης δεκαετίας ή βασική πηγή τών έπαναστατικών καταστάσεων εϊταν τά άμεσα άποτελέαματα τού 'ιμπεριαλιστικού πολέμου, άντίθετα, στή διάρκεια τής καινούργιας μεταπολεμικής δεκαετίας, τέτιες καταστάσεις θά γεννη­ θούν κυρίως άπό τίς άμοιβαΐες σχέσεις Εύρώπης καί 'Αμερικής. Μιά μεγάλη κρίση στίς Ενωμένες Πολιτείες θά σήμαινε ξανά τό έγερτήριο σάλπισμα τών πολέμων καί τών έπαναστάσεων. Τό έπαναλαμβάνουμ ε1οί έπαναστατικές καταστάσεις δέ θά λείψουν. Ό λο τό ζήτημα έξαρτάται άπό τό διεθνιστικό κόμμα τού προλεταριάτου, άπό τήν ώριμότητα καί τήν ικανότητα γιά πάλη τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς. άπό τήν κατανόηση πού αύτή θά δείξει στήν έπεξεργασία τής ταχτικής της Ολόκληρη αύτή ή σειρά τών Ιδεών δέν έχει καθόλου έκφραστεϊ στό Σχέδιο Προγράμματος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Ένα τόσο σπουδαίο γεγονός όπως «ή μετατόπιση τού οικονομικού κέντρου τού κόσμου πρός τις Ενωμένες Πολιτείες» φαίνεται νά σημειώθηκε εύκαιριακά, σά μιά δημοσιογραφική παρατήρηση, τίποτε παραπάνω Εϊ-

28

ναι έντελώς άδύνατο νά δικαιολογηθεί αυτό μέ τό έπιχείρημα τής έλλειψης χώρου πραγματικά, τά θεμελιώδη προβλήματα δέν είναι έκε'ινα άκριθώς πού πρέπει νά άναπτυχθοϋν ο ένα πρόγραμμα: Μέ τήν ευκαιρία πρέπει νά σημειώσουμε πώς τό Σχέδιο έπεχτείνεται πά­ ρα πολύ σέ προβλήματα δεύτερης καί τρίτης σειράς, αν μάλιστα άφήσουμε στήν άκρη τό σκοτεινό του ύφος καί τις πολυάριθμες έπαναλήψεις του Θά μπορούσε κανείς έξαλείφοντάς τες νά περιο­ ρίσει τό Πρόγραμμα τό λιγότερο κατά τό ενα του τρίτο

29

3. ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ ΤΩΝ ΕΝΩΜΕΝΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Τίποτε δέν μπορεί νά δικαιολογήσει τήν έξάλειψη, άπό τό καινούρ­ γιο Σχέδιο Προγράμματος, τού συνθήματος τών Ενωμένων Σοβιετι­ κών Πολιτειών τής Εύρώπης, πού είχε ήδη υιοθετηθεί άπό τήν Κομ­ μουνιστική Διεθνή τό 1923, ύστερα άπό μιά άρκετά μακρόχρονη έσωτερική πάλη4 Ή μήπως οί συγγραφείς θέλουν νά «έπανέλθουν» στή στάση πού κράτησε ό Λένιν στά 1915 άπέναντι ο αύτό τό ζήτημα, Μά γι αύτό πρέπει νά τό καταλάβουμε καλά. Όπως καθένας ξέρει, στήν πρώτη περίοδο τού πολέμου, ο Λένιν δίσταζε νά χρησιμοποιήσει αύτό τό σύνθημα 'Αρχικά πέρασε στις θέσεις τού «Σοσιαλδημοκράτη», (τό κεντρικό όργανο τού Κόμματος έκείνη τήν έποχή), σέ συνέχεια ό Λένιν τό άπόρριψε Αύτό μονάχα, δείχνει ότι δέν τό άπόκρουε γενικά γιά λόγους άρχής, μά θά έπρεπε νά τό κρίνει αύστηρά άπό τήν άποψη τής ταχτικής Ό τι ζύγιζε τίς θε­ τικές καί τίς άρνητικές πλευρές του άντικρύζοντάς το άπό τή σκοπιά τού δοσμένου σταδίου Είναι περιττό νά πούμε πώς ό Λένιν δέ δεχό­ ταν ότι οι καπιταλιστικές Ενωμένες Πολιτείες τής Εύρώπης μπορού­ σαν νά γίνουν πραγματικότητα Κι έγώ άντιμετώπιζα τά πράγματα μέ τόν ίδιο τρόπο, άφού προωθούσα τό σύνθημα τών Ενωμένων Πολι­ τειών άποκλειστικά σά μορφή τού μελλοντικού κράτους τής διχτατορίας τού προλεταριάτου στήν Εύρώπη ' Εγραφα «Ή σχετικά πλήρης οικονομική ένωση τής Εύρώπης άπό τά πάνω, πού θά εϊταν τό άποτέλεσμα μιάς συμμαχίας άνάμεσα στις καπιταλιστικές κυβερνή­ σεις, είναι μιά ούτοπία. Έτσι τά πράγματα δέν μπορούν νά πάνε πιό μα­ κριά άπό έπιμέρους συμβιβασμούς καί ήμίμετρα Κατά συνέπεια ή ίδια ή οι­ κονομική ένωση τής Εύρώπης, πού ύπόσχεται τεράστια πλεονεχτήματα

30

στους παραγωγούς και τους καταναλωτές, όπως καί στήν άνάπτυξη γενικά τής κουλτούρας, γίνεται τό έπαναστατικό καθήκον τού ευρωπαϊκού προ­ λεταριάτου που παλεύει ένάντια στόν ιμπεριαλιστικό προτεξιονισμό και τό όργανό του τό μιλιταρισμό». (Τρότσκι «Πρόγραμμα ΕΙρήνης». Τόμ 3ος. μέ­ ρος I. σελ 85) Και πιο κάτω «Οι Ενωμένες Πολιτείες τής Εύρώπης αποτελούν πριν απ ολα μια μορφή, τή μοναδική μορφή που θά μπορούσε κανείς νά κατανοήσει, τής διχτατορίας τού εύρωπαϊκού προλεταριάτου», (Τρόχακι «Πρόγραμμα ΕΙρήνης», Τόμ 3ος. μέρος I, σελ 92)

Σ' αυτήν όμως τήν περίοδο ο Λένιν εθλεπε ορισμένους κινδύνους άκόμα καί σ αυτόν τόν τρόπο παρουσίασης τού ζητήματος Δεδομέ­ νου οτι δέν είχε άκόμα άποχτηθεϊ ή έμπειρία τής διχτατορίας τού προλεταριάτου σέ μιά μόνη χώρα, κι οτι ελλειπε ή θεωρητική σαφή­ νεια σ ότι άφορά αυτό τό ζήτημα, άκόμα καί άπό τήν άριστερή πτέ­ ρυγα τής τότε Σοσιαλδημοκρατίας, τό σύνθημα τών Ενωμένων Πολι­ τειών τής Ευρώπης μποροϋαε να γεννήσει μιά άντίληψη σύμφωνα με τήν όποια ή προλεταριακή έπανάσταση θά έπρεπε νά άρχίσει ταυτό­ χρονα τό λιγότερο πάνω σ ολόκληρη τήν ευρωπαϊκή ήπειρο. 'Απέ­ ναντι σ αυτόν άκριθώς τόν κίνδυνο ο Λένιν μάς καθιστούσε προσε­ χτικούς. Πάνω όμως σ αυτό τό ζήτημα δέν είχα ούτε μιά σκιά δια­ φωνίας μέ τόν Λένιν Εγραφα άπό τότε «Τό ότι καμιά χώρα δεν πρέπει «νά περιμένει» τις άλλες στήν πάλη της. αύτό είναι μιά στοιχειώδης σκέψη, πού είναι χρήσιμο καί άναγκαϊο νά τήν έπαναλαθαινουμε, γιά να μήν μπορεί κάνεις νά αντικαταστήσει τήν ιδέα τής παράλληλης διεθνιστικής δράσης μέ τήν ιδέα τής διεθνιστικής άδράνειας μέσα στή συμμαχία Χωρίς νά περιμένουμε τους άλλους, άρχίζουμε και συνεχίζουμε τήν πάλη πάνω στό έθνικό έδαφος έχοντας τήν πλήρη βε­ βαιότητα οτι ή πρωτοβουλία μας θά δύσει μιάν έξαρση στήν πάλη τών άλλων χωρών». (Τρόχακι «1917», Τόμ 3ος. μέρος I. σελ 90) Σέ συνέχεια άκολουθοΰν έκεϊνα άκριθώς τά λόγια μου πού ό Στάλιν παράθεσε στήν 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς σάν τήν πιό έπικίνδυνη έκφραση τού «τροτσκισμού», δηλαδή τής «δυσπιστίας» άπέναντι στις έσωτερικές δυνάμεις τής έπανάστασης καί στήν έλπίδα μιάς βοήθειας άπό τό έξωτερικό «Κι άν αύτό δέ γινόταν (δηλ η έπέχχαση τής έπανάστασης στις άλλες χώρες Λ Τ ), δεν υπήρχε καμιά έλπίδα πού νά μάς κάνει νά πιστεύουμε (όπως τό μαρτυράει ή ιστορική πείρα καί οΐ θεωρητικοί ύπολογισμοί) πώς μιά έπαναστατική Ρωσία θά μπορούσε νά άντισταθεϊ μπροστά σέ μιά συν­ τηρητική Εύρώπη, ή πώς μιά σοσιαλιστική Γερμανία θά μπορούσε νά έπιζήσει άπομονωμένη μέσα στόν καπιταλιστικό κόσμο». (Τρότσκι «1917». Τόμ 3ος. μέρος I. σελ 90)

Πάνω σ αύτό τό τσιτάτο καί σέ δυό ή τρία αλλα τού ίδιου είδους

31

βασίστηκε ή καταδίκη πού άπαγγέλθηκε άπό τήν 7η Ολομέλεια ένάντια στόν «τροτσκισμό*·, πού κράτησε τάχα σ' αϋτό τό « β α σ ι κ ό ζ ή ­ μιά στάση « π ο ύ δ έ ν έ χ ε ι τ ίπ ο τ ε τ ό κ α ιν ό μ έ τ ό λ ε ν ιν ισ μ ό » . Ας σταματήσουμε λοιπόν ένα λεπτό γιά νά άκούσουμε τόν ίδιο τόν Λένιν Στις 7 τού Μάρτη 1918 ελεγε άπαφορμή τήν είρήνη τού Μπρέστ— Λιτόβσκ

τημα»

«Αύτό είναι ενα μάθημα, γιατί είναι άπόλυτα άληθινό πώς χωρίς τή γερ­ μανική έπαναστάση θά συντριβούμε-, (Λένιν « Απαντα». Τόμος 15ος, σελ 132)

Μιά βδομάδα άργότερα « Ο παγκόσμιος ιμπεριαλισμός και δίπλα του ή θριαμβευτική πορεία τής σοσιαλιστικής έπανάσταοης δέν μπορούν νά συνυπάρχουν-, (Λενιν « Α­ παντα», Τόμ 15ος. σελ 175) Μερικές βδομάδες άργότερα, ό Λένιν έλεγε πάλι. «Τό γεγονός οτι είμαστε καθυστερημένοι μάς έσπρωξε μπροστά Αν δέν ξέρουμε να κρατήσουμε μέχρι τη στιγμή πού θά συναντήσουμε τό δυναμικό στήριγμα τών έξεγερμένων έργατών τών άλλων χωρών, θά συντρίβουμε », (Λένιν « Απαντα», Τόμος 15ος. σελ 187, υπογραμμισμένο άπό μάς)

Μήπως όμως όλ αϋτά ειπώθηκαν κάτω άπό τήν Ιδιαίτερη έπίδραση τής κρίσης τού Μπρέστ— Λιτόβσκ Οχι, τό Μάρτη τού 1919 ο Λένιν έπαναλαθαίνει γιά άλλη μιά φορά «Ζούμε όχι μονάχα σέ ενα κράτος, μά σ' ενο σύστημα κρατών Δέν μπορεί κάνεις νά διανοηθεί οτι μιά Σοβιετική Δημοκρατία ύπάρχει γιά ένα μεγάλο χρονικό διάστημα δίπλα στα Ιμπεριαλιστικά κράτη Στό τέλος τού λογαρια­ σμού ο ένας άπό τούς δυο θά νικήσει-. (Λένιν «Απαντα». Τομος 16ος, σελ 102)

Ενα χρονο μετά, στις 7 τού Απρίλη 1920, ο Λένιν υπενθύμιζε άκόμα «Ό καπιταλισμός, άν τον υπολογίσει κανείς σε παγκόσμια κλίμακα, συ­ νεχίζει να είναι πιό ισχυρός άπό τήν έξουοια τών Σοβιέτ, κι όχι μο­ νάχα άπό στρατιωτική, μά κι άπό οικονομική άποψη. Από τή βασική αυτή θέση πρέπει πάντα να ξεκινάμε καί νά μήν τήν ξεχνάμε ποτέ-, (Λένιν « Απαντα». Τόμος 17ος. σελ 102) Στις 27 τού Νοέμβρη 1920, άπαφορμή τό πρόβλημα τών παραχω­ ρήσεων. ο Λενιν έλεγε «Για τήν ωρα περοοαμε άπό τόν πόλεμο στήν είρήνη, δέν ξεχνούμε όμως πως ό πόλεμος θά ξανάρθει πάλι Οσο καιρό έπιξούν ό καπιταλισμός και ό σοσιαλισμός δέν μπορούμε νά ξήοουμε ειρηνικά στό τέλος τού λογα­ ριασμού, ό ένας άπο τους δυο θά νικήσει Θά ψάλλει κανείς τή νεκρώσιμη άκολουθία είτε τής Δημοκρατίας τών Σοβιέτ, είτε τού παγκόσμιου καπιτα­ λισμού Αύτό είναι μια άναβολή τού πολέμου-, (Λένιν « Απαντα». Τόμ 17ος. σελ 398)

Μήπως όμως ή κατοπινή ύπαρξη τής Δημοκρατίας τών Σοβιέτ άνάγκασε τόν Λένιν «νά ά ν α γ ν ω ρ ίσ ε ι τό λάθ ος του » καί νά άπαρνηθεΐ «τή δ υ σ π ισ τία του άπ έ ν α ν τ ι στις έ σ ω τερ ικές δ υ ν ά μ ε ις » τής Όχτωβριανής 'Επανάστασης, Ο Λένιν στό 3ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, δηλαδή τόν Ιο ύ λ η τού 1921, έπανέλαβε ότι «Έτσι δημιουργήθηκε μιά ισορροπία έξαιρετικά έπισφαλής, έξαιρετικά άσταθής, μά τελικά μιά Ισορροπία τέτια πού έπιτρέπει στή Σοσιαλιστική Δη­ μοκρατία νά ύπαρχει, βέβαια όχι γιά πολύ καιρό, μέσα οέ μιά καπιταλι­ στική περικύκλωση », (Λένιν «θέσεις πάνω στήν ταχτική τοϋ Κομμουνιστι­ κού Κάμματος Ρωσίας»), Κι όχι μόνο αύτό στις 5 τού 'Ιούλη 1921 ο Λένιν δήλωσε άνοιχτά στό Συνέδριο «Γιά μάς εϊταν ξεκάθαρο πώς χωρίς τήν υποστήριξη τής παγκόσμιας διεθνιστικής έπανάστάσης 6 θρίαμβος τής προλεταριακής μας έπανάστάσης εϊταν άδύνατος Ήδη πρίν άπό τήν έπανάστάση, όπως κι υστέρα άπ' αύτήν, σκεπτόμασταν στή συνέχεια ή τό πολύ-πολύ μέσα σ' ένα πολύ μικρό χρο­ νικό διάστημα θά έκραγεΐ ή έπανάστάση στις καθυστερημένες χώρες καί σ' αύτές πού είναι περισσότερο άναπτυγμένες άπό καπιταλιστική άποψη, ή οέ άντίθετη περίπτωση θά συντρίβουμε. "Αν καί είχαμε πλήρη συνείδηση αυ­ τού τοϋ γεγονότος, κάναμε τό πάν, μέσα σ' όποιεσδήποτε περιστάσεις, γιά νά διατηρήσουμε μέ κάθε θυσία τό σοβιετικό σύστημα, γιατί ξέραμε πώς δουλεύουμε όχι μονάχα γιά τούς έαυτούς μας, μά καί γιά τήν παγκόσμια έπανάστάση», (Λένιν «Άπαντα», Τόμος 18ος, Μέρος I. σελ 321)

Πόσο αύτό τό λόγια, μεγάλα στήν άπλότητά τους, όλότελα διαποτισμένα όπό τό διεθνιστικό πνεύμα, όπέχουν όπό τά σημερινά ευ­ ρήματα τών περιαυτολόγων έπιγόνων1 Όπως καί νά χει, έχουμε τό δικαίωμα νά ρωτήσουμε σέ τϊ διαφέ­ ρουν όλες αύτές οί δηλώσεις τού Λένιν άπό τήν πεποίθηση πού έκφραζα τό 1915, ότι ή μελλοντική έπαναστατική Ρωσία ή η σοσιαλι­ στική Γερμανία δέ θά μπορούσαν νά έπιζήσουν «άπ ο μ ο ν ω μ έ ν ε ς μ έ ­ σ α σ ’ έ ν α ν καπ ιτα λ ισ τ ικ ό κ όσ μ ο» , Οί προθεσμίες παρουσιάζονται δια­ φορετικές άπό ότι είχαν προσδιοριστεί στις προβλέψεις, όχι μονάχα στις δικές μου, μά καί στις προβλέψεις τού Λένιν Ή βασική ιδέα, όμως, διατηρεί όλη της τήν άξια, καί σήμερα, ίσως περισσότερο άπό ποτέ. 'Αντί νά τήν καταδικάζουμε λοιπόν, όπως τό έκανε ή 7η Ολο­ μέλεια, βασισμένη σέ μιά έκθεση, πού δέν είχε τέτια δικαιοδοσία καί τής έλλειπε ή καλή πίστη, είναι άπαραίτητο νά τήν εισάγουμε στό Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Γιά νά ύπερασπίσουμε τό σύνθημα τών Ενωμένων Σοβιετικών Πο­ λιτειών τής Εϋρώπης σημειώναμε στά 1915 πώς ό νόμος τής άνισόμερης έξέλιξης δέν άποτελεί άπό μόνος του ένα έπιχείρημα ένάντια σέ αύτό τό σύνθημα. Πραγματικά, ή άνισότητα τής ιστορικής άνάπτυξης ε ί ν α ι μ έ τ ή σ ε ιρ ά τ η ς ά ν ισ η σέ σχέση μέ τά διάφορα κράτη καί

33

ήπείρους οί ευρωπαϊκές χώρες άναπτύσσονται συγκριτικά ανισα ή μιά μέ τήν άλλη, ώστόσο μπορεί κανείς νά πει μέ άπόλυτη βεβαιό­ τητα πώς άπό ιστορική άποψη δέν υπάρχει προηγούμενο, τουλάχι­ στο στή διάρκεια τής ιστορικής έποχής πού μπορεί κανείς νά έξετάσει, πού μιά άπ αϋτές τις χώρες νά ξεπέρασε τίς άλλες τοσο οσο η 'Αμερική ξεπέρασε τήν Εϋρώπη. Υπάρχει μ ιά κλίμακα άνισότητας γιά τήν 'Αμερική καί μιά ά λ λ η γιά τήν Εϋρώπη Οί ιστορικές καί γεω­ γραφικές συνθήκες καθόρισαν άπό τά πριν άνάμεσα στίς χώρες τής Εϋρώπης μιά δργανική συνάφεια τόσο ούσιώδη ώστε δέν μπορούν μέ κανέναν τρόπο νά ξεφύγουν άπ’ αύτήν. Οί σημερινές άστικές εϋρωπαϊκές κυβερνήσεις μοιάζουν μέ δολοφόνους δεμένους στό ίδιο άρμα. "Οπως εχουμε κιόλας πεί ή έπανάσταση στήν Εϋρώπη θά εχει σέ τ ε λ ε υ τ α ία ά ν ά λ υ σ η μιά άποφασιστική σπουδαιότητα γιά τήν ’Αμε­ ρική. Μά ά μ ε σ α , μέ τόν πιό κοντινό ιστορικό ϋπολογισμό, ή έπανά­ σταση στή Γερμανία θά έχει πολύ πιό μεγάλη σπουδαιότητα γιά τή Γαλλία παρά γιά τίς Ενωμένες Πολιτείες τής Βόρειας 'Αμερικής Ά π ό αϋτή τή σχέση πού δημιούργησε ή Ιστορία, βγαίνει ή πολιτική ζωτικότητα τού συνθήματος τής Ομοσπονδίας τών Σοβιέτ τής Ευρώπης. Μιλάμε γιά ζωτικότητα σ χ ε τ ικ ή γιατί άπό μόνο του βγαίνει πώς αυτή ή Ομοσπονδία θά απλωθεί διαμέσου ιτής τεράστιας γέ­ φυρας τής Σοβιετικής Ενωσης πρός τήν Ασία καί θά μπει στη συνε­ χεία στήν Ενωση τών παγκόσμιων σοσιαλιστικών δημοκρατιών Μα αϋτή θά είναι πιό ή δεύτερη έποχή η τό δεύτερο κεφάλαιο που θα άκολουθήσει τήν Ιμπεριαλιστική περίοδο Όταν θά φτάσουμε έκεί θά βρούμε τίς φόρμουλες πού θά τούς ταιριάζουν Μπορεί νά άποδειχτεϊ καί μέ αλλα άποσπάσματα πώς η διαφωνία τού 1915 μέ τόν Λένιν άνήκε αϋστηρά στον τομέα τής ταχτικής καί είχε άπό τήν ίδια τή φύση της έναν προσωρινό χαραχτήρα. Μά ή πο­ ρεία πού άκολούθησαν τά γεγονότα είναι ή καλύτερη άπόδειξη το 1923, ή Κομμουνιστική Διεθνής υιοθέτησε τό άμφισβητούμενο σύν­ θημα. Αν τό 1915 δέ γινόταν δεχτό γιά λόγους άρχής, όπως προ­ σπαθούν νά έξηγήσουν τώρα οί συγγραφείς τού Σχεδίου Προγράμ­ ματος, ή Κομμουνιστική Διεθνής δέ θά μπορούσε νά τό υιοθετήσει δχτώ χρόνια άργότερα. Πιστεύουμε πώς ό νόμος τής άνισόμερης έξέλιξης δέν έπαψε νά λειτουργεί στό μικρό αύτό χρονικό διάστημα. Κάθε τρόπος τοποθέτησης τού ζητήματος πού σκιαγραφήθηκε πιό πάνω ξεκινάει άπο τό δυναμισμό τού έπαναστατικοϋ προτσές άντικρυσμένο στό σύνολό του. Η παγκόσμια έπανάσταση ύπολογίζεται σά μιά διαδικασία πού έχει τό δικό της αύτοδυναμισμό, πού δέν μπορεί νά προβλεφθεϊ στό σύνολό της καθορίζοντας άπό τά πριν τή διαδοχή όλων τών φάσεών της, μά πού τά γενικά ιστορικά χαραχτηριστικά της είναι όλότελα καθαρά. Ά ν αύτό δέν τό κατανοήσουμε, είναι τελείως άδϋνατο νά προσανατολιστούμε σωστά στήν πολιτική

34

Τά πράγματα όμως άλλάζουν ριζικά άν πάρει κανείς σάν άφετηρία τήν ιδέα τής σοσιαλιστικής έξέλιξης πού πραγματοποιείται κι άκόμα ολοκληρώνεται σέ μιά μόνη χώρα. Υπάρχει τώρα μιά -θεωρία» πού ύποστηρίζει πώς ή πλήρης οικοδόμηση τού σοσιαλισμού είνα τάχα δυνατή σέ μιά μόνη χώρα, καί πώς οί σχέσεις άνάμεσα ο αύτή τή χώρα καί τον καπιταλιστικό κόσμο μπορούν να βασίζονται στην «ούδετεροποίηση» τής παγκόσμιας μπουρζουαζίας (Στάλιν) Ά ν υιοθε­ τήσει κανείς αύτή τήν άποψη, πού στό βάθος είναι έθνικο— ρεφορ­ μιστική κι όχι έπαναστατικο— διεθνιστική, η άναγκαιότητα τού συν­ θήματος τών Ενωμένων Πολιτειών τής Εύρώπης έξαφανίζεται, η το λιγότερο έξασθενίζει. Απεναντίας, μάς φαίνεται σπουδαίο καί άναγκαϊο νά έπιζήσει, γιατί περιέχει τήν καταδίκη τής ιδέας τής σοσιαλι­ στικής έξέλιξης πού περιορίζεται σέ μιά μόνη χώρα Για το προλε­ ταριάτο κάθε εύρωπαίκής χώρας, σέ πολύ πιό μεγάλο βαθμό άπ όσο γιά τήν ΕΣΣΔ (έδώ όμως δέν υπάρχει παρά μιά διαφορά βαθμού), η έπέχταση τής έπανάστασης στις γειτονικές χώρες, η βοήθεια που θα τού δοθεί μέσα σ' αύτές τίς χώρες μέ τή δύναμη τών οπλών, είναι μιά άπό τίς πιό έπείγουσες άναγκαιότητες Κι αύτό βγαίνει οχι άπο ύπολογισμούς μιάς άφηρημένης διεθνιστικής άλληλεγγυης, που άπο μόνη της δέν είναι σέ θέση νά κινητοποιήσει τίς τάξεις, μα άπό ενα έπιχείρημα πού διατυπώθηκε εκατοντάδες φορές άπό τόν Λενιν έμείς δέ θά μπορέσουμε νά κρατηθούμε άν η παγκόσμια έπανάσταση δέ μάς βοηθήσει τ ή ν κ α τ ά λ λ η λ η σ τ ιγ μ ή . Τό σύνθημα τών Ενωμένων Σοβιετικών Πολιτειών άνταποκρίνεται σ αύτό τό δυναμισμό τής προ­ λεταριακής έπανάστασης. Ή προλεταριακή έπανάσταση δέν ξεσπάει ταυτόχρονα σ όλες τίς χώρες, μά άπλώνει άπό τή μιά χώρα στήν άλλη, κι άπαιτεί νά ύπάρχει άνάμεσα σ αύτές ή πιό στενή σχέση, καί πρώτα άπ’ όλα πάνω στό εύρωπαϊκό έδαφος, τόσο γιά να υπερασπι­ στεί τόν έαυτό της ένάντια στούς ισχυρούς έξωτερικούς έχθρούς, όσο καί γιά τίς άνάγκες όργάνωσης τής οικονομίας Είναι άλήθεια πώς θά μπορούσε κανείς νά έπιχειρήσει να άντιταξει τό γεγονός ότι ύστερα άπό τήν κρίση τού Ρούρ, που ειταν η τε­ λευταία άκριβώς ώθηση πού συνέτεινε στήν υιοθέτηση αύτού τού συνθήματος, τό σύνθημα αύτό δέν έπαιξε πιά σπουδαίο ρόλο στήν άγκιτάτσια τών εύρωπάϊκών Κομμουνιστικών Κομμάτων καί δεν μπό­ ρεσε, κατά κάποιο τρόπο, νά ριζώσει Μά συμβαίνει άκριβώς το ίδιο μέ τά συνθήματα τής Κυβέρνησης Εργατών, τών Σοβιέτ, κλπ , με άλλα λόγια, μέ όλα τ ά σ υ ν θ ή μ α τ α π ο ύ π ρ έ π ε ι ν ά π ρ ο η γ ο ύ ν τ α ι α μ ε α α τ ή ς έ π α ν ά σ τ α σ η ς . Αύτό βρίσκει τήν έξήγησή του στό γεγονός ότι, άντίθετα μέ τίς έσφαλμένες άπό πολιτική άποψη έκτιμήσεις τού 5ου Συνεδρίου, τό έπαναστατικο κίνημα βρίσκεται σέ παρακμή άπό τό τέλος τού 1923 στήν εύρωπαική ήπειρο Καί γι αύτό άκριβώς θά ειτανε όλέθριο νά έπεξεργαστούμε ένα πρόγραμμα ή ορισμένα μέρη του έπηρεασμένοι άπό αύτή τήν περίοδο Δέν είναι καθόλου τυχαίο

35

πού τό σύνθημα τών Ενωμένων Σοβιετικών Πολιτειών τής Εύρώπης υιοθετήθηκε, ένάντια σ ' όλες τίς προκαταλήψεις, άκριθώς τό 1923, τότε πού περιμέναμε τό ξέσπασμα τής έπανάστασης στή Γερμανία καί πού τό προβλήματα τών άμοιθαίων σχέσεων άνάμεσα στά κράτη τής Εύρώπης είχαν άποχτήσει μιά Ιδιαίτερη τραχύτητα Κάθε νέα έπιδείνωση τής έσωτερικής κρίσης τής Εύρώπης, καί γιά ένα λόγο παραπάνω τής παγκόσμιας κρίσης, άν αύτή είναι άρκετά θαθιά γιά νά θέσει ξανά τά θεμελιώδη προβλήματα τής πολιτικής, θά δημιουρ­ γεί συνθήκες άπόλυτα εύνοικές γιά τήν υιοθέτηση τού συνθήματος τών Ενωμένων Σοβιετικών Πολιτειών τής Εύρώπης. Είναι έπομένως ριζικό λάθος νά το παρασιωπούμε στά Πρόγραμμα, χωρίς ωστόσο νά τό άπορρίπτουμε, μ' άλλα λόγια νά τό κρατάμε κατά κάποιο τρόπο σάν έφεδρεία, «γιά κάθε ένδεχόμενο». Στά ζητήματα άρχών η πολι­ τική τής ρεζέρβας δέν άξίζει τίποτε.

36

λτατισι

4.

ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ TOY ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΥ

Οπως ηδη γνωρίζουμε το Σχέδιο κάνει μια προσπάθεια που οπωσ­ δήποτε άξίζει να έπαινεθεί τήν προσπάθεια νά πάρει στη δομή του σάν άφετηρια τήν παγκόσμια οικονομία και τις τάσεις που υπαρχουν στό έσωτερικο της Η « Π ρ ά θ δ α » εχει ολοτελα δίκιο όταν γράφει πως σ αύτο θασικά διαφέρουμε άπό τήν έθνικιστικη καί πατριωτική σοσιαλδημοκρατία Μοναχα όταν ξεκινήσει κάνεις άπό τήν παγκό­ σμια οικονομία πού κυριαρχεί στα διάφορα μέρη της μπορεί νά έπεξεργαστεί το πρόγραμμα τού διεθνιστικού κόμματος τού προλετα­ ριάτου Μα άκριθώς κρίνοντας τις θεμελιώδεις τάσεις έξελιξης τού κοσμου το Σχέδιο οχι μοναχα άποκαλύπτει τά κενά που το έξευτελιζουν. πραγμα πού σημειώσαμε πιο πάνω, μα καί κατανταει σε ορισμένα μέρη τερατωδικα μονόπλευρο, οδηγώντας έτσι σε χον­ τροκομμένα λάθη Επανειλημμένα, κι οχι πάντα εύκαιριακά. τό Σχέδιο άναφερεται στο νόμο τής άνισομερης έξέλιξης τού καπιταλισμού, παρουσιάζοντάς τον σα θεμελιώδη νόμο του καί καθοριστικό σχεδόν γιά ολα Μια σειρά άπό τα λάθη τού Σχεδίου, κι άνάμεσα σ αϋτά ενα που είναι ούσιώδες άπό θεωρητική άποψη, βασίζονται πάνω στήν έσφαλμένη και μονόπλευρη άντίληψη. ούτε μαρξιστική, ούτε λενινιστική. τού νομού τής άνισομερης έξέλιξης. Στο πρώτο του κεφάλαιο τό Σχέδιο γράφει '· Η ανισομέρεια τής οικονομικής και πολιτικής έξέλιξης είναι ένας απόλυ­ τος νομος τού καπιταλισμού Η άνισομέρεια αύτή αύξάνει και έντεινεται άκομα περισσότερο στην έποχή τού ιμπεριαλισμού-

Άκριθώς Αύτη η διατύπωση καταδικάζει τόν τροπο με τον οποίο ο Σταλιν εθεσε τελευταία τό ζήτημα βεβαιώνοντας πως ο νόμος τάχα τής άνισομερης έξέλιξης εϊταν άγνωστος γιά τόν Μάρξ καί τον Εγ-

37

κελς. πως διατυπώθηκε γιά πρώτη φορά άπο τόν Λένιν Στις 15 τού Σεπτέμβρη 1925 ο Σταλιν εγραφε πώς ο Τροτσκι δεν κάνει καθολου καλα που βασίζεται πάνω στον Εγκελς που εγραφε σε μια έποχη «ο­ πού δ έ ν μ π ο ρ ο ύ σ ε ού τ ε κ ά ν νά γίν ε ι λ ό γ ο ς (!!) γιά τό νόμ ο τής α ν ισ ο ­ μ ε ρ ή ς εξέλιξης τών καπ ιτ α λ ισ τ ικ ώ ν χω ρ ώ ν» Αν καί αύτα τα λόγια φαίνονται άπιθανα ωστοσο ο Στάλιν. ένας άπο τους συγγραφείς τού Σχεδίου, τα έπανελαθε περισσότερο άπο μια φορά Το κείμενο τού Σχεδίου κάνει σ αύτο τό σημείο ένα βήμα μπροστά όπως βλέπουμε Αν ωστοσο άφησει κάνεις στην άκρη αύτη την έπανορθωση πού μπαλώνει ενα στοιχειώδες λάθος, αύτο πού το Σχέδιο λεει για τό νό­ μο τής άνισομερης έξελιξης εμφανίζεται παγματικα μονόπλευρο καί άκρωτηριασμενο Π ρώ τα-πρώ τα θα ειτανε πιο σωστό να πούμε πως ολόκληρη η ι­ στορία τής άνθρωποτητας εκτυλίσσεται κάτω άπό τό σχήμα τής άνι­ σομερης έξελιξης Ο καπιταλισμός βρίσκει ηδη τά διάφορά μέρη τής ανθρωπότητας σε διαφορετικούς βαθμούς έξελιξης. πού καθένα περιεχει βαθιές έσωτερικές άντιφασεις Η τεράστια ποικιλία τών έπιπεδων και η άσυνηθιστη άνισότητα τού ρυθμού άναπτυξης τών διάφορων μερών τής άνθρωποτητας στη διάρκεια διαφορετικών πε­ ριόδων άποτελούν τη θ έ σ η α ν α χ ώ ρ η σ η ς τού καπιταλισμού Ο καπι­ ταλισμός μονάχα βαθμιαία κυριαρχεί πάνω στην άνισότητα που κλη­ ρονόμησε. τη διαθλά και την τροποποιεί με τις δίκες του μεθοδες και προχωρώντας στους δικούς του δρομους Διακρινομενος σ αύτο άπο τα προηγούμενα οικονομικά συστήματα, ο καπιταλισμός εχει σαν ιδιότητα να τείνει συνεχώς προς την οικονομική επέχταση να διεισδύει σε καινούργιες περιοχές, να κατανικα τις οικονομικές διαφο­ ρές να μεταμορφώνει τις περιφερειακές και έθνικες οικονομίες που ειταν κλειόμενες στόν εαυτό τους σ ενα σύστημα συγκοινωνουντων δοχείων να πλησιάζει έτσι, να έξισωνει τά οικονομικά και πολιτιστικά επίπεδα τών πιο προχωρημένων και τών πιο καθυστε­ ρημένων χωρών Χωρίς το βασικό αύτο προτσές δεν μπορεί κάνεις να κατανοήσει τη σχετική ίσοπεδωση πρώτα τής Εύρωπης και της Αγγλίας σε συνεχεία τής Αμερικής καί τής Εύρωπης την έκθιομηχανιση τών αποικιών, που έλαττώνει τήν άποσταση που υπάρχει άναμεσα στην Ινδία καί τη Μεγάλη Βρεταννία όπως κι όλες τις συνεπειες τών διαδικασιών που άπαριθμήσαμε και που πάνω τους βασίζεται οχι μοναχα τό Πρόγραμμα μά και η ίδια η ύπαρξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς Μα πλησιάζοντας τις χώρες και έξισωνοντας τα έπιπεδα ανάπτυ­ ξης τους ο καπιταλισμός ένεργεί με τις δ ικ έ ς του μεθοδες δηλαδη με τις άναρχικες μεθοδες. που υποσκάπτουν συνεχώς την ίδια την έργασια του. αντιθετοντας τη μιά χωρά στήν άλλη τον ενα κλάδο πα­ ραγωγής στον άλλο εύνοωντας την άνάπτυξη ορισμένων μερών τής παγκόσμιας οικονομίας, φρενάροντας καί ρίχνοντας πίσω αλλα μέρη

38

της Μοναχα ο συνδυασμός αυτών τών δυο θεμελιακών τάσεων κεντροφυγων καί κεντρομόλων, ίσοπέδωσης καί άνισότητας που και οι δυο είναι άποτελεσμα τής ίδιας της φύσης τοϋ καπιταλισμού μάς έξηγεί τη ζωντανή περιπλοκή τοϋ ιστορικού προτσές Εξαιτίας τής καθολικοτητας. τής εύκινησίας. τής διασποράς τοϋ χρηματιστικού κεφαλαίου, τής ζωογόνας αϋτής δύναμης τού ιμπε­ ριαλισμού. που διεισδύει παντού, ο ιμπεριαλισμός τονίζει άκομα πε­ ρισσότερό τις δυο αϋτές τάσεις Ξανασυνδεει με πολύ μεγάλη ταχύ­ τητα και βάθος σέ ενα και μονο σύνολο τις διάφορες έθνικες και ήπειρωτικες δεξαμενές Δημιουργεί άναμεσά τους μια στενή εξάρ­ τηση ζωτικής σημασίας Πλησιάζει τις οικονομικές μεθοδες τους, τις κοινωνικές μορφές τους καί τά έπίπεδα έξελιξης τους Ταυτόχρονα έπιδιωκει αϋτο τό «σκοπο» πού είναι δικός του. με μεθοδες ολοτελα άνταγωνιστικες, κάνοντας τέτια άλματα, έξαπολυοντας τετιες έπιδρομες στις καθυστερημένες χώρες και περιοχές, που η ενοποίηση και η ισοπεδωση τής παγκόσμιας οικονομίας που πραγματοποιεί συγκλονίζονται άπο τον ίδιο με τόση βία και σπασμούς που ομοιο τους δεν εχει υπάρχει στη διάρκεια τών προηγουμένων έποχών Μο­ ναχα η διαλεχτικη αϋτη άντιληψη κι οχι η άφηρημενη και μηχανι­ στική. τού νομού τής ανισομερής έξελιξης. έπιτρεπει να άποφευχτουν τα ριζικά λάθη άπο τα οποία δεν μπόρεσε να ξεφυγει το Σχέ­ διο Προγράμματος που προταθηκε για τό 6ο Συνέδριο Αμέσως ύστερα άπό τό χαραχτηρισμό αϋτού τοϋ νομού με το μο­ νόπλευρο τρόπο πού σημειώσαμε πιο πάνω, τό Σχέδιο γράφει » Απ αυτό βγαίνει πως η διεθνική έπαναστααη τού προλεταριάτου δεν πρεπει να αντιμετωπίζεται σα μιά πράξη πού πραγματοποιείται ταυτόχρονα, την ίδια στιγμή παντού Άπο αύτο προκύπτει πως ο θρίαμβος τού σοσια­ λισμού είναι δυνατός πρώτα σ ορισμένες χώρες, οέ λίγες κι ακόμα οε μια μονή καπιταλιστική χωρά, παρμένη χωριστά»

Δε χρειάζεται να πούμε πως δέν υπάρχει άνθρωπος που μπορεί να αμφισβητήσει τό γεγονός οτι είναι άδύνατο η διεθνική έπανασταση τού προλεταριάτου νά γίνει μέ μια ταυτόχρονη πράξη Προπαντός υστέρα άπο τήν πείρα τής Επανάστασης τοϋ Όχτώβρη πού πραγ­ ματοποίησε η έργατική τάξη μιάς καθυστερημένης χωράς κάτω άπο την πίεση τής ιστορικής άναγκαιότητας. χωρίς νά περιμένει να «•άνασυγκροτήσει τό μέτωπό» του τό προλεταριάτο τών προχωρημέ­ νων χωρών Είναι πέρα γιά πέρα σωστό καί έπίκαιρο να καταφεύ­ γουμε στό νόμο τής άνισομερης έξέλιξης μέσα σ αϋτά τα όρια Μα είναι έντελώς διαφορετικό πραγμα το δεύτερο μισό τοϋ συμπερά­ σματος. η άβασιμη διαβεβαίωση που έγγυάται πώς ο θρίαμβος τοϋ σοσιαλισμού είναι δυνατός σε »μιά μ ο ν ή καπ ιταλισ τική χωρά, πα ρ ­ μ έ ν η χ ω ρ ισ τ ά » Σαν άποδειξη τό Σχέδιο λέει απλά « Α π αυτό π ρ ο κ ύ ­ πτει·· με αλλα λόγια, αύτο βγαίνει δήθεν σά συμπέρασμα άπο το νο-

39

μο τής άνισομερης έξελιξης Δεν είναι όμως καθολου έτσι « Α π ο α υ ­ Αν το ιστορικό προτσές συνιστατο στο οτι οι διάφορες χώρες εξελίσσονται όχι μοναχα ανισα. μα και α ν ε ξ ά ρ τ η τ α ή μ ια ά π ό τ η ν ά λ λ η , παραμενοντας άπομονωμένες η μια απο την άλλη τότε θα επρεπε χωρίς καμία άμφιβολια να συμπερανουμε άπο το νομο τής άνισομερης έξελιξης τή δυνατότητα οι­ κοδόμησης τού σοσιαλισμού σε μια μονή χωρά, παρμένη χωριστά πρώτα πρώτα στις πιο προχωρημένες χώρες υστέρα στις πιο καθυ­ στερημένες στο μέτρο που θα έφταναν σε μια ωριμότητα Αύτη ειταν η συνηθισμένη, η κατα κάποιο τροπο κοινή άντίληψη τού πε­ ράσματος στο σοσιαλισμό που υπήρχε στην πριν άπο τον πόλεμό σοσιαλδημοκρατία Αύτη άκριθώς άποτελούσε τή θεωρητική πεμ­ πτουσία του σοσιαλπατριωτισμού Το Σχέδιο βέβαια δεν υιοθετεί αυτή την άποψη γλυστραει όμως προς τα κεΐ Το θεωρητικό λάθος πού κάνει είναι οτι έπιχειρε'ι να βγάλει άπο το νομο τής άνισομερης έξελιξης αύτο που ο νόμος δεν περιεχει και δέν μπορεί να περιέχει Η άνισομερεια. η η σπασμωδικη πορεία έξελιξης τών διαφόρων χωρών, υ π ο σ κ ά π τ ε ι συνεχώς τους δεσμούς και την αυξανόμενη οικονομική άλληλεξάρτησή τους Μά δεν τά έξαλειφει καθόλου Την επομένη ενός άπαίσιου μακελλειού που κρά­ τησε τεσσερα χρονιά, αύτές οι χώρες βρέθηκαν υποχρεωμένες να άνταλλαξουν κάρβουνο, στάρι, πετρέλαιο, μπαρούτι και τιράντες Πάνω στο βασικό αύτο θέμα τό Σχέδιο παρουσιάζει τά πραγματα σαν η ιστορική έξελιξη να πραγματωνονταν με αλματα, μα τό οικονομικό πεδίο που τα προκαλεϊ και που πάνω του πραγματώνονται, χανεται έντελώς άπο το οπτικο πεδίο τών συγγραφέων τού Σχεδίου η έξαφανίζεται ταχυδακτυλουργικά άπο τούς ίδιους Κι ένεργούν έτσι μονο και μονο για να υπερασπίσουν την άνυπερασπιστη θεωρία τού σοσιαλισμού σε μια μονή χωρά Υστερα απ οσα ειπωθήκαν δεν είναι δύσκολο να καταλαβουμε πως ο μονος σωστός τροπος να τεθεί το ζητημα θα ειταν ο παρα­ κάτω στην προιμπεριαλιστικη έποχη ο Μαρξ και ο Εγκελς είχαν ήδη φτάσει στο συμπέρασμα ότι άπο τή μια μέρια η άνωμαλία. δηλαδή οι σπασμοί τής ιστορικής έξελιξης προεχτείνουν τήν προλεταριακή ε­ πανάσταση. σε μιά Ολόκληρη έποχη που στη διαρκειά της τα έθνη θα μπούν στον έπαναστατικο χείμαρρο το ενα υστέρα άπό το άλλο Ά π ο την άλλη όμως η δργανικη άλληλεξαρτηση τών διάφορων χωρων που άναπτυχθηκε σέ τετιο σημείο ώστε να γίνει ένας παγκό­ σμιός καταμερισμός τής έργασιας. άποκλείει τή δυνατότητα οικοδό­ μησης τού σοσιαλισμού σέ μια μόνη χωρά Επομένως για ένα λόγο παραπανω σήμερα στη διάρκεια τής καινούργιας έποχής. οπού ο ιμπεριαλισμός εχει έπεχτεινει βαθύνει και δξυνει τις δ υ ό αύτες άνταγωνιστικές τάσεις, τό σύστημα ιδεών τού Μαρξ. πού μάς διδάσκει πως δέν μπορεί κάνεις να άρχίσει τή σοσιαλιστική έπανάσταση παρα τό π ρ ο κ ύ π τ ε ι ·> ακριβώς το άντιθετο

40

πάνω σε έθνικη βάση, μά πού δέν μπορεί να οικοδομήσει τή σοσια­ λιστική κοινωνία στα πλαίσια ενός έθνους, είναι δ υ ό κ α ί τ ρ ε ίς φ ο ρ έ ς Σ αύτο τό πρόβλημα ο Λενιν δεν εκανε τίποτε άλλο απο το να έπεχτεινει καί να συγκεκριμενοποιεί τόν τρόπο με τον οποίο ο Μαρξ εθεσε το πρόβλημα και τη λύση που τού εδοσε Το Πρόγραμμα τού Κόμματός μας αποδέχεται άνεπιφυλαχτα σαν αφετηρία την ίδεα πως η Έπανασταση τού Όχτωθρη καί ή οικοδό­ μηση τού σοσιαλισμού έχουν καθοριστεί άπο την παγκόσμια κατά­ σταση. Για νά το άποδείξουμε θα άρκοϋσε απλα και μονο να άντιγράψουμε ολοκληρο τό θεωρητικό μέρος τού Προγράμματος μας Εδώ θά σημειώσουμε μονάχα πώς όταν στό 8ο Συνέδριο τού Κόμ­ ματος ο άλησμόνητος Ποντμπιέλσκι υποπτευόταν οτι ορισμένες έκφρασεις τού Προγράμματος είχαν σχέση μόνο με τήν έπανασταση στή Ρωσία, ο Λένιν τού άπάντησε στό κλείσιμο τής συζητησης πάνω σ αύτο τό ζήτημα μέ τό παρακάτω λόγια. (19 τού Μάρτη 1919) π ιό α λ η θ ιν ό α κ ό μ α .

- Ο Ποντμπιέλσκι έπιτέθηκε σέ μιά από τις παραγράφους πού μιλούν για την κοινωνική έπανάστάση πού πλησιάζει... Είναι φανερό πως τό έπιχειρημα του δέν είναι θεμελιωμένο γιατί στό Πρόγραμμά μας μιλάμε γιά τήν παγκό­ σμια κοινωνική έπανάσταση». (Λένιν « Αποντα». Τομος 16ος. αελ 131)

Δεν είναι περιττό νά υπενθυμίσουμε πώς τήν ίδια περίπου έποχή ο Λενιν πρότεινε νά άποκαλούμε τό Κόμμα μας. οχι Κομμουνιστικό Κόμμα Ρωσίας, μα Κομμουνιστικό Κόμμα, γιά νά υπογραμμιστεί άκομα καλύτερα πώς είναι τό κόμμα τής π α γ κ ό σ μ ια ς έπαναστασης Στήν Κεντρική Επιτροπή, ο Λένιν δέν πήρε παρά μόνο τή δική μου ψήφο υπέρ τής πρότασης του Δέν εφερε ωστοσο τό ζητημα στό Συ­ νέδριο. δεδομένου οτι έκείνη τή στιγμή όργανωνοταν η 3η Διεθνής Κάτω άπο τετιες συνθήκες ούτε η ίδια η ίδεα τού σοσιαλισμού σέ μια μόνη χωρά δεν μπορούσε να έμφανιστεΐ Γι αύτο τό λόγο, το πρό­ γραμμα τού Κόμματος δέν κ α τ α δ ικ ά ζ ε ι αύτή τή θεωρία, μα απλώς την α π ο κ λ ε ίε ι . Το πρόγραμμα όμως τής Κομμουνιστικής Νεολαίας που υιοθετή­ θηκε δυό χρόνια άργότερα, επρεπε, γιά να διαπαιδαγωγεΐ διεθνιστικά τούς νέους, νά τούς καλέσει σ έπιφυλακή ένάντια στις έθνικιστικές αύταπάτες όπως κι ένάντια στήν έθνικιστική στενοκεφαλιά άπέναντι στό προβλήματα τής προλεταριακής έπαναστασης Ωστο­ σο. θα ξαναμιλήσουμε γι αϋτό τό ζήτημα πιό κάτω Τό θέμα τίθεται πολύ διαφορετικά στό καινούργιο Σχέδιο Προ­ γράμματος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Σύμφωνα μέ τή ρεθιζιονιστική» έξέλιξη στήν οποία έχουν υποταγεί οι συγγραφείς του υστέρα άπό το 1924, το θέμα μπαίνει, όπως τό βλέπουμε, σ ενα δρομο ολοτελα άντιθετο Ωστοσο. η θετική η η άρνητική άπαντηση που θα δο­ θεί στο πρόβλημα τού σοσιαλισμού σε μια μονή χωρά, καθορίζει την

41

άξια ο λ ο κ λ ή ρ ο υ τού Σχεδίου, σά μαρξιστικό η ρεβιζιονιστικο ντο­ κουμέντο Είναι ολοφάνερο πώς τό Σχέδιο με έπιμελεια με επίμονη και ε­ πανειλημμένα. διασαφηνίζει, υπογραμμίζει, έξηγεί τις διάφορες που υπαρχουν άναμεσα στον κομμουνιστικό και το ρεφορμιστικό τροπο προβολής τών ζητημάτων Μα οι διαβεβαιώσεις αυτές δε λυνουν το πρόβλημα Είναι σάν ενα καράβι πολύ καλά άρματωμενο. με πολυά­ ριθμες μαρξιστικές συσκευές καί μηχανισμούς, πού εχει όρθανοιχτα τα πανια του σ ολους τούς ρεθιζιονιστικους και ρεφορμιστικούς ά­ νεμους Εκείνος πού εμαθε χρησιμοποιώντας τή γόνιμη πείρα που άποχτηθηκε στη διάρκεια τών τριών τελευταίων δεκαετιών και προ­ παντός τη θαυμασια έμπειρία τής Κίνας στα τελευταία χρονιά, να κατανοεί τη δυναμική διαλεχτικη άλληλεξαρτηση που υπάρχει άνα­ μεσα στην πάλη τών τάξεων και τα προγράμματα τών κομμάτων έκεΐνος μοναχα θα μάς καταλαβει, όταν λεμε πως τα καινούργια ρεθιζιονιστικα πανια μπορούν να σταματήσουν κάθε λειτουργία τών μαρξιστικολενινιστικών συσκευών άσφαλειας και διάσωσης Να. γιατί είμαστε υποχρεωμένοι να έπεχταθούμε πιο λεπτομερειακά πάνω στο βασικό αύτο θέμα, πού θά καθορίσει για ενα μεγάλο χρονικο διά­ στημά την άναπτυξη καί την ίδια την τύχη τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς

42

5.

Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

Στό άπόσπασμα πού παραθέσαμε πιό πάνω, τό Σχέδιο Προγράμ­ ματος χρησιμοποιεί τήν έκφραση «θρ ία μ β ος τού σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ σε μ ια μ ό ν η χ ώ ρ α » μέ έκδηλη πρόθεση νά φτάσει σέ μιά έπιφανειακή ταύτιση, καθαρα βερμπαλιστική, μέ τό κείμενο τού άρθρου τού Λένιν τό 1915. πού τό μεταχειρίστηκαν μ εναν τρόπο ώμό. γιά νά μήν πούμε έγκληματικο. στή διάρκεια τών συζητήσεων γύρω άπο την οίκοδομηση τής σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μιά μονή χωρά Το Σχέδιο καταφεύγει στήν ίδια μέθοδο σέ μια άλλη περίπτωση οπού «υπαινίσσεται» τα λόγια τού Λένιν γιά να στερεώσει τή θέση του Να ποιά είναι η έπιστημονικη «μεθοδολογία» τού Σχεδίου Ά π ο ολόκληρη την πλούσια μαρξιστική φιλολογία, άπο το θησαυ­ ρό τών έργασιών τού Λένιν — περνώντας πάνω άπ ολα έκεΐνα που ο Λένιν εγραψε. είπε καί έκανε περνώντας πάνω άπό τά προγράμματα τού Κόμματός και τής Κομμουνιστικής Νεολαίας, άδιαφορώντας για κείνα που ολοι οι άγωνιστες ηγετες τού Κόμματός, χωρίς καμία έξαίρεση. είχαν έκφρασει στην έποχη τής Όχτωβριανής Επανάστασης τότε που το ζητημα τεθηκε καθαρα (και ποσο καθαρα1) περνώντας πάνω άπο κείνα που οι ίδιοι οι συγγραφείς του Σχεδίου Σταλιν και Μπουχαριν. ελεγαν μέχρι και το 1924 — δέν παρουσιάζουν τίποτε άλλο για να υπερασπίσουν τη θεωρία τού έθνικού σοσιαλισμού, πού γεννήθηκε στο τέλος τού 1924 η στις άρχες τού 1925 άπο την άνάγκη τής πάλης έναντια στο λεγόμενο «τροτσκισμό», παρα δυο τσι­ τάτα τού Λένιν το ενα που είναι παρμένο άπό το άρθρο του για τις Ενωμένες Πολιτείες τής Εύρωπης. που γράφτηκε το 1915. και το άλλο που εχει άντληθεϊ άπο τη μισοτελειωμένη έργασια του πάνω στο θέμα τού συνεταιρισμού Καθετί που έναντιωνεται σ αυτα τα δυο τσιτατα των λίγων γραμμών, ολοκληρος ο μαρξισμός ολόκλη­ ρος ο λενινισμός τέθηκαν απλα στην άκρη Οσο για τά δυο τσιτατα που τεχνητά έχουν άποκοπεΐ άπο τα κείμενα και που διερμηνευον-

43

τάς τα οι έπιγονοι πέφτουν σέ χοντρά λάθη, αυτά άποτέλεσαν τή βάση μιας καινούργιας θεωρίας, καθαρά ρεβιζιονιστικής. πού οδηγεί σέ άποτελέσματα πού δέν μπορεί κάνεις άκόμα να προθλέψει τις πολιτικές έπιπτώσεις τους Ετσι, έπιχειροϋν μπροστά στά ματια μας άνατρέχοντας σέ σχολαστικές καί σοφιστικές μέθοδες νά μπολιάσουν πάνω στά μαρξιστικό κορμό ενα κλαρί έντελώς διαφορετικού είδους κι αν αύτό τό μπόλι πιασει θά μολύνει και θα ξεράνει ολόκληρο το δέντρο Στήν 7η Ολομέλεια ο Στάλιν δήλωσε (κι οχι γιά πρώτη φορά) «Το ζήτημα τής οικοδόμησης τής σοσιαλιστικής οικονομίας σέ μιό μόνη χω­ ρά τέθηκε γιά πρώτη φορά στό Κόμμα άπό τόν Λένιν το 7975». (Στενογραφημενα Πραχτικά, αελ 14, υπογραμμισμένο άπο μάς) Έτσι, δέχονται έδώ πώς, πριν άπο τό 1915. δεν υπήρχε ζήτημα σοσιαλισμού σέ μιά μονή χωρά. Επομένως, ο Στάλιν και ο Μπουχαριν δέν Ισχυρίζονται οτι βρίσκονται μέσα στά πλαίσια ολόκληρης τής προηγούμενης παράδοσης τού μαρξισμού καί τού Κόμματος άπεναντι στό πρόβλημα τού διεθνιστικοϋ χαραχτήρα τής προλεταριακής έπανάστασης Ας τό σημειώσουμε αύτό Τί δήλωσε λοιπον ο Λένιν «γιά πρ ώ τη φ ο ρ ά » τό 1915. που έναντιωνεται σ έκεϊνα πού ο Μάρξ. ο Εγκελς και ο ίδιος ο Λενιν είχαν πεϊ μέχρι τότε Το 1915 ο Λένιν εγραφε « Η άνισομερεια τής οικονομικής και πολιτικής έξέλιξης είναι ένας άπόλυτος

νομος τού καπιταλισμού Απ αυτό προκύπτει πως ο θρίαμβος τού σοσια­ λισμού είναι δυνατός αρχικά σέ ορισμένες χώρες, κι όκομα σε μια μονο καπιταλιστική χωρά, παρμένη χωριστά. Τό νικηφόρο προλεταριάτο αύτής τής χωράς, αφού άπαλλοτριώσει τούς καπιταλιστές καί όργανώσει στή χώρα ταυ τή σοσιαλιστική παραγωγή, θά όρθωθεϊ έναντια στόν υπόλοιπο καπι­ ταλιστικό κοομο, θα τραβήξει μαζί του τις καταπιεζόμενες τάξεις τών άλλων χωρών, έξεγειροντας τες έναντια στοάς καπιταλιστές, έπεμβαίνοντας ακό­ μα σε περίπτωση αναγκης μέ τή στρατιωτική του δύναμη εναντία στις εκμεταλλευτριες τάξεις και τά κράτη τους», (Λένιν «Απαντα», Τομος 13ος σελ 133, «Σοσιαλδημοκράτης». 23 τοϋ Αύγουστου 1915 υπογραμμισμένο άπό μάς) Τί έννοοϋσε ο Λένιν γράφοντας αύτα. Απλουστατα. πως ο θρί­ αμβος τοϋ σοσιαλισμού, μέ τήν έννοια τής έγκαθιδρυσης τής διχτατορίας τοϋ προλεταριάτου είναι δυνατός άρχικά σε μιά μόνη χώρα, πού θά βρεθεί, έτσι, σ άντίθεση μέ τόν καπιταλιστικό κασμο Το προλεταριακό κράτος, γιά νά άποκρούσει τίς έπεμβάσεις και να περάσει τό ίδιο στήν έπαναστατική έπίθεση. θά πρέπει προηγούμενα νά « ο ρ γ α νώ σ ει στή χ ω ρ ά του τη σ οσ ιαλιστική π α ρ α γ ω γ ή » δηλαδή

νά διευθύνει το ίδιο τήν έργασία στά έργοστάσια που άπόσπασε άπο τούς καπιταλιστές Αύτό είναι ολο Οπως είναι γνωστό, ο «θρ ία μ β ος τού σοσιαλισμού» αύτού τού εϊδομς καταχτήθηκε γιά πρώτη φορά στή Ρωσία Τό πρώτο έργατικό κράτος γιά νά άποκρούσει την παγ­ κόσμια έπέμθαση, οφείλε, πρώτα άπ όλα, νά «όρ γ α ν ώ ο ε ι στή χώ ρ α του τή σ ο σ ια λισ τικ ή π α ρ α γ ω γ ή » ή καλύτερα τά «τράστ τού σ υ ν ε π ή σοσιαλιστικού τύπου». Μέ τό θρίαμβο τού άοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα ο Λένιν έννοούσε, επομένως, οχι μιά φαντασμαγορία, οχι μια κοινωνία σοσιαλιστική πού εχει κάνει τήν ύπαρξή της αύτοσκοπο — προπαντός σέ μιά καθυστερημένη χώρα— μά κάτι τό πιό ρεαλι­ στικό, δηλαδή αύτό πού ή 'Επανάσταση τού Όχτώθρη πραγμα­ τοποίησε στη χωρά μας άπο τήν πρώτη περίοδο τής ύπαρξης της Χρειάζεται μήπως νά παραθέσουμε άκόμα κι άλλα άποσπάσματα γιά νά τό άποδείξουμε, Υπάρχουν τόσα πολλά ώστε μονάχα η έκλογη τους είναι δύσκολη Στις θέσεις του πάνω στόν πόλεμο και τήν ειρήνη (7 τού Γενάρη 1918), ο Λένιν εγραφε πώς χρειαζόμαστε "Ενα όρισμένο χρονικό διάστημα στή Ρωσία, όχι λιγότερο άπό μερικούς μήνες γιά τήν έπιτυχία τού σοσιαλισμού...». (Λένιν «"Απαντα», Τόμ 15ος. σελ 64) Στις αρχές τού ίδιου χρόνου (1918) σ ενα άρθρο του που κατευθυνοταν έναντια στόν Μπουχάριν καί πού είχε τόν τίτλο « Π α ιδ ικ ό ς Α ρ ισ τ ε ρ ισ μ ό ς κ α ί Μ ικ ρ ο α σ τ ο ί » , ό Λένιν έγραφε «"Αν λογου χάρη, μέσα σέ εξι μήνες ό καπιταλισμός τοϋ κράτους έγκαθι­ δρυόταν στη χωρά μας αυτό θά εϊταν μιά έπιτυχία και ή πιό βέβαιη έγγυηση πώς ύστερα από ενα χρόνο ό σοσιαλισμός "θά στερεωνόταν όριστικα στή χωρά μας καί θά γινόταν άκατανικητος». (Λένιν « Απαντα». Τόμ 15ος. αελ 263. υπογραμμισμένο άπό μάς) Πώς ειταν δυνατό ο Λένιν νά καθορίζει μιά προθεσμία τοσο μικρή γιά «νά σ τερ εώ σ ο υ μ ε ορ ισ τικά» τό σοσιαλισμό. Ποιά έννοια ύλική, κοινωνική, σχετική με την παραγωγή, εδινε σ αύτα τα λόγια. Τό ζητημα αύτο θα παρουσιαστεί έντελώς διαφορετικά αν θυμη­ θούμε πως στις 29 τού Απρίλη τού ίδιου χρόνου (1918) ο Λενιν ελεγε στην εκθεση του προς τήν Πανρωσική Κεντρική Εχτελεστικη Επιτροπή τών Σοβιέτ «Είναι δύσκολο αν η γένια πού άμεσα θά άκολουθήσει τή δική μας. και πού θα είναι πιό όναπτυγμένη, θά περάσει τελείως στό σοσιαλισμό», (Λέ­ νιν « Αποντα». Τόμ 15ος σελ 240)

45

Στις 3 τού Δεκέμβρη 1919. στό Συνέδριο τών Ά ρτέλ καί τών Συλ­ λογικών Εκμεταλλεύσεων, ο Λένιν μίλησε μέ μεγαλύτερη άκομα άκρίθεια «Γνωριζουμε πως από τώρα δέν μπορούμε να εισάγουμε μιά σοσιαλιστική τάξη στή χωρά μας Μακάρι νά έγκαθιδρυθεϊ απο τα παιδιά μας, ϊοως μά­ λιστα απο τα έγγόνια μας », (Λένιν « Απαντα», Τόμ 16ος, αελ 396) Σε ποια άπ αύτες τις δύο περιπτώσεις είχε λοιπον δίκιο ο Λενιν μήπως όταν προσδιόριζε δώδεκα μήνες προσθεσμια για -σ τ ε ρ ε ώ ­ σ ο υ μ ε ορ ισ τ ικ ά τό σ ο σ ια λ ισ μ ό », η μήπως όταν έπιφόρτιζε οχι τά παιδιά μας, άλλα τα έγγόνια μας νά έγκαθιδρύσουν τη σοσιαλιστική τάξη Ο Λενιν είχε δίκιο καί στις δυό περιπτώσεις, γιατί λέγοντας αύτα είχε υπόψη του διαφορετικά στάδια, ολότελα άσύμμετρα. τής οικο­ δόμησης τού σοσιαλισμού Στήν πρώτη περίπτωση, μέ τό «να σ τερεώ σουμε ο ρ ισ τικά το σ ο­ σ ια λ ισ μ ό » , ο Λ ένιν έννοούσε οχι τήν οίκοδομηση τής σοσιαλιστικής κοινωνίας μέσα σ ενα χρόνο, ή άκόμα μέσα σέ «μ ε ρ ικ ο ύ ς μήνες», δηλαδή, οχι τήν έξαλειψη τών τάξεων, όχι τό θρίαμβο πάνω στις άντιθέσεις πού υπήρχαν άνάμεσα στήν πόλη και το χωρίο μ ά τήν έ π α ν ά λ η ψ η τ ή ς έ ρ γ α σ ία ς σ τ ις φ ά μ π ρ ικ ε ς κ α ί τ ά έ ρ γ ο σ τ α σ ια π ο υ π έ ρ α σ α ν α τ ά χ έ ρ ι α τ ο ύ π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , έξασφαλίζοντας

έτσι τή δυνατότητα άνταλλαγης προϊόντων άνάμεσα στις πόλεις και τά χωριά Ή μικρή προθεσμία άποτελεΐ άπό μονή της το κλειδί που έπιτρέπει νά κατανοήσουμε σωστά το νόημα ολόκληρης τής προο­ πτικής Βέβαια, άκόμα και για το πιο στοιχειώδες αύτο καθήκον είχε κα­ θοριστεί στις άρχές τού 1918 μια προθεσμία παρα πολύ μικρή Για το καθαρα πραχτικό αύτό «λάθος», ο Λενιν άστειευομενος στο 4ο Συ­ νέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έλεγε «Π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α εμείς είμ α σ τε π ιό ή λ ίθ ιο ι ά π ’ ότι τώρα». Μά «έμεις» χαράξαμε σωστά τή γενική προοπτική, χωρίς νά περάσει ποτέ άπό τό μυαλό μας πως θά μπορούσε κανείς σέ δώδεκα μήνες νά έγκαθιδρυσει την πληρη «σ ο­ σ ια λ ισ τ ικ ή τάξη», κι αύτό σέ μιά καθυστερημένη χωρά Ο Λένιν ύπολόγιζε τρεις γενιές γιά να φτάσει στό βασικό, στόν τελικό σκοπό τήν ίδια τή γενιά τή δική μας. τή γενιά τών παιδιών μας και τη γενιά τών έγγονιών μας Δεν είναι μήπως καθαρό, πώς στό άρθρο τού 1915 ο Λένιν με την -ό ρ γ ά ν ω σ η τής σ ο σ ια λ ισ τ ικ ή ς π α ρα γ ω γής » ε ν ν ο ο ύ σ ε οχι τη δημιουργία μιάς σοσιαλιστικής κοινωνίας, μα ενα καθήκον άπειρα πιο μικρό, πού έμεις τό εχουμε κιόλας έκπληρώσει στην ΕΣΣΔ Αλλοιωτικα θά επρεπε νά φτάσουμε στο άκατανόητο συμπέρασμα οτι. σύμφωνα μέ τόν Λένιν. τό προλεταριακό κόμμα, άφού καταχτήσει

46

τήν έξουσία, θά «άναθάλει» τόν έπαναστατικό πόλεμο μέχρι τήν τρίτη γενιά. Νά τί άπομένει, σέ κατάταση πραγματικά άξιοθρήνητη, άπό τό βασικό στήριγμα τής καινούργιας θεωρίας άπό τό τσιτάτο τού 1915 Μά αυτό πού είναι πιό άξιοθρήνητο άκόμα, είναι ότι, σύμφωνα με τόν Λένιν, αύτό τό άπόσπασμα δέν άφοροϋσε καθόλου τή Ρωσία Μιλούσε γιά τήν Εϋρώπη, σ άντίθεση μέ τή Ρωσία Αύτό άπορρέει όχι μονάχα άπό τό περιεχόμενο τού άρθρου, πού είναι άφιερωμένο στίς Ενωμένες Πολιτείες τής Εϋρώπης. μά κι άπό ολόκληρη τή στάση πού κρατούσε τότε ό Λένιν Μερικούς μήνες άργοτερα. τό Νοέμβρη τού 1915, ο Λένιν εγραφε ειδικά γιά τή Ρωσία «Τό καθήκον τού προλεταριάτου καθορίζεται ξεκάθαρα άπ' αυτή τήν κατασταοη πραγμάτων Τολμηρή έπαναστατική πάλη, χωρίς δισταγμούς, έναντια στή μοναρχία (σύνθημα τής Συνδιάσκεψης του Γενάρη 1912, «Οι Τρεις Χόλω­ νες»*), πάλη που θά ουμπαρασύρει όλες τις δημοκρατικές μάζες, δηλαδή κυ­ ρίως τήν άγροτια. Και ταυτόχρονα, άνελέητη πάλη ένάντια στό σωβινισμό, πάλη γιά τή σοσιαλιστική έπανόσταση στήν Ευρώπη σέ συμμαχια με τό προ­ λεταριάτο της... Η στρατιωτική κρίση έχει ένδυναμώσει τους οικονομικούς και πολιτικούς συντελεστές πού τήν σπρώχνουν (τή μικροαστική τάξη) πρός τά άριστερά, όπως καί τήν άγροτιά Αύτό άποτελεϊ τήν άντικειμενική βάση, πού κάνει πέρα γιά πέρα δυνατή τή νίκη τής δημοκρατικής έπανάστασης, στή Ρωσία. Δέν ύπάρχει καμιά άνάγκη νά άποδείξουμε έδώ, πώς οI άντικειμενικές συνθήκες γιά τή σοσιαλιστική έπανόσταση είναι έντελώς ώριμες στή Δυτική Ευρώπη. Ολοι οι φτασμένοι σοσιαλιστές σ' όλες πς προχωρημένες χώρες, τό άποδέχονταν πρίν τόν πόλεμο». (Λένιν « Απαντα»,

Τόμ 13ος, σελ 212-213, υπογραμμισμένο άπό μάς) Ετσι τό 1915, ο Λένιν μιλούσε καθαρά γιά δημοκρατική έπανάσταση στή Ρωσία καί γιά σοσιαλιστική έπανόσταση στή Δυτική Εύρώπη Μέ τήν εϋκαιρία σημείωνε, σάν κάτι πού είναι αύτονόητο, πώς στή Δυτική Εϋρώπη, διαφορετικά άπό τή Ρωσία, άντίθετα άπο τη Ρωσία, οί συνθήκες γιά τή σοσιαλιστική 'Επανάσταση «είναι έντελώ ς ώ ρ ιμ ε ς » 01 ιδρυτές όμως τής καινούργιας θεωρίας, πού είναι πα­ ράλληλα καί οι συγγραφείς τού Προγράμματος, άντιπαρέρχονται αύτό τό άπόσπασμα (ενα άνάμεσα σέ τόσα αλλα), πού άνοφερεται άμεσα στή Ρωσία. Κι ένεργούν μέ τόν ίδιο τρόπο γιά εκατοντάδες άλλα αρθρα, γιά τό σύνολο τών έργων τού Λένιν Αντίθετα, όπως είδαμε, αρπάζουν ενα άλλο τσιτάτο πού άναφερεται στη Δυτική Εϋρώπη, τού άποδίδουν μιά έννοια πού δέν εχει κι ούτε μπορούσε νά έχει, καί τό κρεμούν σαν ταμπέλα πάνω στή Ρωσία, ένώ δέν άναφέρεται σ αϋτην Καί πάνω σ αύτα τα «θεμέλια» οικοδομούν την καινούργια θεωρία τους Πώς άντιμετωπιζε ο Λενιν αϋτο το ζητημα την περίοδο που αμεσα προηγήθηκε τού Όχτωβρη Έγκαταλείποντας την Ελβετία υστέρα

47

άπό τήν έπανασταση τού Φλεβάρη, ο Λένιν άπευθύνθηκε μ ενα γραμμα του στους έλθετους έργάτες. οπού τούς έξηγούσε οτι « Η Ρωσία είναι μια αγροτική χωρά, μια άπο τις πιό καθυστερημένες χώρες τής Ευρώπης. Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί νά θριαμβεύσει έκεϊ άπευθείας. Ο αγροτικός όμως χαραχτηρας τής χωράς, παίρνοντας υπόψη τά τεράστια άγροχτήματα που έχουν διατηρηθεί από τούς εύγενείς, τούς γαιοχτήμονες, μπορεί, άν βασιστούμε στην πείρα τού 1905. να δοαει στήν άστική καί δη­ μοκρατική έπανασταση τής Ρωσίας μια τεράστια έχταση. Μπορεί νά κάνει τήν έπανάστασή μας πρόλογο τής παγκόσμιας σοσιαλιστικής έπανάστασης, άποτελωντας ενα στάδιο πού θά οδηγήσει σ αύτην Τό ρωσικό προλετα­ ριάτο δεν μπορεί με τις δίκες του μονο δυνάμεις να όλοκληρώοει νικηφόρα τη σοσιαλιστική έπανασταση Μα μπορεί να δοαει στήν έπανασταση μια τετια εχταση, ώστε νά δημιουργήσει τις καλύτερες συνθήκες γιά τή σοσιαλιστική έπανάστασή, αύτό θά τήν άρχίσει, κατά κάποιο τρόπο Μπορεί να κάνει την κατασταση πιό ευνοϊκή, για νά μπει σέ άποφασιστικέςμάχες ό βασικός, ο πιο σίγουρος συνεργάτης του, το εύρωπαϊκο και τό αμερικανικό σοσια­ λιστικό προλεταριάτο». (Λένιν « Απαντα». Τόμ 14ος. μέρος 2ο. σελ 407-408)

Αύτες οι γραμμές περιλαβαίνουν ολα τα στοιχεία τού ζητήματος Αν ο Λενιν το 1915. σε μιά περίοδο πολέμου καί άντίδρασης υπο­ λόγιζε. όπως προσπαθούν να μάς κανουν νά πιστέψουμε, πώς τό προλεταριάτο τής Ρωσίας μπορούσε μόνο του νά οικοδομήσει τό σο­ σιαλισμό και σε συνέχεια άφού θά εχει έκπληρώσει αύτό τό καθή­ κον. νά κηρύξει τόν πόλεμό στά άστικά κράτη, πώς τότε ο Λενιν στις άρχές τού 1917. τότε που είχε κιόλας γίνει η έπανάστασή τού Φλε­ βάρη, μπορούσε να έκφραστεΐ τοσο κατηγορηματικά γιά τήν άδυναμια τής άγροτικής Ρωσίας να οικοδομήσει το σοσιαλισμό μέ τις δικές της δυνάμεις Θα επρεπε νά είμαστε τουλάχιστο κάπως λογικοί και, ας το πούμε καθαρα νά σεβόμαστε λιγάκι τόν Λένιν. Είναι περιττό να παραθέσουμε κι αλλα άποσπάσματα Μια εκθεση πού θά συγκέντρωνε τις άποψεις τού Λενιν πάνω στόν οίκονομικο καί πολίτικο χαραχτηρα τής σοσιαλιστικής έπαναστασης. πού εχει σάν ορο τη διεθνική έπεχταση της, θά άπαιτούσε μια ειδική μελέτη Καί θά περιλαβαινε παρα πολλά θέματα, έχτός έκείνου τής οικοδό­ μησης σέ μια μόνη χωρά μιάς σοσιαλιστικής κοινωνίας πού θά εχει κάνει αύτοσκοπο την ύπαρξή της Ο Λένιν δέ γνώριζε αύτό τό θέμα Είμαστε ωστόσο υποχρεωμένοι νά σταματήσουμε άκόμα σ ένα άλλο άρθρο τού Λενιν Πραγματικά, τό Σχέδιο Προγράμματος φαί­ νεται νά παραθέτει άποσπάσματα άπό τό τελευταίο άρθρο τού Λέ­ νιν « Γ ιά τ ό Σ υ ν ε τ α ιρ ι σ μ ό » , χρησιμοποιώντας μιά άπομονωμένη έκ­ φραση του γιά σκοπούς που δέν έχουν τίποτε τό κοινό μέ τό ίδιο τό άρθρο Εχουμε υποψη μας τό κεφαλαίο 5 τού Σχεδίου Προγράμ­ ματος πού λέει οτι οι έργάτες τών σοβιετικών δημοκρατιών

«διαθετουν μέσα στη χωρά τις αναγκαίες και έπαρκείς ύλικές Προυποθεαεις για να οικοδομήσουν τον πλήρη σοσιαλισμό», (υπογραμμισμένο άπό μάς)

Αν αύτο το άρθρο που υπαγορεύτηκε άπο τον Λενιν στη διάρκεια τής αρρώστιας του και που δημοσιεύτηκε μ ε τ ά τ ο θ α ν α τ ο τ ο υ , έλεγε πραγματικό οτι το σοβιετικό κράτος διαθετει τις υ λ ι κ έ ς προϋποθέ­ σεις. δηλαδη πρώτα-πρώτα τις αναγκαίες και επαρκείς π α ρ α γ ω γ ικ έ ς προϋποθέσεις για να οικοδομήσει άπο μονο του τον πληρη σοσια­ λισμό. δέ θά εμενε πια παρα να υποθέσουμε πως είταν η ενα λάθος που ξεφυγε τού Λένιν στη διάρκεια τής υπαγόρευσης η ενα σφαλμα τής άποστενογραφησης Οπως και νά χει το ενα η το άλλο είναι πιο πιθανό παρα το οτι ο Λενιν άπαρνεΐται μέσα σε δυο αραδες το μαρ­ ξισμό κι ολα έκείνα πού ο ίδιος μάς δίδαξε σ ολόκληρη τη ζωη του Δε χρειάζεται εύτυχώς να άνατρέξουμε σ αύτή την εξηγηση Το άξιοσημείωτο άρθρο « Γ ιο τ ό Σ υ ν ε τ α ιρ ι σ μ ό » , αν και άτελειωτο. είναι συνδεμένο με μια ενότητα σκέψης με αλλα αρθρα οχι λιγοτερο άξιοσημείωτα. που έκδοθηκαν την τελευταία περίοδο τής ζωής τού Λένιν Αύτα σχηματίζουν, κατά κάποιο τρόπο, τα κεφαλαία ενός άνολοκλήρωτου βιβλίου που πραγματεύεται τ η θ έ σ η π ο υ κ α τ ε χ ε ι η Ε ­ π α ν ά σ τ α σ η τ ο ύ Ό χ τ ω β ρ η σ τ ή σ ε ιρ ά τ ώ ν ε π α ν α σ τ ά σ ε ω ν τ ή ς Δ ύ σ η ς κ α ί τ ή ς Α ν α τ ο λ ή ς . Το άρθρο « Γ ιο τ ο Σ υ ν ε τ α ιρ ι σ μ ό » δε λεει καθολου

αύτα που με τόση έλαφροτητα τού άποδιδουν οι αναθεωρητές τής διδασκαλίας τού Λενιν Ο Λενιν έξηγει εκεί οτι ο «κερδοσκοπικός» συνεταιρισμός μπορεί και πρεπει να τροποποιήσει εντελώς τον κοινωνικό του ρολο στο έργατικο κράτος Χάρη σε μια σωστή πολίτικη μπορεί να προσανα­ τολίσει στο σοσιαλιστικό δρομο το συνδυασμό τών ιδιαιτέρων συμ­ φερόντων τού άγροτη και τών γενικών συμφερόντων τού κράτους. Ο Λενιν έκθετει στις παρακατω γραμμές τις βάσεις τής άδιαμφισθητητης αυτής σκέψης «Πραγματικά. ή εξουαια τού κράτους που απλώνεται πάνω ο ολα τα μέσα παραγωγής, η κρατική εξουσία που βρίσκεται ατά χέρια του προλεταριά­ του, η αυμμαχια του προλεταριάτου και τών πολλών εκατομμυρίων μικρών αγροτών, η έγγυηση οτι το προλεταριάτο θα διατηρήσει τήν ήγεμονια οε σχέση με την αγρότια, κ λπ, μήπως όλ αυτα δεν είναι ό.τι χρειάζεται κανείς για νά μπορεί, με τη βοήθεια τού συνεταιρισμού, τού συνεταιρι­ σμού μοναχα, που άλλοτε τον αποκαλούσαμε κερδοσκοπικό, και πού έχου­ με ακόμα ώς ενα σημείο το δικαίωμα νά τόν χαραχτηριζουμε έτσι, τώρα που εχουμε τη Ν Ε Π . μήπως όλ αυτα δεν είναι ο.τι χρειάζεται για να οι­ κοδομήσουμε την πληρη σοσιαλιστική κοινωνία. Αυτό δεν είναι ακόμα η οικοδόμηση τής σοσιαλιστικής κοινωνίας, είναι όμως ο,τι άναγκαιο και επαρκες γι αύτην». (Λενιν « Απαντα», Τομ 18ος μέρος 2ο οελ 140)

49

Και μόνο τό κείμενο τού άποσπάσματος. πού περιεχει την άνολοκλήρωτη φράση («τού σ υ ν ε τ α ιρ ισ μ ο ύ μο ν α χ α ») άποδειχνει άναντιρρητα πως βρισκόμαστε μπροστά ο ενα αδιόρθωτο δοκίμιο και επι­ πλέον σε ενα δοκίμιο που δε γράφτηκε άπο το χέρι τού συγγραφέα μα υπαγορεύτηκε άπ αύτον Το να πιανόμαστε άπο μεμονωμένες λεξεις τού κείμενου άντι να μελετούμε τη γενική έννοια τού άρθρου αύτο είναι άκομα πιο ασυγχώρητο Ωστόσο εύτυχώς που τό ίδιο τ ό γ ρ ά μ μ α τού παρατιθέμενου άποσπασματος κι οχι μοναχα τ ό π ν ε ύ μ α τ ο υ δε δίνουν καθολου το δικαίωμα να διαπραξουμε την αύθαιρεσια στην οποία καταφεύγουν οι συγγραφείς τού Σχεδίου Μιλώντας για τις «αναγκαίες και έ π α ρ κ ε ίς - προϋποθέσεις ο Λένιν καθορίζει αύστηρα τα πλαίσια τού θέματος του σ αύτο το άρθρο Εκεί έξεταζει μονάχα με ποιες μεθοδες καί τροπους θα κατορθώ­ σουμε να φτάσουμε μέχρι τό σοσιαλισμό ξεπερνώντας το διασκορ­ πισμό και τη διασπορα τών άγροτικών εκμεταλλεύσεων χωρίς να περάσουμε άπο καινούργιες ταξικές άναστατωσεις. δεδομένου οτι εχουμε σάν προϋπόθεση το σοβιετικό σύστημα Το άρθρο είναι άφιερωμένο άποκλειστικά στις κ ο ι ν ω ν ικ έ ς μ ο ρ φ έ ς ό ρ γ α ν ω σ η ς για τη μετάβαση άπό τή μικρή ιδιωτική οικονομία στή συλλογική οικονομία Δεν άναφέρεται καθόλου στούς υ λ ι κ ο ύ ς ορούς, στούς ορούς π α ­ ρ α γ ω γ ή ς αύτής τής μετάβασης Αν. σήμερα, τό εύρωπαικο προλε­ ταριάτο νικούσε κι έρχοταν νά μάς βοηθήσει μέ τήν τεχνική του. το ζήτημα τού συνεταιρισμού που τέθηκε άπό τόν Λένιν σά μέθοδος κοινωνικής οργάνωσης που συνδυάζει τό ιδιωτικό συμφέρον με το συμφέρον τού συνολου θα διατηρούσε ολόκληρη τή σπουδαιοτητα του Ο συνεταιρισμός δείχνει τό δρομο διαμέσου τού οποίου η σύγχρονη τεχνική, και δώ περιλαθαίνεται κι ο έξηλεκτρισμος. θα μπορέσει νά άναδιοργανώσει εκατομμύρια άγροτικες έκμεταλλευσεις αν το σοβιετικό καθεστώς υπάρχει Μά ο συνεται­ ρισμός δεν υποκαθιστά τήν καινούργια αύτη τεχνική κι ούτε τη δημιουργεί στους κολπους του Ο Λενιν. όπως εχουμε δεϊ. δέν κάνει τίποτε άλλο άπο το να μιλάει για τις «αναγκαίες και ε π α ρ κ ε ίς » προϋ­ ποθέσεις γενικά Και τις απαριθμεί με άκριβεια Αύτες είναι 1) «η ε ξ ο υ σ ία τού κρ άτου ς π ο υ α π λ ώ νεται σ

ό λα τα μ έ σ α πα ραγω γής

φ υ σ ικ ο ύ μ ε γ έ θ ο υ ς » (η φράση δεν είναι διορθωμένη) 2) «η κρατική ε ξ ο υ σ ία π ο υ β ρ ίσ κεται στα χ έ ρ ια τού π ρ ο λετα ριά του » 3) «ή σ υμμαχ ια τού πρ ο λετα ρ ιά τ ο υ κ α ί π ο λ λ ώ ν έκα τ ο μμ υρ ιω ν ...αγροτών». 4) «η ε γ γ ύ η σ η οτι το π ρ ο λεταριάτο θά δια τηρ ήσ ει την ήγ ε μ ο ν ία σέ σ χ έση μ ε την αγρ οτια .·· Καί μονάχα άφού έχει άπαριθμήσει αύτούς τους

ορούς τους κ α θ α ρ ά π ο λ ιτ ικ ο ύ ς (έδώ δεν τίθεται καν θέμα υλικών ορών), ο Λένιν βγάζει το συμπέρασμα του Αύτά έδώ (δηλαδη ολοι οι οροί που άπαριθμηθηκαν) είναι ολα έκεϊνα πού είναι «αναγκαία και έπα ρκ'ή» γιά νά οικοδομήσουμε τή σοσιαλιστική κοινωνία «Όλα

50

ε κ ε ίν α π ο υ ε ίν α ι α ν α γ κ α ία κ α ί έ π α ρ κ ή - σ τ ό ν π ο λ ιτ ικ ό τ ο μ έ α — τίποτε

παραπα'Ρω Καί γι αυτό το λογο ο Λένιν συμπληρώνει έπισης «αυτό δεν ε ίν α ι α κ ό μ α ή ο ικ ο δ ό μ η σ η τής σ οσ ιαλιστικής κοινωνίας-- Γιατί Γιατί οι πολίτικοι οροί μονάχα, άκομα κι άν είναι έπαρκείς. δε λυνουν ολόκληρο το πρόβλημα Μενει άκόμα τό ζητημα τής κουλτούρας « Μ ο ν ά χ *» αυτό — λέει ό Λένιν Υπογραμμίζει τή λέξη « μ ο ν α χ α - και την κλείνει σε εισαγωγικά, για να δείξει την τεράστια σπουδαιοτητα της προϋπόθεσης πού μάς λείπει Ο Λένιν γνώριζε τοσο καλα οσο και με'ις. πως η κουλτούρα είναι δεμενη με την τεχνική «για να είναι κάνεις πολιτισμένος — λεει. άναγκαζοντας τους ρεβιζιονιστες να ξανακατεβούν στη γή,— χρειάζεται μια ορισμένη υλική β α ο η (Λενιν .< Απαντα». Τόμ 1βος. μέρος 2ο. σελ 145)

Αρκεί να υπενθυμίσουμε τό πρόβλημα τού έξηλεκτρισμού που ο Λενιν τό συνεδεε παντα, ας τό πούμε παρεκβατικό, με το ζήτημα τής παγκόσμιας σοσιαλιστικής έπαναστασης Η πάλη για τήν κουλτούρα τή στιγμή πού υπάρχουν οι «α να γκα ίες και ε π α ρ κ ε ίς - πολίτικες προϋποθέσεις ( ο χ ι ό μ ω ς κ α ί ο ί υ λ ι κ έ ς ) , θα άπορροφούσε ολόκληρη τη δράστηριότητά μας. αν δεν υπήρχε το πρόβλημα τής άδιακοπης και άμείλιχτης. οικονομικής πολιτικής, στρατιωτικής και πολι­ τιστικής πάλης τής σοσιαλιστικής κοινωνίας, πού οίκοδομεΐται πάνω σε μια καθυστερημένη βάση, και τού παγκοσμίου καπιταλισμού που προχωρεί προς τή δύση του. μα που είναι ισχυρός με την τεχνι­ κή του «Θσ ελεγα — υπογραμμίζει ο Λενιν. στο τέλος του ίδιου άρθρου— πως για μάς το κέντρο βάρους μετατοπίζεται οτήν πολιτιστική δουλια. αν δεν υ­ πήρχαν οί διεθνείς οχέοεις, άν δεν είμασταν υποχρεωμένοι να παλέψουμε για τις θέσεις μας στο διεθνή τομέα-, (Λένιν « Απαντα», Τόμ 1θος. μέρος 2ο, σελ 144) Ετσι, παρουσιάζεται η πραγματική σκέψη τού Λένιν, άκόμα κι αν πάρει κανείς τό άρθρο τό σχετικό μέ τό συνεταιρισμό άποκομμένο άπό όλα τά άλλα έργα του Πώς λοιπον νά μή χαραχτηρίσουμε πλα­ στή τή διατύπωση τών συγγραφέων τού Σχεδίου Προγράμματος, που παίρνοντας σκόπιμα άπο τόν Λένιν τις λεξεις που άφορούν την ύ­ παρξη ορισμένων «ά ν α γκ α ίω ν κ α ί έπα ρκώ ν» προϋποθέσεων στή χώ­ ρα μας, π ρ ο σ θ έ τ ο υ ν κι αϋτοί τή βασική προϋπόθεση, δηλαδή τήν υ­ λική, τή στιγμή πού ο Λένιν άπόδειχνε καθαρά πώς αύτή άκριβώς έλλειπε άπό τή χώρα μας. κι άκομα πώς επρεπε νά καταχτηθεί σέ συνδυασμό μέ τήν πάλη «γιά τις θεσ εις μας ατό δ ιε θ ν ή τ ο μ έ α -, δηλαδή σέ συνδυασμό μέ τήν παγκόσμια σοσιαλιστική έπανάσταση Νά τί άπομένει άπό τό δεύτερο και τελευταίο στήριγμα τής θεωρίας τους

51

Συνειδητά δεν παραθέσαμε έδώ τά άναρίθμητα αρθρα και ομιλίες άπό το 1905 μέχρι το 1923. μέσα στα οποία ο Λενιν βεβαιώνει καί έπαναλαβαινει με τον πιο κατηγορηματικό τροπο πως χωρίς τη νι­ κηφόρα παγκόσμια επανάσταση άπειλούμαστε μέ συντριβή πώς δεν μπορεί κανείς να νικήσει την μπουρζουαζία άπό οικονομική άποψη σε μια μονή χωρά, και προπαντός σε μιά χώρα καθυστερημένη, πως το καθήκον τής οικοδόμησης τής σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι διεθνιστικο. άπο την ίδια τη φύση του Ο Λένιν βγάζει άπ αύτα. συμπεράσματα που θα φαίνονται ίσως «πεσιμιστικά» στους δημιουρ­ γούς τής καινούργιας εθνικιστικής και άντιδραστικής ουτοπίας, είναι όμως άρκετα αισιόδοξα άν τα κρίνει κάνεις άπό τη σκοπιά τού έπαναστατικοϋ διεθνισμού Συγκεντρώσαμε τήν προσοχή μας πάνω στα τσιτατα που διάλεξαν οι ίδιοι οι συγγραφείς τού Σχεδίου για νά δη­ μιουργήσουν τις «α ναγκαίες κ α ί ε π α ρ κ ε ίς » προϋποθέσεις για την οι­ κοδόμηση τής ούτοπίας τους Και βλέπουμε πώς ολόκληρο το οικο­ δόμημά τους καταρρέει μόλις τό άκουμπήσει κανείς μέ τό δάχτυλο Ωστόσο πιστεύουμε πώς είναι σωστό να παραθέσοουμε έδώ, σάν άμεση μαρτυρία τού Λένιν πάνω στό άμφισβητούμενο ζήτημα, ενα μονάχα άπόσπασμα πού δέ χρειάζεται καμία έξήγηση καί δέν μπορεί νά διαστρεβλωθεί « Εχουμε υπογραμμίσει σέ μιά όλόκληρη σειρά έργα, σ ’ όλες μας τΙς άμιλΙες, σ ' αλο μας τόν Τύπο, πως στή Ρωσία, οπού έχουμε μιά μειοψηφία

έργατών πού απασχολείται με τη βιομηχανία και μια τεράστια πλειοψηφία μικρών καλλιεργητών, δεν είναι το ίδιο, (όπως στις καπιταλιστικές χώρες) Σε μια τετια χώρα η κοινωνική έπανασταση δεν μπορεί να νικήσει Οριστικά, παρα με δυο όρους πρώτο, μέ τον όρο ότι η επανάσταση ύποστηρίζεται τήν κατάλληλη στιγμή απο την κοινωνική έπανασταση μιάς ή πολλών προχω­ ρημένων χωρών... Ό άλλος όρος είναι η συμμαχία άνάμεσα στό προλε­ ταριάτο που έξαοκεί τή διχτατορία του. ή πού κρατάει γερά στα χέρια του την κρατική έξουοια. και την πλειοψηφία τού αγροτικού πληθυσμού Γνωρίζαυμε πώς μονάχα μέ τή συμμαχία τής άγροτιάς μπορεί κανείς νά σώ­ σει τή σοσιαλιστική έπανάσταση στή Ρωσία οσο καιρό ή έπανάσταση δέν ξεσπάει στις άλλες χώρες...», (Λενιν « Αποντο», Τομ 18ος. μέρος 1ο. αελ 137-138, υπογραμμισμένο άπο μάς)

Πιστεύουμε πως αύτο τό άπόσπασμα είναι άρκετά έποικοδομητικό πρώτο, ο ίδιος ο Λένιν υπογραμμίζει οτι οί ιδέες πού έκθέτει έδώ έχουν άναπτυχθεΐ άπό τόν ίδιο «σέ μ ιά όλ ό κ λ ηρ η σ ειρ ά έργα, σ ό λ ε ς μ α ς τις ο μ ιλίε ς , σ ' ολο μα ς τον Τύπο». Δεύτερο, η παραπάνω προοπτική διατυπώθηκε άπό τόν Λένιν όχι τό 1915. δυο χρονιά πριν τον Όχτωβρη. μά τό 1921. τέσσερα χρόνια υστέρα άπ αύτον Τολμούμε νά πιστεύουμε πώς γιά τόν Λένιν το ζητημα είναι άρκε­ τα καθαρό Μενει όμως νά διερωτηθούμε οι ίδιοι οί συγγραφείς τού

52

Σχεδίου Προγράμματος, πώς άντιμετώπιζαν άλλοτε τό ζητημα πού μάς ένδιαφέρει. Ό Στάλιν εγραφε πάνω ο αυτό τό θέμα τό Νοέμβρη του 1926 «Τό Κόμμα δεχόταν παν τα σαν αφετηρία πως ο θρίαμβος τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα είναι η δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού ο αύτή τή χώρα, και πώς αύτο το καθήκον μπορεί να εκπληρωθεί μέ τις δυνάμεις μιάς μόνο χωράς-, («Πράβδα», 12-11-26)

Εμείς γνωρίζουμε κιόλας πως το Κομμά δεν το άποδεχτηκε ποτέ αυτό σάν αφετηρία. Αντίθετα, «σέ μιά όλοκληρη σειρά έργα, σ όλες μας τις ομιλίες, σ ολο μας τον Τύπο-, όπως λεει ο Λενιν το Κομμά βασίστηκε άκριβώς στήν άντιθετη θέση που βρήκε τη θεμελιώδη έκ­ φρασή της στο Πρόγραμμα τού Κομμουνιστικού Κόμματός τής ΕΣΣΔ Πρέπει όμως νά έλπίζουμε πώς ο ίδιος ο Σταλιν. τουλάχιστο ξεκινούσε «πάντα- άπό τή λαθεμένη ιδέα οτι «ό σοσιαλισμός μπορεί νά οίκοδομηθεί μέ τις δυνάμεις μιάς μόνο χώρας» Ας το έξακριβωσουμε 'Αγνοούμε έντελώς τό πώς ο Στάλιν άντιμετώπιζε αύτό το ζητημα το 1905 η τό 1915, γιατί μάς λείπουν τελείως τό ντοκουμέντα πού άναφέρονται στό θέμα αύτό Τό 1924, όμως, ο Στάλιν διατύπωσε ως εξής τίς άπόψεις τού Λένιν γιά τήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού " Η άνατροπή τής έξουσιας τής μπουρζουαζίας σε μια χωρά και η έγκαθιδρυση τής έξουσιας τού προλεταριάτου, δέ σημαίνει και έξαοφαλιση τής ολοκληρωτικής νίκης τού σοσιαλισμού Μενει ακόμα να εκπληρώσου­ με τό βασικό καθήκον τού σοσιαλισμού τή σοσιαλιστική όργάνωση τής παραγωγής. Μπορεί νά λυθεί αύτό τό πρόβλημα, μπορεί κανείς να πετυχει την όριστική νίκη τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χωρά χωρίς τις συνδυα­ σμένες προσπάθειες τών προλεταρίων πολλών προχωρημένων χωρών, "Οχι αύτό είναι άδύνατο. Γιά τήν άνατροπή τής μπουρζουαζίας οι δυνάμεις μιάς μονο χώρας είναι αρκετές, ή ιστορία τής έπαναστάσης μας το άποδειχνει Γιά τόν οριστικό όμως θρίαμβο τού σοσιαλισμού, γιά τήν όργάνωση τής σοσιαλιστικής παραγωγής ο! δυνάμεις μιάς μόνο χώρας, καί μά­ λιστα μιάς χώρας τόσο άγροτικής όσο ή Ρωσία, δέν είναι πιά άρκετές. Γιά αύτό τό έργο χρειάζονται οι δυνάμεις τών προλεταρίων πολλών προ­ χωρημένων χωρών Αύτα είναι γενικά τάχαραχτηριστικά γνωρίσματα τής λενινιστκιής θεωρίας τής προλεταριακής έπανάσταοης». (I Στάλιν «Γιά τόν Λένιν και τό Λενινισμό», Κρατικές έκδοσεις. Μόσχα. 1924 αελ 40-41) Πρέπει νά τό προσέξουμε καλά «τά χαραχτηριστικά γνωρίσματα τής λενινιστικής θεωρίας» έχουν διατυπωθεί έδώ μέ μεγάλη άκρίθεια 'Ωστόσο, στις έπόμενες έκδοσεις τού βιβλίου τού Στάλιν αύτό τό άπόσπασμα μετασχηματίστηκε άκριβώς στό άντίθετό του, κι ένα χρόνο άργότερα «τά χαραχτηριστικά γνωρίσματα τής λενινιστικής

S3

θ εω ρ ία ς » άποκηρύχτηκαν σάν ...τροτσκισμός Ή 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς υιοθέτησε τήν άπόφασή της στηριγμένη, δχι στήν έκδοση τού 1924, μά στήν έκδοση τού 1926. Νά σέ ποιά κατάσταση βρίσκεται ό Στάλιν Δέ θά μπορούσε νά είναι πιό άξιοθρήνητη. Είναι άλήθεια πώς καί πάλι θά μπορούσε κανείς νά παρηγορηθεΐ, άν τά πράγματα δέν έξελίσσονταν τοσο άξιοθρήνητα στήν 7η Ολομέλεια τής Εχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Μένει μιά τελευταία έλπίδα. ο Μπουχάριν. Αύτός τουλάχιστο, που είναι ό πραγματικός συγγραφέας τού Σχεδίου Προγράμματος, «δ ε ­ χ ό τ α ν πά ντα σ ά ν ά φ ετη ρία» τή δυνατότητα πραγματοποίησης τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα. Ας τό έξακριβώσουμε Νά τί έγραφε ο Μπουχάριν πάνω σ αύτό τό θέμα το 1917 •ΟΙ έπαναστάσεις είναι ή ότμομηχανή τής Ιστορίας Μονάχα το προλετα­ ριάτο μπορεί νά είναι ό άναντικατάστατος μηχανοδηγός αύτής τής άτμομηχανής άκόμα καί στήν καθυστερημένη Ρωσία Μά τό προλεταριάτο ήδη δέν μπορεί πιά νά μείνει στά όρια τών σχέσεων ίδιοχτησίας τής άστικής κοινω­ νίας. Προχωρεί πρός τήν έξουσία καί πρός τό σοσιαλισμό Ωστόσο αύτό τό καθήκον πού, καί στή Ρωσία, «πέρασε στήν ήμερήσια διάταξη», δέν μπορεί νά έκπληρωθεϊ «στό έσωτερικό τών έθνικών συνόρων» Εδώ ή έργατική τάξη προσκρούει σ' ένα όδιαπέραστο τείχος (σημειώστε το καλά «σ’ ένα όβισπέραστα τείχος» Λ.Τ.), πού δέν μπορεί νά προσβληθεί παρά μέ τόν κριό τής παγκόσμιας έργατικής τάξης», (Ν Μπουχάριν «Ή Πάλη τών Τάξεων καί

ή 'Επανάσταση στή Ρωσία», 1917, σελ 3-4) Είναι άδύνατο νά έκφραστεΐ κανείς πιό καθαρά Νά ποιά ειταν η ά­ ποψη τού Μπουχάριν τό 1917. δυό χρόνια υστέρα άπό τή λεγάμενη «στροφή» τού Λένιν τό 1915 Μά μήπως ή Έπανασταση τού Όχτωθρη δίδαξε τίποτε τό καινούργιο στόν Μπουχάριν. Ας τό δούμε Στά 1919, ό Μπουχάριν έγραφε τά παρακάτω στό άρθρο του· «Ή Δ ι χ τ α τ ο ρ ία τ ο ύ Π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ σ τ ή Ρ ω σ ία κ α ί ή Π α γ κ ό σ μ ια

Ε πανά­

πού δημοσιεύτηκε στό θεωρητικό όργανο τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς

σταση»,

«Παίρνοντας ύπόψη τήν ύπαρξη τής παγκόσμιας οίκονομιας και τή συνά­ φεια πού ύπάρχει στά διάφορα μέρη της, καθώς καί τήν άλληλοεξάρτηοη τών διαφόρων συγκροτημάτων τής μπουρζουαζίας πού είναι όργανωμένα σέ κράτη βγαίνει άπό μόνο του (υπογραμμισμένο άπό μάς), πώς ή πάλη σέ μιά άπομονωμένη χώρα δέν μπορεί νά όλοκληρωθεϊ χωρίς να κερδηθεϊ μιά άποφασιστική μάχη άπό πολλές πολιτισμένες χώρες»

Τότε, αύτό εβγαινε. μάλιστα, «άπό μ ό ν ο του». Και συνεχίζει

54

"Ή προπολεμική μαρξιστική και μιοομαρξιοτικη φιλολογία εθεοε περισσό­ τερό άπό μιά φορά τό πρόβλημα τού νά γνωρίζει αν ή νίκη τού σοσιαλισμού εϊταν δυνατή αέ μιά μόνη χώρα. Ή πλειοψηφία τών συγγραφέων απαντούσε σ' αυτό άρνητικά (κι ο Λένιν τότε τό 1915. Λ Τ ). μα άπ αυτό δέν πρέπει να συμπερανουμε καθόλου πώς είναι άδυνατο ή άπαραδεχτο νά άρχίοουμε τήν έπανάστααη καί νά καταλάβουμε την έξουσία οέ μια μεμονωμένη χω­ ρά» Πολύ σωστά1 Τό ίδιο άρθρο έλεγε πιο κάτω « Ή περίοδος άνάπτυξης τών παραγωγικών δυνάμεων δεν μπορεί να έγκαινιαστει παρά μέ τό θρίαμβο τού προλεταριάτου οέ πολλές χώρες μεγάλης σημασίας Απ' οπού συμπεραίνεται είναι άναγκαϊο να επεχτεινουμε μ ολα τά μέσα τήν παγκόσμια έπαναστααη και νά σχηματίσουμε ενα στερεό οικο­ νομικό συνασπισμό ανάμεσα στις βιομηχανικές χώρες και τη σοβιετική Ρω­ σία», (Ν. Μπουχάριν «Ή Διχτατορία τοϋ Προλεταριάτου στή Ρωσίο κοί ή Παγκόσμια Επανάσταση», «Κομμουνιστική Διεθνής», No 5. Σεπτέμβρης 1919, σελ 614)

Η έπιθεθαίωση τού Μπουχάριν άτι η άνάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων, δηλαδή η π ρ α γ μ α τ ικ ή σ ο σ ια λ ι σ τ ι κ ή π ρ ό ο δ ο ς δε θά έγκαινιαστεϊ στή χώρα μας παρά ύστερα άπό τή νίκη τού προλεταριάτου τών προχωρημένων χωρών τής Ευρώπης, είναι άκριθώς ή φράση που βρίσκεται στή βάση όλων τών κατηγοριών πού έκτοξεύτηκαν ένάντια στον «τροτσκισμό» άπό διάφορες πλευρές καί άπό τήν 7η Ολομέ­ λεια τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς 'Εκείνο μονάχα πού είναι περίεργο, είναι οτι ο Μπουχάριν, πού όφείλει τή σωτηρία του στήν άνεπαρκή του μνήμη, έπενέβη σάν κατή­ γορος. Δίπλα στήν κωμική αύτή όψη τού θέματος ύπάρχει μια άλλη, τραγική· είναι ό Λένιν πού κάθεται στό σκαμνί τού κατηγορουμένου, αύτός, πού έχει έκφράσει δεκάδες φορές τήν ίδια αύτή στοιχειώδη σκέψη. Τέλος, τό 1921, έξι χρόνια υστέρα άπό τή δήθεν στροφή τού Λενιν τού 1915, τέσσερα χρόνια υστέρα άπό τήν έξέγερση τού Όχτώβρη. ή Κεντρική 'Επιτροπή, μέ έπικεφαλής τόν Λένιν, ένέκρινε τό Πρό­ γραμμα τής Κομμουνιστικής Νεολαίας, πού είχε έπεξεργαστεϊ μιά Ε πιτροπή, πού διευθυνόταν άπό τόν Μπουχάριν. Η παράγραφος 4 αύτού τού Προγράμματος λέει «Ή κρατική έξουσια στην ΕΣΣΔ βρίσκεται ήδη ατά χέρια τής έργατικής τάξης Ύστερα άπό τρία χρόνια ήρωικής πάλης ένάντια στο παγκόσμιο κεφάλαιο, τό προλεταριάτο διατήρησε και δυνάμωσε τή σοβιετική έξουσία του "Αν καί ή Ρωσία διαθέτει τεράστια φυσικά πλουτη, είναι ώστόοο, άπο

55

βιο μηχανική άποψη, μιά καθυστερημένη χωρά, οπού ύπερέχει ό μικροαστι­ κός πληθυσμός Αύτή δέν μπορεί νά φτάσει στό σοσιαλισμό παρα διαμέσου τής παγκόσμιας προλεταριακής έπανάσταοης "Εχουμε μπει στήν περίοδο άνάπτυξης αυτής τής έπανάσταοης»

Ά π ό μόνη της αύτή η παράγραφος τού Προγράμματος τής Κομ­ μουνιστικής Νεολαίας (οχι ενός οποιουδήπότε άρθρου, άλλά ενός Προγράμματος1), κάνει νά φαίνονται γελοίες και πραγματικά αίσχρές οί προσπάθειες των συγγραφέων τού Σχεδίου νά άποδείξουν. πώς τό Κόμμα δεχόταν «πάντα» σα δυνατή τήν οικοδόμηση τού σοσιαλι­ σμού σέ μιά μόνη χώρα, και έπιπλεον, ακριβώς στή Ρωσία Αν αύτό εϊταν «πάντα» έτσι, γιατί ο Μπουχάριν διατύπωσε μ αύτό τόν τρόπο τήν παράγραφο αύτή τού Προγράμματος τής Κομμουνιστικής Νεο­ λαίας, Πού είχε ό Στάλιν τότε τά μάτια. Πώς ο Λένιν κι ολόκληρη η Κεντρική Επιτροπή μπόρεσαν νά έπιδοκιμάσουν μια παρόμοια αίρεση; Πώς είναι δυνατό κάνεις μέσα στό Κόμμα νά μήν προσέξει αύτή τή «λεπτομέρεια», καί νά μη θέσει έρωτήσεις πάνω σ αύτό τό ζήτημα, Ό λ αύτό δέ μοιάζουν παρα πολύ μέ μιά άπαίσια φάρσα, μέ τήν όποια χλευάζεται ολοένα και πιο πολύ τό Κόμμα, η ιστορία του. ή Κομμουνιστική Διεθνής, Δεν είναι καιρός νά θέσουμε τέρμα σ όλα αύτό; Δέν είναι καιρός νά πούμε στούς ρεβιζιονιστές δε σάς έπιτρέπουμε πιά να κρύβεστε πίσω άπό τόν Λένιν, πίσω άπό τη θεω­ ρητική παράδοση τού Κόμματός μας' Στήν 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς, ό Μπουχάριν. πού άπαλλάσσεται χάρη στήν άνεπαρκή του μνήμη, έπιχειρηματολογώντας ύπέρ τής άπόφασης πού καταδίκαζε τόν «τροτσκισμό», δήλωσε. «Ή θεωρία τής Διαρκούς Επανάστασης τού συντρόφου Τρότοκι (και ό σύν­ τροφος Τροτσκι πρεσβεύει άκομα και τώρα αύτη τή θεωρία), λέει έπιοης πώς έξαιτίας τής καθυστερημένης οικονομικής μας κατάστασης, θα συντρίβουμε άναπόφευχ τα χωρίς τήν παγκόσμια επανάσταση», (Στενόγραφημένα πραχ-

τικά, σελ 115) Μίλησα στήν 7η Ολομέλεια γιά τά λάθη πού υπήρχαν στη θεωρία τής Διαρκούς Επανάστασης έτσι όπως τήν είχα διατυπώσει τό 1905 -1906 Δέ χρειάζεται όμως να πώ ότι δέν είχα ούτε κάν όνειρευτεί νά άποκηρύξω τις θεμελιώδεις άρχές αύτής τής θεωρίας, άρχες που μέ προσέγγιζαν καί με προσεγγίζουν στόν Λένιν, καί πού δε μού έπιτρέπουν νά αποδεχτώ τώρα τήν αναθεώρηση τού λενινισμού Στή θεωρία τής Διαρκούς Επανάστασης ύπήρχαν δυό θεμελιώδεις θέσεις Πρώτο παρά τήν ιστορική καθυστέρηση τής Ρωσίας ή έπανάσταση

56

μπορεί νά δόσει τήν έξουσία στό ρώσικο προλεταριάτο προτού να τήνδόσ εισ τό προλεταριάτο τών προχωρημένων χωρών Δεύτερο γιά νά ξεπεράσει τις άντιθέσεις πάνω στις οποίες θά σκοντάψει η διχτατορία τού προλεταριάτου σε μια καθυστερημένη χωρά, περικυκλω­ μένη άπό εναν έχθρικο καπιταλιστικό κοσμο. θά επρεπε να περάσει στην άρένα τής παγκόσμιας έπαναστασης. Η πρώτη άπ αύτες τις θέσεις βασίζεται πάνω σε μια σωστή άντίληψη τού νομού τής άνισόμερης έξελιξης. Η δεύτερη πάνω σε μια πλήρη κατανόηση τών αρρηχτων δεσμών, οικονομικών καί πολιτικών, πού ενώνουν τις καπι­ ταλιστικές χώρες Ο Μπουχάριν έχει δίκιο όταν λέει πώς συνεχίζω νά πρεσβεύω άκομα και τώρα αύτες τις δυο θεμελιώδεις θεσεις τής θεωρίας τής Διαρκούς Έπαναστασης Καί τώρα περισσότερο άπο κάθε άλλη φορά Γιατι τώρα τις υπολογίζω σαν πέρα για πέρα έπαληθευμένες καί έλεγμένες στό θεωρητικό τομέα, μέ τά απαντα τού Μάρξ καί τού Λένιν, καί στον πραχτικο τομέα, άπο τήν πείρα τής Επανάστασης τού Όχτώβρη

57

6. ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΛΟΙΠΟΝ <Η ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΗ»; Τα αποσπάσματα που παραθέσαμε είναι υπεραρκετά γιά να χαραχτηρίσουν τή χθεσινή και τη σημερινή θεωρητική κατασταση τών Στάλιν καί Μπουχαριν Γιά νά προσδιορίσουμε όμως τό χαραχτήρα τής πολιτικής μεθοδολογίας τους, πρέπει να υπενθυμίσουμε οτι. άφοϋ συγκέντρωσαν άπο τα γραφτατής Αντιπολίτευσης7 δηλώσεις ολότελα άνάλογες μέ κείνες που έκαναν οι ίδιοι μέχρι τό 1925 (κι ώς τότε σέ πλήρη συμφωνία μέ τόν Λένιν). ο Στάλιν καί ο Μπουχαριν. βασισμένοι σ αύτά τά άποσπάσματα, έστησαν στά πόδια της τήν θεωρία τής «σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τ ικ ή ς π α ρ έ κ κ λ ισ ή ς » μας Άποφάνθηκαν πώς άπέναντι στό βασικό πρόβλημα τών σχέσεων τής έξέγερσης τού Όχτωβρη καί τής παγκόσμιας έπανάστασης, ή 'Αντιπολίτευση σκέ­ πτεται τάχα όπως ο Οττο Μπαουερ. πού δέ δέχεται πώς είναι δυνα­ τή η οικοδόμηση τού σοσιαλισμού στή Ρωσία Θά μπορούσε κάνεις πραγματικό νά πιστέψει πώς το τυπογραφείο έπινοήθηκε τό 1924, κι οτι ολα οσα προηγήθηκαν αύτού τού χρόνου, είναι καταδικασμένα στή λήθη Υπολογίζουν στην άνεπάρκεια τής μνήμης Ωστόσο, στό ζήτημα τού χαραχτήρα τής έπανάστασης τού Όχτώβρη. η Κομμουνιστική Διεθνής ρύθμισε κιόλας μέ τό 4ο Συνέδριο της τούς λογαριασμούς της με τόν Οττο Μπάουερ και τους άλλους φιλισταίους τής 2ης Διεθνούς Η εκθεση που παρουσίασα μέ έντολή τής Κεντρικής Επιτροπής πάνω στή Νεα Οικονομική Πολιτική* καί τις προοπτικές τής παγκόσμιας έπανάστασης. περιλάβαινε μια κριτική πού έκφραζε τις άπόψεις τής τότε Κεντρικής Επιτροπής μας γιά τή στάση τού Οττο Μπαουερ Η εκθεση αύτή δέ βρήκε καμιά άντίρρηση στό Συνέδριο, καί νομίζω πώς έχει πέρα γιά πέρα δια­ τηρήσει τήν ισχύ της ως τα σήμερα Οσο γιά τόν Μπουχάριν. πα­ ραιτήθηκε άπό τό να φωτίσει τήν πολιτική πλευρά τού προβλήματος άφού «π ο λ λ ο ί σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι, κι αν ά μ ε σ ά τους ο Λ ε ν ιν και ό Τρότσκι *> μίλησαν ήδη πάνω σ αύτο Μέ αλλα λόγια ο Μπουχάριν τάχθηκε άμεσα άλληλέγγυος μέ την εκθεση μου Νά αύτά που είπα σχετικά μέ τον Ό ττο Μπάουερ στό 4ο Συνέδριο

58

το :

«Οι σοσιαλδημοκράτες θεωρητικοί, άπό τή μιά μεριά, δέχονται, στά κυρια­ κάτικα άρθρα τους, οτι ό καπιταλισμός, προπαντός στήν Ευρώπη, ζεί τρώ­ γοντας τις σάρκες του κι ότι κατάντησε να γίνει φρένο στήν ιστορική έξέλιξη Από τήν άλλη, έκφράζουν τή βεβαιότητα πώς ή έξέλιξη τής Σοβιετι­ κής Ρωσίας τήν όδηγεϊ άναπόφευχτα πρός τό θρίαμβο τής άστικής δημο­ κρατίας Έτσι πέφτουν σέ μιά άντιθεοη άπό τις πιό χυδαίες, όλότελα άντάξια τών έκφυλισμένων και υπερφίαλων αυτών κομφουζιονιστών Ή Νέα ΟΙκονομική Πολιτική έχει υπολογιστεί γιά συνθήκες καθορισμένου χρόναυ καί χώρου: είναι ένας έλιγμός τού 'Εργατικού Κράτους πού ζεϊ όκόμο αέ μιά καπιταλιστική περικύκλωση, κοΙ πού υπολογίζει σταθερά στήν Επαναστατική άνάπτυξη τής Εύρώπης. Δέν μπορεί κανείς ατούς πολίτικους ύπολογισμούς νά άφήνει στήν άκρη ενα συντελεστή τόσο σημαντικό όπως ο χρονος Πραγ­ ματικό, άν δεχτεί κάνεις οτι ό καπιταλισμός θά διατηρηθεί άκομα στήν Εύρώπη έναν ή μισό αιώνα, κι οτι ή Σοβιετική Ρωσία θα πρέπει να προσαρμόσει σ ' αύτο τήν οικονομική πολιτική της, τότε το ζήτημα λύνεται άπό μόνο του Γιατί σέ μιά τέτια περίπτωση, ύποθετουμε a ρποπ πως ή προλεταριακή έπανάστάση στήν Ευρώπη θά άποτύχει καί πώς θα άνοιξει μιά καινούργια έποχή καπιταλιστικής άναγέννησης Πάνω σέ τι θά στηριζόμασταν γιά νά άποδεχτοϋμε αύτό τό πράγμα. Ά ν ό Ό γγο Μπάουερ έχει άνακαλυψει στή ζωη τής σημερινής Αύστριας θαυματουργά συμπτώματα καπιταλιστικής νε­ κρανάστασης, τότε ή τύχη τής Σοβιετικής Ρωσίας είναι καθορισμένη έκ τών προτέρων. Μα στο μεταξύ, έμεϊς δέ βλέπουμε θαύματα, και δέν πιστεύουμε σ ' αύτά Ά ν κατά τή γνώμη μας ή εύρωπαϊκή μπουρζουαζία έξασφάλιζε τήν έξουσία για μιά όλόκληρη σειρά δεκαετιών, μέσα στις σημερινές συνθήκες πού ζεί ό κόσμος, αύτό θά ίσοδυναμούσε όχι μέ μιά καινούργια άνθηση τού καπιταλισμού, μά μέ τήν οικονομική άποσύνθεση καί τήν πολιτιστική κατά­ πτωση τής Εύρωπης Ά ν μιλήσουμε γενικά, δέν μπορεί κανείς νά άρνηθεϊ πως ενα παρόμοιο προτσές θά μπορούσε νά συμπαρασύρει έξίσου στήν ά­ βυσσο τή Σοβιετική Ρωσία Θά έπρεπε μήπως σ' αύτή τήν πορεία νά περάσει άπό τό στάδιο τής »δημοκρατίας - ή θά άποσυντίθενταν παίρνοντας άλλα σχήματα, Αύτό πιά είναι δευτερεϋον ζήτημα Εμείς όμως δέν έχουμε κανένα λόγο νά προσχωρήσουμε στή φιλοσοφία τού Σπέγκλερ Υπολογί­ ζουμε σταθερά στήν έπαναστατική άνάπτυξη τής Ευρώπης Ή Νέα Οικο­ νομική Πολιτική δέν είνοι πορά μιά προσαρμογή ατό ρυθμό αύτής τής άνάπτυξης», (Λ Τρότσκι «Πέντε Χρόνιο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς». Γιό τήν Κριτική τής Σοοιολδημοκρστίος, σελ 491 — 492) Αυτός ο τρόπος τοποθέτησης τοϋ ζητήματος μάς έπαναφέρει στό σημείο άπ οπού αρχίσαμε νά κριτικάρουμε τό Σχέδιο Προγράμμα­ τος στήν έποχή τοϋ ιμπεριαλισμού δέν μπορεί κανείς νά έξετασει τήν τύχη μιάς άπομονωμένης χώρας παρά παίρνοντας σαν άφετηρία τις τάσεις τής παγκόσμιας έξέλιξης. σάν ενιαίο σύνολο, μέσα στο όποΊο είναι ένσωματωμένη αύτή η χώρα, μέ τις έθνικές ιδιομορφίες της, καί άπό τό οποίο έξαρτάται Οι θεωρητικοί τής 2ης Διεθνούς άπομονώνουν τήν ΕΣΣΔ άπό τό σύνολο τοϋ κόσμου κι άπό τήν ιμπε­ ριαλιστική έποχή 'Εφαρμόζουν στήν ΕΣΣΔ. πού τήν άντικρύζουν σάν άπομονωμένη χώρα, τό στείρο κριτήριο τής οικονομικής «ωρι­

μότητας». καί άποδειχνουν πώς ή ΕΣΣΔ δέν είναι προετοιμασμένη γιά νά οικοδομήσει τό σοσιαλισμό μέ τις δικές της δυνάμεις, καί άπό αυτό συμπεραίνουν τό άναπόφευχτο τού καπιταλιστικού έκφυλισμοϋ τού έργατικοϋ κράτους Οί συγγραφείς τού Σχέδιου Προγράμματος τοποθετούνται στήν ίδια βάση άπό θεωρητική άποψη Δέχονται πέρα γιά πέρα τή μεταφυσική μεθοδολογία τών θεωρητικών τής σοσιαλδημοκρατίας όπως άκριθώς οί σοσιαλδημοκράτες, «άφαιροϋν» κι αύτοί τό σύνολο τού κό­ σμου καί τήν ιμπεριαλιστική έποχή, παίρνουν σαν άφετηρία τό μύθο τής άπομονωμένης έξέλιξης. καί έφαρμόζουν στό έθνικό στάδιο τής παγκόσμιας έπανάστασης τό στείρο οικονομικό κριτήριο 'Απεναν­ τίας, ή «έτυμηγορία·> τους είναι άντίθετη άπό τών σοσιαλδημοκρα­ τών Η «άριστερή» τοποθέτηση τών συγγραφέων τού Σχεδίου συνίσταται στο γεγονός ότι αύτοί άναπαραγουν σέ μορφή γρίφου τή σοσιαλδημοκρατική έχτίμηση Ωστόσο, οποία κι άν είναι η μέθοδος με τήν οποία οι θεωρητικοί τής 2ης Διεθνούς θέτουν το ζήτημα, αύτή δέν άξιζει τίποτε Πρέπει νά υιοθετήσουμε τή μέθοδο τού Λένιν. πού δ ι α γ ρ ά φ ε ι τό κριτήριο καί τή διάγνωση τού Μπαουερ σα νά εϊταν άσκήσεις άντάξιες ενός μαθητή δημοτικού Νά πού βρίσκεται λοιπον η «σοσιαλδημοκρατική πα ρ έ κ κ λ ισ η » Δεν είμαστε επομένως έμεΐς. μα οι συγγραφείς τού Σχεδίου πού θα επρεπε να καταταχτούν άναμεσα στούς συγγενείς τού Μπάουερ

60

7.

Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΣΣΔ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ό ίδιος ό Βόλμαρ εϊταν ό πρόδρομος των ιεροκηρύκων τής έθνικοσοσιαλιστικής κοινωνίας. Τό 1878, σ' ένα άρθρο του·, μέ τίτλο « Τ ό που χάραζε τήν προοπτική τής οι­ κοδόμησης τού σοσιαλισμού στή Γερμανία μέ μόνες τις δυνάμεις τού προλεταριάτου αυτής τής χώρας — πού έχει άφήσει πολύ πίσω της τήν προχωρημένη 'Αγγλία— ό Βόλμαρ άναφερόταν μέ μιά άπόλυτη σαφήνεια καί άκρίβεια στό νόμο τής άνισόμερης έξέλιξης — νό­ μος πού, σύμφωνα μ' αϋτά πού πιστεύει ό Στάλιν, εϊταν άγνωστος γιά τόν Μάρξ καί τόν Έ γκελς Ό Βόλμαρ έβγαλε (τό 1878) άπ αϋτό τό νόμο τό παρακάτω άναμφισβήτητο συμπέρασμα· Μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο Σ ο σ ια λ ισ τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς » ,

«Κάτω άπό τις συνθήκες πού έπικρατούν σήμερα, καί πού θά διατηρήσουν τήν ισχύ τους γιά όλόκληρη τήν περίοδο που μπορούμε νά προβλέψουμε, ή πιθανότητα μιάς ταυτόχρονης νίκης τού σοσιαλισμού σ' όλες τις πολιτισμέ­ νες χώρες άποκλείεται έντελώς...».

'Αναπτύσσοντας αϋτή τήν άποψη, ό Βόλμαρ γράφει ""Ετσι, φτάνουμε στό μεμονωμένο σοσιαλιστικό κράτος, γιά τό όποιο έλπίζω νά έχω άποδείξει πως άν δέν είναι τό μόνο δυνατό, είναι τουλάχιστο τό πιό πιθανό...»

Στό ποσοστό πού μέ τις λέξεις «με μ ο ν ω μ έ ν ο κράτος» μπορεί κανείς νά κατανοήσει έδώ άποκλειστικά τό κράτος τής διχτατορίας τού προλεταριάτου, ό Βόλμαρ έκφράζεϊ μιάν άναμφισβήτητη σκέψη άρκετά γνωστή στόν Μάρξ καί τόν Έγκελς καί πού ό Λένιν τήν έκφρασε στό άρθρο του τού 1915 πού παραθέσαμε πιό πάνω. Στή συνέχεια όμως άκολουθοϋν εϋρήματα, κατασκευασμένα άπό τόν ίδιο τόν Βόλμαρ, πού δέν είναι άλλωστε διατυπωμένα μ έναν τρόπο τόσο μονόπλευρο καί λαθεμένο όσο είναι τά εϋρήματα τών θεωρητικών μας τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα Γιά νά κατα­

61

σκευάσει τήν έπιχειρηματολογία του ο Βόλμαρ παίρνει σάν άφετηρία τόν υπολογισμό πώς η σοσιαλιστική Γερμανία θά διατηρούσε τις πιό ταχτικές οικονομικές σχέσεις μέ τήν παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία, συνδυάζοντας έτσι τά πλεονεχτήματα μιας έξαιρετικα άναπτυγμένης τεχνικής με το πλεονεχτημα μικρών έξοδων παραγω­ γής. Μιά τέτια οίκοδομηση στηρίζεται πάνω στήν προοπτική τής ε Ι ρ η ν ι κ ή ς σ υ ν ύ π α ρ ξ η ς τού σοσιαλιστικού καί τού καπιταλιστικού συ­ στήματος 'Αφού λοιπόν ό σοσιαλισμός θά πρέπει, όσο περισσότερο προχωρεί, νά έκδηλώνει τα τεράστια πλεονεχτήματα του άπο τήν άποψη τής παραγωγής, ή άναγκαιότητα τής παγκόσμιας έπανάστασης θά έξαφανιστεϊ άπό μόνη της ό σοσιαλισμός θά νικήσει τόν καπιταλισμό διαμέσου τής άγοράς, μέ τις χαμηλές τιμές του Ό Μπουχάριν, συγγραφέας τού πρώτου Σχεδίου Προγράμματος καί ένας άπό τούς συγγραφείς τού δεύτερου Σχεδίου, στηρίζεται άποκλειστικά γιά τήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού του σέ μιά μόνη χώρα πάνω στήν ιδέα τής μεμονωμένης οικονομίας πού έχει γίνει αύτοσκοπός. Στό άρθρο τού Μπουχάριν πού τιτλοφορείται: « Γ ιά τ ό Χ α ρ α χ τ ή ρ α τ ή ς 'Ε π α ν ά σ τ α σ ή ς μ α ς κ α ί τ ή Δ υ ν α τ ό τ η τ α τ ή ς Ν ικ η φ ό ­ ρας

Ο ικ ο δ ό μ η σ η ς

τού

Σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ σ τ ή ν Ε Σ Σ Δ » , ( « Μ π ο λ σ ε β ίκ ο ς » ,

No 19— 20, 1926), καί πού άποτελεί τή μεγαλοπρεπέστερη έκφραση τού σχολαστικισμού παραγεμισμένη μέ σοφίσματα, ολόκληρος ο συλλογισμός του έκτυλίσσεται μέσα στά πλαίσια μιάς μεμονωμένης οίκονομίας. Τό βασικό καί μοναδικό έπιχείρημά του είναι τό άκόλουθο ■ « Αφού έχουμε όλα έκεϊνα πού είναι άναγκαϊα και έπαρκή, γιά νά οικοδο­ μήσουμε τό σοσιαλισμό, τότε, κατά συνέπεια, στό ίδιο τό προτσές αυτής τής οικοδόμησης δέν υπάρχει ούτε μιά στιγμή πού άπό κεϊ και πέρα αύτή ή οικο­ δόμηση νά γίνεται άδύνατη "Αν στό έσωτερικό τής χώρας μας έχουμε εναν τέτιο συνδυασμό δυνάμεων, πού σέ σχέση μέ κάθε χρόνο που περνάει, ή ύπεροχή τού σοσιαλιστικού τομέα τής οικονομίας μας μεγαλώνει, άν οι κοινωνικοποιημένοι τομείς τής οίκονομίας μας αύξάνουν πιό γρήγορα άπό τούς τομείς τού καπιταλιστικού ιδιωτικού τομέα, άρχίζουμε κάθε καινούργιο χρόνο μέ περισσότερες δυνάμεις* Αύτός είναι ένας συλλογισμός άναντίρρητος. συλλογισμός πού δέν άναιρεΐταΓ « 'Α φ ο ύ έ χ ο υ μ ε όλα έ κ ε ίν α π ο ύ ε ίν α ι άνα γκ α ίά κ α ί έ ­ πα ρ κ ή » , τότε... τά έχουμε. Παίρνοντας γιά άφετηρία αϋτό πού πρέ­ πει νά άποδειχτεί, ό Μπουχάριν στήνει ένα άποπερατωμένο σύστημα μιάς σοσιαλιστικής οίκονομίας πού έχει σά στόχο της τόν ίδιο τόν έαυτό της, πού δέν έχει ούτε εισόδους ούτε έξόδους πού έπικοινωνούν μέ τό έξωτερικό. Ό Μπουχάριν, τό ίδιο όπως ό Στάλιν, δέ βλέπει τό έξωτερικό περιβάλλον, δηλαδή τόν κόσμο ολόκληρο, παρά μόνο άπό τή σκοπιά τής έπέμθασης. Ό ταν ό Μπουχάριν μιλάει σέ

αυτό τό άρθρο γιά τήν άναγκαιότητα «νά κ ά ν ο υ μ ε ά φ α ίρ ε σ η » τού διεθνικού παράγοντα, έχει υπόψη του τή στρατιωτική έπέμθαση καί όχι τήν παγκόσμια άγορά Αύτή δέν έχει άνάγκη νά τήν άφαιρέσει, γιατί άπλούστατα δέν ύπάρχει καθόλου στή δομή τής σκέψης του Σύμφωνα μ' αύτό τό σχήμα, ό Μπουχάριν ύπερασπίστηκε στό 14ο Συνέδριο τήν Ιδέα, ότι άν μιά έπέμθαση δέ γινόταν έμπόδιο, θά οικο­ δομούσαμε τό σοσιαλισμό «έστω κ α ί μ έ βήματα χελώ νας». Τό ζήτημα τής άσταμάτητης πάλης άνάμεσα στά δυό συστήματα, τό γεγονός ότι ό σοσιαλισμός δέν μπορεί νά βασιστεί παρά μόνο πάνω σέ άνώτερες παραγωγικές δυνάμεις, μέ μιά λέξη ό μαρξιστικός δυναμισμός τής άντικατάστασης ένός κοινωνικού σχηματισμού μ εναν άλλο, πού βασίζεται πάνω στήν άνάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, όλα αύτά πετάχτηκαν στήν άκρη. Ή έπαναστατική καί ιστορική διαλεχτική πορεία άντικαταστάθηκε όπό μιά άντιδραστική ούτοπία, όπό τό ροκάνισμα ενός σοσιαλισμού πού είναι κλεισμένος στόν εαυτό του, πού οίκοδομεΐται χάρη σέ μιά κατώτερη τεχνική, πού έξελίσσεται μέ «βή μα τα χ ελώ να ς » , μέσα στά έθνικά πλαίσια, καί πού δέν έχει μέ τόν έξωτερικό κόσμο καμιά άλλη σχέση, έχτός άπό το φόβο μιάς έπέμθασης. Τό γεγονός ότι δέν όποδεχτήκαμε τήν άξιοθρήνητη αύτή καρικατούρα τού συστήματος τών Ιδεών τού Μάρξ καί τού Λένιν χαραχτηρίστηκε « σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τ ικ ή π α ρέκκλισ η ». Στό άρθρο αύτό τού Μπουχάριν, πού πιό πάνω άναφέραμε, άποσαφηνίστηκε γιά πρώ­ τη φορά καί ύποστηρίχτηκε μέ «έπιχειρήματα», αύτός ό χαραχτηρισμός τών άπόψεών μας Ή ιστορία θά γράψει πώς καταδικαστήκαμε γιά «σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τ ικ ή πα ρ έ κ κ λ ισ η » , γιατί δέ θελήσαμε νά δεχτού­ με τήν άντιστροφή τής θεωρίας τού Βόλμαρ γιά τό σοσιαλισμό σέ μιά μόνη χώρα, πού τήν έκανε άκόμα πιό άποκρουστική Τό προλεταριάτο τής τσαρικής Ρωσίας δέ θά είχε καταλάβει τήν έξουσία τόν Όχτώθρη, άν ή Ρωσία δέν είταν ένας κρίκος, ό πιό 6δϋνατος, μά παρόλ αύτά κρίκος, τής παγκόσμιας αίκονομικής άλυσίδας. Ή κατάχτηση τής έξουσιας άπό τό προλεταριάτο δέν άπομόνωσε καθόλου τή Δημοκρατία τών Σοβιέτ άπό τό σύστημα τού παγ­ κόσμιου καταμερισμού τής έργασίας, πού δημιούργησε ο καπιταλι­ σμός. Όπως η σοφή κουκουβάγια φτερουγίζει μονάχα τό σούρουπο, τό ίδιο καί ή θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα έμφανίζεται σέ μιά στιγμή πού ή βιομηχανία μας, έξαντλώντας ολοένα καί περισσό­ τερο τό παλιό πάγιο κεφάλαιό της, πού οϋσιαστικά έκφραζε τά δυό τρίτα τής έξάρτησης τής βιομηχανίας μας άπό τήν παγκόσμια βιομη­ χανία, είχε μιά έπείγουσα άνάγκη νά άνανεώσει καί νά έπεχτείνει τούς δεσμούς της μέ τόν έξωτερικό κόσμο, καί τή στιγμή πού τά προβλήματα τού έξωτερικοϋ έμπορίου έμπαιναν καθαρά μπροστά στή διεύθυνση τής οίκονομίας.

Στό 11ο Συνέδριο, δηλαδή στό τελευταίο Συνέδριο δπου ό Λένιν μπόρεσε νά μιλήσει στό Κόμμα, τό προειδοποίησε έγκαιρα πώς θά είχε νά άντιμετωπίσει μιά καινούργια δοκιμασία «μιά δοκιμασία που θά όργάνωναν ή ρώσικη άγορά και ή παγκόσμια όγορά στήν όποια είμαστε υποταγμένοι, μέ τήν όποΐα είμαστε δεμένοι, κι άπό τήν όπαία δέν μπορούμε νά άποσπασταϋμε». Τίποτε δέ χτυπάει τόσο άνελέητα τή θεωρία τού μεμονωμένου «π λ ή ρ ο υ ς σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ » όσο τό άπλό γεγονός, ότι οί άριθμοί τού έξωτερικοϋ μας έμπορίου έχουν γίνει στή διάρκεια τού τελευταίου χρόνου ό άκρογωνιαϊος λίθος τών οίκονομικών πλάνων μας «Τό πιο ά δ ύ ν α τ ο σ η μ ε ίο » ολόκληρης τής οικονομίας μας, καί δώ περιλαβαίνεται καί ή βιομηχανία μας, είναι οί είσαγωγές, πού έξαρτώνται άποκλειστικά άπό τίς έξαγωγές Κι άφοϋ λοιπόν ή άντίσταση μιάς αλυσί­ δας έξαρτάται άπό τόν πιό άδύνατο κρίκο της, τά μεγέθη τών οικο­ νομικών πλάνων μας προσαρμόστηκαν στά μεγέθη τών είσαγωγών Σέ ένα άρθρο άφιερωμένο στό σ ύ σ τ η μ α κ α τ ά σ τ ρ ω σ η ς τ ο ύ π λ ά ν ο υ , πού δημοσιεύτηκε στήν έπιθεώρηση «Planovoie Khoziaistvo» («Ή Σ χ ε δ ι α σ μ έ ν η Ο Ι κ α ν α μ ία » , Θεωρητικό όργανο τού Κρατικού Σχε­ δ ίο υ 1· ), διαβάζουμε. «Καθορίζοντας τους άριθμους έλέγχου αύτού τού χρονου, έπρεπε, άπό μεθοδολογία, νά πάρουμε αάν άφετηρία τά πλάνα έξαγωγών καί εισαγω­ γών μας, νά προσανατολιστούμε σύμφωνα μ' αύτά, γιά νά καταστρωοουμε όλόκληρη μιά σειρά άπο σχέδια για τους διάφορους κλάδους τής βιομη­ χανίας, καί κατά συνέπεια κάθε βιομηχανικό σχέδιο γενικά, και ιδιαίτερα νά συνδυάσουμε μ ’ αύτα τά σχέδια τό χτίσιμο καινούργιων έργοσταοιων, κλπ», (Γενάρης 1927, σελ 27) Αυτός ό τρόπος άντιμετώπισης τού ζητήματος σύμφωνα μέ τη μέθοδο τού Κρατικού Σχεδίου, χωρίς άμφιθολία, σημαίνει οι άριθμοί έλέγχου καθορίζουν τήν κατεύθυνση καί τό ρυθμό τής οικονομικής μας έξέλιξης, μά ό ελεγχος τών άριθμών αύτών έχει ήδη μετατο­ πιστεί πρός τήν παγκόσμια οίκονομία Καί είναι έτσι, όχι γιατί έχουμε γίνει πιό άδύνατοι, μά γιατί, άφού γίναμε πιό ισχυροί, άποσπαστήκαμε άπό τό φαύλο κύκλο τής άπομόνωσης. Μέ τούς άριθμούς τών έξαγωγών καί τών εισαγωγών, ό καπιταλι­ στικός κόσμος μάς δείχνει πώς έχει κι άλλα μέσα γιά νά άντιδράσει έχτός άπό τή στρατιωτική έπέμβαση Αφού ή παραγωγικότητα τής έργασίας καί τού κοινωνικού συστήματος στό σύνολό του μετριέται στούς όρους τής άγοράς μέ βάση τίς τιμές, ή σοβιετική οίκονομία άπειλεϊται περισσότερο άπό μιά έπέμβαση φτηνών καπιταλιστικών έμπορευμάτων παρά άπό μιά στρατιωτική έπέμβαση Καί μόνο γι' αυ­ τόν τό λόγο, τό θέμα δέν είναι νά κερδίσει κανείς μιά μεμονωμένη

64

νίκη, άπό οικονομική άποψη, ένάντια στην «ίδια του» τήν μπουρ­ ζουαζία. « Η σοσιαλιστική έπανάσταση, πού προχωραει σ' όλόκληρη τόν κόσμο δέ θα συνΐσταται μονάχα στό γεγονός δτι τό προλεταριάτο κάθε χωράς θα θριαμ­ βέψει ένάντια στήν μπουρζουαζία του», (Λένιν «1919», Τομ 16ος, σελ 488)

Πρόκειται γιά μιά μάχη, γιά μιά πάλη μέχρι θανάτου, άναμεσα σέ δυο κοινωνικά συστήματα, πού τό ενα έχει άρχίσει να οίκοδομεϊται στηριζόμενο πάνω σέ καθυστερημένες παραγωγικές δυνάμεις, ένώ τό άλλο βασίζεται άκόμα καί σήμερα πάνω σέ παραγωγικές δυνάμεις μιας απειρα πιό μεγάλης δυναμικότητας Αυτός πού άντιμετωπίζει σάν «πεσσιμισμό» τό γεγονός οτι άναγνωρίζουμε πώς είμαστε έξαρτημένοι άπό τήν παγκόσμια άγορά (ο Λένιν έλεγε καθαρά πώς είμαστε υ π ο τ α γ μ έ ν ο ι σ αυτήν) προδίδει σ όλο τους τό μέγεθος, άπό τή μιά, τή μικροαστική έπαρχιώτικη μι­ κροψυχία του. πού φοβάται τήν παγκόσμια άγορά, κι άπό τήν άλλη τή μιζέρια τής τοπικιστικής αισιοδοξίας του, έλπίζοντας νά ξεφύγει άπ αύτή τήν άγορά κρυμμένος πίσω άπό τά βάτα καί βολεύοντάς την μέ τίς δικές του πηγές. Η καινούργια θεωρία ύπολογίζει σά ζήτημα τιμής τήν άλλόκοτη ιδέα πώς ή ΕΣΣΔ μπορεί νά συντρίβει ύστερα άπό μιά στρατιωτική έπέμβαση, μά σέ καμιά περίπτωση έξαιτίας τής οικονομικής της καθυστέρησης Αφού όμως σέ μιά σοσιαλιστική κοινωνία οί έργαζόμενες μάζες πρέπει νά είναι περισσότερο διατεθειμένες νά υπερα­ σπίσουν τή χώρα άπ όσο οί σκλάβοι τού κεφαλαίου νά έπιτεθοΰν ένάντιά της. τότε διερωτάται κανείς είναι δυνατό νά συντριβοΰμε άπό μιά στρατιωτική έπέμβαση, Ναί, γιατί ό έχθρός είναι άπειρα πιό ισχυρός άπό τ ε χ ν ικ ή άποψη. Ό Μπουχάριν δέν άποδέχεται τήν ύπεροχή τών παραγωγικών δυνάμεων παρά μόνο άπό τήν τεχνικό— στρατιωτική τους πλευρά. Δέ θέλει νά καταλάβει άτι τό τρακτέρ τού Φ ό ρ ν τ είναι τό ίδιο έπικίνδυνο όσο καί τό κανόνι τού Κ ρ ε ζ ώ , μέ τή διαφορά ότι τό τελευταίο δέν μπορεί νά δράσει παρά άπό χρόνο σέ χρόνο, ένώ τό πρώτο έξασκεϊ μιά άδιάκοπη πίεση πάνω μας. Κι έπιπλέον τό τρακτέρ γνωρίζει πώς έχει πίσω του σάν τελευταία έφεδρεία τό κανόνι. Εμείς, τό πρώτο έργατικό Κράτος, είμαστε ενα τμήμα τού παγ­ κόσμιου προλεταριάτου καί. μαζί μ αύτό έ ξ α ρ τ ιό μ α σ τ ε άπό τόν παγ­ κόσμιο καπιταλισμό Η μικρή ωραία λέξη «σχέση», η άδιάφορη, η ούδέτερη, η εύνουχισμένη άπό τούς γραφειοκράτες, δέν τέθηκε στήν κυκλοφορία παρά γιά νά σκεπάσει τόν έξαιρετικά δυσάρεστο καί έπικίνδυνο γιά μάς χαραχτήρα αύτών τών «σχέσεων» Αν πα­

65

ράγαμε στις τιμές τής παγκόσμιας άγοράς. ή έξάρτησή μας άπ αυ­ τήν, ένώ θά παράμενε μιά έξάρτηση, θά εϊταν άπειρα λιγότερο βαριά ά π’ ότι είναι τώρα Δυστυχώς όμως δέν είναι έτσι Τό Ιδιο τό μο­ νοπώλιο τού έξωτερικοϋ μας έμπορίου μαρτυράει τόν ώμό κι έπικίνδυνο χαραχτήρα τής έξάρτησής μας Η άποφασιστική σπουδαιότητα πού έχει γιά μάς αυτό τό μονοπώλιο στήν οίκοδόμηση τού σοσια­ λισμού βγαίνει άκριβώς άπό τή σχέση τών δυνάμεων πού είναι σέ βάρος μας Δέν μπορεί όμως κανείς ούτε γιά μιά στιγμή νά ξεχάσει πώς τό μονοπώλιο τού έξωτερικοϋ έμπορίου μας ρυθμίζει μονάχα τις σχέσεις μας μέ τήν παγκόσμια άγορά. μά δέν τις έξαλείφει Οσο ή Δημοκρατία τών Σοβιέτ μας — έγραφε ο Λένιν— παραμένει μιά άπομονωμένη άγορά άπ ολο τον καπιταλιστικό κόσμο, το να πιστεύουμε στήν πλήρη οικονομική άνεξαρτησια μας, στήν έξαφάνιση όρισμένων κιν­ δύνων, θά εϊταν σα νά δείχναμε χιμαιρικό καί ουτοπιστικό πνεύμα». (Λένιν «"Απαντα», Τόμ 17ος, οελ 409 υπογραμμισμένο άπό μάς) Επομένως, ό βασικός κίνδυνος προέρχεται άπό τήν άντικειμενική κατάσταση τής ΕΣΣΔ, σάν «άγορά άπ ο μ ο ν ω μ έ ν η » ά π ό τήν καπιταλι­ στική οικονομία, πού είναι έχθρική για μάς Ωστόσο αύτός ό κίν­ δυνος μπορεί νά μεγαλώσει ή νά μειωθεί Αύτό έξαρτάται άπό τή δράση δυό παραγόντων τή σοσιαλιστική οικοδόμησή μας. άπό τή μιά, καί τήν έξέλιξη τής καπιταλιστικής οικονομίας, άπό τήν άλλη Είναι φανερό πώς, σέ τελευταία άνάλυση, είναι ό δεύτερος συντελε­ στής, δηλαδή ή πορεία τού συνόλου τής παγκόσμιας οικονομίας, πού έχει τήν άποφασιστική σπουδαιότητα Μπορεί νά συμβεϊ, και σέ ποιά συγκεκριμένη περίπτωση, νά κα­ θυστερεί ολοένα καί περισσότερο ή παραγωγικότητα τού δικού μας κοινωνικού συστήματος σέ σχέση μέ τήν παραγωγικότητα τού καπιταλισμού: Γιατί στό τέλος τού λογαριασμού, αύτό θά έπιφέρει άναπόφευχτα τήν κατάρρευση τής σοσιαλιστικής δημοκρατίας Αν διευθύνουμε έπιστημονικά τήν οικονομία στή διάρκεια τής καινούρ­ γιας αύτής φάσης, στήν όποια είμαστε ύποχρεωμένοι νά δημιουργή­ σουμε μόνοι μας τή βάση τής βιομηχανίας, πραγμα πού άπαιτεΐ πολύ πιό μεγάλες ικανότητες άπομέρους τής ηγεσίας ή παραγωγικότητα τής έργασίας μας θά μεγαλώσει Μπορεί ώστόσο κανείς νά ύποθέσει πώς η παραγωγικότητα τής έργασίας στις καπιταλιστικές χώρες, η γιά νά μιλήσουμε πιό συγκεκριμένα, στις κυριαρχούσες καπιταλι­ στικές χώρες, θά αύξάνει πιό γοργά άπό τή δική μας παραγωγι­ κότητα: Αν σ αύτή τήν έρώτηση δέ δόσει κανείς μιά άπαντηση πού παίρνει υπόψη της τις προοπτικές, οί καυχησιάρικες έπιβεβαιώσεις σύμφωνα με τις οποίες ό ρυθμός άνάπτυξής μας θά είναι «άφ εαυ­ τού» έπαρκής (χωρίς νά μιλήσουμε γιά τή γελοία φιλοσοφία τού «με βήματα χελώνας»), δέν άνταποκρίνονται άπολύτως σέ τίποτε Μα

66

καί μόνη η προσπάθεια νά άπαντήσουμε στό πρόβλημα τής πάλης άνάμεσα στό δυό συστήματα, μάς συμπαρασύρει στήν άρένα τής παγκόσμιας οίκονομίας καί πολιτικής Σ' αυτήν όμως τήν άρένα είναι ή έπαναστατική Διεθνής, πού περιλαμβάνει καί τή Δημοκρατία τών Σοβιέτ, πού δρά καί άποφασίζει, καί καθόλου μιά Σοβιετική Δημο­ κρατία πού έχει γίνει αύτοσκοπός καί πού καταφεύγει πότε πότε στή βοήθεια τής Διεθνούς Τό Σχέδιο Προγράμματος, γράφει γιά τήν κρατικοποιημένη οικο­ νομία τής ΕΣΣΔ ότι « ά ναπτύ σσ ει τή βα ρ ιά β ιο μ η χ α ν ία μ ' έ να ρ υθ μό , π ο ύ ξ ε π ε ρ ν ά ε ι τό ρ υ θ μ ό άνάπ τυξης π ο ύ πε τ υ χ α ίν ο υ ν ο ί κα π ιτα λι­ σ τικέ·; χ ώ ρ ε ς » Σ αύτή τήν άπόπειρα σύγκρισης τών δυό ρυθμών άνάπτυξης, πρέπει νά άναγνωρίσουμε ότι γίνεται ένα βήμα μπροστά στον τομέα τών άρχών, σέ σχέση μέ τήν περίοδο όπου οί συγγρα­ φείς τού Προγράμματος άρνούνταν κατηγορηματικά ότι ύπάρχει πρόβλημα συντελεστή σύγκρισης άνάμεσα στήν άνάπτυξή μας καί τήν άνάπτυξή τού κόσμου Είναι άνώφελο «νά ά ν α κα τεύ ου με στήν άνα π τυ ξ ή μ α ς τόν π α γ κ ό σ μ ιο συντελεστή» έ λεγε ό Στάλιν. Θά οικο­ δομήσουμε τό σοσιαλισμό «έστω καί μ έ βήματα χ ελώ νας » διακήρυσ­ σε ό Μπουχάριν Πάνω άκριβώς σ αύτή τή γραμμή έκτυλίχτηκαν οί συζητήσεις άρχών γιά πολλά χρόνια. Ά π ό τυπική άποψη — ή γραμμή αύτή ήττήθηκε Μά άν κανείς δέν άρκείται στό νά είσάγει στό κείμενο μιά σύγκριση άνάμεσα στούς διαφορετικούς ρυθμούς οι­ κονομικής άνάπτυξης, μά διεισδύσει στήν ούσία τού προβλήματος, θά δει καθαρά ότι δέν μπορεί νά μιλάει σέ ένα άλλο κεφάλαιο τού Σχεδίου γιά «ένα έ π α ρ κ έ ς μ ίν ιμ ο υ μ τής β ιο μ η χα ν ία ς » , βασιζόμενος μονάχα στίς έσωτερικές σχέσεις, χωρίς έπαφή μέ τόν καπιταλιστικό κόσμο. Δέν μπορεί κανείς όχι μονάχα νά λύσει, a pnon μά καί νά θέσει τό έρώτημα αν είναι «δυνατό» ή «άδύνατο» στό προλεταριάτο τής χώρας νά άντιμετωπίσει τήν οίκοδόμηση τού σοσιαλισμού μέ τίς δικές του δυνάμεις Τό ζήτημα θά λυθεί άπό τό δυναμισμό τής πάλης άνάμεσα στά δυό συστήματα άνάμεσα στίς δυό παγκόσμιες τάξεις Παρά τούς ύψηλούς συντελεστές άνάπτυξής μας στή διάρ­ κεια τής περιόδου άνασυγκρότησης, ένα βασικό κι άναμφισβήτητο γεγονός παραμένει «Ό καπιταλισμό, άν τόν υπολογίσει κανείς σέ παγκόσμια κλίμακα, συνε­ χίζει νά είναι πιό Ισχυρός άπό τήν έξουσία τών Σοβιέτ, κι όχι μονάχα άπό στρατιωτική, μά κι άπό οικονομική άποψη 'Από τή βασική αύτή βέση πρέπει πάντα νά ξεκινάμε καί νά μήν ξεχνάμε ποτέ», (Λένιν «Άπαντο», Τόμ 17ος, σελ 102)

Τό πρόβλημα τής σχέσης άνάμεσα στούς διάφορους ρυθμούς άνάπτυξης παραμένει άλυτο. Δέν έξαρτάται μονάχα άπό τήν ικανό­ τητά μας νά άντιμετωπίσουμε πραγματικά τή «σμύτκα»11, νά έξα-

67

σφαλίσουμε τήν προμήθεια σταριού, νά διευρύνουμε τις έξαγωγές καί τις εισαγωγές Μέ άλλα λόγια δέν περιορίζεται άποκλειστικά στις έπιτυχιες μας στο έσωτερικό, πού είναι βέβαια, ένας παράγοντας έξαιρετικής σπουδαιότητας σ' αύτή τήν πάλη, μά είναι έπίσης δεμένο μέ τήν πορεία τής παγκόσμιας οίκονομίας καί τής παγκό­ σμιας έπανάστασης Κατά συνέπεια τό πρόβλημα θά λυθεί όχι μέσα στα όρια ενός έθνους, μά πάνω στήν άρένα τής παγκόσμιας οικο­ νομικής καί πολιτικής πάλης Ετσι, σέ κάθε σχεδόν παράγραφο τού Σχεδίου Προγράμματος βλέπουμε μιά άμεση ή καμουφλαρισμένη παραχώρηση στήν κριτική τής 'Αντιπολίτευσης. Αύτές οί «παραχωρήσεις» έκδηλώνονται μ' ένα πλησίασμα, άπό θεωρητική άποψη, στον Μάρξ καί τόν Λένιν, μά τά ρεθιζιονιστικά συμπεράσματα παραμένουν ολότελα άνεξάρτητα άπό τις έπαναστατικές θέσεις.

8.

Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΟΥΤΟΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΧΤΗΡΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΜΟΝΗ ΧΩΡΑ

Ή έπιχειρηματολογία τής θεωρίας τού σοσιαλισμού σέ μια μονή χώρα περιορίζεται, όπως έχουμε δει. άπο τη μια μέρια, στη σοφι­ στική ερμηνεία ορισμένων γραμμών τού Λενιν, κι άπο τήν άλλη, στη σχολαστική έξήγηση «τού νόμου τής άνισόμερης έξέλιξης» Διερ­ μηνεύοντας μέ φρόνιση τόσο τόν ίστορικο αύτό νόμο οσο καί τα άποσπάσματα τού Λένιν, φτάσαμε σ ενα συμπέρασμα έντελώς άντίθετο, δηλαδή στή συμπέρασμα πού έβγαζε ο Μάρξ. ο Εγκελς, ο Λένιν κι έμείς όλοι, συμπεριλαμβανομένων τού Στάλιν καί τού Μπουχάριν. μέχρι τό 1925 ‘Από τήν άνισόμερη, τή σπασμωδική έξέλιξη τού καπιταλισμού πηγάζει ό άνισόμερος, ό σπασμωδικός χαραχτήρας τής σοσιαλιστι­ κής έπανάστασης Ένώ άπό τήν άμοιθαία άλληλεξάρτηση τών δια­ φόρων χωρών, πού έχει φτάσει σ έναν πολύ προχωρημένο βαθμό, άπορρέει όχι μονάχα ή πολιτική, μά καί ή οικονομική άδυναμία τής οικοδόμησης τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα "Ας έξετάσουμε άκόμα μιά φορά κάτω άπ' αύτό τό πρίσμα, κι άπό πιό κοντά, τό κείμενο τού Προγράμματος Έχουμε ήδη διαβάσει στήν εισαγωγή Ο ιμπεριαλισμός, όξυνει, έντείνοντας στό έπακρο, τήν αντίθεση που υ­ πάρχει ανάμεσα στην άναπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων τής παγκό­ σμιας οικονομίας καί τά φραγματα πού χωρίζουν έθνη και κράτη·· Έ χουμε κιόλας πεί πώς αυτή η θέση είταν η καλύτερα θά επρεπε νά είναι ό άκρογωνιαίος λίθος ένός διεθνιστικού προγράμματος Αύτή όμως άποκλείει άναιρεί καί σαρώνει a priori τή θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα, σά θεωρία άντιδραστική. γιατί βρί­ σκεται σέ κατάφορη άντιθεση οχι μοναχα μέ τη θεμελιώδη τ ά α η άνάπτυξης τών παραγωγικών δυνάμεων, μά καί μέ τά υ λ ικ ά ά π α τ ε λ έ σ μ α τ α πού έχει ηδη άποφέρει αύτή η άνάπτυξη Ο'ι παραγωγικές δυνάμεις είναι άσυμβίβαστες μέ τά έθνικά σύνορα 'Από κε'ι άκριθώς

πηγάζουν όχι μονάχα τό έξωτερικό έμπόριο, ή έξαγωγή άνθρώπων καί κεφαλαίων, η κατάχτηση έδαφών, ή άποικιακή πολιτική, ό τελευ­ ταίος ιμπεριαλιστικός πόλεμος, μά καί ή έλλειψη κάθε δυνατότητας νά ζήσει, άπό οικονομική άποψη, ένα σοσιαλιστικό κράτος πού έχει κάνει τήν ύπαρξή του αύτοσκοπό. Ά πό πολλά χρόνια τώρα, οί παρα­ γωγικές δυνάμεις τ ώ ν κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ώ ν χ ω ρ ώ ν άσφυχτιοϋν μέσα στά όρια τού έθνικοϋ κράτους Οσο γιά τή σοσιαλιστική κοινωνία, αυτή δέν μπορεί νά οίκοδομηθεί παρά βασισμένη πάνω στις πιό σύγ­ χρονες παραγωγικές δυνάμεις, πάνω στον έξηλεχτρισμό, στή «χημειοποίηση» τών προτσές παραγωγής καί έδώ περιλαθαίνεται καί ή γεωργία, πάνω στό συνδυασμό, τή γενίκευση, τών άνώτερων στοι­ χείων τής σύγχρονης τεχνικής προωθημένα στό μάξιμουμ τής άνάπτυξής τους Ά π ό τήν έποχή τού Μάρξ δέ σταματήσαμε νά έπαναλαθαίνουμε πώς ό καπιταλισμός είναι άνίκανος νά έλέγξει τό πνεύμα τής καινούργιας τεχνικής, πού ο ίδιος γέννησε — πνεύμα πού εκανε νά έκραγεί όχι μονάχα τό περίβλημα τής άστικής ίδιοχτησίας. ιδιωτικής άπό νομική άποψη, μά κι έσπασε, όπως τό έδειξε ο πόλεμος τού 1914, τά έθνικά πλαίσια τού άστικοϋ κράτους Οσο γιά τό σοσιαλισμό, αύτός όφείλει όχι μονάχα νά πάρει άπό τόν καπιτα­ λισμό τίς πιό προηγμένες παραγωγικές δυνάμεις, μά καί άμεσα νά τίς ώθήσει πιό μακριά, μπροστά, νά τίς άνεθάσει, δίνοντάς τους μιά άνάπτυξη πού δέν είταν ποτέ δυνατή κάτω άπό τόν καπιταλισμό. Πώς λοιπόν, διερωτάται κανείς, ό σοσιαλισμός θά στρέψει πρός τά πίσω τίς παραγωγικές δυνάμεις, άναγκάζοντάς τες νά ξαναμπούν στά όρια τού έθνικοϋ κράτους άπό τό όποιο προσπαθούν ηδη μέ λύσσα νά άποσπαστοϋν, τώρα πού βρίσκονται άκόμα κάτω άπό τόν καπιταλισμό: Ή μήπως πρέπει νά άπαρνηθοϋμε τίς «άκαταδάμαστες» παραγωγικές δυνάμεις πού άσφυχτιούν μέσα στά έθνικά πλαί­ σια, καί κατά συνέπεια καί στά πλαίσια τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τ ο ύ σ ο σ ια λ ι σ μ ο ύ σ έ μ ι ά μ ό ν η χ ώ ρ α ; Πρέπει νά άρκεστοϋμε στις κατά κάποιο τρόπο έξημερωμένες παραγωγικές δυνάμεις, μ' άλλα λόγια σέ μιά τεχνική καθυστερημένης οικονομίας. Μά τότε όφείλουμε άπό τώρα όχι μόνο νά μήν προχωρήσουμε άλλο σέ μιά ολόκληρη σειρά άπό κλάδους, μά καί νά υποχωρήσουμε πιό κάτω άκόμα κι άπό τό άθλιο σημερινό τεχνικό έπίπεδο πού βρισκόμαστε, πού έδεσε άδιάσπαστα τήν άστική Ρωσία στήν παγκόσμια οικονομία καί τήν άνάγκασε νά συμμετάσχει στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο γ ιά ν ά μ ε γ α λ ώ σ ε ι τ ό έ δ α φ ο ς γ ιά τ ίς π α ρ α γ ω γ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις τ η ς πού ξεχειλίζουν πάνω άπό τά σύνορα τού έθνικοϋ κράτους Τό έργατικό κράτος πού κληρονόμησε αύτές τίς δυνάμεις, άφοϋ τίς άναστήλωσε είναι ά ν α γ κ α σ μ έ ν ο νά κάνει έξογωγές καί εισαγω­ γές Τό δυστύχημα είναι πού τό Σχέδιο Προγράμματος δέν κάνει τίποτε

70

άλλο άπό τό νά εισάγει μηχανικά στό κείμενό του τή θέση τού άσυμθίθαστου τής σημερινής καπιταλιστικής τεχνικής καί τών έθνικών συνόρων Στή συνέχεια μιλάει σά μήν μήν υπήρχε καθόλου αυτό τό όσυμθίθαστο. Στό βάθος ολόκληρο τό Σχέδιο άποτελεί ενα συνδυα­ σμό άπό πασίγνωστες έπαναστατικές θέσεις τού Μάρξ καί τού Λένιν καί συμπεράσματα οπορτουνιστικά ή κεντριστικά τελείως όσυμθίθαστα μ αυτές τις θέσεις Νά γιατί είναι άναγκαίο, χ ω ρ ίς ν ά π α ραπλανηθοϋμε

άπό

τ ίς

μεμονω μένες

έ π α ν α σ τ α τ ικ έ ς

φόρμουλες

τού Σχεδίου, νά παρακολουθήσουμε άγρυπνα γιά νά διαπιστώσουμε π ρ ο ς τ ό π ο ύ κ α τ ε υ θ ύ ν α ν τ α ι α ί β α σ ικ έ ς τ ά σ ε ις τ ο υ .

Έ χουμε ήδη παραθέσει τό άπόσπασμα τού πρώτου κεφαλαίου, πού μιλάει γιά τή δυνατότητα θριάμβου τού σοσιαλισμού σέ «μιά μ ό ν η κ α π ιτα λισ τική χώ ρ α , π α ρ μ έ ν η χωριστά». Αυτή η ιδέα έχει έκφραοτεΐ πιό καθαρά καί πιό κυνικά στό τέταρτο κεφάλαιο οπού δια­ βάζουμε. ότι " Η διχτατορια(;) τού παγκόσμιου προλεταριάτου... δέν μπορεί νά πραγμα­ τοποιηθεί παρά ύστερα άπό τό θρίαμβο τού σοσιαλισμού);) οέ διάφορες χώρες, τότε πού οι νεοίδρυμένες προλεταριακές δημοκρατίες θά συγκρο­ τήσουν κοινή όμοσπονδία μ' αύτές πού ήδη ύπάρχουν»

"Αν ερμηνεύσει κανείς τίς λέξεις «θ ρ ίαμβ ο τού σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ » σά μιά άλλη μονάχα όνομασία τής διχτατορίας τού προλεταριάτου τότε βρισκόμαστε μπροστά σέ μιά κοινοτοπία, πού δέ χρειάζεται νά τή συζητήσουμε καί πού θά μπορούσε μοναχα νά διατυπωθεί καλύτερα στό Πρόγραμμα, γιά νά άποφευχθεϊ μιά έρμηνεία μέ διπλή έννοια Μά δέν είναι αύτή ή σκέψη τών συγγραφέων τού Σχεδίου Μέ τήν έκφραση « θ ρ ία μ β ο τού σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ » δ έ ν έννοούν άπλώς τήν κατά­ χτηση τής έξουσίας καί τήν έθνικοποίηση τών μέσων παραγωγής, μά τήν οικοδόμηση τής σοσιαλιστικής κοινωνίας σέ μιά μόνη χώρα "Αν δεχτούμε αύτή τήν έρμηνεία τότε βρισκόμαστε όχι μπροστά σέ μιά παγκόσμια σοσιαλιστική οικονομία, πού βασίζεται πάνω στόν παγκό­ σμιο καταμερισμό τής έργασίας. μά μπροστά σέ μιά ομοσπονδία άπό σοσιαλιστικές κομμούνες όπως μάς τίς περιέγραψε ο μακαρίτης ό άναρχισμός, φαρδαίνοντας μονάχα τά πλαίσιά τους μέχρι τά όρια τού έθνικοϋ κράτους Τό Σχέδιο Προγράμματος, πασχίζοντας νά καλύψει, όπως συνή­ θως, τόν καινούργιο τρόπο άντιμετώπισης τού ζητήματος μέ μιά έπιλογή άπό παλιές διατυπώσεις, προσέφυγε στήν παρακάτω θέση «Μονάχα υστέρα άπό τήν πλήρη νίκη τού προλεταριάτου στόν κόσμο, ό­ ταν θά έχει στερεώσει τήν παγκόσμια έξουσία του, θά έρθει μιά έποχή σταθερής καί έντατικής οικοδόμησης τής παγκόσμιας σοσιαλιστικής οικο­ νομίας», (Κεφάλαιο 4)

ΤΙ

Αυτή ή θέση, προορισμένη νά χρησιμέψει γιά καμουφλάζ στόν θεωρητικό τομέα, άποκαλύπτει στήν πραγματικότητα τή θεμελιώδη άντίθεση "Αν, μ αύτή τή θέση, θέλουν νά πουν πώς ή έποχή τής πραγματικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης δέν μπορεί νά άρχίσει παρά ύστερα άπό τή θριαμβευτική νίκη τού προλεταριάτου τό λιγό­ τερο σέ πολλές προχωρημένες χώρες, τότε απλώς άπαρνοϋνται τή θεωρία τής οίκοδόμησης τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα, καί υιοθετούν τήν άποψη τού Μάρξ καί τού Λένιν "Αν όμως πάρει κανείς σάν άφετηρία τήν καινούργια θεωρία τών Στάλιν— Μπουχάριν, πού είναι ριζωμένη στά διάφορα μέρη τού Προγράμματος, διαγράφεται σάν προοπτική, ότι πριν άπό τήν ολοκληρωτική παγκόσμια νίκη τού προλεταριάτου, μιά σειρά διαφορετικές χώρες πραγματοποιούν στόν τόπο τους τόν πλήρη σοσιαλισμό Στή συνέ­ χεια. μέ τίς σοσιαλιστικές αύτές χώρες θά οίκοδομηθεϊ ή παγκόσμια σοσιαλιστική οικονομία, όπως τά παιδιά οικοδομούν ένα σπίτι μέ ολοέτοιμους κύβους Στήν πραγματικότητα ή παγκόσμια σοσιαλιστι­ κή οικονομία, δέ θά είναι καθόλου τό άθροισμα τών έθνικών σοσια­ λιστικών οικονομιών. Καί δέ θά μπορέσει νά άποχτήσει τά ούσιώδη χαραχτηριστικά γνωρίσματά της παρά μόνο πάνω στή βάση τού ίδιου παγκόσμιου καταμερισμού τής έργασίας πού δημιουργήθηκε άπό ολόκληρη τήν προηγούμενη έξέλιξη τού καπιταλισμού Στή βάση της θά σχηματιστεί καί θά ξαναχτιστεί όχι σύμφωνα μέ τήν οικο­ δόμηση τού «π λ ή ρ ο υ ς σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ » σέ μιά σειρά διαφορετικές χώ­ ρες, μά μέσα στις λαίλαπες καί τίς θύελλες τής παγκόσμιας προλετα­ ριακής έπανάστασης, πού θά καλύψει μιά σειρά δεκαετιών Οί οικο­ νομικές έπιτυχίες πού θά καταφέρνουν οί πρώτες χώρες τής προλετα­ ριακής διχτατορίας δέ θά μετριούνται άνάλογα μέ τό πόσο πλησιά­ ζουν στόν «π λ ή ρ η σ ο σ ια λ ισ μ ό » πού έχει γίνει αυτοσκοπός, μά σύμ­ φωνα μέ τίς έπιτυχίες τους στήν προετοιμασία τών στοιχείων τής μελλοντικής παγκόσμιας σοσιαλιστικής οικονομίας Ή ρεβιζιονιστική σκέψη έκφράζεται μέ μεγαλύτερη άκριβεια. καί κατά συνέπεια, μέ άκόμα πιό μεγάλη χοντροκοπιά (άν αυτό είναι δυ­ νατό) στό πέμπτο κεφάλαιο Περιχαρακωμένοι πίσω άπό μιάμιση γραμμή τού τελευταίου άρθρου τού Λένιν, πού τήν παραποιούν, οι συγγραφείς τού Σχεδίου Προγράμματος βεβαιώνουν πώς η ΕΣΣΔ «διαθέτει μέσα στή χώρα τις υλικές προϋποθέσεις τις άναγκαίες και έπαρκεϊς, όχι μονάχα γιά νά συντρίψει τούς γαιοχτήμονες και τήν μπουρ­ ζουαζία, μά και γιά νά οικοδομήσει τόν πλήρη σοσιαλισμό» Χάρη σέ ποιές περιστάσεις έχουμε λοιπόν κληρονομήσει ιστορικά προνόμια τόσο έξαιρετικά. Πάνω ο αύτό τό θέμα διαβάζουμε στό δεύτερο κεφάλαιο τού Σχεδίου

72

« Το ιμπεριαλιστικό μέτωπο έσπασε-(μέ τήν έπανάσταση τοϋ 1917) στόν πιό άδύνατο κρίκο του, στήν τσαρική Ρωσία·. ( Υπογραμμισμένο άπό μάς)

Έ δώ μάς παραθέτουν μιά περίφημη λενινιστικη διατύπωση Στό βάθος η θέση αύτη σημαίνει πώς ή Ρωσία ειταν τό πιό καθυστε­ ρημένο και τό πιό άδυνατο άπό οικονομική άποψη ιμπεριαλιστικό κράτος. Γι αύτόν άκριθώς τό λόγο οι κυρίαρχες τάξεις τής Ρωσίας καταρρευσαν πρώτες μιά καί είχαν φορτώσει τίς άνεπαρκεϊς παρα­ γωγικές δυνάμεις τής χώρας τους μ' ένα βάρος πού δέν μπόρεσαν να υποφέρουν Η άνισόμερη, σπασμωδική έξέλιξη, υποχρέωσε έτσι το προλεταριάτο τής πιό καθυστερημένης ιμπεριαλιστικής δύναμης να καταλάβει πρώτο τήν έξουσία Αλλοτε αύτό μάς διδαοκε πως άκριθώς γι αύτον το λογο η έργατικη τάξη «τού πιο αδυνάτο υ κ ρ ίκ ο υ » θα συναντήσει μεγαλύτερες δυσκολίες στο δρομο προς το σοσιαλισμό άπό τό προλεταριάτο τών προοδευμένων χωρών Το τε­ λευταίο θα βρει περισσότερες δυσκολίες στην κατάχτηση τής έξουσιας Καταχτώντας την όμως πολύ καιρό πριν να έχουμε εμείς κατανικησει την καθυστέρηση μας. οχι μονάχα θα μάς ξεπερασει. μα και θα μάς ρυμουλκήσει για να μάς σύρει στήν πραγματική οίκοδομηση τού σοσιαλισμού, πού βασίζεται πάνω σέ μια ανώτερη παγκόσμια τε­ χνική καί στόν παγκόσμιο καταμερισμό τής έργασιας Νά. η σκέψη με την οποία μπήκαμε στην Έπανάσταση τού Όχτώβρη. σκέψη που τό Κομμά μας διατύπωσε δεκάδες καί εκατοντάδες χιλιάδες φορές στόν Τύπο καί στις συγκεντρώσεις, πού έπιχειροϋν. όμως, άπο το 1925 να αντικαταστήσουν με μιά έννοια έντελώς αντίθετη Τώρα άνακάλυψαν πως τό γεγονός ότι η παλια τσαρική Ρωσία ειταν «ο κ ρ ί­ κ ο ς ο π ιο α δ ύ ν α τ ο ς » ξαναδίνει στο προλεταριάτο τής ΕΣΣΔ. πού κληρονόμησε την τσαρική Ρωσία καί τίς άδυναμίες της ενα άνεχτιμητο πλεονεχτημα δηλαδή τό πλεονεχτημα νά διαθέτει τις δίκες rou εθνικες προϋποθέσεις γιά «νά ο ικ ο δ ο μ ή σ ε ι τόν π λ ή ρ η σ ο σ ια ­ λ ισ μ ό ·

Η δυστυχή Αγγλία δέ διαθέτει ένα παρόμοιο προνόμιο, έξαιτίας τής υπερβολικής άνάπτυξης τών παραγωγικών της δυνάμεων, που έχουν άναγκη σχεδόν ολόκληρο τόν κόσμο γιά να προμηθεύονται πρώτες ύλες καί νά έξαγουν τά προϊόντα τους Αν οι παραγωγικές δυνάμεις τής Αγγλίας εϊταν πιό «μέτριες» διατηρώντας μιά σχετική ισορροπία άναμεσα στή βιομηχανία και τη γεωργία, τότε χωρίς άμφιθολια. το αγγλικό προλεταριάτο θα μπορούσε να οικοδομήσει τον πληρη σοσιαλισμό πάνω στο νησί του «πα ρ μ έ ν ο χ ω ρ ισ τ ά ", προστατευομενο άπο το στολο έναντια σέ μιά ξένη έπεμβαση Το Σχέδιο Προγράμματος, στό τέταρτη κεφαλαίο του. χωρίζει τα καπιταλιστικά κράτη σε τρεις ομάδες 1) «Τίς άνατυ γμενες κα π ιτ α λ ι­ σ τικές χ ώ ρ ε ς ( Ε νω μέ ν ε ς Π ολιτείες, Γερμανία, Αγγλία, κλπ)» 2) «Τις

73

χώρες ο π ο ύ ό κ α π ιτ α λ ισ μ ό ς έχει φ τάσ ει σ ' έ να μ έ σ ο έ π ιπ ε δ ο αν ά π τ υ­ ξη ς (Ρ ω σ ία π ρ ιν τό 1917, Π ολω νία, κλπ)». 3) «Τις α π ο ικ ια κ έ ς κα ι μιοο α π ο ικ ια κ έ ς χ ώ ρ ες (Κίνα, Ινδ ία , κλπ)» Παρά τό γεγονός ότι ή «πριν τό 1917 Ρωσία» εϊταν άπειρα πιο κοντά στή σημερινή Κίνα παρά στις σημερινές Ενωμένες Πολιτείες θά μπορούσε κανείς νά μήν φέρει ιδιαίτερες άντιρρήσεις στό σχημα­ τικό αυτό χωρισμό, αν δέ γινόταν, σέ συνδυασμό μέ άλλα μέρη τού Σχεδίου, μιά πηγή λαθεμένων συμπερασμάτων Δεδομένου οτι τό Σχέδιο υπολογίζει πως οι χώρες «μέσης ανάπτυξης» διαθέτουν «ένα μ ίν ιμ ο υ μ β ιο μ η χ α ν ία ς έπ α ρ κ ε ς » γιά να οικοδομήσουν με τις δικές τους δυνάμεις το σοσιαλισμό, για ενα λογο παραπάνω, αύτο ισχύει για τις χώρες τού άνώτερου καπιταλισμού Ετσι λοιπόν φαίνεται πώς μ ο ν α χ α οι άποικιακές και μισοαποικιακες χώρες έχουν άνάγκη άπό έξωτερική βοήθεια Σ αυτό άκριθώς. το Σχέδιο Προγράμματος βλέ­ πει. όπως θα τό δούμε σ ένα άλλο κεφάλαιο, τά ιδιαίτερα χαραχτηριστικά γνωρίσματά τους. Αν όμως άντικρύσουμε τά προβλήματα τής οικοδόμησης τού σο­ σιαλισμού χρησιμοποιώντας μονάχα αύτό τό κριτήριο, παραγνωρί­ ζοντας τά φυσικά πλούτη τής χώρας, τίς σχέσεις που υπαρχουν άναμεσα στή βιομηχανία καί τή γεωργία, τή θέση πού ή χωρά κατεχει μέσα στό παγκόσμιο σύστημα τής οικονομίας, θά πέσουμε σέ και­ νούργια λάθη καί άντιθέσεις, κι όχι λιγότερο χοντροκομμένα Λίγο πιό πάνω μιλήσαμε γιά τήν 'Αγγλία Δέ χωράει καμιά άμφιβολία πώς έπειδή είναι μιά χώρα άνώτερου καπιταλισμού, γ ι ’ α υ τ ό ά κ ρ ιβ ώ ς δεν έχει καμιά δυνατότητα νά οικοδομήσει μέ έπιτυχία τό σοσιαλισμό μέσα στά πλαίσια τών νησιώτικων συνόρων της Μιά άποκλεισμενη 'Αγγλία θά πάθαινε άσφυξία μέσα σέ λίγους μήνες Βέβαια, οι άνώτερες παραγωγικές δυνάμεις, άν όλοι οι άλλοι οροί παράμεναν ίσοι, παρουσιάζουν ένα τεράστιο πλεονέχτημα γιά τήν οι­ κοδόμηση τού σοσιαλισμού Αύτές προσδίδουν στήν οικονομία μια έξαιρετική εύλυγισία, άκόμα κι όταν βρίσκεται άποκλεισμενη. πράγ­ μα πού συνέβη στήν άστική Γερμανία στή διάρκεια τού πολέμου Μά γιά τίς προοδευμένες αύτές χώρες, ή οικοδόμηση τού σοσιαλισμού πάνω σέ έθνικές βάσεις θά σήμαινε γενικά τήν πτώση, τή μείωση τού συνόλου τών παραγωγικών δυνάμεων, δηλαδή θά άποτελούσε τον άντιποδα τών έπιδιώξεων τού σοσιαλισμού Τό Σχέδιο Προγράμματος ξεχνάει τή θεμελιώδη θέση τού άσυμβίβαστου τών σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων και τών έθνικών συνόρων Ά π αύτή τη θέση συνάγεται, πώς οι άνώτερες παραγω­ γικές δυνάμεις δέν είναι μικρότερο έμποδιο στήν οίκοδομηση τού σοσιαλισμού σε μια μονή χωρά άπ οτι είναι οι κατώτερες παραγω­ γικές δυνάμεις αν κι αύτες έπενεργούν ξεκινώντας άπό το άντίθετο

74

άκρο αν οι δεύτερες είναι άνεπαρκεΐς σ οτι άφορά τή βάση τους, αν­ τίθετα, είναι η βάση πού είναι πολύ περιορισμένη γιά τις πρώτες Ο νόμος τής άνισόμερης έξέλιξης λησμονήθηκε άκριθώς τή στιγμή πού τον εχει κανείς περισσότερο άνάγκη καί πού έχει μεγαλύτερη σπουδαιότητα Τό πρόβλημα τής οικοδόμησης τού σοσιαλισμού δέ λύνεται μόνο άπό τή βιομηχανική «ωριμότητα» ή «άνωριμότητα» τής χώρας Ή άνωριμότητα αύτή είναι καί ή ίδια άνισόμερη Στήν ΕΣΣΔ ορισμένοι κλάδοι τής βιομηχανίας ('ιδιαίτερα ό κλάδος μηχανοκατασκευών) δέν μπορούν νά ικανοποιήσουν ούτε τις πιό στοιχειώδεις άνάγκες τής χώρας Αντίθετα, άλλοι κλάδοι, δέν μπορούν, στις δοσμένες συν­ θήκες, νά άναπτυχθοϋν χωρίς μιά πλατιά καί αύξανόμενη έξαγωγή Ανάμεσα ατούς τελευταίους ύπάρχουν πολλοί κλάδοι πρώτης σει­ ράς, όπως οί δασικές έκμεταλλεύσεις, ή άντληση πετρελαίου, η έξόρυξη μαγγανίου, γιά νά μή μιλήσουμε γιά τή γεωργία Ά πό μιά άλλη πλευρά οί «άνεπαρκεΐς» κλάδοι δέ θά μπορέσουν νά άναπτυ­ χθοϋν σοβαρά άν οί κλάδοι πού παράγουν «ύπερ— πλεονασματικά» (σχετικά) δέν μπορούν νά έξάγουν. Ή έλλειψη δυνατοτήτων γιά τήν οικοδόμηση μιας άπομονωμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας, όχι μιας ούτοπικής κοινωνίας στήν Άτλαντίδα, μά μέσα στις συγκεκριμένες συνθήκες, γεωγραφικές καί ιστορικές, τής γήινης οικονομίας μας, είναι καθορισμένη στις διάφορες χώρες σέ διάφορο βαθμό, τόσο άπό τήν άνεπαρκή έπέχταση ορισμένων κλάδων όσο καί άπό τήν «ύπερβολική» άνάπτυξη ορισμένων άλλων κλάδων Στό σύνολό του αύτό άκριθώς σημαίνει πώς οί σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις είναι άσυμθίθαστες μέ τά έθνικά σύνορα «Γι' εϊταν ό ιμπεριαλιστικός πόλεμος, Μιά έξέγερση τών παραγωγικών δυ­ νάμεων όχι μονάχα ένάντια στις άστικές μορφές ίδιοχτηοίας, μά καί ένάντια στό σύνορα τών καπιταλιστικών κρατών Πραγματικά, ό ιμπεριαλιστικός πόλεμος σήμαινε ότι οί παραγωγικές δυνάμεις βρίσκονται άνυπόφορα στριμωγμένες μέσα στά όρια τών έθνικών κρατών Πάντα βεβαιώναμε πώς ό καπιταλισμός δεν μπορεί νά έλέγξει τις παραγωγικές δυνάμεις που ό ίδιος έχει άναπτΰξει, πως μονάχα ό σοσιαλισμός είναι ικανός νά τις ένοωματώσει σ' ένα άνώτερο οικονομικό σύνολο όταν μέ τήν άνάπτυξή τους ξε­ περνούν τά πλαίσια τών έθνικών κρατών Δέν ύπάρχουν πιά δρόμοι έπιστροφής στό άπομονωμένο κράτος ..», («Στενογραφημένα Πραχτικά τής 7ης Ολομέλειας τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς», Ομιλία τού Τρότσκι, σελ 100)

Θέλοντας νά δικαιολογήσει τή θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα τό Σχέδιο Προγράμματος κάνει ένα διπλό, τριπλό, τε­ τραπλό λάθος ύπερτιμάει τό έπίπεδο πού βρίσκονται οί παραγω­ γικές δυνάμεις τής ΕΣΣΔ Κλείνει τά μάτια γιά νά μήν βλέπει τό νόμο

75

τής ανισομερής έξελιξης τών διάφορων κλάδων τής βιομηχανίας Δε λαβαίνει υπόψη του τον παγκόσμιό καταμερισμό τής έργασίας Και τέλος ξεχνάει τή θεμελιώδη άντίθεση πού υπάρχει άνάμεσα στις πα­ ραγωγικές δυνάμεις καί τά έθνικά φράγματα στην ιμπεριαλιστική έποχή Γιά να μην άφησουμε εξω άπό τήν ερευνά μας ούτε ενα μονάχα έπιχειρημα. μενει άκομα να υπενθυμίσουμε μιά σκέψη, τήν πιό γενική άλλωστε, που διατυπώνει ο Μπουχάριν όταν υπερασπίζεται τήν και­ νούργια θεωρία Στον κόσμο σαν σύνολο, λέει ό Μπουχάριν. ή σχέση πού ύπάρχει άναμεσα στο προλεταριάτο καί τήν άγροτιά δέν είναι περισσότερο εύνοικη άπ οτι είναι στήν ΕΣΣΔ Αν λοιπόν δέν μπορεί κανείς να οικοδομήσει τό σοσιαλισμό στήν ΕΣΣΔ λόγω τής καθυστέρησής της. ο σοσιαλισμός είναι έξίσου άπραγματοποίητος έπεχτείνοντάς τον στην παγκόσμια οικονομία σάν σύνολο Αύτό τό έπιχειρημα θά έπρεπε νά έχει είσαχθεί σ ολα τά Εγχειρί­ δια τής διαλεχτικής σάν κλασικό παράδειγμα σχολαστικού τρόπου σκέψης Πρώτο είναι πολύ πιθανό ή σχέση άνάμεσα στό προλεταριάτο καί την άγροτιά στό σύνολο τού κόσμου νά μήν διαφέρει πολύ άπό τή σχέση πού υπάρχει στήν ΕΣΣΔ. Μά η παγκόσμια έπανάσταση, όπως άλλωστε καί η έθνική έπανάσταση. δέν έκπληρώνετα καθόλου σύμ­ φωνα με τη μέθοδο τού μέσου άριθμητικού όρου Έτσι, ή έξέγερση τού Όχτωθρη εγινε καί οχυρώθηκε πριν άπ όλα στό προλεταριακό Πετρογκραντ Δε διάλεξε μιά περιοχή όπου ή σχέση άνάμεσα στούς έργατες και τούς άγρότες άνταποκρίνεται στό μέσο όρο ολόκληρης τής Ρωσίας. Αφού τό Πετρογκράντ καί άργότερα ή Μόσχα δημιούρ­ γησαν τήν έπαναστατική έξουσία καί τόν έπαναστατικό στρατό, μπό­ ρεσαν υστέρα άπο πολλά χρόνια νά συντρίψουν τήν μπουρζουαζία σ Ολόκληρη τή χώρα. Μονάχα διαμέσου αύτού τού προτσές, πού όνομάζεται Έπανάσταση, έπικράτησε στά όρια τής ΕΣΣΔ ή σχέση πού υπάρχει σήμερα άνάμεσα στό προλεταριάτο καί τήν άγροτιά. Ή έπανασταση δέν πραγματοποιείται άκολουθώντας τή μέθοδο τού μέ­ σου άριθμητικού ορού. Μπορεί μάλιστα νά άρχίσει σ έναν τομέα λι­ γότερο εύνοικό. μά όσο δέν είναι όχυρωμένη στά άποφασιστικά ση­ μεία τοσο τού έθνικού οσο καί τού παγκόσμιου μετώπου, δέν μπορεί να μιλήσει κανείς για τήν οριστική νίκη της Δεύτερο η σχέση άνάμεσα στό προλεταριάτο καί τήν άγροτιά, μέσα στά πλαίσια ενός «μέσου» έπιπέδου τεχνικής, δέν είναι ο μο­ ναδικός παράγοντας πού λύνει τό πρόβλημα. Υπάρχει άκόμα ή ταξι­ κή πάλη άνάμεσα στό προλεταριάτο καί τήν μπουρζουαζία Ή ΕΣΣΔ είναι περικυκλωμένη όχι άπό έναν κόσμο έργατών καί άγροτών, μά

76

άπό μιά καπιταλιστική ύφήλιο. "Αν ή άστική τάξη είχε άνατραπεΐ σ ο­ λόκληρο τόν κόσμο, δέ χρειάζεται νά πούμε πώς αύτό, άπό μόνο του, δέ θά τροποποιούσε άκόμα ούτε τή σχέση άνάμεσα στό προ­ λεταριάτο καί τήν άγροτιά ούτε τό μέσο έπίπεδο τεχνικής στήν ΕΣΣΔ καί σέ ολόκληρο τόν κόσμο Ομως η οίκοδόμηση τού σοσιαλι­ σμού στήν ΕΣΣΔ θά έβλεπε νά άνοίγονται μπροστά της άμεσα άλλες δυνατότητες καί θά έπαιρνε ένα άλλο πλάτος, πού δέ θά συγκρινόταν καθόλου μέ τό σημερινό Τρίτο άφού οί παραγωγικές δυνάμεις κάθε προχωρημένης χώρας έχουν ξεπεράσει σ έναν όποιονδήποτε βαθμό τά έθνικά σύνορα, θά έπρεπε, σύμφωνα μέ τόν Μπουχάριν, νά συμπεράνουμε άπ' αύτό, πώς οι παραγωγικές δυνάμεις όλων τών χωρών, έχουν ξεπεράσει τά όρια τής γήινης σφαίρας καί κατά συνέπεια ότι ό σοσιαλισμός δέν μπορεί νά οίκοδομηθεί παρά άν έπεχταθεί σ' ολόκληρο τό ήλιακό σύστημα. Ας τό ξαναπούμε τό μπουχαρινικό έπιχείρημα πού βασίζεται στόν μέσο όρο τών έργατών καί άγροτών θά έπρεπε νά έχει είσαχθεΐ στά άλφαβητάρια τής πολιτικής, όχι γιά νά ϋπερασπίσει τή θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα, όπως αύτό γίνεται ένδεχομένως σήμερα, μά σά δείγμα τής άσυμφιλίωτης άντίθεσης πού ϋπάρχει άνάμεσα στήν κανονιστική θεολογία καί τή μαρξιστική διαλεχτική

77

9. Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΡΕΦΟΡΜΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΙΣΜΟ

Τό ζητημα δεν μπορεί νά λυθεί παρά στήν άρένα τής παγκόσμιας έπανάστασης Τό καινούργιο δόγμα λέει ο σοσιαλισμός μπορεί νά οικοδομηθεΐ πάνω στή βάση τού έθνικοϋ κράτους, φ τ ά ν ε ι ν ά μ ή ν π ρ ο κ ο λ έ ε ι έπ έ μ β α σ η . 'Από δώ μπορεί καί πρέπει νά άπορρέει μιά πολιτική συμφωλιωτική προς τήν άστική τάξη τού έξωτερικοϋ παρόλες τίς μεγα­ λόστομες διακηρύξεις τού Σχεδίου Προγράμματος Ο σκοπός είναι νά άποφευχθεϊ ή έπέμθαση πραγματικά, αύτό θά έξασφαλίσει τήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού κι έτσι τό βασικό ιστορικό πρόβλημα θα βρει τή λύση του Τό έργο τών Κομμάτων τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άποχτάει έτσι έναν έπουσιώδη χαραχτήρα νά προφυλάξουν τήν ΕΣΣΔ άπό έπεμθάσεις, κι όχι νά παλαίψουν γιά τήν κατά­ χτηση τής έξουσίας Είναι ολοφάνερο πώς δέν πρόκειται έδώ γιά υ­ ποκειμενικές προθέσεις, μά γιά τήν άντικειμενική λογική τής πολι­ τικής σκέψης « Η διάφορά απόψεων συνϊσταται — γράφει ο Στάλιν— στό γεγονος οτι τό Κομμά υπολογίζει πως μπορούμε νά κατανικήσουμε αύτές τις άντιθέσεις (έσωτερικες) και τίς ενδεχόμενες διενέξεις βασισμένοι πάνω στις ίδιες τίς δυνάμεις τής επανάστασης μας. ένώ ο σύντροφος Τρότσκι καί ή Αντιπολί­ τευση υπολογίζουν πως δέν μπορεί κανείς νά θριαμβεύσει ένάντιά τους παρα μονο στον παγκόσμιο τομέα, πάνω στήν άρένα τής παγκόσμιας προ­ λεταριακής έπαναστασης, («Πράθδα». No 262, 12/11/26)

Ναί. η διαφορά άπόψεων βρίσκεται άκριθώς σ αύτό Δέ θά μπο­ ρούσε κανείς νά έκφρασει καλύτερα, μέ μεγαλύτερη άκρίθεια, τήν άντίθεση πού υπάρχει άνάμεσα στον έθνικό ρεφορμισμό καί τόν έπαναστατικό διεθνισμό “Αν οί δυσκολίες, τά έμποδια, οί έσωτερικές άντιθέσεις μας, πού βασικά είναι ή άντανακλαση τών παγκόσμιων άντιθέσεων, μπορούν νά ξεπεραστοϋν άπλά καί μόνο μέ «τίς δ υ ν ά μ ε ις τής επα νά σ τ α σ ή ς μας», χωρίς νά βγούμε «στή σ κ η ν ή τής π α γ κ ό σ μ ια ς έπα νάστα ση ς », τότε η Διεθνής είναι ένας θεσμός μισο-

78

βοηθητικός, μισοδιακοσμητικος,· πού μπορεί κανείς νά συγκαλεϊ τά Συνέδριά της κάθε τέσσερα χρόνια, κάθε δέκα χρόνια ή άκόμα νά μήν τά συγκαλεϊ καί καθόλου11 "Αν σ αυτό προσθέσει κανείς, πώς τό προλεταριάτο των άλλων χωρών όφείλει νά προστατέψει τήν οικο­ δόμησή μας ένάντια σέ μιά στρατιωτική έπέμθαση, η Διεθνής θά επρεπε, σύμφωνα μ αύτό τό σχήμα, νά παίζει τό ρόλο ενός παταιφ ισ τ ι κ ο ϋ ό ρ γ ό ν ο υ . Ό βασικός ρόλος της, δηλαδή ό ρόλος τού έργαλείου τής παγκόσμιας έπανάστασης, περνάει τότε όναπόφευχτα σέ δεύτερη μοίρα. Καί τό έπαναλαβαίνουμε αύτό δέν είναι άποτέλεσμα συνειδητών προθέσεων πού προέρχονται όπ οπουδήποτε (άντίθετα ολόκληρη μιά σειρά όπό σελίδες τού Προγράμματος μαρ­ τυρούν τις καλύτερες προθέσεις τών συγγραφέων), άλλα σάν άποτέλεσμα τής έσωτερικής λογικής πού περικλείεται στόν καινούργιο τρόπο άντιμετώπισης τού ζητήματος άπό θεωρητική άποψη Κι αύτο είναι χίλιες φορές πιό έπικίνδυνο άπό τις χειρότερες υποκειμενικές προθέσεις Πραγματικά, άπό τήν 7η κιόλας Ολομέλεια τής Έχτελεστικής Ε­ πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, ό Στάλιν είχε τό θάρρος νά άναπτύξει καί νά άποδείξει τήν παρακάτω σκέψη «Τό Κόμμα μας δέν έχει τό δικαίωμα να έξαπατήσει(') τήν έργατική τάξη Θά όφειλε λοιπόν νά πεί είλικρινά πώς ή έλλειψη βεβαιότητας(') σ' ο,τι ά· φορά τή δυνατότητα οίκοδόμησης τού σοσιαλισμού στή χώρα μας όδηγεϊ στήν έγκατάλειψη τής έξουσίας, στή μεταμόρφωση τού Κόμματός μας. πού έγκαταλείπει τή θέση τού κυβερνητικού κόμματος, για νά γίνει κομμά τής άντιπολίτευσης». («Στενογραφημένο Πραχτικά». Τόμ 2ος, σελ 10. υπο­ γραμμισμένο άπό μάς)

Αύτό σημαίνει δέν έχεις τό δικαίωμα νά στηρίξεις τίς έλπίδες σου παρά στις ισχνές πηγές τής έθνικής οικονομίας Μήν έπιτρέπεις στόν έαυτό σου νά έλπίζει ποτέ άπό τίς άνεξάντλητες πήγες τού παγκόσμιου προλεταριάτου. "Αν δέν μπορείς νά περάσεις στήν παγ­ κόσμια έπανάσταση, παραχώρησε τήν έξουσία. τήν ίδια τήν έξουσία τού Όχτώβρη πού καταχτήσαμε μέσα στά πλαίσια τών συμφερόντων τής παγκόσμιας έπανάστασης Νά, μέχρι ποιά κατάπτωση μπορεί νά φτάσει κανείς, στόν τομέα τών ιδεών, όταν τοποθετεί μ' έναν τόσο λαθεμένο τρόπο τό ζήτημα1 Τό Σχέδιο έκφράζει μιά άναμφισβήχητη σκέψη, όταν λέει πώς οί οικονομικές έπιτυχίες τής ΕΣΣΔ άποτελούν ένα μέρος άδιάσπαστα δεμένο μέ τήν παγκόσμια προλεταριακή έπανάσταση Μά ό πολιτι­ κός κίνδυνος τής καινούργιας θεωρίας βρίσκεται στή σφαλερή σύγ­ κριση πού γίνεται άνάμεσα στούς δυό κατευθυντήριους μοχλούς τού παγκόσμιου σοσιαλισμού τό μοχλό τών οικονομικών μας έπιτυχιών καί τό μοχλό τής παγκόσμιας προλεταριακής έπανάστασης

79

Χωρίς τό θρίαμβο τής παγκόσμιας προλεταριακής έπανάστασης δέ θά οικοδομήσουμε τό σοσιαλισμό Οί έργάτες τής Εύρώπης κι ολό­ κληρου τού κόσμου πρέπει νά τό καταλάβουν αύτό καλά Ό μοχλός τής οικονομικής άνάπτυξής μας έχει μιά τεράστια σπουδαιότητα Αν ή ήγεσία κάνει λάθη, η διχτατορία τού προλεταριάτου άδυνατίζει Η πτώση αύτή τής διχτατορίας, θά έδινε ένα τέτιο χτύπημα στήν παγ­ κόσμια έπανάσταση. πού θά χρειαζόταν πολλά χρόνια γιά νά θε­ ραπευτεί. Η λύση όμως πού θά δοθεί στό θεμελιώδες ιστορικό προτσές, πού ταλαντεύεται άνάμεσα στόν σοσιαλιστικό καί τόν καπι­ ταλιστικό κόσμο, έξαρτάται άπό τό δεύτερο μοχλό, δηλαδή άπό την παγκόσμια προλεταριακή έπανάσταση Η τεράστια σπουδαιότητα τής Σοβιετικής Ενωσης βρίσκεται στό γεγονός οτι άποτελεϊ τή βάση πού πάνω της στηρίζεται η παγκόσμια έπανάσταση και καθολου στό γεγονός οτι ή Σοβιετική Ενωση θά είναι ικανή νά οικοδομήσει τό σοσιαλισμό άνεξάρτητα άπ αύτή τήν έπανάσταση Μ' ένα περισπούδαστο ύφος, τελείως άδικαιολόγητο. ό Μπουχάριν, μάς ρώτησε πολλές φορές. «"Αν υπάρχουν ήδη οί προϋποθέσεις, αυτά τά σημεία άναχωρησης, μιά έπαρκής βάση κι άκόμα όρισμένες έπιτυχιες στό έργο τής οικοδόμησης τού σοσιαλισμού, πού είναι τότε τό όριο, τό σημείο καμπής πού άπό κεί και πέρα «όλα γίνονται μέ άντίθετη φορά»; Δέν υπάρχει τέτιο σημείο καμ­ πής », («Στενογράφημάνο Πραχτικά τής 7πς Ολομέλειας τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς», οελ 116)

Ολ αύτά είναι άθλια γεωμετρία κι όχι ιστορικός ύλισμός Μπορεί νά έχουμε ένα παρόμοιο «σημείο κ α μ πή ς» Μπορεί νά ύπάρχουν πολλά στό έσωτερικό, στόν παγκόσμιο, στόν πολιτικό, οικονομικό καί στρατιωτικό τομέα Τό «σημείο καμ πή ς» τό πιό σημαντικό, τό πιό άπειλητικό θά εϊταν μιά σοβαρή καί μεγάλης διάρκειας σταθεροποίη­ ση τού παγκόσμιου καπιταλισμού— μιά καινούργια άνοδός του Κατά συνέπεια άπό πολιτική καί οικονομική άποψη τό ζήτημα καταλήγει τελικά στήν παγκόσμια άρένα. Μπορεί μήπως ή άστική τάξη νά έξασφαλίσει μιά καινούργια έποχή καπιταλιστικής άνάπτυξής, Τό νά άρνηθούμε μιά παρόμοια πιθανότητα, υπολογίζοντας στή «χ ω ρ ίς δ ιέ ξ ο δ ο » κατάσταση τού καπιταλισμού, αύτό θά είταν, άπλούστατα, ένας έπαναστατικός βερμπαλισμός «Δ έν ύ π ά ρ χ ο υ ν καταστάσεις χ ω ­ ρ ίς δ ιέ ξ ο δ ο » (Λένιν) Ή σημερινή κατάσταση τής άσταθούς ταξικής ισορροπίας πού ύπάρχει στις εϋρωπαίκές χώρες δέν μπορεί νά διαρ­ κέσει έπ άπειρον, άκριθώς γιατί είναι άσταθής. Όταν ο Στάλιν καί ό Μπουχάριν άποδείχνουν πώς η ΕΣΣΔ μπορεί νά σταθεί σάν κράτος μέ τή βοήθεια τού προλεταριάτου τών άλλων χωρών, δηλαδή χωρίς νά νικήσει τήν μπουρζουαζία, γιατί ή σημερινή ένεργητική συμπάθεια τών έργατικών μαζών μάς προφυλάσσει άπό

80

τήν έπέμθαση, άποδείχνουν τ ή ν ίδ ια τύφλωση πού δείχνουν κι άπέναντι σέ όλες τις συνέπειες τού βασικού λάθους τους. Δέν υπάρχει καμιά άμφιβολία πώς ύστερα άπδ τδ σοσιαλδημο­ κρατικό σαμποτάζ τής μεταπολεμικής έξέγερσης τού ευρωπαϊκού προλεταριάτου, πού όρθώθηκε ένάντια στήν άστική τάξη, ή ένεργητική συμπάθεια τών έργατικών μαζών έσωσε τή Σοβιετική Δημο­ κρατία Στή διάρκεια αϋτών τών χρόνων, ή εύρωπαίκή μπουρζουαζία δέ βρήκε άρκετές δυνάμεις γιά νά έξαπολύσει έναν μεγάλο πόλεμο ένάντια στό έργατικό κράτος. Τό νά πιστεύουμε, όμως, πώς μιά παρόμοια σχέση δυνάμεων μπορεί νά διατηρηθεί γιά πολλά χρόνια, μέχρι λόγου χάρη τήν οίκοδόμηση τού σοσιαλισμού στήν ΕΣΣΔ, είναι σάν νά δίνουμε δείγματα τής πιό μεγάλης τύφλωσης, κρίνοντας ολόκληρη τήν καμπύλη άπό τίς Ιδιότητες ένός μικρού τμήματός της. Μιά παρόμοια κατάσταση άστάθειας, πού τό προλεταριάτο δέν μπορεί νά πάρει τήν έξουσία, ένώ ή άστική τάξη δέν αισθάνεται σίγουρη στό σπίτι της, πρέπει άργά ή γρήγορα, σ' ένα άπό τά έπόμενα χρόνια, νά κλίνει βίαια πρός τή μιά ή τήν άλλη κατεύθυνση ή πρός τή διχτατορία τού προλεταριάτου ή πρός μιά σοβαρή καί διαρκή σταθεροποίηση τής μπουρζουαζίας πού θά θρονιαστεί στήν πλάτη τών λαϊκών μαζών, πάνω στά κόκαλα τών άποικιακών λαών καί ποιός ξέρει... ίσως καί πάνω στά δικά μας κόκαλα. «Δέν υ π ά ρ χ ο υ ν κατα σ τά σ εις χ ω ρ ίς δ ιέ ξ οδο ». Ή άστική τάξη μπορεί νά ξεπεράσει γιά ένα μεγάλο διάστημα τίς βασανιστικές άντιθέσεις της άκολουθώντας άποκλειστικά τό δρόμο πού τής άνοιξαν οι ήττες τού προλετα­ ριάτου καί τά λάθη τής έπαναστατικής ήγεσίας. Μά τό ίδιο άληθινό είναι καί τό άντίθετο. Δέ θά ύπάρξει πιά καινούργια άνοδος τού παγκόσμιου καπιταλισμού (άντίθετα, θά έχει νά άντιμετωπίσει προφανώς τήν προοπτική μιάς καινούργιας έποχής μεγάλων κλονι­ σμών) μόνο στήν περίπτωση πού τό προλεταριάτο θά μπορέσει νά βρει μιά διέξοδο πού θά τού έπιτρέψει νά βγει μέ τόν έπαναστατικό δρόμο άπό τή σημερινή άσταθή Ισορροπία. «Τά έπαναστατικό κόμματα πρέπει νά άποδείξουν τώρα μέ τήν πραχτική τους δουλιά — έλεγε 6 Λένιν, στις 19 τού 'Ιούλη 1920, στό 2ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς— όπ έχουν άρκετά άναπτυγμένη συνείδηση καί όργανωτικό πνεύμα, άρρηχτους δεσμούς μέ τίς έκμεταλλευόμενες μά­ ζες, άποφασιστικότητα καί γνώσεις, γιά νά χρησιμοποιήσουν αύτή τήν κρί­ ση πρός όφελος μιάς νικηφόρας έπανάστααης, καταλήγοντας στήν έπιτυχία», (Λένιν «Άπαντα», Τόμ 17ος, αελ 264) Όσο γιά τίς έσωτερικές μας άντιθέσεις, πού άμεσα έξαρτώνται άπό τήν πορεία τής εύρωπάίκής καί τής παγκόσμιας πάλης, αύτές μπο­ ρούν νά ρυθμιστούν μέ σύνεση καί νά έξομαλυνθοϋν χάρη σέ μιά σωστή έσωτερική πολιτική, πού θά βασίζεται πάνω σέ μιά μαρξιστική

81

πρόβλεψη. Δέ θά μπορέσουμε όμως νά τίς κατανικήσουμε παρά έξαλείφοντας τίς ταξικές άντιθέσεις, πράγμα πούιδέν μπορεί νά γίνει πριν άπό τό ξέσπασμα τής νικηφόρας ευρωπαϊκής έπανάστασης. Ό Στάλιν έχει δίκιο' υπάρχει διαφορά άπόψεων άκριβώς πάνω σ' αυτό τό σημείο, καί είναι ή θεμελιώδης διαφορά πού υπάρχει άνάμεσα στόν έθνικό ρεφορμισμό καί τόν έπαναστατικό διεθνισμό

82

10.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΜΟΝΗ ΧΩΡΑ ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΟΦΕΥΧΤΩΝ ΣΟΣΙΑΛΠΑΤΡΙΩΤΙΚΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ Η θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα οδηγεί όναποφευχτα στήν υποτίμηση τών δυσκολιών πού πρέπει νά κατανικήσει κάνεις καί στην υπερεχτίμηση τών καταχτήσεων πού πραγματοποιήθηκαν Δε θα μπορούσε νά βρεϊ κανείς πιό άντισοσιαλιστικη καί άντεπαναστατική διαβεβαίωση άπό τή δήλωση τού Στάλιν ότι τά9/10 τού σοσιαλισμού έ­ χουν κιόλας πραγματοποιηθεί στή χωρά μας13 Αύτό φαίνεται να είναι υπολογισμένο στά μέτρα τού κενοδοξου γραφειοκράτη Λέγοντας κά­ νεις αύτα μπορεί νά έκθέσει άθεράπευτα τήν ιδέα τής σοσιαλιστικής κοινωνίας στα ματια τών έργαζομενων μαζών Οι έπιτυχίες τού σοβιε­ τικού προλεταριάτου είναι λαμπρές αν λάβει κανείς υποψη του τις συνθήκες κάτω άπό τίς όποιες σημειώθηκαν, καθώς καί τό χαμηλό πολιτιστικό έπίπεδο πού κληρονόμησε άπό το παρελθόν Οι πραγμα­ τοποιήσεις, όμως, αύτές έχουν πολύ μικρό βάρος άν τίς ζυγίσει κάνεις στήν πλάστιγγα τής σοσιαλιστικών ιδανικών Γιά νά μην κό­ ψουμε τά χέρια τού έργάτη, τού μεροκαματιάρη άγρότη, τού φτω­ χού χωρικού, πού στόν ένδέκατο χρόνο τής έπανάστασης βλέπουν γύρω τους τήν άθλιότητα, τή φτώχεια, τήν άνεργία, τίς ούρές μπρο­ στά στους φούρνους, τόν άναλφαθητισμό, τά άπροστάτευτα παιδιά, τήν κραιπάλη, τήν πορνεία, θά πρέπει νά πούμε τήν ώμή άλήθεια κι οχι νά λέμε ξεδιάντροπα ψέματα 'Αντί νά τούς λέμε ψέματα, βεβαιώνοντάς τους πώς τά 9/10 τού σοσιαλισμύ έχουν τάχα οίκοδομηθεί κιόλας, πρέπει νά τούς πούμε πώς σήμερα, σύμφωνα μέ τό οικονομικό μας έπίπεδο, μέ τίς βιοτικές καί πολιτιστικές συνθήκες ζωής μας, είμαστε άκόμα πολύ πιό κοντά στόν καπιταλισμό, καί μά­ λιστα σ έναν καθυστερημένο καί άπολίτιστο καπιταλισμό, παρά στή σοσιαλιστική κοινωνία Πρέπει νά τούς πούμε πώς δε θά μπούμε στό δρόμο τής π ρ α γ μ α τ ικ ή ς οικοδόμησης τού σοσιαλισμού, παρα υστέρα άπό τήν κατάχτηση τής έξουσίας άπό τό προλεταριάτο τών πιό προχωρημένων χωρών, πώς πρέπει νά δουλέψουμε άκούραστα πρός αύτή τήν κατεύθυνση, χρησιμοποιώντας καί τούς δυό μοχλούς τό μικρό — τό μοχλό τών οικονομικών μας προσπαθειών στό έσωτερικό.

83

καί τό μεγάλο — τό μοχλό τής παγκόσμιας έπανάστασης τού προλε­ ταριάτου Μέ δυό λόγια, άντί γιά τή φράση τοϋ Στάλιν, οτι έχουμε κιόλας οικοδομήσει τά 9/10 τοϋ σοσιαλισμού, πρέπει νά τούς έπαναλάθουμε τά λόγια τοϋ Λένιν «Ή (φτωχή) Ρωσία δέ θά γίνει τέτια (εύπορη) παρά μόνο αν άπορριψει κάθε άποθαρρυναη, κάθε δήμοκόπια, παρά μόνο αν, σφίγγοντας τα δόντια, συγ­ κεντρώσει όλες τις δυνάμεις της και τεντώσει κάθε νεύρο και κάθε μυώνα της, παρά μονο άν καταλάβει πώς ή σωτηρία είναι δυνατή, μοναχα διάμε­ σου τού δρόμου τής παγκόσμιας σοσιαλιστικής έπανάστασης, στήν οποία ήδη εχουμε μπει-, (Λένιν « Απαντα», Τόμ 15ος. σελ 165)

Βρεθήκαμε στήν άνάγκη νά άκούσουμε άγωνιστές τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς νά έκφράζουν τό παρακάτω έπιχείρημα είναι φα­ νερό πώς η θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα δέν άντέχει σέ μιά κριτική, προσφέρει όμως μέσα σέ δύσκολες συνθήκες μιά προοπτική στούς ρώσους έργάτες, κι έτσι τούς δίνει κουράγιο Είναι δύσκολο νά μετρήσει κανείς τό μέγεθος τού θεωρητικού ξεπεσμού όλων έκείνων πού δέν άναζητούν μέσα στό πρόγραμμα τά μέσα προσανατολισμού τους — μέσα ταξικά πού έχουν έπιστημονικες βά­ σεις— μά καταφεύγουν σέ μιά ήθική παρηγοριά Οί παρηγορητικές θεωριές έναντιώνονται στά γεγονότα, είναι τομέας τής θρησκείας κι όχι τής έπιστήμης. καί «ή θ ρ η σ κ ε ία ε ίν α ι τό ό π ιο τοϋ λ α ο ύ » Τό Κόμμα μας πέρασε τήν πιό ήρωική περίοδό του μέ ενα πρό­ γραμμα πού ε'ίταν άποκλειστικά προσανατολισμένο πρός τήν παγκό­ σμια έπανάσταση. κι οχι πρός τό σοσιαλισμό σέ μιά μόνη χώρα Η Κομμουνιστική Νεολαία, κρατώντας ενα λάβαρο πού έγραφε πώς η καθυστερημένη Ρωσία δέ θά οικοδομήσει τό σοσιαλισμό μέ τίς δικές της μονάχα δυνάμεις, πέρασε μέσα άπό τά πιό σκληρά χρόνια τοϋ έμφυλίου πολέμου, μέσα άπό πείνα καί άνυπόφορο κρύο, μέσα άπό τά έπίπονα Κομμουνιστικά Σαββατοκύριακα, τίς έπιδημίες, τίς σπου­ δές μέ άδειο στομάχι, μέσα άπό άναρίθμητα θύματα πού έπεφταν σέ κάθε βήμα Τά μέλη τοϋ Κόμματος καί τής Κομμουνιστικής Νεολαίας πολεμούσαν σέ όλα τά μέτωπα ή κουβαλούσαν δοκούς στούς σιδη­ ροδρομικούς σταθμούς, όχι γιατί έλπίζανε πώς μ' αϋτά οικοδομούν τό μέγαρο τοϋ έθνικού σοσιαλισμού, μά γιατί ύπηρετούσαν τήν παγ­ κόσμια έπανάσταση, πού άπαιτούσε νά κρατάει γερά τό σοβιετικό κάστρο Καί γιά τό σοβιετικό κάστρο είχε μεγάλη σπουδαιότητα κάθε καινούργια δοκός Νά πώς άντιμετωπίζαμε τό ζήτημα Οί προ­ θεσμίες άλλαξαν, μετατοπίστηκαν (άλλωστε όχι καί τόσο πολύ), μά ό τρόπος άντιμετώπισης τού προβλήματος, άπό τήν άποψη τών άρ-

84

χών, διατηρεί άκόμα καί σήμερα, ολη του τήν άξια. Ο προλετάριος, ο έξεγερμένος φτωχός χωρικός, ό νέος κομμουνιστής έχουν κιόλας άποδείξει μέ ολόκληρη τή συμπεριφορά τους μέχρι τό 1925. πού γιά πρώτη φορά κηρύχτηκε τό καινούργιο εύαγγέλιο, πώς δεν το είχαν άνάγκη. Είταν όμως ότι έπρεπε γιά τόν κομματικό υπάλληλο, πού κοιτάζει «άφ υψηλού» τις μάζες, γιάτό διοικητικό υπάλληλο πού πα­ λεύει γιά τό ψίχουλα καί δέ θέλει νά ένοχληθεΐ, γιά τόν άνθρωπο τού μηχανισμού πού θέλει νά διατάζει κρυμμένος πίσω άπό τή σωτηρία καί παρηγορητική φόρμουλα Αύτοί είναι έκεΐνοι πού πιστεύουν πώς ο άφανής λαός έχει άνάγκη άπό ένα «καλό νέο», πώς δέν μπορεί κανείς νά κατευθύνει τό λαό χωρίς παρηγορητικά δόγματα Είναι άκριθώς έκείνοι πού άρπάζονται άπό τά ψεύτικα λόγια γιά «τά 9/1 0 τού σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ » , γιατί ή φόρμουλα αύτή καθιερώνει τήν προνο­ μιούχα θέση τους, τό δικαίωμά τους στήν ιεραρχία, στή διοίκηση, τήν έπιθυμία τους νά άπελευθερωθούν άπό τήν κριτική τών «α ν θ ρ ώ ­ π ω ν κ α κ ή ς πίστης» καί τών «σκεπτικιστών». Οί μομφές καί οί κατηγορίες, σύμφωνα μέ τίς όποιες ή άρνηση τά­ χα τής δυνατότητας οικοδόμησης τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώ­ ρα θά έσβηνε τήν έλπίδα καί θά σκότωνε τήν ένεργητικότητα, έχουν συμπεθεριάσει, παρά τίς έντελώς διαφορετικές συνθήκες, μέ τίς κα­ τηγορίες πού πάντα διατύπωναν οί ρεφορμιστές ένάντια στούς έπαναστάτες Λέτε σ τούς έρ γάτες πώ ς δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ν νά π ε τ ύ χ ο υ ν άποφ α σ ισ τ ικ ή κ α λυ τέρ ε ψ η τής κατάστασής τους μέσα στά π λ α ίσ ια τής κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ή ς κ ο ιν ω ν ία ς κ α ί μ ' αύτο δο λο φ ο ν ε ίτ ε , μάς άντέτειναν οι ρεφορμιστές. τήν έ π ιθ υ μ ία τους γιά πά λη. Στήν πραγματικότητα, μονάχα κάτω άπό τήν ήγεσία τών έπαναστατών οί έργάτες πάλεψαν άληθινά γιά οικονομικές καταχτήσεις καί κοινοβουλευτικές μεταρρυθμίσεις Ό έργάτης πού καταλαβαίνει πώς δέν μπορεί κανείς νά οικοδομή­ σει τό σοσιαλιστικό παράδεισο σάν μιά όαση μέσα στήν κόλαση τού παγκόσμιου καπιταλισμού, πώς τό μέλλον τής Σοβιετικής Δημοκρα­ τίας καί, κατά συνέπεια, τό ίδιο τό μέλλον του. έξαρτάται πέρα για πέρα άπό τήν παγκόσμια έπανάσταση, θά έκπληρώσει τό καθήκον του απέναντι στήν ΕΣΣΔ μέ πολύ περισσότερο δυναμισμό άπό ότι ό έργάτης πού θά τού πει κανείς πώς αύτό πού ύπάρχει τώρα είναι ήδη τά 9/10 τού σοσιαλισμού. "Αν ε ίν α ι έτσι, θά μάς άπαντησει, άξίζει τότε τόν κ ό π ο νά π ρ ο χ ω ρ ή σ ο υ μ ε πρ ό ς το σ ο σ ια λ ισ μ ό , Ό ρεφορ­ μιστικός τρόπος άντιμετώπισης τού ζητήματος χτυπάει έδώ όπως παντού, όχι μονάχα τήν έπανάσταση, μά καί τή μεταρρύθμιση

Στά άρθρο τού 1915 τό άφιερωμένο στά σύνθημα τών Ενωμένων

85

Πολιτειών τής Εύρώπης, πού ήδη έχουμε άναφέρει πιό πάνω, γρά­ φαμε. «Τό νά έξετάζειςιτίς προοπτικές τής κοινωνικής έπανάστασης στά πλαίσια ένός έθνους, είναι σά νά πέφτεις θύμα τής ίδιας έθνικής στενοκεφαλιάς πού άποτελεί τήν ούσία τού οοοιαλπατριωτιομού Ό Βάγιάν πίστευε μέχρι τό θάνατό του πώς ή Γαλλία είταν ή γή τής έπαγγελιας γιά τήν κοινωνική έπανάσταοη Καί γι' αύτό άκριθώς ήθελε νά τήν ύπερασπίσει ώς τό τέλος Ο Λένς καί Σια (άλλοι ύποκριτικά καί άλλοι είλικρινά) ύπολόγιζαν πως ή ήττα τής Γερμανίας θα Ισοδυναμοϋσε πρώτα άπ' όλα μέ τήν καταστροφή τής βάσης τής κοινωνικής έπανάστασης.. Γενικά δέν πρέπει νά ξεχνούμε πώς μέσα στόν σοσιαλπατριωτισμό, ύπαρχει άκόμα. έχτός άπό τόν πιό άπαίσιο ρεφορμισμό, κι ένας έπαναστατικός μεσσιανισμός πού ύμνολογεϊ τά κατορ­ θώματα του Αύτός λοιπόν ύπολογιζει πως τό έθνικό κράτος του έχει κληθεί νά όδηγήσει τήν άνθρωπότητα στό σοσιαλισμό ή στή «δημοκρατία», είτε έξαιτίας τής βιομηχανικής του άνάπτυξης, είτε έξαιτίας τής «δημοκρατι­ κής» του μορφής καί τών έπαναστατικών του καταχτήσεων "Αν ή νικηφόρα έπανάσταοη μπορούσε πραγματικά νά κυοφορηθεί μέσα στά πλαίσια ένός έθνους καλύτερα προετοιμασμένου, ό μεσσιανισμός αύτός, δεμένος μέ τό πρόγραμμα τής έθνικής άμυνας, θά είχε πρός δφελός του μιά σχετική ι­ στορική δικαιολόγηση. Στήν πραγματικότητα Ομως δέν ύπάρχει τέτια περί­ πτωση Τό νά παλεύεις γιά τή διατήρηση τής έθνικής βάσης τής έπαναστά­ σης μέ μέθοδες πού ύποσκάπτουν τούς διεθνιστικούς δεσμούς τού προλε­ ταριάτου, είναι στήν πραγματικότητα σά νά υποσκάπτεις τήν ίδια τήν έπανάσταση Ή έπανάσταοη δέν μπορεί νά άρχισε ι παρά μόνο σέ έθνική βάση, μά άν λάβουμε ύπόψη μας τήν οικονομική, πολιτική καί στρατιωτική άλληλεξάρτηση τών ευρωπαϊκών κρατών, πού ποτέ άλλοτε δέν έκδηλώθηκε μέ τόση δύναμη άπ' οση στή διάρκεια τού τωρινού πολέμου, δέν μπορεί νά όλοκληρωθεϊ πάνω σ’ αύτά τά θεμέλια Αύτήν άκριθώς τήν άλληλεξάρτηση, πού θά καθορίσει άπευθείας καί άμεσα τό συντονισμό τών ένεργειών τού ευ­ ρωπαϊκού προλεταριάτου στή διάρκεια τής έπανάστασης, έκφράζει τό σύν­ θημα τών Ενωμένων Πολιτειών τής Εύρώπης», (Λ Τρότσκι «Πρόγραμμα ΕΙρήνης», Τόμ 3ος, μέρος 1ο. σελ 90-91)

Ξεκινώντας άπό τή λαθεμένη έρμηνεία άπό έδοσε στήν πολεμική τού 1915, ό Στάλιν έπιχείρησε, περισσότερο άπό μιά φορά, νά πα­ ρουσιάσει τά πράγματα σάν ή έκφραση «έθνική στενοκεφαλιά» νά σκόπευε τόν Λένιν. Θά είταν δύσκολο νά φανταστεί κανείς πιό μεγά­ λη άπάτη "Οταν συγκρουόμουνα μέ τόν Λένιν, τό έκανα πάντα άνοιχτά, γιατί πάντα τά κίνητρά μου εϊταν ιδεολογικά Σ' αϋτή τήν περί­ πτωση δέν έπρόκειτο καθόλου γιά τόν Λένιν Τό άρθρο κατονομάζει καθαρά αϋτούς πού ένάντιά τους στρέφονταν οί κατηγορίες: Βά­ γιάν, Λένς, κλπ. Πρέπει νά υπενθυμίσουμε πώς τό 1915 εϊταν ή χρονιά τών σοσιαλπατριωτικών όργίων, καί έπομένως ή πάλη μας ένάντιά τους είχε φτάσει στό άποκορύφωμά της Μ αύτό τό κριτή­ ριο άντιμετωπίζαμε όλα τά ζητήματα.

Τό βασικό πρόβλημα πού πραγματεύεται το παραπανω απόσπα­ σμα, παρουσιάζεται άναμφισθήτητα μ ένα σωστό τρόπο Τ ό ν α π ρ ο ε τ ο ιμ ά ζ ε σ α ι γ ιά ν ά ο ι κ ο δ ο μ ή σ ε ις τ ό σ ο σ ια λ ι σ μ ό χ ώ ρ α ε ίν α ι μ ιά σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά σ ο σ ια λ π α τ ρ ιω τ ικ ή .

σέ

μ ιά

μόνη

Ο πατριωτισμός τών γερμανών σοσιαλδημοκρατών ξεκίνησε άπο τον άκραιφνή πατριωτισμό πού αισθάνονταν άπέναντι στο Κομμά τους — τό πιό ισχυρό άνάμεσα στά Κόμματα τής 2ης Διεθνούς Η γερμανική σοσιαλδημοκρατία σκόπευε νά οικοδομήσει τη σοσιαλι­ στική κοινωνία «της», βασισμένη πάνω στήν υψηλή γερμανική τεχνι­ κή καί στις άνώτερες όργανωτικες ικανότητες τού γερμανικού λαού Αν άφήσει κανείς στήν άκρη τούς πορωμένους γραφειοκράτες, τούς άρριθίστες, τούς κερδοσκόπους τού Κοινοβουλίου καί γενικά τούς πορτοφολάδες τής πολιτικής, ο σοσιαλπατριωτισμός τού απλού σοσιαλδημοκράτη πήγαζε άκριβώς άπό τήν έλπίδα του νά οικοδομή­ σει τό γερμανικό σοσιαλισμό Οπωσδήποτε δέν μπορεί κανείς ούτε νά σκεφτεΐ πώς οί εκατοντάδες χιλιάδες άγωνιστές πού άποτελοϋσαν τά στελέχη τής σοσιαλδημοκρατίας (χωρίς νά μιλήσουμε γιά τα εκατομμύρια τούς άπλούς έργάτες). έπιδίωκαν νά υπερασπίσουν τούς Χοεντζόλερν ή τήν μπουρζουαζία Οχι. ήθελαν να προφυλα­ ξουν τη γερμανική βιομηχανία, τούς δρόμους καί τούς γερμανικούς σιδηροδρόμους, τή γερμανική τεχνική και τον πολιτισμό και προ­ παντός τις οργανώσεις τής γερμανικής έργατικής τάξης σαν «α ­ ν α γ κ α ίε ς κ α ί έ π α ρ κ ε ίς » έθνικές προϋποθέσεις τού σοσιαλισμού Και στή Γαλλία ξετυλίχτηκε ενα παρόμοιο προτσές Ο Γκεσντ ο Βαγιαν και μαζί μ αύτούς χιλιάδες άπό τους καλυτέρους αγωνιστές — στελέχη τού Κόμματος, εκατοντάδες χιλιάδες άπλοι έργατες πί­ στευαν πώς η Γαλλία, μέ τις έπαναστατικές παραδόσεις της μέ το η­ ρωικό προλεταριάτο της. με τον πειθαρχικό, τόν προικισμένο με χα­ ρίσματα και άνώτερη καλλιέργεια πληθυσμό της είναι η γή τής έπαγγελίας για το σοσιαλισμό Ο γέρο— Γκεσντ ο κομμουναρος Βά­ γιάν. καί μαζί με αύτους χιλιάδες και εκατοντάδες χιλιάδες τίμιοι έρ­ γάτες δέν υπεράσπιζαν ούτε τους τραπεζίτες ούτε τους ραντιερηδες Πίστευαν είλικρινα πως υπεράσπιζαν τη βάση και τη δημιουρ­ γική δύναμη τής μελλοντικής σοσιαλιστικής κοινωνίας Υιοθετούσαν πέρα γιά πέρα σάν άφετηρια τους τη θεωρία τού σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα. Θυσίαζαν «προσωρινά», έτσι πίστευαν, τη διεθνιστικη άλληλεγγύη πρός όφελος αύτής τής ιδέας Η σύγκριση αύτή μέ τούς σοσιαλπατριώτες θά παρότρυνε βέβαια κανέναν νά άπαντήσει πώς άπέναντι στό κράτος τών Σοβιέτ ο πα­ τριωτισμός είναι ένα έπαναστατικό καθήκον, ένώ άπέναντι στό άστικό κράτος άποτελεί προδοσία. Αύτό είναι άναμφισθήτητα άληθινό Ταιριάζει τότε σέ ώριμους έπαναστάτες έστω καί να συζητούν ενα τέτιο ζήτημα. Μά όσο προχωράει κανείς τόσο καί πιό πολύ μιά άδια-

87

φιλονικητη θέση χρησιμεύει γιά να καμουφλάρει με σχολαστικά μέ­ σα μια λαθεμένη άποψη τής οποίας δέν είναι θύμα Ο έπαναστατικός πατριωτισμός δέν μπορεί παρά νά εχει ταξικό χαραχτήρα Ξεκινάει άπό πατριωτισμό τού κόμματος, τού συνδικά­ του κι ανυψώνεται μέχρι πού νά γίνει πατριωτισμός τού κράτους, όταν πιά τό προλεταριάτο καταχτήσει τήν έξουσια. Εκεί οπού τό κράτος βρίσκεται στά χέρια τών έργατών, ό πατριωτισμός είναι έπαναστατικό καθήκον Μά ο πατριωτισμός αϋτός πρέπει νά είναι ενα άδιάσπαστο τμήμα τού έπαναστατικοϋ διεθνισμού Ο μαρξισμός δί­ δασκε πάντα τούς έργάτες. πώς άκόμα καί ή πάλη γιά τό μεροκά­ ματο καί τόν περιορισμό τής έργάσιμης ημέρας δέν μπορεί νά καρ­ ποφορήσει παρά μόνο άν διεξάγεται σαν διεθνιστική πάλη Νά όμως που σήμερα, ξαφνικά, άνακάλυψαν πώς τό ιδανικό τής σοσιαλιστικής κοινωνίας μπορεί νά πραγματοποιηθεί μέ τις δυνάμεις ενός μοναχα έθνους Αύτο είναι ενα θανάσιμο πλήγμα έναντια στη Διεθνή Η άκλόνητη πεποίθηση πώς ο βασικός ταξικός σκοπός δέν είναι δυνα­ τό να έπιτευχτεί. άκόμα λιγοτερο άπό τούς έπιμέρους σκοπούς, με έθνικα μέσα η μέσα στα πλαίσια ενός έθνους, άποτελεί τήν ούσία τού διεθνισμού Αν μπορεί κάνεις να φτάσει στον τελικό σκοπό μέσα στα πλαίσια τών έθνικών συνόρων μέ τις προσπάθειες τού προλεταριά­ του ενός έθνους, τότε συντρίβεται η ραχοκοκαλιά τού διεθνι­ σμού Η θεωρία τής δυνατότητας πραγματοποίησης τού σοσια­ λισμού σέ μια μόνη χώρα τσακίζει τήν έσωτερικη συνοχή που υ­ πάρχει άναμεσα στον πατριωτισμό τού νικηφόρου προλεταριάτου καί το ντεφαιτισμό τού προλεταριάτου τών άστικών χωρών Μέχρι τώρα, τό προλεταριάτο τών προοδευμένων καπιταλιστικών χωρών, δεν κάνει τίποτε άλλο άπο τό να προχωρεί πρός τήν έξουσια Πώς θα προχωρήσει πρός τήν έξουσια Ποιούς δρομους θα άκολουθήσει σ αύτήν του τήν πορεία Ολα αύτα θα έξαρτηθοϋν. άπό τήν άρχή μέ­ χρι τό τέλος, άπό τό αν υπολογίζει τό καθήκον τής οικοδόμησης τής σοσιαλιστικής κοινωνίας σάν πρόβλημα έθνικό η-διεθνικό Αν. γενικά είναι δυνατή η πραγματοποίηση τού σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα, τότε μπορεί κάνεις νά άποδεχτεϊ αύτη τη θεωρία οχι μονάχα υ σ τ έ ρ α άπο τήν κατάχτηση τής έξουσιας. άλλά άκομα και π ρ ι ν άπ αύτήν Αν ο σοσιαλισμός μπορεί νά πραγματοποιηθεί μέσα στα έθνικα πλαίσια τής καθυστερημένης ΕΣΣΔ. τότε, γιά ένα λόγο παραπάνω μπορεί νά πραγματοποιηθεί καί στην άναπτυγμένη Γερ­ μανία Αύριο, οι ηγέτες τού Κομμουνιστικού Κόμματός Γερμανίας, θά άναπτυξουν αύτη τή θεωρία Τό Σχέδιο Προγράμματος τούς δίνει αύτο το δικαίωμα Μεθαύριο θά είναι η σειρά τού Κομμουνιστικού Κόμματός Γαλλίας Αύτή θά είναι η άπαρχή τής άποσύνθεσης τής Κομμουνιστικής Διεθνούς πού θά άκολουθήσει τά χνάρια τού σοσιαλπατριωτισμοϋ Τό Κομμουνιστικό Κόμμα μιάς οποιοσδήποτε καπι-

88

ταλιστικής χωράς, αφού διαβρωθεί άπο την ιδέα οτι υπαρχουν μέσα στά πλαίσια του κράτους του όλες οι «α ναγκαίες και ε πα ρκείς ·· προϋποθέσεις για νά οικοδομήσει μέ τις δικές του τις δυνάμεις -τ η ν π λ η ρ η σοσιαλιστική κοινωνία», δέ θα διαφέρει ούσιαστικα σε τίποτε άπό τήν έπαναστατικη σοσιαλδημοκρατία που και αύτη δεν αρχιοε με τον Νοσκε άλλα σκόνταψε οριστικά πάνω σ αυτό το ζητημα στις 4 του Αύγουστου 1914 Οταν λενε πως τό ίδιο το γεγονος τής ύπαρξης τής ΕΣΣΔ είναι μια έγγυηση εναντία στο σοσιαλπατριωτισμο. γιατί ο πατριωτισμός α­ πέναντι στην έργατικη δημοκρατία είναι ενα έπαναστατικο καθήκον έκφραζουν με τη μονόπλευρη αύτη χρησιμοποίηση μιας σωστής ιδέας, την έθνικιστικη στενοκεφαλια τους δε βλέπουν παρα μονο την ΕΣΣΔ και κλείνουν τα ματια για ολοκληρο το παγκόσμιό προ­ λεταριάτο Δεν μπορεί κάνεις να παροτρύνει το παγκόσμιό προλε­ ταριάτο να κρατήσει ντεφαιτιστικη στάση άπεναντι στο αστικό κρά­ τος. παρα μονο αν αντιμετωπίσει το βασικό αύτο πρόβλημα διεθνιστικά μέσα στο Πρόγραμμα, παρα μονο άν καταγγείλει χωρίς οίκτο το σοσιαλπατριωτικο λαθρεμπόριό που για τήν ωρα καμουφλαρεται άκομα προσπαθώντας να φωλιάσει στον θεωρητικό τομέα του Προ­ γράμματος της λενινιστικής Διεθνούς Δεν είναι ακόμα πολύ άργα για να γυρίσουμε πίσω για να ξαναπαρουμε το δρομο του νίαρξ καί τού Λενιν Η αναγκαία αυτή επι­ στροφή θα ανοίξει το μοναδικό δρομο που μπορεί κάνεις να κατα­ νοήσει σαν δρομο που οδηγεί προς τα μπρος Για να διευκολύνουμε επομένως αυτή τη στροφή προς τη σωτηρία παρουσιάζουμε στο bo Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς την κριτική αυτή του Σχε­ δίου Προγράμματος

ΚΑΙ2DDAA

89

90

Β. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ Η ΤΑΧΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Στό Σχέδιο Προγράμματος υπάρχει ενα κεφάλαιο άφιερωμένο στά προβλήματα τής έπαναστατικής στρατηγικής Τό λιγότερο που θά μπορούσε κανείς νά κάνει θά ειταν νά χαραχτηρίσει τήν πρόθεση αυτή σάν σωστή καί άνταποκρινομενη πέρα γιά πέρα στους σκοπούς καί τό πνεύμα ένός διεθνιστικού προγράμματος τού προλεταριάτου στή διάρκεια τής ιμπεριαλιστικής έποχής Ό όρος «έπαναστατική στρατηγική» γεννήθηκε μεταπολεμικά, στήν άρχή, βέβαια, χάρη στήν έπίδραση τής στρατιωτικής ορολο­ γίας Δέν είναι όμως καθόλου τυχαίο πού έπικράτησε Πριν άπό τόν πόλεμο δέ μιλούσαμε παρά γιά τήν ταχτική τού προλεταριακού κόμματος Κι αύτή η άντίληψη άνταποκρινόταν μέ άρκετή άκρίθεια στις κοινοβουλευτικές καί συνδικαλιστικές μέθοδες πού κυριαρχού­ σαν τότε, καί πού δέν ξεπερνοϋσαν τά πλαίσια τών διεκδικήσεων καί τών καθημερινών καθηκόντων Ή ταχτική περιορίζεται ο ενα σύ­ στημα μέτρων πού άφορούν ένα ιδιαίτερο πρόβλημα πού μπαίνει στήν ημερήσια διάταξη ή ένα ειδικό τομέα τής πάλης τών τάξεων, ένώ η έπαναστατική στρατηγική έχτείνεται σ ένα σύστημα συνδυα­ σμένων δραστηριοτήτων πού στή σχέση τους καί στή διαδοχή τους, στήν άνάπτυξή τους, πρέπει νά οδηγούν τό προλεταριάτο στήν κα­ τάχτηση τής έξουσίας

91

1. ΠΛΗΡΗΣ ΑΝΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς οι θεμελιώδεις άρχές τής έπανάστατικής στρατηγικής διατυπωθήκαν άπό τή στιγμή που ο μαρξισμός εθεσε στά έπαναστατικά κόμματα τού προλεταριάτου τό πρόθλημα τής κατάχτησης τής εξουσίας πάνω στή θάση τής ταξικής πάλης Στά βάθος όμως η 1η Διεθνής μ δεν κατόρθωσε παρα νά διατυπώσει θεωρητικά αυτές τις άρχές καί νά τις έλέγξει ως ενα βαθμό χάρη στην έμπειρία διαφόρων χωρών Η έποχή άνάγκασε τή 2η Διεθνή'5 νά καταφύγει σέ τέτιες μέθοδες κι άντιλήψεις ώστε στή συνέχεια νά άκολουθήσει τήν περιβόητη έκφραση τού Μπερνσταιν «το κίνημα είναι το παν, ό τελικός σκοπός τίποτε» Μ άλλα λόγια τό στρατηγικό καθήκον περιοριζόταν τοσο πολύ ώστε νά μήν άντιπροσωπευει πια τίποτε, διαλυόταν μέσα στά καθημερινό «κίνημα» μέ τά καθημερινά συνθήματα ταχτικής Μονάχα η 3η Διεθνής'· άποκατάστησε τά δι­ καιώματα τής έπαναστατικής στρατηγικής τού κομμουνισμού υπο­ τάσσοντας σ αύτήν πέρα γιά πέρα τις μέθοδες τής ταχτικής Χάρη στήν άνεχτίμητη έμπειρία τών δύο πρώτων Διεθνών, πού πάνω στούς ωμούς τους όρθώθηκε ή Τρίτη, χάρη στον έπαναστατικά χαραχτήρα τής σημερινής έποχής καί τήν πλούσια ιστορική έμπειρία τής Επανάστασης τού Όχτώθρη, η στρατηγική τής 3ης Διεθνούς άπόχτησε άμέσως μιά μαχητικότητα πού τής έδινε μεγάλο σφρίγος καί μια τεράστια ιστορική πείρα Ταυτόχρονα, η πρώτη δεκαετία τής καινούργιας Διεθνούς, ξετυλίγει μπροστά μας ένα πανόραμα οπού δέν υπάρχουν μόνο μεγάλες μάχες άλλά καί σκληρές ήττες τού προλεταριάτου, άρχίζοντας άπό τό 1918 Νά γιατί τά προβλήματα τής στρατηγικής καί τής ταχτικής πρεπει μέ μιά ορισμένη έννοια νά καταλάβουν τή βασική θέση μέσα στά πρόγραμμα τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς Στήν πραγματικότητα όμως τό κεφαλαίο τού Σχε­ δίου το άφιερωμένο στή στρατηγική καί τήν ταχτική τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς, πού φέρει τόν υπότιτλο «Ό Δ ρ ό μ ο ς πρ ό ς τή Διχ τ α τ ο ρ ϊα τού Π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ » είναι τό κεφάλαιο τό πιό άδυνατο

92

ένα κεφάλαιο σχεδόν χωρίς θάθος Όσο γιά τό μέρος πού άφορά τήν 'Ανατολή, αυτό άποτελεΐται όπό μιά γενίκευση τών σφαλμάτων πού έγιναν καί όπό τήν προετοιμασία καινούργιων λαθών Τό μέρος πού χρησιμεύει σάν εισαγωγή σ αϋτό τό κεφάλαιο άσχολεΐται μέ τήν κριτική τού όναρχισμού, τού έπαναστατικού συνδικαλι­ σμού, τού έποικοδομητικού σοσιαλισμού, τού γκιλντιστικού17 σοσια­ λισμού, κλπ Πρόκειται γιά μιά άπομίμηση καθαρά φιλολογική τού «Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ο ύ Μανιφέστου» (1Θ47) πού έγκαινίασε τήν έποχή μιάς προλεταριακής πολιτικής βασισμένης πάνω στήν έπιστήμη μέ μιά συνετή καί μεγαλοφυή κριτική τών διαφόρων ποικιλιών τού οϋτοπικού σοσιαλισμού Μέ τήν εύκαιρία τής 10ης έπετείου τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς προσπαθεί νά κριτικάρει γρήγορα καί φτωχά -τίς θεωρίες·· τού Κορνέλιζεν, τού Αρθουρ Λαμπριόλα, τού Μπέρναντ Σώ η τους ελάχιστα γνωστούς γκιλντιστές. Κι αϋτή η κριτική δέν άνταποκρίνεται σέ μιά πολιτική άνάγκη. άλλά είναι θύμα μιάς σχο­ λαστικότητας αύστηρα φιλολογικής Θά μπορούσε κάνεις αφοθα νά πετάξει τά νεκρά αύτά σημεία έξω όπό τό Πρόγραμμα, στον τομέα τής προπαγανδιστικής φιλολογίας Σ ο,τι άφορά τα συγκεκριμένα προβλήματα στρατηγικής τό Σχέδιο περιορίζεται στή συνέχεια στό νά δόσει πρότυπα άντάξια τών δημο­ τικών σχολείων «Να έπιδρασει στήν πλειοψηφία τών μελών τής ίδιας τής τάξης του «Να έπιδρασει σέ πλατιά στρώματα έργατών γενικά.. *» «Ή έργασια που πραγματοποιείται καθημερινά γιά νά καταχτήσουμε τά συνδικάτα, έχει μια αξία ιδιαίτερης σπουδαιότητας ..*» « Η κατάχτηση πλατιών στρωμάτων άνάμεσα στους φτωχούς άγρότες, έχει έπισης(,) μια τεράστια απουδαιότητα. *· Ολες αϋτές οι στοιχειώδεις άλήθειες, πού όπό μόνες τους είναι άσυζήτητες, απλά καί μόνο άπαριθμούνται ή μιά ύστερα όπό τήν άλλη δηλαδή παρουσιάζονται χωρίς νά είναι δεμένες μέ τόν χαραχτήρα τής ιστορικής έποχής μας Μέ τή σχολική καί άφηρημένη μορφή πού σήμερα παρουσιάζονται, θά μπορούσαν χωρίς δυσκολία νά μπούν σέ μιά άπόφαση τής 2ης Διεθνούς Τό θεμελιώδες πρόβλημα τού Προγράμματος, δηλαδή ή στρατη­ γική τής έπαναστατικής κατάληψης τής έξουσίας (οί όροι καί οί μέθοδες γιά τό φτάσιμο ως τήν έξέγερση, ή ίδια ή έξέγερση. ή κατά­ χτηση τής έξουσίας) έξετάζεται μέ στείρο καί φτωχό τρόπο σ ένα σχηματικό άπόσπασμα. πού πιάνει λιγότερο χώρο όπό τό χώρο πού είναι άφιερωμένος στόν «έποικοδομητικό» καί «γκιλντιστικό» σοσια­ λισμό Η έξέταση αϋτή γίνεται μ έναν τρόπο άφηρημένο, σχολα­ στικό, χωρίς καθόλου νά άνατρέξει στή ζωντανή έμπειρία τής έποχής μας

93

Δέν άναφέρεται στις μεγάλες μάχες τού προλεταριάτου στή Φι­ λανδία, στή Γερμανία. στήν Αυστρία, στή Δημοκρατία τών Σοβιέτ τής Ουγγαρίας, στις μέρες τού Σεπτέμβρη τής "Ιταλίας, στά γεγονότα τού 1923 στή Γερμανία, στή γενική άπεργία τής "Αγγλίας, παρά μέ τή μορφή μιάς άχαρης χρονολογικής άπαρίθμησής τους, κι όχι στά 6ο κεφάλαιο πού έξετάζει τη στρατηγική τού προλεταριάτου, μά στά 2ο κεφάλαιο πού έκθέτει «τήν κρίση τού καπιταλισμού και τήν πρώτη φάση τής παγκόσμιας έπανάστασης» Μέ άλλα λόγια οι μεγάλες μά­ χες τού προλεταριάτου άντιμετωπίζονται σάν άντικειμενικά γεγονό­ τα. σάν έκφραση τής «γενικής κρίσης τού καπιταλισμού», κι οχι σά στρατηγική έμπειρία τού προλεταριάτου Θά εϊταν άρκετό νά πούμε πώς ή άποκήρυξη τής νοοτροπίας τού «πουτσιστικοϋ» έπαναστατικού τυχοδιωχτισμοϋ — πού άπό μόνη της άποτελεί ενα καθήκον— γίνεται μέσα στά σχέδιο χωρίς ούτε κάν νά δοκιμάσουν νά άπαντήσουν στά έρώτημα Τό ξεσήκωμα στήν "Εσθονία, η έκρηξη στον καθεδρικό ναό τής Σόφιας τό 1924 η η τελευταία έξέγερση τής Καντώνας1' είταν ήρωικές έκδηλώσεις έπαναστατικοϋ τυχοδιωχτισμού ή άντίθετα μεθοδικές ένέργειες τής έπαναστατικής στρατη­ γικής τού προλεταριάτου. "Ενα Σχέδιο, πού έξετάζοντας τό πρόβλη­ μα «τού πουτσισμοϋ». δέ δίνει άπάντηση στά φλέγον αυτό έρώτημα. άποτελεΐ απλούστατα μιά διπλωματική ύπεκφυγή μιάς καγκελαρίας κι οχι ενα ντοκουμέντο κομμουνιστικής στρατηγικής Είναι φανερό πώς στά δοσμένο Σχέδιο, δέν είναι τυχαίος ο άφηρημένος τρόπος μέ τόν οποίο τοποθετούν τά προβλήματα τής έπανα­ στατικής πάλης τού προλεταριάτου, άφού οί ίδιοι τοποθετούνται πά­ νω άπό τήν ιστορία Κοντά στά φιλολογικό, σχολαστικό, άπολογητικό, μπουχαρινικό τρόπο άντιμετώπισης τών ζητημάτων, χωρίς νά τοποθετούνται οι ίδιοι άπό τήν άποψη τής έπαναστατικής δράσης, υπάρχει άκόμα κι άλλο ενα αίτιο οί συγγραφείς τού Σχεδίου, γιά λόγους πού τούς κατανοούμε πολύ καλά, προτιμούν γενικά νά μήν άγγίξουν άπό πολύ κοντά τά στρατηγικά διδάγματα τών τελευταίων πέντε χρόνων Δέν μπορεί όμως κανείς νά άντιμετωπίζει ένα πρόγραμμα έπανα­ στατικής δράσης σά μιά συλλογή άφηρημένων θέσεων, πού είναι άνεξάρτητες άπ αυτά πού συνέθησαν στή διάρκεια τής "ιστορικών αυτών χρόνων Είναι φανερό πώς τό Πρόγραμμα δέν μπορεί νά έξιστορήσει όλα έκείνα πού έγιναν, όφείλει όμως νά τά πάρει σάν άφετηρία του. νά στηριχτεί πάνω τους, νά άγκαλιάσει ολα αυτά, νά άναφερθεί σ αύτά Πρέπει τό Πρόγραμμα νά έπιτρέπει διαμέσου τών θέσεών του νά γίνουν κατανοητά ολα τά μεγάλα γεγονότα τής πάλης τού προλεταριάτου κι όλα τά σημαντικά περιστατικά τής πάλης τών "ιδεών στούς κόλπους τής Κομμουνιστικής Διεθνούς "Αν αύτό "ισχύει γιά τό σύνολο τού Προγράμματος, "ισχύει άκόμα πιό

πολύ γιά τό μέρος έκεΐνο τού Προγράμματος πού είναι ειδικά άφιερωμενο στά προβλήματα τής στρατηγικής καί τής ταχτικής Πρέπει έδώ. άκολουθώντας τήν έκφραση τού Λενιν. ν ά κ α τ α γ ρ ά ψ ο υ μ ε τ ό σ ο ο ϋ τ ό π ο ύ κ α τ α χ τ ή σ α μ ε όσο κι αυτό πού άφήσαμε νά μάς ξεφυγει Καί θά μπορέσει κάνεις να τό μετατρεψει σε -κατάχτηση», αν τό κατανοήσει καί τό άφομοιώσει καλά Ή προλεταριακή πρωτοπορία χρειάζεται οχι εναν κατάλογο κοινοτοπιών, μά ενα έγχειρίδιο δρά­ σης Θά έξετάσουμε λοιπόν τά προβλήματα τού κεφαλαίου «στρα­ τηγική» συνδέοντάς τα οσο τό δυνατό πιό στενά μέ τήν πείρα τής μεταπολεμικής πάλης, και προπαντός μέ τήν έμπειρία πού άποκομίσαμε τά πέντα τελευταία χρονιά — χρόνια τραγικών σφαλμάτων τής ηγεσίας

96

2. 01 ΟΥΣΙΩΔΕΙΣ ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

Το κεψαλαιο που είναι αφιερωμένο στη στρατηγική και την ταχτική δε χαραχτηριζει ούτε καν απο «στρατηγική» άποψη μ εναν τροπο κάπως συμφυτο την ιμπεριαλιστική έποχη. σαν έποχη τών προλετα­ ριακών επαναστάσεων παραθαλοντας την με την προπολεμική εποχή Είναι άληθεια πως στο ίο κεψαλαιο τό Σχέδιο χαραχτηριζει την πε­ ρίοδο τού βιομηχανικού καπιταλισμού στο σύνολο της σαν '•μια περίοδο οχετικα συνεχούς εξέλιξης, εξαπλωοης τού καπιταλισμού πάνω ο όλοκληρη τη γηινη σφαίρα χάρη στο μοίρασμα τών αποικιών που δεν είχαν ακόμα καταληφθεί και που καταχτήθηκαν με το οπλο οτό χέρι ·· Είναι άλήθεια πως αύτος ο τρόπος καθορισμού τών χαραχτηριστικών γνωρισμάτων είναι άρκετα άντιψατικος ωστοσο καλλωπίζει εκδηλα τήν έποχη τού βιομηχανικού καπιταλισμού πού ειταν η εποχή τών μεγάλων κλονισμών τών πολέμων και τών έπαναστάσεων — έποχή που ξεπερασε άπ αύτη την άποψη ολοκληρο το παρελθόν τής άνθρωπότητας Φαίνεται πως θά επρεπε να την χαραχτηρισουν σάν ενα ειδύλλιο για να δικαιολογήσουν κάπως τήν πρόσφατη άστεια διαβεβαίωση τών συγγραφέων τού Σχεδίου, πού μάς λέει με σιγου­ ριά πώς στην έποχή τού Μαρξ καί τού Εγκελς «δεν μ π ο ρ ο ύ σ ε ούτε κά ν νά γ ίν ε ι λογος» για το νομο τής άνισομερης έξέλιξης1· Μα άν είναι λάθος να χαραχτηρίζουμε ολόκληρη την ιστορία τού βιομηχα­ νικού καπιταλισμού σα μιά «συνεχή έξελιξη» είναι πολύ σημαντικό να φωτίσουμε σε αύτη τήν ιστορία την έποχη που εζησε ιδιαίτερα η Εύρωπη άπο το 1871 μέχρι το 1914 η το λιγοτερο μέχρι το 1905 Αύτη είταν μια έποχη συσσώρευσης τών άντιθεσεων που στις έσωτερικες σχεσεις τών τάξεων στήν Εύρωπη δεν ξεπερνούσαν σχεδόν τά όρια τής νόμιμης πάλης Ά π ο διεθνική άποψη οι άντιθέσεις αύτες συσσωρεύονταν μέσα στα πλαίσια μιάς ένοπλης είρηνης Τότε έμφανιστηκε αναπτύχθηκε και άπολιθωθηκε η 2η Διεθνής που ο προοδευτικός ιστορικός ρόλος της έληξε με την έναρξη τού ιμπε­ ριαλιστικού πολέμου

96

Η πολιτική πού θεωρείται σάν μαζική ιστορική δύναμη καθυστερεί πάντα σέ σχέση μέ τήν οικονομία Αν η κυριαρχία τού χρηματιστικού κεφαλαίου καί τών μονοπωλιακών τράστ έμφανίστηκε για πρώτη φορά στό τέλος κιόλας τού 19ου αιώνα, η καινούργια έποχη πού άντανακλά αύτό τό γεγονός άρχισε στήν παγκόσμια πολίτικη όπό τόν ιμπεριαλιστικό πόλεμο, όπό τήν Επανάσταση τού Όχτωβρη καί τή δημιουργία τής 3ης Διεθνούς Στό βάθος τού έκρηχτικού χαραχτήρα τής καινούργιας έποχής. με τήν όποτομη έναλλαγή τών πολιτικών πλημμυρίδων καί άμπώτιδων της. μέ τούς συνεχείς σπασμούς της τής πάλης τών τάξεων όνάμεσα στό φασισμό καί τόν κομμουνισμό, υπάρχει τό γεγονός οτι όπό ιστο­ ρική άποψη τό παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα εχει έξαντληθεί Δέν είναι πιά ικανό νά προοδεύσει γ ε ν ικ ά . Αύτό δε σημαίνει πώς ορισμένοι κλάδοι τής βιομηχανίας καί ορισμένες χώρες δέν άναπτύσσονται και δέ θα άναπτυχθούν άκόμα μέ βήσατα άγνωστα ως τό σήμερα Μά αύτη η άναπτυξη συντελεΐται καί θα συντελεΐται σέ βάρος τής άνάπτυξης άλλων κλάδων καί άλλων χωρών Τα έξοδα παραγωγής τού παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος καταβρο­ χθίζουν ολοένα και πιο πολύ το παγκόσμιό εισόδημα που άποφερει αύτο το σύστημα. Η Ευρώπη λοιπον που ειταν συνηθισμένη να κυριαρχεί στον κόσμο με τη δύναμη της αδρανειας πού άπόχτησε έξαιτιας τής γοργής ανάπτυξης της πριν απο τον πόλεμό — άναπτυξη που συντελεστηκε σχεδόν χωρίς διακοπή— προσεκρουσε πιο βίαια απ ολα τα αλλα μέρη τού κοσμου πάνω στήν καινούργια σχέση δυνάμεων, πάνω στην καινούργια διανομή τής παγκόσμιας άγοράς πάνω στις άντιθεσεις πού έγιναν πιο βαθιές υστέρα άπο τον πόλεμό Και είναι αύτή άκριβώς πού υποβλήθηκε στην πιο βίαιη μετάβαση άπο την προπολεμική «οργανική·* έποχή στήν έποχη τών επανα­ στάσεων Είναι άληθεια πως θεωρητικά δεν μπορεί κάνεις να υποστηρίξει πως δε θά ειταν δυνατό να έχουμε άκόμα ενα καινούργιο κεφαλαίο προοδου τού καπιταλισμού, που θα έκτυλισσοταν οτις χώ­ ρες τις πιό δυναμικές τις πιό κυρίαρχες καί ζωογόνες Για να γίνει όμως αύτο θα πρεπει πρώτα ο καπιταλισμός νά πηδήξει πάνω άπο τεράστια φράγματα στον ταξικό τομέα καί στόν τομέα τών σχεσεων άναμεσα στα κράτη Να συντρίψει γιά μεγάλο χρονικο διάστημά την προλεταριακή έπανασταση. νά υποδουλώσει οριστικά την Κίνα να άνατρεψει τη Δημοκρατία τών Σοβιέτ, κλπ. Ολα αύτα όμως βρί­ σκονται άκομα πολύ μακριά Ενα θεωρητικό ένδεχομενο άλλωστε μοιάζει τοσο λίγο με μια πολιτική πιθανότητα Δε χρειάζεται να πούμε πώς γι αύτό το λογο πολλά πράγματα έξαρτώνται άπο μάς τούς ίδιους, δηλαδή άπό τήν έπαναστατικη στρατηγική τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς Σέ τελευταία άνάλυση το ζήτημα θα καθοριστεί γ ε ν ικ ή ς

97

άπό τήν παγκόσμια πάλη τών δυνάμεων Μά στή σημερινή έποχη. για την οποία άκριβώς καταστρώνουμε τό Πρόγραμμα, η γενική άναπτυξη τοϋ καπιταλισμού βρίσκεται μπροστά σέ άνυπέρθλητα έμποδια πού παρεμβάλλουν οι άντιθέσεις άνάμεσα στις οποίες σφαδάζει παράφορα αύτή η έξέλιξη. Είναι αύτό άκριβώς πού δίνει στην έποχη μας έναν χαραχτήρα έπαναστατικό. καί στήν έπανάσταση εναν διαρ­ κή χαραχτήρα Ο έπαναστατικός χαραχτήρας τής έποχής δέν συνίσταται στό γε­ γονός ότι έπιτρέπει νά πραγματοποιήσουμε τήν έπανάσταση. δηλα­ δή νά καταλάβουμε τήν έξουσία. σέ κάθε δοσμένη στιγμή Μά άποτελεϊται άπό βαθιές καί άπότομες μεταβολές, άπό συχνές καί βίαιες μεταβάσεις, περνώντας άπό μιά άμεσα έπαναστατική κατάσταση μέ άλλα λόγια άπό μιά κατάσταση πού τό Κομμουνιστικό Κόμμα μπορεί νά έπιχειρήσει νά άποσπάσει τήν έξουσία. στή νίκη τής φασιστικής η μισοφασιστικής άντεπανάστασης κι άπό τήν τελευταία, σέ ενα προσωρινό μεσοβέζικο καθεστώς («συνασπισμό τής άριστεράς». μπάσιμο τής σοσιαλδημοκρατίας στή συμμαχία, άνοδο στην έξουσια τού Κόμματός τού Μακ Ντοναλντ. κλπ) γιά νά ξανακανει στή συ­ νέχεια τις άντιθέσεις κοφτερές σάν το ξυράφι καί να θέσει πάλι καθαρα τα πρόβλημα τής έξουσίας Τι παρατηρήσαμε στην Εύρώπη στή διάρκεια τών τελευταίων δε­ καετιών πού προηγηθηκαν τού πολέμου. Στόν οίκονομικο τομέα μια δυναμική άνοδο τών παραγωγικών δυνάμεων διαμέσου «ομαλών» ταλαντεύσεων τής συγκυρίας Στόν πολιτικό τομέα άνάπτυξη τής σο­ σιαλδημοκρατίας. πού άναγκαζόταν νά κάνει ζίγκ— ζάγκ δευτερευουσας σημασίας, σέ βάρος τού φιλελευθερισμού καί τής «δημοκρα­ τίας» Μέ άλλα λόγια, ενα προτσές μεθοδικό μέσα στό οποίο με­ γάλωνε η οξυνση τών οικονομικών καί πολιτικών άντιθέσεων Μ αύ­ τή τήν έννοια δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις γιά τήν προλετα­ ριακή έπανάσταση Μπροστά σέ τι βρισκόμαστε στήν Εύρώπη μετά τόν πόλεμό Στήν οικονομία πιέσεις και άκανόνιστες. σπασμωδικές άνάπαυλες στήν παραγωγή, πού βρισκόταν γενικά, παρά τις μεγάλες πρόοδες τής' τε­ χνικής σε ορισμένους κλάδους, γύρω στό προπολεμικό έπίπεδο Στήν πολιτική βίαιες ταλαντεύσεις τής πολιτικής κατάστασης πρός τά άριστερά καί προς τά δεξιά Είναι ολοφάνερο πώς οι άπότομες μεταβολές πού θα συντελεστούν σ αύτή τήν κατάσταση μέσα σ ε­ να. δυό η τρία χρόνια καθορίζονται οχι άπό τις τροποποιήσεις τών θεμελιακών συντελεστών τής οικονομίας, άλλά άπο αίτια η πιέσεις πού προέρχονται άποκλειστικά άπό τόν τομέα τού έποικοδομήματος, συμβολίζοντας έτσι τήν έξαιρετική άστάθεια ολόκληρου τού συ­ στήματος. πού τά θεμέλιά του έχουν διαβρωθεΐ άπό άσυμβίβαστες άντιθέσεις

‘Απο δώ άκριβώς βγαίνει ολόκληρη η σημασία τής έπαναστατικής στρατηγικής σ άντίθεση μέ τήν ταχτική Ά π αυτά έπίσης άπορρεει η καινούργια σημασία τού Κόμματος καί τής ηγεσίας του Τό Σχέδιο περιορίζεται στό νά δόσει ενα τυπικό ορισμό τού Κόμ­ ματός (πρωτοπορία, θεωρία τού μαρξισμού, ένσάρκωση τής έμπειρίας. κλπ) πού δέ θά δημιουργούσε καμιά παραφωνία στό πρόγραμ­ μα τής προπολεμικής άριστερής σοσιαλδημοκρατίας Σήμερα αϋτο δέν είναι άρκετο Μπροστά σ εναν καπιταλισμό πού άναπτυσσεται η πιο καλή κομ­ ματική ηγεσία δέ θά μπορούσε παρά μοναχα να έπισπεύσει το σχη­ ματισμό τού έργατικού κόμματος Αντίθετα τά λάθη τής ηγεσίας δέν μπορεί παρά νά καθυστερήσουν αύτόν τόν σχηματισμό Οι αντι­ κειμενικές προϋποθέσεις τής προλεταριακής έπανάστασης ωρίμα­ ζαν σιγά σιγά Ή έργασία τού Κόμματος διατηρούσε τόν προπαρα­ σκευαστικό της χαραχτήρα Σήμερα κάθε νέα άπότομη μεταβολή τής πολιτικής κατάστασης προς τά άριστερά ξαναθέτει τή λύση στα χέρια τού έπαναστατικοϋ κόμματός Αν τό κόμμα άφήσει νά περάσει το κρίσιμο σημείο άπο οπού η κατάσταση άρχίζει νά άλλαζει. αύτη μεταβάλλεται στο άντιθετό της Σε παρόμοιες συνθήκες ο ρολος τής ηγεσίας του κόμμα­ τός άποχτά μιά έξαιρετικη σπουδαιοτητα Τα λόγια τού Λενιν που βεβαιώνουν οτι δυό η τρεις μερες μπορούν να άποφααισουν για τήν τύχη τής παγκόσμιας έπανάστασης δέ θά μπορούσαν νά γίνουν κατανοητό τήν έποχή τής 2ης Διεθνούς Αντίθετα στην έποχη μας έπιβεβαιω θηκαν παρα πολλές φορές και παντα με την άρνητικη τους έννοια αν εξαιρέσουμε τον Όχτωβρη Μοναχα τό σύνολο αϋτών τών συνθηκών κάνει κατανοητή τήν πολύ έξαιρετικη θέση που κατεχει η Κομμουνιστική Διεθνής καί η ηγεσία της στο γενικό μηχανισμό τής σημερινής ιστορικής έποχής Πρέπει νά καταλαβουμε καθαρό πως τό βασικό, τό πρωταρχικό αίτιο τής λεγάμενης «σταθεροποίησης» είναι η άντιφαση που υ­ πάρχει άνάμεσα στόν γενικό κλονισμό που εχει υποστεί το οικο­ νομικό καί κοινωνικό περιβάλλον τής καπιταλιστικής Εϋρωπης και τής άποικιακής Ανατολής, άπό τή μια. τήν άδυναμια. τήν ελλειψη προετοιμασίας, τήν άναποφασιστικοτητα τών Κομμουνιστικών Κομ­ μάτων. τά βαριά σφάλματα τής ηγεσίας τους άπό τήν άλλη Δέν είναι ή λεγομενη σταθεροποίηση — πού κάνεις δέν ξερει άπο πού ήρθε— πού φρεναρησε την άνάπτυξη τής έπαναστατικής κατά­ στασης στήν περίοδο 1918-1919 η στά κατοπινά χρονιά μα αύτη η ίδια ή κατάσταση, πού δέν τήν έκμεταλλεύτηκε κανείς μεταμορ­ φωνόταν στό άντίθετο της καί έξασφάλιζε στήν μπουρζουαζία τη δυ­ νατότητα νά άντιπαλέψει μέ σχετική έπιτυχία πρός οφελος τής στα-

θεροποιησης Οι ολοένα και πιό πολύ όξυνόμενες άντιθέσεις αύτής τής πάλης γιά «σταθεροποίηση», η γιά νά τό πούμε καλύτερα αύτής τής πάλης γιά τη συνέχιση τής ύπαρξης καί τής άνάπτυξης τού καπιταλισμού, προετοιμάζουν σε κάθε καινούργιο στάδιο τις προϋ­ ποθέσεις γιά καινούργιους κλονισμούς στον τομέα τών τάξεων καί τών διεθνικών σχεσεων. δηλαδή καινούργιες έπαναστατικές κατα­ στάσεις που η άναπτυξή τους έξαρτάται άποκλειστικά άπά τό προλε­ ταριακό κομμά Ο ρολος τού υποκειμενικού παραγοντα μπορεί να παραμεινει τε­ λείως υποταγμένος στήν έποχη τής άργής όργανικής έξελιξης. όπου Θλεπει κάνεις να παρουσιάζονται οι διάφορες παροιμίες τών στα­ δίων « Οποιος π ά ε ι σιγά, π ά ει μ α κ ρ ιά ». «Το αδ ύνατο κάν ε ις δ έ ν τό κ α τ ό ρ θ ω σ ε ». πού άντανακλούν την εγκράτεια τής ταχτικής στήν ορ­ γανική εποχή — εποχή πού δέν μπορεί κανείς νά «η ηδ ηξει π ά ν ω απο τα σ τ ά δ ιά ·· Ενώ όταν οι άντικειμενικες προϋποθέσεις είναι ώριμες τότε το κλειδί ολόκληρου τού ιστορικού προτσές περνάει στά χέρια τού υποκειμενικού παράγοντα δηλαδή στα χέρια τού κόμματος Ο οπορτουνισμός πού ζεί συνειδητά η άσυνείδητα κάτω άπο την υποβολή τής περασμένης έποχής εχει τήν τάση να υποτιμάει παντα τό ρόλο τού υποκειμενικού παράγοντα δηλαδη τή σπουδαιοτητα τού κόμματος καί τής έπαναστατικής ηγεσίας Αύτο εγινε αισθητό σέ ολη του τήν έχταση στή συζήτηση πού έγινε γιά τα διδαγματα τού γερμανικού Όχτωβρη στις συζητήσεις γιά ην Αγγλορωσικη Ε­ πιτροπή. καί γιά τήν κινέζικη έπαναστση Σ αύτές τις περιπτώσεις όπως καί σέ άλλες λιγότερο σημαντικές η όπορτουνιστικη τάση έπέμβηκε άκολουθώντας μια γραμμή που υπολόγιζε άμεσα πάνω στις «μάζες» και κατα συνέπεια παραμελούσε τά προβλήματα τής «κορυφής» της επαναστατικής ηγεσίας Αύτος ο τροπος άντιμετωπισης τού ζητήματος που γενικά είναι λαθεμένος άπο θεωρητική άποψη γίνεται ολεθοιος στην ιμπεριαλιστική έποχη Η έπανασταση τού Οχτωβρη ειταν το άποτελεσμα της ειδικής σχέσης τών ταξικών δυνάμεων στη Ρωσία και σε ολοκληρο τον κό­ σμο και τής ιδιαίτερης ανάπτυξης που είχαν πάρει αυτές οι δυνά­ μεις στό προτσές τού ιμπεριαλιστικού πολέμου Η γενική αυτή θέση είναι στοιχειώδης για ενα μαρξιστή Ωστοσο δε θα εναντιωνόταν κα­ θόλου στό μαοξισμο αν εθετε κάνεις το παρακατω λογου χάρη έρωτημα θα είχαμε καταχτήσει την έξουσια τον Όχτωβρη αν ο Λενιν δεν κατόρθωνε να φτάσει στη Ρωσία την κατάλληλη στιγμή Πολλά σημαδια δείχνουν πως δε θα μπορούσαμε νά την καταχτήσουμε Η άντίσταση είταν σθεναρή άκομα και μπροστά στον Λενιν στά άνώτατα στρώματα τού Κόμματός (στρώματα που. ας το πούμε με την εύκαιρια. είταν ως ενα μεγάλο βαθμό τά ίδια μ αύτά που καθορίζουν σήμερα την πολιτική) Η άντίσταση αύτή θά ειταν απειρα πιό ισχυρή

100

αν δεν ειταν έκεΐ ό Λένιν Τό Κόμμα δέ θά είχε μπορέσει νά υιοθε­ τήσει την άπαιτούμενη πολίτικη και νά πάρει έγκαιρα τά αναγκαία μέτρα — και είχαμε στη διάθεση μας πολύ λίγο χρονο Σέ παρόμοιες περιοδες λίγες μέρες είναι καμία φορά άποφασιστικές Οι έργατικες μάζες θα έξασκούσαν την πίεση τους άπο τα κάτω με μεγάλο ηρω­ ισμό άλλα χωρίς μια ηγεσία που θα προχωρούσε συνειδητά και με αποφασιστικότητα πρός το σκοπό, η νίκη θά είχε πολύ λίγες πιθανό­ τητες έπιτυχιας Στό μεταξύ, αφού θά έγκατέλειπε την Πετρούπολη στούς Γερμανούς καί θά τσάκιζε τις σποραδικές προλεταριακές έξεγερσεις. η μπουρζουαζία θα μπορούσε νά σταθεροποιήσει την έξουσία της. παίρνοντας πιθανότατα μιά βοναπαρτιστική μορφή, κλεί­ νοντας χωριστή ειρήνη με τη Γερμανία καί υιοθετώντας αλλα μέτρα Έ τσι ολόκληρη η πορεία τών γεγονότων θά μπορούσε γιά μιά ολό­ κληρη σειρά χρονιά να άκολουθήσει άλλο δρόμο Στή γερμανική έπανασταση τού 1918. στήνούγγρική έπανασταση τού 1919. στό κίνημα τού ιταλικού προλεταριάτου τό Σεπτέμβρη τού 1920 στή γενική άγγλική άπεργία τού 1926. στή βιενέζικη έξέγερση τού 1927. στήν κινέζικη έπανάσταση τού 1925-27 σε διαφορετικό βαθμό καί κάτω άπό διαφορετικές μορφές, φανερώνεται ή ίδια πο­ λίτικη άντίθεση πού καλύπτει ολόκληρη τή δεκαετία μπροστά σέ μια ώριμη έπαναστατική κατασταση. κι οχι μονάχα άπό τήν άποψη τών κοινωνικών της βάσεων, άλλα συχνά κι άπό τήν άποψη τής μαχη­ τικότητας τών μαζών, λείπει πάντα ο υποκειμενικός παράγοντας δηλαδή το μαζικό έπαναστατικο κόμμα, η αύτό το κόμμα δέν εχει θαρραλέα καί διορατική ηγεσία · Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς ή άδυναμία τών Κομμουνιστικών Κομ­ μάτων καί τής ηγεσίας τους δέν έπεσε άπό τόν ούρανό, άλλα είναι τό προιον ολόκληρου τού παρελθόντος τής Εύρωπης Είναι φα­ νερό πώς μέ τήν ώριμότητα πού έχουν σήμερα οι άντικειμενικές έπαναστατικές άντιθέσεις. τά έπαναστατικά κόμματα θά μπορούσαν νά άναπτυχθοϋν μέ ταχύ ρυθμό, άν ύπήρχε μιά ηγεσία στή Διεθνή πού νά ένεργεί μέ σύνεση, έπισπεύδοντας άντί νά έπιβραδύνει τό προτσές ωρίμανσής τους Ά ν γενικά ή άντίθεση άποτελεϊ τό έλατήριο τό πιό σημαντικό τής προόδου, τότε γιά τήν Κομμουνιστική Διεθνή η ’ τό λιγότερο γιά τό εύρωπα'ίκό τμήμα της. τό βασικό έλατήριο τής ιστορικής κίνησης πού ώθεί μπροστά πρέπει νά είναι η πλήρης κατανόηση τής άντίθεσης πού ύπάρχει άνάμεσα στή γενική ωριμότητα (παρά τις πλημμυρίδες καί τις άμπώτιδες) τής άντικειμενικής κατάστασης καί τήν έλλειψη ώριμότητας τού Παγκόσμιου Κόμ­ ματος τού προλεταριάτου Αν δέν κατανοήσουμε πλατιά, γενικευμένα. διαλεχτικα. τή σημε­ ρινή έποχή. σάν έποχή άπότομων μεταβολών, δέν είναι δυνατόν νά διαπαιδαγωγήσουμε σωστά τά νεαρά κόμματα, νά διευθύνουμε μέ

101

σύνεση άπο τήν άποψη τής στρατηγικής τήν ταξική πάλη, νά συν­ δυάσουμε με ακρίβεια τις μέθοδες τής ταχτικής τους, οϋτε προ­ παντός. να αλλάζουμε όπλα άπότομα. αφοθα. άποφασιστικα σε κάθε καινούργια κατασταση Οταν μάλιστα δυο η τρεις μέρες άποτομης άλλαγής άποφασιζουν καμιά φορά για την τύχη τής παγκόσμιας επα­ νάστασης για πολλά χρόνια Τό κεφάλαιο τού Σχεδίου πού είναι άφιερωμένο στή στρατηγική κβι την ταχτική μιλάει γιά τήν πάλη τού Κόμματός καί γιά τό προ­ λεταριάτο γενικά, γιά τή γενική άπεργία καί τήν έξέγερση γενικά, μα δεν άποκαλύπτει καθόλου τόν ιδιαίτερο χαραχτήρα και τον έσωτερικο ρυθμό τής σημερινής έποχής — χαραχτήρα που άν δέν τόν κατανοήσουμε θεωρητικά αν δέν τον «μυριστούμε» στην πολίτικη είναι άδυνατο νά εχουμε μιά καθοδήγηση πραγματικά έπαναστατική Να γιατί αυτό το κεφάλαιο είναι άπό τήν άρχή μέχρι τό τέλος τοσο σχολαστικό, τόσο φτωχό τοσο άνακολουθο

102

3. ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΤΣΕΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ Στήν έξέλιξη πού άκολουθησε ή Ευρώπη μετά τον πόλεμο μποροΐ κανείς νά διακρίνει 3 περίοδες η πρώτη περίοδος καλύπτει άπό τό 1917 μέχρι τό 1921, ή δεύτερη άπό τό Μάρτη τού 1921 μέχρι τόν Όχτώθρη τού 1923, καί η τρίτη άπό τόν Όχτώθρη τού 1923 μέχρι τή γενική άγγλική άπεργία. καί ίσως μάλιστα μέχρι σήμερα Τό μεταπολεμικό έπαναστατικό κίνημα τών μαζών είταν άρκετα ισχυρό γιά νά άνατρέψει τήν μπουρζουαζία Μά δέν υπήρχε κανείς γιά νά τό κάνει Η σοσιαλδημοκρατία πού είταν έπικεφαλής τών παλιών δργανωσεων τής έργατικής τάξης συγκέντρωσε όλες της τις δυνάμεις γιά νά σώσει τό άστικό καθεστώς Εμείς πού περιμέναμε αύτή τήν περίοδο τό προλεταριάτονα καταχτήσει άμέσως τήν έξουσία, προεξοφλούσαμε οτι τό έπαναστατικό κόμμα θα ωρίμαζε πάρα πολύ γρήγορα μέσα στή φωτιά τού έμφυλίου πολέμου Μα οι προθε­ σμίες δε συνεπεσαν καθόλου Τό μεταπολεμικό κύμα υποχώρησε προτού τά Κομμουνιστικά Κόμματα, πού παλευαν ένάντια στη σο­ σιαλδημοκρατία. να άνδρωθούν και να γίνουν ικανα να κατευθύνουν τήν έξέγερση Τό Μάρτη τού 1921 το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας εκανε μια προσπάθεια να χρησιμοποιήσει τό κύμα πού υποχωρούσε καί νά γκρεμίσει μ ενα χτύπημα τό άστικο κράτος. Η σκέψη πού κατεύθυνε την Κεντρική Ε πιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμα­ νίας ειταν να σώσει τή Δημοκρατία τών Σοβιέτ (ή θεωρία τού σοσια­ λισμού σε μιά μόνη χώρα δέν είχε άκόμα διακηρυχθεί) Άποδείχτηκε. ωστόσο, οτι γιά τή νίκη, δέν άρκούσαν η άποφασιστικότητα τής ηγεσίας καί η δυσαρέσκεια τών μαζών Χρειαζόταν ολόκληρη μιά σειρά άπο άλλους ορούς καί προπαντός μιά στενή σχέση άνάμεσα στην ηγεσία καί τις μάζες, καθώς καί η έμπιστοσύνη τών μαζών άπεναντι στην ηγεσία Ο ορος αύτός έλλειπε Τό 3ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι τό ορόσημο πού χωρίζει τήν πρώτη άπό τή δεύτερη περίοδο Τό Συνέδριο αύτό

άπόδειξε πώς τά πολιτικά καί όργανωτικά μέσα τών Κομμουνιστικών Κομμάτων ειταν άνεπαρκή γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας καί προώθησε τό σύνθημα «Προς τις Μ άζες», δηλαδή πρός τήν κατά­ χτηση τής έξουσίας δ ι α μ έ σ ο υ τ ή ς κ ο τ ά χ τ η σ η ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , βασιζόμε­ νοι στήν πάλη τους καί στήν καθημερινή τους ζωή Γιατί άκομα καί μέσα στις συνθήκες μια έπαναστατικής έποχής οι μάζες ζοϋν τήν κα­ θημερινή ζωή τους έστω κι αν τό κάνουν μ έναν διαφορετικό τρόπο Αϋ'τός ο τρόπος άντιμετώπισης τού προβλήματος προσκρούσε στο Συνέδριο σέ μιά παράφορη άντίσταση πού θεωρητικός έμπευστής της ειταν ο Μπουχάριν. Ξεκινούσε άπό τή δική του άποψη γιά τή διαρκή έπανάσταση κι όχι άπό τήν άποψη τού Μάρξ α φ ο ύ ο κ α π ι­ τα λισ μ ό ς ε χ ε ι ξο φ λ ή α ε ι, ελεγε. τότε, για νά π ε τ υ χ ο υ μ ε τη νίκη , π ρ έ ­ π ε ι να δ ιε ξ ά γ ο υ μ ε χωρίς δ ια κ ο π ή την επα ναστα τική έ π ίθ ε α η Οι άπόψεις τού Μπουχάριν περιορίζονταν πάντα σέ τέτιου είδους συλλογι­ σμούς Δε χρειάζεται να πώ πώς ποτέ δέ συμμερίστηκα τή θεωρία τής «διαρκούς» έπανάστασης τού Μπουχάριν, σύμφωνα μέ τήν οποία δέν μπορεί νά υπάρξει καμιά διακοπή στό έπαναστατικό προτσές περιοδες λιμνασματος. υποχωρήσεις, μεταβατικές διεκδικήσεις, κλπ ’Αντίθετα, άπό τις πρώτες μέρες τού Όχτώβρη πάλεψα τήν καρι­ κατούρα αϋτη τής διςιρκοϋς έπανάστασης. Οταν μιλούσα όπως ο Λένιν. γιά τό άσυμβίβαστο πού υπάρχει άναμεσα στη Σοβιετική Ρωσία καί τόν ιμπεριαλιστικό κόσμο, είχα υπό­ ψη μου τή μεγάλη στροφή τής στρατηγικής κι όχι τούς τακτικούς έλιγμούς της ’Αντίθετα, ο Μπουχάριν. πριν άκόμα μεταμορφωθεί στό άντίθετο του. άνάπτυξε άδιάλλαχτα τή σχολαστική καρικατούρα του τής μαρξιστικής άντιληψης τής συνεχούς έπανάστασης Ολόκληρη τήν περίοδο τού «άριστεροϋ κομμουνισμού2* ». ό Μπουχάριν υπολό­ γιζε οτι η έπανάσταση δέν έπιδεχόταν ούτε ϋποχωρήσεις ούτε προ­ σωρινούς συμβιβασμούς μέ τόν έχθρό Πολύ καιρό μετά τό πρό­ βλημα που τεθηκε στο Μπρέστ— Λιτόβσκι. άπέναντι στό οποίο η στά­ ση μου δεν είχε τίποτε τό κοινό μέ τή συμπεριφορά τού Μπουχάριν ο τελευταίος, μαζί με Ολόκληρη την τότε υπεραριστερή πτέρυγα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, υιοθέτησε τή γραμμή τών ημερών21 τού Μάρτη 1921 στη Γερμανία, υπολογίζοντας πώς αν δέ «γαλβανιζόταν» τό προλεταριάτο τής Εϋρώπης, αν δέν παρουσιαζόταν άσταματητα καινούργιες έπαναστατικες άναφλέξεις. η έξουσία τών Σοβιέτ θα οδηγούνταν άναποφευχτα σέ συντριβή Αν καί είχα συνείδηση τών άναμφισβητητων κινδύνων πού ορθώνονταν ένάντια σε αύτη την εξουσία, αύτό δέ με έμπόδισε νά παλέψω χέρι χέρι μέ τόν Λενιν. στη διάρκεια τού 3ου Συνέδριου έναντια στην πουτσιστική αϋτή παρω­ δία τής μαρξιστικής άντιληψης γιά τή διαρκή έπανάσταση Δεκάδες φορές έπαναλαβαμε στή διάρκεια αϋτού τού Συνέδριου, άπευθυνο-

104

μενοι στους ανυπόμονους αριστερούς μ η βιάζεστε να μά ς σώσετε Ετσι δε θα κάνετε τίποτε ά λ λ ο α π ο το να σ υντριβείτε κ α ί κατά σ υ ­ ν έ π ε ια να σ υ ντρ ίβ ο υ μ ε κι ε μ ε ίς μα ζί σας Α κο λου θείστε το δρ ο μ ο τής σ υ σ τη μ α τική ς π ά λ η ς για να καταχτήσετε τις μά ζες, γιά να φ θασ ετε έτσι στήν κατάχ τησ η τής εξου σ ίας. Ε χο υμ ε α να γκη τη ν ίκ η σας. κ ι ο χ ι να δο σ ετε τη μ ά χ η για μά ς κάτω απ ο δυ σ μ ε ν ε ίς σ υ ν θ ή κ ε ς Ε μ ε ίς στη Σ ο β ιετικ ή Ρω σία βασιζόμενοι στη Ν Ε Π . θα δ ιατηρ ήσ ο υμ ε τις θ ε σ ε ις μ α ς κα ι θα π ρ ο χ ω ρ ή σ ο υ μ ε λ ίγ ο μπροστά, θα έχετε α κό μα τον κ α ιρ ό να ερθετε σε β ο ή θ ε ια μα ς την κατάλλη λη στιγμή, π ρ ο ε ­ τοιμά ζ ο ντα ς τις δυ ν ά μ ε ις σας και ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ν ο ι μια ε υ ν ο ϊκ ή κ α ­ τάσταση Αν καί αυτό εγινε μετά το 10ο Συνέδριο που είχε απαγορέψει το σχηματισμό ομάδων μέσα στο Κόμμα ο Λένιν ωστοσο πήρε την πρω­ τοβουλία και δημιούργησε τον πυρήνα μιας καινούργιας ομάδάς για νό παλαίψει ένόντια ατούς υπεραριστεροϋς που ειταν ισχυροί αυτή τήν περίοδο Στις πολύ στενές αυτές συσκέψεις μας ο Λένιν εθετε καθαρό τό ζήτημα νό καθορίσουμε σέ ποιους δρόμους θά έπρεπε να οδηγήσουμε αργότερα τήν πάλη μας. αν τό 3ο Συνέδριο υιοθετούσε τις άπόψεις τού Μπουχαριν. Η τότε «φράξια» μας δέν απλώθηκε γιατί οί άντίπαλοι. στή. διάρκεια κιόλας τού Συνεδρίου, «περιόρισαν» έσπευσμένα τό «μέτωπό τους». Ο Μπουχαριν φυσικά παρέκκλινε όριστερα τού μαρξισμού περισ­ σότερό όπο τούς άλλους Στό ‘ίδιο το 3ο Συνέδριο, καί υστέρα όπο αύτο. πάλεψε μια ίδεα που έγώ όναπτυξα την ιδέα μιας όναποφευχτης άνόδου τής οικονομικής συγκυρίας στήν Εϋρώπη. Άπομέρους μου περίμενα ότι ύστερα άπό μια σειρά ήττες τού προλεταριάτου η άναπόφευχτη αϋτή άνοδος θά φέρει δχι ένα χτύπημα στήν έπανάσταση. μό άντιθετα θό καθορίσει μιά καινούργια ώθηση τής έπαναστατικής πάλης Ο Μπουχαριν πού τοποθετούνταν στή σχολαστική άποψή του τής διάρκειας όχι μονάχα τής οικονομικής κρίσης, μά καί τής έπανάστασης στό σύνολό της. με πάλεψε πολύ καιρό στηριγμέ­ νος πάνω ο αϋτή τήν άποψη, μέχρι πού τόν άνάγκασαν τα γεγονότα νό αναγνωρίσει μέ πολύ καθυστέρηση όπως πάντα, οτι είχε κάνει λάθος Στό 3ο καί στό 4ο Συνέδριο ο Μπουχάριν πάλεψε τήν πολίτικη τού Ενιαίου Μετώπου καί τών μεταβατικών διεκδικήσεων, ξεκινώντας άπό τή μηχανιστική αντίληψή του τής διάρκειας τού έπαναστατικού προτσές Θό μπορούσε κανείς νό άκολουθησει τήν πάλη τών δυό αύτών τάσεων, τήν τόση τής μαρξιστικής τής σύνθετης άντιληψης τού άδιόκοπου χαραχτήρα τής προλεταριακής έπανάστασης καί τήν τάση τής παρωδίας τού μαρξισμού, πού δεν άποτελεΐ καθολου ενα ιδιαίτερο προσωπικό γνώρισμα τού Μπουχάριν. σέ ολόκληρη μιά

105

σειρά άλλων ζητημάτων τόσο μικρής οσο καί μεγάλης σημασίας Μά αύτρ είναι άνώφελο στό βάθος η στάση πού υιοθετεί σήμερα ο Μπουχαριν είναι ο ίδιος σχολαστικός υπεραριστερισμός «τής διαρ­ κούς επανάστασης» μέ τή διαφορά πώς παρουσιάζεται άνάποδα Αν λογου χάρη μέχρι τό 1923 ο Μπουχάριν υπολόγιζε ότι χωρίς διαρκή οικονομική κρίση καί διαρκή έμφύλιο πόλεμο στήν Εύρώπη η Δημο­ κρατία τών Σοβιέτ θα συντριβόταν άντίθετα τώρα άνακάλυψε μια ρετσετα πού έπιτρέπει γενικά τήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού πέρα και ξέχωρα άπό τήν παγκόσμια έπανάσταση Η μπουχαρινική διάρκεια, πού άναστράφηκε μ αύτό τόν τρόπο, δέν εγινε καλύτερη, τη στιγμή μάλιστα πού πολύ συχνά οι τωρινοί ηγέτες τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς συνδυάζουν τό σημερινό όπορτουνισμό τους με το τυχοδιωχτικό πνεύμα πού υιοθετούσαν χθές. καί vice— verca (άντιστροφα) Το 3ο Συνέδριο ειταν ένα ορόσημο μεγάλης σπουδαιοτητας Τά διδάγματα του είναι ζωντανά καί γόνιμα μέχρι τις μέρες μας Τό 4ο Συνέδριο συγκεκριμενοποίησε άκομα περισσότερο αύτά τά διδάγμα­ τα Τό σύνθημα τού 3ου Συνεδρίου δέν ελεγε άπλά- π ρ ό ς τ ίς μ ά ζ ε ς , άλλα π ρ ο ς τ ή ν έ ξ ο υ σ ία κ α τ α χ τ ώ ν τ α ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α τ ίς μ ά ζ ε ς . Σ ολό­ κληρη τη διάρκεια τού Συνεδρίου η ομάδα πού κατευθυνόταν άπό τον Λενιν (και πού ειρωνικά τήν άποκαλοϋσε η «δεξιά» πτέρυγα) καλουσε με έπιμονή τούς συντρόφους νά δείξουν μεγαλύτερη προσοχή Στο τέλος τού Συνεδρίου ο Λένιν συγκάλεσε μια μικρή σύ­ σκεψη οπού εκανε μιά προφητική προειδοποίηση· «Μην ξεχνάτε πως απλα πρόκειται να πάρετε καλα τόν παλμό για να κάνετε το επαναστατικό άλμα Η πάλη γιά τήν κατάχτηση τών μαζών είναι η πάλη γιά την κατάχτηση τής έξουσίας» Τά γεγονότα τού 1923 άπόδειξαν πώς οχι μονάχα οι «καθοδηγού­ μενοι» άλλά άκόμα καί πολλοί καθοδηγητές δέν είχαν κάνει δική τους αύτή τή θέση τού Λένιν

106

4.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ 1923 ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΧΤΩΒΡΗ

Τά γεγονότα τοϋ 1923 στή Γερμανία άποτέλεσαν το κρίσιμο ση­ μείο πού έγκαινίασε τήν καινούργια περίοδο έξέλιξης τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς μετά τόν Λένιν Η κατάληψη τού Ρουρ άπό τά γαλ­ λικά στρατεύματα (στις άρχές τού 1923) σήμαινεπώς προκαλούνταν μιά υποτροπή τού πολεμικού χάους στήν Εϋρώπη Ο δεύτερος αϋτός παροξυσμός τής άρρώστιας είταν άσύγκριτα πιό άδύνατος άπό τόν πρώτο Επειδή όμως χτυπούσε τον έντελώς έξαντλημένο όργανισμό τής Γερμανίας επρεπε νά περιμένουμε άπό την άρχή βίαιες έπαναστατικές άντιδράσεις. Αϋτό δεν τά έλαβε υπόψη της η ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς τήν κατάλληλη στιγμή Τό Κομμου­ νιστικό Κόμμα Γερμανίας συνέχιζε άκόμα νά άκολουθεϊ τό σύνθημα του 3ου Συνεδρίου — σύνθημα πού τό κρατούσε σταθερά μακρια άπό τό δρομο τού έπικίνδυνου πουτσισμού. άλλά πού είχε άφομοιωθεί μέ μονόπλευρο τρόπο Έχουμε κιόλας πε'ι πώς στήν έποχή μας τών άπότομων έναλλαγών. αϋτό πού είναι πιό δύσκολο γιά μιά έπαναστατικη ηγεσία, είναι νά ξέρει νά σφυγμόμετρά τήν πολιτική κατά­ σταση τήν κατάλληλη στιγμή, νά άντιλαμβανεται τήν άποτομη καμπή της καί να στρίβει έγκαιρα καί μέ σταθερότητα τό τιμόνι Μια έπαναστατικη ηγεσία δέν άποχτά αϋτές τις ιδιότητες απλά με τό να ορ­ κίζεται στήν τελευταία έγκύκλιο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς αύτές καταχτιούνται, όν υπάρχουν οι άπαραίτητες θεωρητικές προϋ­ ποθέσεις. μέ την έμπειρία πού η ίδια εχει άποχτησει και με μια άληθινή αϋτοκριτική Δέν κατορθώθηκε χωρίς κόπο η άπότομη μετα­ βολή πού οδήγησε άπό τήν ταχτική τών ημερών τού Μάρτη 1921 στη συστηματική έπαναστατική δραστηριότητα μέ τόν Τύπο, τις συγκεν­ τρώσεις. τά συνδικάτα καί τό κοινοβούλιο Αφού ξεπεράστηκε η κρίση πού προήλθε άπό τή στροφή αϋτη μεγάλωσε ο κίνδυνος να δούμε νά άναπτύσσεται μια καινούργια μονόπλευρη παρέκκλιση καθαρά άντίθετου χαραχτήρα Η καθημερινή πάλη γιά τήν κατάχ­ τηση τών μαζών άπορροφά ολόκληρη τήν προσοχή, έπεξεργάζεται

107

τήν ίδια της τη ρουτίνα στήν ταχτική, παρεμποδίζει νά ιδωθούν τά στρατηγικά προβλήματα πού βγαίνουν σά συμπεράσματα άπό τίς άλλαγές τής άντικειμενικής κατάστασης Τό καλοκαίρι τού 1923 ή έσωτερική κατάσταση τής Γερμανίας, προπαντός σέ σχέση μέ τή χρεοκοπία τής ταχτικής τής παθητικής άντιστασης. πήρε τό χαραχτηρα μιάς καταστροφής Γινόταν όλο καί πιό καθαρό πως η γερμανική μπουρζουαζία δέ θά κατωρθωνε νά βγε'ι άπ αυτή τή ««χωρίς διέξοδο» κατάσταση παρά μόνο άν τό Κομμου­ νιστικό Κομμά δέν τήν κατανοούσε σωστά καί δέν εβγαζε γιά τόν εαυτό του ολα τα άναγκαΐα έπαναστατικά συμπεράσματα Μά τό Κομμουνιστικό Κομμά άκριβώς πού κρατούσε τό κλειδί τής κατάστα­ σης τό χρησιμοποίησε γιά νά άνοίξει τίς πόρτες στήν μπουρζουαζία Γιατί η γερμανική έπανάσταση δέν κατάληζε στή νίκη Τα αίτια αύτού τού γεγονότος πρεπει νά άναζητηθούν στήν ταχτική κι οχι σε δευτερεύοντες ορούς 'Εδώ έχουμε ενα χαραχτηριστικό παράδειγμα μιάς έπαναστατικής κατάστασης πού χάθηκε Δέ θά ειταν δυνατό νά οδηγηθεί τό γερμανικό προλεταριάτο στή μάχη άν δέν είχε πειστεί πώς αύτή τή φορά τό ζήτημα έμπαινε καθαρά, πώς τό Κομμουνιστικό Κόμμα ειταν έτοιμο νά δόσει τή μάχη καί ικανό νά έξασφαλίσει τή νίκη Το Κομμουνιστικό Κόμμα όμως έκανε αύτή τή μεταβολή χωρίς αϋτοπεποιθηση και μέ μιά πρωτάκουστη καθυστέρηση Ό χι μονάχα οι δεξιοί, μά καί οι υπεραριστεροί. παρά τή λυσσασμένη πάλη πού διεξηγαγαν άντιμετώπισαν. μέχρι τό Σεπτέμβρη— Όχτώβρη. μέ εναν όρκετα μεγάλο φαταλισμό τό προτσές άνάπτυξης τής έπανάστασης Είναι δουλιά σχολαστικού, κι οχι έπαναστάτη νά άναλύσει τώρα, post factum (έκ τών υστέρων), καί νά δει μέχρι ποιο σημείο θά ειταν «έγγυημένη» η κατάχτηση τής έξουσίας. άν υπήρχε μιά σωστή πολιτική Θα άρκεστούμε νά παραθέσουμε πάνω σ αύτό τό θέμα μιά θαυμασια μαρτυρία τής « Π ρ ά β δ α » . μαρτυρία ώστόσο συμπτωματική. άφού ειταν έντελώς άπομονωμένη καί άντέφασκε μ όλες τίς άλλες κρίσεις πού εκανε αύτη η έφημερίδα <<Αν τό Μάη τού 1924, μπροστά σέ μιά όρισμένη σταθεροποίηση τού μάρ­ κου, σε μιά καποια στερέωση τής μπουρζουαζίας, σ' ενα πέρασμα τών με­ σαίων και μικροαστικών στρωμάτων στους έθνικιστές, υστέρα άπό μιά βαθιά κρίση τού Κόμματος, υστέρα απο μια σκληρή ήττα τού προλεταριάτου, αν υστέρα από όλα αυτα οι κομμουνιστές κατωρθωσαν να συγκεντρώσουν 3 700 000 ψήφους, είναι φανερό πως τον Οχτωθρη τού 1923, μπροστά σέ μια χωρίς προηγούμενο κρίση τής οικονομίας, σέ μιά πλήρη αποσύνθεση τών μεσαίων τάξεων, σε μιά τεράστια σύγχυση που κυριαρχούσε στις γραμ­ μές τής σοσιαλδημοκρατίας πάνω σέ μια βάση ισχυρών και βίαιων αντι­ θέσεων ατούς ίδιους τους κολπους τής μπουρζουαζίας καί μιάς κατάστα­ σης πνευμάτων πρωτοφανούς μαχητικότητας τών προλεταριακών μαζών στά βιομηχανικά κέντρα, το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε μαζί του την πλειοψη-

108

φία τού πληθυσμού. Μπορούσε καί οφείλε νά δώσει τή μάχη, κι είχε όλες τις δυνατότητες να πετυχει», («Πράβδα». 25 τού Μάη 1924) Ας παραθέσουμε άκόμα τά λόγια ενός γερμανοϋ όντιπρόσωπου πού μίλησε στό 5ο Συνέδριο καί πού τό όνομά του μάς είναι ά­ γνωστο «Δεν υπάρχει στή Γερμανία ούτε ένας συνειδητός έργάτης που να μήν ξέρει πώς τό Κόμμα θά έπρεπε τότε να δύσει τή μάχη άντι να την άποφύγει «Οι ήγέτες τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανιας έχουν ξεχασει πως ο ρολος τού Κόμματος έχει τή δική του ιδιαίτερη άξια Αυτό είναι ενα απο τά βασικά αίτια τής ήττας τού Όχτώβρη». («Πράβδα». 24 τού Ίούνη 1924) Σέ συζητήσεις έχουν ειπωθεί πολλά πράγματα σχετικά μ αύτό πού έγινε τό 1923. προπαντός στό δεύτερο μισό αϋτού τού χρόνου, στις ανώτατες σφαίρες τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανιας καί τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Ωστόσο, όσα έχουν ειπωθεί πάνω σ αύτό τό θέμα συνήθως άπέχουν πολύ άπό τό νά άνταποκρίνονται στήν πραγματικότητα Βασικά είναι ο Κουζίνεν πού σκόρπισε τήν σύγχυση σ αύτό τό ζητημα Στά 1924-1926 πάσχιζε νά άποδείξει πώς η ήγεσία Ζηνόθιεφ υπήρξε σωτήρια, τό ίδιο όπως άπό μιά ορισμένη ήμερομηνια τού 1926 καί ύστερα Θάλθηκε νά άποδείξει πώς ή ήγεσία αύτη ειταν ολέθρια Τό άπαραίτητο κύρος, γιά νά μπορεί νά κάνει παρό­ μοιες υπεύθυνες κρίσεις, ό Κουζίνεν τό άντλούσε άπό το γεγονός οτι ο ίδιος τό 191 θ εκανε καθετί πού ειταν στό μέτρο τών ταπεινών δυνατοτήτων του γιά νά οδηγήσει στή συντριβή τήν έπανάσταση τού φιλανδικού προλεταριάτου® Μετά τά γεγονότα δοκίμασαν πάνω άπό μιά φορά νά μέ παρουσιά­ σουν σάν άλληλέγγυο μέ τή γραμμή τού Μπράντλερ στήν ΕΣΣΔ αύτο γινόταν μ εναν καμουφλαρισμένο τρόπο, γιατί ειταν πάρα πολλοί έκεΐνοι πού ήξεραν πώς έγιναν τά πράγματα Στή Γερμανία όμως ένεργούσαν άνοιχτά. γιατί έκεΐ κανείς δέν ήξερε τίποτε Εν­ τελώς τυχαία έχω στά χέρια μου ενα τυπωμένο χαρτί πού μιλάει γιά τήν έντονη ιδεολογική πάλη πού διεξάχτηκε στήν Κεντρική Επι­ τροπή μας πάνω στα προβλήματα τής γερμανικής έπανάστασης Στά ντοκουμέντα τής Συνδιάσκεψης τού Γενάρη 1924. τό Πολιτικό Γρα­ φείο μέ κατηγόρησε άνοιχτα πως κράτησε μιά δύσπιστη καί έχθρική στάση άπεναντι στήν Κεντρική Επιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος Γερμανίας στή διάρκεια τής περιόδου πού προηγήθηκε τής συνθηκολόγησής της Νά τί έξιστορούν σ αύτο τό ντοκουμέντο «.. Ο σύντροφος Τρότσκι πριν να άφήσει τή συνεδρίαση τής Κεντρικής Ε­ πιτροπής ( Ολομέλεια τού Σεπτέμβρη 1923) έκανε μια επέμβαση που ουν-

109

χάραξε ολα τά μέλη τής Κεντρικής Επιτροπής — έπέμβαση στήν όποια ι­ σχυρίστηκε οτι ή ήγεσία τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανιας δέν άξι­ ζε τίποτε, πώς ή Κεντρική Επιτροπή αύτού τού Κόμματος εϊταν διαβρωμένη άπό ένα φαταλισμό και δέν έκανε τίποτε άλλο άπό τό να χάφτει μύγες, κλπ. Kara συνέπεια, δήλωσε ο σύντροφος Τρότοκι, ή γερμανική έπανάσταση είναι καταδικασμένη νά συντρίβει Αύιή ή όμιλία προξένησε ο' όλους τούς παρευρισκόμενους καταθλιπτική έντυπωση Μα ή τεράστιο πλειοψηφια τών συντρόφων κατάληξε στό συμπέρασμα ότι αυτός ο φιλιππικός εϊταν συνδεμένος μ' ενα έπεισόδιο(,) πού δέν είχε καμία οχέση με τή γερ­ μανική έπανάστάση, έπεισόδιο πού έγινε στήν Ολομέλεια τής Κεντρικής Επιτροπής, κι ότι αύτη ή όμιλία δέν όνταποκρινόταν στήν όντικειμενική κατάσταση». («Ντοκουμέντα τής Συνδιάσκεψής τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος Ρωσίας» Γενάρης 1924. σελ 14 Η υπογράμμιση είναι δική μας) Οποιος κι αν είναι ο τρόπος μέ τόν οποίο τά μέλη τής Κεντρικής 'Επιτροπής διερμήνευσαν τήν έκκλησή μου γιά έπαγρύπνηση. πού δέν εϊταν φυσικά η πρώτη, αύτή είχε υπαγορευτεί αποκλειστικά άπό τήν έγνοια μου γιά τήν τύχη τής γερμανικής έπαναστασης Δυστυ­ χώς η πορεία τών γεγονότων μέ δικαίωσε πέρα για πέρα, γιατί η πλειοψηφια τής Κεντρικής Επιτροπής τού ηγετικού Κόμματος, σύμ­ φωνα μέ τήν ίδια τήν ομολογία της. δέν είχε, άνάμεσα σ αλλα. κα­ ταλαβει έγκαιρα πώς ή προειδοποίησή μου «όντα πο κ ρ ιν ό τ α ν » πλέρια «στήν α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ή κατάσταση» Βέβαια, δέν πρότεινα να άντικατασταθεΐ έσπευσμένα η μπραντλερική Κεντρική 'Επιτροπή μέ καποια άλλη (μιά παρόμοια ένέργεια πού θά πραγματοποιούνταν την παρα­ μονή άποφασιστικών γεγονότων θά εϊταν άπλούστατα ένας τυχοδιωχτισμός Από τό καλοκαίρι τού 1923 είχα προτείνει έναν πιό έπίκαιρο καί άποφασιστικό τρόπο γιά νά άντιμετωπιστεΐ τό ζήτημα τού περάσματος στήν έξέγερση καί κατά συνέπεια τό ζήτημα τής κινη­ τοποίησης τών δυνάμεών μας γιά νά βοηθήσουμε τήν Κεντρική Ε­ πιτροπή τού γερμανικού Κόμματος. Ή προσπάθεια πού εγινε άργότερα νά μέ παρουσιάσουν σάν άλληλέγγυο μέ τή γραμμή τής μπραντλερικής Κεντρικής Επιτροπής, πού τά λάθη της δέν εϊταν παρά άντανάκλαση τών γενικών σφαλμάτων τής ηγεσίας τής Κομμουνιστικής Δι&θνούς. οφειλόταν προπαντός στό γεγονός ότι. άμέσως μ ε τ ά τ ή ν σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η τού γερμανικού Κόμματος άντιτάχθηκα στήν προ­ σπάθεια να μεταβάλουν τόν Μπράντλερ σέ άποδιοπομπαΐο τράγο α ν κ α ί (η καλύτερα γ ια τ ί) έκρινα τή γερμανική ήττα απειρα πιό σο­ βαρή άπ οτι τήν εκρινε η πλειοψηφια τής Κεντρικής Επιτροπής Σ αύτη την περίπτωση όπως καί σ άλλες ορθώθηκα έναντια σ ενα άπαράδεχτο σύστημα, πού σύμφωνα μ αύτό, έκθρόνιζαν περιοδικά, τά έθνικά κέντρα πού υποβάλονταν τότε σέ άπηνεϊς διωγμούς κι άκομα κυνηγούνταν άπό το Κόμμα, μόνο καί μονο γιά νά άναβαφτίσουν τό άλανθαστο τής κεντρικής ηγεσίας

110

Στο βιβλίο « Μ α θ ή μ α τ α τ ο ύ Ό χ τ ώ β ρ η » πού τό έγραψα κάτω άπό τήν έπίδραση τής συνθηκολόγησης τής γερμανικής Κεντρικής Επι­ τροπής άναπτυξα τήν ιδέα οτι μέσα στις σημερινές συνθήκες μια έπαναστατική κατάσταση μπορεί μέσα σέ λίγες μέρες νά χαθεί για πολλά χρόνια Είναι δύσκολο νά τό πιστέψει κανείς άλλα αύτή η άποψη χαραχτηρίστηκε «μπλανκισμός» ° καί «άτομικισμός» Τά άμέτρητα αρθρα πού γράφτηκαν ένάντια στά « Μ α θ ή μ α τ α τ ο ύ Ό χ τ ώ ­ β ρ η » μαρτυρούσαν οτι στήν ούσία είχε ξεχαστεί η έμπειρία τής έξέγερσης τού Όχτώβρη. κι οτι τά διάγματά της πολύ λίγο είχαν συνει­ δητοποιηθεί Τό νά κατηγορείς τις «μάζες» ρίχνοντας τους τήν εύθύνη τών λαθών τής ηγεσίας, η τό νά μειώνεις γενικά τή σημασία τής ηγεσίας, γιά νά κάνεις έτσι πιό μικρή την ένοχή της. είναι μια νοοτροπία καθαρα μενσεβίκικη που άπορρέει άπο την άνικανότητα να κατανοήσεις διαλεχτικά το «έποικοδόμημα» γενικά, το έποικοδομημα τής τάξης που είναι το κομμά, το έποικοδόμημα του κόμ­ ματος πού είναι το διευθυντικό κέντρο του Υπάρχουν έποχες που ο ίδιος ο Μάρξ η ο Έ γκελς δέν μπορούν να προωθήσουν ούτε κατά ένα πόντο τήν ιστορική έξέλιξη οσο κι άν τη χτυπουν με το μαοτιγιο Υπάρχουν όμως άλλες έποχές οπού άνθρωποι πολύ μικρότερου α­ ναστήματος καθισμένοι στο πηδάλιο μπορούν νά καθυστερήσουν την άνάπτυξη τής παγκόσμιας έπανάστασης γιά πολλά χρόνια Οι προσπάθειες πού έγιναν τόν τελευταίο καιρό νά παρουσιάσουν τά πράγματα σα νά είχα άποκηρύξει τά « Μ α θ ή μ α τ α τ ο ύ Ό χ τ ώ β ρ η » είναι τελείως παράλογες Είναι άλήθεια πώς «άναγνώρισα» ενα έπουσιώδες «λάθος» όταν έγραφα τ ά « Μ α θ ή μ α τ α τ ο ύ Ό χ τ ώ β ρ η » , δηλαδη τό καλοκαίρι τού 1924. μού φαινόταν πώς ο Στάλιν είχε κρατήσει το φθινόπωρο τού 1923 μιά στάση πού είταν πιό άριστερή (δηλ άριστεροκεντριστική) άπό τή στάση τού Ζηνόβιεφ Δέ γνώριζα τήν έσωτερική ζωή τής ομάδας που έπαιζε το ρόλο του μυστικού κέντρου στή φραξια τού μηχανισμού τής πλειοψηφίας Τα ντοκου­ μέντα πού δημοσιεύτηκαν υστέρα άπό τή διάσπαση τής φραξιονι­ στικής αύτής ομάδας καί προπαντός τό καθαρά μπραντλερικο γράμ­ μα τού Στάλιν*4 πρός τόν Ζηνόβιεφ καί τόν Μπουχαριν με επειοαν πώς η κρίση πού είχα κάνει σχετικά μέ τή συγκρότηση τών προσώ­ πων δέν είταν άκριθής Αύτή ωστόσο η άνακρίβεια δέν εχει καμία σχέση μέ την ούσία τών προβλημάτων πού εθεταν τα « Μ α θ ή μ α τ α τ ο ύ Ο χ τ ώ β ρ η » . Τό λάθος άλλωστε άπό τήν άποψη τών προσώπων δέν ειταν τόσο μεγάλο Ο κεντρισμός είναι ικανός αύτό είναι άλήθεια να διαγράφει μεγάλα ζίγκ-ζάγκ πρός τα άριστερα είναι όμως τελείως άνίκανος. όπως τό άπόδειξε ξανα η έξέλιξη του Ζηνόβιεφ να άκολουθήσει μιά έπαναστατική γραμμή λίγο πολύ συστηματική Οι ιδέες πού είχα άναπτύξει στά « Μ α θ ή μ α τ α τ ο ύ Ό χ τ ώ β ρ η » διατηρούν άκομα καί σήμερα ολόκληρη τή δύναμή τους Κι οχι μονο

111

αυτό Μετά τό 1924 έχουν επικυρωθεί πολλές φορές ’Ανάμεσα στις πολυάριθμες δυσκολίες τής προλεταριακής έξέγερσης υπάρχει μιά δυσκολία πού είναι έντελώς καθορισμένη συγκε­ κριμένη. ειδική — δυσκολία πού άπορρέει άπό τήν κατάσταση καί τά καθήκοντα τής έπαναστατικής διεύθυνσης τού Κόμματος Σε μια άπότομη μεταβολή τών γεγονότων καί τά πιό έπαναστατικά κόμματα κινδυνεύουν νά ξεπεραστούν καί νά άντιπαρατάξουν χθεσινά συνθήματα η μέθοδες πάλης στά καινούργια καθήκοντα και τις και­ νούργιες άνάγκες Γενικά λοιπόν δέν μπορεί νά ύπαρξει πιο άπότο­ μη μεταβολή άπ αύτήν πού δημιουργεί ή άναγκαιότητα τής έξέγερσης τού προλεταριάτου ’ Εδώ άκριβώς έμφανίζεται ο κίνδυνος να μήν άνταποκρίνεται η ηγεσία τού κόμματος, η πολίτικη τού κόμμα­ τος στό σύνολο της οτη συμπεριφορά τής τάξης καί στις άπαιτήσεις τής κατάστασης Οταν η πολιτική ζωη έκτυλίσσεται σχετικά άργά παρουσίες άσυμφωνιες άφομοιώνονται τελικά, προξενώντας βέβαια ζημίες άλλά χωρίς νά προκαλούν καταστροφές ’Ενώ σέ περίοδες όξυμενων έπαναστατικών κρίσεων, λείπει άκριβώς ο χρονος γιά νά έξαλειφθει η άνισορροπία καί κατά κάποιο τρόπο να διορθωθεί τό μέτωπο μέσα στη φωτιά Οι περίοδες πού στή διάρκειά τους η έπαναστατικη κρίση άνεβαίνει στό μάξιμουμ τής οξυνσής της έχουν άπο την ίδια τους τή φύση, ένα γοργο ρυθμό Η άσυμφωνια άνάμεσα στην έπαναστατική ηγεσία (δισταγμοί, ταλαντεύσεις. έλπιδες τη στιγυη πού η άστική τάξη έξασκεϊ μιά λυσσασμένη πίεση) καί τά άντικειυενικα καθήκοντα, μπορεί μέσα σέ λίγες βδομάδες κι ακόμα μέσα σε λίγες μέρες νά στοιχίσει μιά καταστροφή, κάνοντας έτσι να χαθεί τό κέρδος πολλών χρόνων έργασίας Είνα φανερό πώς η άνισορροπία άνάμεσα στήν ηγεσία και το κόμ­ μα. η άνάμεσα στό κόμμα και τήν τάξη μπορεί νά εχει κι άντίθετο χαραχτήρα όταν η ηγεσία προηγείται τής άνάπτυξης τής έπανάστασης. παίρνοντας τόν πέμπτο μήνα τής έγκυμοσύνης για τον ένατο Τό πιό έξόφθαλμο παράδειγμα μιάς άνισορροπίας αύτού τού είδους τό είχαμε στή Γερμανία τό Μάρτη τού 1921 Εκεί είχαμε μιά άκραια έκδήλωση τής «π α ιδ ικ ή ς αοοωσπας τού k o u u o u v io ijo u ·· στο Κόμμα καί κατά συνέπεια τόν πουτσισμο (πνεύμα έπαναστατικού τυχοδιωχτισμού) Αϋτός ο κίνδυνος είναι πέρα γιά πέρα πραγματικός άκομα καί γιά τό μέλλον Ετσι τα διδάγματα τού 3ου Συνέδριου τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς διατηρούν στό άκέραιο τήν άξια τους Μά η γερμανική πείρα τού 1923 μάς εχει δείξει μέ ωμό τρόπο καί στήν πράξη εναν κίνδυνο άντιθετου χαραχτήρα ένώ η κατασταση εΐταν ώριμη, η ηγεσία άργοπορησε Οταν η ηγεσία αύτή κατόρθωσε να εϋθυγραμμιστεί με τήν κατάσταση η κατάσταση είχε ηδη άλλάξει. οι μάζες άποσύρθηκαν καί ή σχέση τών δυνάμεων χειροτέρεψε άπότομα

112

Στή γερμανική άποτυχία τού 1923 υπήρξαν προφανώς πολλές έθνικές ιδιομορφίες, μά υπήρξαν έπίσης χαραχτηριστικά γνωρίσματα όλότελα κλασικά πού συμβόλιζαν έναν γενικό κίνδυνο Θά μπορούσε κανείς νά τόν χαραχτηρίσει κ ρ ίσ η τ ή ς έ π α ν α σ τ α τ ικ ή ς η γ ε σ ία ς τ ή ν π α ρ α μ ο ν ή τ ο ύ π ε ρ ά σ μ α τ ο ς σ τ ή ν έ ξ έ γ ε ρ σ η . Ή βάση τού προλετα­ ριακού κόμματος, άπό τήν ίδια της τή φύση, είναι πολύ πιό λίγο έπιρρεπής στό νά ύποταχτεϊ στήν πίεση τής άστικής κοινής γνώμης Ορισμένα όμως στοιχεία τών άνώτερων καί μεσαίων στρωμάτων τού κόμματος άναπόφευχτα θά υποταχτούν σέ μεγάλο μάλλον βαθμό στήν έπίδραση τής ύλικής καί πνευματικής τρομοκρατίας που έξασκεϊται άπό τήν μπουρζουαζία τήν άποφασιστική στιγμή Δεν μπορεί νά κλείνει κανείς τά μάτια γιά νά μή βλέπει αύτό τόν κίνδυνο Βέβαια δέν υπάρχει μιά κάποια σωτήρια συνταγή καταπολέμησής του, κατάλληλη γιά όλες τις περιπτώσεις Τό πρώτο όμως βήμα στήν πάλη ένάντια σέ έναν κίνδυνο είναι νά κατανοήσουμε τήν πηγή καί τό χαραχτήρα του. Ή άναπόφευχτη έμφάνιση καί ή έπέχταση μιας δεξιάς ομάδας σέ κάθε Κομμουνιστικό Κόμμα στή διάρκεια τής «προ-Όχτωθριανής» περιόδου, άντανακλάει. άπό τή μιά μεριά τις τεράστιες άντικειμενικές δυσκολίες καί τούς κινδύνους γιά νά γίνει τό «πηδημα», κι άπό τήν άλλη, τή λυσσασμένη πίεση τής άστικής κοινής γνώμης Έδώ βρίσκεται ή ούσ'ια καί ή σημασία τής δεξιάς ο­ μάδας. Γι' αύτό είναι άναπόφευχτο νά έμφανίζοναι στά Κομμουνι­ στικά Κόμματα δισταγμοί καί παρασιωπήσεις άκριθώς τή στιγμή πού είναι περισσότερο έπικίνδυνοι Στή χώρα μας τό 1917 οι δισταγμοί κυρίεψαν μιά μειοψηφία, στά άνωτερα στρώματα τού κόμματός, καί κατανικήθηκαν χάρη στήν έξαιρετική ένεργητικότητα τού Λένιν. Στή Γερμανία δίστασε ή ήγεσία στό σύνολό της. κι ό δισταγμός αύτός μεταδόθηκε στό Κόμμα καί διαμέσου τού Κόμματός στην τάξη Απο­ τέλεσμα- άφησαν νά ξεφύγει άπό τά χέρια τους μιά έπαναστατική κατάσταση Στήν κίνα τό κέντρο άντιστάθηκε στήν πάλη τής έργατικής τάξης καί τών φτωχών χωρικών γιά τήν έξρυσία Κι αύτές δέν είναι οί τελευταίες κρίσεις ήγεσίας σέ άποφασιστικές ιστορικές στιγ­ μές Έ να άπό τά πιό σπουδαία καθήκοντα κάθε Κομμουνιστικού Κόμματος καί τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στό σύνόλό της. είναι νά περιορίσουν στό μίνιμουμ τις άναπόφευχτες αύτές κρίσεις Δέν μπορούν όμως νά τό κατορθώσουν άν δέν άφομοιώσουν τήν έμπειρία τού Όχτώθρη 1917. άν δέν κατανοήσουν τήν πολιτική ούσία τής δεξιάς άντιπολίτευσης τής έποχής έκείνης στούς κόλπους τού Κόμ­ ματός μας παραθάλοντάς την μέ τήν πείρα τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας τό 1923 Σ αύτό άκριθώς συνίσταται ή σημασία* τών « Μ α θ η μ ά τ ω ν τ ο ύ Ό χ τώ βρη».

η«

5.

ΤΟ ΡΙΖΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΛΑΘΟΣ ΤΟΥ ΠΕΜΠΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Απο τό τέλος τού 1923 έχουμε πάρει μιά σειρά ντοκουμέντα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί δηλώσεις τών ήγετών της πάνω στό θέμα τού «λάθους στό ρ υθ μό » πού έγινε τό φθινόπωρο τού 1923 Ό λα τους άναφέρονταν άναπόφευχτα στόν Μάρξ πού κι αύτός έπίση’ς θά εκανε λάθος άν καθόριζε προθεσμίες Ταυτόχρονα, έσκεμμένα δέν καθόριζαν άν τό «λάθος στό ρ υ θ μ ό » τής Κομμουνιστικής Διεθνούς βρισκόταν στό γεγονός δτι είχε υποτιμήσει ή όντίθετα στό ότι είχε ύπερτιμήσει τό πλησίασμα στό κρίσιμο σημείο τής κατάλη­ ψης τής έξουσίας Σύμφωνα μέ τό καθεστώς τής λογιστικής διπλο­ γραφίας πού μπόρεσε, στή διάρκεια τών τελευταίων χρόνων, νά γίνει παράδοση τής ήγεσίας, άφηναν πάντα μιά έλεύθερη θέση γιά τήν μιά ή τήν άλλη ερμηνεία Ωστόσο, όπό ολόκληρη τήν πολιτική τής Κομμουνιστικής Διεθνούς αυτής τής περιόδου δέν είναι δύσκολο νά συμπεράνουμε ότι στή διάρκεια τού 1924 καί σ' ένα μεγάλο μέρος τού 1925 ή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς είχε υιοθετήσει τήν άποψη ότι η γερ­ μανική κρίση δέν είχε φτάσει όκόμα στό άποκορύφωμά της Είναι λοιπόν όμφίθολο άν άρμοζε νά άναφερθοϋν στόν Μάρξ Αν συνέ­ βηκε καμιά φορά στόν Μάρξ νά δει τήν έπανάσταση πού προχω­ ρούσε, πιό κοντά άπ ότι εϊταν στήν πραγματικότητα, όντίθετα. δέ θά έβρισκε κανείς παράδειγμα όπου ό Μάρξ δέν άναγνωρισε το πρό­ σωπό τής έπανάστασης όταν αυτή είχε πλησιάσει πολύ κοντά, η πού σέ συνέχεια νά βεβαιώνει πεισματικά ότι ή έπαναστατική κατάσταση παράμενε ένώ είχε καθαρά ξεπεραστεϊ Στήν θη Συνδιάσκεψη τού Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας, ό Ζηνόθιεφ, ρίχνοντας στήν κυκλοφορία τή φόρμουλα μέ τη διπλή έννοια τού «λάθους στό ρ υθ μό », δήλωσε "Ή Κεντρική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έχει χρέος νά σάς δηλώσει ότι άν έπαναληφθούν παρόμοια γεγονότα, μέσα στήν ίδια κατά­ σταση, όφειλουμε νά κάνουμε τό ίδιο πράγμα», («Πράββα», No 20. 25 τού Γενάρη 1924)

114

Αϋτή ή δήλωση άντηχοΰσε σάν μιά άπειλή Στις 2 τού Φλεβάρη 1924, ό Ζηνόβιεφ δήλωσε στή Συνδιάσκεψη τής Κόκκινης Διεθνούς ‘Αλληλεγγύης δτι σ ολόκληρη τήν Εύρώπη υπήρχε ή παρακάτω κατάσταση· «Δέν είναι δυνατό νά περιμένει κάνεις ούτε ενα μικρής διάρκειας διάλειμμα ειρήνης, άκόμα καί φαινομενικής, μιά όποιαδήποτε ειρήνευση Η Ευρώπη μπαίνει σέ μιά φάση άποφαοιστικών γεγονότων Ή Γερμανια πάει, φαίνεται, πρός εναν άγριο έμφύλιο πόλεμο («Πράθβα», 2τοϋ Φλεβάρη 1924)

Στις άρχές τού Φλεβάρη 1924 τά Προεδρείο τής Έχτελεστικής Ε­ πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς γράφει σέ μιά άπάφαση του πάνω στά διδάγματα τών γεγονότων τής Γερμανίας «Τό Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας δέν πρέπει νά αποσύρει άπό τήν ημε­ ρήσια διάταξη τό ζήτημα τής έξέγερσης καί τής κατάχτησης τής έξουσίας. Αντίθετα (') τό ζήτημα αυτό πρέπει νά τό άντιμετωπίσουμε έσπευσμένα καί σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α («Πράθβα», 7 τού Φλεβάρη 1924) Στις 26 τού Μάρτη ή Έχτελεστική ‘ Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έγραφε σ ένα μήνυμά της πρός τό Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας. «Τό λάθος έχτίμησης στό ρυθμό τών γεγονότων (ποιά ρυθμό. Λ Τ ) πού έγι­ νε τόν Όχτώβρη τού 1923, έφερε μεγάλες δυσκολίες στό Κόμμα μας Μά αύτό δέν είναι παρά ένα έπεισόδιο μονάχα. Ή βασική έχτίμηση παραμένει ή ίδια μέ έκείνη τού παρελθόντος-, («Πράθβα», 20 τού Απρίλη 1924, υπο­ γραμμισμένο άπό μάς)

’Απ' όλα αϋτά ή Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς βγάζει τό συμπέρασμα -ότι τό Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας όφειλει, όπως και στο παρελθόν, νά συνεχίσει μέ άλες του τις δυνάμεις τό έργο τού εξοπλισμού τών εργα­ τών .», («Πράθβα», 19 τού Απρίλη 1924) Τό μεγάλο ιστορικό δράμα τού 1923, η έγκατάλειψη χωρίς μάχη μιας μεγαλόπρεπης έπαναστατικής κατάστασης, ύπολογιζάταν εξι μήνες μετά σάν ένα έπεισόδιο « Έ να έ π ε ισ ό δ ιο μ ο ν ά χ α '» Η Εύ­ ρώπη υποφέρει άκόμα καί σήμερα άπό τις συνέπειες τίς πιό όδυνηρές αϋτού τού «έ π ε ισ ο δ ίο υ » . Τό γεγονός ότι η Κομμουνιστική Διεθνής μπόρεσε νά μή συγκαλέσει τό Συνέδριό της έδώ καί τέσ­ σερα χρόνια, όπως καί τό γεγονός τής έπανειλημμένης συντριβής τής άριστερής πτέρυγας στούς Ιδιους τούς κόλπους τής Κομμούνι-

στικής Διεθνούς, άποτελοϋν στό ίδιο μέτρο μιά άπό τις συνέπειες τού « έπ ε ιο ο δ ίο υ » τού 1923. Τό 5ο Συνέδριο συνήλθε δχτώ μήνες ύστερα άπό τήν ήττα τού γερμανικού προλεταριάτου, τότε πού όλες ο'ι συνέπειες τής κατα­ στροφής είχαν έμφανιστε'ι κιόλας μ' έναν έκδηλο τρόπο. Δέν έμπαι­ νε επομένως ούτε κάν θέμα νά προθλεφτεϊ αύτό πού θά γινόταν, παρά νά έξεταστεΐ μόνο τό παρόν Τά βασικά καθήκοντα τού 5ου Συνέδριου ε'ίταν τά όκόλουθα: πρώτο, νά όποκαλέσει καθαρά καί ώμά τήν ήττα μέ τό όνομά της καί νά άποκαλύψει τά «ύποκειμενικά» αίτια, χωρίς νά έπιτρέψει σέ κανέναν νά κρυφτεί πίσω άπό τίς άντικειμενικές συνθήκες. Δεύτερο, νά άποδείξει ότι πήγαινε νά άρχίσει ίν α καινούργιο στάδιο πού κατά τή διάρκειά του ο'ι μάζες θά άποσύρονταν άναπόφευχτα γιά ένα άρισμένο διάστημα, ότι ή σοδιαλδημοκρατία θά μεγάλωνε, ότι τό Κομμουνιστικό Κόμμα θά έχανε ένα μέρος τής έπίδρασής του Τρίτο, νά προετοιμάσει τήν Κομμουνι­ στική Διεθνή γιά νά μήν τήν πιάσουν στόν ύπνο τά γεγονότα Νά τήν έξοπλίσει μέ τίς άπαραίτητες μέθοδες, γιά άμυντικές μάχες, καί νά τήν στερεώσει άπό όργανωτική άποψη μέχρι πού νά άλλάξει πάλι ή κατάσταση. Σ' όλα αυτά τά ζητήματα τό Συνέδριο κράτησε μιά στάση έντελώς άντίθετη. Ό Ζηνόβιεφ καθόρισε στό Συνέδριο ώς έξής τή σημασία έκείνου πού έγινε στή Γερμανία. «Περιμέναμε τή γερμανική έπανάσταση, μά ή έπανάσταση δέν ήρθε-, («Πράβδα», 22 τού Ίούνη 1924).

Στήν πραγματικότητα ή έπανάσταση θά είχε τό δικαίωμα νά τού άπαντήσει έγώ ή ρ θ α , έσ εϊς όμ ω ς κ ύ ρ ιο ι, ήρθατε π ο λ ύ άρ γά στό ρ α ν τ ε β ο ύ μα ς.

Ο'ι ήγέτες τού Συνεδρίου, τό ίδιο όπως ά Μπράντλερ, ύπολόγιζαν πώς «έμεϊς ε ίχ α μ ε ύ π ε ρ ε χ τ ιμ ή σ ε ι» τήν κατάσταση, ένώ στήν πραγματικότητα «έμείς» τής είχαμε άποδόσει, πάρα πολύ άργά, μιά πάρα πολύ μικρή άξια Ό Ζηνόβιεφ μέ εύχέρεια παρηγορούσε τόν έαυτό του μέ τή λεγάμενη « ύ περ εχ τϊμ ηο ή» του Έβλεπε άλλού τή ρίζα τού κακού «Τό οτι υπερεχτιμήσαμε τήν κατάσταση, αυτό δέν είναι τά χειρότερο που συνέβη Τό χειρότερο είναι πώς βρέθηκαν στις γραμμές τού Κόμματός μας, ο πως το έδειξε τό παράδειγμα τής Σαξωνίας, πολλά κατάλοιπα σοσιαλδη­ μοκρατίας-, («Πράββα·, 24 τοϋ Ίούνη 1924)

11β

Ό Ζηνόβιεφ δέν έβλεπε τήν καταστροφή — καί δέν εϊταν ό μόνος. Μαζί του ολόκληρο τό 5ο Συνέδριο πέρασε οϋσιαστικά δίπλα όπό τήν πιό μεγάλη ήττα τής παγκόσμιας έπανάστασης. Τά γεγονότα τής Γερμανίας άναλύθηκαν προπαντός κάτω άπό τό πρίσμα τής πολι­ τικής τών κομμουνιστών στό Λάνταγκ1* τής Σαξωνίας. Στήν άπόφασή του τό Συνέδριο έπιδοκίμασε τήν Έχτελεστική Επιτροπή πού είχε «καταδικάσει τήν όπορτουνιστική συμπεριφορά τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας καί προπαντός τήν παρέκκλιση άπό τήν ταχτική τού ένιαίου μετώπου πού παρουσιάστηκε στή διάρκεια τού πειράματος διακυβέρνησης τής Σαξωνίας», («Πράβδα», 29 τού Ίοΰνη 1924). Είναι περίπου τό ίδιο πράγμα σά νά καταδικάζεις έναν δολοφόνο «προπαντός» γιατί δέν έβγαλε τό καπέλο του μπαίνοντας στό σπίτι τού θύματός του. "Τό πείραμα τής Σαξωνίας, έπέμεινε ό Ζηνόβιεφ, δημιούργησε μιά καινούρ­ για κατάσταση. Αύτή άπειλούσε νά έγκαινιάσει τή συντριβή τής έπαναστατικής ταχτικής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς», («Πράβδα», 24 τοϋ Ίούνη 1924)

'Αφού καταδικάστηκε τό «π ε ίρ α μ α τής Σ α ξ ω ν ία ς » καί καθαιρέθηκε ο Μπράντλερ. εϊταν επόμενο πώς δέν έμενε πιά τίποτε άλλο άπό τό νά περάσουμε στήν ήμερήσια διάταξη «0/ γενικές πολιτικές προοπτικές, λέει Ζηνόβιε® καί μαζί μ' αίιτόν τό Συ­ νέδριο, παραμένουν βασικά οί Ιδιες μέ τό παρελθόν. Ή κατάσταση έμπεριέχει αύτή καθεαυτή τήν έπανάστάση. Καινούργιες ταξικές μάχες διεξά­ γονται πάλι. Μιά γιγαντιαία πάλη ξετυλίγεται, κλπ.», («Πράβδα», 24 τοϋ Ιούνη 1924).

Πόσο λίγο στέρεος, πόσο λίγο άσφαλής είναι ένας παρόμοιος «άριστερισμός», πού συγκροτεί κουνούπια στό κόσκινό του καί μέ άπάθεια άφήνει νά περάσουν γκαμήλες! ‘ Εκείνους πού μπορούσαν νά δούν μέ γυμνό μάτι τήν κατάσταση, πού άποσαφήνιζαν τή σπουδαιότητα τής ήττας τού Όχτώβρη, πού σημείωναν τό άναπόφευχτο μιας μεγάλης έποχής έπαναστατικής άμπώτιδας, καί μιάς προσωρι­ νής παγίωσης («σταθεροποίησής») τοϋ καπιταλισμού, (μέ όλες τίς πολιτικές συνέπειες πού άπορρέουν άπ' αύτήν), οί ήγέτες τοϋ 5ου Συνεδρίου έπιχείρησαν νά τούς στιγματίσουν, σάν όπορτουνιστές καί λικβινταριστές τής έπανάστασης. Αύτός εϊταν ό βασικός στόχος τού Ζηνόβιεφ καί τού Μπουχάριν. Η Ρούθ Φίσερ πού μαζί μ' αύτούς ύποτιμούσε τήν ήττα τού περασμένου χρόνου έβλεπε στήν ρώσικη 'Αντιπολίτευση

117

•Τό χάσιμο τής προοπτικής τής παγκόσμιας έπανόστασης, τήν όπουαία πίστης στό πλησίασμα τής γερμανικής καί ευρωπαϊκής έπανόστασης. έναν

άπελπισμένο πεσιμισμό, τή συντριβή τής ευρωπαϊκής έπανόστασης, κλπ·, («Πράβδα», 25 τού Ίούνη 1924) Είναι άνώφελο νά έξηγήσουμε δτι οι πιό άμεσοι συνένοχοι στις ήττες εΐταν καί οι πιό μεγάλοι φωνακλάδες ένάντια στούς «λικθινταριστές», δηλαδή ένάντια σέ κείνους πού δέ στέργανε νά άποκαλέσουν νίκες τις άποτυχίες. Έτσι ό Κολάροφ ούρλιαζε ένάντια στόν Ράντεκ πού είχε τό θάρρος νά ύπολογίζει άποφασιστική τήν ήττα τού θουλγάρικου*· Κόμματος. «Ούτε τόν Ίούνη, ούτε τό Σεπτέμβρη εΐταν άποφασιστική ή ήττα τού Κόμ­ ματος. Τό Κομμουνιστικό Κόμμα Βουλγαρίας είναι πανίσχυρο καί προε­ τοιμάζεται γιά καινούργιες μάχες·, ( Ομιλία τού Κολάροφ στό 5ο Συνέ­ δριο)

Αντί τής μαρξιστικής άνάλυσης τών ήττων θριάμβευε ο όλη τή γραμμή ό άνεύθυνος γραφειοκρατικός φανφαρονισμός Ωστόσο, ή μπολσεβίκικη στρατηγική είναι άκαταμάχητη δταν συνοδεύεται άπό τήν άλαζονική καί νεκρή «κολαροβτσίνα». Στό 5ο Συνέδριο έγιναν πολλά πράγματα σωστά καί άπαραίτητα Η πάλη ένάντια στίς δεξιές τάσεις, πού έπιχειροϋσαν νά ξανασηκώσουν κεφάλι, δέν μπορούσε μέ κανέναν τρόπο νά άναβληθε'ι Η πάλη όμως αϋτή παρεκτρεπόταν, καταντούσε κομφούζιο καί παρα­ στράτιζε έξαιτίας τής ριζικά λαθεμένης έχτίμησης τής κατάστασης Ά παφορμή αϋτό τό γεγονός έπικράτησε μιά φοβερή άταξία Τοπο­ θετούσαν στό στρατόπεδο τής δεξιάς έκείνους πού άπλώς κατα­ λάβαιναν καλύτερα καί έβλεπαν πιό καθαρά τά χθεσινά, τά σημερινά καί τά αύριανά Αν είχαν έπικρατήσει στό 3ο Συνέδριο οι τότε άριστεροί, ο Λένιν γιά τούς ίδιους λόγους θά είχε ταξινομηθεί στή δεξιά πτέρυγα μαζί μέ τούς Λεβί, Κλάρα Τσέτκιν καί άλλους Ή ιδεολογική σύγχυση πού δημιούργησε ό λαθεμένος πολιτικός προ­ σανατολισμός τού 5ου Συνέδριου έγινε στή συνέχεια ή πηγή νέων μεγάλων συμφορών Ή έχτίμηση πού έκανε τό Συνέδριο στόν πολιτικό τομέα έφαρμόστηκε άκέραια καί στόν οικονομικό τομέα. Είχαν άρνηθεϊ, ή υπο­ λόγιζαν σάν άμελητέες ποσότητες, τά συμπτώματα τής οικονομικής παγιοποίησης τής γερμανικής μπουρζουαζίας πού είχαν ήδη έκδηλωθεϊ Ό Βάργκα, πού παρουσιάζει πάντα τά οίκονομικά γεγονό­ τα, προσαρμόζοντάς τα στήν πολιτική τάση πού κυριαρχεί κάθε φο­ ρά, σημείωνε καί πάλι στήν έκθεσή του δτι* •Δέν ύπάρχει προοπτική έξυγίανσης τού καπιταλισμού·, («Πέμπτο Συνέ­ δριο·, «Πράββα·, 28 τού Ίούνη 1924). Έ να χρόνο άργότερα δταν ή «έξυγίανση», μέ κάποια καθυστέρη­

11β

ση, ξαναβαφτίστηκε «σ τ α θ ε ρ ο π ο ίη σ η », ό Βάργκα τό άνακάλυψε μέ πολύ κόπο... καί Κατόπιν έορτής. 'Εκείνη τή στιγμή ή 'Αντιπολίτευση είχε κιόλας κατηγορηθεΐ ότι δέν άποδεχόταν τή σταθεροποίηση, καί αυτό γιατί είχε τό θάρρος νά έπιθεθαιώσει τήν έναρξή της πρίν ένάμιση χρόνο, καί άπό τό 1925 σημείωνε τίς τάσεις πού τήν ύπό-' σκαπταν ( « Π ο ύ π ά ε ι ή Α γ γ λ ί α Τό 5ο Συνέδριο έβλεπε τό βασικά πολιτικά προτσές καί τήν Ιδεο­ λογική συγκρότηση στόν κυρτό καθρέφτη τού λανθασμένου προσα­ νατολισμού- άπό κεΐ προήλθε ή άπόφαση πού ταξινομούσε τή ρώσικη 'Αντιπολίτευση σά μιά «π α ρ έ κ κ λ ισ η μ ικ ρ ο α σ τ ικ ή ». Ή ιστορία διόρ­ θωσε μέ τό δικό της τρόπο αύτό τό λάθος, άναγκάζοντας τόν Ζηνόβιεφ, τόν βασικό κατήγορο τού 5ου Συνεδρίου, νά δεχτεί δημόσια*· δυό χρόνια άργότερα, πώς ό κεντρικός πυρήνας τής 'Αντιπολίτευ­ σης τού 1923 είχε δίκιο στά βασικά ζητήματα τής πάλης.

;»)*7

Ά π ό τή λαθεμένη στρατηγική τού 5ου Συνέδριου άπόρρεε άναγκαστικά ή μή κατανόηση τού προτσές πού παραγόταν μέσα στή διεθνή καί γερμανική σοσιαλδημοκρατία. Στό Συνέδριο δέν έκαναν τίποτε άλλο άπό τό νά μιλούν γιά τήν παρακμή της, τήν άποσύνθεσή της, τήν κατάρρευσή της. Ό Ζηνόβιεφ, έπικαλούμενος τά άποτελέσματα τών τελευταίων κοινοβουλευτικών έκλογών πού έδοσαν στό Κομμουνιστικό Κόμμα 3.700.000 ψήφους, έλεγε " Ά ν στή Γερμανία έχουμε στόν κοινοβουλευτικό τομέα μιά άναλογία 62 κομμουνιστές γιά 100 σοσιαλδημοκράτες, αύτό πρέπει νά χρησιμέψει γιά νά άποδείξει στόν καθένα σέ ποιό σημείο έχουμε πλησιάσει στήν κατάχτηση τής πλειοψηφίας τής γερμανικής έργατικής τάξης», («Πράβδα», 22 τού Ίούνη 1924)

Ό Ζηνόβιεφ δέν καταλάβαινε άπολύτως τίποτε άπό τό δυναμισμό τού προτσές στή διάρκεια έκείνου τού χρόνου καί τών έπόμενων ή έπίδραση τού Κομμουνιστικού Κόμματος δέ μεγάλωσε, άλλά έπεσε. Τά 3 700 000 ψήφοι δέν εΐταν παρά ένα σημαντικό ύπόλοιπο άπό τήν άποφασιστική έπίδραση πού είχε τό Κόμμα στό τέλος τού 1923 πάνω στήν πλειοψηφία τού γερμανικού προλεταριάτου. Στις κατοπινές έπαληθεύσεις αύτός ό άριθμός έπρεπε άναπόφευχτα νά μειωθεί. ’ Ενώ στή διάρκεια τού 1923 ή σοσιαλδημοκρατία ξεφτοϋσε σά σα­ πισμένη ψάθα, άντίθετα μετά τήν ήττα τής έπανάστασης άναστηλώθηκε συστηματικά, άνάρρωσε, μεγάλωσε, καί, ώς ένα μεγάλο μέ­ ρος, σέ βάρος τού κομμουνισμού Επειδή ολ' αϋτά τά είχαμε προβλέψει (πώς μπορούσε κανείς νά μήν τά προβλέψει.) άπόδοσαν τήν πρόβλεψή μας στόν «πεσιμισμό» μας Χρειάζεται μήπως σήμερα, ύστερα άπό τίς τελευταίες έκλογές τού Μάη 1928, στίς οποίες ή σοσιαλδημοκρατία συγκέντρωσε πάνω άπό 9 έκατομμύρια ψήφους,

·

11

νά άποδείξουμε ότι είμαστε έμε'ις πού είχαμε δίκιο, όταν στις άρχές τού 1924 λέγαμε καί γράφαμε πώς είταν άναπόφευχτη γιά μιά ορι­ σμένη περίοδο ή άναγέννηση τής σοσιαλδημοκρατίας, κι ότι είταν οί «αισιόδοξοι» μας. πού τότε τής ψέλνανε τή νεκρώσιμη άκολουθία έκεΐνοι πού πλανήθηκαν οίκτρά: Είταν προπαντός τό 5ο Συνέδριο πού έκανε τό χοντροκομμένο αϋτό λάθος Η δεύτερη νεότητα τής σοσιαλδημοκρατίας πού φέρνει όλα τά χαραχτηριστικά γνωρίσματα τού καλοκαιριού τού Σέν— Μαρτέν, δέν είναι προφανώς σταθερή Ό θάνατος τής σοσιαλδημοκρατίας είναι άναπόφευχτος Μά η ήμερομηνία τού θανάτου της δέν είναι που­ θενά γραμμένη Εξαρτάται έπίσης κι άπό έμάς τούς ίδιους Γιά νά συντομέψουμε τό θάνατό της πρέπει νά μάθουμε νά διακρίνουμε έγκαιρα τις άλλαγες τής πολιτικής κατάστασης, νά άποκαλούμε ήτ­ τες τίς ήττες νά μάθουμε νά προβλέπουμε τό αύριο Αν η γερμανική σοσιαλδημοκρατία άποτελεί άκόμα καί σήμερα μιά δύναμη πολλών εκατομμυρίων, καί μάλιστα μιά δύναμη μέσα στήν έργατική τάξη, αϋτο είναι τό άποτέλεσμα δυό άμεσων αιτίων πρώτο, τής συνθηκολόγησης και τής άποτυχίας τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος Γερμανίας τόν Όχτώθρη τού 1923 Δεύτερο, τού λαθεμένου στρατηγικού προσανατολισμού τού 5ου Συνεδρίου Αν το Γενάρη τού 1924 η σχέση άνάμεσα στους κομμουνιστές καί τους σοσιαλδημοκράτες ψηφοφόρους ε,ιταν σχέση 2 πρός 3, άντίθετα τεσσεράμισι χρόνια άργότερα αύτή ή άναλογία έχει χειροτε­ ρέψει — δέν είναι παρά κάτι παραπάνω άπό 1 πρός 3 Μέ άλλα λόγια στή διάρκεια αύτής τής περιόδου, αν τήν έξετάσουμε στό σύνολό της οχι μόνο δέν πλησιάσαμε, άλλα καί άπομακρυνθήκαμε άπό τήν κατάχτηση τής πλειοψηφίας τής έργατικής τάξης Κι αύτό παρά τό άναμφισθήτητο δυνάμωμα τού Κόμματός μας στή διάρκεια τού τε­ λευταίου χρόνου, πού θά μπορούσε καί θά επρεπε. άν έφάρμοζε κανείς μιά σωστή πολιτική, νά γίνει η άφετηρία τής πραγματικής κα­ τάχτησης τής πλειοψηφίας Αργότερα θά ξαναγυρίσουμε. γι άλλη μιά φορά, στις πολιτικές συνέπειες πού πρόκυψαν άπό τό 5ο Συνέδριο Είναι όμως άπό τώρα ολοφάνερο πώς δέν μπορεί νά μιλάει κανείς στά σοβαρά γιά μπολ­ σεβίκικη στρατηγική, χψρίς νά μάθει νά άγκαλιάζει μέ τό βλέμμα του τόσο τή βασική καμπή τής έποχής μας στό σύνολό της, όσο καί τίς διάφορες πτυχές της. πού σέ κάθε δοσμένη στιγμή έχουν γιά τήν ηγεσία τού Κόμματος τήν ίδια σπουδαιότητα πού έχουν οι στροφές για το μηχανοδηγό μιάς άτμομηχανής τό νά προχωράει μέ πλήρη ταχύτητα σε μιά άπότομη στροφή είναι, άναπόφευχτα. σάν να κουτρουβαλάει σέ μια πλάγιά Ωστόσο έχουν περάσει μονάχα μερικοί μήνες άπό τότε που η

120

« Π ρ ά β δ α » άναγνώρισε, μ' ένα σχεδόν σαφή τρόπο, τήν άκρϊβεια τής έχτίμησης πού άκριβώς είχαμε κάνει όπό τό τέλος τού 1923 Στις 28 τού Γενάρη αυτού τού χρόνου ή « Π ρ ά β δ α » έγραφε

«Ή φάση μιας όρισμένης(') άπάθειας και υποχώρησης πού πρωτοπαρουσιάστηκε ύστερα όπό τήν ήττα τού 1923 καί πού έπέτρεψε στό γερμανικό κεφάλαιο νό στερεώσει τή θέση του άρχισε νό ξεπερνιέται» Ή «ό ρ ισ μ έ ν η » ύποχώρηση πού πρωτοπαρουσιάστηκε τό φθινόπω­ ρο τού 1923. δέν άρχισε νό ξεπερνιέται παρά τό 1928 Αύτά τά λόγια, πού δημοσιεύτηκαν μέ καθυστέρηση τεσσάρων χρόνων, άποτελούν μιά ανελέητη καταδίκη τού λαθεμένου προσανατολισμού πού έγκαινίασε τό 5ο Συνέδριο όπως καί τής μεθοδολογίας τής ηγεσίας, πού δέ δημοσιεύει, δέ φωτίζει τά λάθη πού εκανε. άλλά τα κρύβει, αύξάνοντας έτσι τήν έχταση τής ιδεολογικής σύγχυσης Ενα Σχέδιο Προγράμματος πού δέν περιέχει μιά κριτική ούτε γιά τά γεγονότα τού 1923, ούτε γιά τό ριζικό λάθος τού 5ου Συνεδρίου, δέν κάνει τίποτε άλλο όπό τό νά γυρίζει τήν πλάτη στά πραγματικά προβλήματα τής έπαναστατικής στρατηγικής τού προλεταριάτου στη διάρκεια τής ιμπεριαλιστικής έποχής

121

6.

Η «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ—ΠΑΤΣΙΦΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ» ΚΑΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ

Η συνθηκολόγηση τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας τό φθινόπωρο τού 1923 καί ή έξαφάνιση τής τεράστιας προλεταριακής άπειλής, είχε άναπόφευχτα άδυνατίσει όχι μονάχα τή θέση τού Κομ­ μουνιστικού Κόμματος μά καί τή θέση τού φασισμού Ένας έμφύλιος πόλεμος άκόμα καί νικηφόρος άπό τή μεριά τού έχθροϋ. υπο­ σκάπτει τούς όρους κάτω άπό τούς οποίους έξασκείτα η καπιταλι­ στική έκμετάλλευση Ά π ό τότε, δηλαδή άπό τό τέλος τού 1923. εί­ χαμε έναντιωθεΐ στήν προσπάθεια διόγκωσης τών δυνάμεων τού γερμανικού φασισμού καί τού κινδύνου πού προέρχεται άπ αύτόν Μέ έπιμονή προσπαθήσαμε νά δείξουμε πώς ο φασισμός θά άπωθούνταν σέ δεύτερο πλάνο ένώ τό πολιτικό προσκήνιο σ ολόκληρη τήν Εϋρώπη θά καταλαμβανόταν γιά μιά ορισμένη περίοδο άπο δημοκρατικούς καί πατσιφιστικούς μηχανισμούς μπλόκ τής άριστεράς στή Γαλλία. 'Εργατικό Κόμμα στήν 'Αγγλία Τό δυνάμωμά τους θά άσκήσει. μέ τή σειρά του. μιά πίεση πού θά μεγαλώσει ξανά τή γερμανική σοσιαλδημοκρατία 'Αντί νά κατανοήσει τό άναπόφευχτο αύτό προτσές καί νά όργανώσει τήν πάλη άκολουθωντας μια γραμμή ν έ ο υ μετώπου, η έπίσημη ηγεσία συνέχισε νά ταυτίζει το φασισμό καί τή σοσιαλδημοκρατία καί νά προφητεύει τόν ταυτόχρονο θανατο τους στή διάρκεια τού έμφυλίου πολέμου πού πλησίαζε Τό πρόβλημα τών άμοιβαίων σχέσεων άνάμεσα στις Ενωμένες Πο­ λιτείες καί τήν Εύρώπη ειταν συνδεμένο μέ τόν πιό στενό τρόπο μέ τό ζήτημα τής σοσιαλδημοκρατίας καί τού φασισμού Μονάχα η ήττα τής γερμανικής έπανάστασης τό 1923 έπέτρεψε στόν άμερικάνικο καπιταλισμό νά άφοσιωθεΐ τελείως στήν πραγματοποίηση τών σχε­ δίων του νά υποδουλώσει «ειρηνικά» (γιά τήν ώρα) τήν Εύρώπη Μέ­ σα σ αύτές τις συνθήκες θά έπρεπε νά τεθεί, σ όλη του τήν εχταση τό άμερικάνικο πρόβλημα Η ηγεσία όμως τού 5ου Συνέδριου πε-

122

ρασε μονάχα δίπλα του Αυτή βασιζόταν άποκλειστικά στήν έσωτερική κατάσταση τής Εύρώπης χωρίς νά σημειώνει πώς ή παρατεινόμενη άναβολή τής ευρωπαϊκής έπανάστασης μετατόπιζε άμεσα τόν άξονα τών παγκόσμιων σχέσεων πρός μιά έπίθεση τής 'Αμερικής ένάντια στήν Ευρώπη Αυτή ή έπίθεση έπαιρνε τό χαραχτήρα μιάς οικονομικής «στερέωσης» τής Εύρώπης. τής ομαλοποίησής της. τής ειρήνευσής της καί τής «έξυγίανσης» τών δημοκρατικών όρχών Οχι μονάχα ο συντριμμένος μικροαστός όλλά κι ό έργάτης τής σειράς έλεγαν στόν έαυτό τους- άφού τό Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ό Κ όμμα δ έ ν μ π ό ­ ρ ε σ ε νά νικ ή σ ε ι, ίσως ή σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τ ία νά μά ς δόσει, ό χ ι τή νίκη, (δ έ ν περιμένει κανείς άπ' αύτήν τέτιο πράγμα), μ ά ένα κ ομ μά τι ψωμί, ά ν α ζ ω ο γ ο νώ ντα ς τή β ιο μ η χ α ν ία χ ά ρ η στό ά μ ε ρ ικ ά ν ικ ο χρ υ σ ά φ ι. Θά έπρεπε νά καταλάβουμε πώς τό αίσχρό παραμύθι τού άμερικάνικου πατσιφισμοϋ. ντουμπλαρισμένο μέ δολλάρια οφείλε νά γίνει (ύστερα άπό τήν ήττα τής γερμανικής έπανάστασης) καί έγινε ο πιό σημαντι­ κός πολιτικός συντελεστής τής ζωής στήν Εύρώπη. Ή γερμανική σοσιαλδημοκρατία άνέβηκε χάρη σ' αύτή τή μαγιά, μά. ώς ένα μεγά­ λο βαθμό, χάρη σ αυτήν έπίσης προόδευσαν οί Γάλλοι ριζοσπάστες καί τό 'Εργατικό Κόμμα 'Αγγλίας. Γιά νά άντισταθμιστεϊ τό καινούργιο αύτό έχθρικό μέτωπο θά έ­ πρεπε νά καταδεχτεί πώς ή άστική τάξη δέν μπορούσε νά ζήσει καί νά έπιβιώσει παρά μόνο σάν οικονομικά ύποτελής στις Ενωμένες Πολιτείες καί πώς ό πατσιφισμός τους ίσοδυναμούσε μέ τήν έπιθυμία νά έπιβάλουν στήν Εύρώπη ενα σιτηρέσιο πείνας Μά άντί νά πάρει σάν'ά φετηρία αύτήν άκριβώς τήν προοπτική γιά νά παλέ­ ψει ένάντια στή σοσιαλδημοκρατία καί τήν καινούργια θρησκεία της. τόν άμερικανισμό. η ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς εστρεψε τά βέλη της πρός τήν άντίθετη κατεύθυνση μάς άπόδοσε μιά εύτελή καί ήλίθια θεωρία γιά έναν ιμπεριαλισμό όμαλοποιημένο, χωρίς πολέμους καί έπαναστάσεις. πού βασίζεται πάνω στήν άμερικάνικη διανομή δελτίων Στήν ίδια αύτή συνεδρίαση τού Φλεβάρη όπου τό Προεδρείο τής Έχτελεστικής Ε πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, τέσσερεις μήνες πριν άπό τό Συνέδριο έθετε στήν ημερήσια διάταξη τού Γερ­ μανικού Κόμματος τήν έξέγερση. «σ ο λ η της τή σ π ο υ δ ή κ α ί σ α φ ή ­ νεια » , τό Προεδρείο αύτό έχτιμούσε μέ τόν παρακάτω τρόπο τήν κα­ τάσταση στή Γαλλία πού τότε άκριβώς προχωρούσε γιά «άριστερές» κοινοβουλευτικές έκλογές « Η άναζωογόνηση αύτή (πού προηγείται τών έκλογών) άγγίζει έπίσης και τά Κόμματα τά πιό μηδαμινά και άσήμαντα οπως και τους πεθαμένους πολιτικούς σχηματισμούς. Τό Σοσιαλιστικό Κόμμα κάτω άπό τις άχτίνες τών έκλογών που πλησιάζουν ξαναζωντανεύει καί τεντώνεται -, («Πράβδα» 7 τού Φλεβάρη 1924)

123

Έ νώ στή Γαλλία άναπτυσσόταν έκδηλα ενα άριστερό μικροαστικό πατσιφιστικό κύμα πού καταχτούσε έπίσης καί πλατιά έργατικά στρώματα, άδυνατίζοντας ταυτόχρονα τόσο τό κόμμα τού προλετα­ ριάτου όοο καί τίς φασιστικές όρδές τού κεφαλαίου, ένώ μέ δυό λό­ για πλησίαζε η νίκη τού «άριστερού μπλοκ», η ηγεσία τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς ξεκινούσε άπό μιά προοπτική έντελώς άντίθετη — άρνοΰνταν κατηγορηματικά τή δυνατότητα μιάς φάσης πατσιφισμού Τήν προηγούμενη τών έκλογών τού Μάη 1924 άποκαλούσε τό Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, τόν ύπερασπιστή δηλαδή τής άριστερής πτέρυγας τού μικροαστικού πατσιφισμοΰ. «πολιτικό σχηματι­ σμό» ηδη «πεθαμένο» Ά π ό τότε διαμαρτυρηθήκαμε μέ μιά ειδική έπιστολή πού άπευθύναμε στήν άντιπροσωπία τού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκων) τής ΕΣΣΔ ένάντια στήν έπιπόλαια αϋτή έχτίμηση γιά τό σοσιαλπατριωτικό αϋτό Κόμμα. Μάταια όμως' Ή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς μέ πείσμα ϋπολόγιζε πώς τό νά κλείνει τά μάτια γιά νά μή βλέπει τά γεγονότα, είναι ενα δείγμα «έπαναστατικό» Α π ' αϋτό γεννήθηκε ή πολεμική γιά τό δημοκρατικό πατσιφισμό — πολεμική πού παραμορφώθηκε, πού έχασε τόν άξονά της, βρώμικη όπως πάντα τά τελευταία χρόνια, πού έφερε τόση μεγάλη ταραχή στή συνείδηση τών Κομμάτων τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Ο'ι έκπρόσωποι τής 'Αντιπολίτευσης κατηγορήθηκαν πώς είχαν ρεφορμιστικές προλήψεις, απλώς καί μόνο έπειδή δέ συμμερι­ ζόμασταν τίς ρεφορμιστικές προλήψεις τής ήγεσίας τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς καί είχαμε προβλέψει έγκαιρα πώς ή ήττα στήν οποία υποβλήθηκε τό γερμανικό προλεταριάτο χωρίς νά δόσει τή μάχη θά έφερνε άναπόφευχτα στή σκηνή (άφού ο'ι φασιστικές τάσεις θά μεγάλωναν γιά λίγο χρόνο) τά μικροαστικά κόμματα καί θά δυνά­ μωνε τή σοσιαλδημοκρατία Πιό πάνω έχουμε κιόλας σημειώσει πώς στή Συνδιάσκεψη τής Παγ­ κόσμιας Κόκκινης 'Αλληλεγγύης, τρεις μέ τέσσερεις μήνες πρίν άπό τή νίκη τού 'Εργατικού Κόμματος καί τού μπλόκ τής άριστεράς στή Γαλλία, ο Ζηνόβιεφ κάνοντας μιά άνοιχτή πολεμική ένάντιά μου δή­ λωσε «Σ’ όλόκληρη σχεδόν τήν Ευρώπη, ή κατάσταση είναι τέτια πού δέν είναι δυνατό νά περιμένει κανείς έκεϊ ούτε ένα μικρής διάρκειας διάλειμμα ει­ ρήνης, άκόμα και φαινομενικής, μιά όποιαδήποτε ειρήνευση Ή Ευρώπη μπαίνει σε μιά νέα φάση άποφασιστικών γεγονότων Ή Γερμανία προχωράει, φαίνεται, πρός έναν άγριο έμφύλιο πόλεμο», («Πρόβδα», 2 τού Φλε­ βάρη 1924) Ο Ζηνόβιεφ έχει, φαίνεται, έντελώς ξεχάσει πώς τό 1922 κιόλας στό 4ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς είχα κατορθώσει σάν

124

'Επιτροπή νά περάσω, μπροστά σέ μιά άντίσταση άρκετά πεισματι­ κή τού Ιδιου τού Ζηνόθιεφ καί τού Μπουχάριν, μιά τροπολογία (άρ­ κετά μέτρια, είναι άλήθεια) στήν άπόφαση τού Συνεδρίου. Ή τροπο­ λογία αϋτή έλεγε πώς σύντομα θά έγκαινιαστεϊ μιά περίοδος «πατσιφ ισ τ ικ ή κ α ί δ η μ ο κ ρ α τ ικ ή *>, πού θά άποτελεΐ ένα πιθανό στάδιο στό δρόμο τής πολιτικής παρακμής τού άστικού κράτους σάν προθάλα­ μος τής κυριαρχίας τού κομμουνισμού ή . τού φασισμού Στό 5ο Συνέδριο, πού συνήρθε όταν είχαν κάνει πιά τήν έμφάνισή τους οι κυβερνήσεις τής «άριστεράς» στήν 'Αγγλία καί τή Γαλλία, ο Ζηνόθιεφ θυμήθηκε μέ τήν εϋκαιρία τήν τροπολογία μου καί τή διά­ βασε μέ βροντερή φωνή «Γά χαραχτηριστικά τής διεθνούς πολιτικής κατάστασης είναι αυτή τή στιγμή ό φασισμός, ή κατάσταση πολιορκίας καί τό κύμα λευκής τρομο­ κρατίας πού μεγαλώνει ένάντια στό προλεταριάτο Αύτό όμως δέν άποκλείει τή δυνατότητα άντικατάστασης, στις πιό σημαντικές χώρες, τής άνοιχτής άστικής άντίδράσης μέ «μιά περίοδο δημοκρατική καί πατσιφιστική» στό άμεσο μέλλον»

Κι ο Ζηνόθιεφ πρόσθεσε μέ ικανοποίηση «Αύτό ειπώθηκε τό 1922 Έχει περάσει ένάμισης χρόνος άπό τότε Η δημοκρατικό— πατσιφιστική περίοδος προαναγγέλθηκε καθαρά άπό τήν Κομμουνιστική Διεθνή», («Πράβδα», 22 τοϋ Ίούνη 1924) Ή άλήθεια είναι άλήθεια. Ή πρόβλεψη γιά τήν οποία μέ κατηγο­ ρούσαν τόσο καιρό πώς είταν «πα τσ ιφ ισ τ ικ ή» παρέκκλιση (σάν νά ειταν δική μου παρέκκλιση κι όχι παρέκκλιση τής πορείας τών γεγο­ νότων) είταν ότι χρειαζόταν γιά τό 5ο Συνέδριο, τότε πού είχαμε τό μήνα τού μέλιτος μέ τίς κυβερνήσεις τού Μακντόναλντ καί τού Έριώ Δυστυχώς έτσι έχουν γενικά τά πράγματα σ ότι άφορά τίς προ­ βλέψεις Σ αϋτά πρέπει νά προσθέσουμε πώς ο Ζηνόθιεφ καί η πλειοψηφία τοϋ 5ου Συνέδριου άφομοίωσαν κατά γράμμα τήν παλιά προοπτική τής «π α τσ ιφ ισ τική ς κ α ί δη μ ο κ ρ α τ ικ ή ς π ε ρ ιό δ ο υ » σάν στάδιο τής άποσύνθεσης τού καπιταλισμού Αύτό διακήρυξε ο Ζηνόθιεφ στό 5ο Συνέδριο « Η δημοκρατικό— πατσιφιστική περίοδος είναι ενα σύμπτωμα τής αποσύν­ θεσης τού καπιταλισμού»

Στό κλείσιμο τού Συνεδρίου τό είπε γι άλλη μιά φορά «Έπαναλαβαίνω πώς ή δημοκρατικό— πατσιφιστική περίοδος th a t άκριβώς ένα σύμπτωμα τής άποσύνθεσης τού καπιταλισμού καί τής άνίατης κρίσης του», («Πράβδα», 1 τοϋ Ίουνη 1924)

125

Αυτό θά είτανε άλήθεια. άν δέν είχε μεσολαβήσει η κρίση τού Ρούρ, αν η έξέλιξη είχε συντελεστεί πιό κανονικά χωρίς τό «άλμα» αυτό τής ιστορίας Αυτό θά εΐταν διπλά καί τριπλά άληθινό άν τό γερμανικό προλεταριάτο είχε θριαμβεύσει τό 1923 Σ αυτή τήν πε­ ρίπτωση τά καθεστώτα τού Μακντόναλντ καί τού Έριώ δέ θά είχαν παρά τήν έννοια ενός γαλλικού καί άγγλικού «κερενσκισμού» Η κρί­ ση όμως τού Ρούρ ξέσπασε, θέτοντας καθαρά τό ζήτημα ποιός θά εί­ ναι ο κύριος τού σπιτιού Τό γερμανικό προλεταριάτο δέν άποκομισε μιά νίκη, άλλα υποβλήθηκε σέ μιά άποφασιστική ήττα κι αϋτό κάτω άπο τέτιες συνθήκες πού έπρεπε η ήττα αύτή νά ένθαρρύνει και νά δυναμώσει στο έπακρο τή γερμανική μπουρζουαζία Η πίστη στήν έπανασταση υποσκάφτηκε σέ ολόκληρη τήν Εύρώπη καί γιά πολλά χρονιά Μέσα σ αυτές τις συνθήκες οί κυβερνήσεις Μακντόναλντ καί Έ ριώ δεν είχαν καθόλου τήν έννοια τού κερενσκισμού, ούτε γενικά τής άποσύνθεσης τής μπουρζουαζίας Μπορούσαν καί όφειλαν νά γίνουν οι έφήμεροι πρόδρομοι πιό σοβαρών, πιό σταθερών καί πιό σίγουρων άστικών κυβερνήσεων Αύτό δέν τό κατάλαβε τό 5ο Συνέδριο Πραγματικά, άφού δέν μπόρεσε νά έχτιμήσει στήν πραγ­ ματική της άξια τήν έχταση τής γερμανικής καταστροφής, δέν έλαβε υπόψη πως τό προλεταριάτο τής Εϋρώπης βρισκόταν ήδη σέ κατά­ σταση πολιτικής άποστρατείας σ όλα τά μέτωπα Πώς τό καθήκον πού έπιβαλόταν δέν είταν η έξέγερση. άλλάένας καινούργιος προ­ σανατολισμός. μάχες όπισθοφυλακής. η σταθεροποίηση, προπαντός μέσα στα συνδικάτα, τών θέσεων τού Κόμματος άπό όργανωτική άποψη Σέ συνδυασμό μέ το ζήτημα τής «έποχής» άναπτυχθηκε πάνω στο θέμα φασισμός, μιά πολεμική τό ίδιο παραμορφωμένη και άποπροσανατολισμενη Η 'Αντιπολίτευση έξηγούσε πώς η μπουρζουαζία δέν προωθεί τό φασιστικό προκάλυμμά της παρά τή στιγμή πού ένας άμεσος έπαναστατικός κίνδυνος άπειλεί τις ίδιες τις βάσεις τού καθεστώτος της. τότε πού τά κανονικά όργανα τού άστικού κράτους είναι πιά άνεπαρκή Μ αύτή τήν έννοια ο ένεργός φασισμός άνταποκρίνεται σέ μιά κατάσταση έμφυλίου πολέμου άπό τήν πλευρά τής καπιταλιστικής κοινωνίας ένάντια στό έξεγερμένο προλεταριάτο Αντίθετα, η μπουρζουαζία είναι υποχρεωμένη νά προωθεί το άριστερό προκάλυμμά της. τή σοσιαλδημοκρατία, η σέ μιά έποχή πού προηγείται τού έμφυλίου πολέμου γιά νά έξαπατήσει. νά είρηνεύσει καί νά άποσυνθέσει τό προλεταριάτο η όταν εχει πιά κατανικήσει γιά μεγάλο χρονικό διάστημα τις πλατιές λαϊκές μάζες καί είναι υποχρεωμένη γιά νά έγκαθιδρύσει τό κανονικό καθεστώς της νά τις κινητοποιήσει κοινοβουλευτικά, και μαζί μ αύτές τούς έργατες πού δέν έχουν πιά έμπιστοσύνη στήν έπανάσταση. Γιά νά άντισταθμίσει τήν άπολύτως άναμφισβήτητη άπό θεωρητική άποψη αύτή

άναλυση. πού τήν έχει δικαιώσει ολόκληρη ή πορεία τής πάλης, η ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ύπερασπίστηκε μιά παράλογα μονόπλευρη άποψη πού ταύτιζε τή σοσιαλδημοκρατία μέ τό φασι­ σμό Βασισμένη πάνω στό άναμφισθήτητο γεγονός ότι η σοσιαλδη­ μοκρατία δείχνει τήν ίδια άφοσίωση στις θεμελιώδεις βάσεις τής άστικής κοινωνίας πού δείχνει καί ο φασισμός στό ότι είναι πάντα έτοιμη σέ στιγμές κινδύνου νά προωθήσει τούς Νόσκε της. ή ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς διάγραψε τελικά μέ μιά μονοκοντυλιά κάθε πολιτική διαφορά άνάμεσα στή σοσιαλδημοκρατία καί τό φασι­ σμό. καί ταυτόχρονα τή διάκριση άνάμεσα στήν περίοδο τού άνοιχτά έκτυλισσόμενου έμφυλίου πολέμου καί τήν περίοδο τής «ομαλοποιησης» τής ταξικής πάλης Μέ μιά λέξη θόλωσε, μπέρδεψε και ανάτρεψε τά πάντα γιά νά διαφυλάξει τά προσχήματα ενός προσανατολισμού γιά άμεση άνάπτυξη τού έμφυλίου πολέμου— σαν νά μήν είχε συμθεϊ τίποτε τό ιδιαίτερο τό φθινόπωρο τού 1923 στή Γερμανία καί τήν Εύρώπη ένα έπεισόδιο μονάχα' Γιά νά δείξουμε ποιά εϊταν η κατεύθυνση πού άκολούθησε αϋτή η πολεμική καί σέ ποιο έπίπεδο κρατήθηκε πρέπει νά παραθέσουμε ορισμένα άποσπάσματα άπό τό άρθρο τού Στάλιν « Γ ιά τ ή ν Π α γ κ ό ­ σ μ ι α Κ α τ ά σ τ α σ η » , ( « Π ρ ό β δ α » , 20 τού Σεπτέμβρη 1924) « Ορισμένοι σκέφτονται — έγραφε ο Στάλιν. κάνοντας πολεμική ένάντιά μου— οτι ή μπουρζουαζία έφτασε στόν «πατσιφισμό» και στό «δημοκρατι­ σμό». όχι άπό άνάγκη, άλλά μέ τή θέλησή'της, μέ τήν έλεύθερη βούλησή της»

Τή βαθιά ιστορική καί φιλοσοφική αύτή θέση, πού θά ειταν ταπει­ νωτικό νά σταθούμε σ αϋτήν. άκολουθούσαν δυό βασικά πολιτικά συμπεράσματα " Πρώτο. είναι λάθος οτι ό φασισμός δέν είναι παρά μιά όργανωση μάχης τής μπουρζουαζίας Ο φασισμός δέν είναι μονάχα μιά κατηγορία(,') στρα­ τιωτική και τεχνική» Δ εν μπορεί κανείς νά καταλάβει γιατί μιά όργάνωση μάχης τής άστικής κοινωνίας πρεπει νά υπολογίζεται σά μιά «κατηγορία» τεχνι­ κή κι οχι πολιτική Μά τότε τί είναι λοιπόν φασισμός Σ αϋτό άπαντάει εμμεσα λέγοντας « Η σοσιαλδημοκρατία είναι αντικειμενικά η μετριοπαθής πτέρυγα τού φα­ σισμού»

Θα μπορούσε κάνεις νά πεϊ πώς η σοσιαλδημοκρατία είναι η Αρι­ στερή πτέρυγα τής άστικής κοινωνίας Αϋτός ο προσδιορισμός είναι

127

όλότελα σωστός, φτάνει μονάχα νά μήν τόν κατανοήσει κανείς μέ τρόπο πάρα πολύ μονόπλευρο δέν πρέπει νά ξεχνάμε πώς ή σοσιαλ­ δημοκρατία συνεχίζει άκόμα νά συμπαρασύρει εκατομμύρια έργάτες Είναι επομένως ύποχρεωμένη νά λαβαίνει υπόψη της όχι μονάχα τή θέληση τών μπουρζουάδων πατρώνων της. άλλά καί τά συμφέροντα τού καταληστεμένου προλεταριακού έντολοδότη της Μά θά ειταν παράλογο νά προσδιορίσουμε τή σοσιαλδημοκρατία σά « μ ε τ ρ ιο π α θ ή πτέρ υ γα τού φ α σ ισ μο ύ» Πού τοποθετείται τότε, μέσα σ' ολα αύτά. η άστική κοινωνία. Γιά να προσανατολιστούμε έστω καί μέ τόν πιό στοιχειώδη τρόπο στήν πολιτική δέν πρέπει νά τά βάζου­ με όλα μέσα στό ίδιο τσουβάλι, άλλά νά διακρίνουμε ότι ή σοσιαλδη­ μοκρατία καί ο φασισμός είναι οί δυό πόλοι τού άστικοϋ μετώπου, ( π ο ύ ε ν ώ ν ο ν τ α ι σ έ σ τ ιγ μ έ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ) μά οπωσδήποτε πόλοι Χρειά­ ζεται νά έπιμείνουμε πάνω σ' αύτό ύστερα άπό τις έκλογές τού Μάη 1928 πού χαραχτηρίζονται ταυτόχρονα άπό τήν παρακμή τού φασι­ σμού καί τήν άνάπτυξη τής σοσιαλδημοκρατίας, στήν οποία, άς τό πούμε μέ τήν εύκαιρία, τό Κομμουνιστικό Κόμμα, πρότεινε πάλι νά κάνουν τό ενιαίο μέτωπο τής έργατικής τάξης. «Δεύτερο, είναι λάθος, γράφει τό άρθρο, πώς οί άποφασιστικές μάχες έ­ χουν κιόλας περάσει, ότι τό προλεταριάτο έχει χτυπηθεί σ' αύτές τις μάχες, οτι κατά συνέπεια ή μπουρζουαζία έχει σταθεροποιηθεί Οί άποφασιστικές μάχες δέν έχουν άκόμα δοθεί, όχι γιά τίποτε άλλο άλλά(;>) γιατί δέν ύπήρξαν άκόμα πραγματικά μπολσεβίκικα κόμματα»

Η μπουρζουαζία λοιπόν δέν μπόρεσε νά σταθεροποιηθεί γιατί δέν έχουν δοθεί μάχες Καί δέν είχαμε μάχες «όχι γιά τίποτε άλλο » άλλά γιατί δέν υπήρχε μπολσεβίκικο κόμμα Ετσι έκεΐνο πού έμποδίζει τή μπουρζουαζία νά δυναμώσει., είναι η άπουσία ενός μπολσεβίκικου κόμματος' Στήν πραγματικότητα όμως, έπειδή άκριβώς δέν υπήρχε, οχι τόσο τό κόμμα, όσο η μπολσεβίκικη ήγεσία, μπόρεσε η μπουρ­ ζουαζία νά σταθεροποιήσει περισσότερο τή θέση της Αν ένας στρα­ τός πού βρίσκεται σέ κρίσιμη θέση συνθηκολογήσει μέ τόν έχθρο χωρίς νά δόσει μάχη, αύτό υποκαθιστά περίφημα μιά «α πο φ α σιστική μ ά χ η » το σ ο στήν πολιτική οσο και στον πόλεμο Από τό 1850 ο Έγκελς δίδασκε πώς ενα κόμμα πού άφήνει νά τού ξεφύγει άπό τα χέ­ ρια μιά έπαναστατική κατάσταση έξαφανίζεται γιά μεγάλο χρονικο διάστημα άπό τή σκηνή Μα ποιός άγνοεΐ λοιπόν άκόμα πως ο Εγκελς. που εζησε «π ρ ιν σ π ο την ιμ π ε ρ ια λ ισ τ ικ ή έπο χη» εχει ξεπεραστεΐ σήμερα Αύτό άκριβώς μάς λέει ο Στάλιν «Είναι αδύνατο στήν ιμπεριαλιστική έποχή νά δοθούν μάχες γιά τη διχτατορια, αν δεν υπάρχουν παρόμοια κόμματα (μπολσεβίκικα)» Ά π αύτα άναγκάζεται κανείς νά πιστέψει πώς τέτιες μάχες ειταν δυνατό να δοθούν στήν έποχή τού Έγκελς. τότε πού δέν είχε άκόμα

128

άνακαλυφθεΐ ό νόμος τής άνισόμερης έξέλιξης Ολόκληρη αυτή ή άλυσσίδα τών διατριβών στέφεται, όπως τής άρμόζει, μέ μιά πολιτική πρόγνωση «Τέλος, είναι έπίσης λάθος... πώς μέ τόν «πατσιφισμό» πρέπει νά έχουμε μιά σταθεροποίηση τής έξουσίας τής μπουρζουαζίας, μιά άναβολή τής έπανάστασης γιά ενα άκαθόριστο χρονικό διάστημα** Ωστόσο, η άναβολή ήρθε καί έπιβεβαίωσε όχι τόν Στάλιν άλλά τόν ' Εγκελς Ένα χρόνο άργότερα. όταν έγινε πιά καθαρό άκόμα καί γιά τούς τυφλούς ότι ή θέση τής μπουρζουαζίας ένισχύθηκε καί η έπανάσταση υποχώρησε γιά άκαθόριστο χρονικο διάστημα, ο Στάλιν άρχισε νά μάς κατηγορεί πώς δέν άποδεχόμαστε τή σταθεροποίηση Ή κατηγορία αϋτή έγινε ιδιαίτερα έπιμονη τήν περίοδο όπου η «στα­ θεροποίηση» είχε άρχίσει κιόλας νά παρουσιάζει καινούργια ρήγμα­ τα. όταν στήν 'Αγγλία καί τήν Κίνα φούσκωνε ένα καινούργιο έπαναστατικό κύμα Κι όλη αύτή ή άπελπιστική σύγχυση χρησίμευε σάν προσανατολισμός Πρέπει νά σημειώσουμε πώς ό ορισμός τού φα­ σισμού καί τών σχέσεών του μέ τή σοσιαλδημοκρατία, πού δόθηκε στό Σχέδιο (κεφάλαιο 2) είναι πολύ πιό λογικός καί πιό σωστός, παρά τίς διφορούμενες έννοιες πού σκόπιμα είχαν μιά άνοχή (γιά νά δια­ φυλάξουν ένα δεσμό μέ τό παρελθόν), άπ οτι τό σταλινικό σχήμα πού πιό πάνω παραθέσαμε καί πού στήν ούσία ειταν ο ορισμός τού 5ου Συνεδρίου Η μικρή όμως αϋτή πρόοδος δέ λύνει τό ζήτημα Έ να Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέν μπορεί, υστέρα άπό τήν πείρα τής δεκαετίας πού κύλησε, νά άποφεύγει νά χαραχτηρίσει τήν έπαναστατική κατάσταση, τόν τρόπο μέ τόν οποίο δια­ μορφώνεται καί έξαφανίζεται. χωρίς νά σημειώνει τά κλασικά σφάλ­ ματα πού έγιναν έξετάζοντας αϋτή τήν κατάσταση, χωρίς νά έξηγεί τό πώς πρέπει νά συμπεριφερθεί ο μηχανοδηγός στίς στροφές — χω­ ρίς νά καρφώνει στό κεφάλι τών κομμάτων τήν άλήθεια οτι υπάρ­ χουν καταστάσεις πού η έπιτυχία τής παγκόσμιας έπανάστασης έξαρτάται άπό δυό ή τρεις μέρες πάλης

129

7.

ΥΠΕΡΑΡΙΣΤΕΡΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΕΞΙΑ ΜΑΓΙΑ

Ύστερα άπό τήν περίοδο τής ορμητικής πλημμυρίδας τού 1923 ήρθε ή περίοδος τής μακρόχρονης άμπώτιδος πού στή γλώσσα τής στρατηγικής σήμαινε: ταχτική υποχώρηση, μάχες όπισθοφυλακής. περιχαράκωμα μέσα στις όργανώσεις τών μαζών, έλεγχος στις ίδιες τίς γραμμές τους, καθαρισμός καί τρόχισμα τών θεωρητικών καί πολιτικών όπλων. Η στάση αυτή χαραχτηρίστηκε λικθινταρισμός Στή διάρκεια τών τελευταίων χρόνων έγιναν μ' αυτόν τόν όρο, όπως καί μέ άλλους πού περιέχονται στό μπολσεβίκικο λεξιλόγιό, χοντροειδεϊς άπάτες δέ δίδαξαν ούτε διαπαιδάγώγησαν καθόλου Έ σπει­ ραν τή σύγχυση καί έξαπάτησαν Ό λικθινταρισμός είναι ή άρνηση τής έπανάστασης, είναι μιά προσπάθεια ύποκατάστασης τών δρόμων καί τών μεθόδων της μέ τούς δρόμους καί τίς μέθοδες τού ρεφορ­ μισμού. Η λενινιστική πολιτική δέν έχει τίποτε τό κοινό μέ τόν λικθινταρισμό, άλλά δέν έχει έπίσης καμιά σχέση μέ τή μέθοδο πού συνίσταται στό νά άγνοεϊ τίς μεταβολές τής άντικειμενικής κατάσ σης, στό νά διατηρεί βερμπαλιστικά τήν πορεία πρός τήν έξέγερνΤί όταν ή κατάσταση έχει κιόλας γυρίσει τήν πλάτη, οπότε πρέπει να πάρει κανείς ξανά τό δρόμο τής δουλιάς μέσα στις μάζες δουλιά μεγάλης διάρκειας, έπίμονη, μέ άκρίθεια έλεγμένη, συστηματική, γιά νά προετοιμάσει τό κόμμα γιά μιά καινούργια έπανάσταση Ό άνθρωπος έχει άνάγκη άπό έναν ορισμένο ρυθμό κίνησης όταν άνεθαίνει μιά σκάλα, καί έναν άλλο ρυθμό κίνησης όταν τήν κατε­ βαίνει Ή θέση η πιό έπικίνδυνη είναι έκείνη πού ο άνθρωπος, άφού έχει φτάσει στό τελευταίο σκαλοπάτι, άπλώνει τό πόδι του γιά νά άνεθεϊ, τή στιγμή πού μπροστά του τά σκαλοπάτια άρχίζουν νά κα­ τεβαίνουν Οι κουτρουβάλες, τά καρούμπαλα, οί έξαρθρώσεις είναι τότε άναπόφευχτα Ή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έκανε τό πάν στά 1924 γιά νά άπαλύνει τήν κριτική τού πειράματος τού

130

γερμανικού Όχτώθρη, καί γενικά κάθε κριτική. Ένώ ή ίδια έπαναλάθαινε μέ πείσμα οί έργάτες τραβούν ίσια γιά τήν έπανάσταση — τά σκαλοπάτια συνεχίζουν πρός τά πάνω Δέν ϋπάρχει λοιπόν τί­ ποτε τό περίεργο στό γεγονός οτι οί ντιρεχτίθες τού 5ου Συνέδριου πού έφαρμόστηκαν σέ μιά περίοδο έπαναστατικής άμπώτιδας οδή­ γησαν σέ τρομερές πτώσεις καί πολιτικές έξαρθρώσεις Τό No 5-6 τού « Δ ε λ τ ίο υ Π λ η ρ ο φ ο ρ ι ώ ν τ ή ς τής 1ης τού Μάρτη 1927 έγραφε

Γ ε ρ μ α ν ικ ή ς Α ν τ ι π ο λ ί ­

τ ε υ σ η ς » 2·

«Τό πιό μεγάλο λάθος πού διέπραξαν οί όριστεροί σ' αυτό τό Συνέδριο τού Κόμματος (στό Συνέδριο τής Φραγκφούρτης τήν άνοιξη τού 1924, πού οπτή διάρκειά του η ηγεσία πέραοε απτούς άριστερούς) εϊταν οτι οι όριστεροί δέν έκθεσην μ ' έναν όρκε τά ώμό τρόπο στό Κόμμα τής σοβαρότητα τής ήτ­ τας τού 1923, δέν έβγαλαν τά όναγκαϊα συμπεράσματα, δέν έξήγησαν στό Κόμμα, μέ ψυχραιμία καί χωρίς νά έξωραίσουν τίποτε, τΙς τάσεις τής σχε­ τικής σταθεροποίησης τού κεφαλαίου, καί κατά συνέπεια δέν έπεξεργάστηκαν τό πρόγραμμα, όπως καί τά συνθήματα τής περιόδου πού άμεσα θά άκολουθαύσε. Αυτό μπορούσαν κάλλιστα νά τό κάνουν, ύπογραμμίζον-

τας ταυτόχρονα χωρίς περιστροφές, μέ πλήρη συνέπεια κι οσο χρειαζό­ ταν, τις θέσεις τού προγράμματος», ( Υπογραμμισμένο άπό μένα) Αυτές οί γραμμές μάς είχαν δείξει άπό τότε πώς ένα τμήμα τής γερμανικής άριστεράς πού είχε πάρει μέρος στήν πάλη πού διεξήγαγε τό 5ο Συνέδριο ένάντια στον λεγόμενο «λικβινταρισμό» μας, είχε καταλάβει σωστά τά διδάγματα τού 1923-24 Είναι αυτό πού στή συνέχεια έκανε δυνατό ένα πλησίασμα πάνω σέ μιά βάση άρχών Τό 1924 ε ϊτ α ν βασικά ή χρονιά πού ά λ λ α ξ ε ή κ α τ ά σ τ α σ η . Ωστόσο χρειάστηκε νά περάσει ένάμισης χρόνος γιά νά δεχτούν πώς η άπότομη αύτή μεταβολή («σταθεροποίηση») είχε συντελεστεϊ Δέν υπάρχει λοιπόν περίπτωση νά έκπλαγεί κανείς άν τό 1924 καί 1925 εΐταν τά χρόνια τών άριστερών σφαλμάτων καί τών πουτσισπκών πει­ ραμάτων Ό βουλγάρικος τυχοδιωχτικός τερορισμός, όπως καί η τραγική ιστορία τής έξέγερσης στήν Εσθονία, τό Δεκέμβρη τού 1924, εϊταν άπελπισμένες έκρήξεις, συνεπείς σ' ένα λαθεμένο προ­ σανατολισμό 'Επειδή οί άπόπειρες αυτές έκβιασμού τού ιστορικού προτσές, πού άκολούθησαν τό δρόμο τού πουτσισμού. δέν πέρασαν άπό τό κόσκινο τής κριτικής, οδήγησαν σέ μιά ϋποτροπή αυτής τής άρρώστιας στήν Καντώνα τό τέλος τού 1927 'Ακόμα καί τά μικρά λάθη, δέ μένουν άτιμώρητα στήν πολιτική. Αυτό Ισχύει πολύ περισ­ σότερο γιά τά μεγάλα λάθη. Μά τό πιό μεγάλο λάθος είναι νά σκε­ πάζουμε τά σφάλματα πού γίνονται, νά άντιστεκόμαστε μέ μηχανικό τρόπο στήν κριτική τους καί νά παρεμποδίζουμε έτσι τή διατύπωση μιας συνεπούς μαρξιστικής κριτικής τους Δέ γράφουμε έδώ τήν ιστορία τών πέντε τελευταίων χρόνων τής

131

Κομμουνιστικής Διεθνούς Δέ κάνουμε τίποτε άλλο άπό τό νά φωτί­ ζουμε τίς δυό στρατηγικές γραμμές έπικαλούμενοι τά βασικά στάδια αυτής τής περιόδου Έ τσι έξηγούμε ταυτόχρονα τήν ελλειψη δυνα­ μισμού τού Σχεδίου Προγράμματος γιά τό οποίο ολα αύτά τά ζητή­ ματα δέν υπάρχουν Δέν μπορούμε επομένως νά περιγράφουμε έδώ. έστω καί στά βασικά του χαραχτηριστικα, τόν πίνακα τών χωρίς διέξοδο άντιθέσεων μέσα στις οποίες παλεύουν τά Κόμματα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, μαγγωμένα άνάμεσα στις ντιρεχτίθες τού 5ου Συνεδρίου άπό τήν μιά καί την πολιτική πραγματικότητα άπό τήν άλλη Βέβαια, δέ βγαίνουν παντού, άπ αϋτή τήν άντίθεση. μέ σπα­ σμούς τόσο όλέθριους όπως στή Βουλγαρία καί τήν Εσθονία το 1924 Παντού όμως τά Κόμματα αισθάνονταν δεμενα δέν άνταποκρίνονταν στις έπιθυμίες τών μαζών φορούσαν παρωπίδες, έχαναν τό βήμα τους Στήν άγκιτάτσια καί τήν προπαγάνδα, βασικά, τού Κόμματος, στή συνδικαλιστική δραστηριότητα, στό κοινοβουλευτικό βήμα, παντού οι κομμουνιστές έσερναν πίσω τους, σάν σφαίρα κατα­ δίκου, τή λαθεμένη θέση πού πάρθηκε άπό τό 5ο Συνέδριο Κάθε Κόμμα, τό ένα πολύ, τό άλλο λίγο, εϊταν θύμα τής λαθεμένης άφετηρίας. κυνηγούσε φαντάσματα, άγνοούσε τά πραγματικά προτ­ σές. μεταμόρφωνε τά έπαναστατικά συνθήματα σέ φράσεις στομφώ­ δεις, κομπρομεντάρονταν στά μάτια τών μαζών καί εχανε τό έδαφος κάτω άπό τά πόδια του. Καί σάν έπίμετρο τής συμφοράς εϊταν παντα άδύνατο, όπως είναι καί τώρα, στόν τύπο τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς νά συγκεντρώσει καί νά δημοσιέψει τά γεγονότα καί τούς άριθμούς πού άφορούσαν τή δραστηριότητα τών Κομμουνιστικών Κομμάτων στή διάρκεια τών τελευταίων χρόνων Ύστερα άπό τίς ήτ­ τες, τά λάθη καί τίς άποτυχίες, ή ήγεσία τών έπιγόνων προτιμάει νά υποχωρεί, νά τιμωρεί σκληρά καί νά διατηρεί άλες τίς φωτιές σβησμένες. Αφού βρισκόταν σέ καταφανή καί πάντοτε αϋξανόμενη άντίθεση μέ τούς πραγματικούς συντελεστές, ή ήγεσία εϊταν υποχρεωμένη νά άρπάζεται όλο καί πιό πολύ άπό φανταστικούς συντελεστές Χάνον­ τας ολο καί πιό πολύ τόν προσανατολισμό της. η Έχτελεστική Επι­ τροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς εϊταν άναγκασμένη νά άνακαλύπτει δυνάμεις καί έπαναστατικές όπτασίες έκεί όπου δέν υπήρχε ίχνος άπό αύτές καί νά πιάνεται άπό σάπια σκοινιά γιά νά διατηρηθεί σέ μια ισορροπία Δεδομένου οτι στό προλεταριάτο είχαμε ολοφάνερες μετατοπί­ σεις πρός τά δεξιά, πού ολοένα μεγάλωναν, ή Κομμουνιστική Διε­ θνής μπήκε σέ μιά φάση έξιδανίκευσης τής άγροτιάς. ύπεοβάλοντας. χωρίς νά τά κριτικάρει άλα τά συμπτώματα τής «ρήξης» της μέ τήν άστική κοινωνία δίνοντας ζωηρούς χρωματισμούς σ' όλα τά είδη τών έφήμερων άγροτικών όργανώσεων, καί κολακεύοντας μέ πραγ­

132

ματική χαμέρπεια τούς δημαγωγούς «άγρότες» Ολοένα καί πιό πολύ ύποκαθιστούσε τό κ α θ ή κ ο ν τής προλεταρια­ κής πρωτοπορίας — καθήκον μακρόχρονης καί έπίμονης πάλης ένάντια στήν μπουρζουαζία καί τήν ψευτο— αγροτική δημαγωγία γιά νά έπιδράσει στή βάση τήν πιό άπόκληρη τού χωριού — μέ τήν έ λ π ίδ α πώς η άγροτιά θά έπαιζε εναν άμεσο καί άνεξάρτητο έπαναστατικό ρόλο στόν έθνικό καί διεθνή τομέα Ό λ ο τό 1924, δηλαδή στή διάρ­ κεια τού βασικού χρόνου τής «σταθεροποίησης», ο κομμουνιστικός τύπος είταν γεμάτος άπό στοιχεία, πέρα γιά πέρα φανταστικά γιά τή δύναμη τής Διεθνούς τών Χωρικών πού τότε άργανωνόταν Ο έκπρόσωπός της, Ντομπάλ, ελεγε στήν έκθεσή του πώς εξι μήνες υστέρα άπό τήν ίδρυσή της, η Διεθνής τών Χωρικών συγκέντρωνε ηδη πολλά εκατομμύρια μέλη Τότε άκριβώς ξέσπασε ή σκανδαλώδης ύπόθεση Ράντιτς, ήγέτη τού «άγροτικού» κόμματος Κροατίας, πού γιά νά αύξήσει τις πιθανό­ τητες ύπουργοποίησής του στό λευκό Βελιγράδι τό κανόνισε έτσι ώστε ο δρόμος του, πού ξεκινούσε άπό τό πράσινο Ζαγκρέμπ. νά περνάει άπό τήν κόκκινη Μόσχα Στις 9 τού 'Ιούλη 1924 ό Ζηνόθιεφ σέ μιά εκθεση πού παρουσίασε στούς δραστήριους μαχητές τού Λένιγκραντ σχετικά μέ τόν όπολογισμό τού 5ου Συνεδρίου, έξιστορεΐ ως εξής τήν καινούργια του «νίκη» «Σήμερα γίνονται σημαντικές μετατοπίσεις μέσα στήν όγροτια Θά έχετε πι­ θανόν ακούσει να μιλούν γιά το άγροτικό Κόμμα Κροατίας τού Ράντιτς Αύτός βρίσκεται σήμερα στή Μόσχα. Είναι ένας πραγματικός λαϊκός ήγέτης... Αυτόν άκολουθούν όμόφωνα όλοι οί φτωχοί και μεσαίοι χωρικοί τής Κροατίας Τελευταία ό Ράντιτς άποφάσισε νά προσχωρήσει έξ όνόματος τού Κόμματός του στή Διεθνή τών Χωρικών Νομίζουμε πώς τό γεγονός αύτο είναι παρα πολύ σημαντικό Η ίδρυση τής Διεθνούς τών Χωρικών είναι ένα γεγονός πολύ μεγάλης σπουδαιότητας Ορισμένοι σύντροφοι δέν ήθελαν νά πιστέψουν πώς άπ' αύτό θά έβγαινε μιά μεγάλη όργάνωση Τώρα έρχεται μαζί μας μιά μεγάλη βοηθητική μάζα, ή άγροτιά », («Πράβδα», 22 τού 'Ιούλη 1924) Καί τό λοιπά, καί τά λοιπά καί πολλά άλλα τέτια πράγματα. Ά π ό τήν άλλη πλευρά τού 'Ωκεανού ύπήρχε τό άλλο μισό τού « π ρ α γ μ α τ ικ ο ύ λ α ϊκο ύ ήγετη» Ράντιτς, ό ήγέτης Λά Φολέτ. Ο Πέπερ,

ό έκπρόσωπός τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, γιά νά προωθήσει μέ πιό γρήγορο ρυθμό τή « β οη θη τική μά ζα», τούς άμερικανούς κτη­ ματίες. παράσυρε τό νεαρό κι άδύναμο Κομμουνιστικό Κόμμα Α μ ε ­ ρικής σ έ εν α ν έπαίσχυντο καί παράλογο τυχοδιωχτισμό δημιουρ­ γώντας γύρω άπό τόν Λά Φολέτ τό «Γουόρκερς έντ Φάρμερς Πάρτι», γιά νά άνατρέψει πιό γρήγορα τόν άμερικάνικο καπιταλισμό. Ή καλή είδηση τού πλησιάσματος μιας έπανάστασης στις Ένω-

133

μένες Πολιτείες πού θά στηριζόταν στους κτηματίες, κυριαρχούσε αυτή τήν έποχή σ' όλες τις συζητήσεις καί τά έπίσημα άρθρα τών ήγετών τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Σέ μιά έκθεσή του πρός τό 5ο Συνέδριο ό Κολάροφ έγραφε«Οι μικροκτηματίες έχουν σχηματίσει στις Ενωμένες Πολιτείες ένα Κόμμα τών κτηματιών καί τών χωρικών πού ριζοσπαστικοποιεϊται όλοένα και πιό πολύ, πού είναι πολύ κοντά ατούς κομμουνιστές, καί που έμφορείται άπό τήν ιδέα τής δημιουργίας στις Ενωμένες Πολιτείες μιάς κυβέρνησης έργατών και όγροτών», («Πράβδα», No 151, 6 τού 'Ιούλη 1924)

Ούτε λίγο, ούτε πολύ1 Ένας άγωνιστής τής 'Οργάνωσης τού Λά Φολετ. ό Γκρίν, άπό τή Νεμπράσκα ήρθε στό Συνέδριο τών Χωρικών στή Μόσχα Καί αϋτός έπίσης κάπου προσχώρησε Στή συνέχεια, όπως συνήθως, βοήθησε στό νά τσακιστεί τό Κομμουνιστικό Κόμμα στή Συνδιάσκεψη τού Σαίν— Π ώ λ31. όταν αϋτό έπιχείρησε δειλά— δειλά νά κάνει πράξη τά μεγαλεπίβολα σχέδια τού Πέπερ, τού συμθουλάτορα τού Κόμη Κάρολ, τού υπεραριστερού στό 3ο Συνέδριο, τού άναμορφωτή τού μαρξισμού, έκείνου πού, μαζί μέ άλλους, οδήγησε στή σφαγή τήν έπανάσταση στήν Οϋγγαρία Στό φύλλο της τής 29 τού Αϋγούστου 1924 η νιόταν πώς

«Π ράβδα»

παραπο­

οστό σύνολό του, τό άμερικάνικο προλεταριάτο δέν έχει κάν φτάσει ατό έπιπεδο νά κατανοήσει τήν άναγκαιότητα ένός κόμματος, άκόμα καί συμ­ φιλιωτικού όπως είναι τό άγγλικό Εργατικό Κόμμα» Ένάμιση περίπου μήνα νωρίτερα, ό Ζηνόβιεφ δήλωνε στήν εκθεσή του πρός τούς δραστήριους μαχητές τού Λένιγκραντ «Πολλά Εκατομμύρια κτηματίες θέλοντας καί μή(!) έχουν σπρωχτεί άμεσα άπό τήν άγροτική κρίση πρός τήν Εργατική τάξη», («Πράβδα», 22 τού Ιού­ λη 1924) Κ α ί κ α τ ε υ θ ε ία ν γ ιά τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η έ ρ γ α τ ώ ν κ α ί ά γ ρ ο τ ώ ν !, συμ­ πλήρωνε ο Κολάροφ Ό Τύπος άναμασούσε πώς πολύ σύντομα θά δημιουργούνταν στήν 'Αμερική ένα «Γουόρκερς έντ Φάρμερς Πάρτι». πού δέ θά είτανε καθαρά προλεταριακό, μά πού παρόλ αϋτά θά ε'ίταν ταξικό, «γιά νά ά να τρ έψ ει τό κεφάλαιο». Τό τί σημαίνει ή έκφραση θά είχε ένα χαραχτήρα «ό χ ι κ α θ α ρ ά πρ ο λ ε τ α ρ ια κ ό, μ ά π α ρ ό λ ' αϋτά ταξικό», αϋτό, δέν υπάρχει ούτε ένας μονάχα άστρολόγος. ούτε άπ αύτήν ούτε άπό τήν άλλη πλευρά τού ’Ωκεανού, πού θά μπορούσε νά μάς

134

τό έξηγήσει Αυτό δέν είναι, ατό τέλος τού λογαριασμού, παρά η Πεπερική έκδορη τής Ιδέας «γιά τά δ ιμ ε ρ ή έ ρ γατικά κ α ί άγροτικά κό μ μ α τα » , γιά τά όποια θά μιλήσουμε πιό λεπτομεριακά στό κεφά­ λαιο πού άφορά τά διδάγματα τής κινέζικης έπανάστασης 'Εδώ θά εΐταν άρκετό νά σημειωθεί πώς ή άντιδραστική ιδέα τών μή προλετα­ ριακών κομμάτων πού θά είναι όμως παρόλ αύτά ταξικά, άναπτύχθηκε ολόπλευρα, στηριγμένη στή λεγάμενη «άριστερή» πολιτική τού 1924 πού χάνοντας τό έδαφος κάτω άπό τά πόδια της αρπάχτηκε άπό τόν Ράντιτς, τόν Λά Φολέτ καί τούς φουσκωμένους άριθμους τής Διεθνούς τών Χωρικών «Παραβρισκόμαστε σήμερα, έξιστορεϊ διυλίζοντας τόν κωνωπα ό Μιλιουτιν, ό άκαδημαϊκός αυτός τής κοινοτοπίας, μπροστά στό έξαιρετικά ένδειχτικό καί σημαντικό προτσές τού σπασίματος τών άγροτικών μαζών πού χωρί­ ζονται άπό τήν μπουρζουαζία, τής έπέμβασης τής άγροτιάς ένάντια στόν καπιταλισμό καί τής όλοένα καί πιό μεγάλης ένίσχυσης τού ένιαίου με­ τώπου τής άγροτιάς καί τής έργατικής τάξης πού παλεύει στις καπιταλιστι­ κές χώρες ένάντια στό καπιταλιστικό σύστημα», («ΠράθΒα», 27 τού Ιούλη 1924)

Ό Τύπος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, ολόκληρο τό 1924, δέ σταμάτησε ούτε λεπτό νά μιλάει γιά γενική «ρ ιζο σπ ασ τικο πο ίησ η τώ ν ά γ ρ ο τ ικ ώ ν μα ζώ ν». Σάν νά μπορούσε κανείς νά περιμένει κάτι πού έχει μιά ιδιαίτερη άξια άπ αϋτήν τή ριζοσπαστικοποίηση τών άγροτών, πού στις περισσότερες περιπτώσεις είναι φανταστική, καί πού γίνεται σέ μιά περίοδο πού είναι ολοφάνερο ότι οι έργάτες προχωρούν πρός τά δεξιά, όπου ένισχύεται η Σοσιαλδημοκρατία καί στερεώνεται ή μπουρζουαζία. Τό ίδιο λάθος πολιτικής φαντασιοπληξίας θά τό συναντήσουμε στό τέλος τού 1927 καί στις άρχές τού 1928 σ δτι άφορά τήν Κίνα, κι άκόμα ύστερα άπό κάθέ μεγάλη καί βαθιά έπαναστατική κρίση στήν όποια τό προλεταριάτο ϋφίσταται μιά ήττα πού άποφασίζει γιά πολλά χρόνια. Μετά, καί γιά πολύ καιρό άκόμα. έκδηλώνονται τά τραντάγ­ ματα άγανάχτησης τών καθυστερημένων καί μισοπρολεταριακών μαζών τής πόλης καί τής ύπαίθρου. όπως τά κυκλοτερή κύματα σχηματίζονται όταν ό βράχος πού έπεσε στό νερό έχει πιά πάει στόν πάτο "Αν ή ήγεσία άπονέμει σ' αύτά τά κύματα μιά δική τους άξια, έρμηνεύοντάς τα άντίθετα μέ τό προτσές πού διανύει ή έργατική τάξη, σά σημάδια πλησιάσματος τής έπανάστασης, αϋτό είναι ένα σύμπτωμα, συγκροτείστε το καλά, πού δείχνει χωρίς καμιά άμφιθολία πώς ή ηγεσία πάει γιά προϋπάντηση τυχοδιωχτισμών, τής μορφής έκείνων τής 'Εσθονίας ή τής Βουλγαρίας τού 1924, ή τής Καντώνας τού 1927

139

Τήν ίδια αυτή περίοδο τής υπεραριστερής πολιτικής τό Κομμουνι­ στικό Κόμμα Κίνας πιέστηκε τόσο πολύ ώστε μπήκε γιά μερικά χρόνια στό Κουομιτάγκ πού τό 5ο Συνέδριο τό άνακήρυξε «σ υ μπ α θο ύν Κ ό μμ α », ( « Π ρ ά β δ α » , 25 τού Ίούνη 1924), χωρίς νά έπιχειρήσει στά σοβαρά νά καθορίσει τόν ταξικό του χαραχτήρα Οσο προχωρούσαν τόσο καί περισσότερο έξιδανίκευαν τήν «έθνική έπα ναστα τική μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ία » Ετσι καί στήν ‘Ανατολή, ή ψευτοαριστερή πορεία, κλείνοντας τά μάτια καί φλέγόμενη άπό άνυπομονησία, ρίχνει τις βάσεις τού όπορτουνισμού πού άκολουθεΐ στή συνέχεια— όπορτουνισμό πού κλήθηκε ο Μαρτίνοφ νά τόν κωδικοποιήσει Ο Μαρτίνοφ εϊταν γιά τό κινέζικο προλεταριάτο ένας σύμβουλος πολύ σίγουρος, άφού ό ίδιος στή διάρκεια τών τριών ρώσικων έπαναστάσεων έτρεχε πίσω άπό τή μικροαστική τάξη Προσπαθώντας νά έπισπεύσουν τεχνητά τήν προσέγγιση τών προθεσμιών οχι μονάχα άρπάζονταν άπό τόν Ράντιτς καί τόν Λά Φολέτ, τά εκατομμύρια τών άγροτών τού Ντομπάλ καί τού Πέπερ, άλλά καί χάραζαν μιά ριζικά λαθεμένη προοπτική γιά τήν ‘Αγγλία Η άδυναμία τού Κομμουνιστικού Κόμματος ‘Αγγλίας έκανε νά γεννηθεί τότε η άνάγκη νά τό άντικαταστήσουν οσο τό δυνατό πιό γρήγο­ ρα μέ κάποιον παράγοντα πιό έντυπωσιακό Τότε άκριβώς έμφανίστηκε μιά λαθεμένη έχτίμηση τών τάσεων τού άγγλιρού τρέιντ -γιουνιονισμοϋ Ο Ζηνόθιεφ άφησε νά έννοηθεΐ ότι προεξο­ φλούσε τόν έρχομό τής έπανάστασης. όχι διαμέσου τής στενής στοάς τού Κομμουνιστικού Κόμματος ‘Αγγλίας, άλλά περνώντας άπό τή φαρδιά λεωφόρο τών Εργατικών Ενώσεων. Ύποκατάστησαν τήν πάλη πού διεξαγόταν διαμέσου τού Κομμουνιστικού Κόμματος γιά τήν κατάχτηση τών μαζών πού εϊταν όργανωμένες στίς Εργα­ τικές Ενώσεις, μέ τήν έλπίδα νά χρησιμοποιήσουν οσο τό δυνατό πιό γρήγορα τόν ολοέτοιμο μηχανισμό αϋτών τών Ενώσεων γιά σκοπούς έπαναστατικούς Χάρη σ αύτό τον τρόπο άντιμετώπισης τού ζητήματος διογκώθηκε στή συνέχεια ή σημασία τής πολιτικής τής Άγγλορωσικής ‘ Επιτροπής31 πού κατάφερε ένα βαρύ πλήγμα τόσο στή Σοβιετική Ένωση οσο καί στήν άγγλική έργατική τάξη — χτύ­ πημα πού δέν ξεπεράστηκε σέ σοβαρότητα παρά μόνο άπό τήν ήττα πού ύποστήκαμε στήν Κίνα « Τ ά Μ α θ ή μ α τ α τ ο ύ Ό χ τ ώ θ ρ η » γραμμένα άπό τό καλοκαίρι τού 1924 άναιροϋν μέ τόν άκόλουθο τρόπο τήν ‘ιδέα νά συντομέψουμε τό δρόμο καταφεύγοντας στή φιλία τού Πόρσελ καί τού Κούκ, όπως τό άπόδειξε η κατοπινή έξέλιξη αϋτής τής ιδέας « Η προλεταριακή έπανάσταση δέν μπορεί νά θριαμβεύσει χωρίς κόμμα, έξω

άπό τό κόμμα, περνώντας δίπλα άπό τό κόμμα, μέ ένα ύποκατάστατο τού κόμ­ ματος Αύτό είναι τό βασικό δίδαγμα τής δεκαετίας πού πέρασε Είναι

136

άλήθεια πώς τά άγγλικά συνδικάτα μπορούν νά γίνουν ένας Ισχυρός μοχλός τής προλεταριακής έπανάστάσης- μπορούν μάλιστα μέσα οέ όριομένες συν­ θήκες καί γιά μιά όρισμένη περίοδο νά άντικαταστήοουν τά Σοβιέτ τών έργατών Δέν μπορούν όμως νά παίξουν αύτό τό ρόλο έξω άπό τό Κομμου­ νιστικό Κόμμα καί γιά ενα λόγο παραπάνω ένάντιά του Δέν μπορούν νά τόν φέρουν σέ πέρας παρά μέ τόν ορο ότι ή κομμουνιστική έπίδραση στά συνδικάτα γίνεται άποφασιστική Έχουμε πληρώσει πάρα πολύ άκριβά μέχρι νά φτάσουμε σ' αύτό τό συμπέρασμα σχετικά μέ τό ρόλο καί τή οπούδαιότητα τού Κόμματος στήν προλεταριακή έπανάσταση, γιά νό τό όπαρνηθούμε τόσο εύκολα ή καί άπλώς νά μετριάσουμε τή απουδαιότητά του»,

(Τρότσκι

«Έ ργο»,

Τόμ 3ος, Μέρος 1 σελ 9)

Τό ίδιο πρόβλημα έχει τεθεί μ' έναν τρόπο πιό έχτεταμένο στό βιβλίο μου « Π ο ύ π ά ε ι ή Α γ γ λ ία ;» πού άπό τήν πρώτη μέχρι τήν τε­ λευταία του σελίδα είναι άφιερωμένο στό νά άποδείξει πώς η άγγλική έπανάσταση δέ θά μπορούσε νά περάσει, ούτε κι αϋτή, παρά μόνο άπό τήν κομμουνιστική πόρτα. 'Αλλά έφαρμόζοντας μιά πολι­ τική σωστή, τολμηρή, άδιάλλαχτη, άπαλλαγμένη άπό κάθε αϋταπάτη γιά πλάγιους δρόμους, τό Κομμουνιστικό Κόμμα 'Αγγλίας μπορεί νά μεγαλώσει καί νά ώριμάσει μέ αλματα. καί νά φτάσει σέ μερικά χρό­ νια στό ύψος τών καθηκόντων του. Οι υπεραριστερές αϋταπάτες τού 1924 μεγάλωσαν χάρη σέ μιά δεξιά μαγιά. Γιά νά άποκρύψουν άπό τούς άλλους καί άπό τόν εαυτό τους τή σοβαρότητα τών σφαλμάτων καί τών ηττών τού 1923, έπρεπε νά άρνηθούν τό προτσές προσανατολισμού πρός τά δεξιά πού παραγόταν μέσα στό προλεταριάτο καί νά έξογκώσουν μ εναν αισιόδοξο τρόπο τό έπαναστατικό προτσές, πού παραγόταν στις άλ­ λες τάξεις. Αύτό εϊταν ή άρχή τού γλιστρήματος πού οδηγεί άπο τήν προλεταριακή γραμμή στή γραμμή τού κεντρισμού, δηλαδή στή γραμμή τής μικροαστικής τάξης — γραμμή, πού, άν λάβουμε ύπόψη τήν ένίσχυση τής σταθεροποίησης, οφείλε στή συνέχεια νά άπελευθερωθεί άπό τό ύπεραριστερό κοχύλι της καί νά έκδηλωθεί σάν χοντροκομμένα συμφιλιωτική, στήν ΕΣΣΔ, στήν Κίνα, στήν 'Αγ­ γλία. στή Γερμανία καί οπουδήποτε άλλού.

137

8. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΔΕΞΙΟΥ ΓΛΙΣΤΡΗΜΑΤΟΣ Ή πολιτική τών πιό σημαντικών Κομμουνιστικών Κομμάτων πού καταστρώθηκε σύμφωνα μέ τή μέθοδο πού ύπόδειξε τό 5ο Συνέδριο έφτασε πολύ γρήγορα στήν πλήρη χρεοκοπία. Τά ψευτο— «άριστερά» λάθη πού καθυστέρησαν τήν άνάπτυξη τών Κομμουνιστικών Κομμάτων καθόρισαν στή συνέχεια μιά ώθηση πρός ένα καινούργιο έμπειρικό ζίγκ ζάγκ, δηλαδή ένα έπιταχυνόμενο γλίστρημα πρός τά δεξιά. Ή ζεματισμένη γάτα φοβάται καί τό κρύο τό νερό Ο'ι «άριστερές» Κεντρικές ’ Επιτροπές ολόκληρης μιάς σειράς Κομμάτων έκθρονίστηκαν τόσο παράνομα όσο παράνομα είχαν έγκατασταθεί πριν άπό τό 5ο Συνέδριο® Ο άριστερισμός τών τυχοδιωχτών πα­ ραχωρούσε τή θέση του σ' έναν άνοιχτά έκδηλωμένο όπορτουνισμό κεντροδεξιού τύπου Γιά νά γίνει κατανοητός ό χαραχτήρας καί ο ρυθμός τής στροφής πρός τά δεξιά μέσα στήν όργάνωση. πρέπει νά υπενθυμίσουμε ότι άπό τόν Σεπτέμβρη άκόμα τού 1924 ό Στάλιν. πού διεύθυνε αυτή τή στροφή, υπολόγιζε πώς τό πέρασμα τής ήγεσίας τών Κομμάτων στά χέρια τών Μάσλοβ, Ρούθ «Ρίσερ, Τρέιντ. Σουζάν Ζιρόλ, κλπ, εϊταν η έκφραση τής μπολσεβικοποίησης τών Κομμάτων πού άνταποκρίνεται στις άπαιτήσεις τών μπολσεβίκων έργατών πού προχωρούν πρός τήν έπανάσταση καί «θέλουν νά έ χ ο υ ν ά ρ χ η γ ο ύ ς έ π α ν α σ τότες*». «Τό έξάμηνο πού κύλησε, έγραφε ο Στάλιν, είναι άξιοσημείωτο, άπό τήν ά­ ποψη ότι παρουσιάζει ένα ριζικό σπάσιμο στή ζωή τών Κομμουνιστικών Κομ­ μάτων τής Δύσης πρός τήν κατεύθυνση μιάς άποφαοιστικής διάλυσης τών σοσιαλδημοκρατικών έπιβιώοεων, πρός τήν κατεύθυνση τής μπολοεβικοποίησης τών στελεχών τού Κόμματος, πρός τήν κατεύθυνση τής άπομόνωσης τών όπορτουνιστικών στοιχείων», («Πράββα», 20 τού Σεπτέμβρη 1924) Όμως, δέκα περίπου μήνες άργότερα οί αύθεντικοί « μ π ο λ σ ε β ί­ κο ι» , ο'ι «έπαναστάτες ά ρ χ η γο ί» είχαν χαραχτηριστει σοσιαλδημο­

κράτες καί άποστάτες, είχαν παραμεριστεί άπό τήν ηγεσία καί είχαν κυνηγηθεί άπό τό Κόμμα. Παρά τόν πανικό πού χαραχτήριζε τίς άλλαγές τών ηγετών, πού τις πραγματοποιούσαν καταφεύγοντας συχνά σέ τεχνάσματα καί σέ χοντροκομμένα καί δόλια μέτρα τού μηχανισμού, είναι άδύνατο νά χαραχτεί κάποια αϋστηρή διαχωριστική γραμμή στον τομέα τών Ι­ δεών άνάμεσα στή φάση τής ϋπεραριστερής πολιτικής καί τής περιό­ δου τού γλιστρήματος στόν όπορτουνισμό πού τόν άκολούθησε Στά προβλήματα τής βιομηχανίας καί τής άγροτιάς στήν ΕΣΣΔ, τής άποικιακής μπουρζουαζίας, τών «άγροτικών» κομμάτων στίς καπιτα­ λιστικές χώρες, τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα, τού ρόλου τού κόμματος στήν προλεταριακή έπανάσταση, οί ρεβιζιονιστικές τάσεις βρίσκονταν σέ πλήρη άνθηση στά 1924-25 κρυμμένες κάτω άπό τή σημαία τής πάλης ένάντια στόν «τροτσκισμό» Αύτές οί τάσεις προσέδοσαν στις άποφάσεις τής Συνδιάσκεψης τού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκων) τής ΕΣΣΔ τόν Απρίλη τού 1925 τή διαπρε­ πή όπορτουνιστική έκφρασή τους Η πορεία πρός τα δεξιά, άν τήν έξετάσουμε σ όλη της τήν έχταση, εϊταν μιά σχεδόν τυφλή, καθαρά έμπειρική καί όψιμη προσπάθεια προσαρμογής στήν έπιβράδυνση πού ϋπέστη η άνάπτυξη τής έπανάστασης έξαιτίας τής ήττας τού 1923. Ο Μπουχάριν. άρχικά άντιμετώπιζε τό ζήτημα ϋπολογίζοντας στή «διαρκή» άνάπτυξη τής έπανάστασης, μέ τήν έννοια τήν πιό άμεση καί τήν πιό μηχανιστική αϋτής τής λέξης Ό Μπουχάριν δέ δεχόταν καμιά «παύση», ούτε διακοπή, ούτε υποχώρηση Υπολόγιζε σάν έπαναστατικό καθήκον τή συνέχιση «τής έπίθεσης» μέσα σέ όποιεσδήποτε συνθήκες Τό άρθρο τού Στάλιν « Γ ιό τ η Δ ιε θ ν ή Κ α τ ά ­ σ τ α σ η » , πού ήδη παραθέσαμε πιό πάνω, άρθρο πού κατά κάποιο τρόπο είναι ένα πρόγραμμα (καί πού γενικά είταν ή πρώτη έπέμθαση τού Στάλιν σέ διεθνή προβλήματα) δείχνει πώς καί ό δεύτερος συγ­ γραφέας τού Σχεδίου άναγκάστηκε, στή διάρκεια τής πρώτης περιό­ δου τής πάλης ένάντια στόν «Τροτσκισμό», νά άποδεχτεί τήν ίδια «άριστερή» μηχανιστική άντίληψη σύμφωνα μέ τήν όποια ϋπήρχε πάντα καί άμετάθλητα ή «ά π ο σ ύ ν θ ε σ η » τής Σοσιαλδημοκρατίας, η «ρ ιζ ο σ π α σ τ ικ ο π ο ίη σ η » τών έργατών, η «άνάπτυξη» τών Κομμουνιστι­ κών Κομμάτων, ή έπανάσταση «πού πλησιάζει» Όσο γιά κείνον πού κοιτάζει γύρω του καί πού κάνει διακρίσεις, αϋτός είναι «λικβινταριστής». Ή τάση αϋτή χρειάστηκε ένάμιση χρόνο, ύστερα άπό τό σπάσιμο πού είχαμε στήν εϋρωπαίκή κατάσταση, τό 1923. γιά νά κατανοήσει τήν άλλαγή καί πανικόβλητη νά μεταμορφωθεί ριζικά Χωρίς νά έχει κατανοήσει συνολικά τήν έποχή μας καί τίς τάσεις πού αύτή περιλα­

130

βαίνει, ή ήγεσία προσανατολιζόταν πασπατεύοντας (Στάλιν), καί συμπληρώνοντας τά κομμάτια των συμπερασμάτων, πού μ αύτό τόν τρόπο καταχτούσε, μέ σχήματα σχολαστικά πού κάθε τόσο άνανέωνε (Μπουχάριν). Γι αύτό τό λόγο ή πολιτική γραμμή στό σύνολό της άποτελεϊ μιά αλυσίδα όπό ζίγκ— ζάγκ Ένώ η Ιδεολογική γραμμή εί­ ναι ένα καλειδοσκόπιο σχημάτων πού τείνει νά οδηγήσει σέ παραλογισμό κάθε τμήμα τών σταλινικών ζίγκ— ζάγκ Τό 6ο Συνέδριο θά ένεργούσε σοφά αν άποφάσιζε νά συγκεντρώ­ σει, διαμέσου μιας ειδικής έπιτροπής. σέ ένα καί μόνο σύνολο, όλες τίς θεωρίες πού κατασκεύασε 6 Μπουχάριν γιά νά άποτελέσουν, λό­ γου χάρη, μιά βάση έπιχειρημάτων γιά άλα τά στάδια τής Αγγλορωσικής ‘ Επιτροπής. Θά έπρεπε νά τίς κατατάξει χρονολογικά, νά τίς ταχτοποιήσει συστηματικά γιά νά έπιχειρήσει νά χαράξει τό πυρετι­ κό διάγραμμα τών σκέψεων πού περιλαβαίνουν Αϋτο θά ειταν ενα στρατηγικό διάγραμμα άπό τά πιό πλούσια σέ διδάγματα Τό ίδιο συμβαίνει μέ τήν κινέζικη έπανάσταση. μέ τήν οικονομική άνάπτυξη τής ΕΣΣΔ καί μέ άλα τά άλλα ζητήματα μικρότερης σπουδαιότητας Έ νας

τ υ φ λ ό ς έ μ π ε ι ρ ι σ μ ό ς π ο λ λ α π λ α α ια σ μ έ ν ο ς μ έ σ χ ο λ α σ τ ικ ισ μ ό ,

νά ποιά είναι η πορεία πού δέν έχει άκόμα καταδικαστεί άνελέητα Ό έμπειρισμός αϋτός έκδηλώθηκε μέ τόν πιό όλέθριο τρόπο σέ τρία κεφαλαιώδη προβλήματα στήν έσωτερική πολιτική τής ΕΣΣΔ στήν κινέζικη έπανάσταση, καί στήν Άγγλορωσική Επιτροπή Καί διαδόθηκε μέ τήν ίδια έννοια μά λιγότερο φανερά, καί μ έναν τρόπο λιγότερο όλέθριο όσοναφορά τά άμεσα άποτελέσματά του, σέ ολα. γενικά, τά ζητήματα τής πολιτικής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Όσοναφορά τά έσωτερικά προβλήματα τής ΕΣΣΔ η πολιτική τού γλιστρήματος άναλύθηκε μ έναν άρκετά ολοκληρωμένο τρόπο στήν « Π λ α τ φ ό ρ μ α τ ώ ν Μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν — λ ε ν ιν ισ τ ώ ν ( Α ν τ ι π ο λ ίτ ε υ σ η ) » Ε­ δώ είμαστε υποχρεωμένοι νά άναφερθούμε μόνο σ αύτήν Η πλατ­ φόρμα λαβαίνει τώρα ένα είδος έπιβεβαίωσης άπό τίς πιό άπροσδόκητες όλες οι προσπάθειες πού έγιναν άπό τή σημερινή ηγεσία τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ (μπολσεβίκων) νά άποφύγει τίς συνέπειες τής πολιτικής τού 1923-1928 είναι βασισμένες πάνω σέ τσιτάτα πού έχουν άντληθεϊ. σχεδόν κατά γράμμα, άπό τήν « Π λ α τ ­ φ ό ρ μ α » , πού τούς συγγραφείς καί τούς οπαδούς της τούς έχουν διασκορπίσει στις φυλακές καί στούς τόπους έξορίας Τό γεγονός οτι οι σημερινοί ήγέτες κατάφυγαν σάν ομάδες καί σάν άτομα στήν « Π λ α τ φ ό ρ μ α » , χωρίς νά υπάρχει μιά συνέπεια στις πράξεις τους, κά­ νει τήν καινούργια στροφή πρός τά άριστερά έξαιρετικά άσταθή καί άβέβαιη Ταυτόχρονα όμως δίνει μιά άκόμα πιό μεγάλη άξια στήν « Π λ α τ φ ό ρ μ α » σάν γενικευμένη έκφραση τής πολιτικής τού Λένιν Είμαστε υποχρεωμένοι νά άναλύσουμε πιό λεπτομερειακά τό ζή­ τημα τής κινέζικης έπανάστασης σ ένα ειδικό κεφάλαιο (τό 3ο τού

33

βιβλίου), παίρνοντας υπόψη τήν άποφασισπκή σπουδαιότητα πού έ­ χει αυτό τό πρόβλημα γιά τήν Κομμουνιστική Διεθνή, καί γιατί στήν παρουσιάστηκε μ’ έναν τρόπο έξαιρετικά άνεπαρκή, έλλειπή καί καμιά φορά μάλιστα μ έναν τρόπο πραγματικά άνακριθή έξαιτίας τού Ζηνόθιεφ Όσοναφορά τήν Άγγλορωσική 'Επιτροπή, τό τρίτο ζήτημα άπό ά­ ποψη σπουδαιότητας, πού περιέχεται στήν στρατηγική έμπειρία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς πού άποχτήθηκε στή διάρκεια τών τελευ­ ταίων χρόνων, ύστερα άπ' όλα αϋτά πού ειπώθηκαν άπό την 'Αντιπο­ λίτευση σέ μιά σειρά άρθρα, ομιλίες καί θέσεις δέ μάς μένει πιά παρά νά κάνουμε έδώ ενα σύντομο άπολογισμό Ή άφετηρία τής Άγγλορωσικής Επιτροπής, όπως εχουμε κιόλας δει. ε'ίταν μιά άνυπόμονη έπιθυμία νά πηδήξουμε πάνω άπό τό νεαρό Κομμουνιστικό Κόμμα πού άναπτυσσόταν πάρα πολύ άργά. Αύτό έδοσε σ ολόκληρο τό πείραμα, ήδη πριν άπό τή γενική άπεργία. ένα λαθεμένο χαραχτήρα Υπολόγιζαν μήπως τήν Άγγλορωσική 'Επιτροπή σάν μιά συμμαχία προσωρινή άνάμεσα σέ άνώτερες σφαίρες πού θά έπρεπε νά σπάσει, καί μάλιστα μ έναν έπιδειχτικό τρόπο, στήν πρώτη σοβαρή δοκιμα­ σία γιά νά έκθέσει τό Γενικό Συμβούλιο, Οχι, τήν άντιμετώπιζαν, καί όχι μονάχα οι Στάλιν. Μπουχάριν, Τόμσκι. κλπ, άλλά καί ό Ζηνόθιεφ, σάν ένα «δεσμό φιλίας» μεγάλης διάρκειας, σάν ένα όργανο προ­ ορισμένο νά κάνει, μέ μιά συστηματική έργασία, έπαναστατικές τις έργατικές μάζες Βλέπανε σ αϋτή τήν Επιτροπή αν όχι τήν πόρτα, τουλάχιστον μιά προσέγγιση στήν πόρτα άπ όπου θά έπρεπε νά περάσει η έπανάσταση τού άγγλικού προλεταριάτου Η Άγγλορωσική Επιτροπή, πού ειταν μιά προσωρινή συμμαχία. μεταμορφω­ νόταν ολο καί πιό πολύ σέ μιά άναλλοίωτη άρχή, τοποθετημένη πά­ νω άπό τήν πάλη τών τάξεων Αύτό τό είδαμε καθαρά στή διάρκεια τής γενικής άπεργίας

«Π λατφόρμα»

Τό κίνημα τών μαζών περνώντας άνοιχτά σέ μιά έπαναστατική φά­ ση, ξανάρριξε στό στρατόπεδο τής άστικής άντίδρασης τούς φιλε­ λεύθερους πολιτικούς τών 'Εργατικών πού είχαν προχωρήσει κάπως πρός τά άριστερά Πρόδοσαν άνοιχτά καί έσκεμμένα τή γενική άπερ­ γία Στή συνέχεια ύπόσκαψαν καί πρόδοσαν τήν άπεργία τών άνθρακωρύχων Ό ρεφορμισμός έμπεριέχει πάντα τή δυνατότητα μιάς προδοσίας Αύτό όμως δέ σημαίνει άκόμα πώς ό ρεφορμισμός καί η προδοσία ταυτίζονται σέ κάθε στιγμή Μπορεί κανείς νά κάνει προσωρινές συμφωνίες μέ τούς ρεφορμιστές όταν κάνουν ένα βήμα μπροστά Όταν όμως, τρομαγμένοι άπό τήν άνάπτυξη τού κινή­ ματος, τό προδίδουν, τό νά διατηρείς τή συμμαχία πού σχημάτισες μαζί τους είναι σά νά άνέχεσαι μ' έναν έγκληματικό τρόπο τούς προ­

141

δότες, σάν νά σκεπάζεις τήν προδοσία τους Η γενική άπεργία είχε σάν σκοπό νά έξασκήσει. μέ τή δύναμη τών πέντε εκατομμυρίων έργατών. μιά μαζική πίεση ένάντια στους βιομήχανους καί τό κράτος Πραγματικά τό ζήτημα τής βιομηχανίας άνθρακος εϊταν τό πρόβλημα τό πιό σημαντικό τής κρατικής πολιτικής Μέ τήν προδοσία τής ήγεσίας, ή άπεργία σαμποταρίστηκε άπό τό πρώτο της στάδιο Υστερα άπ αυτό εϊταν μεγάλη αυταπάτη τό νά πιστεύει κανείς πώς μόνη, άπομονωμένη. η οικονομική άπεργία τών άνθρακωρύχων θά μπορούσε νά πετύχει αϋτό πού ή γενική άπεργία δέν πέτυχε Σ ’ α ύ τ ό ά κ ρ ιβ ώ ς β ρ ισ κ ό τ α ν ή δ ύ ν α μ η τ ο ϋ Γ ε ν ικ ο ύ Σ υ μ ­ β ο υ λ ί ο υ . Μέ ψυχρό υπολογισμό, οδήγησε τούς άνθρακωρύχους στήν ήττα ύστερα άπο τήν οποία σημαντικά έργατικά στρώματα επρεπε νά πεισθούν πώς οι ντιρεχτίβες τών προδοτών τού Γενικού Συμβουλίου ειταν «σωστές» καί «δικαιολογημένες» Η διατήρηση τής συνδικαλιστικής συμμαχίας μέ τό Γενικό Συμ­ βούλιο καί η βοήθεια πού δόσαμε ταυτόχρονα στήν άπομονωμένη καί παρατεινόμενη οικονομική άπεργία τών άνθρακωρύχων, ένάντια στήν οποία έπέμβαινε τό Γενικό Συμβούλιο, φαίνονταν σάν νά είχαν υπολογιστεί άπό τά πριν γιά νά έπιτρέψουν στούς ήγέτες τών 'Ερ­ γατικών Ενώσεων νά άποσυρθούν μέ τις λιγότερες θυσίες άπό τις πολύ όδυνηρές αύτές δοκιμασίες Ά π ό έπαναστατική άποψη, έγινε φανερό πώς ό ρόλος τών ρώσικων συνδικάτων εϊταν πολύ μειονεχτικός καί πραγματικά άξιολύπητος Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς ή υπεράσπιση μιας οικονομικής άπεργίας, άκόμα κι όταν είναι μεμονωμένη, είναι ένα καθήκον Για τούς έπαναστάτες δέν μπορεί νά υπάρχει διαφορετική άποψη πάνω σ αύτό τό θέμα Αύτή όμως ή βοήθεια δέν έπρεπε νά έχει μονάχα οικονομικό, μά καί έπαναστατικό— πολιτικό χαραχτήρα Η Γ Σ Ε Ρωσίας έπρεπε νά πει άνοιχτά στήν Ομοσπονδία Άνθρακωρύχων καί σ ολόκληρη τήν έργατική τάξη τής Αγγλίας άτι ή άπεργία τών άν­ θρακωρύχων δέν είχε σοβαρές πιθανότητες έπιτυχίας παρά στην περίπτωση πού μέ τήν έπιμονή της. τή συνοχή καί τήν εχτασή της εϊταν ικανή νά άνοίξει τό δρόμο γ ιά μ ι ό κ α ιν ο ύ ρ γ ια έ κ ρ η ξ η τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς ά π ε ρ γ ί α ς . Και δέν μπορούσαν να φτάσουν έκεϊπαρα παλεύον­ τας άμεσα και άνοιχτά ένάντια στό Γενικό Συμβούλιο, που εϊταν το πραχτορεΐο τής κυβέρνησης καί τών βιομηχάνων ανθρακος Η πάλη γιά τή μετατροπή τής οικονομικής άπεργίας σέ πολιτική άπεργία θα επρεπε νά σημαίνει πώς είχε έκραγεϊ ένας λυσσασμένος πολιτικός καί όργανωτικός πόλεμος ένάντια στό Γενικό Συμβούλιο Καί τό πρώτο βήμα πού οδηγούσε σ αύτόν to v πόλεμο επρεπε νά είναι η διάλυση τής Άγγλορωσικής Επιτροπής πού είχε καταντήσει ενα άντιδραστικό έμπόδιο. μιά σφαίρα πού έσερναν οι έργάτες στά

142

πόδια τους Κάνεις έπαναστάτης που ζυγίζει τά λόγια του δε θά μπορούσε να βεβαιώσει πώς προχωρώντας πρός αυτή τήν κατεύθυνση ή νίκη θά είταν έ ξ α σ φ α λ ισ μ έ ν η . Μά δέν είταν δ υ ν α τ ό νά φτάσει κανείς στή νίκη παρά άκολουθώντας αύτό τό δρόμο Η άποτυχία πού θά μπο­ ρούσε νά συναντήσει σ αύτό τό δρόμο θά είταν μιά ήττα πάνω στό δρόμο πού μπορούσε σ τ ή σ υ ν έ χ ε ια νά τόν οδηγήσει στήν νίκη Μιά τέτια ήττα διδάσκει, δηλαδή ένισχύει τις έπαναστατικές ιδέες μέσα στήν έργατικη τάξη Ένώ. υποστηρίζοντας μονάχα οικονομικά μιά έπαγγελματική απεργία, πού χωρίς διέξοδο τραβάει σέ μάκρος, (έπαγγελματικη άπο την άποψη τών μεθόδων της. έπαναστατικη και πολίτικη άπο την άποψη τών στόχων της) δέν θά εκανε τίποτε άλλο άπό τό να χύνει νερό στό μύλο τού Γενικού Συμβουλίου πού περιμενε ήσυχα νά έξαντληθεΐ η άπεργια γιά να άποδείξει πώς είχε «δίκιο» Δε χρειάζεται νά πούμε πως δεν εϊτανε εύκολο νά περιμένει έτσι πολλούς μήνες παριστάνοντας ανοιχτά τό κίτρινο. Καί άκριθώς στην πολύ κρίσιμη αύτή περίοδο, το Γενικό Συθμούλιο είχε άναγκη άπο ενα πολίτικο καμουφλάζ γιά νά ξεγελάσει τις μάζες τήν Άγγλορωσική Επιτροπή Ετσι τά ζητήματα τής θανάσιμης ταξικής πάλης ανάμεσα στό Γενικό Συμβούλιο καί τούς άνθρακωρύχους φαίνονταν νά μεταμορφώνονται σέ προβλήματα φιλικής συζήτησης άναμεσα σέ συμμάχους τού ίδιου συνασπισμού, άνάμεσα στό Γενικό Συμβούλιο και τή Γ Σ.Ε. Ρωσίας, για νά καθορίσουν ποιος δρομος είταν για την ωρα ο καλύτερος ο δρόμος τής συμφωνίας η ο δρομος τής μεμονωμένης οικονομικής πάλης Τό τέλος τής άπεργίας εφερε άναπόφευχτα μιά συμφωνία, δηλαδή έλυσε τραγικά τή συνδικαλιστι­ κή «συζήτηση» πρός οφελος τού Γενικού Συμβουλίου Η πολιτική τής Άγγλορωσικής Επιτροπής, λόγω τής λαθεμένης γραμμής πού άκολούθησε. είταν άπό τήν άρχή μέχρι τό τέλος μιά βοήθεια στό Γενικό Συμβούλιο, ένα στήριγμα τού Γενικού Συμ­ βουλίου μια ένισχυση τού Γενικού Συμβουλίου Ακόμα καί τό γεγο­ νός οτι η άπεργια τροφοδοτήθηκε γιά πάρα πολύ καιρό, άπό οικο­ νομική άποψη χάρη στις τεράστιες θυσίες τών ρωσων έργατών. έξυπηρετησε οχι τούς άνθρακωρύχους. ούτε τό Κομμουνιστικό Κόμμα Αγγλίας, άλλά όπως πάντα το ίδιο τό Γενικό Συμβούλιο Υστερα άπό τό πιό μεγάλο έπαναστατικο κίνημα πού γνώρισε η 'Αγ­ γλία άπό τήν έποχή τού Χαρτισμού τό Κομμουνιστικό Κόμμα Αγ­ γλίας άναπτυχθηκε έλάχιστα ένώ τό Γενικό Συμβούλιο εδραιώθηκε περισσότερό άπ οσο πριν τή γενική άπεργια Νά τά άποτελεσματα τού «σ τρα τηγικο ύ αυτού ελιγμού» πού είναι μοναδικός στό είδος του

143

Τό πείσμα πού έδειξαν γιά τή διατήρηση τής συμμαχιας με το Γενικό Συμβούλιο, πού, στήν άτιμωτική Συνδιάσκεψη τού Βερολίνου, τόν Α π ρίλη τού 1927. έφτασαν στό σημείο νά γονατίζουν κυριολεχτικά μπροστά του. το έξήγησαν, άναφερόμενοι πάλι, όπως πάντα στή «σταθεροποίηση» Βλέπετε, όταν η έπανάσταση άργεΐ νά ρθεί είναι κανείς υποχρεωμένος νά αρπάζεται άκομα κι άπό τόν Πόρσελ Τό έπιχείρημα αύτό. πού φαίνεται άσυνήθιστα βαθύ σ ενα σοβιετικό ύπάλληλο ή σ έναν τρέιντ-γιουνιονιστή τύπου Μελνιτσάνσκι άποτελεϊ στήν πραγματικότητα ενα ολοκληρωμένο δείγμα τυφλού έμπειρισμού, πού, σά νά μήν έφταναν ολα τά άλλα, έχει προσβληθεί άπο σχολαστικισμό Τί θά σήμαινε η έκφραση «σταθεροποίηση» αν τη χρησιμοποιούσε κανείς στήν άγγλική οικονομία καί πολιτική προ­ παντός τό 1926-27, Ανάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων. Βελτίω­ ση τής οικονομικής κατάστασης Καλύτερες προοπτικές για τό μέλλον Σχετική εύμάρεια καί κάλμα τών έργατικών μαζών. Τίποτε άπ όλα αύτά Ολόκληρη η λεγάμενη σταθεροποίηση τού βρεταννικοΰ καπιταλισμού στηρίζεται πάνω στή συντηρητική δύναμη τών παλιών έργατικών όργανώσεων. σ όλες τις τάσεις και άποχρώσεις τους, μπροστά στήν άδυναμια καί την άναποφασιστικοτητα τού Κομμουνιστικού Κόμματος ‘Αγγλίας Η έπανάσταση. άπό τήν άποψη τών οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων τής ‘Αγγλίας, είναι άπολύτως ώριμη Τό ζήτημα βρίσκεται άποκλειστικά στόν πολιτικό το­ μέα Τά βασικά στηρίγματα τής σταθεροποίησης άπαρτιζονται άπό τις άνώτερες σφαίρες τού ‘ Εργατικού Κόμματος καί τών ‘Εργατικών Ενωσεων. πού στήν Αγγλία άποτελούν ενα καί τό αύτό σύνολο, που όμως, άκολουθεί πιστά τό νόμο τού καταμερισμού τής έργασίας Αν λάβουμε υπόψη τήν κατάσταση πού βρίσκονταν οί έργαζόμενες μάζες στή διάρκεια τής γενικής άπεργίας. τή βασική θέση στό μη­ χανισμό τής καπιταλιστικής σταθεροποίησης τήν κατείχαν οχι ο Μακντόναλντ καί ο Τόμας, άλλά ο Πάγκ, ο Πόρσελ. ο Κούκ καί Σία Αύτοι ένεργούν κι ο Τόμας συμπληρώνει Χωρίς τόν Πόρσελ. ο Τόμας χάνει κάθε έρεισμα, καί ο Μπάλντουιν μαζί μέ τόν Τόμας Ο ψεύτικος ο διπλωματικός, ο μασκαρεμένος «άριστερισμός» τού Πόρσελ. που συμφιλιώνεται πότε έναλλάξ, πότε ταυτόχρονα, μέ τούς άνθρώπους τής έκκλησίας καί μέ τούς μπολσεβίκους, πού είναι πάντα έτοιμος όχι μονάχα νά υποχωρήσει, μά καί να προδόσει νά ποιο είναι το βασικό φρένο τής άγγλικής έπαναστασης Ή σταθεροποίηση είναι ο Πορσελισμός. Απ αύτό βλέπει κανείς τί θεωρητικό παραλογισμο έκφράζει ό τυφλός όπορτουνισμός πού υπαινισσόταν τήν ύπαρξη τής «σταθεροποίησης» γιά νά δικαιολογήσει τό πολιτικό μπλοκ που έφτιαξε μέ τόν Πόρσελ Μά γιά νά κλονιστεί η «σταθεροποίηση» έπρεπε πρώτα άπ όλα νά χτυπηθεί δυνατά ο Πορσελισμός Τό να διατηρείς μέσα σ αύτή τήν κατάσταση τών έργατικών μαζών, έστω

καί μιά σκιά άλληλεγγύης μέ τό Γενικό Συμβούλιο, είναι το πιο μεγάλο έγκλημα, η πιό αισχρή καταισχύνη Α κό μ α καί η πιό σωστή στρατηγική δέν οδηγεί πάντα στή νίκη "Αν ενα στρατηγικό σχέδιο είναι σωστό, αϋτό τό έξακριβώνει κανείς έξετάζοντας το όπό τήν άποψη αν άκολουθεΐ τή γραμμή τής πραγμα­ τικής άνάπτυξης τών ταξικών δυνάμεων, όν έχτιμά μέ ενα ρεαλι­ στικό τρόπο τά στοιχεία αϋτής τής όναπτυξης Η ήττα η πιό οδυ­ νηρή. η πιό άτιμωτική και η πιό όλέθρια για ένα κίνημα, ήττα χαραχτηριστικά μενσεβίκικη.' είναι αϋτη πού προέρχεται άπο μια λαθεμένη άνάλυση τών τάξεων, όπό μιά ύποτίμηση τών έπαναστατικών συντε­ λεστών. άπο μια έξιδανίκευση τών έχθρικών δυνάμεων Οι ήττες υας στήν Κίνα καί τήν Αγγλία ειταν τετιου είδους Τί περίμενε κανείς όπό τήν Άγγλορωσική Επιτροπή για την ΕΣΣΔ Τόν Ιούλη τού 1926. στην κοινή συνεδρίαση τής Ολομέλειας της Κεντρικής 'Επιτροπής καί τής Κεντρικής 'Επιτροπής Ελέγχου, ο Στάλιν μάς δίδασκε τά παρακάτω « Ο σκοπός αυτού του μπλοκ (τής Άγγλορωσικής Επιτροπής) ουνίοταται ατό νά οργανώσει ενα πλατύ κίνημα τής έργατικής τάξης ενάντια σε και­ νούργιους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και γενικά εναντία σέ κάθε έπεμβαοη στή χωρά μας που προέρχεται (ιδιαίτερα) όπο τις πιό ισχυρές ιμπεριαλι­ στικές δυνάμεις τής Εύρωπης και ειδικότερα απο τήν Αγγλία» Διδάσκοντάς μας. έμός τούς άντιπολιτευόμενους. πώς πρέπει «να μεριμνήαουμε για τήν υπεράσπιση τής πρώτης στόν κόσμο εργατικής Δημοκρατίας έναντια στήν έπεμθαση». (έμείς. φυσικά, το Αγνοούσαμε αυ­

τό). ο Στάλιν πρόσθετε -"Αν τα Αντιδραστικό αγγλικά συνδικάτα είναι έτοιμα να σχηματίσουν με τα έπαναστατικα συνδικάτα τής χώρας μας, μιά συμμαχια ενάντια στους αντεπαναστάτες ιμπεριαλιστές τής δικής τους χωράς, γιατί δε θα επιδοκιμάζαμε αύτο το μπλοκ. » Αν τά «άντιδραστικά συνδικάτα» ειταν ικανά νά παλέψουν έναντια στούς ιμπεριαλιστές τους, δέ θά ειταν άντιδραστικά Ο Στάλιν δεν άναγνωρίζει πιά τήν όροθετική γραμμή πού χωρίζει τις εννοιες αντι­ δραστικός καί έπαναστότης. Από συνήθεια χαραχτηρίζει τά συνδι­ κάτα τής 'Αγγλίας άντιδραστικά. στήν πραγματικότητα τρεφει. σχε­ τικά μέ τό «επαναστατικό πν ε ύ μα » τους μεγάλες αύταπάτες Ακολουθώντας τον Στάλιν η Επιτροπή τής Μόσχας τού Κόμμα­ τός μας δίδασκε στούς έργάτες αϋτής τής πόλης

14S

« Η Άγγλορωσική Επιτροπή, μπορεί και όφειλει νά παίξει, και χωρίς αμφι­ βολία θα παίξει, εναν τεράστιο ρόλο στήν πάλη ένόντια ο όλων των ειδών τις έπεμβάσεις πού κατευθυνονται ένάντια στήν ΕΣΣΔ Γινεται τό κέντρο όργάνωσης τών διεθνών δυνάμεων τού προλεταριάτου, πού παλεύει ένάντια σέ κάθε είδους προσπάθεια τής διεθνούς μπουρζουαζίας νά προκαλέσει έναν καινούργιο πόλεμο», («Θέσεις τής 'Επιτροπής τής Μόσχας») Τι άπαντοϋσε σ όλα αυτά η ‘Αντιπολίτευση * Οσο ή παγκόσμια κατάσταση θά όξύνεται, τόσο ή Άγγλορωσική Επιτροπή θα μεταμορφώνεται σέ όργανο τού διεθνούς καί τού βρεταννικοϋ ιμπερια­ λισμού» Στήν ίδια Ολομέλεια ό Στάλιν χαραχτήρισε τήν κριτική μας ένάντια στις σταλινικές έλπίδες πού στηρίζονταν πάνω στον Πορσελ. αυτόν τόν αγγελο-φύλακα τού Εργατικού Κράτους, σάν «π έρασμα ά π ο τό λ ε ν ιν ισ μ ό στόν τροτσκισμό»

«Βαροσίλαβ — Αύτά είναι σωστό Μιά φωνή — Ό Βοροσίλοβ έβαλε κι έδώ τή σφραγίδα του Τρότσκι — Ευτυχώς που ολα αύτα θά ξαναβρεθοΰν ατά στενόγραφημένα πραχτικά»

Ναι, ολ αύτά υπάρχουν στά στενογραφημένα πραχτικά τής Ολο­ μέλειας τού Ιο ύ λη , όπου οί τυφλοί, οι άμαθε'ις καί δόλιοι όπορτουνιστές είχαν τό θράσος νά έκτοξεύσουν ένάντια στήν Αντιπολί­ τευση τήν κατηγορία τού «ντεφαιτισμού». Ολόκληρος αύτός ό διάλογος πού άναγκάστηκα νά παραθέσω άπο τό παλιό μου άρθρο34 «Τί Περίμενε Κανείς καί τί Πέτυχε;» προσφέ­ ρει ενα μάθημα στρατηγικής πού περιέχει άπείρως πιό πολλά διδάγ­ ματα άπ οσα τό μάθημα γιά κατηχητικά πού περιέχει τό Σχέδιο Προ­ γράμματος γιά τή στρατηγική Τό έρώτημα «Τί περίμενε κανείς και τι πέτυχε;», είναι γενικά τό βασικό κριτήριο στή στρατηγική Αύτά το κριτήριο πρέπει νά έφαρμόσουμε στά 6ο Συνέδριο γιά ολα τά προ­ βλήματα πού γράφτηκαν στήν ημερήσια διάταξη τά τελευταία χρο­ νιά Θά δούμε τότε, μ έναν τρόπο άναμφισθήτητο. πως η στρατη­ γική τής Έχτελεστικής ‘ Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί ‘ιδιαίτερα άπό τό 1926, είναι,η στρατηγική τών φανταστικών άριθμών, τών λαθεμένων υπολογισμών, τών αύταπατών σχετικά μέ τόν ίχ θ ρ ό . τού κατατρεγμού τών πιό σίγουρων και πιό πιστών άγωνιστών — πώς είναι, μέ δυό λόγια, ή στρατηγική τού σάπιου κεντρισμοϋ

9.

ΓΙΑ ΤΟ ΧΑΡΑΧΤΗΡΑ ΤΟΥ ΕΛΙΓΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Από πρώτη ματιά δέν μπορεί κάνεις νά καταλάβει γιατί το Σχέδιο Προγράμματος περνάει έντελώς ατά μουγγά τό πρόβλημα τού «ε­ λιγμού*· καί τής «εϋλυγισίας» στη μπολσεβίκικη στρατηγική Ά πο το τεράστιο αυτό ζήτημα δέν άντιμετωπίζεται παρά ενα μονάχο σημείο αυτό πού άφορά τις συμφωνίες μέ τήν έθνική μπουρζουαζία τών άποικιών Τήν τελευταία περίοδο, όμως, ο όπορτουνισμός, διαγράφοντας ολοένα και πιό βαθιά ζίγκ ζάγκ πρός τά δεξιά, έπεμβαίνει καλυπτό­ μενος κυρίως πίσω άπό τή σημαία τού ε λ ιγ μ ο ύ στη στρατηγική Η άρνηση μας νά συγκατατεθούμε σέ χωρίς άρχές συμβιβασμούς, και γι αϋτό άκριθώς έπιζήμιους άπό πραχτική άποψη χαραχτηρίστηκε σαν ελλειψη «εύλιγισιας*» Η πλειοψηφία διακήρυξε πώς βασική άρχή της εϊταν ο ελιγμός Ο Ζηνόβιεφ άπο το 1925 κιόλας ελισσόταν μέ τον Ράντιτς καί τόν Λα Φολέτ Στή συνέχεια ο Στάλιν και ο Μπουχάριν ελίχτηκαν μέ τον Τσαγκ Κάι-Σεκ με τόν Πόρσελ. μέ τον Κουλάκο Ο μηχανισμός ελίσσεται συνεχώς μέ τό Κομμά Ο Ζηνοθιεφ καί ο Κάμενεφ ελίσσονται τώρα μέ τό μηχανισμό Στήν καθημερινή ζωη τού γραφειοκρατισμού έμφανιζεται ολόκλη­ ρο ενα σώμα ειδικών στούς ελιγμούς, πού άποτελεϊται κυρίως άπο άνθρώπους πού δέν υπήρξαν ποτέ μαχητές έπαναστάτες και που τώρα υποκλίνονται μέ τόσο ένθουσιασμό μπροστά στήν έπανάσταση πού εχει καταχτήσει τήν έξουσία Ο Μποροντίν ελίσσεται στην Καντώνα. ο Ραφές στό Πεκίνο, ο Ν Πετρόβσκι γύρω άπο τη Μάγχη ο Πέπερ στις Ενωμένες Πολιτείες ‘Αλλά πρέπει νά κάνουμε το ίδιο και στην Πολυνησία Ο Μαρτίνοφ ελίσσεται άπό μακριά, άλλα σέ άντιστάθμισμα. ελίσσεται σέ όλο τόν κόσμο Εχουν σχηματιστεί τώρα ολόκληρες ομάδες άπό τούς άκαδημαικούς τού ελιγμού πού

147

μέ τόν όρο μπολσεβίκικη εύλυγισία έννοοϋν προπαντός τήν εύκαμψία τής ίδιας τής σπονδυλικής τους στήλης Το έργο τής στρα­ τηγικής αύτής σχολής συνίσταται στό νά πετύχει μέ τόν ελιγμό ολα έκείνα πού μπορεί νά δόσει μονάχα ή έπαναστατική δύναμη τής τάξης Ό πω ς κάθε άλχημιστής τού Μεσαίωνα, ύπολόγιζε, παρά τις άποτυχίες όλων τών άλλων, νά κατασκευάσει χρυσάφι, το ίδιο καί οι σημερινοί στρατηγοί τού ελιγμού, καθένας άπό τή σκοπιά του, έλπίζουν νά έξαπατήσουν τήν ιστορία Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς στο βάθος δέν έχουν καμιά σχέση μέ στρατηγούς, άλλά είναι άν­ θρωποι γιά γραφειοκρατικές κομπίνες κάθε μεγέθους — έχτος τού μεγάλου. Ορισμένοι άπ αϋτούς άφού κατασκόπευσαν τό πώς ο δάσκαλος χειρίζεται τά μικρά ζητήματα, φαντάστηκαν πώς διαθέτουν ολα τά μυστικά τής στρατηγικής Στό βάθος, σ αύτό άκριβώς συνίσταται όλοκληρο τό δόγμα τών έπιγόνων Αλλοι, άφού ξαναπέρασαν δεύτερο ή καί τρίτο χέρι τά μυστικά τής κομπίνας, άφού πείστηκαν ότι στά μικρά πράγματα κάνουν καμιά φορά μεγάλα θαύματα, συμπέραναν πώς γιά ένα λόγο παραπάνω οί κομπίνες ταίριαζαν σέ μεγάλες υποθέσεις. Όμως, όλες οί προσπάθειες νά έφαρμόσουν τή γραφειοκρατική μέθοδο τής κομπίνας στή λύση τών μεγάλων ζητημάτων, σάν. συγκριτικά, πιό «οικονομική» άπό τή λύση τής έπαναστατικής πάλης, οδήγησαν άναπόφευχτα σέ έπαίσχυντες άπο­ τυχίες. Τό δόγμα τής ένοπλης κομπίνας τού μηχανισμού τού κόμμα­ τος καί τού κράτους σύντριψε τή σπονδυλική στήλη τών νεαρών κομμάτων καί τών νέων έπαναστάσεων Ό Τσάγκ Κάι-Σέκ, ο Βάν Τιν -Βέι, ο Πόρσελ. ο κουλάκος, όλοι βγήκαν μέχρι τώρα νικητές άπό όλες τίς προσπάθειες νά τούς ύποτάξουν καταφεύγοντας στή μέθο­ δο τών «έλιγμών». Αύτό δέ σημαίνει, ώστόσο, πώς γενικά κάθε έλιγμός είναι άπαράδεχτος, δηλαδή άσυμβίβαστος μέ τήν έπαναστατική στρατηγική τής έργατικής τάξης. Πρέπει όμως νά κατανοήσουμε καλά τή βοηθητική, τήν έξαρτημένη, πού χρησιμεύει άποκλειστικά σάν μέσο, άξια τών έλιγμών σέ σχέση μέ τίς θεμελιώδεις μέθοδες τής έπαναστατικής πάλης. Πρέπει μιά γιά πάντα νά καταλάβουμε πώς ένας έλιγμός δέν μπορεί ποτέ νά άποφασίζει γιά μιά μεγάλη ύπόθεση “Αν οί κομπίνες φαίνεται νά δίνουν μιά κάπως εύνοική λύση στίς μικρές ύποθέσεις, είναι πάντοτε σέ βάρος τών σημαντικών έργων "Ενας σωστός έλιγ­ μός διευκολύνει μονάχα τή λύση, άφού μάς έπιτρέπει νά κερδίσουμε χρόνο ή νά πετύχουμε καλύτερα άποτελέσματα μέ λιγότερες δυ­ νάμεις. Δέν είναι όμως δυνατό νά άποφευχθούν οί βασικές δυσκο­ λίες χάρη σ έναν έλιγμό Η άντίθεση πού υπάρχει άνάμεσα στό προλεταριάτο καί τήν μπουρζουαζία είναι μιά θεμελιώδης άντίθεση. Νά γιατί τό νά προσπα­

θείς νά χαλιναγωγήσεις τήν κινέζικη μπουρζουαζία καταφεύγοντας σέ όργανωτικούς ή προσωπικούς έλιγμούς καί νά τήν ύποχρεώσεις νά υποταχτεί σέ σχέδια πού προβλέπουν οί κομπίνες σου, δέν είναι προσφυγή σ εναν έλιγμό. άλλά είναι σάν νά κοροϊδεύεις τόν έαυτό σου μ έναν άξιοκαταφρόνητο τρόπο, άν καί τό έργο είναι μεγάλης έχτασης Δ έ ν μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ίς ν ά έ ξ α π α τ ή σ ε ι τ ίς τ ά ξ ε ις . Κι αϋτό Ισχύει γιά όλες τίς τάξεις αν έξετάζει κανείς τά πράγματα μ’ ένα πλατύ ιστορικό πρίσμα. Αϋτό όμως 'ισχύει ειδικότερα καί πιό άμεσα γιά τίς κυρίαρχες, τίς κατέχουσες, τίς έκμεταλλεύτριες, τίς μορφωμένες τάξεις. Η έμπειρία τους στον κόσμο είναι τόσο μεγάλη, τά ταξικά ένστιχτά τους τόσο έξασκημένα, τά κατασκοπευτικά τους όργανα τόσο ποικίλα, ώστε προσπαθώντας κανείς νά τίς έξαπατήσει, προσ­ ποιούμενος πώς είναι αύτό πού δέν είναι, φτάνει στήν πραγματι­ κότητα νά ρίξει στήν παγίδα όχι τούς έχθρούς. μά τούς φίλους του Ή άντίθεση πού υπάρχει άνάμεσα στήν ΕΣΣΔ καί τόν καπιταλι­ στικό κόσμο είναι μιά θεμελιώδης άντίθεση Καί δέν μπορεί κανείς νά τήν άποφύγει καταφεύγοντας σέ έλιγμούς Μπορεί μέ παραχω­ ρήσεις. πού θά διατυπωθούν καθαρά καί άνοιχτά πρός τό κεφάλαιο, έκμεταλλευόμενος τίς ύπάρχουσες άντιθέσεις τών διαφόρων μερί­ δων του. νά παρατείνει μιά προσωρινή άνάπαυλα, νά κερδίσει χρόνο, κι αύτό μονάχα κάτω άπό ορισμένες συνθήκες καί καθόλου μέσα σέ όποιεσδήποτε περιστάσεις Ό ποιος πιστεύει πώς μπορεί νά «ούδετεροποιήσει» τήν παγκόσμια μπουρζουαζία πριν νά οικοδομήσει τό σοσιαλισμό, δηλαδή νά ξεφύγει μέ τή βοήθεια ορισμένων ελιγμών άπό τίς θεμελιώδεις άντιθέσεις. έξαπατάει χοντροκομμένα τόν έαυ­ τό του. Κι αϋτή έδώ είναι μιά άπάτη πού μπορεί νά πληρωθεί μέ τό κεφάλι τής Σοβιετικής Δημοκρατίας. Μονάχα ή διεθνής έπανάσταση μπορεί νά μάς άπελευθερώσει άπό τίς θεμελιώδεις άντιθέσεις Ενας έλιγμός μπορεί νά είναι είτε μιά παραχώρηση πού κάνουμε στόν έχθρό. είτε μιά συμμαχία πού κλείνουμε μ’ έναν προσωρινό καί πάντα άμφίβολο σύμμαχο, είτε ή έκπλήρωση μιάς ϋποχώρησης πού υπολογίζεται τήν κατάλληλη στιγμή γιά νά μήν έπιτρέψουμε στόν άντίπαλο νά μάς συντρίψει τό στήθος, είτε ή έναλλαγή τών έπιμέρους διεκδικήσεων καί συνθημάτων πού γίνεται μέ τέτιο τρόπο ώστε νά φέρει μιά διάσπαση στό στρατόπεδο τού έχθροΰ Νά οί βασικές μορφές τού έλιγμοΰ. Μπορεί κανείς νά παραθέσει κι άλλες — δευτερεύουσας σημασίας. Μά κάθε έλιγμός, άπό τήν ίδια τή φύση του, δέν είναι παρά ένα έπεισόδιο σέ σχέση μέ τή βασική στρατηγική γραμμή τής πάλης Στούς έλιγμούς. όμως, πού έκαναν γύρω άπό τό Κουομιτάγκ καί τήν Άγγλορωσική 'Επιτροπή (πού πρέπει πάντα νά τούς’ βλέπουμε σάν όλοκληρωμένα πρότυπα μενσεβίκικων καί όχι μπολσεβίκικων έλιγμών) συνέβη άκριβώς τό άντίθετο' αϋτό πού δέν

149

έπρεπε νά είναι παρά ένα έπεισόδιο ταχτικής φούσκωσε μέχρι πού έγινε στρατηγική γραμμή, κομματιάζοντας τό πραγματικό στρατηγι­ κό καθήκον (τήν πάλη ένάντια στήν μπουρζουαζία καί τούς ρεφορμιστές) σέ μιά σειρά περιορισμένα καί έπουσιώδη έπεισόδια ταχτικής πού έχουν άλλωστε ένα χαραχτήρα σχεδόν διακοσμητικό Κάνοντας έναν έλιγμό πρέπει πάντα νά παίρνουμε σάν άφετηρία τίς χειρότερες καί όχι τις καλύτερες προβλέψεις, σχετικά μέ τήν άντίθετη πλευρά στήν όποια κάνουμε τίς παραχωρήσεις, η σχετικά μέ τόν έλάχιστα σίγουρο σύμμαχο πού μαζί του κλείνουμε μιά συμ­ φωνία. Πρέπει πάντα νά θυμόμαστε οτι αύριο ο σύμμαχος αύτός μπορεί νά γίνει έχθρός. Αϋτό ισχύει άκόμα καί γιά ενα σύμμαχο όπως ή άγροτιά "Νά είμαστε δύσπιστοι όπέναντι στήν άγροτια, νά όργανωνόμαστε χωριστά άπ αυτήν, νά είμαστε έτοιμοι νά παλέψουμε ένάντιά της έφόαον έπεμβαίνει σάνάντιδραστικήήάντιπρολεταριακή",(Λένιν « Απαντα», Τόμ 6ος, αελ 113) Αϋτό δέν έρχεται καθόλου σέ άντίθεση μέ τό μεγάλο στρατηγικό καθήκον τού προλεταριάτου πού πρώτος ό Λένιν έπεξεργάστηκε μέ τόσο μεγαλοφυή τρόπο άπό θεωρητική καί πραχτική άποψη νά άποσπάσουμε τά κατώτερα στρώματα τών έκμεταλλευόμενων χωρικών άπό τήν έπίδραση τής μπουρζουαζίας καί νά τά τραβήξουμε μαζί μας. Μά η ιστορία δέν παρουσιάζει καθόλου τή συμμαχία τού προ­ λεταριάτου καί τής άγροτιάς σάν μιά μορφή έντελώς ολοκληρωμένη Καί δέν μπορεί νά γίνει μέ άνούσιους έλιγμούς, μέ χυδαίες φιλο­ φρονήσεις καί μέ παθιασμένους λόγους Η συμμαχία τού προλε­ ταριάτου καί τής άγροτιάς είναι ζήτημα πολιτικών σχέσεων τών δυ­ νάμεων, και κατα συνέπεια ζητημα ανεξαρτησίας τού προλεταριάτου άπέναντι σ’ όλες τίς τάξεις.' Ενας σύμμαχος πρέπει πρώτα νά διαπαιδαγωγηθεΐ Μπορεί κανείς νά φτάσει σ αύτή τή συμμαχία δείχνον­ τας άπό τή μιά μεριά μεγάλη προσοχή σ όλες τίς ιστορικές, προο­ δευτικές άνάγκες τής άγροτιάς, κι άπό τήν άλλη μιά όργανωμένη δυσπιστία άπέναντι της. παλεύοντας άκούραστα καί άσταμάτητα ένάντια σ όλες τίς άντιπρολεταριακές μέθοδες καί τάσεις της Η έννοια καί τά όρια τού ελιγμού πρέπει πάντα νά μελετιούνται καί νά σημειώνονται καθαρά Μιά παραχώρηση πρέπει νά άποκαλείται παραχώρηση, καί μιά υποχώρηση, υποχώρηση Είναι άπειρα λι­ γότερο έπικίνδυνο νά διογκώνει κανείς τίς ίδιες του τίς παραχω­ ρήσεις καί υποχωρήσεις παρά νά τίς υποτιμάει Πρέπει νά διεγείρει τήν ταξική έπαγρύπνηση καί τήν όργανωμένη δυσπιστία τού ίδιου τού κόμματός του κι όχι να τις άποκοιμίζει Το βασικό όργανο τού ελιγμού, όπως γενικά κάθε ιστορικής δρα­ στηριότητας τής έργατικής τάξης, είναι τό κόμμα Μά αύτό δέν είναι

150

απλά καί μόνο ένα υπάκουο όργανο, ατά χέρια τών «μαιτρ» τού ελιγ­ μού Είναι ένα συνειδητό έργαλεΐο, πού ένεργεί άπό μόνο του Είναι η άνώτατη έκφραση τής Ιδιας τής δράσης τού προλεταριάτου γενι­ κά Κάθε ελιγμός λοιπόν πρέπει νά κατανοηθεΐ καλά άπό τό κόμμα στό προτσές τής έχτέλεσής του. Είναι ολοφάνερο πώς δέν μιλάμε έδώ γιά διπλωματικά, στρατιωτικά ή συνωμοτικά μυστικά, δηλαδή γιά τά τ ε χ ν ικ ά μέσα τής πάλης τού προλεταριακού κράτους ή τού προ­ λεταριακού κόμματος στό καπιταλιστικό καθεστώς Πρόκειται γιά τήν π ο λ ι τ ι κ ή ούσία τού ελιγμού Οί έξηγήσεις πού δόθηκαν, βεβαιώ­ νοντας ψυθιριστά πώς η πορεία 1924-1928 είταν ένας μεγάλος ελιγ­ μός άπέναντι στον κουλάκο, είναι έπομένως παράλογες καί έγκληματικές Δέν μπορεί κανείς νά έξαπατήσει τόν κουλάκο Αύτός κρί­ νει όχι άπό τά λόγια, μά άπό τά έργα, σύμφωνα μέ τούς φόρους, μέ τις τιμές — υπολογίζει σέ είδος Τήν έργατική τάξη, όμως, τό ίδιο της τό κόμμα, μπορεί κανείς νά τά έξαπατήσει Τίποτε δέ φθείρει τόσο τό έπαναστατικό πνεύμα τού προλεταριακού κόμματος όσο οι χωρίς άρχές κομπίνες πού γίνονται μέσα σέ έλιγμούς πού πραγματοποι­ ούνται πίσω άπό τήν πλάτη του Νά ό κανόνας ό πιό σπουδαίος, κανόνας άδιάσειστος καί άναλ λοίωτος, πού πρέπει νά έφαρμόζεται σέ κάθε έλιγμό μήν έπιτρέπεις ποτέ στον εαυτό σου νά διαλύει, νά άνακατεύει ή νά έξομοιώνει τήν κομματική σου όργάνωση μέ μιά άλλη όργάνωση, όσο «φιλική» κι άν είναι αύτή σήμερα Μήν έπιτρέπεις ποτέ στον εαυτό σου νά κατα­ φεύγει σέ πράξεις πού, άμεσα ή έμμεσα, άνοιχτά ή σκεπασμένα, υποτάσσουν τό κόμμα σου σέ άλλα κόμματα, ή σέ όργανώσεις άλλων τάξεων, πού περιστέλλουν τήν έλευθερία τής άγκιτάτσιας σου ή πού σέ κανουν υπεύθυνο, έστω καί σ ενα μέρος, γιά τήν πολιτική γραμμή άλλων κομμάτων Μήν έπιτρέπεις ποτέ στον εαυτό σου νά μπερδεύει τά λάβαρά σου μέ τά δικά τους, καί γιά ένα λόγο παραπά­ νω. πράγμα πού βγαίνει άπό μόνο του. νά γονατίζει μπροστά στή σημαία άλλων Εκείνο πού είναι χειρότερο καί πιό έπικίνδυνο, είναι όταν ένας ελιγμός όφείλεται στήν άνυπόμονη καί όπορτουνιστική άνάγκη νά έκθιάσει κανείς τήν άνάπτυξη τού ίδιου τού κόμματός του, νά πηδηξει πάνω άπό τά άναπόφευχτα στάδια τής άνάπτυξής του (νά ή περίπτωση άκριθώς οπού δέν μπορεί κανείς νά πηδήξει πάνω άπό τά στάδιά) συνδέοντας, συνδυάζοντας, ενώνοντας έπιπόλαια, ύποκριτικά, σάν διπλωμάτης, σάν κομπιναδόρος, σάν λωποδύτης, όργανώσεις και στοιχεία πού τραβούν άπό δώ κι άπο κεΐ. Στον ελιγμό, όπως στή μάχη, δέ είναι η στρατηγική σοφία (κι άκόμα λιγότερο η πανουργία τής κομπίνας) πού άποφασίζει γιά το άποτέλεσμα Είναι η σχέση τών δυνάμεων πού τό άποσπά Γενικά ο

151

κίνδυνος πού περικλείει ένας ελιγμός γιά τό έπαναστατικό κόμμα, άκόμα κι όταν είναι καλά μελετημένος, είναι τόσο πιό μεγάλος όσο πιό νεότερο κι άδύναμο είναι τό κόμμα αύτό σέ σχέση μέ τούς έχθρούς του, μέ τούς συμμάχους ή μισοσυμμάχους του Νά γιατί (καί δώ είναι τό σημείο τό πιό σπουδαίο γιά τήν Κομμουνιστική Διεθνή) τό μπολσεβίκικο Κόμμα δέν άρχισε καθόλου μέ έλιγμούς, πού τούς άντιμετώπιζε σάν μιά πανάκεια. Δέν προσέφυγε σ' αύτούς παρά όταν είταν άρκετά μεγάλο γιά νά τούς έχτελέσει, όταν είχε πιά βαθιά ριζώσει μέσα στήν έργατική τάξη, όταν είταν σταθεροποιημέ­ νο πολιτικά καί είχε άνδρωθεΐ ιδεολογικά Τό κακό είναι άκριβώς πώς οί έπίγονοι τής μπολσεβίκικης στρα­ τηγικής παρουσιάζουν στά νεαρά Κομμουνιστικά Κόμματα τόν έλιγμό καί τήν εύλυγισία σάν τήν πεμπτουσία τής μπολσεβίκικης στρα­ τηγικής, άποσπώντας τα άπό τόν Ιστορικό άξονά τους καί άπό τίς βασικές άρχές τους, πραγματοποιώντας έτσι κομπίνες πού συχνά μοιάζουν μέ τό τρέξιμο τού σκίουρου μέσα στόν τροχό του Δέν είναι ή εύλυγισία πού άποτέλεσε (κι έπομένως δέν πρέπει νά άποτελεί καί τώρα) τό βασικό χαραχτηριστικό γνώρισμα τού μπολσεθικισμοϋ, άλλά ή χ ά λ κ ι ν η σ τ α θ ε ρ ό τ η τ ά τ ο υ . 'Ακριβώς γι' αύτή τήν ιδιό­ τητα πού διάθετε καί πού τού τήν άναγνώριζαν οί έχθροί καί οί άντίπαλοί του. ό μπολσεβικισμός είταν καί δικαιολογημένα ύπερήφανος Όχι μακάρια «αισιοδοξία», άλλά άδιαλλαξία, έπαγρύπνηση, έπαναστατική δυσπιστία, πάλη γιά κάθε σπιθαμή άνεξαρτησίας του — νά ποιά είταν τά βασικά χαραχτηριστικό γνωρίσματά του. Ά π ό κεί άκριβώς πρέπει νά ξεκινήσουν τά Κομμουνιστικά Κόμματα τή Δύσης καί τής Ανατολής. Έχουν άκόμα νά καταχτήσουν τό δικαίωμα νά έχτελοΰν μεγάλους ελιγμούς, προετοιμάζοντας πρώτα τήν ύλική καί πολιτική δυνατότητα πραγματοποίησής τους, δηλαδή τή δύναμη, τή σταθερότητα καί τήν αύστηρότητα στήν έκλογή τών μέσων πού χρησιμοποιεί ή ίδια η όργάνωσή τους Οί μενσεβίκικοι ελιγμοί πού έγιναν γύρω άπό τό Κουομιτάγκ καί τό Γενικό Συμβούλιο είναι δέκα φορές έγκληματικοί γιατί έπεσαν αιφνιδιαστικά πάνω στούς εύθραυστους άκόμα ώμους τών κομμου­ νιστών τής Κίνας καί τής 'Αγγλίας. Καί δέν έφεραν μονάχα τήν ήττα τής έπανάστασης καί τής έργατικής τάξης, μά καί ύπόσκαψαν, άδυνάτισαν καί σύντριψαν τό βασικό όργανο τής μελλοντικής πάλης, τά νεαρά Κομμουνιστικά Κόμματα. Καί ταυτόχρονα είσάγανε στοιχεία πολιτικής άποθάρρυνσης στό πιό παλιό Κόμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ (μπολσεβίκων). Τό κεφάλαιο τού Σχεδίου πού μιλάει γιά τή στρατηγική είναι έντελώς μουγγό σ ότι άφορά τό νόημα τού ελιγμού, δηλαδή τό άλογο μάχης πού μέ ιδιαίτερη προτίμηση είχαν καθαλήσει στή διάρκεια τών τελευταίων χρόνων. Μιά πιό έπιεικής κριτική θά μπορούσε νά υπο­

στηρίξει ή σιωπή αυτή είναι κιόλας κάτι τό καλό Μιά τέτια όμως δικαιολογία θά'είταν ένα μεγάλο λάθος Δυστυχώς, τό Σχέδιο Προ­ γράμματος. όπως τό έχουμε κιόλας άποδείξει μέ μιά σειρά παρα­ δείγματα, κι όπως θά τό άποδείξουμε στή συνέχεια, έχει κι αυτό ενα χαραχτήρα έλιγμοϋ, μέ τήν κακή του έννοια, μέ άλλα λόγια, μέ τήν κομπιναδόρικη έννοια αυτής τής λέξης Τό Σχέδιο καταφεύγει σέ έλιγμούς γύρω άπό τό ίδιο του τό Κόμμα 'Αποκρύπτει ορισμένα άδύνατα σημεία του καλυπτόμενο «πίσω άπ ό τόν Λένιν». Τά άλλα τά άποσιωπά Μ αϋτό τόν τρόπο χειρίζεται τό ζήτημα τής στρατηγικής τών ελιγμών Σήμερα είναι άδύνατο νά μιλήσεις γι' αύτό τό θέμα χωρίς νά έπικαλεστεϊς τήν πρόσφατη έμπειρία τής Κίνας καί τής 'Αγγλίας Φτάνει νά άναφέρεις μονάχα τή λέξη έλιγμός γιά νά άνακαλέσεις στή μνήμη σου τήν εικόνα τού Τσάγκ Κάι-Σέκ καί τού Πόρσελ Κι αϋτό άκριθώς είναι έκεΐνο πού δέ θέλουν οι συγγραφείς Προτιμούν νά παρασιωπούν τό άγαπητό τους αϋτό θέμα άφήνοντας έτσι έλεύθερα τά χέρια στήν ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Μά αϋτό τό πράγμα δέν μπορεί κανείς νά τό άνεχτεΐ Πρέπει νά δέσουμε τά χέρια τών κομπιναδόρων καί τών ύποψήφιων κομπινα­ δόρων. Σ αϋτό πρέπει νά χρησιμέψει τό Πρόγραμμα. 'Αλλιώτικα είναι άχρηστο Πρέπει τό κεφάλαιο γιά τή στρατηγική νά περιλάθει τούς βασικούς κανόνες πού προσδιορίζουν καί οροθετούν τόν έλιγμό, τό βοηθητικό δηλαδή όπλο πού χρησιμοποιείται στήν έπαναστατική πάλη ένάντια στόν ταξικό έχθρό, πού δέν μπορεί νά είναι παρά πάλη μέχρι θανά­ του. Δέν υπάρχει άμφιθολία άτι μπορεί κανείς νά έκθέσει μέ μεγα­ λύτερη συντομία καί άκρίθεια τούς κανόνες, πού πιό πάνω δόσαμε ένα προσχέδιό τους καί πού στηρίζονται πάνω σ' αύτά πού μάς δίδαξαν ο Μάρξ καί ό Λένιν. Μά πρέπει μέ κάθε τίμημα νά τούς εισά­ γουμε στό Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς

10. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Γιά τό ζήτημα τής έξέγερσης τό Σχέδιο Προγράμματος γράφει λα­ κωνικά «Ή πάλη αυτή είναι ύποταγμένη ατούς κανόνες τής πολεμικής τέχνης Καί αυτή προϋποθέτει ένα στρατιωτικό σχέδιο, τόν έπιθετικό χαραχτήρα τών πολεμικών έπιχειρήσεων, τήν χωρίς έπιφύλαξη άφοσίωοη καί ήρωιομό τών προλεταρίων». Έ δώ τό σχέδιο άρκεΐται στό νά έπαναλάβει συνοπτικά ορισμένες παρατηρήσεις πού άλλοτε έκφράστηκαν παρεκβατικά άπό τόν Μάρξ. Ωστόσο, διαθέτουμε, άπό τή μιά μεριά, τήν πείρα τής 'Επανάστασης τού Όχτώβρη, κι άπό τήν άλλη, τήν έμπειρία τών ήττών τής ούγγρικής καί τής βαυαρικής έπανάστασης, τής πάλης στήν'Ιταλία τό 1920, τής έξέγερσης στή Βουλγαρία τό Σεπτέμβρη τού 1923, τού κινήμα­ τος τού 1923 στή Γερμανία καί τού 1924 στήν 'Εσθονία, τής άγγλικής γενικής άπεργίαςτοϋ 1926, τής έξέγερσης τών βιενέζων έργατών τό 1927, τής δεύτερης κινέζικης έπανάστασης στά 1925-27 Τό πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άφείλει νά χαραχτηρίσει μέ περισσότερη σαφήνεια καί συγκεκριμένα τόσο τίς κοινωνι­ κές καί πολιτικές προϋποθέσεις τής έξέγερσης όσο καί τίς στρατηγι­ κές καί στρατιωτικές συνθήκες καί μέθοδες τίς άπαραίτητες γιά νά έξασφαλιστεΐ ή νίκη Τίποτε δέν άποκαλύπτει τόσο πολύ τόν έπιφανειακό καί φιλολο^ ικό χαραχτήρα τού ντοκουμέντου όσο τό γεγονός ότι τό κεφάλαιο τό όφιερωμένο στήν έπαναστατική στρατηγική άσχολεϊται μέ τόν Κορνέλιζεν καί τούς γκιλντιστές (Όράζ, Χόμψον, Γ Ν X Κόλ — άναφέροντάς τους όλους μέ τά δνόματά τους), όλλά γενικά δέ χαραχτηρίζει άπό κοινωνική άποψη τή στρατηγική τού προλεταριάτου στήν Ιμπεριαλιστική έποχή, κι άκόμα δέν προσδιο­ ρίζει, βασιζόμενο πάνω σέ ζωντανα ιστορικά ντοκουμέντα, τίς μέθο­ δες πάληο γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας.

154

Τό 1924, ύστερα άπό τήν τραγική πείρα τής Γερμανίας, ξαναθέσαμε τό ζήτημα, ζητώντας άπό τήν Κομμουνιστική Διεθνή νά θέσει στήν ήμερησια διάταξη καί νά άσχοληθεϊ μέ τά προβλήματα τής στρατηγικής καί τής ταχτικής τής έξέγερσης καί γενικά τού έμφυλίου πολέμου «Πρέπει νά άναγνωρίαουμε πώς ό όρος έξέγερση ύπολογίζεται άπό πολ­ λούς κομμουνιστές τής Δύσης, πού δέν είναι πάντα άπελευθερωμένοι άπό τό μοιρολατρικό καί παθητικό τρόπο τους άντιμετώπισης τών βασικών προ­ βλημάτων τής έπανάστααης, σάν ένας όρος χωρίς απουδαιότητα Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ είναι άκόμα ό πιό έκφραστικός καί ό πιό Ιδιοφυής τύπος αύτής τής κατηγορίας Ψυχολογικά τή καταλαβαίνει κανείς χωρίς μεγάλο κόπο Ή Ρόζα είχε διαμορφωθεί, άς τό πούμε έτσι, μέσα στήν πάλη ένάντια στό γραφειοκρατικό μηχανισμό τής σοσιαλδημοκρατίας καί τών γερμανικών συνδικάτων. Άπόδειχνε άκούραστα πώς ό μηχανισμός αύτός κατάπνιγε τήν πρωτοβουλία τού προλεταριάτου Σ' αύτό δέν έβλεπε καμιά άλλη σωτηρία καί διέξοδο πέρα άπό τήν άκαταμάχητη ώθηση τών μαζών πού σαρώνει όλα τά φράγματα καί φρούρια πού είχε όρθώσει ή σοσιαλδημοκρατική γραφειο­ κρατία. Ή έπαναστατική γενική άπεργία πού θά έσπαζε δλα τά φράγματα τής άστικής κοινωνίας, είχε γίνει γιά τή Ρόζα Λούξεμπουργκ συνώνυμη μέ τήν προλεταριακή έπανάσταση. Κι όμως, ή γενική άπεργία, όποια κι άν είναι ή δύναμή της, δέ λύνει τό πρόβλημα τής έξουσίας — άπλώς τό θέτει. Γιά νά καταλάβεις τήν έξουσία πρέπει, στηριγμένος πάνω στή γενική άπεργία, νά όργανώσεις τήν έξέγερση Ολόκληρη ή πορεία τής Ρόζας Λούξεμπουργκ μάς κάνει νά σκεπτόμασε πώς τελικά θά τό άποδεχόταν. Μά όταν έπεσε στήν πάλη δέν είχε πεϊ άκόμα ούτε τήν τελευταία ούτε τήν προτελευταία της λέξη. Ωστόσο στό Κομμουνιστκό Κόμμα Γερμανίας ύπήρχε μέχρι τελευταία ένα πολύ Ισχυρό ρεύμα πρός τόν έπαναστατικό φαταλισμό. Ή έπανάσταση πλησιάζει, έλεγαν, αύ τή θά φέρει τήν έξέγερση καί θά μάς δύσει τήν έξουσία. "Οσο γιά τό Κόμμα, ό ρόλος του είναι αυτή τή στιγμή νά κάνει έπαναστατική άγκιτάτσια καί νά περιμένει τά άποτελέσματα. Μέσα σέ τέτιες συνθήκες, τό νά θέσεις άποφασιστικά τό ζήτημα τού όρου τής έξέγερσης, είναι σάν νά άποσπάς τό Κόμμα άπό τήν παθητικότητα καί τό φαταλισμό, είναι σάν νά τό θέτεις μπροστά στό βασικά προβλήματα τής έπανάστααης, καί Ιδιαίτερα μπροστά στή συνειδητή όργάνωση τής έξέγερσης γιά τό κυνήγημα τού έχθρού άπό τήν έξουσία », (Τρότσκι Λόγος πού έκφωνθηκε στή Στρατιωτική Ακαδημία στίς 29 τού ‘Ιούλη 1924, «Πράβδα», 6 του Σεπτέμβρη 1924) «’Αφιερώσαμε πολύ χρόνο καί προσπάθειες στό θεωρητικό τομέα γιά τήν Κομμούνα τού Παρισιού τού 1871, καί άφήσαμε έντελώς στήν άκρη τήν πάλη τού γερμανικού προλεταριάτου πού κατάχτησε ήδη μιά πολύτιμη έμπειρία έμφυλίο υ πολέμου, δέν άσχοληθήκαμε, λόγου χάρη, σχεδόν καθόλου μέ τήν πείρα τής βουλγάρικης έξέγερσης τού περασμένου Σεπτέμβρη, καί τέ­ λος, αύτό πού είναι καί τό πιό περίεργο, τοποθετήσαμε κατά κάποιο τρόπο στά άρχεϊα τήν έμπειρία τού Ό χτώβρη.. Πρέπει νά μελετήσουμε μέ τόν πιό έξονυχιστικό τρόπο τήν πείρα τής έξέγερσης τού Όχτώβρη, τής μοναδικής

προλεταριακής έπανάστασης πού έχει νικήσει μέχρι τώρα Πρέπει νά καταστρώαουμε ένα ήμερολόγιο τής στρατηγικής καί τής ταχτικής τού Όχτώβρη. Πρέπει νά δείξουμε πώς άναπτύχθηκαν, κύμα μέ κύμα, τά γεγονό­ τα, ποιά εϊταν ή άντανάκλασή τους μέοα στό Κόμμα, στό Σοβιέτ, στήν Κεν­ τρική Επιτροπή, στή Στρατιωτική Οργάνωση Ποιά εϊταν ή σημασία τών δι­ σταγμών πού έκδηλώθηκαν στούς κόλπους τού Κόμματος, Ποιά εϊταν ή σχετική σπουδαιότητά τους στό γενικό ξετύλιγμα τών γεγονότων, Ποιός εϊταν ό ρόλος τής Στρατιωτικής 'Οργάνωσης, Νά μιά έργασία άνεχτϊμητης σπουδαιότητας. Θά εϊταν πραγματικό έγκλημα νά τήν άναβάλομε γιά άργότερα», (στό ίδιο) «Σέ τι συνίσταται λοιπόν τά βασικό πρόβλημα, Συνϊσταται στό νά συνθέ­ σουμε ένα γενικό τυπικό, ή έναν όδηγό, ή ένα έγχειρϊδιο, ή κανονισμούς πού άφορούν τά ζητήματα τού έμφυλίου πολέμου, κατά συνέπεια πριν άπ' ολα τήν έξέγεροη, πού ύπολογΐζεται σάν τό άνώτατο σημείο τού έμφυλίου πολέμου. Πρέπει νά κάνουμε τόν άπολογισμό τής έμπειρίας πού άποχτήσαμε, νά άναλύσουμε τις συνθήκες πού μάς περιβάλανε, νά έξετάσουμε τά λάθη, νά φωτίσουμε τις πιό σωστές έπιχειρήσεις, νά βγάλουμε τά άναγκαϊα συμπεράσματα. Εμπλουτίζουμε μ ’ αύτό τόν τρόπο τήν έπιστήμη, δηλαδή τή γνώση τών νόμων τής ιστορικής έξέλιξης, ή τήν τέχνη σάν σύνολο κανόνων δράσης πού βγαίνουν έπαγωγικά άπό τήν έμπειρία, Νομίζω πώς άπ' αύτό θά ωφεληθούν καί τά δυό. Αλλά ό σκοπός μας είναι άποκλειστικά πρακτικός, νά έμπλουτίσουμε τήν έπαναστατική τέχνη. Αναγκαστικά, οί «κανονισμοί*> αυτού τού είδους θά έχουν μιά σύνθεση πολύ πολύπλοκη. Πρέπει πριν άπ' όλα νά παρουσιάζουν τά χαρςχτηριστικά γνωρίσματα τών βασικών προϋποθέσεων τής κατάχτησης τής έξουσίας άπό τό προλεταριάτο. Αύτό ύπάγεται άκόμα στόν τομέα τής έπαναστατικής πολι­ τικής. Ή έξέγεροη είναι βέβαια ή συνέχιση τής πολιτικής, άλλά μέ Ιδιαίτερα μέσα. Ή άνάλυση τών προϋποθέσεων τής έξέγερσης πρέπει νά είναι προ­ σαρμοσμένη στούς διάφορους τύπους χωρών Υπάρχουν όρισμένες χώρες όπου τό προλεταριάτο άποτελεϊ τήν πλειοψηφία τού πληθυσμού, καί άλλες οπού τό προλεταριάτο είναι μιά άσήμαντη μειοψηφία ένώ ή άγροτιά έχει τήν άπό λυτή ύπεροχή. Ανάμεσα σ' αύτούς τούς δυό πόλους τοποθετούνται οί χώρες μεταβατικού τύπου. Θά έπρεπε λοιπόν νά τοποθετηθούν στή βάση μιάς μελέτης αύτού τού είδους τό λιγότερο τρεις «τύποι** χωρών, βιομη­ χανικές, άγροτικές, ένδιάμεσες Ή εισαγωγή (πού πραγματεύεται τις προϋ­ ποθέσεις καί τούς όρους έξέγερσης) όφείλει άκριβώς νά χαραχτηρίζει τις Ιδιομορφίες καθενός άπ' αύτούς τούς τυπους έξετάζοντάς τους άπό τή σκοπιά τού έμφυλίου πολέμου 'Εξετάζουμε τήν έξέγεροη άπό δυό άπόψεις άπό τή μιά μεριά, σάν ένα στάδιο τού Ιστορικού προτσές τελείως όρισμένο, σά μιά διάθλαση τών άντικειμενικών νόμων τής πάλης τών τάξεων έντελώς καθορισμένη, άπό τήν άλλη, άπό τήν ύποκειμενική ή ένεργητική άποψή της τό πώς νά προετοιμάσουμε καί νά πραγματοποιήσουμε τήν έξέγεροη, γιά νά έξασφαλίσουμε στά σίγουρα τή νίκη-, (στό ίδιο)

Μιά μεγάλη ομάδα άνθρώπων πού συγκεντρώθηκε γύρω άπό τή Στρατιωτική 'Ακαδημία άνάλαθε τό 1924 νά έπεξεργαστεϊ συλλογικά τις κατευθυντήριες γραμμές τού έμφυλίου πολέμου, δηλαδή έναν

156

μαρξιστικό όδηγό πού άφορά τά προβλήματα τών άμεσων συγκρού­ σεων άνάμεσα' στις τάξεις καί τήν ένοπλη πάλη γιά τή διχτατορία Αύτή όμως ή έργασία πρόσκρουσε πολύ σύντομα σέ μιά άντίσταση τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (ή άντίσταση αύτή άποτελοϋσε μέρος τού γενικού συστήματος τής πάλης ένάνπα στό λεγόμενο τροτσκισμό) Στή συνέχεια ή δραστηριότητα αύτή διακόπηκε οριστικά. Θά εΐταν δύσκολο νά διανοηθεί κανείς μιά πιό έγκληματική έπιπολαιότητα Στήν έποχή τών άπότομων μεταβολών, οί κανόνες τού έμφυλίου πολέμου, μέ τήν έννοια πού τούς δώσαμε πιό πάνω, πρέπει νά άποτελοϋν μέρος τής χάλκινης πανοπλίας κάθε έπαναστατικοϋ στελέχους, καί θά είταν περιττό νά προσθέσουμε, τών ηγετών τών Κομμάτων. Τούς κανόνες αύτούς πρέπει κανείς νά τούς μελε­ τάει καί νά τούς έμπλουτίζει άδιάκοπα, έκμεταλλευόμενος τήν τε­ λευταία έμπειρία πού άποχτήθηκε στή χώρα του Μονάχα μέ μιά παρόμοια μελέτη μπορεί κανείς νά έξασφαλίσει μιά ορισμένη έγγύνηση τόσο ένάντια στόν πανικό καί τή συνθηκολόγηση σέ στιγμές πού άπαιτοϋν θάρρος καί άλύγιστη θέληση, όσο καί ένάντια στά πηδήματα τών τυχοδιωχτών πού γίνονται σέ περίοδες πού άπαιτοϋν σύνεση καί αύστηρότητα στήν έκλογή τών μέσων. Αν οί κανόνες αύτοΰ τού είδους περιλαβαίνονταν στά βιβλία πού κάθε κομμουνιστής έχει καθήκον νά μελετήσει καί άφομοιώνονταν στόν ίδιο βαθμό πού έχει καθήκον νά άφομοιώσει τίς βασικέςίδέες τού Μάρξ, τού Έ γκελς καί τού Λένιν, δέ θά είχαμε τίς ήττες τών τελευταίων χρόνων, πού δέν εΐταν καθόλου άναπόφευχτες, 'ιδιαί­ τερα τήν έξέγερση τής Καντώνας πού έχτελέστηκε μέ μιά παιδα­ ριώδη έπιπολαιότητα. Τό Σχέδιο Προγράμματος πραγματεύεται αύτά τά ζητήματα μέσα σέ λίγες γραμμές, σχεδόν μέ τήν ίδια φτώχεια πού πραγματεύεται τόν γκαντισμό τών Ινδιώ ν Δέν χρειάζεται νά πούμε πώς ένα πρόγραμμα δέν μπορεί νά μπει σέ λεπτομέρειες. 'Οφείλει όμως νά θέσει καθαρά τό πρόβλημα, νά παρουσιάσει τά βασικά δεδομένα άναφερόμενο στις πιό σημαντικές έπιτυχίες καί τά πιό σο­ βαρά λάθη. 'Ανεξάρτητα όμως άπ' αύτά, τό 6ο Συνέδριο, όφείλει κατά τή γνώμη μας, μέ μιά ειδική άπόφασή του νά ύποχρεώσει τήν Έχτελεστική 'Επιτροπή νά έπεξεργαστεΐ τούς κανόνες τού έμφυλίου πο­ λέμου πού μπορούν νά συγκροτήσουν μιά σύνοψη πού θά παρέχει ο­ δηγίες πάνω στήν προηγούμενη πείρα τών νικών καί τών ήττών

157

11.

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

Τα οργανωτικά προβλήματα τού μπολσεβικισμού είναι άδιάσπαστα δεμενα με τα προβλήματα τού Προγράμματος καί τής ταχτικής Τό Σχέδιο μονο παρεπιπτοντως θίγει αυτό τό θέμα, έκφράζοντας τήν αναγκαιότητα «της πιο αυστηρής έπαναοτατικής τάξης τού δημοκρα­ τικού συγκεντρωτισμού·> Αυτή είναι η μοναδική διατύπωση πού προ­ σδιορίζει το εσωτερικό καθεστώς τού Κόμματος, καί έπιπλέον είναι μια διατύπωση εντελώς καινούργια 'Εμείς γνωρίζαμε πώς το έσωτερικο καθεστώς είναι βασισμένο πάνω στις άρχές τού δημοκρατικού συγκεντρωτισμού Και άπ αύτο υποθέταμε θεωρητικά (έτσι άλλωστε εϊταν και στην πράξη) πώς περιλαθαινε τήν άπόλυτη δυνατότητα για το Κομμά να συζητήσει, νά κριτικάρει να έκφρασει τή δυσαρέσκειά του να έκλεξει. νά καθαιρέσει. ένώ ταυτόχρονα έπέτρεπε μια σι­ δερένια πειθαρχία στή δράση πού κατευθυνόταν μέ πλήρεις έξουσιες απο τα έκλεγμένα καί άνακλητά διευθυντικά όργανά του Αν μέ τη λέξη δ η μ ο κ ρ ο τ ίο κατανοούσε κάνεις την κυριαρχία τού Κόμματός πάνω σ ολα τα όργανά του η λέξη σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι σ μ ό ς άνταποκρινοταν σε μιά συνειδητή πειθαρχία, που έπιβαλόταν μέ σύνεση, που έξασφαλιζε κατα κάποιο τρόπο τη μαχητικότητα τού Κόμματός Τώ­ ρα τοποθετούν πάνω άπο αύτη τη διατύπωση τού έσωτερικού κα­ θεστώτος του Κόμματός, διατύπωση πού την εχει δικαιώσει Ολό­ κληρό το παρελθόν, μια καινούργια προσθήκη «την πιό αυστηρή ε­ παναστατική τάξη» Ετσι το Κόμμα εχει άναγκη οχι μονάχα τό δημο­ κρατικό συγκεντρωτισμό, μα καί μια ορισμένη έ π α ν ο σ τ ο τ ι κ η τ ά ξ η του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού Αύτη η διατύπωση απλώς καί μονο τοποθετεί την καινούργια ιδέα που είναι προικισμένη με μια ιδιαίτερη αξία πάνω άπο το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό δηλαδη πάνω άπο το Κομμά Ποια είναι λοιπον η έννοια τής έπαναοτατικής τάξης — μαλιστα τής πιο «αυστηρής»— πού κυριαρχεί πάνω στις έννοιες τής δημοκρατίας και του συγκεντρωτισμού Αύτή άνταποκρινεται σε εναν μηχανισμό

158

τού Κόμματος, άνεξαρτητο η πού τείνει νά γίνει άνεξάρτητος άπό τό Κόμμα, σέ μιά γραφειοκρατία πού εχει γιά στόχο της τήν ίδια τήν ύπαρξή της. πού έπαγρυπνεϊ γιά «την τάξη» χωρίς νά ένδιαφέρεται γιά τή μάζα τού Κόμματος, πού καταλύει καί τσακίζει τή θέληση τού Κόμματος άν η «τάξη» τό άπαιτεϊ, πού καταπατεί τά καταστατικά, άναθάλλει τα Συνέδρια, φτιάχνοντας ενα μύθο Ά π ό πολύ καιρό τώρα, καί άπό διάφορους δρόμους, ή σκέψη τού μηχανισμού εκλινε πρός αύτήν τή διατύπωση τής «έπαναστατικής Στή διάρκεια τών δυό τελευταίων χρόνων, έχουμε δει νά προσφέρεται άπό τούς πιό υπεύθυνους έκπροσώπους τής ήγεαίας τού Κόμματος ολόκληρη μιά σειρά άπό καινούργιους ορισμούς τής δημοκρατίας μέσα στό Κόμμα, πού στήν ούσία προορίζονται στό νά πούν πώς δημοκρατία όπως καί συγκεντρωτισμός σημαίνει ύποταγή μονάχα στά ιεραρχικώς άνώτερα όργανα Ολόκληρη η πραχτική ξε­ τυλίχτηκε ορμητικά πρός αύτή τήν κατεύθυνση Ενας συγκεντρωτι­ σμός. όμως, πού συνοδεύεται άπό μιά στραγγαλισμένη καί αδεια δημοκρατία είναι γραφειοκρατικός συγκεντρωτισμός Μιά «τάξη» αύτού τού είδους είναι προφανώς υποχρεωμένη νά κρύβεται πίσω ά­ πό τά σχήματα καί τό τυπικό τής δημοκρατίας, νά τή βομβαρδίζει μέ άναρίθμητες έγκύκλιες πού έρχονται άπό τά πάνω, νά διατάζει «αύτοκριτική» κάτω άπό τήν άπειλή τού άρθρου 5 8 * . νά άποδείχνει πώς τά χτυπήματα ένάντια στή δημοκρατία προέρχονται όχι άπό τό διευθυντικό κέντρο, μά άπό τούς λεγομένους «έχτελεστές» Είναι λοιπόν αδύνατο νά άπαιτήσεις οτιδήποτε άπ αύτούς γιά τόν άπλό λόγο οτι κάθε «έχτελεστής» συμβαίνει νά είναι ο ηγέτης όλων έκείνων πού είναι κατώτεροί του τάξης»

Ετσι η καινούργια διατύπωση, τελείως άσυνάρτητη άπό θεωρητι­ κή άποψη, άποδείχνει μέ τό νεοτερισμό καί τήν άσυναρτησία της πως έπινοήθηκε γιά νά ικανοποιήσει ορισμένες ήδη ώριμες έπιθυμίες Το ζήτημα αύτό είναι άδιάσπαστα δεμένο μέ τό ζήτημα τών φρα­ ξιών καί τών ομάδων Μπροστά σέ κάθε πρόβλημα πού τίθεται γιά συζήτηση μπροστά σέ κάθε διαφωνία, η ήγεσία καί ό έπίσημος τύπος οχι μονάχα τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ. μά καί τής Κομμουνιστικής Διεθνούς κι όλων τών τμημάτων της. μεταθέ­ τουν άμεσως τή συζητηση στό πρόβλημα τών φραξιών καί τών ομά­ δων Η ζωη τών ιδεών μέσα στό Κόμμα δέ θά μπορούσε νά γίνει κα­ τανοητή χωρίς προσωρινές ιδεολογικές άμόδες. Μέχρι σήμερα κά­ νεις άκομα δεν εχει άνακαλύψει άλλο τροπο ένέργειας Αύτός πού προσπάθησε κάτι τετιο άποδειξε μονάχα πώς η συνταγή του περιο­ ριζόταν στο να καταπνίγει τήν ιδεολογική ζωή μέσα στό Κόμμα Οι ομάδες φυσικά είναι ενα «κακό» όπως καί οί διαφωνίες Μά αύ-

159

τό τό κακό άποτελεΐ ενα συστατικό τόσο άναγκαΐο για τή διαλεχτικη έξελιξη τού Κόμματός οσο είναι καί οι τοξίνες γιά νά ζήσει ο άνθρωπινος όργανισμός Η μεταμόρφωση τών ομάδων σέ όργανωμένες φράξιες, καί προ­ παντός σέ φράξιες κλεισμένες στόν εαυτό τους, είναι ένα κακό ακό­ μα μεγαλύτερο Η τέχνη τού νά διευθύνεις τό Κόμμα συνίσταται άκριθώς στό να προλαβαίνεις αυτή τή μεταμόρφωση. Κι αυτό δέν μπορεί νά τό κατορθώσει κανείς μέ απλές άπαγορευτικές διατάξεις Η καλύτερη άπόδειξη γι αύτό είναι ή πείρα τού Κομμουνιστικού Κόμματός τής ΕΣΣΔ Στό 10ο Συνέδριο, τή στιγμή πού μαίνονταν η έξέγερση τής Κροστάνδης καί οι άνταρσίες τού Κουλάκων, ο Λένιν έκανε νά υιοθε­ τηθεί μιά άποφαση που άπαγορευε τις φράξιες καί τις ομάδες Με τη λέξη ομάδες δέν έννοοϋσε κάνεις τις προσωρινές τάσεις που άναπόφευχτα σχηματίζονταν στη διάρκεια τού προτσές τής ζωής τού Κόμματος, μά τις ίδιες τις φράξιες πού παρουσιάζονταν σάν ομάδες Η μάζα τού Κόμματος κατάλαβε πολύ καλά τόν θανάσιμο κίνδυνο τής στιγμής, και υποστήριξε τόν ήγέτη της υιοθετώντας μιά άπόφαση σκληρή καί άμειλιχτη τήν άπαγόρευση τών φραξιών καί τών ομάδων Μά τό Κόμμα γνώριζε έπίσης πολύ καλά πώς ειταν η Κεν­ τρική Επιτροπή, πού κατευθυνόταν άπό τόν Λένιν πού θά διερμή­ νευε αύτή τή φόρμουλα Ηξερε πώς δέ θά είχαμε μιά ερμηνεία χτηνωδη καί δόλια, ούτε γιά ενα λόγο παραπάνω, καταχρήσεις έξουσιας (δες τή «Διαθήκη τού Λένιν»)3· Τό Κόμμα ήξερε πώς άκριβώς υ­ στέρα άπο ενα χρόνο κι άκόμα υστέρα άπό ένα μήνα άν τό 1/3 τών μελών του το έπιθυμοϋσε στο επόμενο Συνέδριο, τό Κόμμα θά ελεγχε την έμπειρια πού άποχτήθηκε καί θά έκανε τις άπαραίτητες διορθώσεις Η άπόφαση τού 10ου Συνεδρίου ειταν ενα μέτρο άποφασιστικό, πού όφειλόταν στήν κρίσιμη κατάσταση τού κυβερνη­ τικού Κόμματος τότε πού έκανε μιά άπό τις πιό έπικίνδυνες στροφές του γιά νά περάσει άπο τόν πολεμικό κομμουνισμό στήν Ν Ε Π Το άποφασιστικό αύτό μέτρο βρήκε τήν πλήρη δικαίωσή του στή συνε­ χεία. γιατί δέν ειταν παρά τό συμπλήρωμα μιάς σωστής και διορα­ τικής πολιτικής που είχε άφαιρέσει κάθε στερεή βάση άπό τις ομά­ δες που είχαν συγκροτηθεί πριν άπο το πέρασμα στη Νέα Οικονο­ μική Πολίτικη Η άπόφαση όμως τού 10ου Συνεδρίου πάνω στις φράξιες καί τις ομάδες που άπό τότε κιόλας άπαιτοϋσε νά διερμηνευτεί καί να έφαρμοστεΐ μέ σύνεση δέν άποτελεΐ μια άπόλυτη άρχή πού κυριαρ­ χεί πάνω σ όλες τις άλλες άναγκες άνάπτυξης τού Κόμματός άνεξάρτητα άπό χωρά άπο κατάσταση και άπο έποχη Υστερα άπό το χαμό τού Λένιν η ηγεσία τού Κόμματός στηρι­

γμένη μ εναν φορμαλιστικό τρόπο πάνω στην άπόφαση τού 10ου Συνέδριου πού πραγματευόταν τις φράξιες καί τις ομάδες για να υπερασπιστεί τον εαυτό της ένάντια σέ κάθε κριτική, στραγγάλιζε ολοένα καί πιό πολύ τή δημοκρατία μέσα στό Κόμμα καί ταυτόχρονα άπομακρυνόταν σιγά— σιγά άπό τόν αμεσα καθορισμένο σκοπο δηλαδή άπό τήν έξάλειψη τής φραξιονιστικής νοοτροπίας Πραγμα­ τικά. ο σκοπός δέν είναι νά άπαγορέψεις τις φράξιες, μά νά πετύχεις τήν έξαφάνισή τους Λοιπόν, ποτέ η νοοτροπία τής φράξιας δέν έχει ρημάξει τόσο πολύ τό Κόμμα, δέν εχει κονιορτοποιήσει τόσο πολύ τήν ενότητά του. όσο άπό τότε πού ο Λένιν άφησε τό πηδάλιο Εξω μάλιστα άπ αύτήν τήν κονιορτοποίηση δέν έχει ποτέ κυριαρχήσει τοσο οσο σήμερα ο 100% ψεύτικος μονολιθισμος που χρησιμεύει απλώς και μονο για να καμουφλάρει τις μεθοδες στραγγαλισμού της ζωής του Κόμματός Η φραξια του μηχανισμού που κουβεται άπο το Κομμά σχηματί­ στηκε μέσα στο Κομμουνιστικό Κομμά της ΕΣΣΔ (μπολσεβίκων) ηδη πριν άπο το 12ο Συνέδριο Αργότερα υιοθέτησε εναν τύπο όργανωσης ομοιο μέ κείνον τών καρμποναρών που είχε την παράνομη κεν­ τρική έπιτροπη της (την «επτανδρια··)37 τις έγκυκλιές της τους πραχτορες της. τή συνθηματική γλωσσά της κλπ Ο μηχανισμός του Κόμματος διάλεξε άπό τούς κόλπους του ενα στρώμα κλεισμένο στον εαυτό του άνεξέλεγχτο που διαθετει τις ιδιαίτερες πήγες του μηχανισμού οχι μοναχα του Κόμματός μα καί του κράτους που μεταμορφώνει ενα μαζικό Κομμά σε μέσο καμουφλαζ και που φτιάχνει μ αύτό ενα υποταχτικο όργανό, που χρησιμεύει για μανούβρες και μηχανορραφίες Μα στο μέτρο που αύτη η φραξια τού μηχανισμού, η κλεισμένη στον εαυτό της. τοποθετείται πιο τολμηρά έξω άπό τόν έλεγχο τής μάζας τού Κόμματος — πού διαλύε­ ται ολοένα καί πιό πολύ χάρη στά κάθε είδους «άναχωματα»— τό προτσές κατατεμαχισμού σέ φράξιες όχι μονάχα στή βάση μα και στούς ίδιους τούς κόλπους τού μηχανισμού γίνεται πιο τραχύ και πιό βαθύ Αν λάβουμε όμως υπόψη την πληρη την απεοιοοιστη κυ­ ριαρχία του μηχανισμού πανυ στο Kouua που εχει κιόλας επιβληθεί απο την εποχή του U ou Συνέδριου οι διαφοοες που γεννιούνται στους κολπους του ίδιου του μηχανισυου δε βρίσκουν διέξοδο το να καλεσουν το Κομμά να δοσει την ποαγιιατικη λύση αυτό θα ειταν σαν να υπότασσαν ξανα το μηχανισμό στο Κομμά σαν να έλυναν το άμφισβητουειενο ζητημα ανατρέχοντας σε μεθοδες δημοκρατίας του μηχανισμού δηλαδη στέλνοντας για άνακριση τα μέλη τής μυ­ στικής φραξιας ιιοναχα μια ομαδα που απο τα πριν θα είταν σίγουρη πως διαθετει την πλειοψηφια μέσα στο μηχανισμό θα εκκλινε προς την υιοθέτηση αυτής της απόφασης Σαν πόρισμα βγαίνει οτι σχημα­ τίζονται καινουογιες φράξιες μέσα στην κυριαρχούσα φραξια του

μηχανισμού, πού άγωνίζονται όχι τόσο γιά νά πετύχουν τήν πλειοψηφία στούς κόλπους της κοινής φράξιας οσο γιά νά βρούν σημεία στήριξης στούς θεσμούς τού μηχανισμού τού Κράτους Οσο γιά τήν πλειοψηφία στό Συνέδριο τού Κόμματος, αϋτή έξασφαλιζεται αϋτοματα άφοϋ μπορεί κανείς νά συγκαλει τό Συνέδριο τήν πιό ευνοϊκή στιγμή καί νά τό προετοιμάζει όπως θέλει Μέ αύτό τόν τροπο γίνε­ ται ο σφετερισμός τού μηχανισμού πού άποτελεϊ τόν πιο τρομερο κίνδυνο τοσο γιά τό Κόμμα όσο καί για τήν διχτατορία τού προλε­ ταριάτου Ά φ ο ϋ οδηγήθηκε μέχρι τό τέλος η πρώτη «άντιτροτσκιστικη» καμπάνια τού 1923-24 διάμεσου τών φραξιών καί τού μηχανισμού δημιουργήθηκε μιά βαθιά ρωγμή*" στή μυστική φράξια την κατευθυνόμενη άπό τήν «επτανδρία» Το βασικό αίτιο βρισκόταν στην ταξική δυσαρέσκεια τής προλεταριακής πρωτοπορίας τού Λενιγκραντ μπροστά στό γλίστρημα πού άρχισε να έκδηλωνεται τοσο άπέναντι στά προβλήματα τής έσωτερικής ζωής τής χωράς οσο και στά διεθνή προβλήματα Οι προχωρημένοι έργατες τού Λενιγκραντ συνέχιζαν τό 1925 τό έργο πού είχε άρχισει η προλεταριακή πρω­ τοπορία τής Μόσχας τό 1923. άλλά οι βαθιές αϋτες ταξικές τάσεις δέν μπόρεσαν νά έκδηλωθοϋν άνοιχτά μέσα στό Κομμά αντανακλά­ στηκαν μονάχα στη βουβή πάλη πού έκτυλισσοταν στους κολπους τής φράξιας τού μηχανισμού Τόν 'Απρίλη τού 1925 ή Κεντρική 'Επιτροπή κυκλοφορεί σ ολο το Κόμμα μιά έγκύκλιο πού διαψεύδει τις φήμες πού διάδιδαν. λέει, οι «τροτσκιστές»(") βεβαιώνοντας ότι υπήρχαν τάχα στούς κόλπους τού πυρήνα τών «λενινιστών», δηλαδή τής φραξιονιστικής «επτανδρίας» ορισμένες διαφωνίες πάνω στό θέμα τής άγροτιάς Τά πιό πλατιά στρώματα τού Κόμματος πληροφορήθηκαν τήν πραγματική ύπαρξη τέτιων διαφωνιών μονάχα άπ αϋτήν τήν έγκύκλιο. πραγμα πού δέν έμπόδισε καθόλου τά στελέχη νά συνεχίζουν να έξαπατοϋν τό Κόμμα βεβαιώνοντας πώς η « Αντιπολίτευση» υποσκάπτει τάχα το μονολιθισμό «τής φ ρ ο υ ρ ά ς τού Λ έ ν ιν » Η προπαγάνδα αύτή είχε φτάσει στό άποκορύφωμά της όταν τό 14ο Συνέδριο εριξε σαν μπόμ­ πα πάνω στό Κόμμα τις διαφορές πού υπήρχαν άνάμεσα στά δυο κομμάτια τής κυρίαρχης φράξιας, διάφορες άμορφες καί συγχυσμέ­ νες μά ώστόσο βαθιές έξαιτίας τής ταξικής προέλευσής τους Οι όργανώσεις τής Μόσχας καί τού Λενιγκραντ. δηλαδή τα βασικά φρούρια τού Κόμματος, υιοθέτησαν στις προσυνεδριακές συσκέψεις τους, άποφάσεις έντελώς άντίθετες. Καί η μιά καί η άλλη πάρθηκαν όπως είταν φυσικό, ομόφωνα. Η Μόσχα έξηγοϋσε το θαύμα αϋτο τής « επ α να σ τα τική ς τάξης » με την καταπίεση πού έξασκοϋσε ο μηχα­ νισμός τού Λενιγκραντ. ένώ τό Λένιγκραντ με τη σειρά του έπεστρεφε αϋτή τήν κατηγορία στήν Μόσχα. Σά νά υπήρχε κάποιο στεγανό δια-

162

φραγμα άνάμεσα στις όργανώσεις τών δυό αυτών πόλεων' Καί στις δυό περιπτώσεις άποφάσιζε ό μηχανισμός άποδείχνοντας μέ τόν 100% μονολιθισμό του πώς τό Κόμμα άπουσίαζε όταν παίρνονταν οι άποφάσεις γιά τά βασικά ζητήματα τής ίδιας τής ύπαρξής του Τό 14ο Συνέδριο βρέθηκε υποχρεωμένο νά προσφέρει μιά λύση στις καινούργιες διαφορές πού πρόκυψαν σέ σχέση με τά βασικά προβλήματα, καί νά καταστρώσει τήν καινούργια σύνθεση τής ηγε­ σίας περιχαρακωμένο πίσω άπό τίς πλάτες τού Κόμματος πού δέ ρω­ τήθηκε καθόλου Τό Συνέδριο δέν μπόρεσε νά κάνει τίποτε άλλο άπό τό νά άφήσει άμέσως τή φροντίδα γιά τήν έξεύρεση αύτής τής λύσης σέ μιά ιεραρχία συγκροτημένη άπό γραμματείς τού Κόμματος πού είχαν έπιλεγεί μέ έπιμέλεια Τό 14ο Συνέδριο έμπηξε εναν και­ νούργιο πάσσαλο στό δρόμο πρός τή διάλυση τής δημοκρατίας τού Κόμματος πού έφαρμόζεται χάρη στις μέθοδες τής «τάξης», δηλαδή χάρη στήν καμουφλαρισμένη φράξια τού μηχανισμού Η πορεία τής κατοπινής πάλης είναι πολύ πρόσφατη. Η τέχνη τής κυρίαρχης φρά­ ξιας συνίστατο λοιπόν στό νά τοποθετεί κάθε φορά τό Κόμμα μπρο­ στά σέ μιά άπόφαση πού είχε ήδη παρθεϊ, σέ μιά κατάσταση άνεπανόρθωτη, σ ένα τετελεσμένο γεγονός Ωστόσο, ή καινούργια αύτή φάση, η πιό άνεβασμένη «τής έπα νασ τατική ς τά ξης » δέ σήμαινε καθόλου τή διάλυση τών φραξιών καί τών ομάδων 'Αντίθετα, αύτές άναπτύσσονταν μέ άσυνήθιστη ταχύ­ τητα. οί άμοιβαϊες σχέσεις τους έγιναν άπειρα πιό όξυμένες, τόσο μέσα στή μάζα τού Κόμματος όσο καί μέσα στόν ίδιο τόν μηχανισμό Σ οτι άφορά τό Κόμμα, η γραφειοκρατική τιμωρία πού έφαρμοζόταν ένάντια στις «ομάδες» γινόταν ολοένα καί πιό σκληρή, καί σάν σημά­ δι άδυναμίας. έφτασε άκόμα καί μέχρι τήν άτίμωση τύπου θραγκελιανο ύ 3* άξιωματικού καί τού άρθρου 58 Ταυτόχρονα, τό προτσές μιάς καινούργιες κονιορτοποίησης τής ίδιας τής κυρίαρχης φράξιας συνεχιζόταν, καί άναπτύσσεται άκόμα καί τώρα Βέβαια, καί σήμερα άκομα δε λείπουν οι πλαστές έκδηλώσεις μονολιθισμού καί οι έγκυκλιες πού δείχνουν τήν πλήρη ομοφωνία τών ηγετικών κύκλων Στην πραγματικότητα, η μουγγή. η λυσσασμένη, μιά καί δέ βρίσκει διέξοδο, πάλη, πού έκτυλίσσεται στούς κλειστούς μηχανισμούς τής φράξιας έχει πάρει, αν κρίνουμε άπ ολα τα συμπτώματα, εναν έξαιρετικά έντονο χαραχτήρα καί οδηγεί τό Κόμμα σε μιά καινούργια έκρηξη4® πού κανείς δεν ξέρει τί εχταση θά πάρει Νά η θεωρία και η πράξη τής «έπαναστατικής τάξης» πού μετα­ μορφώνεται άναπόφευχτα σέ θεωρία καί πράξη τής αύθαιρεσιας Ωστόσο άπο πολλά χρόνια τώρα, αύτά τά πράγματα έχουν πάψει νά περιορίζονται στή Σοβιετική Ενωση Στά 1923. ή καμπάνια πού στρεφόταν ένάντια στή φραξιονιστική νοοτροπία βασιζόταν προπαν­ τός πάνω στό έπιχείρημα πού έλεγε οτι οί φράξιες είναι τά έμβρυα

τού κόμματος — σέ μιά χώρα επομένως όπου ή όγροτιά έχει μιά συν­ τριπτική πλειοψηφία καί πού είναι περικυκλωμένη όπό τούς καπιτα­ λιστές. η διχτατορία τού προλεταριάτου δέ δέχεται τήν έλευθερία τών κομμάτων Αύτή καθαυτή ή θέση είναι άπόλυτα σωστή Μά άπαιτεϊ έπίσης μιά σωστή πολιτική κι ενα καθαρό καθεστώς Ωστόσο είναι φανερό πώς θέτοντας κανείς έτσι τό ζήτημα, όρνιέται νά έπεχτείνει τΙς όποφάσεις τού 10ου Συνεδρίου τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματός τής ΕΣΣΔ. πού είναι κυβερνητικό κόμμα, στά Κομμουνιστικά Κόμματα τών όστικών κρατών Μά το γραφειοκρατικό καθεστώς εχει τή δική του λογική πού τό καταβροχθίζει Αφού δέ δεχεται τον δημοκρατικό ελεγχο στο σοβιετικό Κόμμα δέ θά τόν άνεχόταν άκομα περισσότερο στήν Κομμουνιστική Διεθνή πού. τυπικά κυριαρ­ χεί πάνω στό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ Να γιατί ή ήγεσία έχει μεταμορφώσει σέ παγκόσμια άρχή τή δική της ερμηνεία, και τή χτηνώδη καί δόλια έφαρμογή της. τής άπόφασης τού 10ου Συνέδριου — άπόφαση πού άνταποκρινόταν στις συγκεκριμένες συνθήκες τής ΕΣΣΔ καί σέ μιά ορισμένη στιγμή, και την εχει έπεχτείνει σ όλες τις όργανώσεις τής γήινης σφαίρας Ο μπολσεβικισμός είταν πάντα ισχυρός γιατί ειταν συγκεκριμένος άπο ιστορική άποψη όταν έπεξεργαζόταν τά όργανωτικά σχήματά του Οχι άγονα σχήματα Περνώντας άπό τό ενα στάδιο στο άλλο οι μπολσεβίκοι τροποποιούσαν ριζικά τή δομή τής όργάνι^σής τους Τώρα όμως, μία μόνο άρχη. η άρχή τής «έπαναστατικής τάξης», έφαρμόζεται ταυτόχρονα στο ισχυρό Κόμμα τής διχτατορίας τού προ­ λεταριάτου. στό Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας πού άποτελεϊ μια σοβαρή πολιτική δύναμη, στό νεαρό Κόμμα τής Κίνας που βίαια σύρθηκε στή δίνη τής έπαναστατικής πάλης, στή μικρή ομάδα τών προπαγανδιστών πού είναι τό Κόμμα στις Ενωμένες Πολιτείες Στό τελευταίο θά έφτανε μόνο νά γεννηθούν άμφιβολίες ως πρός την όρθότητα τών μεθόδων πού έχουν έπιβληθεί άπό τόν όποιονδήποτε Πέπερ γιά νά τιμωρηθούν οί «σκεπτικιστές» γιά φραξιονιστική νοο­ τροπία Ενα νεαρό Κόμμα, πού είναι ένας πολιτικός όργανισμός έντελώς έμβρυώδικος. χωρίς πραγματικούς δεσμούς μέ τις μάζες, χω­ ρίς πείρα έπαναστατικής διεύθυνσης χωρίς έξάσκηση στό θεωρητι­ κό τομέα, είναι κιόλας μασκαρεμένο μ ολα τά σύνεργα τής «έπα­ να σ τατική ς τάξης», πού τού πηγαίνουν όπως η πανοπλία τού πατέρα στόν εξάχρονο γιο του Τό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ εχει στόν τομέα τών ιδεών μιά έπαναστατικη πείρα άπό τις πιό πλούσιες Μά όπως άπόδειξαν τα τε­ λευταία χρόνια, κι αύτό άκόμα δέν μπορεί νά ζήσει ούτε μιά μόνο μέ­ ρα άτιμώρητα άρκούμενο στό νά καταναλώνει απλώς τους τόκους τού κεφαλαίου του Πρέπει άκατάπαυστα να το άναπαράγει και να το αύξάνει. κι αύτό δέν είναι δυνατό παρα αν δουλεύει συλλογικά η

σκέψη τού Κόμματος Τι νά πούμε τότε γιά τά Κομμουνιστικά Κόμ­ ματα τών αλλών χωρών, πού γεννήθηκαν πριν λίγα χρόνια καί που διανύουν άκόμα τήν περίοδο τής πρωταρχικής τους συσσώρευσης θεωρητικών γνώσεων καί μεθόδων δράσης Χωρίς νά άπολαύσουν πραγματική έλευθερία κομματικής ζωής, έλευθερία συζήτησης έ­ λευθερία νά καταστρώσουν συλλογικά, καί ειδικότερα σάν ομάδες τούς δρόμους πού θά άκολουθήσουν. τά Κόμματα αύτά δέ θα άποτελέσουν ποτέ μιά άποφασιστική έπαναστατική δύναμη Π ρ ι ν ά π ό τ ά 1 0 ο Σ υ ν έ δ ρ ιο σ τ ό ό π ο ι ο ά τ ια γ ο ρ ε ύ τ η κ α ν ο ί φ ρ ά ξ ιε ς , τ ό Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Κ ό μ μ α τ ή ς Ε Σ Σ Δ , έ ζ η σ ε δ υ ό δ ε κ α ε τ ίε ς χ ω ρ ίς ν ά γ ν ω ρ ίζ ε ι α υ τ ή τ ή ν ά π α γ ό ρ ε υ σ η . Είναι αϋτές άκριθώς οι δυό δεκαε­

τίες που τό διαπαιδαγώγησαν καί τό προετοίμασαν μέ τέτιο τρόπο που μπροστά σε μιά στροφή άπό τις πιό δύσκολες, μπόρεσε νά άποδεχτεϊ και να υποφέρει τις αϋστηρές άποφάσεις τού 10ου Συνε­ δρίου Τα Κομμουνιστικά Κόμματα τής Δύσης άρχίζουν όμως, αμεσα άπο κεϊ Ο Λένιν. και μεϊς μαζί μ αύτον φοθούμασταν πάνω άπ Ολα πώς το Κομμουνιστικό Κομμά τής Ρωσίας πού διαθέτει τις ισχυρές πηγές τού κράτους, έξασκεϊ μιά υπερβολική, συντριπτική έπίδραση πάνω στά νεαρά κόμματα τής Δύσης πού έρχονται νά όργανωθούν Ο Λενιν καλούσε άκούραστα σέ έπιφυλακη ένάντια σέ μιά πρόωρη πορεία προς τό δρόμο τού συγκεντρωτισμού, ένάντια στις παρατραθηγμενες ένεργειες τής Έχτελεστικής Επιτροπής καί τού Προεδρείου προς αύτή τήν κατεύθυνση, καί προπαντός ένάντια στις μέθοδες και τις μορφές βοήθειας, που μεταμορφώνονταν σέ άμεση διαταγή που δε δεχεται καμιά προσφυγή Τ ο σπάσιμο εγινε το 1924 στο ονομα τής «μπολσεβικοποίησης» Αν με τη λέξη μπολσεβικοποιηση έννοεϊ κανείς τήν έκκαθάριση τού Κόμματός που άπελευθερωνεται άπο τά ετερόκλητα στοιχεία και συνήθειές του. άπό τούς σοσιαλδημοκράτες υπαλλήλους πού έχουν γαντζωθεί στά πόστα τους, τούς μασόνους, τούς δημοκράτες πατσιφιστές. τούς συγχυσμένους σπιριτουαλιστές. κλπ. τότε αύτή η δουλιά έκπληρώθηκε άπό τήν πρώτη μέρα ύπαρξης τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς Στο 4ο Συνέδριο αύτή πήρε μορφές πολύ ένεργητικες άπέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας Μά η άληθινη αύτή μπολσεβικοποιηση πού άλλοτε συνδεόταν άδιασπαστα μέ τήν ίδια τήν έμπειρία τών έθνικών τμημάτων τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς. μεγάλωνε χρησιμοποιώντας αϋτη την έμπειρία Είχε σά λυδία λίθο τα ζητήματα τής εθνικήςπολιτικής πού άνυψωνονταν ως τό ση­ μείο να γίνουν διεθνή προβλήματα Η «μπολσεβικοποιηση» τού 1924 εϊταν μια πραγματική καρικατούρα Στήριζε τό περίστροφο στον κρόταφό τής ηγετικών έπιτροπών τών Κομμουνιστικών Κομμάτων και άπαιτούσε άπ αύτές χωρίς πληροφόρηση, χωρίς συζήτηση, νά πα­

165

ρουν άμέσως καί οριστικά θέση, άπέναντι στις διαφορές πού υπήρ­ χαν στό έσωτερικό τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ Έτσι, οί έπιτροπές αυτές γνώριζαν άπό τά πριν πώς άνάλογα μέ τή θέση πού θά έπαιρναν, θά μπορούσαν νά μείνουν ή όχι μέσα στήν Κομ­ μουνιστική Διεθνή Ωστόσο, στά 1924 τά Κομμουνιστικά Κόμματα τής Ευρώπης δέν εϊταν άρκετά έξοπλισμένα γιά νά λύσουν τόσο γρήγορα τά προβλήματα πού έβαζε ή ρώσικη συζήτηση, δπου μόλις διαγράφονταν δυό τάσεις άρχών πού γεννήθηκαν μέσα στό καινούρ­ γιο στάδιο τής διχτατορίας τού προλεταριάτου Φυσικά, καί ύστερα άπό τά 1924, ή έργασία συνέχιζε άκόμα νά είναι άναγκαία— σέ πολλά τμήματα έξαλείφθηκαν πραγματικά τά έτερογενή στοιχεία Μά ύπολογισμένη στό σύνολό της. ή «μπολσεβικοποίηση» είχε σάν έργο της νά άποδιοργανώνει κάθε φορά τίς ήγεσίες πού σχηματίζονταν στά Κομμουνιστικά Κόμματα τής Δύσης χρησιμοποιώντας σάν μιά σφήνα τίς ρώσικες διαφορές πού ό κρατικός μηχανισμός έμπηγε μέ τό σφυρί του. Ό λ α αυτά σκεπάζονταν μέ τή σημαία τής πάλης ένάντια στή φραξιονιστική νοοτροπία. "Αν στούς κόλπους τού Κόμματος τής προλεταριακής πρωτοπο­ ρίας τύχαινε νά άποκρυσταλλωθοϋν φράξιες πού άπειλοΰσαν νά τό καταστήσουν γιά πολύ καιρό άνίκανο γιά πάλη, τότε είναι φανερό πώς τό Κόμμα θά βρισκόταν πάντα στήν άνάγκη νά άποφασίσει νά άφήσει στό χρόνο τή δυνατότητα μιάς συμπληρωματικής έπαλήθευσης ή νά άναγνωρίσει άμέσως πώς ή διάσπαση είναι άναπόφευχτη, "Ενα κόμμα μάχης δέν μπορεί ποτέ νά είναι τό άθροισμα τών φρα­ ξιών πού τραβούν άπό δώ κι άπό κεί Αυτή είναι μιά άλήθεια άναμφισβήτητη άν κανείς τήν άντικρύσει κάτω άπό τό γενικό αύτό σχήμα Μά τό νά χρησιμοποιείς τή διάσπαση σάν ένα προληπτικό μέσο ένάντια στις διαφωνίες, νά άκρωτηριάζεις κάθε όμάδα ή ένωση πού ϋψώνει φωνή κριτικής, είναι σάν νά μεταμορφώνεις τήν έσωτερική ζωή τού Κόμματος σέ μιά άλυσίδα όργανωτικών άποβολών Οί μέθοδες αυτές, χωρίς νά συμβάλουν στή συνέχιση καί στήν άνάπτυξη τού εί­ δους, δέν κάνουν τίποτε άλλο άπό τό νά έξασθενοΰν τό γεννετήσιο όργανισμό, δηλαδή τό Κόμμα. Ή πάλη ένάντια στή φραξιονιστική νο­ οτροπία γίνεται έτσι άπειρα πιό έπικίνδυνη άπό τήν ίδια τή φραξιο­ νιστική νοοτροπία. Στήν κατάσταση πού βρισκόμαστε τώρα, όλοι οί πρωτεργάτες καί θεμελιωτές όλων σχεδόν τών Κομμουνιστικών Κομμάτων τού κό­ σμου, έχουν τεθεί έξω άπό τή Διεθνή, χωρίς νά έξαιρέσουμε τόν πρώην πρόεδρό της Σέ όλα σχεδόν τά Κόμματα, οί ομάδες πού κα­ θοδηγούσαν τήν άνάπτυξή τους στή διάρκεια δυό συνεχών περιό­ δων έχουν διαγράφει ή παραμεριστεί Στή Γερμανία, ή όμάδα τού Μπράντλερ, άκόμα καί τώρα, βρίσκεται μέ τό ένα πόδι μέσα στό Κόμμα, ή όμάδα τού Μάσλοβ βρίσκεται στήν άλλη άκρη τού κάτω-

φλιού. Στή Γαλλία, οί παλιές όμάδες τού Ροσμέρ— Μονάτ, τού Λοριό. τού Σουθαρίν, έχουν διαγράφει. Τό ίδιο συμβαίνει μέ τήν όμάδα τού Γκιρώλ— Τρέιντ πού εϊταν στήν ήγεσία τήν έπόμενη περίοδο. Στό Βέλγιο έχει διαγράφει ή βασική όμάδα τού Βάν Όθερστρέτεν "Αν ή όμάδα τού Μπορντίγκα άπ’ όπου γεννήθηκε τό Κομμουνιστικό Κόμ­ μα ’ Ιταλίας δέ διαγράφτηκε όλόκληρη αϋτό βρίσκει τήν έξήγησή του στις συνθήκες τού φασιστικού καθεστώτος. Στήν Τσεχοσλοβακία, στή Σουηδία, στή Νορβηγία, στις Ενωμένες Πολιτείες, μέ μιά λέξη, σέ όλα σχεδόν τά κόμματα τού κόσμου συνέθηκαν άνάλογα σχεδόν γεγονότα στήν περίοδο πού άκολούθησε τό θάνατο τού Λένιν41. Δέ χωράει καμιά άμφιθολία ότι πολλοί άπό τούς διαγραφέντες έχουν κάνει τεράστια σφάλματα — είμαστε άπό τούς πρώτους πού τά έπισήμαναν. Δέν μπορεί έπίσης νά άμφισθητήσει κανείς πώς πολλοί διαγραμμένοι άφού βρέθηκαν έξω άπό τήν Κομμουνιστική Διεθνή, έπέστρεψαν, ώς ένα μεγάλο βαθμό, στίς παλιές θέσεις τους, στήν άριστερά τής Σοσιαλδημοκρατίας ή στό συνδικαλισμό Μά τό καθήκον τής ήγεσίας τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέ συνίσταται καθόλου στό νά σπρώχνει σ’ άδιέξοδο τούς νέους ήγέτες τών έθνικών Κομμά­ των καί νά θυσιάζει έτσι ορισμένους άπ' αϋτούς πού τά έκπροσωπούν στόν Ιδεολογικό έκφυλισμό Ή «έπαναστατική τάξη» τής γρα­ φειοκρατικής ήγεσίας έχει καταντήσει ένα φοβερό έμπόδιο πού όρθώνεται στό δρόμο άνάπτυξης όλων τών Κομμάτων τής Διεθνούς.

Τά όργανωτικά ζητήματα είναι άξεχώριστα άπό τά ζητήματα τού προγράμματος καί τής ταχτικής. Πρέπει νά βάλουμε καλά στό μυαλό μας πώς μιά άπό τίς πιό σημαντικές πηγές τού όπορτουνισμού τής Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι τό γραφειοκρατικό καθεστώς τού μηχανισμού της καί τού μηχανισμού τού ήγετικού Κόμματός της. Ύ ­ στερα άπό τήν πείρα τών χρόνων 1923-1928, κανείς πιά δέν μπορεί νά άμφισθητήσει τό γεγονός ότι στή Σοβιετική "Ενωση ή γραφειο­ κρατία είναι ή έκφραση καί τό όργανο τών πιέσεων πού μή προλετα­ ριακές τάξεις έξασκούν ένάντια στό προλεταριάτο. Πάνω σ' αϋτό τό θέμα τό Σχέδιο Προγράμματος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς παρουσιάζει μιά σωστή διατύπωση, όταν λέει πώς ή γραφειοκρατική διαφθορά «έ μ φ α νίζ ε τ α ι ά ν α π ό φ ε υ χ τ α έ κ ε ϊ ό π ο υ λ ε ίπ ε ι ά π ό τίς μ ά ­ ζες ή κο υ λ τ ο ύ ρ α κ α ί κάτω ά π ό τίς έ π ιδ ρ ά σ ε ις ξένων πρ ό ς τό π ρ ο λ ε ­ ταρ ιάτο τάξεων». ‘Εδώ έχουμε τό κλειδί πού μάς έπιτρέπει νά κατανοήσουμε όχι μονάχα γενικά τή γραφειοκρατία, μά καί τήν άσυνήθιστη άνάπτυξή της στή διάρκεια τών τελευταίων πέντε χρόνων Ό βαθμός τής κουλτούρας τών μαζών, ένώ παραμένει άνεπαρκής, άναπτύχθηκε στή διάρκεια αϋτής τής περιόδου (αύτό είναι πέρα άπό κάθε άμφιθολία). Δέν μπορεί έπομένως κανείς νά άναζητήσει τό αί­

167

τιο ά ν ά π τ υ ξ η ς τής γραφειοκρατίας παρά στήν α ύ ξ η σ η τών έπιδράσεων ξένων πρός τό προλεταριάτο τάξεων Τά Κομμουνιστικά Κόμ­ ματα τής Εύρώπης, δηλαδή προπαντός τά ηγετικά κέντρα τους, προ­ σαρμόζουν τις δργανώσεις τους στις πιέσεις καί τις άνακατατάξεις πού συντελοϋνται στό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ Η γραφειο­ κρατία έπίσης τών Κομμουνιστικών Κομμάτων τού έξωτερικοϋ, ως ενα μεγάλο βαθμό, δέν εϊταν παρά η άντανάκλαση καί ενα συμπλή­ ρωμα τής γραφειοκρατίας πού υπήρχε στό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ Η έπιλογή τών ηγετικών στοιχείων στά Κομμουνιστικά Κόμματα γι­ νότανε καί γίνεται άκόμα άνάλογα μέ τήν προθυμία τους να δεχτούν καί νά έπιδοκιμάσουν τόν πιό πρόσφατο σχηματισμό στό μηχανισμό τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ Εκείνοι πού είχαν μεγάλη αϋτονομία καί υπευθυνότητα, άνάμεσα στά ήγετικά στοιχεία τών Κομμάτων τού έξωτερικοϋ, έκεΐνοι πού δέ δέχονταν νά ύποταχτοϋν σέ όλλαγές πού συντελούνταν μ έναν τρόπο άποκλειστικά διοικη­ τικό, είχαν διαγράφει άπό τό Κόμμα ή είχαν σπρωχτεί νά μπουν στή δεξιά πτέρυγα (συχνά ά π ο κ α λ ο ύ μ ε ν η δεξιά) ή τέλος έμπαιναν στις γραμμές τής Αριστερής ’Αντιπολίτευσης Ετσι, τό όργανικό προ­ τσές έπιλογής.πού έπιτρέπει μιά συνοχή άνάμεσα στά στοιχεία τών έπαναστατικών στελεχών, που βασιζόταν πάνω στήν προλεταριακή πόλη, η οποία κατευθυνόταν άπό τήν Κομμουνιστική Διεθνή, διακό­ πηκε. τροποποιήθηκε, παραμορφώθηκε, καί πολλές φορές ύποκαταστάθηκε άμεσα άπό μιά διοικητική καί γραφειοκρατική έκλογή άπό τά πάνω Οι κομμουνιστές ηγέτες οι περισσότερο διατεθειμένοι νά άποδεχτοϋν άποφάσεις πού πάρθηκαν άπό τά πριν καί νά υπογρά­ ψουν οποιαδήποτε άπόφαση. είναι φυσικό νά υπερτερούν συχνά άπό τά στοιχεία έκείνα πού έχουν πιό πολύ άναπτυγμένο τό κομ­ ματικό πνεύμα καί είναι περισσότερο διαποτισμένα άπό τό αίσθημα τής έπαναστατικής εϋθύνης Πολύ συχνά, άντί νά διαλέξουν έπαναστάτες στωικούς καί θαρραλέους στήν έκλογή τών μέσων, κατάληγαν στό νά έπιλέξουν έκείνους πού προσαρμόζονταν στούς γρα­ φειοκράτες Ολα τά προβλήματα τής έοωτερικής καί διεθνικής πολιτικής μας οδηγουν άναπόδραστα στά ζητήματα τού έσωτερκοϋ καθεστώτος τού Κόμματος Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς οι παρεκκλίσεις πού μάς άπομάκρυναν άπό τήν ταξική γραμμή στά προβλήματα τής κινέζικης έπανάστασης. τού άγγλικοϋ έργατικοϋ κινήματος, τής οικονομίας τής ΕΣΣΔ. τών μισθών, τών φόρων, κλπ. άποτελοϋν άπό μονές τους εναν πολύ σοβαρό κίνδυνο Μά ο κίνδυνος αϋτός δεκαπλασιάζεται άπο τήν άδυναμία τού Κόμματος, πού είναι δεμένο χειροπόδαρα άπό τό γραφειοκρατικό καθεστώς, νά έπανορθώοει μέ κανονικά μέσα τή γραμμή πού άκολουθοϋν οι άνώτερες σφαίρες του Τό ίδιο πράγμα

168

μπορεί νά τό πει κανείς καί γιά τήν Κομμουνιστική Διεθνή Η άπόφαση τού 14ού Συνεδρίου τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ πού μιλάει γιά την άναγκαιότητα έγκαθίδρυσης μιας πιό δημοκρα­ τικής καί συλλογικής ηγεσίας στήν Κομμουνιστική Διεθνή, στήν πράξη εχει μεταμορφωθεί στό άντίθετό της Η άλλαγή τού έσωτερικοϋ καθεστώτος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς εγινε ζήτημα ζωής η θανάτου γιά τό διεθνές έπαναστατικό κίνημα Η μεταβολή αύτή μπορεί νά έπέλθει μέ δυό τρόπους ή παράλληλα μέ τήν άλλα­ γή τού έσωτερικοϋ καθεστώτος τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ ή παλεύοντας ένάντια στό διευθυντικό ρόλο τού Κομμουνι­ στικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ μέσα στήν Κομμουνιστική Διεθνή Οφείλει κανείς νά έντείνει όλες του τις δυνάμεις γιά νά υιοθετηθεί ό πρώτος δρόμος Ή πάλη γιά τήν άλλαγή τού έσωτερικού καθεστώ­ τος τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ είναι μιά πάλη γιά τήν έξυγίανση τού καθεστώτος πού υπάρχει στήν Κομμουνιστική Διεθνή, καί γιά τήν συγκράτηση τής ηγεσίας τού Κόμματός μας στόν ιδεολο­ γικό τομέα Πρέπει λοιπόν νά κυνηγήσουμε άνελέητα άπό τό Πρόγραμμα την ίδια τήν ιδέα οτι Κόμματα ζωντανά καί δραστήρια μπορεί νά είναι ύποταγμένα στόν ελεγχο «τής έπαναστα τικής τάξης » μιάς άπολιθωμένης κομματικής καί κρατικής γραφειοκρατίας Πρέπει νά ζαναδόσουμε στό ίδιο τό Κόμμα τά δικαιώματά του Πρέπει τό Κόμμα νά ξαναγίνει πάλι Κόμμα Πρέπει νά κατοχυρωθεί αϋτό στό Πρόγραμμα μέ τέτιο τροπο ώστε νά γίνει άδύνατη ή θεωρητική δικαίωση τής γραφειοκρατίας καί τών τάσεων σφετερισμοϋ

1β9

12.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΗΤΤΩΝ

ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

’Από τό Φθινόπωρο τοϋ 1923 ή άριστερή προλεταριακή πτέρυγα τού Κόμματος, ή όποΐα έκθεσε τίς όπόψεις της σ ' όλόκληρη μιά σειρά άπό ντοκουμέντα, πού τό βασικό τους είναι ή « Π λ α τ φ ό ρ μ α Μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν — Α ε ν ι ν ισ τ ώ ν ( Α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η ) » , είχε σάν όργάνωση υποβληθεί σέ συστηματική συντριβή. Τις μέθοδες καταπίε­ σης, τίς καθόριζε ό ίδιος ό χαραχτήρας τοϋ έσωτερικοϋ καθεστώτος τού Κόμματός, πού γινόταν όλοένα καί πιό γραφειοκρατικός στό βαθμό πού αϋξαινε ή πίεση πού έξασκοϋσαν οί μή προλεταριακές τάξεις πάνω στό προλεταριάτο. Ή δυνατότητα έπιτυχίας αύτών τών μεθόδων είχε τήν πηγή της στόν γενικό πολιτικό χαραχτήρα αύτής τής περιόδου, πού στή διάρκειά της είχε ϋποστεϊ βαριές ήττες τό προλεταριάτο καί ή Σοσιαλδημοκρατία ξαναζωντάνεψε — τότε πού στούς κόλπους τών Κομμουνιστικών Κομμάτων ένισχύθηκαν οί κεντοιστικές καί όπορτουνιστικές τάσεις καί πού ό κεντρισμός γλι­ στρούσε. μέχρι τούς τελευταίους μήνες, συστηματικά πρός τά δεξιά Τό πρώτο βαρύ πλήγμα ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση δόθηκε άμέσως ύστερα άπό τήν ήττα τής γερμανικής έπανάστασης κι εϊταν κατά κάποιο τρόπο τό συμπλήρωμα αύτής τής ήττας. Αύτό θά εϊταν έντελώς άδύνατο άν τό γερμανικό προλεταριάτο είχε νικήσει, αϋξάνοντας έτσι σέ άφάνταστο βαθμό τό αίσθημα ταξικής αύτοπεποίθησης τοϋ προλεταριάτου τής ΕΣΣΔ καί κατά συνέπεια καί τή δύνα­ μή του γιά άντίσταση ένάντια στήν πίεση τής άστικής τάξης τοϋ έσωτερικοϋ καί τοϋ έξωτερικοϋ, κι άκόμα ένάντια στή γραφειοκρα­ τία τοϋ Κόμματος πού μεταβίβαζε αϋτή τήν πίεση. Γιά νά κάνουμε πιό καταφανή τή γενική σημασία τών άνακατατάξεων πού συντελέστηκαν στήν Κομμουνιστική Διεθνή άπό τό τέ­ λος τοϋ 1923, θά εϊταν πάρα πολύ σημαντικό νά έξετάσουμε τό πώς τώ ν

170

ή ηγετική ομάδα έξηγοϋσε τίς «όργανωτικές» νίκες της ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση στά διάφορα στάδια τού γλιστρήματός της Δέν είναι δυνατόν νά κάνουμε αυτή τήν έργασία μέσα στά πλαίσια τής κριτικής τού Σχεδίου Προγράμματος. Μά γιά νά φτάσουμε στά σκοπό μας θά άρκοϋσε μονάχα νά έξετάσουμε τό πώς κατανοήθηκε, σύμφωνα μέ τό άρθρο μέ τό όποιο ό Στάλιν έκανε τό ντεμποϋτο του στον τομέα τών προβλημάτων τής διεθνούς πολιτικής, ή πρώτη «νίκη» πού άποκόμισε αϋτή ή όμάδα ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση τό Σεπτέμβρη τού 1924 «Σάν τό πιό σίγουρο σύμπτωμα, έγραφε ό Στάλιν, τών πιό σημαντικών έπαναστατικών προτσές πού ουντελέστηκαν βαθιά μέσα στήν έργατική τάξη, πρέπει νά ύπολογιστεϊ ή άποφααιστική νίκη πού άποκόμισε ή έπαναστατική πτέρυγα μέσα στά Κομμουνιστικά Κόμματα .

Καί σ' ένα άλλο σημείο τού ίδιου άρθρου: «"Αν σ' αύτό προσθέσει κανείς τό γεγονός τής πλήρους άπομόνωσης τής όπορτουνιστικής τάσης ατούς κόλπους τού Κομμουνιστικού Κόμματος Ρω­ σίας, ό πίνακας πού θά πετύχει θά είναι έντελώς όλοκληρωμένος. Τό 5ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέν έκανε τίποτε άλλο άπό τό νά στερεώσει τή νίκη τής έπαναστατικής πτέρυγας στά βασικά τμήματα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς », («Πράββα», 20 τοϋ Σεπτέμβρη 1924, οί ύπο-

γραμμίσεις είναι δικές μας) Έ τσι ή ήττα τής Αντιπολίτευσης τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής Ρωσίας παρουσιάστηκε σάν νά εΐταν τό άποτέλεσμα τού γεγο­ νότος ότι τό προλεταριάτο πάει π ρ ό ς τ ά Α ρ ισ τ ε ρ ά , πάει κατευθείαν στήν έπανάσταση, τή στιγμή πού κάνει σ’ όλα τά τμήματα πλεονεχτικη τή θέση τής δεξιάς πτέρυγας πού κυριαρχεί πάνω στά προ­ λεταριάτο Σήμερα, πέντε χρόνια ύστερα άπό τήν πιό μεγάλη ήττα πού ύπέστη τό διεθνές προλεταριάτο, τό φθινόπωρο τού 1923, ή « Π ρ ά θ δ α » είναι υποχρεωμένη νά Αναγνωρίσει πώς μονάχα τώρα Αρ­ χίζει νά ξεπερνιέται «τό κύμα μιας όρισμένης άπάθειας καί κατάπτωσης πού άρχισε ύστερα άπό τήν ήττα τού 1923 καί πού έπετρεψε στόν γερμανικό καπιταλισμό νά ένισχύσα τίς θέσεις του », («Πράβδα». 28 τού Γενάρη 1928)

Μά τότε τίθεται ένα έρώτημα πού είναι καινούργιο γιά τούς σημε­ ρινούς ήγέτες τής Κομμουνιστικής Διεθνούς όχι όμως καί γιά μάςπρέπει λοιπόν νά έξηγήσουμε τήν Αποτυχία τής 'Αντιπολίτευσης στά 1923 καί στά έπόμενα χρόνια μέ τή μετατόπιση τής έργατικής τάξης π ρ ό ς τ ά δ ε ξ ι ά κι όχι π ρ ά ς τ ά Α ρ ισ τ ε ρ ά ; Ή Απάντηση πού θά δοθεί σ ’ αύτό τό έρώτημα είναι Αποφασιστική γιά όλα. Η Απάντηση πού δόθηκε στά 5ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής

171

Διεθνούς, κι άργότερα στις διάφορες ομιλίες καί τά αρθρα, ειταν καθαρή καί κατηγορηματική ή ένίσχυση τών έπαναστατικών στοι­ χείων τού έργατικοϋ κινήματος τής Ευρώπης, τό καινούργιο κύμα πού άνέθαινε, τό πλησίασμα τής προλεταριακής έπανάστασης, φέ­ ρανε «τό φυλλορρόισμα» τής Αντιπολίτευσης Μά όπό τώρα η μόνιμη, ή βίαιη πολίτικη άναδίπλωση πρός τά δεξιά, κι όχι πρός τά άριστερά. πού συντελέστηκε μετά τό 1923, έχει γίνει, όπως όλοι τό άποδέχονται, ένα γεγονός άναμφισβήτητο. Κατά συνέπεια είναι πέρα όπό κάθε άμφιθολία ότι ή παράφορη πάλη ένάντια στήν ’Αντιπολίτευση, πού έντείνεται καί βαθαίνει, φτάνοντας μέχρι τίς διαγραφές καί τις έξορίες. είναι συνδεμένη, μέ τόν πιό στενό τρόπο, μέ τό πολιτικό προτσές τής σταθεροποίησης τής μπουρζουαζίας Είναι άλήθεια πώς τό προτσές αϋτό διακόπηκε έπανειλημμένα ατά τελευταία τέσσερα χρόνια όπό σημαντικά έπαναστατικά γεγονότα. Μά τά καινούργια λάθη τής ήγεσίας, άκόμα πιό ώμά άπ' αϋτά τού 1923 στή Γερμανία, έδιναν κάθε φορά, καί μέσα σέ χειρότερες συνθήκες γιά τό προλεταριάτο καί τό Κομμουνιστικό Κόμμα, τή νίκη στόν έχθρό, καί δημιουργούσαν έτσι νέες πηγές πού τροφοδοτούσαν τήν άστική σταθεροποίηση. Τό διεθνές έπαναστατικό κίνημα έχει ύποστεϊ ήττες καί μαζί μ' αϋτό ή άριστερή προλεταριακή πτέρυγα τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ (μπολσεβίκων) καί ή Κομμουνιστική Διεθνής σημείωσαν άποτυχίες. Ή έξήγηση δέ θά εϊταν πλήρης άν δέν προσθέταμε σ’ αύτά τό έσωτερικό οίκονομικό καί πολιτικό προτσές τής ΕΣΣΔ πού άναπτυσσόταν πάνω σ ' αύτό τό φόντο, δηλαδή τό μεγάλωμα τών άντιθέσεων, πάνω στις βάσεις τής ΝΕΠ, άπό τήν έλλειψη μιάς σωστής κατανό­ ησης τών προβλημάτων τής οίκονομικής «σμύτκα» άνάμεσα στήν πόλη καί τό χωριό, τή στιγμή πού ή ηγεσία ύποτιμοϋσε τή δυσαναλογία καί τά καθήκοντα τής έκβιομηχάνισης, τή στιγμή πού δέν εί­ χε κατανοήσει τή σπουδαιότητα πού είχε ή άντιμετώπιση τής οικο­ νομίας πάνω στή βάση ένός σχεδίου, κλπ. Ή αύξηση τής οίκονομικής καί πολιτικής πίεσης πού έξασκοϋσαν τά γραφειοκρατικά καί μικροαστικά στρώματα στό έσωτερικό τής χώ­ ρας πάνω σ ’ ένα φόντο ήττών τής προλεταριακής έπανάστασης στήν Εϋρώπη καί τήν ’Ασία — νά, ή ιστορική άλυσίδα πού, ατά τέσσερα αϋτά χρόνια, σφιγγόταν σά θηλειά γύρω άπό τό λαιμό τής ’Αντιπο­ λίτευσης. ’ Εκείνος πού δέν τό καταλαβαίνει αύτό, δέ καταλαβαίνει άπολύτως τίποτε. Σ' αϋτή έδώ τήν έκθεση χρειάστηκε νά άντιπαραθέσουμε σχεδόν σέ κάθε στάδιο, στή γραμμή πού έφαρμοζόταν, τή γραμμή πού είχε παραμεριστεί κάτω άπό τό όνομα τού «τροτσκισμού». Ή σημασία αύ-

172

τής τής πάλης στή γενικευμένη μορφή της παρουσιάζεται στά μάτια κάθε μαρξιστή μέ πλήρη καθαρότητα "Αν οι εύκαιριακές, οί έπιμέρους κατηγορίες ένάντια στόν «τροτσκισμό», πού στηρίζονταν σέ μιά συσσώρευση πραγματικών καί φανταστικών τσιτάτων πού κά­ λυπταν μιά περίοδο 25 χρόνων, μπορούσαν νά παραπλανήσουν, άντίθετα, μιά συμφυής καί γενικευμένη έχτίμηση τής Ιδεολογικής πά­ λης πού διεξάχτηκε στή διάρκεια τών πέντε τελευταίων χρόνων, δεί­ χνει πώς ύπήρξαν δυό γραμμές Η μιά εϊταν συνειδητή καί συνεπής. Είταν ή προέχταση καί ή άνάπτυξη τών στρατηγικών άρχών τού λε­ νινισμού έφαρμοσμένων στά προβλήματα τής ΕΣΣΔ καί τής παγκό­ σμιας έπανάστασης αύτή είναι ή γραμμή τής 'Αντιπολίτευσης. Καί ή άλλη, άσυνείδητη, άντιφατική, δισταχτική, γραμμή πού γλιστρούσε μέ ζίγκ ζάγκ καί άπομακρυνόταν άπό τόν λενινισμό κάτω άπό τήν πίεση έχθρικών ταξικών δυνάμεων στή διάρκεια μιας περιόδου πο­ λιτικής άμπώτιδας στά διεθνή τομέα- αύτή είναι ή γραμμή τής έπίσημης ήγεσίας. Όταν οί άνθρωποι ύποβάλονται σέ βίαιες άλλαγές συχνά έγκαταλείπουν πιό εύκολα τις άντιλήψεις τους παρά τις λέξεις πού έχουν συνηθίσει. Αύτός είναι 6 γενικός νόμος όλων έκείνων πού άλλάζουν έπιδερμίδα στόν Ιδεολογικό τομέα. Στά βάθος ή ήγεσία έφάρμοζε μιά άναθεώρηση τού Λένιν σέ όλα σχεδόν τά θεμελειώδη ζητήματα. Παρουσίαζε όμως τήν άναθεώρηση αύτή σάν μιά άνάπτυξη τού λενινισμού, τή στιγμή πού χαραχτήριζε τροτσκισμό τήν έπαναστατιΚή— διεθνισπκή ούσία του, δχι μονάχα γιά νά καμουφλαριστεΐ έπιφανειακά, άλλά καί νά πείσει άκόμα καί τόν έαυτό της, γιά νά προσαρμοστεί πιό άνετα στά προτσές τού πολιτικού γλιστρή­ ματος της. 'Εκείνος πού θά ήθελε νά τό κατανοήσει αύτό δέ θά μάς έρριχνε τή γελοία μομφή πώς συνδέσαμε τήν κριτική τού Σχεδίου Προγράμ­ ματος μέ τήν άποκάλυψη τής λεζάντας τού Τροτσκισμού Τό τωρινό Σχέδιο μεγάλωσε σέ μιά έποχή πού είταν διαποτισμένη άπ- αύτή τή λεζάντα. Είταν προπαντός οί συγγραφείς αύτού τού Σχεδίου πού τήν τροφοδότησαν καί τήν πήραν σάν άφετηρία, κρίνοντας τά πάντα σύμφωνα μ' αύτήν Αύτή ή έποχή άντανακλάται έπίσης καί στό Σχέ­ διο Ένα καινούργιο κεφάλαιο έξαιρετικά διδαχτικό έρχεται νά προ­ στεθεί στήν ιστορία τής πολιτικής, θ ά έλεγε κανείς πώς δείχνει τή δύναμη πού μπορεί νά έχει ή μυθοπλασία, ή γιά νά μιλήσουμε πιό άπλά ή,συκοφαντία, πού χρησιμοποιείται σάν πολιτικό όπλο, στόν ιδεολογικό τομέα. Ή πείρα άποδείχνει πώς δέν πρέπει κανείς νά ύποτιμάει τήν άξια αύτού τού όπλου. Είμαστε μακριά άκόμα άπό τό νά έχουμε έκπληρώσει «τό άλ μ α π ο ύ θά μά ς π ε ρ ά σ ε ι άπ ό τό β α σ ίλ ε ιο τής ά να γκα ιότη τα ς , στό β α σ ίλ ε ιο τής έ λ ε υθ ερ ίας ». Ζούμε σέ

173

μιά ταξική κοινωνία πού είναι άδύνατο νά τή συλλάθουμε χωρίς σκοταδισμό, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς δεισιδαιμονίες. Ένας μύ­ θος πού άνταποκρίνεται σέ ορισμένα συμφέροντα ή παραδοσιακές συνήθειες, μπορεί πάντα, σέ μιά κοινωνία πού χωρίζεται σέ τάξεις, νά άποχτήσει μιά μεγάλη δύναμη Ωστόσο, βασιζόμενος μονάχα πάνω σ ένα μύθο, άκόμα καί όργανωμένο μέ βάση ένα σχέδιο, καί διαθέτοντας όλες τις πηγές τού κράτους, δέν είναι δυνατό νά οικο­ δομήσεις μιά πλατιά πολιτική, κυρίως μιά έπαναστατική πολιτική καί ειδικότερα στή δική μας έποχή τών άπότομων μεταβολών Η δη­ μιουργία τών μύθων περιπλέκεται άναπόφευχτα στις ίδιες τίς άντιθέσεις της. Δέν παραθέσαμε παρά ένα μικρό μέρος άπ αυτές, αν καί αύτό είναι ίσως τό πιό σημαντικό. Ανεξάρτητα άπό τό άν οί έξωτερικές περιστάσεις θά μάς έπιτρέψουν ή όχι νά συνεχίσουμε μέχρι τό τέλος τήν άνάλυσή μας, ύπολογίζουμε σταθερά πώς ή ύποκειμενική άνάλυση θά ύποστηριχτεϊ άπό τήν άντικειμενική άνάλυση πού θά κάνουν άπό μόνα τους τά γεγονότα. Η ριζοσπαστικοποίηση τών έργατικών μαζών τής Εύρώπης είναι £να γεγονός άναμφισθήτητο πού έμφανίστηκε στις τελευταίες κοι­ νοβουλευτικές έκλογές. Μά ή ριζοσπαστικοποίηση αύτή βρίσκεται άκόμα στήν πρώτη της φάση. Παράγοντες, όπως ή πρόσφατη ήττα τής κινέζικης έπανάστασης, τής μπαίνουν έμπόδιο, κάνοντάς την νά έκτρέπεται, ώς ένα μεγάλο βαθμό, πρός τήν κοίτη τής Σοσιαλδημο­ κρατίας Δέν έχουμε τήν πρόθεση νά μαντέψουμε έδώ μέ ποιό ρυθμό θά συντελεστεϊ αύτό τό προτσές. Μά όπως καί νά χει, είναι καθαρό πώς ή ριζοσπαστικοποίηση δέ θά γίνει ό προάγγελος μιάς καινούργιας έπαναστατικής κατάστασης παρά άπό τή στιγμή πού ή έλξη πρός' τό Κομμουνιστικό Κόμμα θά αύξηθεΐ σέ βάρος τών με­ γάλων άποθεμάτων τής Σοσιαλδημοκρατίας. Στό μεταξύ, δέν έχουμε άκόμα φτάσει έκεϊ. Μά αύτό όφείλει νά γίνει μ’ έναν τρόπο αυστηρά νομοτελειακό Τόν τελευταίο καιρό ή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άκολουθεΐ έναν άκαθόριστο προσανατολισμό, καί κάνει προσπάθειες νά δόσει μιά τιμονιά πρός τά άριστερά, προσπάθειες πού στό έσωτερικό δέ συμπέφτουν καθόλου, καί γίνονται χωρίς πλήρη τροποποί­ ηση τού καθεστώτος καί χωρίς σταμάτημα τής πάλης ένάντια στά έπαναστατικά στοιχεία πού μπόρεσαν νά άντισταθούν σ όλες τίς δο­ κιμασίες. Ό άντιφατικός αύτός προσανατολισμός όχι μόνο χαρά­ χτηκε κάτω άπό τά χτυπήματα τών έσωτερικών οίκονομικών δυσκο­ λιών τής ΕΣΣΔ, πού έπιθεθαίωσαν πέρα γιά πέρα τίς προβλέψεις πού έκανε ή ’Αντιπολίτευση, άλλά καί άνταποκρίνεται άπόλυτα στό π ρ ώ τ ο στάδιο τής ριζοσπαστικοποίησης τών έργατικών μαζών τής

174

Ευρώπης. Ή έκλεχτικιστική πολιτική τής ήγεσίας τής Κομμουνιστι­ κής Διεθνούς κι ό έκλεχτικισμός τού Σχεδίου Προγράμματος άποτελοΰν κατά κάποιο τρόπο ένα στιγμιότυπο άπό τήν κατάσταση πού βρίσκεται σήμερα ή διεθνής έργατική τάξη, πού ώθήθηκε πρός τά άριστερά άπό τήν πορεία τών γεγονότων, μά πού δέν έχει άκόμα καθορίσει τήν πορεία της καί πού έχει δόσει περισσότερα άπό έννιά εκατομμύρια ψήφους στή γερμανική Σοσιαλδημοκρατία. Η πραγματική έπαναστατική πρόοδος πού θά άκολουθήσει θά άνταποκρίνεται σέ μιά τεράστια άνακατάταξη πού θά συντελεστεϊ στήν έργατική τάξη, σ όλες τις όργανώσεις της, συμπεριλαμβανόμενης καί τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Δέν μπορεί κανείς νά συλλάβει καθαρά ποιός θά είναι ό ρυθμός αύτού τού προτσές, άλλά οί γραμμές σύμφωνα μέ τίς όποιες θά συντελεστεϊ ή άποκρυστάλλωσή του φαίνονται χωρίς καμιά άμφιβολία. Οί έργατικές μάζες, στρώμα μέ στρώμα, θά περάσουν άπό τή Σοσιαλδημοκρατία στό Κομουνιστικό Κόμμα. Ό άξονας τής κομμουνιστικής πολιτικής θά μετατοπιστεί άπό τά δεξιά πρός τά άριστερά. Ή μπολσεβίκικη γραμ­ μή, διαποτισμένη μέ πνεύμα συνέπειας άπό τή συγκρότησή της, πού έμαθε άπό τό 1923, μετά τήν ήττα τού γερμανικού προλεταριάτου, νά παλεύει ένάντια στό ρεύμα κάτω άπό ένα χαλάζι κατηγοριών καί διώξεων, θά συγκεντρώσει μιά ολοένα καί πιό μεγάλη συμπάθεια. Οι όργανωτικές μέθοδες, διαμέσου τών όποιων θά θριαμβεύσουν στήν Κομμουνιστική Διεθνή, καί, κατά συνέπεια, στό σύνολο τού διε­ θνούς προλεταριάτου·, οί Ιδέες τού πραγματικού λενινισμού, πού κανείς δέν μπορεί νά παραποιήσει, έξαρτώνται ώς ένα μεγάλο μέρος άπό τή σημερινή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί κατά συνέπεια κατευθείαν άπό τό 6ο Συνέδριο. Ωστόσο, όποιες κι άν είναι οί άποφάσεις αυτού τού Συνεδρίου (κι έμεΐς είμαστε έτοιμοι γιά τό χειρότερο), ή γενική έχτίμηση πού βγαί­ νει άπό τή σημερινή έποχή κι άπό τίς έσώτερες τάσεις της, καί ιδιαίτερα η έχτίμηση πού δίνει ή έμπειρία τών πέντε τελευταίων χρόνων, μάς λένε πώς οι ιδέες τής 'Αντιπολίτευσης δέν έχουν άνάγκη νά άκολουθήσουν άλλη κοίτη άπό έκείνη τής Κομμουνιστι­ κής Διεθνούς. Κανείς δέ θά κατορθώσει νά μάς έκτρέψει άπ' αύτήν. Οι ιδέες πού ύπερασπίζουμε θά γίνουν ιδέες της. Καί θά βροϋν τήν έκφρασή τους στό Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς.

175

176

Γ. ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗ

’Αναλύοντας τήν έμπειρία, τά λάθη καί τίς τάσεις τής 'Επανάστα­ σης τού 1905 συγκροτήθηκαν οριστικά ό μπολσεβικισμός. ό μενσεβικισμός καί η άριστερή πτέρυγα τής γερμανικής καί τής διεθνούς Σοσιαλδημοκρατίας Η άνάλυση τής έμπειρίας τής κινέζικης έπανάστασης έχει σήμερα τήν ίδια σπουδαιότητα γιά τό διεθνές προλε­ ταριάτο Η άνάλυση όμως αύτή δέν έχει ούτε κάν άρχίσει — είναι άπαγορευμένη Η έπίσημη φιλολογία άσχολεΐται μέ τό νά προσαρμόζει, όσο τό δυνατό πιό γρήγορα, τά γεγονότα στίς άποφάσεις τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς πού η άνακολουθία τους έχει γίνει ολοφάνερη Τό Σχέδιο Προγράμματος στρογγυλεύει, οσο τού είναι δυνατό, τίς όΕειες γωνίες τού κινέζικου προβλήματος, άλλά τό πιό ούσιώδες είναι τό γεγονός ότι καθαγιάζει τήν δλέθρια γραμμή πού άκολούθησε ή Έχτελεστική ’Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Ύποκαθιστά τήν άνάλυση ενός προτσές άπό τά πιό μεγάλα τής ιστορίας μέ μιά φιλολογική συνηγορία πρός όφελος σχημάτων πού έχουν χρεοκοπήσει

177

1. ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΙΚΙΑΚΗΣ ΜΠΟΥΡΖΟΥΑΖΙΑΣ Τό Σχέδιο Προγράμματος γράφει «Προσωρινές συμφωνίες (μέ τή ντόπια μπουρζουαζία τών άποικιακών χω­ ρών) δέν είναι άποδεχτές παρά μόνο ατό μέτρο πού αύτή δέν μπαίνει έμπόδιο στήν επαναστατική όργάνωση τών έργατών καί άγροτών και διεξά­ γει μιά πραγματική πάλη ένάντια στόν Ιμπεριαλισμό-

Αυτή ή διατύπωση, άν καί σκόπιμα παρεμβάλλεται σέ μιά έξαρτημένη πρόταση, είναι μιά άπό τ'ις βασικές θέσεις τού Σχεδίου, τουλά­ χιστο γιά τίς χώρες τής 'Ανατολής Η κύρια πρόταση μιλάει προ­ φανώς γιά «τήν ά π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η (τών έργατών καί άγροτών) άπό τήν έ π ίδ ρ α σ η τής ντόπ ιας μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ία ς ** 'Εμείς όμως δέν κρίνουμε σάν φιλόλογοι, άλλά σάν πολιτικά πρόσωπα, κι άκόμα χρησιμοποιού­ με τήν ίδια μας τήν πείρα γιά νά πούμε ή κύρια πρόταση δέν έχει έδώ παρά δευτερεύουσα άξια, ένώ ή έξαρτημένη πρόταση περιέχει άκριβώς τό οϋσιώδες. Όσο γιά τή διατύπωση, ύπολογισμένη στό σύνολό της, είναι ή κλασική μενσεβίκικη θηλειά περασμένη στό λαι­ μό τών προλεταρίων τής 'Ανατολής. Γιά ποιές προσωρινές συμφωνίες μιλούν έδώ. Στήν πολιτική, όπως άλλωστε καί στή φύση, όλα είναι προσωρινά Πρόκειται μήπως γιά συμμαχίες π ε ρ ισ τ α σ ια κ έ ς αύστηρά πραχτικές. Βγαίνει άπό μόνο του ότι δέν μπορούμε νά άρνηθοϋμε γιά τό μέλλον παρόμοιες συμφω­ νίες, αύστηρά οροθετημένες, πού άφορούν ζητήματα άποκλειστικά μέτρων, πού ύπηρετούν κάθε φορά ενα σκοπό έντελώς καθορισμέ­ νο. "Ετσι είναι λόγου χάρη όταν πρόκειται νά συνενοηθούμε μέ τους φοιτητές τού Κουομιτάγκ γιά τήν όργάνωση μιας άντιιμπεριαλιστικής διαδήλωσης ή γιά τή βοήθεια πού καταβάλλεται άπό τούς Κινέ­ ζους έμπορους στούς άπεργούς μιας ξένης προνομιούχας έπιχείρησης. Παρόμοιες περιπτώσεις δέν άποκλείονται καθόλου στο μέλλον, άκόμα καί στήν Κίνα. Μά τότε, τί ζητάνε έδώ οι πολίτικοι όροι γ ε ν ι κ ή ς μ ο ρ φ ή ς ,

178

«ατό ποσοστό που αύτή (η μπουρζουαζία) δέν άντιτίθεται στήν έπαναστατική όργάνωση τών έργατών και άγροτών καί διεξάγει μιά πραγματική πάλη έναντια στόν ιμπεριαλισμό *·, Ό μοναδικός «ορος» κάθε συμφωνίας μέ τήν μπουρζουαζία, συμ­ φωνία μεμονωμένη, πραχτική, περιορισμένη σέ μέτρα πού πρέπει νά πορθούν, προσαρμοσμένη σέ κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, συνίσταται στό νά μήν άνακατεύεις τίς όργανώσεις καί τίς σημαίες, ούτε άμεσα ούΐε έμμεσα, ούτε γιά μιά μέρα ούτε γιά μιά ώρα, στό νά δια­ κρίνεις τό κόκκινο άπό τό μπλέβ , στό νά μήν πιστεύεις μέ κανέναν τρόπο ότι ή μπουρζουαζία είναι ικανή ή διατεθειμένη νά διεξάγει μιά π ρ α γ μ α τ ι κ ή πάλη ένάντια στόν Ιμπεριαλισμό κι ότι δ έ θ ά μ π ε ι έ μ π ό δ ι ο στούς έργάτες καί τούς άγρότες Ένας τέτιος όρος είναι γιά μάς έντελώς άχρηστος γιά πραχτικές συμφωνίες, πού άφοροΰν μέτρα πού πρέπει νά παρθοΰν Αντίθετα, αύτός δέ θά μπορούσε παρά νά είναι έπιζήμιος γιά μάς, συντρίβοντας τή γενική γραμμή τής πάλης μας ένάντια στήν μπουρζουαζία, πάλη πού δέ σταματάει άκόμα καί στή διάρκεια τής σύντομης περιόδου τής «συμφωνίας» "Εχει είπωθεϊ άπό πολλά χρόνια ότι συμφωνίες αύστηρά πραχτικές, πού δέ μάς δένουν μέ κανέναν τρόπο, πού δέ μάς ύποχρεώνουν σέ τίποτε άπό πολιτική άποψη, μπορούν, άν αύτές μάς συμφέρουν τή συγκεκρι­ μένη στιγμή, νά κλειστούν καί μέ τόν ίδιο τό διάβολο Είναι όμως παράλογο νά άπαιτούμε ταυτόχρονα, ο διάβολος νά μεταμορφωθεί μέ τήν εύκαιρία αύτή γ ε ν ικ ά σέ χριστιανό καί νά μεταχειριστεί τά κέρατά του όχι ένάντια στούς έργάτες καί τούς χωρικούς μά άποκλειστικά γιά θεάρεστα έργα Βάζοντας παρόμοιους όρους ούσιαστικά θά εϊταν σάν νά ένεργούσαμε σάν δικηγόροι τού διαβόλου καί νά τόν παρακινούσαμε νά γίνει ό άνάδοχος τών έργατών καί τών χωρικών Μέ τούς παράλογους όρους του, πού έξωραίζουν προκαταβολικά τήν μπουρζουαζία, τό Σχέδιο Προγράμματος λέει καθαρά καί ξά­ στερα (παρά τό διπλωματικό, τόν έξαρτημένο χαραχτήρα τής πρό­ τασης) πώς πρόκειται άκριβώς γιά πολιτικό συνασπισμό μακριάς διάρκειας, κι όχι γιά συμφωνίες πού Ισχύουν γιά μιά μονάχα περί­ σταση καί πού κλείστηκαν γι' αύτή μόνο τή φορά γιά καθαρά πραχτικούς λόγους καί μέ στόχους πού περιορίζονται αύστηρά στά μέτρα πού πρέπει νά πορθούν Σ' αύτήν όμως τήν περίπτωση τί σημαίνει νά άπαιτούμε άπό τήν μπουρζουαζία νά παλαίψει «πραγ­ ματικά» καί νά μή γίνει έμπόδιο; Διατυπώνουμε αύτούς τούς όρους στήν ίδια τήν μπουρζουαζία καί άπαιτούμε νά δόσει μιά ύπόσχεση δημόσια. Αύτή θά δόσει όσες ύποσχέσεις θέλει κανείς' θ ά στείλει άκόμα καί τούς άντιπροσώπους της στή Μόσχα, θά προσχωρήσει στή Διεθνή τών Χωρικών, θά συνδεθεί σάν συμπαθών μέ τήν Κομμουνι-

ΗΦΠΝΙΜΙΙ

17·

στική Δ ιεθνή41, θά ρίξει έρευνητικά τό βλέμμα της στήν Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή, μέ δυό λόγια θά ύποαχεθεί κάθετί πού θά τής έπιτρέπει νά έξαπατήσει (μέ τή δική μας βοήθεια) καλύτερα, μέ μεγαλύτερη εύχέρεια, πιό τέλεια τούς εργάτες καί τούς χωρικούς, ρίχνοντάς τους στάχτη στά μάτια μέχρι νά τής δοθεί ή πρώτη εύκαιρία, όπως έκείνη πού τής προσφέρθηκε στή Σαγκάη44 "Η μήπως δέν πρόκειται έδώ γιά πολιτικές ύποσχέσεις άπομέρους τής μπουρζουαζίας, πού, άς τό έπαναλάβουμε, θά τις δόσει άμέσως, μεταβάλοντάς μας σέ έγγυητές της μπροστά στις έργατικές μάζες. "Η μήπως πρόκειται γιά ζήτημα «άντικειμενικής», «έπιστημονικής» έχτίμησης σχετικά μέ τή ντόπια κινέζικη μπουρζουαζία, για μιά κατά κάποιο τρόπο «κοινωνιολογική» πραγματογνωμοσύνη, πού προσδιορίζει a ρποπ, τις τάσεις αύτής τής μπουρζουαζίας νά παλέ­ ψει καί «να μ ή γ ίν ε ι έ μ π ό δ ι ο»; Ά λοίμονο, παρόμοιες πραγματογνω­ μοσύνες έπεξεργασμένες a prion μεταβάλλουν συνήθως τούς πραγματογνώμονες, όπως τό άποδείχνει ή πιό πρόσφατη έμπειρία, σέ ήλίθιες φιγούρες. Κι αϋτό δέ θά είταν τίποτα άν έπρόκειτο γιά Πραγματογνώμονες μονάχα.. Δέν μπορεί νά ϋπάρχει καμιά άμφιθολία' τό κείμενο άναφέρεται άκριθώς σέ πολιτικές συμμαχίες μακριάς διάρκειας θ ά είταν περιτ­ τό νά παρεμβάλουμε τό ζήτημα τών πραχτικών, τών περιστασιακών συμφωνιών μέσα στά πρόγραμμα Οί συμφωνίες αύτές θά μπορού­ σαν νά μπούν σέ μιά άπόφαση ταχτικής «μέ θέ μ α τή σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η σ τιγμ ή» , πού θά άντιμετώπιζε τήν περίπτωση άπό τήν άποψη τών μέ­ τρων πού πρέπει νά υιοθετηθούν Μά πρόκειται γιά τή δικαίωση καί τόν καθαγιασμό, μέσα άπό τό Πρόγραμμα, τού προσανατολισμού πού άκολούθησαν χθές άπέναντι στά Κουομιτάγκ — τού προσανα­ τολισμού πού οδήγησε στή συντριβή τή δεύτερη Κινέζικη Επανά­ σταση4· , καί πού είναι ικανός νά τήν οδηγήσει καί σ άλλη συντριβή Σύμφωνα μέ τή σκέψη τού Μπουχάριν, πού είναι ό πραγματικός συγγραφέας τού Σχεδίου, αύτό άφορά άκριβώς μιά γενική έχτίμηση τής άποικιακής μπουρζουαζίας πού οι τάσεις της νά παλέψει καί νά μήν μπει έμπόδιο πρέπει νά άποδειχτούν όχι μέ τόν ίδιο της τόν δρκο, άλλά άπό ένα σχήμα αύστηρά «κοινωνιολογικό», δηλαδή τό χιλιοστό πρώτο σχολαστικό σχήμα πού έχει προσαρμοστεί στό όπορτουνιστικό αύτό έργο Γιά νά τό άποδείξουμε αύτό πιό καθαρά, άς παραθέσουμε έδώ τήν Ιδια τήν έχτίμηση τού Μπουχάριν γιά τήν άποικιακή μπουρζουαζία ’Αφού άναφέρθηκε στήν «ά ν τ ιιμ π ε ρ ια λ ισ τ ικ ή ουσία» τών άποικιακών έπαναστάσεων, καί στον Λένιν (έντελώς άνεδαφικά), ο Μπουχάριν δηλώ νει-

* Ή φιλελεύθερη μπουρζουαζία έπαιζε στήν Κίνα, γιά μιά όλάκληρη σειρά χρόνων, κι όχι μηνών, ένα ρόλο άντικειμενικά έπαναοτατικό Στή συνέχεια έξαντλήθηκε. Αύτό δέν είταν καθόλου «μιά ένδοξη μέρα » τού τύπου τής φιλελεύθερης ρωσικής έπανάστασης τού 1905».

Εδώ είναι ολα λαθεμένα, άπό τήν άρχή μέχρι τό τέλος. Πραγματικά, ό Λένιν δίδασκε πώς πρέπει μέ αϋστηρότητα νά διακρίνουμε τό άστικό έθνος πού καταπιέζεται άπό έκεΐνο πού κατα­ πιέζει 'Α π' αύτό άπορρέουν συμπεράσματα έξαιρετικής σπουδαιότητας, όπως λόγου χάρη σέ περίπτωση πολέμου άνάμεσα σέ μιά ιμπεριαλιστική καί μιά άποικιακή χώρα. Γιά έναν είρηνιστή, αυτός 6 πόλεμος μοιάζει μ' όποιονδήποτε άλλο πόλεμο. Γιά έναν κομμου­ νιστή όμως, ό πόλεμος ένός άποικιακού έθνους ένάντια σ' ένα Ιμ­ περιαλιστικό έθνος είναι ένας πόλεμος άστικός έπαναστατικός. Έτσι ο Λένιν ά ν έ β α ζ ε τό κινήματα έθνικής όπελευθέρωσης, τίς άποικιακές έξεγέρσεις καί τούς πολέμους τών καταπιεζομένων έθνών, μέχρι τό έπίπεδο τών άστικών δημοκρατικών έπαναστάσεων, Ιδιαίτερα μέχρι τή ρώσικη έπανάσταση τού 1905 Ό Λένιν όμως δέν έθετε καθόλου, όπως τό κάνει σήμερα ό Μπουχάριν ύστερα άπό μιά στρο­ φή 180 μοιρών, τούς πολέμους έθνικής όπελευθέρωσης π ά ν ω άπό τίς άστικές δημοκρατικές έπαναστάσεις. Ό Λένιν άπαιτοϋσε νό γίνε­ ται διάκριση όνάμεσα στήν μπουρζουαζία τών καταπιεζομένων χωρών καί τήν μπουρζουαζία τής χώρας πού καταπιέζει. Πουθενά όμως δέν παρουσίασε τό πρόβλημα, καί δέ θά μπορούσε νό τό κάνει, βεβαιώνοντας ότι ή μπουρζουαζία μιάς άποικιακής ή μισοαποικιακής χώρας έπρεπε στήν έποχή τής πόλης γιά τήν έθνική άπελευθέρωση νά είναι πιό προοδευτική καί πιό έπαναστατική άπό τήν μπουρ­ ζουαζία μιάς μή άποικιακής χώρας στήν περίοδο τής δημοκρατικής έπανάστασης Θεωρητικά αύτό δέ συνάγεται άπό πουθενά — ή ιστο­ ρία δέν τό έπιβεβαιώνει. Ό σ ο άθλιος κι άν είταν 6 ρώσικος φιλε­ λευθερισμός, άν καί τό άριστερό του ήμισυ, ή μικροαστική δημο­ κρατία, οι σοσιαλ— επαναστάτες καί οι μενσεβίκοι είταν τό έκτρωμά του. είναι τελείως άδύνατο νά βεβαιώσουμε πώς ό φιλελευθερισμός καί ή άστική δημοκρατία στήν Κίνα έχουν δείξει περισσότερη έπα­ ναστατική ικανότητα καί ύψος άπό τούς ρώσους συναδέρφους τους. Τό νά παρουσιάζεις τά πράγματα σάν νά πήγαζε άπό τόν άποικιακό ζυγό, μ εναν άπόλυτο τρόπο, ό έπαναστατικός χαραχτήρας τής έθνι­ κής μπουρζουαζίας, είναι σάν νά άναπαράγεις άπό τήν άνάποδη τό βασικό σφάλμα τού μενσεθικισμού, πού ύπολόγιζε ότι ή έπαναστα­ τική φύση τής ρώσικης μπουρζουαζίας έπρεπε νά βγαίνει μ' έναν άπόλυτο τρόπο άπό τήν καταπίεση τού άπολυταρχισμού καί τής φεουδαρχίας.

η φυιη no I

Τό ζήτημα τής φύσης καί τής πολιτικής τής μπουρζουαζίας καθο­ ρίζεται άπό όλόκληρη τήν έσωτερική ταξική δομή τού έθνους πού διεξάγει τήν έπαναστατική πάλη, άπό τήν ιστορική έποχή μέσα στήν όποια γίνεται αυτή ή πάλη, άπό τό βαθμό τής οικονομικής, πολιτικής καί στρατιωτικής έξάρτησης πού δένει τή ντόπια μπουρζουαζία μέ τόν παγκόσμιο ιμπεριαλισμό στό σύνολό του ή ο ένα καθορισμένο τμήμα του, καί τέλος, αϋτό πού είναι καί τό πιό οϋσιαστικό, άπό τό βαθμό ταξικής δραστηριότητας τού ντόπιου προλεταριάτου καί άπό τήν κατάσταση στήν όποια βρίσκονται οι σχέσεις του μέ τό διεθνές έπαναστατικό κίνημα. Μιά δημοκρατική ή έθνικοαπελευθερωτική έπανάσταση μπορεί νά έπιτρέψει στήν μπουρζουαζία νά έντείνει καί νά απλώσει τις δυνα­ τότητες έκμετάλλευσης. Ή σύντομη έπέμβαση τού προλεταριάτου στήν έπαναστατική άρένα άπειλεϊ νά τής άποσπάσει έντελώς κάθε δυνατότητα έκμετάλλευσης "Ας έξετάσουμε όμως άπό πιό κοντά τά πράγματα Οί σημερινοί έμψυχωτές τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έπαναλαβαίνουν άσταμάτητα πώς ό Τσάγκ Κάι— Σέκ πολεμούσε ένάντια στόν «ιμπεριαλισμό», ένώ ό Κερένσκι βάδιζε χέρι χέρι μέ τούς ιμπερια­ λιστές. Συμπέρασμα- θά έπρεπε νά διεξάγουμε μιά άμείλιχτη πάλη ένάντια στόν Κερένσκι, ένώ θά έπρεπε νά ύποστηρίξουμε τόν Τσάγκ Κάι— Σέκ. Οί σχέσεις τού κερενσκισμού μέ τόν ιμπεριαλισμό είναι άναμφισβήτητες. Μπορεί κανείς νά πάει άκόμα πιό πίσω καί νά σημειώσει πώς ή ρώσικη μπουρζουαζία «έκθρόνισε» τόν Νικόλαο θ' μέ τήν εύλογία τών "Αγγλων καί Γάλλων ιμπεριαλιστών. Οχι μονάχα οί Μιλιούκοφ— Κερένσκι ύποστήριξαν τόν πόλεμο τών Λόυδ Τζώρτζ— Πουανκαρέ, μά καί οί Λόυδ Τζώρτζ καί Πουανκαρέ στήριξαν τήν έπανάσταση τών Μ ιλιούκοφ— Κερένσκι πρώτα ένάντια στόν τσάρο, καί σέ συνέχεια ένάντια στούς έργάτες καί χωρικούς Δέ χωράει καμιά άμφιθολία γι' αύτό Μά πώς έξελίχτηκαν τά πράγματα στήν Κίνα οσοναφορά αϋτό τό ζήτημα, Η έπανάσταση τού «Φλεβάρη» πραγματοποιήθηκε στήν Κί­ να τό 1911. Ειταν ένα τεράστιο προοδευτικό γεγονός άν κι αϋτή έγινε μέ τήν πιό άμεση συμμετοχή τών ιμπεριαλιστών Ο Σούν Γιάτ— Σέν έξιστορεϊ στά « ’ Α π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ ά » του τό πώς ή όργάνωσή του σ’ όλόκληρη τή δραστηριότητά της, στηρίχτηκε στή «βοή­ θεια» τών ιμπεριαλιστικών κρατών πότε τής Ιαπωνίας, πότε τής Γαλλίας, πότε τών Ενωμένων Πολιτειών "Αν τό 1917 ο Κερένσκι συνέχιζε νά συμμετέχει στόν Ιμπεριαλιστικό πόλεμο, ή κινέζικη μπουρζουαζία, κι αύτή έπίσης, πού εϊταν «έθνική», «έπαναστατική», κλπ, ύποστήριζε τήν έπέμβαση τού Ούίλσον στόν πόλεμο, έλπίζον-

182

τας πως ή Αντάντ θά βοηθούσε στήν άπελευθέρωση τής Κίνας. Στά 1918 ό Σούν Γιάτ— Σέν άπευθύνθηκε στις κυβερνήσεις τής ‘Αντάντ μέ τά σχέδιά του τής οικονομικής άνόρθωσης καί τής πολιτικής άπελευφέρωσης τής Κίνας4· Δέν υπάρχει κανείς λόγος πού νά μάς έπιτρέπει νά βεβαιώσουμε οτι η κινέζικη μπουρζουαζία στήν πάλη της ένάντια στή δυναστεία Μαντζού έχει δείξει πιό έπαναστατικές ιδιότητες άπό τή ρώσικη μπουρζουαζία πού πάλευε τόν τσαρισμό, ή πού θά μπορούσε νά μάς δόσει μιά διάκριση άρχής στή στάση πού υιοθέτησαν άπέναντι στόν ιμπεριαλισμό ό Τσάγκ Κάι— Σέκ καί ό Κερένσκι. Μά ο Τσάγκ Κάι— Σέκ, βεβαιώνει ή Έχτελεστική ’Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, έχει τουλάχιστον πολεμήσει ένάντια στόν ιμπεριαλισμό Τό νά παρουσιάζουμε έτσι τά πράγματα είναι σάν νά διαστρέφουμε χοντροκομμένα τήν πραγματικότητα. Ό Τσάγκ Κάι— Σέκ έκανε πόλεμο ένάντια στούς κινέζους μιλιταριστές, πράχτορες ενός Ιμπεριαλιστικού κράτους Αυτό δέν είναι καθόλου τό ίδιο πράγμα μέ τό νά κάνεις πόλεμο ένάντια στόν Ιμπεριαλισμό. Ό ίδιος ο Τάγκ Πίγκ— Σιάν τό καταλάβαινε αύτό. Στήν έκθεση πού πα­ ρουσίασε στήν 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής ’Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (τέλος 1926) χαραχτήρισε μέ τόν παρακά­ τω τρόπο τήν πολιτική τού κέντρου τού Κουομιτάγκ πού είχε -τόν Τσάγκ Κάι— Σέκ άρχηγό του «Στόν τομέα τής διεθνούς πολιτικής έχει μιά συμπεριφορά παθητική, μέ όλη τή σημασία αύτής τής λέξης.. Έχει τήν τάση νά παλεύει μόνο ένάντια στόν άγγλικό ιμπεριαλισμό Ό σο γιά τούς γιαπωνέζους Ιμπεριαλιστές, είναι έτοιμος κάτω άπό όρισμένους όρους νά συμβιβαστεί μαζί τους*>, («Στενόγραφημένα Πραχτικά», Τόμ 1.σελ 406) Ή στάση τού Κουομιτάγκ άπέναντι στόν Ιμπεριαλισμό εΐταν, άπό τήν άρχή, οχι έπαναστατική άλλά διαθρωμένη άπό ένα πνεύμα συ­ νεργασίας έτεινε στό νά πολεμάει καί νά άποκρούει τούς πράχτορες ορισμένων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων γιά νά μπορεί έτσι νά διαπραγματεύεται μέ τις ίδιες αύτές δυνάμεις ή μέ άλλες, μέ πιό ευνοϊκούς όρους. Αύτό είναι όλο Νά, όμως, πού ολόκληρος ο τρόπος αύτός άντιμετώπισης τού προβλήματος είναι έσφαλμένος Αύτό πού πρέπει νά υπολογίζουμε δέν είναι ή στάση κάθε ντόπιας μπουρζουαζίας άπέναντι στόν Ιμ­ περιαλισμό «γενικά», μά η θέση της άπέναντι στά ιστορικά έπαναστατικά καθήκοντα τού έθνους της πού τίθενται στήν ήμερήσια διά­ ταξη. Ή ρώσικη μπουρζουαζία εΐταν ή μπουρζουαζία ένός καταπιε­ στικού ιμπεριαλιστικού κράτους. Ή κινέζικη μπουρζουαζία είναι ή μπουρζουαζία μιάς καταπιεζόμενης άποικιακής χώρας Η άνατροπή

ΗΦΠΗΤΚΖΙ

του τσαρικού φεουδαλισμού ειταν ενα προοδευτικό καθήκον στην παλια Ρωσία Το νά άνατρεψουμε τον ιμπεριαλιστικό ζυγό είναι για τήν Κίνα ένα ιστορικό προοδευτικό καθήκον Μα η συμπεριφορά τής κινέζικης μπουρζουαζίας άπέναντι στον ιμπεριαλισμό, απέναντι στο προλεταριάτο καί την άγροτια οχι μοναχα δεν είναι πιο έπαναστατική άπο τη συμπεριφορά τής ρωσικής μπουρζουαζίας άπέναντι στον τσαρισμό και τις έπαναστατικες τάζεις τής Ρωσίας, άλλα ίσως πιο άντιδραστικη καί πιό χαλαρή άκομα Ετσι μονάχα μπορεί κάνεις να θεσει το ζητημα Η κινέζικη μπουρζουαζία είναι άρκετα ρεαλιστική και γνωρίζει άπό πολύ κοντά τό πρόσωπο τού παγκόσμιου ιμπεριαλισμού για να καταλαβαίνει πώς μιά πάλη πραγματικό σοβαρή έναντια του άπαιτει μιά ώθηση τών έπαναστατικών μαζών τόσο ισχυρή που όταν άρχίσει θα άπειλησει και τήν ίδια τήν μπουρζουαζία Αν η πάλη έναντια στη δυναστεία Μαντζου εϊταν ενα καθήκον μικρότερης ιστορικής σημα­ σίας άπό τήν άνατροπή τού τσαρισμού, άντίθετα η πάλη έναντια στόν παγκόσμιο ιμπεριαλισμό είναι ιστορικά ένα πρόβλημα πιο πλατύ Κι όπως άπό τά πρώτα μας βήματα εχουμε μάθει στούς έργάτες τής Ρωσίας νά μήν πιστεύουν πώς ο φιλελευθερισμός είναι διατεθειμένος ή ότι η μικροαστική δημοκρατία είναι ικανή νά άνατρέψει τόν τσαρισμό καί να καταλύσει τή φεουδαρχία, θα μπορού­ σαμε μέ τήν ίδια δύναμη να μπολιάσουμε άπο την άρχη τους Κι­ νέζους έργατες με τό αίσθημα αύτο τής δυσπιστίας Στο βάθος η καινούργια θεωρία τών Στάλιν— Μπουχάριν. πού είναι τελείως λαθε­ μένη. για το «ένυπάρχον» έπαναστατικό πνεύμα τής άποικιακής μπουρζουαζίας δέν είναι παρά μενσεθικισμος μεταφρασμένος στη διάλεχτο τής κινέζικης πολιτικής, και χρησιμεύει μονάχα για να κάνει τη θέση τής καταπιεζόμενης Κίνας ενα έσωτερικο πολίτικο βραβείο πρός Οφελος τής κινέζικης μπουρζουαζίας ρίχνει πάνω στη ζυγαριά δίπλα σ αύτή την μπουρζουαζία ενα συμπληρωματικό βάρος πού άντισταθμιζει το τριπλά καταπιεζόμενο κινέζικο προλεταριάτο που βρίσκεται άπο τήν άλλη μέρια τής ζυγαριάς Μα η πορεία 17 τού Τσαγκ Κάι— Σεκ πρός τό Βορρά μάς λενε οι συγγραφείς τού Σχεδίου Προγράμματος Στάλιν και Μπουχάριν. ειταν τό αίτιο ενός δυναμικού ζεσηκωματος τών έργατικών και άγροτικών μαζών Αύτό είναι άναμφισθητητο Μά μήπως το γεγονός ότι ο Γκούτσκοβ και ο Τσουλγκινιν εφεραν μαζί τους στην Πετρούπολη τήν παραίτηση τού Νικολάου Β δέν έπαιζε ενα ρολο έπαναστατικό δέν ζεσηκωσε τα λαικα στρώματα τά πιο καταπονημένα, τα πιο κου­ ρασμένα. τα πιό φοβισμένα Μά μήπως το γεγονός οτι ο έργατιστης Κερενσκι. που χθες ε'ίταν ένας Τρουντοθιτσιw . εγινε πρόεδρός του Υπουργικού Συμβουλίου καί άρχιστρατηγος δεν ζεσηκωσε τη μαζα

των στρατιωτών, δεν τους εσπρωξε σε συλλαλητήρια, δέν σήκωσε στο πόδι τα χωρία έναντια στους εύγενεϊς Μπορεί άκομα κάνεις νά θεσει την ερώτηση μ εναν τρόπο πιο πλατύ μήπως γενικά κάθε ενεργεια του καπιταλισμού δεν ξεσηκώνει τις μάζες, δέν τις άποσπά για να επαναλαθουμε την έκφραση τού Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ο ύ Μ α ν ιφ έ ­ σ τ ο υ άπο την ήλιθιοτητα τής άγροτικής ζωής, δε ρίχνει τά προλε­ ταριακά ταγματα στην πάλη. Μήπως όμως μιά ιστορική έχτίμηση. σχετικά με τον άντικειμενικο ρολο τού καπιταλισμού στό σύνολό του η με ορισμένες ένέργειες τής μπουρζουαζίας ιδιαίτερα, μπορεί να υποκαταστησει την ένεργητικη. τήν ταξική, τήν έπαναστατική θέση μας απέναντι στον καπιταλισμό καί τη δραστηριότητα τής μπουρζουαζίας Η οπορτουνιστικη πολιτική βασίζεται πάνω σ εναν τετιου είδους «αντικειμενισμο». μή διαλεχτικό. συντηρητικό, τής ουράς Ο μαρξισμός δίδασκε άδιακοπα πώς οι έπαναστατικές συνέ­ πειες ορισμένων πράξεων που η μπουρζουαζία είναι υποχρεωμένη να κάνει εξαιτιας τής κατάστασης της. θά είναι τόσο πιό άποφασιστικες. άναμφισβητητες καί στερεες οσο πιό άνεξάρτητη θά είναι η προλεταριακή πρωτοπορία στις σχέσεις της μέ τήν μπουρζουαζία Κι ακόμα οτι η πρωτοπορία αύτη θα είναι λιγότερο έπιρρεπής στό νά άφήνει τα δάχτυλά της μέσα στό στόμα τής μπουρζουαζίας, στό νά στολίζει την μπουρζουαζία να υπερεχτιμά τό έπαναστατικό πνεύμα και την τάση της να κάνει «το ενιαίο μέτωπο» και να παλαίψει έναντια στον ιμπεριαλισμό Η έχτίμηση που διατύπωσε ο Μπουχάριν για τήν άποικιακή μπουρ­ ζουαζία δεν άντεχει στην παραμικρή κριτική άπό θεωρητική ιστορι­ κή και πολίτικη άποψη Ά λλα αύτη άκριβώς είναι η έχτίμηση πού το Σχέδιο Προγράμματος επιχειρεί όπως το εχουμε δει να καθιερώσει

Ενα λάθος που δεν εχει αναγνωριστεί και καταδικαστεί φερνει παντα η προετοιμάζει ενα άλλο λάθος Αν χθες είχαν έγγραψει την κινέζικη μπουρζουαζία στό ενιαίο έπαναστατικο μέτωπο, σήμερα, άντιθετα διακηρύσσουν «πώς αυτή π ε ρ α α ε ορ ισ τικά στο στρα τόπ εδό τής αντεπανάστασης». Δέν είναι όμως δύσκολο να άποκαλυψουμε πως αύτές οι έγγραφές και μετα­ γραφές που γίνονται με μια μέθοδο ολοτελα διοικητική, χωρίς μια μαρξιστική αναλυση έστω και λίγο σοβαρή δεν έχουν καμία βάση Είναι ολοφάνερο πως η μπουρζουαζία δεν τοποθετείται στο έπαναστατικο στρατόπεδό τυχαία, άπο έλαφροτητα πνεύματος άλλα γιατί υφισταται την πίεση τών ταξικών συμφερόντων της Ά π ο το φοβο που τις έμπνεουνε οι μάζες έγκαταλειπει σέ συνέχεια την έ-

Η ·ΠΗ TKIi

185

πανάσταση. η έκδηλώνει άνοιχτα έναντιά της το μίσος που είχε άποκρυψει Δέν μπορεί όμως νά περάσει οριστικά στο στρατόπεδό τής άντεπαναστασης. δηλαδή να άπελευθερωθεΐ άπο τήν άναγκαιότητα νά «ύ πο σ τη ρ ίξ ε ι» ξανά τήν έπανάσταση η τό λιγότερο να έρωτοτροπήσει μ αύτήν. παρά όταν, μέ μέθοδες έπαναστατικές. η άλλες (μπισμαρκικές λογου χάρη) κατορθώσει να ικανοποιήσει τις βασικές ταξικές έπιθυμιες της Ας θυμηθούμε τήν ιστορία τών χρόνων 1848 καί 1871 Ας θυμηθούμε ότι η ρωσική μπουρζουαζία δέν μπόρεσε νά γυρίσει τοσο άποφασιστικά τήν πλάτη της στην έπανάσταση τού 1905 παρά άφού κατάχτησε, χάρη σ αυτή την έπανάσταση. την κρατική Δούμα. άφού τής άνοιξε ενα δρομο διάμεσου τού οποίου μπορούσε να δράσει αμεσα έναντια στη γρα­ φειοκρατία και να ρθεϊ σέ διαπραγματεύσεις μαζί της Παρόλα αύτά όταν ο πόλεμός τού 1914-1917 εδειξε πώς το «άνανεωμένο» καθε­ στώς ειταν άνίκανο να έξασφαλίσει τήν ικανοποίηση τών βασικών συμφερόντων τής μπουρζουαζίας, αύτη ξαναγύρισε πάλι πρός τό μέρος τής έπαναστασης και η στροφή της αύτή είταν πιο βίαιη απο τό 1905 Μπορεί νά πεϊ κάνεις πώς η έπανάσταση τού 1925-1927 στήν Κίνα εχει δόσει τό λιγότερο μια μερική ικανοποίηση στά βασικά συμφέ­ ροντα τού κινέζικου καπιταλισμού Οχι. η Κίνα βρίσκεται σήμερα τόσο μακρια άπο μια πραγματική έθνική ενόττίτα και τελωνειακη άνεξαρτησια οσο βρισκόταν και πριν τό 192541 Για τήν κινέζικη μπουρζουαζία όμως η δημιουργία μιάς ενιαίας έσωτερικής άγοράς. η προστασία της ένάντια στα φτηνά ξένα έμπορεύματα άποτελούν ενα ζήτημα σχεδόν ζωής η θανατου το δεύτερο κατα σειρά σπουδαιοτητας ζητημα υστέρα άπο τό ζητημα τής διατήρησης τών βάσεων τής ταξικής κυριαρχίας της πάνω στο προλεταριάτο καί τούς φτω­ χούς χωρικούς Για την άγγλική και γαλλική μπουρζουαζία όμως η διατηρηση τής Κίνας σε άποικιακή κατασταση είναι ένα ζήτημα που δέν εχει λιγοτερη σπουδαιοτητα άπ οση εχει η οικονομική αύτονομια γιά την κινέζικη μπουρζουαζία Νά γιατί θά υπαρξουν άκόμα παρα πολλά ζιγκ ζαγκ προς τα άριστερα στην πολιτική τής κινέζικης μπουρζουαζίας Και στο μέλλον δέ θά λείψουν οι πειρασμοί γιά τους ζηλωτές του ενιαίου έθνικού μετώπου Το να πούμε σήμερα στους κινεζους κομμουνιστές η συμμαχία σας μέ τήν μπουρζουαζία είταν σωστή άπο το 1924 μέχρι το τέλος τού 1927. τώρα όμως δεν άξίζει πια τίποτε γιατί η μπουρζουαζία περασε οριστικά στο στρατόπεδό τής άντεπαναστασης. είναι σαν να άφοπλίζουμε ξανα τους κινεζους κομμουνιστές μπροστά στις μελλοντικές άντικειμενικες μεταβολές που θα γίνουν άλλα και μπροστά στα ζιγκ ζάγκ προς τά άριστερα που άναποφευχτα θα διαγράψει η κινέζικη μπουρζουαζία Ηδη ο πο-

λεμος πού διεξάγει σήμερα ο Τσάγκ Κάι— Σέκ ένάντια στό Βορρά άνατρεπει ολότελα τό μηχανιστικό σχήμα τών συγγραφέων τού Σχε­ δίου Προγράμματος

Μα τό λάθος άρχής πού γίνεται στον έπίσημο τρόπο τοποθέτησης τού ζητήματος, θά έμφανιστεϊ χωρίς όμφιθολία μέ τόν πιό λαμπρό, πειστικό καί άδιαμφισβήτητο τρόπο, όταν θά θυμηθούμε τό έντελώς πρόσφατο και μεγάλης σπουδαιότητας γεγονός, ότι ή τσάρικη Ρωσία ειταν ένας συνδυασμός κ α τ α π ιε ζ ό ν τ ω ν κ α ί κ α τ α π ιε ζ ο μ έ ν ω ν έθνών, δηλαδή η Μεγαλορωσία καί οι «όλλοεθνεΐς». πολλοί όπό τούς οποίους βρίσκονταν σέ μιά κατάσταση όποικιακή ή μισοαποικιακή Ο Λενιν οχι μοναχα άπαιτούσε τήν πιό μεγάλη προσοχή στό έθνικό ζητημα τών λαών τής τσαρικής Ρωσίας, όλλά καί διακήρυξε (ένάντια στον Μπουχαριν καί Σία) πώς τό στοιχειώδες καθήκον τού προλε­ ταριάτου τού κυρίαρχου έθνους εϊταν νά υποστηρίξει τήν πάλη τών καταπιεζομένων έθνών γιά τό δικαίωμα αύτοδιάθεσής τους, μέχρι και τον κρατικό άποχωρισμο τους Μήπως όμως τό Κόμμα έβγαλε άπ αύτο το συμπέρασμα πώς η μπουρζουαζία τών καταπιεζομένων άπο τον τσαρισμό έθνοτήτων (Πολωνών. Ούκρανών, Τατάρων. Ε­ βραίων. Αρμένιων κλπ) ειταν πιό προοδευτική, πιό ριζοσπαστική, πιο έπαναστατικη όπό τή ρώσικη μπουρζουαζία. Η ιστορική πείρα μαρτυραει πως η πολωνική μπουρζουαζία, άν καί ο όπολυταρχικός ζυγός συνδυάστηκε έκεί μέ τόν έθνικιστικό ζυγό, εϊταν περισσότερο άντιδραστικη άπο τη ρώσικη μπουρζουαζία Στις Δούμες αίσθανόταν συμπάθεια οχι προς τούς Καντέ. όλλά πρός τούς Όχτωβριστές Τό ίδιο γινόταν με τήν ταταρικη μπουρζουαζία Η άνήκουστη στέρηση δικαιωμάτων που χτυπούσε τούς Εβραίους δέν έμπόδισε τήν έθραικη μπουρζουαζία νά είναι άκόμα πιό δειλή, πιό άντιδραστική καί πιό μαλθακή άπό την μπουρζουαζία τής Ρωσίας Η μήπως οι Έσθονοί, οι Λεττονοι οι Γεωργιανοί, η οι Αρμένιοι μπουρζουάδες ειταν περισ­ σότερό έπαναστατες άπο τούς μπουρζουάδες τής Μεγαλορωσίας, Πως μπορεί λοιπον κανείς να ξεχάσει παρόμοια ιστορικά διδάγματα' Η μήπως τώρα, κατόπιν εορτής, πρέπει νά άναγνωρίσουμε. πώς ο μπολσεθικισμος εκανε λάθος όταν άντίθετα άπό τήν Μπούντ, τούς Ντακχνακ τα μέλη τού Πολωνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος* . τούς Γεωργιανούς μενσεβίκους και άλλους, παρότρυνε, άπό τήν αϋγή κιό­ λας της δημοκρατικής άστικής έπανάστασης. τούς έργάτες ό λ ω ν των καταπιεζομένων έθνών όλων τών άποικιακών λαών τής τσαρικής Ρωσίας να συγκροτήσουν μιά αύτόνομη ταξική όργάνωση. νά σπά­ σουν ολους τους οργανωτικούς δεσμούς όχι μονάχα μέ τά κόμματα

Η·ΥΙΗ ΙΗΖI

187

τής φιλελεύθερης μπουρζουαζίας, άλλά καί μέ τά έπαναστατικά κόμματα τής μικροαστικής τάξης, νά καταχτήσουν την έργατική τάξη στήν πάλη ένάντιά τους καί, διαμέσου τών έργατών. νά πα­ λέψουν ένάντια σ αυτά τά κόμματα για νά έπηρεάσουν τούς χωρι­ κούς; Μήπως πηδήξαμε, όσοναφορά τά καταπιεζόμενα αυτά έθνη, καί έδώ περιλαθαίνονται ορισμένα πολύ καθυστερημένα, πάνω άπό τή φάση άνάπτυξης πού άνταποκρίνονται σήμερα στο Κουομιτάγκ Πραγματικά, είναι τόσο εύκολο νά οικοδομήσει κάνεις μιά θεωρία σύμφωνα μέ τήν όποια τό Σοσιαλιστικό Κόμμα Πολωνίας, τό Ννάκχνάκ— Τσουτιούν, ή Μπούντ, κλπ, εΐταν «Ιδιαίτερες» μορφές μιάς άπαραίτητης συνεργασίας άνάμεσα σέ διαφορετικές τάξεις πού παλεθαν ένάντια στόν άπολυταρχισμό καί τόν έθνικό ζυγό*1 1 Μπορεί κανείς νά ξεχάσει παρόμοια ιστορικά διδάγματα: Ήδη πριν άπό τά κινέζικα γεγονότα πού διαδραματίστηκαν στή διάρκεια τών τριών τελευταίων χρόνων, εΐταν καθαρό γιά ένα μαρξι­ στή (καί σήμερα αϋτό πρέπει νά είναι καθαρό άκόμα καί γιά έναν τυφλό) πώς ό ξένος ιμπεριαλισμός, σάν άμεσος συντελεστής τής έσωτερικής ζωής τής Κίνας, κάνει τούς Κινέζους Μιλιούκοβ καί Κερένσκι σέ τελευταία άνάλυση πιό χαλαρούς άκόμα άπ' όσο εΐταν τά ρώσικα πρότυπά τους. Δέν εΐταν χωρίς λόγο πού τό πρώτο κιόλας Μανιφέστο τού Κόμματός μας είχε διακηρύξει πώς όσο πιό μακριά πήγαινε κανείς πρός τήν Ανατολή τόσο ή μπουρζουαζία γινόταν πιό μικροπρεπής καί χαλαρή, τόσο τά καθήκοντα πού έπεφταν πάνω στό προλεταριάτο γίνονταν μεγαλύτερα Ό ιστορικός αϋτός «νόμος» ι­ σχύει πέρα γιά πέρα καί γιά τήν Κίνα «Ή έπανάσταοή μας είναι άστική. Γι' αύτό άκριβώς οΙ έργάτες όφείλουν νά υποστηρίξουν τήν μπουρζουαζία, λένε οΙ χωρίς όξυδέρκεια πολιτικάντηδες τού στρατόπεδου τών λικβινταριστών. Ή έπανάσταοή μας είναι άστική, λέγαμε κι έμεϊς οί μαρξιστές Γι' αυτό άκριβώς οί έργάτες πρέπει νά άνοίξουν τά μάτια στό λαό καί νά τού δείξουν τίς άπάτες τών άστών πολιτικάν­ τηδων, διδάσκοντάς τον νά μήν έχει έμπιστοσύνη ατά λόγια τους, νά μήν υπολογίζει παρά στις δικές του μόνο δυνάμεις, στήν όργάνωσή του, στήν ένότητά του, στό όπλα του-, (Λένιν «Απαντα», Τόμ 14ος, Μέρος 1ο. αελ 11) Η θέση αϋτή τού Λένιν διατηρεί όλη της τήν άξια γιά ολόκληρη τήν 'Ανατολή Πρέπει μέ κάθε θυσία νά πάρει τή θέση της μέσα στό Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς

2.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Τό πρώτο στάδιο τού Κουομιτάγκ εϊταν μιά περίοδος κυριαρχίας τής ντόπιας μπουρζουαζίας κάτω άπό τό άπολογητικό σύμβολο τού « μ π λ ο κ τώ ν τεσσάρων τάξεων». Τό δεύτερο στάδιο, ύστερα άπό τό πραξικόπημα τού Τσάγκ Κάι— Σέκ, εϊταν ή περίοδος τού πειράματος τής παράλληλης καί «αύτόνομης» κυριαρχίας τού κινέζικου κερενσκισμού, μέ τή μορφή τής κυβέρνησης Χανκέου® τού «άριστερού» Βάν Τίν— Βέι. Αν οί Ρώσοι λαϊκιστές®* καί οί μενσεβίκοι έδοσαν στήν έφήμερη «διχτατορία» τους άνοιχτά τή μορφή μιας δυαδικής έξουσίας, άντίθετα ή κινέζικη «έπαναστατική δημοκρατία» δέν είχε άρκετά μεγαλώσει γιά νά φτάσει έστω καί μέχρι έκεϊ Καθώς λοιπόν η ιστορία γενικά δέ δουλεύει μέ προσταγές, δέ μένει πιά παρά νά καταλάβουμε πώς δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι κ α ί δ έ θ ά υ π ά ρ ξ ε ι άλλη «δημοκρα­ τική» δ ι χ τ α τ α ρ ί α άπ' αύτήν πού έφάρμοσε τό Κουομιτάγκ άπό τό 1925. Αϋτό παραμένει άληθινό, άνεξάρτητα άπό τό άν θά διατηρηθεί στό άμεσο μέλλον ή μισό— ενότητα τής Κίνας πού πέτυχε τό Κουομιτάγκ ή άν θά διαμελιστεί ξανά ή χώρα Μά όταν άκριβώς ή ταξική διαλεχτική τής έπανάστασης, άφού έξάντλησε όλες τίς άλλες δυνα­ τότητάς της, έθεσε στήν ήμερήσια διάταξη τή δ ιχ τ α τ ο ρ ία τ ο ύ π ρ ο ­ λ ε τ α ρ ιά τ ο υ συμπαρασύροντας έκατομμύρια καί εκατομμύρια κατα­ πιεσμένους κι άπόκληρους τών πόλεων καί τής ύπαίθρου, ή Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έθεσε σέ πρώτο πλάνο τό σύνθημα τής δ η μ ο κ ρ α τ ικ ή ς διχτατορίας (δηλαδή τής άστικής δημοκρατικής διχτατορίας) τών έργατών καί άγροτών Η άπάντηση σ αύτή τή φόρμουλα εϊταν ή έξέγερση τής Καντώνας®* , πού παρά τό γεγονός άτι εϊταν πρόωρη, καί παρά τήν τυχοδιωχτική ήγεσία της, πετάει τό κάλυμμα πού σκεπάζει τό καινούργιο στάδιο, ή πιά συγκεκριμένα τή μελλοντική, τ ή ν τ ρ ίτ η κινέζικη έπανάσταση. Είναι άπαραίτητο νά έπιμείνουμε πάνω σ' αύτό. Προσπαθώντας νά έξασφαλίσει ένα συγχωροχάρτι γιά τά άμαρτήματα τού παρελθόντος, ή ήγεσία, στό τέλος τού περασμένου χρό­

νου, έκθίασε έγκληματικά τήν πορεία των γεγονότων καί κατάληξε στό έκτρωμα τής Καντώνας Μά άκόμα καί μιά άμβλωση μπορεί νά διδάξει πολλά γιά τήν κατάσταση τής μητέρας καί τό προτσές τής έγκυμοσύνης Η τεράστια σπουδαιότητα. η πραγματικά άποφασιστική, πού έχουν άπό θεωρητική άποψη τά γεγονότα τής Καντώνας σέ σχέση μέ τά βασικά προβλήματα τής κινέζικης έπανάστασης καθορίζεται άκριθώς άπό τό γεγονός οτι έδώ βρισκόμαστε μπροστά σ αυτό πού τόσο σπάνια γίνεται στήν ιστορία καί στήν πολιτική ε ν α έ ρ γ α σ τ η ρ ι α κ ό π ε ί ρ α μ α π ο ύ γ ίν ε τ α ι σ έ μ ιά τ ε ρ ά σ τ ια κ λ ίμ α κ α Εμείς τό έχουμε πληρώσει άκριθά, κι αυτό μάς ύποχρεώνει άκόμα περισ­ σότερο νά άφομοιώσουμε καλά τά διδάγματά του Ενα άπό τά μαχητικά συνθήματα τού πραξικοπήματος τής Καν­ τώνας, σύμφωνα μ αυτά πού μάς έξιστορεί η « Π ρ ά β δ α » (No 31), εϊταν ή κραυγή «Κάτω τό Κ ο υ ο μ ιτ ά γ κ 1» 'Αλλά ή Έχτελεσπκή Επι­ τροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ύστερα κιόλας άπό τήν «προδοσία» τού Τσάγκ Κάι— Σέκ καί τού Βάν Τίν— Βέι (πού πρόδοσαν όχι τήν τάξη τους, μά τίς δικές μας ...αύταπάτες), έδοσε πομπώδικες ύποσχέσεις· «Εμείς δέ θά έ γ κα τα λείψ ου με τό λ ά β α ρ ο τού Κ ο υ ο μ ιτ ά γ κ !» 9 . Οί έργάτες τής Καντώνας άπαγόρεψαν τό Κόμμα τού Κουομιτάγκ. θ έ τ ο ν τ α ς έ χ τ ό ς ν ά μ ο υ δ λ ε ς τ ις τ ά σ ε ις τ ο υ . Αύτό σημαίνει πώς γιά τήν έκπλήρωση τών βασικών έθνικών καθηκόντων η μπουρζουαζία, κι όχι μονάχα ή μεγάλη μά καί ή μικρή μπουρζουαζία, δέν παρουσίασαν καμιά πολιτική δύναμη, κόμμα, ομάδα, δίπλα στήν όποια τό Κόμμα τού προλεταριάτου θά μπορούσε νά λύσει τά προ­ βλήματα τής άστικής δημοκρατικής έπανάστασης Συγκεκριμένα τό κλειδί πού έπιτρέπει νά κατανοηθει αύτό τό ζήτημα συνίσταται στό γεγονός οτι τ ά π ρ ό β λ η μ α τ ή ς κ α τ ά χ τ η σ η ς τ ο ύ κ ιν ή μ α τ ο ς τ ώ ν χ ω ρ ικ ώ ν

πέφ τει

άπό

τώ ρα

κ ιό λ α ς

ολόκληρο

στό

π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο ,

άμεσα στό Κομμουνιστικό Κόμμα. Γιά νά άντιμετωπιστεί πραγματικά ή λύση τών άστικών δημοκρατικών προβλημάτων τής έπανάστασης θά έπρεπε όλη η έξουσία νά συγκεντροποιηθεϊ στά χέρια τού προλε­ ταριάτου. Ή « Π ρ ά β δ α » άνακοίνωσε τά εξής πάνω στό θέμα τής έφήμερης σοβιετικής έξουσίας τής Καντώνας

"Τό Σοβιέτ τής Καντώνας μέ διάταγμά του άποφάσιοε μέσα στά πλαίσια τών συμφερόντων τών έργατών.. έλεγχο τής παραγωγής άπό τούς έργάτες διαμέσου τών έργοστασιακών έπιτροπών, έθνικοποιηοη τής μεγάλης βιο­ μηχανία, τών μεταφορών καί τών τραπεζών»

Καί πιό κάτω παραθέτει μέτρα τού ίδιου είδους-

190

«Δήμευση όλων τών διαμερισμάτων τής μεγάλης μπουρζουαζίας πρός όφελος τών έργαζόμενων *>

Αυτό σημαίνει πώς τήν έξουσία τήν κατείχαν οί έργάτες τής Καντώνας Κι άκόμα πώς στήν πράξη, η έξουσία εϊταν στά χέρια τού Κομμουνιστικού Κόμματος Τό πρόγραμμα τής καινούργιας έξουσίας δεν περιλαβαινε μονάχα τή δήμευση τής γής τών εϋγενών, στό ποσοστό πού υπήρχαν τέτιοι στό Κουομιτάγκ, τόν έργατικό έλεγχο στήν παραγωγή, άλλά καί τήν έθνικοποίηση τής μεγάλης βιομηχα­ νίας. τών τραπεζών, τών μεταφορών, κι άκόμα τή δήμευση τών δια­ μερισμάτων κι όλων τών άγαθών τής μπουρζουαζίας πρός όφελος τών έργαζόμενων Διερωτάται λοιπόν κανείς άν όλ' αϋτά είναι μέ­ τρα τής άστικής έπανάστασης, τί πράγμα θά εϊταν λοιπόν η προλε­ ταριακή έπανάσταση στήν Κίνα. Αν καί οι ντιρεχτίβες τής.Έχτελεστικής ’Επιτροπής τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς δέν έλεγαν τίποτε πάνω στό θέμα τής προλε­ ταριακής διχτατορίας καί τών σοσιαλιστικών μέτρων, άν καί ή Καντώνα διακρίνεται γιά τόν μικροαστικό χαραχτήρα της σέ σύγκρι­ ση μέ τή Σαγκάη. τό Χανκέου καί τά άλλα βιομηχανικά κέντρα τής χώρας, τό έπαναστατικό πραξικόπημα που πραγματοποιήθηκε έ ν ά ν τ ια σ τ ό Κ ο υ ο μ ι τ ά γ κ , κατάληξε αύτόματα στή διχτατορία τού προ­ λεταριάτου, πού άπό τά πρώτα της βήματα τήν υποχρέωσε ή όλη κατάσταση νά πάρει μέτρα πιό ριζοσπαστικά άπό κείνα μέ τά όποια άρχισε η έπανάσταση τού Όχτώβρη. Καί αύτό τό γεγονός παρά τή φαινομενική παραδοξολογία του, βγαίνει έντελώς κανονικά τόσο άπο τίς κοινωνικές σχέσεις στήν Κίνα, όσο κι άπό ολόκληρη τήν άνάπτυξη τής έπανάστασης Η μεγάλη καί μεσαία έγγεια ίδιοχτησία (όπως αϋτή συναντάται στήν Κίνα) συνδέεται μέ άρρηχτους δεσμούς μέ τόν καπιταλισμό τών πόλεων, συμπεριλαμβανομένου καί τού ξένου καπιταλισμού. Στήν Κίνα δέν υπάρχει κάστα εϋγενών πού άντιτίθεται στήν μπουρ­ ζουαζία Ο έκμεταλλευτής ο πιό διαδομένος, ό πιό κοινός καί ό πιό άπεχθής στήν ύπαιθρο είναι ο κουλάκος— τοκογλύφος, πράχτορας τού χρηματιστικού καπιταλισμού τών πόλεων. Έτσι, ή άγροτική έπα­ νάσταση έχει ενα χαραχτήρα τόσο άντιφεουδαρχικό οσο καί άντικαπιταλιστικό. Δέν θά υπάρξει στήν Κίνα, ή σχεδόν δέ θά ύπάρξει, στάδιο παρόμοιο μέ τό πρώτο στάδιο τής Όχτωθριανής Επανάστα­ σής μας πού στή διάρκειά του ο κουλάκος προχωρούσε μέ τό μεσαίο καί φτωχό χωρικό, καί συχνά έπικεφαλής τους, ένάντια στό φεου­ δάρχη Η άγροτική έπανάσταση σ αϋτή τή χώρα σημαίνει καί θά σημαίνει στό εξής, έξέγερση όχι μονάχα ένάντια στούς όλιγάριθμους εύγενεϊς καί πραγματικούς γραφειοκράτες, μά καί ένάντια

ΤΑΠΑΛΙΑ ΤΗΧI

στόν κουλάκο καί τόν τοκογλύφο. Αν στή χώρα μας οι Επιτροπές τών Φτωχών Χωρικών δέν έπέμθηκαν παρά στό δεύτερο στάδιο τής έπανάστασης τού Όχτώθρη, γύρω στά μέσα τού 1918. άντίθετα στήν Κίνα, θά παρουσιαστούν κάτω άπό ένα οποιοδήποτε σχήμα άμέσως μόλις άναγεννηθεϊ τό άγροτικό κίνημα Η «άποκουλακοποίηση» θά είναι στήν Κίνα τό πρώτο κι όχι τό δεύτερο βήμα τού κινέζικου Όχτώθρη. Ωστόσο η άγροτική έπανάσταση δέν άποτελεϊ τή μοναδική ούσία τής ιστορικής πάλης πού έκτυλίσσεται σήμερα στήν Κίνα Ή πιό ρι­ ζοσπαστική άγροτική έπανάσταση, δηλαδή ή διανομή τής γής (και δέν χρειάζεται να πούμε πώς τό Κομμουνιστικό Κόμμα θά τήν υπο­ στηρίξει ως το τέλος), άπό μόνη της, δέ θά τής έπιτρέψει νά βγει άπό το οικονομικό άδιέξοδο. Η Κίνα εχει κατά τόν ίδιο τρόπο άνάγκη μιάς έθνικής ενότητας, μιάς οικονομικής κυριαρχίας, δηλαδη μιάς τελωνειακής αύτονομίας, ή πιό συγκεκριμένα τό μονοπώλιο τού έξωτερικού έμπορίου. Αύτό όμως σημαίνει ά π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ά π ό τ ό ν π α γ κ ό σ μ ι ο ι μ π ε ρ ια λ ισ μ ό . Γιατί, γιά τόν παγκόσμιο ιμπεριαλισμό, η Κίνα παραμένει η πιό σημαντική πηγή, όχι μονάχα πλουτισμού, μα και ύπαρξης, άποτελώντας μιά άσφαλιστική δικλείδα ένάντια στις έκρήξεις. σήμερα στό έσωτερικό τού εύρωπαίκού. κι αύριο τού άμερικάνικου καπιταλισμού Είναι αύτό πού καθορίζει έκ τών προτέρων τήν τεράστια εχταση καί τή φοβερή τραχύτητα τής πάλης άπό τήν οποία όφείλουν να περάσουν οι κινέζικες λαϊκές μάζες, προπαντός τώρα πού τό βάθος τής κοίτης αϋτής τής πάλης έχει ηδη μετρηθεί καί δοκιμαστεί άπό όλους τους συμμετέχοντες Ό τεράστιος ρόλος τού ξένου κεφαλαίου στήν κινέζικη βιομηχα­ νία. η συνήθειά του να στηρίζεται άμεσα στις «έθνικές» μπαγιο­ ν έ τ ε ς " . γιά νά ϋπερασπίσει τήν αρπαχτικότητά του. κάνουν τό πρόγραμμα τού έργατικοϋ έλέγχου στήν Κίνα άκόμα λιγότερο πραγ­ ματοποιήσιμο άπ ότι εϊταν σέ μάς Η άμεση άπαλλοτρίωση άρχικά τών ξένων καί σέ συνέχεια τών κινέζικων καπιταλιστικών έπιχειρήσεων θά έπιθληθεϊ πιθανότατα άπό τήν πορεία τής πάλης τήν επό­ μενη τής νικηφόρας έξέγερσης Τα ίδια άντικειμενικά. κοινωνικά καί ιστορικά αίτια πού καθόρισαν τή διέξοδο τού «Όχτώθρη» στή ρωσική έπανάσταση μάς παρουσιά­ ζονται στήν Κίνα κάτω άπό μιά οψη άκόμα πιό σκληρή. Ο άστικός καί ο προλεταριακός πόλος τού κινέζικου έθνους έχουν άντιπαραταχτεΐ μέ πιό μεγάλη άδιαλλαξία άκόμα, όν αύτό είναι δυνατό, άπ οσο στη Ρωσία, παίρνοντας ϋπόψη πώς άπό τή μιά μεριά ή κινέζικη μπουρ­ ζουαζία είναι άμεσα δεμένη μέ τόν ξένο ιμπεριαλισμό καί τό μιλιταριστικό μηχανισμό του. ένώ άπό τήν άλλη, τό κινέζικο προλεταριάτο

έχει πάρει άπό τήν άρχή έπαφή μέ τήν Κομμουνιστική Διεθνή καί τή Σοβιετική Ένωση Ά π ό άριθμητική άποψη ή κινέζικη άγροτιά είναι μιά μάζα πού υπερέχει άκόμα πιό πολύ άπ όσο η ρώσικη άγροτιά*7 Μά σφιγμένη στή μέγγενη τών παγκόσμιων άντιθέσεων. πού άπό τή λύση τους, προς τή μιά ή τήν άλλη κατεύθυνση, έξαρτάται τό μέλλον της. η κινέζικη άγροτιά είναι πολύ πιό άνίκανη άπό τή ρώσικη άγροτιά νά παίξει έναν η γ ε τ ικ ό ρ ό λ ο . Κι αϋτό τώρα πιά δέν είναι μιά θεωρητική πρόβλεψη, είναι ένα γεγονός τελείως έπαληθευμένο. μέ­ χρι τήν τελευταία του λεπτομέρεια καί άπό κάθε άποψη Οι βασικές καί άναμφισθήτητες αϋτές κοινωνικές καί πολίτι­ κες προϋποθέσεις τής τρίτης κινέζικης επανάστασης, δεί­ χνουν όχι μοναχα πώς γι αύτήν η φόρμουλα δημοκρατική διχτατορια εχει π α ρ α γ ρ α φ ε ϊ χ ω ρ ίς κ α μ ιά έ λ π ί δ α έ π α ν α φ ο ρ ά ς , μά κι οτι η τρίτη κινέζικη έπανάσταση, παρά τήν τεράστια καθυστέρηση τής Κίνας, η καλύτερα έξαιτίας αύτής τής καθυστέρησης σέ σχέση μέ τή Ρωσία, δε θα γνωρίσει «δημοκρατική» περίοδο, ούτε κι αύτή τών έξι μηνών, όμως ειταν η περίπτωση τής Όχτωθριανής Επα νά στα σ ης" (Νοέμβρης 1917— Ιο ύ λη ς 1918) Αύτή θά άναγκαστεϊ νά συντρίψει άπο την άρχή καί νά άνατρέψει τήν άτομική ίδιοχτησία στις πόλεις καί τήν ύπαιθρο. Είναι άληθεια πώς αύτή ή προοπτική δέ συμφωνεί μέ μιά έπιφανειακή καί σχηματική άντίληψη γιά τις σχέσεις πού ύπάρχουν άνάμεσα στήν οικονομία καί τήν πολιτική. Μά η εύθύνη γι αύτήν τήν άνακολουθία. πού συγκλονίζει τις προκαταλήψεις πού έχουν ξαναριζώσει, και στις οποίες ο Όχτώθρης έδοσε κιόλας ένα σοβαρό χτύπημα, πέ­ φτει οχι πάνω στόν «τροτσκισμό», ό λ λ ό σ τ ό ν ό μ ο τ ή ς ά ν ισ ό μ ε ρ η ς ε ξ έ λ ιξ η ς . Σ αύτήν άκριθώς τήν περίπτωση είναι έφαρμόσιμος ο νόμος Θά δείχναμε σχολαστικότητα άν βεβαιώναμε πώς στήν περίπτωση που τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας άκολουθούσε μιά μπολσεβίκικη πολίτικη στή διάρκεια τής έπανάστασης 1925-27 θά είχε σ ίγ ο υ ρ α καταλαβει τήν έξουσία Τό νά βεβαιώναμε όμως πώς αύτή η δυνα­ τότητα άποκλειόταν έντελώς, δέ θά ειταν παρά ένας αισχρός φιλισταίσμός Τό μαζικό κίνημα τών έργατών καί άγροτών ειταν ύπεραρ­ κετό γι α ύ τ ο " . όπως καί η άποσύνθεση τών κυρίαρχων τάξεων Η ντόπια μπουρζουαζία εστελνε τούς Τσάγκ Κάι— Σέκ καί Βάν Τίν— Βέι της στή Μόσχα. Διαμέσου τών Χού Χάν— Μίν της χτυπούσε τίς πόρτες τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, έπειδή άκριθώς αισθανόταν πάρα πολύ άδύνατη μπροστά στις έπαναστατικές μάζες. Καταλάβαι­ νε τήν άδυναμία της καί προσπαθούσε άπό τά πριν νά προφυλαχτεϊ. Οι εργάτες καί οι χωρικοί δέ θά είχαν άκολουθήσει τή ντόπια μπουρ­ ζουαζία αν έμείς δέν τούς τραβούσαμε πίσω της. δεμένους μέ ενα

ΤΑΠΑΔΙΑ ΤΗΣ I

λάσσο Αν ή πολιτική τής Κομμουνιστικής Διεθνούς είταν έστω και κατά προσέγγιση σωστή, η έκβαση τής πάλης τού Κομμουνιστικού Κόμματος γιά τήν κατάχτηση τών μαζών θα ειταν άπό τά πριν έξασφαλισμένη· τό κινέζικο προλεταριάτο θά είχε ύποστηρίξει τούς κομμουνιστές καί ο πόλεμος τής άγροτιάς θά είχε στηρίξει τό έπαναστατικό προλεταριάτο "Αν άπό τήν άρχή τής πορείας πρός τό Βορρά είχαμε άρχίσει νά έγκαθιδρύουμε Σοβιέτ στις «άπελευθερωμένες» περιοχές (καί οι μάζες, ένστιχτώδικα, τά έπιθυμούσαν μ όλο τους τό είναι) θά είχαμε κερδίσει τήν άπαραίτητη βάση καί τήν έπαναστατική έξαρση Θά εί­ χαμε συγκεντρώσει γύρω μας τίς άγροτικές έξεγέρσεις Θά είχαμε δημιουργήσει τ ά δ ι κ ά μ α ς στρατό Θά είχαμε άποσυνθέσει τό στρα­ τό τού έχθρού Τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας, παρά τό νεαρό τής ηλικίας του, θά είχε ώριμασει χάρη σέ μιά συνετή ήγεσία τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς στή διάρκεια τών έξαιρετικών αύτών χρόνων, καί θά είχε φτάσει στήν έξουσία. άν όχι σ ολόκληρη τήν Κίνα μεμιάς, τό λιγότερο σέ ένα σημαντικό μέρος της Και προπαντός θα είχαμε σφυρηλατήσει ένα Κ ό μ μ α . Μά στον τομέα άκριβώς τής ηγεσίας παρουσιάστηκε ενα τερατώ­ δες φαινόμενο, μιά πραγματική ιστορική καταστροφή το κύρος τής Σοβιετικής Ένωσης, τού Κόμματος τών μπολσεβίκων, καί τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς χρησίμεψε στό νά στηρίξει πρώτα τόν Τσάγκ Κάι— Σέκ ένάντια στήν ίδια τήν πολιτική τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος καί σέ συνέχεια γιά νά στηρίξει τόν Βάν Τίν— Βέι σάν ηγέτη τής άγροτικής έπανάστασης 'Αφού σύντριψε ριζικά τήν ίδια τή βάση τής λενινιστικής· πολιτικής καί τσάκισε τά κόκαλα τού νεαρού Κομ­ μουνιστικού Κόμματος Κίνας, η Έχτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς καθόρισε άπό τά πριν τή νίκη τού κινέζικου κερενσκισμού ένάντια στό μπολσεβικισμό, τών κινέζων Μιλιόύκοβ ένάντια στούς Κερένσκι, τού άγγλογιαπωνέζικου 'ιμπεριαλισμού ένάντια στούς κινεζους Μιλιούκοβ Νά σέ τί συνίσταται καί ποιά μονάχα είναι η σημασία αύτών που έγιναν στήν Κίνα στή διάρκεια τού 1925-1927

194

3. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΔΙΧΤΑΤΟΡΙΑ Ή ΔΙΧΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ;

Πώς άξιολόγησε λοιπόν η τελευταία Ολομέλεια τής ‘Εχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς τήν πείρα πού άποχτήθηκε από τήν κινέζικη έπανάσταση συμπεριλαμβανομένης καί τής έμπειρίας πού έδοσε τό πραξικόπημα τής Καντώνας, Ποιές είναι οι προοπτικές πού χάραξε γιά τό μέλλον, Η άπόφαση τής Ολο­ μέλειας τού Φλεβάρη (1928). πού είναι τό κλειδί πού έπιτρέπει νά κατανοηθούν τά μέρη έκε'ινα τού Σχεδίου Προγράμματος πού άφορούν αυτό τό θέμα, γράφει σχετικά μέ τήν κινέζικη έπανάσταση: «Δέν είναι σωστό νά τήν χαραχτηρίζρυμε «διαρκή » έπανάσταση (θέση τού έκπροσώπου τής Εχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς). Ή τάση νά πηδήξουμε(,) πάνω άπό τό αστικό καί δημοκρατικό στάδιο τής έπανάστάσης υπολογίζοντας ταυτόχρονοί,) πώς αυτή ή έπανάσταση εί­ ναι «διαρκής » είναι ένα λάθος άνάλογο μέ κείνο που έκανε ό Τρότοκι τό 1905(,μ.

Η ιδεολογική ζωή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, άπό τότε πού ό Λένιν έγκατάλειψε τή διεύθυνσή της. δηλαδή άπό τό 1923. συνίσταται κυρίως στήν πάλη ένάντια στόν λεγόμενο «τροτσκισμό» καί πιό συγκεκριμένα στή «διαρκή έπανάσταση» Πώς ε'ίταν λοιπόν δυνατό μπροστά στό βασικό αύτό πρόβλημα τής κινέζικης έπανάστασης. όχι μονάχα η Κεντρική 'Επιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος Κίνας μά καί ο έπίσημος έκπρόσωπος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, δηλαδή ένας ήγέτης πού είχε λάβει είδικές οδηγίες, νά κάμουν έκείνο άκριβώς τό λάθος γιά τό όποιο εκατοντάδες άνθρω­ ποι βρίσκονται στή Σιβηρία καί στις φυλακές. Ή πάλη γύρω άπό τό κινέζικο ζήτημα συνεχίζεται δυόμισι χρόνια τώρα Όταν η 'Αντιπο­ λίτευση δήλωνε πώς ή παλιά Κεντρική 'Επιτροπή (Τσέν Ντού— Σιού), κάτω άπό τήν έπίδραση τών λαθεμένων κατευθύνσεων τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς, άκολουθούσε μιά όπορτουνιστική πολιτική, ή έχτίμηση αύτή είχε χαραχτηριστεϊ «συκοφαντία» Ή ήγεσία τού Κομ-

μουνισπκο ϋ Κόμματος Κίνας λογίστηκε σάν άμεμπτη Ό διάσημος Τάν Πίν— Σιάν έπιδοκιμαζόμενος γενικά άπ’ όλη τήν 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ορκιζό­ ταν ότι «Α πό τή στιγμή πού έμφανίστηκε ό τροτσκισμός, τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας καί ή Νεολαία του πήραν άμέσως μιά άπόφαση όμόφωνα ένάντιά του », («Στενογροφημένο Πραχτικά», σελ 205)

Ό ταν λοιπόν παρόλες τίς «καταχτήσεις», τά γεγονότα άνάπτυξαν τήν τραγική λογική τους, πού κατάληξε άρχικά στο πρώτο, ύστε­ ρα στό δεύτερο, όκόμα πιό φριχτό τσάκισμα τής έπανάστασης, η ήγεσία τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, πού πρώτα εϊταν παρά­ δειγμα πρός μίμηση, βαφτίστηκε σέ είκοσιτέσσερεις ώρες μενσεβίκικη, καί καθαιρέθηκε. Παράλληλα δήλωσαν πώς η νέα ηγεσία εκ­ φράζε άπόλυτα τή γραμμή τής Κομμουνιστικής Δ ιεθνούς· . Από τή στιγμή όμως πού ήρθε ένα καινούργιο σοβαρό στάδιο, η νέα Κεντρική 'Επιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας κατηγορήθηκε πώς υιοθέτησε (όπως τό έχουμε κιόλας δεϊ όχι στά λόγια άλλά στήν πράξη) τήν άποψη τής λεγάμενης «διαρκούς έπανάστα­ σης». Ο έκπρόσωπος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς μπήκε στόν ίδιο δρόμο. Τό έκπληχτικό αυτό γεγονός, τό πραγματικά άκατανόητο, δέν μπορεί νά έξηγηθεϊ παρά μέ τό «όλάνοιχτο» ψαλίδι πού χωρίζει τίς ντιρεχτίβες τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άπό τόν πραγματικό δυναμισμό τής έπανάστασης 'Εδώ δέ θά έπιμείνουμε πάνω στό μύθο τής «διαρκούς έπα­ νάστασης» τού 1905 πού τέθηκε στήν κυκλοφορία τό 1924 γιά νά σπείρει σύγχυση καί νά άποπροσανατολίσει Θά άρκεστοϋμε νά έξετάσουμε το πώς αύτός ο μύθος διαθλάται στό πρόβλημα τής κινέζι­ κης έπανάστασης Η πρώτη παράγραφος τής άπόφασης τού Φλεβάρη, άπό τήν οποία δανειστήκαμε τό άπόσπασμα πού παρουσιάσαμε πιό πάνω, δίνει τίς παρακάτω αίτιες γιά τήν άρνητική στάση της άπέναντι στή λεγάμενη «δ ια ρ κ ή έπανάσταση» «Ή τωρινή περίοδος τής κινέζικης έπανάστασης είναι ή περίοδος τής άστικής καί δημοκρατικής έπανάστασης πού δέν έχει όλοκληρωθει, ούτε άπό τήν οίκονομική άποψη (άγροτική άνατροπή καί κατάργηση τών φεου­ δαρχικών σχέσεων) ούτε άπό τήν άποψη τής πάλης ένάντια στόν Ιμπεριαλι­ σμό (έθνική ένότητα καί έθνική άνεξαρτησία τής Κίνας) ούτε άπό τήν άπο­ ψη τού ταξικού χαραχτήρα τής έξουσίας (διχτατορία τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς) . .».

196

Η παράθεση αύτή τών αίτιων είναι μιά άδιάκοπη σειρά λαθών καί άντιθέσεων. Ή ‘ Εχτελεστική Ε πιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δίδασκε πώς ή κινέζικη έπανάσταση πρέπει νά έξασφαλίσει στήν Κίνα τή δυνατότητα νά άναπτυχθεΐ στό δρόμο τού σοσιαλισμού Δέν μπορεί όμως κανείς νά φτάσει αύτό τό στόχο παρά μόνο άν ή έπανάσταση δέ σταματήσει στήν πραγμάτωση μονάχα τών άστικών δημοκρατικών καθηκόντων, άλλά διαμεγενθυνόμενη, περνώντας άπό τή μιά φάση στήν άλλη, δηλαδή άναπτυσσόμενη χωρίς διακοπή (ή μ' ένα δ ι α ρ κ ή τρόπο) οδηγεί έτσι τήν Κίνα πρός τή σοσιαλιστική έξέλιξη. Αύτό άκριθώς έννοούσε ό Μάρξ μέ τήν έκφραση διαρκής έπανάσταση. Πώς τότε μπορεί κανείς νά μιλάει, άπό τή μιά μεριά, γιά τόν μή καπιταλιστικό δρόμο πού άκολουθεϊ η έξέλιξη τής Κίνας, καί, άπό τήν άλλη, νά άρνεϊται τό διαρκή χαραχτήρα τής έπανάστασης γενι­ κά. Μά η έπανάσταση, άνταπαντά ή άπόφαση τής Έχτελεστικής Ε ­ πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, δέν ολοκληρώθηκε ούτε άπό τήν άποψη τής άγροτικής άνατροπής ούτε άπό τήν άποψη τής έθνικής πάλης ένάντια στόν Ιμπεριαλισμό. ’Απ' αύτό βγαίνει, σάν συμπέρασμα, ό άστικός δημοκρατικός χαραχτήρας τής «τω ρινής π ε ρ ιό δ ο υ τής κιν έ ζ ικ η ς έ π α ν ά σ τ α σ η ς ». Στήν πραγματικότητα ή «τω ρ ινή π ε ρ ίο δ ο ς *> είναι περίοδος άντεπανάστασης. Χωρίς άμφιθολία η Εχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς θέλει νά πει πώς ή καινούργια άνοδος τής κινέζικης έπανάστασης ή πιό συγκεκριμένα ή τ ρ ίτ η κ ιν έ ζ ικ η έ π α ν ά σ τ α σ η θά έχει άστικό δημο­ κρατικό χαραχτήρα δεδομένου ότι η δεύτερη κινέζικη έπανάσταση τού 1925-27 δέν έχει λύσει ούτε τό άγροτικό ούτε τό έθνικό πρό­ βλημα. Ωστόσο, άκόμα καί κάτω άπό τή βελτιωμένη αύτή μορφή, ό συλλογισμός αύτός βασίζεται στό ότι δέν κατανοήθηκαν καθόλου ή έμπειρία καί τά διδάγματα τόσο τής κινέζικης δσο καί τής ρώσικης έπανάστασης Τό πραξικόπημα τού Φλεβάρη 1917 είχε άφήσει στή Ρωσία άλυτα όλα τά έθνικά καί διεθνή προβλήματα πού όδήγησαν στήν έξέγερση· τό φεουδαρχισμό στόν ύπαιθρο, τήν παλιά γραφειοκρατία, τόν πό­ λεμο καί τήν οικονομική καταστροφή Ξεκινώντας άπ' αύτό τό γεγο­ νός όχι μονάχα οί σοσιαλεπαναστάτες καί οί μενσεβίκοι, μά κι ένας μεγάλος άριθμός άπό τούς ήγέτες τού ίδιου τού Κόμματός μας, άπόδειχναν στόν Λένιν πώς «ή τω ρ ινή περίοδος τής έ π α νάστα ση ς ε ίν α ι ή π ε ρ ίο δ ο ς τής άσ τική ς δ η μ ο κ ρ α τ ικ ή ς έπα ν ά σ τ α σ η ς ». Στό θεμελειώδες αύτό θέμα ή άπόφαση τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέν κάνει τίποτε άλλο άπό τό νά άντιγράφει τίς άντιρρήσεις πού έφερναν οί όπορτουνιστές τό 1917 στόν

197

Λένιν ένάντια στήν πάλη γιά τή διχτατορία τού προλεταριάτου. Στή συνέχεια, βρήκαν πώς ή άστική δημοκρατική έπανάσταση δέν έχει ολοκληρωθεί δχι μονάχα άπό οικονομική καί έθνική άποψη, μά καί «ά π ό τήν ά π ο ψ η τής ταξικής φ ύσ η ς τής έξου σ ίας (διχτατο ρία τού π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ κα ι τώ ν φ τω χ ώ ν χ ω ρ ικώ ν)». Αϋτό δέν μπορεί νά σημαίνει παρά ένα πράγμα είναι άπαγορευμένο στό κινέζικο προλεταριάτο νά παλέψει για τήν κατάχτηση τής έξουσίας όσον και­ ρό δέ θα υπάρχει στήν Κίνα μιά «πραγματική» δημοκρατική κυβέρ­ νηση. Δυστυχώς δέ μάς λένε άπό πού μπορεί κανείς νά τήν προμηθευτεί1 Ή σύγχυση έπιτείνεται άκόμα περισσότερο άπό τό γεγονός οτι τό σύνθημα τών Σοβιέτ γιά τήν Κίνα παραμερίστηκε στή διάρκεια τών δυό τελευταίων χρόνων, γιατί ή δημιουργία τάχα τών Σοβιέτ δέν είναι άποδεχτή παρά όταν περνά κανείς στήν προλεταριακή έπανάσταση («θεωρία» τού Στάλιν)η Οταν λοιπόν έγινε τό πραξι­ κόπημα, όταν έκεϊνοι πού συμμετείχαν σ αϋτό έβγαλαν τό συμπέρα­ σμα πώς άκριθώς αϋτό εΐταν τό πέρασμα στήν προλεταριακή έπανά­ σταση. τούς κατηγόρησαν γιά «τροτσκισμό» Μπορεί κανείς μέ παρόμοιες μέθοδες νά διαπαιδαγωγήσει τό Κόμμα καί νά τό βοηθή­ σει νά έκπληρώσει πιό μεγάλα καθήκοντα. Γιά νά βγει άπό μιά άπελπιστική κατάσταση ή άπόφαση τής 'Εκτε­ λεστικής ’ Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (ξεκόβοντας άπό όλόκληρη τήν πορεία τών άλλων ίδεών) προβάλλει βιαστικά τό τελευταίο της έπιχείρημα έπικαλείται τόν ιμπεριαλισμό Βρίσκει πως ή τάση νά πηδήξουμε πάνω άπό τό άστικό δημοκρατικό στάδιο «είναι τόσο(') πολύ βλαβερή, γιατί θέτοντας έτσι τό ζήτημα, έξαλείφει(,) κα­ νείς τήν πιό σημαντική έθνική Ιδιομορφία τής κινέζικης έπανασταοης, πού είναι μιά μισό— αποικιακή έπανάσταση» Ή μοναδική σημασία πού μπορεί νά έχουν τά άνοητα αϋτα λόγια είναι πώς ό ζυγός τού ιμπεριαλισμού θά άνατραπεί μέ ενα είδος διχτατορίας, όχι προλεταριακής. Μά αϋτό σημαίνει πώς έπικαλούνται τήν τελευταία άκριθώς στιγμή «τήν π ιό σ ημ α ν τ ικ ή Ιδ ιο μ ο ρ φ ία » γιά νά καλλωπίσουν είτε τή ντόπια κινέζικη μπουρζουαζία, είτε τή μικροαστική κινέζικη «δημοκρατία». Τό έπιχείρημα αϋτό δέν μπορεί νά έχει άλλη έννοια. Μά έμεϊς έχουμε κιόλας έξετάσει μ έναν τρόπο άρκετά λεπτομερή αϋτή τή «σημασία» στό κεφάλαιο πού πραγμα­ τεύεται «τή φ ύ σ η τής ά π ο ικ ια κ ή ς μπ ο υ ρ ζο υ α ζία ς» Είναι περιττό να ξαναγυρίσουμε σ αϋτό. Ή Κίνα πρέπει νά περάσει άκόμα άπό μιά τεράστια, λυσσασμένη, αιματηρή καί μακριάς διάρκειας πάλη, γιά πράγματα τόσο

στοιχειώδη όπως είναι η συντριβή τών πιό «άσιατικών» μορφών δουλείας, η άπελευθερωση καί η ενότητα τής χώρας. Μά, άκριβώς άπό δώ άπο'ρρέει, όπως τό έχει δείξει η πορεία τών γεγονότων, ή όπουσία κάθε δυνατότητας ύπαρξης στό μέλλον μιας δοτικής ήγεσίας ή άκόμα μισό— ηγεσίας τής έπανάστασης. Ή ένότητα καί ή άπελευθέρωση τής Κίνας άποτελεΐ τώρα ένα διεθνικό πρόβλημα, όχι μικρότερο άπό τό πρόβλημα τής ύπαρξης τής ΕΣΣΔ. Καί δέν μπορεί κανείς νά λύσει αυτό τό πρόβλημα παρά άκολουθώντας τό δρόμο τής λυσσασμένης πάλης τών άφανισμένων, τών πεινασμένων, τών κατατρεγμένων, τών κατευθυνομένων άμεσα άπό τήν προλεταριακή πρωτοπορία λαϊκών μαζών, πάλη όχι μονάχα ένάντια στόν παγκόσμιο ιμπεριαλισμό, μά κι ένάντια στους πολιτικούς καί οικονομικούς πράχτορές του στήν Κίνα, ένάντια στή μπουρζουαζία, συμπεριλαμθανόμενης καί τής «ντόπιας» μπουρζουαζίας, ένάντια σ' ολόκληρη τήν κλίκα τών υπηρετών της Αυτός, λοιπόν, ό δρόμος είναι ο δρόμος τής διχτατορίας τού προλεταριάτου. Από τόν Απρίλη τού 1917 ο Λένιν έξηγούσε στούς άντιπάλους του, πού τόν κατηγορούσαν δτι άρχισε νά υπερασπίζει τή «δ ια ρ κ ή έ π α νά σ τα σ η ς πώς ή διχτατορία τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς είχε κιόλας, ως ενα σημείο, πραγματοποιηθεί στήν περίοδο τής δυαδικής έξουσίας 'Αργότερα προσδιόρισε πώς αυτή ή διχτατορία βρήκε τήν προέχτασή της στή διάρκεια τής πρώτης περιόδου τής έξουσίας τών Σοβιέτ, τότε πού ολόκληρη ή άγροτιά μαζί μέ τούς έργάτες πραγματοποιούσε τήν άγροτική άνατροπή ένώ ή έργατική τάξη άποχτούσε πείρα τού έργατικοϋ έλέγχου, χωρίς νά έχει άκόμα κοινωνικοποιήσει τά έργοστάσια καί τίς φάμπρικες Όσοναφορά «την τα ξική φ ύ σ η τής έξου σ ία ς ». η «διχτατορία» τών σοσιαλεπαναστατών καί τών μενσεβίκων έδοσε αύτό πού μπορούσε νά δόσει τό έκτρωμα τής δυαδικής έξουσίας Όσο γιά τήν άγροτική άνατροπή, ή έπανάσταση γέννησε ένα μωρό υγιές καί δυνατό, μά χρέη μαμής έχτελούσε κιόλας η διχτατορία τού προλεταριάτου Μέ άλλα λόγια έκεΐνο πού προσπαθούσε νά ενώσει ή θεωρητική φόρμουλα τής διχτατορίας τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς, βρέθηκε άποσυνθεμένο σέ διάφορους παράγοντες άπό τήν πορεία πού άκολούθησε ή πάλη τών τάξεων Τό άδειο τσώφλι τής μισό— εξουσίας μεταβιβά­ στηκε προσωρινά στόν Κερένσκι— Τσερετέλι. ένώ ο πραγματικός πυρήνας τής άγροτικής καί δημοκρατικής έπανάστασης κληροδοτή­ θηκε στή νικηφόρα έργατική τάξη. Αϋτή είναι ή διαλεχτική άφετεροίωση τής δημοκρατικής διχτατορίας πού οί ήγέτες τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέν κατάλαβαν καθόλου Αϋτοί, θούλιαξαν ο ενα πολιτικό άδιέξοδο. καταδικάζον­ τας μηχανικά τή μέθοδο πού συνίσταται στό «νά π η δ ή ξ ο υ μ ε πά νω

ό π ό τά ά σ τικά δ η μ ο κ ρ α τ ικ ά σ τ ά δ ια » καί προσπαθώντας νά διευθύ­

νουν ενα ιστορικό προτσές μέ άποστολές έγκυκλίων

"Α ν μ έ τ 6 ά σ τ ι-

κ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό σ τ ά δ ι ο έ ν ν ο ε ϊ κ α ν ε ίς τ ή ν έ κ π λ ή ρ ω σ η τ ή ς ά γ ρ ο τ ι κ ή ς έ π ο ν ά σ τ α σ η ς ά κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς τ ό δ ρ ό μ ο τ ή ς « δ η μ ο κ ρ α τ ικ ή ς » δ ιχ τ α τ ο ρ ία ς , τ ό τ ε ή έ π ο ν ά σ τ α σ η τ ο ύ Ό χ τ ώ β ρ η π ή δ η ξ ε μ έ τ ό λ μ η

«πάνω »

Πρέπει νά τήν καταδικάσουμε γι' αυτό. Πώς λοιπόν αυτό πού ειταν άναπόφευχτο όπό ιστορική άποψη στή Ρωσία, αυτό πού έκεϊ ειταν η άνώτατη έκφραση τού μπολσεβικιομοϋ. βρέθηκε νά είναι «τροτσκισμός» στήν Κίνα. Χωρίς άμφιθολία αϋτο δέν μπορεί νά έξηγηθεϊ παρά μέ τήν ίδια λογική πού διακηρύσσει ότι η θεωρία τού Μαρτίνοφ, θεωρία πού στιγματιζόταν είκοσι ολόκληρα χρόνια όπό τόν μπολσεβικισμό στή Ρωσία, ταιριάζει γιά τήν Κίνα Μά, γενικά, μπορεί κανείς νά δεχτεί πάνω σ αύτό τό θέμα μιά άναλογία μέ τή Ρωσία, Απαντούμε πώς τό σύνθημα τής διχτατοριας τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς διατυπώθηκε άπό τούς ηγέτες τής Εχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άποκλειστικά καί σέ άπόλυτη συμφωνία με τή μέθοδο τών άναλογιών, άναλογιών όμως φιλολογικών, σχηματικών, κι όχι σύμφωνα μέ τον ιστορικό υλισμό Μπορεί κανείς άνετα νά άποδεχτεΐ μια άναλογία άνάμεσα στήν Κίνα καί τή Ρωσία, αν τήν άντικρίσει μ εναν σωστό τρόπο Ο Λένιν χρησιμοποιούσε αυτή τή υέθοδο μ εναν τροπο θαυμάσιο καί έπιπλέον δέν τό έκανε κατόπιν εορτής, άλλά προπορευόμενος τών γεγονότων, προβλέποντας κατά κάποιο τροπο τά μελλοντικά λάθη τών έπιγόνων Ο Λένιν είχε νά υπερασπίσει εκα­ τοντάδες φορές τήν προλεταριακή έπανασταση τού Όχτώβρη. που είχε τήν τόλμη νά καταχτήσει τήν έξουσία αν καί τά άστικα καί δημοκρατικά προβλήματα δέν είχαν άκομα βρει τή λύση τους. Ο Λένιν άπαντοϋσε γ ι ' ο ϋ τ ό ν ά κ ρ ιθ ώ ς τ ό λ ό γ ο , κ α ί ισ α ισ α γ ιά ν ά τ ο ύ ς ό π ό τ ό ά σ τ ικ ό δ η μ ο κ ρ ο τ ι κ ό σ τ ά δ ιο .

δ ό σ ε ι μ ιά λ ύ σ η .

Στις 16 τού Γενάρη 1923 ο Λένιν εγραφε άπευθυνόμενος στούς σχολαστικούς πού, άντιτασσόμενοι στην κατάχτηση τής έξουσίας, άναφέρονταν σ ενα έπιχείρημα «άναμφισθήτητο» γιά τόν Λένιν (« Α π ο ν τ α » , Τομ 18ος. Μέρος 2ο, σελ 119). στο γεγονός οτι η Ρωσία δέν ειταν ώριμη γιά τό σοσιαλισμό «Δέν τούς έρχεται ούτε κάν στή σκέψη, λόγου χάρη, ότι ή Ρωσία που βρί­ σκεται στά σύνορα τών πολιτισμένων χωρών και τών χωρών έκείνων πού ό πόλεμος παράσυρε γιά πρώτη φορά όριστικά πρός τόν πολιτισμό, τών χωρών όλόκληρης τής Ανατολής, τών έξω-εύρωπαικών χωρών, οτι άκριβώς γ ι' αύτό τό λόγο ή Ρωσία έπρεπε νά έκδηλώσει όριομένες ιδιομορφίες, που προφανώς κατατάσσονται μέσα στή γενική γραμμή τής έξέλιξης τού κό­ σμου, άλλά πού κάνουν νά διακρίνεται ή έπανάστάσή της άπ' όλες τις έπα-

ναστάσεις πού έγιναν στίς χώρες τής Δυτικής Ευρώπης, καί πού φέρουν όρισμένες καινοτομίες στή διάρκεια τής μετάβασης πού όδηγεϊ στίς άνατολικές χώρες», (Στό ίδιο, σελ 11S) Γ ιά τόν Λένιν, ή «ιδιομορφία» πού π ρ ο σ έ γ γ ιζ ε άκριβώς τή Ρωσία στίς χώρες τής ’Ανατολής, εΐταν δτι άπό τή χαραυγή τού κινήματος τό νεαρό προλεταριάτο δφειλε νά πάρει στά χέρια τή σκούπα γιά νά όνοίξει στόν εαυτό του τό δρόμο πρός τό σοσιαλισμό ένάντια στή φεουδαρχική βαρβαρότητα κι όλες τις άλλες παλιατσαρίες. Κατά συνέπεια, άν πάρει κανείς σάν όφετηρία τή λενινιστική άναλογία Κίνας καί Ρωσίας, πρέπει νά πει· όπό τήν άποψη τής π ο λ ιτ ικ ή ς φ ύ σ η ς τ ή ς έ ξ ο υ σ ία ς , κάβετί πού θά μπορούσε νά έπιτευχθεΐ μέ τή δημοκρατική διχτατορία έπιχειρήθηκε στήν Κίνα πρώτα στήν Καντώνα τού Σούν Γιάτ-Σέν, σέ συνέχεια στήν πορεία άπό τή Καντώνα στή Σαγκάη, μέ φινάλε τό πραξικόπημα τής Σαγκάης, υστέρα στό Οϋ Τσάγκ, όπου τό Κουομιτάγκ τής άριστεράς έμφανίστηκε κάτω άπό τή χημικά καθαρή μορφή του, δηλαδή σύμφωνα μέ τίς ντιρεκτίβες τής Έχτλεστικής ’ Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθ­ νούς σάν ό όργανωτής τής άγροτικής έπανάστασης, καί στήν πραγ­ ματικότητα σάν ό δήμιός της Όσοναφορά τήν ούσία τής άστικής δημοκρατικής έπανάστασης, θά πρέπει νά καλύψει τήν πρώτη περίο­ δο τής μελλοντικής διχτατορίας τού κινέζικου προλεταριάτου καί τών φτωχών χωρικών. Τή στιγμή πού έχει κατορθωθεί νά έλεγχτεϊ πλήρως όχι μονάχα ό ρόλος τής κινέζικης μπουρζουαζίας, μά καί ό ρόλος τής «δημοκρατίας», τή στιγμή πού έχει γίνει άπολύτως άναμφισβήτητο πώς στίς μελλοντικές μάχες ή «δημοκρατία» θά άσκήσει τίς λειτουργίες της τού δήμιου άκόμα πιό πολύ άπ’ ότι στό παρελ­ θόν, τό νά προωθούμε τώρα τό σύνθημα τής δημοκρατικής διχτατορίας τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς, είναι σάν νά έπιτρέπουμε στίς καινούργιες ποικιλίες τού Κουομιτάγκ νά καλυφθούν, σάν νά στήνουμε παγίδα στό προλεταριάτο Γ ιό νά ολοκληρώσουμε, άς υπενθυμίσουμε αύτά πού ό Λένιν είπε συνοπτικά γιά τούς μπολσεβίκους πού συνέχιζαν νά άντιτάσσουν στό πείραμα τών σοσιαλεπαναστατών καί μενσεβίκων τό σύνθημα τής «πραγματικής» δημοκρατικής διχτατορίας

« Εκείνος που μιλάει για «έπαναστατική δημοκρατική διχτατορία τού προ­ λεταριάτου καί τής άγροτιάς», έχει μείνει πίσω στή ζωή. έχει περάσει ου­ σιαστικά μέ τό μέρος τών μικροαστών ένάντια στήν ταξική πάλη τού προ­ λεταριάτου, καί πρέπει νά τόν πετάξουμε στά άρχεϊα τών πρίν άπό τήν έπανάσταση «μπολσεβίκικων » σπανιοτήτων (θά μπορούσε κανείς νά τούς άποκαλεϊ■ τά άρχεϊα τών «παλιών » μπολσεβίκων)», (Λένιν «Άπαντα», Τόμ 14ος, Μέρ 1ο, σελ 29)

201

Αυτά τά λόγια άντηχοϋν άκόμα καί τώρα σάν νά έχουν ειπωθεί στις μέρες μας. Βγαίνει άπό μόνο του πως δέν πρόκειται καθόλου νά παροτρύνουμε τώρα τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας νά έξεγερθεί άμέσως γιά νά καταχτήσει τήν έξουσία Ο ρυθμός πού πρέπει νά άκολουθήσει έξαρτάται άποκλεισπκά άπό τις περιστάσεις Δέν μπορεί κανείς νά έξαλείψει τά άποτελέσματα μιάς ήττας άναθεωρώντας απλά τήν ταχ­ τική του Σήμερα, ή έπανάσταση βρίσκεται σέ μιά πορεία υποχώ­ ρησης. Οι φλυαρίες, οι μισο-σκεπασμένες μέ τήν άπόφαση τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, πού βεβαιώ­ νουν πώς ή έπανάσταση βρίσκεται μπροστά σέ μιά νέα άνοδο γ ια τ ί υπάρχουν στήν Κίνα άναρίθμητες έχτελέσεις καί μιά βαθιά έμπορική καί βιομηχανική κρίση, δείχνουν μιά έγκληματική έπιπολαιότητα. καί τίποτε άλλο. Υστερα άπό τρεις σημαντικές ήττες μιά οικονομική κρίση δέν παροτρύνει, άλλά άντίθετα καταπιέζει καί ταπεινώνει το προλεταριάτο πού άκόμα καί χωρίς αύτήν είναι έξαντλημένο Οι έχτελέσεις άφανίζουν τό Κόμμα® , πού έχει άδυνατίσει άπο πολιτική άποψη. Στήν Κίνα εχουμε μπει σέ μιά περίοδο άμπώτιδας. επομένως περίοδο έμθάθυνσης στόν τομέα τής θεωρίας, κριτικής αύτομόρφωσης τού Κόμματος, δημιουργίας καί ένίσχυσης συναφών σημείων στήριξής ο ολους τούς τομείς τού έργατικοϋ κινήματος, δημιουρ­ γίας πυρήνων στά χωριά, διεύθυνσης καί ένοποιησης τών έπιμέρους άγώνων, άρχικά άμυντικών καί σέ συνεχεία έπιθετικών. τών έργατών καί τών φτωχών χωρικών 'Από πού θά ξεκινήσει ή καινούργια πλημμυρίδα τών μαζών: Ποιές είναι οί συνθήκες πού θά δόσουν στήν προλεταριακή πρωτοπορία, πού θά μπει έπικεφαλής μιάς μάζας πολλών εκατομμυρίων, τήν άναγκαία έπαναστατική έξαρση: Αύτό δέν μπορεί κανείς νά τό προφητέψει Τό μέλλον θά δείξει άν έδώ άρκεΐ μονάχα η έσωτερική διερ­ γασία. ή άν θά χρειαστεί ένα σόκ. προερχόμενο άπ εξω. πού θά βοηθήσει Υπάρχουν άρκετοί λόγοι πού μάς έπιτρέπουν νά υποθέσουμε πώς ή συντριβή τής κινέζικης έπανάστασης, πού καθορίστηκε αύστηρά άπό τά λάθη τής ήγεσίας. θά έπιτρέψει στούς Κινέζους καί ξένους μπουρζουάδες νά κατανικήσουν, ώς ένα μέτρο, τή φοβερή οικονο­ μική κρίση πού υπάρχει σήμερα στή χώρα Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς αύτό θά γίνει πάνω στις πλάτες καί τά κόκαλα τών έργατών καί τών χωρικών. Η φάση αύτή τής «σταθεροποίησης** θά άνασυντάξει πάλι τούς έργάτες, θά τούς καλλιεργήσει μιά συνοχή, θά τούς ξαναδόσει ταξική αϋτοπεποίθηση γιά νά τους άντιτάξει πάλι μέ μεγαλύ­ τερη σφοδρότητα στόν έχθρό. άλλά ο ενα πιό προχωρημένο ιστο­ ρικό στάδιο Μονάχα όταν ξεσπάσει ενα καινούργιο έπιθετικο κύμα

202

τού προλεταριακού κινήματος θά μπορεί κανείς νά μιλήσει στά σοβαρά γιά τήν προοπτική μιάς άγροτικής έπανάστασης. Δέν άποκλείεται τό πρώτο στάδιο τής τρίτης αυτής μελλοντικής έπανάστασης νά κατορθώσει νά άναπαραγάγει κάτω άπό μιά μορφή πάρα πολύ συνοπτική καί τροποποιημένη τά στάδια πού έχουν διανυθεϊ, παρουσιάζοντας λόγου χάρη κάποια καινούργια παρωδία τού « κ ο ιν ο ύ έ θ ν ικ ο ύ μ ε τ ώ π ο υ ». Μ ά είναι άμφίβολο άν τό πρώτο αύτό στάδιο θά είναι άρκετό γιά νά έπιτρέψει στά Κομμουνιστικό Κόμμα νά προωθήσει καί νά διακηρύξει μπροστά στις λαϊκές μάζες τίς δικές του «Θ έσεις τού Α π ρ ίλη» , δηλαδή τό πρόγραμμα καί τήν ταχτική του γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας Τί λέει λοιπόν πάνω σ αυτό τό θέμα τό Σχέδιο Προγράμματος, " Εδώ (στήν Κίνα), ή μετάβαση πού όδηγεϊ στή διχτατορία τού προλεταριά­ του δέν είναι δυνατή παρά διαμέσου μιάς όλόκληρης σειράς προπαρα­ σκευαστικών (;) βαθμιδών, παρά υστέρα άπό μιά όλόκληρη περίοδο μετα­ μορφώσεων στή διάρκεια άνάπτυξης (,) τής άστικοδημοκρατικης έπανάστα­ σης σέ έπανάσταση σοσιαλιστική». Μ έ άλλα λόγια, όλες οι περασμένες «βαθμίδες» δέν ύπολογίζονται — τό Σχέδιο Προγράμματος βλέπει μπροστά του αύτό πού έχει μείνει πίσω του Αυτή άκριβώς ή μέθοδος άντιμετώπισης τού προ­ βλήματος, είναι η μέθοδος τής «ουράς». Είναι ή μέθοδος πού άνοίγει διάπλατα τήν πόρτα γιά καινούργια πειράματα μέσα στά πλαίσια τού προσανατολισμού τού Κουομιτάγκ Έτσι, σκεπάζοντας κανείς τά παλιά λάθη, προετοιμάζει άναπόφευχτα τό δρόμο γιά καινούργια Αν μπούμε στήν καινούργια άνοδο, πού άναπόφευχτα θά άναπτυχθεϊ μέ ενα ρυθμό άσύγκριτα πιό γοργό άπό τίς προηγούμενες, διατηρώντας τό παραγραμμένο σχήμα τής «δημοκρατικής διχτατορίας» μπορεί να είναι κανείς σίγουρος πώς ή τρίτη έπανάσταση θά οδηγηθεί στην ήττα όπως οδηγήθηκε καί η δεύτερη®

4.

Ο ΤΥΧΟΔΙΩΧΤΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΟΥ ΟΠΟΡΤΟΥΝΙΣΜΟΥ

Η δεύτερη παράγραφος τής ίδιας άπόφασης τής Ολομέλειας τού Φλεβάρη τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς λέει «Τό πρώτο κύμα τού πλατιού έπαναστατικού κινήματος τών έργατών καί τών άγροτών, πού, ούσιαστικά, προχώρησε κάτω άπό τά συνθήματα καί, ως ένα μεγάλο μέρος, κάτω άπό τήν ήγεσία τού Κομμουνιστικού Κόμματος, έχει περάσει. Σέ μιά όλόκληρη σειρά άπό κέντρα τού έπαναστατικού κινήματος έληξε μέ τΙς πιό σκληρές ήττες τών έργατών καί τών άγροτών, μέ τήν ύλική συντριβή τών κομμουνιστών, καί γενικά τών έπαναστατικών στελεχών τού κινήματος τών έργατών καί τών άγροτών», (οι υπογραμμίσεις είναι δικές

μας) Οταν τό «κύμα» άπλωνε, ή Έ χτελεσπκή Επιτροπή τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς έλεγε πώς ολόκληρο τό κίνημα προχωρούσε κάτω άπό τήν μπλέ σημαία τής ηγεσίας τού Κουομιτάγκ. τό οποίο υποκαθιστούσε όκόμα καί τά Σοβιέτ Καί γι αυτόν όκριβώς τό λόγο τό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε ύποταχτεϊ στό Κουομιτάγκ Αλλά καί γιά τόν ίδ ιο λόγο τό έπαναστατικό κίνημα εληξε μέ «τις πιό σ κληρ ές ή τ τ ε ς » Τώρα, πού αύτές οί ήττες έχουν άναγνωριστεϊ. έπιχειροϋν νά σβήσουν έντελώς τό Κουομιτάγκ άπό τό παρελθόν, κάνουν πώς δέν τό ξέρουν, σάν νά μήν είχε ποτέ υπάρξει, σαν να μήν είχε ποτέ η Έ χτελεσπκή Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς διακηρύξει πώς η μπλέ σημαία εϊταν τό λάβαρό της Αλλοτε μάς έλεγαν πώς δέν υπήρξε ούτε μιά μοναχα ήττα, ούτε στή Σαγκάη, ούτε στό Ού Τσάγκ δέ είχαμε παρα διαφορετικά στάδια τής έπανάστασης που προχωρούσε «σέ ε να πιό ΰψ ηλ ο έπΐπεδο» Αϋτά μάς δίδασκαν τ ό τ ε * Τώρα διακηρύσσουν ξαφνικα πώς το σύνολο όλων αύτών τών σταδίων άποτελεί «τις πιο σ κληρ ές ήττες » Ωστόσο, γιά νά καμουφλάρει ως ένα βαθμό, τήν άνήκουστη αύτή χρεοκοπία τής έχτίμησης καί τής πρόβλεψής τους, η παράγραφος πού κλείνει τήν άπόφαση. δηλώνει

204

η α ιπ α ι

« Η Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς όρίζει σάν κα­ θήκον γιά όλα τά τμήματα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, νά παλέψουν ένάντια στή συκοφαντία τής σοσιαλδημοκρατίας καί τών τροτσκιστών, πού βε­ βαιώ νουν πώς ή κινέζικη έπανάσταση διαλύθηκε(,)». Στήν πρώτη παράγραφο τής άπόφασης μάς έλεγαν πώς είναι «τροτσκισμός» τό νά έχτιμάει κανείς ότι ή κινέζικη έπανάσταση είναι δηλαδή πώς μεταμορφωνόταν στή διάρκεια τής άνάπτυξής της. περνώντας άκριθώς τώρα άπό τήν άστική φάση στή σοσια­ λιστική φάση Ά π ο τήν τελευταία παράγραφο μαθαίνουμε πώς σύμφωνα μέ τήν άντίληψη τών «τροτσκιστών» ή «κ ιν έ ζ ικ η έ π α ν ά ­ σ τασ η δ ια λ ύ θ η κ ε » . Πώς όμως μιά δ ι α λ υ μ έ ν η έπανάσταση μπορεί νά είναι δ ι α ρ κ ή ς ; Αυτό τό ξέρει μονάχα ο Μπουχάριν Πρέπει νά είναι κανείς έντελώς άνευθυνος καί άσχετος γιά νά έπιτρέπει στον εαυτό του νά παρουσιάζει τέτιες άντιφάσεις, πού υποσκάπτουν άνεπανόρθωτα κάθε έπαναστατική σκέψη Αν μέ τή λέξη «διάλυση» τής έπανάστασης έννοεϊ κανείς τό γε­ γονός οτι η έπίθεση τών έργατών καί τών χωρικών άπωθήθηκε καί πνίγηκε στό αίμα, οτι οι μάζες βρίσκονται σέ υποχώρηση καί άμπώτιδα. οτι πριν άπό μιά καινούργια άνοδο πρέπει νά δημιουργηθούν άκόμα, πέρα άπ όλες τις άλλες συνθήκες, μοριακά προτσές μέσα στις ίδιες τις μάζες πού άπαιτούν μιά ορισμένη χρονική περίοδο, καί πού είναι άδύνατο νά προσδιορίσουμε άπό τά πριν τή διάρκειά της, άν αύτά έννοεϊ κανείς μέ τή λέξη «διάλυση» δέν έκφράζει τίποτε άλλο άπό «τις πιό σ κ λ η ρ έ ς ήττες» πού τελικά άναγνώρισε ή 'Εκτε­ λεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η μήπως πρέπει νά κατανοήσουμε τή λέξη «διάλυση» φιλολογικά, σάν έξαλειψη τής κινέζικης έπανάστασης. δηλαδή σάν έξάλειψη τής ίδιας τής δυνατότητας καί τού άναπόφευχτου τής άναγέννησής της σέ ενα καινούργιο στάδιο. Δέ θά μπορούσε κανείς νά μιλήσει στά σοθαρα για μιά παρόμοια προοπτική, δηλαδή χωρίς νά σπείρει τή σύγχυση, παρά σε δυό μόνο περιπτώσεις άν ή Κίνα εϊταν καταδι­ κασμένη στό διαμελισμό καί τήν πλήρη έξαφάνιση (μά δέν υπάρχει ο παραμικρός λόγος γιά νά κάνουμε μιά τέτια υπόθεση) η αν η κινέζικη μπουρζουαζία άποδειχνόταν ικανή νά λύσει τά βασικά προ­ βλήματα τής κινέζικης ζωής μέ τά δικά της μή έπαναστατικά μέσα. Δέν είναι μήπως η τελευταία αύτή παραλλαγή πού προσπαθούν νά μάς καταλογίσουν τώρα οι θεωρητικοί τού «μπλοκ τών τεσ σ άρω ν τά ξεω ν» , πού έχουν υποτάξει τό Κομμουνιστικό Κόμμα στό ζυγό τής μπουρζουαζίας. Η ιστορία έπαναλαμβάνεται. Ο'ι άμαθείς πού δέν κατανόησαν καθολου τις διαστάσεις τής ήττας τού 1923, μάς κατηγορούσαν δ ια ρ κ ή ς ,

205

ένάμιση χρόνο οτι έχτιμούσαμε τή γερμανική έπανασταση σαν «δ ια λ υ ­ τές». Μά κι αυτό άκόμα τό μάθημα πού κόστισε άρκετά άκριβά στή Διεθνή, δέν τό έκμεταλεΰτηκαν Σήμερα ξαναπιάνουν τις παλιές φόρμουλές τους, μόνο πού τίς έφαρμόζουν όχι πιά στή Γερμανία, άλλά στήν Κίνα Είναι άλήθεια πώς αίσθάνθηκαν πολύ πιό γρήγορα άπ' ότι πριν τέσσερα χρόνια τήν άνάγκη νά βρουν τούς «διαλυτές». Πραγματικά, τώρα είναι πολύ πιό φανερό πώς όν πραγματικά υπήρ­ ξαν κάποιοι πού «δ ιά λ υ σ α ν » τή δεύτερη κινέζικη έπανάσταση αϋτοί είναι οί θεωρητικοί τής πορείας πρός τό «Κουομιτάγκ» Ή δύναμη τού μαρξισμού βρίσκεται στήν ικανότητά του νά προ­ βλέπει. Μ' αϋτήν τήν έννοια ή ‘Αντιπολίτευση μπορεί μέ βάση τήν πείρα νά άναφερθεϊ στήν πλήρη έπιβεβαίωση τών προβλέψεών της άρχικά στό θέμα τού Κουομιτάγκ σαν σύνολο, σέ συνέχεια μέ εϋκαιρία τήν «άριστερά» τού Κουομιτάγκ καί τήν κυβέρνηση τού Οϋ Τσάγκ, καί τέλος, σ' αϋτό πού άφορά «τήν προκαταβολή» πού πήραν γιά τήν τρίτη έπανάσταση, δηλαδή τό πραξικόπημα τής Καντώνας Τί άλλο λοιπόν χρειάζεται σάν έπιβεβαίωση μιάς σωστής άποψης στό θεωρητικό τομέα1 Ή ίδια όπορτουνιστική γραμμή πού, διαμέσου μιάς συνθηκολόγας πολιτικής άπέναντι στήν μπουρζουαζία, έφερε άπό τά πρώτα δυό κιόλας στάδια τής έπανάστασης, τίς πιό σκληρές ήττες, «άναπτυσσόμ ε ν η , μ ε τ α μ ο ρ φ ώ θ η κ ε » στή διάρκεια τού τρίτου σταδίου, ώσπου έγινε μιά πολιτική τυχοδιωχτικών έπιδρομών ένάντια στήν μπουρ­ ζουα ζία * , σπρώχνοντας έτσι τήν ήττα μέχρι τήν ολοκλήρωσή της. "Αν ή ήγεσία χθές δέν έπειγόταν τόσο πολύ νά πηδήξει πάνω άπό τίς ήττες πού αύτή ή ίδια είχε προκαλέσει, θά είχε άρχίσει μέ τό νά έξηγεϊ στό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας πώς δέν πετυχαίνει κανείς τή νίκη μέ μιά κίνηση τού χεριού, πώς στό δρόμο πού οδηγεί στήν έξέγερση ϋπάρχει άκόμα όλόκληρη μιά περίοδος σκληρών, άκόύραστων, όρμητικών άγώνων γιά νά έπηρεάσεα πολιτικά καί νά κατα­ χτήσει τούς έργάτες καί τούς χωρικούς. Στις 27 τού Σεπτέμβρη 1927 λέγαμε στό προεδρείο τής Έχτελεστικής ‘ Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς«ΟΙ σημερινές έφημερίδες άνακοινώνουν δτι ό έπαναστατικός στρατός κα­ τάλαβε τό Σβατέου. Είναι τώρα μερικές βδομάδες πού οί στρατιές τού Χό Λούν καί τού Γιέ ΤΙν προελαύνουν. Ή «Πρόβα» τούς χαραχτηρίζει έπαναστάτες... Εγώ όμως, σάς ρωτάω: ποιές είναι οί προοπτικές πού άνοϊγονται μπροστά στήν κινέζικη έπανάσταση ύστερα άπό τό κίνημα τού έπαναστατικού στρατού πού κυρίεψε τό Σβατέου, Ποιά είναι τά συνθήματα τού κινήματος; Ποιό είναι τό πρόγραμμά του, Ποιές πρέπει νά είναι οί μορφές όργάνωσής τ ο υ * ; Πού καταχωνιάστηκε τό σύνθημα γιά τά κινέζικα Σοβιέτ πού προωθήθηκε ξαφνικά (γιά μιά μέρα) άπό τήν «Πρόββα» τόν Ιούλη.»

206

Χωρίς να άντιταξουν προηγούμενα τό Κομμουνιστικό Κόμμα στό σύνολο τού Κουομιτάγκ, χωρίς άγκιτότσια τού Κόμματος στίς μάζες ύπέρ των Σοβιέτ καί τής Σοβιετικής 'Εξουσίας, χωρίς κινητοποίηση τών ίδιων τών μαζών μέ τό σύνθημα τής άγροτικής έπανάστασης καί τής έθνικής άπελευθέρωσης, χωρίς νά δημιουργήσουν, νά έπεχτείνουν, νά ένδυναμώσουν έπιτόπου τά Σοβιέτ τών άντιπροσώπων έργατών, στρατιωτών καί χωρικών, ή έξέγερση τού Χό Λούν καί τού Γιέ Τίν, άνεξάρτητα μάλιστα άπό τόν δπορτουνισμό τής πολιτικής τους, δέν μπορούσε νά είναι παρά ένας έπαναστατικός τυχοδιωχτισμός, ένας ψευτο— κομμουνιστικός μαχνοβισμός*7 . Ή έξέγερση αϋτή δέν μπορούσε παρά νά συντρίβει πάνω στήν ίδια τήν άπομόνωσή της. Καί συντρίφτηκε. Τό πραξικόπημα τής Καντώνας εΐταν μιά άναπαραγωγή σέ μεγαλύ­ τερη εχταση καί βάθος τού τυχοδιωχτισμού τού Χό Λούν καί τού Γιέ Τίν, μέ συνέπειες άπειρα πιό τραγικές. Η άπόφαση τού Φλεβάρη τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς παλεύει τό πουτσιστικό πνεύμα τού Κομμου­ νιστικού Κόμματος Κίνας, δηλαδή τήν τάση του νά όργανώνει ένο­ πλες άψιμαχίες Ωστόσο δέ λέει πώς αϋτές οί τάσεις είναι μιά άντίδραση ένάντια σ ολόκληρη τήν δπορτουνιστική πολιτική τού 1925-27 καί τό άναπόφευχτο άποτέλεσμα τής αϋστηρής στρατιωτι­ κής έντολής, πού ήρθε άπό τά πάνω, «νά ά λ λ ά ξ ο υ ν ρ υθμό», χωρίς νά κάνουν μιά κριτική σ' όλα αϋτά πού έγιναν, δίχως νά άναθεωρήσουν άνοιχτά τις βάσεις τής ταχτικής τους, χωρίς ξεκαθαρισμένη άποψη γιά τό μέλλον. Ή έκστρατεία τού Χό Λούν καί τό πραξικόπημα τής Καντώνας εΐταν (καί μέσα σ' αϋτές τίς συνθήκες δέν μπορούσε νά γίνει διαφορετικά) έκρήξεις πουτσισμού. Δέν μπορεί κανείς νά παρασκευάσει ένα πραγματικό άντιφάρμακο ένάντια στόν πουτσισμο, όπως κι ένάντια στόν δπορτουνισμό, παρά άν κατανοήσει καθαρά τήν παρακάτω άλήθεια: τή βαριά εϋθύνη γιά τή διεύθυνση τής έξέγερσης τών έργατών καί τών φτωχών χωρικών, γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας καί τήν έγκαθίδρυση τής προλε­ ταριακής διχτατορίας, τήν έχει άπό δώ κι έμπρός όλόκληρη τό Κομμ ο υ νίΓ ·' . -ι Κόμμα Κίνας "Αν αϋτο κατανοήσει σωστά αϋτή τήν προ­ οπτική, σα περιορίσει στό έλάχιστο τήν τάση του τόσο τού νά αϋτοσχεδιάζει στρατιωτικές έπιδρομές ένάντια στίς πόλεις ή έξεγέρσεις πού καταπιάνονται μέ ένέδρες, δσο καί τού νά τρέχει δουλόπρεπα πίσω άπό τό λάβαρο τού έχθρού Ή άπόφαση τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καταδικάζει τόν ίδιο τόν έαυτό της στή στείρωση, μόνο καί μόνο γιατί πραγματεύεται έντελώς αϋθαίρετα τό άπαράδεχτο τού πηδήματος πάνω άπό τά στάδια, τή βλαβερότητα τού πουτσισμού,

207

ένώ παρακάμπτει σιωπηλά τήν ταξική φύση τού πραξικοπήματος τής Καντώνας καί τού έφήμερου σοβιετικού καθεστώτος πού γέννησε αυτό τό πραξικόπημα. Ε μείς οί άντιπολιτευόμενοι ύπολογίζουμε πώς αυτό τό πραξικόπημα εϊταν ένας τυχοδιωχτισμός πού έπιχειρήθηκε άπό τήν ήγεσία γιά νά σώσει τό «γόητρό» της. Γιά μάς, όμως, είναι όλοκάθαρο, πώς άκόμα κι ένας τέτιρς τυχοδιωχτισμός έκτυλίσσεται σύμφωνα μέ νόμους καθορισμένους άπό τή δομή τού κοι­ νωνικού περιβάλλοντος. Νά γιατί προσπαθούμε νά άνακαλύψουμε στήν έξέγερση τής Καντώνας τά χαραχτηριστικά γνωρίσματα τού μελλοντικού σταδίου τής κινέζικης έπανάστασης. Αϋτά τά γνωρίσμα­ τα συμπίπτουν άπόλυτα μέ τήν ιστορική άνάλυση πού είχαμε καταστρώσει πριν άπό αϋτή τήν έξέγερση Μά είναι μέσα στά πλαίσια τών καθηκόντων τής Έχτελεστικής Ε πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, πού υπολογίζει πώς ή έξέγερση τής Καντώνας είταν ένα στάδιο σωστό καί κανονικό στή διαδοχή τής πάλης, νά τήν χαραχτηρίσει καθαρά άπό ταξική άποψη. Ωστόσο ή άπόφαση τής Έχτελε­ στικής Ε πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέ γράφει ούτε μιά μόνο λέξη πάνω σ αϋτό, άν καί ή Ολομέλεια συνήρθε άμέσως μετά τά γεγονότα τής Καντώνας. Τό γεγονός αϋτό.δέν είναι ή πιό πειστική άπόδειξη ότι ή σημερινή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, έπιμένοντας νά άκολουθεϊ μιά λαθεμένη γραμμή, είναι υποχρεωμένη νά άρκεϊται στό νά μιλάει γιά τά υποτιθέμενα λάθη πού έγιναν στά 1905, ή στή διάρκεια άλλων χρόνων, άλλά δέν'τολμάει νά άντιμετωπίσει τήν έξέγερση τής Καντώνας τού 1927, πού η σημασία της άνατρέπει πέρα γιά πέρα τό σχήμα τής Έπανάστασης στήν Ανατολή, όπως τό έχει καταστρώσει τό Σχέδιο Προγράμματος.

5.

ΤΑ ΣΟΒΙΕΤ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η άπόφαση τού Φλεβάρη τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς καθιστά τό «σ ύ ν τ ρ ο φ ο /V. ■ κ α ί άλλο υς » ύπεύθυνους γιά τό γεγονός ότι «δ έ ν ύ π ή ρ ξ ο ν κ α θ ό λ ο υ έ κ λ ε γ μ έ ν α Σ ο β ιέ τ αττήν Κ αντώ να» σάν όργανα τής έξέγερσης (ύπογραμμισμένο στό κείμενο τής άπόφασης). Κάτω άπό τό σχήμα μιάς κατηγορίας έχουμε στήν πραγματικότητα μιά καταπληχτική ομολογία. Ή έκθεση τής « Π ρ ά β δ α » (No 31), στηριγμένη πάνω σέ συγκεκρι­ μένα ντοκουμέντα, άνακοίνωνε πώς ή έξουσία τών Σοβιέτ έγκαθιδρύθηκε στήν Καντώνα. Δέν περιείχε όμως ούτε μιά μόνο λέξη πού νά δείχνει πώς τά Σοβιέτ τής Καντώνας δ έ ν είταν έκλεγμένα, δηλα­ δή δέν εϊταν Σ ο β ι έ τ (γιατί πώς μπορεί ένα Σοβιέτ νά μήν είναι έκλεγμένο.). Αυτό τό πληροφορηθήκαμε άπό μιά άπόφαση ■ “Ας μελε­ τήσουμε λιγάκι τή σημασία αϋτού τού γεγονότος. Ή Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς διδάσκει τώρα ότι γιά νά κάνει κανείς μιά έξέγερση έχει άνάγκη άπό ένα Σοβιέτ κι ότι πριν άπό τήν έξέγερση δέν τό έχει καθόλου άνάγκη. Νά λοιπόν πού όταν άποφασίζεται ή έξέγερση βρίσκουν πώς τό Σοβιέτ δέν ύπάρχει1Δέν είναι καθόλου άπλό πράγμα ή δημιουργία ένός έκλεγμένου Σοβιέτπρέπει οί μάζες νά γνωρίζουν άπό τήν πείρα τους τί είναι ένα Σοβιέτ, νά κατανοήσουν αυτή τή μορφή, νά έχουν συνηθίσει άπό τό παρελ­ θόν σέ μιά έκλεγμένη σοβιετική όργάνωση. Γιά όλ' αυτά δέν υπήρχε ούτε κάν ζήτημα στήν Κίνα άφού τό σύνθημα γιά τά Σοβιέτ είχε χαραχτηριστεΐ τροτσκιστικό άκριβώς στήν περίοδο πού θά έπρεπε νά γίνει τό νευρικό σύστημα ολόκληρου τού κινήματος. Όταν λοι­ πόν έσπευσμένα άποφάσισαν τήν έξέγερση γιά νά πηδήξουν πάνω άπό τίς ίδιες τις ήττες τους, έπρεπε ταυτόχρονα νά δ ι ο ρ ίσ ο υ ν κι ένα Σοβιέτ. Αν δέ φωτίσει κανείς πλήρως τά αίτια αϋτού τού λάθους, μπορεί νά μεταμορφώσει άκόμα καί τό σύνθημα τών Σοβιέτ σέ μιά θηλειά γιά νά στραγγαλίσει τήν έπανάσταση

Στήν εποχή του. ο Λενιν έξηγούσε στούς μενσεβίκους πώς τό θεμελειώδες ιστορικό καθήκον τών Σοβιέτ είναι νά δργανώσουν ή νά βοηθήσουν να όργανωθεϊ η κατάχτηση τής έξουσίας καί νά γίνουν τήν επομένη τής νίκης ό μηχανισμός τής έξουσίας Οι έπίγονοι (κι οχι οι μαθητές του) έβγαλαν όπ αυτό, τό συμπέρασμα πώς δεν μπορεί κανείς νά όργανώσει Σοβιέτ παρά όταν έχει σημάνει η δωδεκάτη ωρα τής έξέγερσης Τήν τελευταία στιγμή μεταμορφώνουν τη λενινιστικη γενίκευση σέ μιά όλιγόλογη ρετσέτα πού δέν υπη­ ρετεί άλλά, άντίθετα. θέτει σέ κίνδυνο τήν έπανάσταση Πριν να καταλάβουν τήν έξουσία τά μπολσεβίκικα Σοβιέτ τον Όχτώθρη τού 1917, υπήρξαν έννιά μήνες τα Σοβιέτ τών σοσιαλεπαναστατών καί τών μενσεβίκων Δώδεκα χρόνια πιό μπροστά, τα πρώτα έπαναστατικά Σοβιέτ είχαν υπάρξει στήν Αγια Πετρούπολη, στή Μόσχα καί σέ πολλές δεκάδες άλλες πόλεις Πριν νά άπλωθούν τά Σοβιέτ τού 1905 στά έργοστάσια καί τις φάμπρικες τής πρω­ τεύουσας. είχε δημιουργηθεϊ στή Μόσχα στή διάρκεια μιάς άπεργίας ένα Σοβιέτ άντιπροσώπων τών τυπογράφων Μερικούς μήνες πρωτύ­ τερα, τό Μάη τού 1905, ή μαζική άπεργία τού Ίβάνοβο-Βοζνιέσενκ είχε γεννήσει ένα ήγετικό όργανο πού παρουσίαζε κιόλας τά βασικά χαραχτηριστικά γνωρίσματα ενός Σοβιέτ άντιπροσώπων έργατών Κύλησαν πάνω άπό δώδεκα χρόνια άνάμεσα στήν πρώτη δοκιμή δημιουργίας ενός Σοβιέτ άντιπροσώπων τών έργατών καί τό γιγαντιαίο παράδειγμα τής έγκαθίδρυσης τής έξουσίας τών Σοβιέτ. Προ­ φανώς η προθεσμία αύτή νά μήν είναι καθόλου ύποχρεωτική γιά τις άλλες χώρες, κι άνάμεσα σ αυτές καί γιά τήν Κίνα. Μά νά φανταζό­ μαστε πώς οί κινέζοι έργάτες θά είναι ικανοί νά συγκροτήσουν τά Σοβιέτ χρησιμοποιώντας μιά όλιγόλογη ρετσέτα πού θά άντικαθιστά τή λενινιστική γενίκευση, είναι σάν νά άντικαθιστούμε τή διαλεχτική τής έπαναστατικής δράσης μέ μιά άνίσχυρη κι άνιαρή συνταγή σχο­ λαστικισμού. Δέν μπορούμε τήν παραμονή τής έξέγερσης. μαζί μέ τό σύνθημα τής άμεσης κατάχτησης τής έξουσίας. νά έγκαθιδρυσουμε τά Σοβιέτ Πραγματικά, άν τά πράγματα έχουν φτάσει στήν κα­ τάχτηση τής έξουσίας. αν οί μάζες είναι έτοιμες γιά τήν έξέγερση, χ ω ρ ίς ν ά υ π ά ρ χ ο υ ν Σ ο β ι έ τ , αύτό σημαίνει τότε πώς υπάρχουν άλ­ λες μορφές κι άλλες μέθοδες όργάνωσης πού έπιτρέπουν νά έκπληρωθεϊ ή προπαρασκευαστική έργασία πού έγγυάται τήν έπιτυχία τής έξέγερσης. Τότε τό ζήτημα τών Σοβιέτ δέν άποχτά πιά παρά δευτερεύουσα σημασία, περιορίζεται σ ένα τεχνικό πρόβλημα όργάνωσης, ή άκόμα λιγότερο σ' ένα ζήτημα όνομασίας. Τό καθήκον τών Σοβιέτ δέ συνίσταται μονάχα στό νά προτρέψουν τις μάζες στήν έξέγερση, ή στό νά πραγματοποιήσουν τήν έξέγερση. μά σ τ ό ν ά οδηγήσουν

210

τ ίς

μά ζες

στήν έπα νάστα ση

δ ια μ έ σ ο υ

τώ ν ά ν α γ κ α ίω ν

Στήν άρχή τό Σοβιέτ δέν απλώνει καθόλου στις μάζες χάρη στό σύνθημα τής έξέγερσης. άλλα χάρη σ άλλα έπιμέρους συνθήμα­ τα. Μονάχα στη συνέχεια, τό Σοβιέτ οδηγεί βήμα πρός βήμα τις μάζες σ αυτό τό σύνθημα, δίχως νά τις διασκορπίζει στή διάρκεια τού δρόμου, έμποδίζοντας τό σπάσιμο τής πρωτοπορίας άπό τό σύνολο τής τάξης Συνήθως, καί κυρίως το Σοβιέτ συγκροτείται πάνω στή βάση μιάς άπεργιακή πάλης που εχει μπροστά της μιά προοπτική έπαναστατικής άνάπτυξης. μά πού. τή δοσμένη στιγμή, περιορίζεται σέ οικονομικές διεκδικήσεις Μέσα στή δράση, η μάζα πρέπει να αισθανθεί καί νά καταλάβει πώς τό Σοβιέτ είναι η όργάνωσή τ η ς , η δ ι κ ή τ η ς όργάνωση, πώς συγκεντρώνει τις δυνάμεις της γιά πάλη, για άντισταση, για αύτοπροστασία καί γιά έπίθεση Δέν μπορεί με τη δράση μιάς μέρας, ούτε γενικά μέ μια δράση πού πραγ­ ματοποιείται γιά μιά μόνο φορά, να αισθανθεί έτσι και νά τό κα­ ταλάβει αύτό η μάζα, άλλά χάρη στην έμπειρία πού άποχτάται μέσα σε μιά σειρά εβδομάδων, μηνών, ίσως καί χρόνων, μέ διακοπή η χωρίς διακοπή Νά γιατί μονάχα μιά ηγεσία έπιγόνων καί γραφειο­ κρατών μπορεί να συγκροτήσει μιά μάζα πού άφυπνίζεται κι όρθώνεται για να δημιουργήσει Σοβιέτ κάτω άπο συνθήκες οπού η χωρά διέρχεται μιά έποχή έπαναστατικών κλονισμών, όταν η έργατική τάξη καί οι φτωχοί χωρικοί τής υπαίθρου βλέπουν να άνοίγεται μπροστά τους η προοπτικό τής κατάχτησης τής έξουσίας. έστω κι αν αύτό άκόμα είναι ενα άπο τά μεταγενέστερα στάδια, κι αν άκομα στο δοσμένο στάδιο η προοπτική αύτή δέν είναι εύπρόσιτη παρά σέ μιά έλαχιστη μειοψηφία. Αύτή έδώ είναι η άντίληψη πού είχαμε παντα γιά τά Σοβιέτ Τά είχαμε έχτιμήσει σάν μιά πλατιά καί εύλίγιστη μορφή οργάνωσης, εύπρόσιτη γιά μάζες πού άρχίζουν νά άφυπνίζονται, άπο τα πρώτα βήματα τής έπαναστατικής άνόδου τους καί που είναι ικανή νά ενώσει τήν έργατική τάξη στό σύνολό της άνεξάρτητα άπό τήν εύρύτητα τού τμήματός της έκεινου πού εχει επαρκώς άναπτυχθεί γιά νά καταλάβει τά προβλήματα τής κατάχτη­ σης τής έξουσίας Είναι μήπως άκόμα άναγκαΐο νά παραθέσουμε πάνω σ αύτο το θέμα γραπτές μαρτυρίες, Νά αύτά πού εγραφε λόγου χάρη ο Λενιν γιά τό θέμα τών Σοβιέτ στήν περίοδο τής πρώτης μας έπαναστασης σ τ α δ ίω ν .

"Τό Εργατικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Ρωσίας (αυτό εϊταν τότε το όνομα τού Κόμματος) δέν είχε ποτέ άρνηθει νά χρησιμοποιήσει στή διάρκεια μιάς σχετικά Ισχυρής έπαναστατικής άνόδου όρισμένες έξωκομματικές όργανωσεις, τού είδους τών Σοβιέτ τών άντιπροσώπων έργατών, γιά νά αυξήσει την έπίδραση τών σοσιαλδημοκρατών πάνω στήν έργατική τάξη καί νά στερεώ­ σει τό έργατικό σοσιαλδημοκρατικό κίνημα-, (Λένιν « Απαντα», Τόμ 18ος, σελ 215)

211

Είναι άναρίθμητες οί φιλολογικές καί ιστορικές μαρτυρίες αύτοϋ του είδους πού θά μπορούσαν νά παρατεθούν. Μά φαίνεται πώς τό ζήτημα είναι ήδη καθαρό καί χωρίς αύτές 'Ακολουθώντας τόν άντίθετο δρομο οι έπίγονοι έχουν μεταβάλλει τά Σοβιέτ σέ μιά στολή έπίδειξης μέ τήν οποία τό Κόμμα απλούστατα ντύνει τό προλεταριάτο τήν παραμονή τής κατάχτησης τής έξουσίας Μά άκριβώς τότε φαίνεται πώς δεν μπορεί κανείς να αυτοσχε­ διάζει Σοβιέτ κατά παραγγελία σέ 24 ώρες, μέ άμεσο σκοπό νά οδη­ γήσει σέ έξέγερση. Τά πειράματα αύτοϋ τού είδους παίρνουν άναπόφευχτα τό χαραχτήρα ένός έπινοήματος, γιά νά καλύψουν μέ τήν τελετουργική όψη τού σοβιετικού συστήματος τήν άπουσία τών άπαραίτητων όρων γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας. Αύτό άκριβώς έγινε στήν Καντώνα όπου τό Σοβιέτ άπλώς διορίστηκε γιά νά τηρήσουν τούς τύπους. Νά πού καταλήγει ό τρόπος μέ τόν οποίο οι έπίγονοι θέτουν τό ζήτημα1

Στή διάρκεια τής πολεμικής πού άρχισε πάνω στό θέμα τών κινέ­ ζικων γεγονότων κατηγόρησαν τήν Αντιπολίτευση γιά τήν παρακάτω άντίφαση, πού καθώς έλεγαν είταν αύταπόδειχτη. ένώ άπό τό 1926 ή 'Αντιπολίτευση έπέμβαινε μέ τό σύνθημα τών Σοβιέτ στήν Κίνα, οι έκπρόσωποί της στή Γερμανία είχαν έκφραστεΐ ένάντια στά Σοβιέτ τό φθινόπωρο τού 1923. Ποτέ ίσως τό σχολαστικό πνεύμα δέν είχε έκδηλωθεΐ τόσο λαμπρά στήν πολιτική σκέψη οσο σ αυτήν την κατηγορία Ναί. άπαιτούσαμε νά άντιμετωπιστεΐ στήν Κίνα τό θέμα τής δημιουργίας τών Σοβιέτ σάν όργανώσεις τών έργατών καί τών χωρικών πού είχαν μιό ιδιαίτε­ ρη άξια τ ή ν κ α τ ά λ η λ η σ τ ιγ μ ή , ό τ α ν τ ό κ ύ μ α ά ν έ θ α ιν ε . Ή βασική έν­ νοια τών Σοβιέτ θά μπορούσε νά συνίσταται σ τ ό ν ά ά ν τ ιτ ά ξ ο υ ν τ ο ύ ς έ ρ γ ά τ ε ς κ α ί τ ο ύ ς χ ω ρ ικ ο ύ ς σ τ ή ν μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ί α τ ο ύ Κ ο υ ο μ ι τ ά γ κ καί τό πραχτορείο της πού τό άποτελοϋσε η άριστερά Τό σύνθημα τών Σοβιέτ στήν Κίνα σήμαινε πρώτα άπ όλα πώς έπρεπε νά σπάσει τό αισχρό «μπλόκ τών τεσσάρων τάξεων*» πού οδηγούσε στήν αύτοχτονία, καί νά άναγκάσει τό Κομμουνιστικό Κόμμα νά βγει άπό τό Κουομιτάγκ Τό κέντρο βάρους δέ βρισκόταν επομένως σ ένα άγονο όργανωτικό σχήμα, άλλά σέ μιά γραμμή ταξικής συμπεριφοράς 'Αντίθετα, στή Γερμανία, τό φθινόπωρο τού 1923. δέν έπρόκειτο παρά γιά μιά μορφή όργάνωσης "Υστερα άπό τήν άκρα παθητικότητα. τήν καθυστέρηση, τή νωθρότητα τής ηγεσίας τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς καί τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας άφη­ σαν νά τούς ξεφύγει η εύνοίκή στιγμή γιά νά καλέσουν τους έρ-

γάτες νά συγκροτήσουν Σοβιέτ. Οι έπιτροπές έργοστασίων, άπό μόνες τους, χάρη στην πίεση τής βάσης, κατέλαβαν στό έργατικό κίνημα τής Γερμανίας, τό φθινόπωρο τού 1923, τή θέση πού θά έπρεπε νά πάρουν τά Σοβιέτ, καί βέβαια μέ μιά έπιτυχία πού θά εϊταν πολύ πιό μεγάλη στήν περίπτωση πού τό Κομμουνιστικά Κόμμα θά άκολουθοΰσε μιά σωστή καί τολμηρή πολιτική. Αύτή τήν έποχή ή κατάσταση εϊταν πάρα πολύ όξυμένη. Τό νά χάναμε κι άλλο χρόνο, εϊταν σάν νά άφήναμε νά μάς ξεφύγει όριστικά μιά έπαναστατική κατάσταση. Ή έξέγερση είχε τελικά μπει στήν ήμερήσια διάταξη, καί έπιπλέον, επρεπε νά ξεσπάσει σέ μιά προθεσμία όσο τό δυνατό πιό κοντινή. Τό νά προωθήσεις κάτω άπό τέτιες συνθήκες τό σύνθημα τών Σοβιέτ θά ειταν σάν να κάνεις τήν πιό μεγάλη θεωρητική ήλιθιότητα πού μπορεί κανείς νά συλλάβει Τά Σοβιέτ δέν είναι ένα φυλαχ­ τό, πού περιέχει άπό μόνο του μιά σωτήρια δύναμη. Μέσα σ' αύτό τό περιβάλλον, τέτιο όπως είχε διαμορφωθεί, Σοβιέτ δημιουργημένα βιαστικά, δέ θά εϊταν παρα ένα ντουμπλάρισμα τών έργοστασιακών έπιτροπών Θά έπρεπε νά άφαιρέσουμε άπ' αύτές, τις τελευταίες έπαναστατικές λειτουργίες τους καί νά τίς μεταβιβάσουμε στά νεοδημιουργημένα Σοβιέτ, πού δέν είχαν άκόμα κύρος Κι όλα αϋτά σέ ποιά στιγμή, Μέσα σέ συνθήκες πού κάθε μέρα πού περνούσε εϊταν άποφασιστική. Αύτό θά σήμαινε ύποκατάσταση τής έπαναστατικής δράσης μέ τό πιό όλέθριο παιχνίδι, πού συνίσταται στό νά παίζουμε μέ τίς λέξεις στόν όργανωτικό τομέα. Είναι άναμφισβήτητο πώς ή σοβιετική μορφή όργάνωσης μπορεί νά έχει μιά τεράστια σπουδαιότητα, άλλά μονάχα όταν, τήν κατάλλη­ λη στιγμή, έκφράζει μιά σωστή πολιτική γραμμή. 'Αντίθετα, μπορεί νά άποχτήσει μιά άρνητική σημασία, υπολογίσιμης έπίσης άξίας, όταν μεταμορφώνεται σέ μύθο, σέ φετίχ, σέ κούφιο καρύδι. Τά δημιουργημένα τήν τελευταία στιγμή γερμανικά Σοβιέτ τό φθινόπω­ ρο τού 1923 δέ θά είχαν τίποτε τό καινούργιο νά προσφέρουν άπό πολιτική άποψη, θά δημιουργούσαν όμως σύγχυση στόν όργανωτικό τομέα Στήν Καντώνα εϊταν άκόμα χειρότερα Τό Σοβιέτ, πού δημιουργήθηκε έσπευσμένα. γιά να τηρηθούν οι τύποι, δέ χρησί­ μεψε παρά γιά νά καμουφλάρει ένα τυχοδιωχτικό ποϋτς. ΓΓ αύτό τό λόγο μάθαμε κατόπιν εορτής πώζ τό Σοβιέτ τής Καντώνας έμοιαζε μέ τόν άρχαΐο κινέζικο δράκοντα- σχεδιάστηκε πάνω στό χαρτί μοναχα Η πολιτική τής μαριονέτας και τού χάρτινου δράκοντα δέν είναι δική μας πολιτική. Άντιταχθήκαμε στό νά αύτοσχεδιαστοΰν στή Γερμανία Σοβιέτ μέ τηλεγραφική διαταγή, τό φθινόπωρο τού 1923 Εϊμασταν υπέρ τής δημιουργίας Σοβιέτ τό 1926 στήν Κίνα. Θά είχαμε άντιταχθεϊ στή δημιουργία ένός Σοβιέτ καρνάβαλου στήν Καντώνα τό Δεκέμθοη τού 1927 Σ' αύτά δέν ύπάρχει καμιά άντίφα-

τα :

213

ση. 'Αντίθετα, υπάρχει μιά βαθιά ενότητα άναμεσα στήν άντίληψη τού δυναμισμού τού έπαναστατικοϋ κινήματος καί στις όργανωτικές μορφές του. Τό πρόβλημα τού ρόλου καί τής σημασίας τών Σοβιέτ, πού παρα­ μορφώθηκε. μπερδεύτηκε καί άμαυρώθηκε άπό τή θεωρία καί τήν πραχτική πού έφαρμόστηκε τά τελευταία χρόνια, δέ φωτίστηκε κα­ θόλου άπό τό Σχέδιο Προγράμματος.

214

6.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ TOY ΧΑΡΑΧΤΗΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Τό σύνθημα τής διχτατορίας τού προλεταριάτου πού σέρνει πίσω του τούς φτωχούς χωρικούς είναι άδιάσπαστα δεμένο μέ τό πρό­ βλημα τού σοσιαλιστικού χαραχτήρα τής μελλοντικής, τής τρίτης έπανάστασης στήν Κίνα 'Αφού λοιπόν δέν είναι μονάχα ή ιστορία πού έπαναλαμβάνεται, άλλά άνανεώνονται έπίσης καί τό λάθη πού άντιτάσσουν οι άνθρωποι στις άπαιτήσεις της. άκοϋμε κιόλας νά προβάλουν τήν παρακάτω άντίρρηση ή Κίνα δέν είναι όκόμα ώριμη γιά τή σοσιαλιστική έπανάσταση Αύτός όμως είναι ένας άφηρημένος, στατικός τρόπος παρουσίασης τού ζητήματος Μήπως ή Ρωσία, π α ρ μ έ ν η χ ω ρ ισ τ ά , εϊταν ώριμη γιά τό σοσιαλισμό; Σύμφωνα μέ τόν Λένιν, όχι. Οταν όμως ώριμη γιά τή διχτατορία τού προλεταριάτου, τή μοναδική μέθοδο πού έπιτρέπει νά λυθούνε τά έπείγοντα έθνικά προβλήματα. Επομένως, τό μέλλον τής διχτατορίας στό σύνολό της, καθορίστηκε σέ τελευταία άνάλυση άπό τήν πορεία τής παγκόσμιας έξέλιξης. πράγμα πού προφανώς δέν άποκλείει. μά. άντίθετα. προϋ­ ποθέτει μια σωστή πολιτική τής προλεταριακής διχτατορίας, τή στε­ ρέωση καί τήν άνάπτυξη τής συμμαχίας τών έργατών καί τών χωρι­ κών, τήν προσφυγή σ όλα τά μέτρα γιά νά προσαρμοστούμε, άπό τή μιά μεριά, στις έθνικές συνθήκες καί άπο την άλλη, στήν πορεία τής παγκόσμιας έξέλιξης. Τό ίδιο Ισχύει πέρα γιά πέρα καί γιά τήν Κίνα. Στό ίδιο άρθρο, πού είχε τόν τίτλο « Ή ‘ Ε π α ν ά σ τ α σ ή μ α ς » (1 6 τού Γενάρη 1 9 2 3 ), όπου ό Λένινάποδείχνει πώςτά Ιδιότυπα γνωρίσματα τής Ρωσίας άναπαράγουν στήν άνάπτυξή τους τίς Ιδιομορφίες έξέλι­ ξης τών χωρών τής Ανατολής, χαραχτηρίζει σάν «άπειρα χυ δ α ίο » το έπιχείρημα τής εύρωπαικής σοσιαλδημοκρατίας πού βεβαιώνει πώς «δέν είμαστε άρκετά μεγάλοι γιά νά φτάσουμε στό σοσιαλισμό, πώς δέν έχουμε, σύμφωνα μέ τήν έκφραση κάθε είδους «σοφών» κυρίων τής Εύρώπης, τις οικονομικές άντικειμενικές προϋποθέσεις γιά τό σοσιαλισμό».

215

Μά άν 6 Λένιν χλευάζει τούς «σοφούς» κυρίους, δέν τό κάνει γιατί πιστεύει ο ίδιος στή λεγάμενη ύ π α ρ ξ η τών οικονομικών προϋποθέ­ σεων γιά τό σοσιαλισμό στή Ρωσία, άλλά γιατί δέν άπορρέει καθόλου άπό τήν άπουσία τών προϋποθέσεων πού σοϋ έπιτρέπουν νά οικοδο­ μήσεις τό σοσιαλισμό μ έ τ ίς δ ι κ έ ς σ ο υ τ ις δ υ ν ά μ ε ις τό οτι πρέπει να άρνηθεΐς τήν έξουσία, όπως τό σκέφτονταν καί έξακολουθοϋν νό τό σκέφτονται άκόμα οί σχολαστικοί καί οί φιλισταϊοι Σ αϋτό τό άρθρο ό Λένιν άπαντά γιά έκατοστή πρώτη ή γιά χιλιοστή πρώτη φορά στις σοφιστείες τών ήρώων τής 2ης Διεθνούς«Ή άναμφισβήτητη αυτή θέση (οτι η Ρωσία δέν είταν ώριμη για τό σοσια­ λισμό). δέν είναι άποφασιστική γιά νά κρίνεται τήν έπαναστασή μας». Λενιν «' Απαντα», Τόμ 18ος. μέρος 2ο, σελ 118-119)

Νά έκεϊνο πού δέ θέλουν καί δέ μπορούν νά καταλάβουν οι συγγρα­ φείς τού Σχεδίου Προγράμματος. Αϋτή καθεαυτή η θέση τής έλλει­ ψης οικονομικής καί πολιτικής ώριμότητας τόσο τής Κίνας οσο καί τής Ρωσίας (καί προφανώς άκόμα περισσότερο τής Κίνας άπό τής Ρωσίας) δέν μπορεί νά άμφισβητηθεΐ Ά π αύτό. όμως, δεν μπορεί κανείς καθόλου νά συμπεράνει πώς τό προλεταριάτο όφείλει νά πα­ ραιτηθεί άπό τήν κατάχτηση τής έξουσίας, όταν αύτή η κατάχτηση ϋπαγορεϋεται άπ όλες τίς ιστορικές συνθήκες καί άπό τήν έπαναστατική κατάσταση τής χώρας. Τό συγκεκριμένο, ιστορικό, πολιτικό, έπίκαιρο ζήτημα περιορίζεται στό νά γνωρίζουμε όχι άν ή Κίνα είναι ώριμη άπό οικονομική άποψη γιά νά έγκαθιδρύσει τό δικό της σοσιαλισμό, άλλά αν είναι ώριμη άπό πολιτική άποψη γιά τή διχτατορία τού προλεταριάτου Τά δυό αϋτά ζητήματα δέν είναι καθόλου ταυτόσημα Θά είταν ταυτόσημα, άν δέν ύπήρχε στόν κόσμο ό νόμος τής άνισόμερης έξέλιξης Σ αϋτήν έδώ τήν περίπτωση, ο νόμος αϋτός, πού έχτείνεται σ' όλες τίς άμοιθαίες σχέσεις τής οικονομίας καί τής πολιτικής είναι έντελώς έφαρμόσιμος. Ή Κίνα είναι λοιπόν ώριμη γιά τή διχτατορία τού προλεταριάτου; Μονάχα ή έμπειρία τής πάλης μπορεί νά άπαντήσει μ έναν άναντίρρητο τρόπο σ αϋτήν τήν έρώτηση Γιό τόν ίδιο αϋτο λόγο, μονάχα ή πάλη μπορεί νά άποφασίσει πότε καί μέσα σέ ποιές συνθήκες θά πραγματοποιηθεί ή ενοποίηση, ή άπελευθέρωση καί η άναγέννηση τής Κίνας Οποιος λέει πώς ή Κίνα δέν είναι άκόμα ώρι­ μη γιά τη διχτατορία τού προλεταριάτου βεβαιώνει μ αύτο πως η τρίτη κινέζικη έπανάσταση άναβάλλεται γιά πάρα πολλά χρονιά Βέβαια δέ θά έμενε πιά σχεδόν καμιά έλπίδα άν τά κατάλοιπα τού φεουδαλισμού κ υ ρ ια ρ χ ο ύ σ α ν πραγματικά στήν κινέζικη οικονομία, όπως βεβαιώνουν οί ήγέτες τής Έχτελεστικής ’ Επιτροπής τής Κομ­

216

μουνιστικής Διεθνούς Μά ευτυχώς τά κ α τ ά λ ο ιπ α δέν μπορούν γενι­ κά νά κυριαρχούν. Πάνω ο αϋτό τό σημείο έπίσης τό Σχέδιο Προ­ γράμματος δέ διορθώνει τά λάθη που έγιναν, μά, άντίθετα, τά τονίζει μέ μιά άκατάληπτη υπεκφυγή. Τό Σχέδιο μιλάει γιά -έπικράτηση φεουδαρχικών, μεσαιωνικών σχέσεων τόσο στήν οίκονομία τής χώρας όσο καί στό πολιτικό έποικοδόμημά της.. ■>.

Αϋτό είναι ριζικά λαθεμένο Τι σημαίνει έ π ι κ ρ ά τ η σ η ; Πρόκειται μήπως γιά τόν άριθμό τών άτόμων πού άγγίζουν αύτές οί σχέσεις:“Η άφορά τόν κυρίαρχο καί ήγετικό ρόλο πού παίζουν στήν οίκονομία τής χώρας. Η.Εξαιρετικά γοργή έσωτερική άνάπτυξη τής βιομηχα­ νίας, βασισμένη πάνω στό έμπορικό καί τραπεζιτικό κεφάλαιο, καί ή κμριαρχίά του στή χώρα, ή πλήρης έξάρτηση τής άγοράς τών πιό σημαντικών άγροτικών περιοχών, ό τεράστιος ρόλος, πού μεγαλώνει ολοένα καί πιό πολύ, τού έξωτερικοϋ έμπορίου, ή ολοκληρωτική ύποταγή τής κινέζικης ύπαίθρου στις πόλεις — όλα αϋτά δείχνουν τήν χωρίς όρους έπικράτηση, τήν άμεση κυριαρχία τών καπιταλιστικών σχέσεων στήν Κίνα. Βέβαια, οι κοινωνικές σχέσεις δουλείας καί μισοδουλείας είναι άρκετά σημαντικές. Κατά τό ένα μέρος προέρχονται άκόμα άπό τήν έποχή τού φεουδαλισμού. Κατά τό άλλο είναι καινούργιοι σχηματισμοί, νεκραναστάσεις τού παρελθόντος πού όφείλονται στήν καθυστέρηση πού ύφίσταται ή άνάπτυξη τών παρα­ γωγικών δυνάμεων, στόν άγροτικό ύπερπληθυσμό, στή δράση τού έμπορικοϋ καί τοκογλυφικοϋ καπιταλισμού, κλπ. 'Εκείνο όμως πού κ υ ρ ι α ρ χ ε ί δέν είναι οί «φεουδαρχικές» σχέσεις (ή πιό συγκεκριμένα ή δουλεία καί γενικά οί προκαπιταλιστικές σχέσεις), άλλά οί καπιτα­ λιστικές σχέσεις. Καί είναι ο κυρίαρχος αύτός ρόλος τών καπιταλι­ στικών σχέσεων πού έπιτρέπει άλλωστε νά άντιμετωπιστούν σοβαρά οι προοπτικές τής ήγεμονίας τού προλεταριάτου στήν έθνική έπανάσταση. Αλλιώτικα, τά δυό άκρα δέ θά συναντιόνταν καθόλου «Ή δύναμη τού προλεταριάτου σ' όποιαδήποτε καπιταλιστική χώρα είναι άπειρα πιό μεγάλη άπό τήν άναλογία τού προλεταριάτου στόν όλικό πλη­ θυσμό. Κι αύτό, γιατί τό προλεταριάτο διευθύνει άπό οικονομική άποψη τό κέντρο καί τά νεύρα όλόκληρου τού οικονομικού συστήματος τού καπιταλι­ σμού κι άκόμα γιατί στόν οικονομικό καί πολιτικό τομέα τό προλεταριάτο έκφράζει κάτω άπό τήν καπιταλιστική κυριαρχία τά πραγματικά συμφέροντα τής τεράστιας πλειοψηφίας τών έργαζομένων Τό προλεταριάτο πάλι, άκόμα κι όταν άποτελεϊ μιά μειοψηφία μέαα στό σύνολο τού πληθυσμού (ή όταν είναι ή συνειδητή καί πραγματικά έπαναστατική πρωτοπορία τού προλεταριάτου πού άποτελεϊ αυτή τή μειοψηφία) είναι ικανό νά άνατρέψει τήν μπουρζουαζία καί σέ συνέχεια νά αυμπαρασύρει πολυάριθμους συμμάχους άπό την μιαοπρολεταριακή και μικροαστική

217

μάζα, πού δέ θά έκφραστεϊ ποτέ άπό τά πριν υπέρ τής κυριαρχίας του προλεταριάτου, πού δέ θά καταλάβει τούς όρους καί τά καθήκοντα αύτής τής κυριαρχίας, μά θά πειστεί μονάχα μέ τή μεταγενέστερη πείρα της γιά το άναπόφευχτο, γιά τό δίκιο, γιά τή νομιμότητα τής προλεταριακής διχτατοριας», (Λένιν « Απαντα», Τόμ 16ος «1919»,οελ 458) Ό ρόλος τού κινέζικου προλεταριάτου στήν παραγωγή είναι κιό­ λας σημαντικός Καί θά μεγαλώνει ολοένα στά χρόνια πού θά άκολουθήσουν. Ό πολιτικός του ρόλος, όπως τό εδειξαν τά γεγονότα, θά μπορούσε νά είναι έπιβλητικός Μά η γραμμή τής ηγεσίας είχε τελείως προσανατολιστεί ένάντια στή δυνατότητα τού προλεταριά­ του νά καταχτήσει τον ηγετικό αύτό ρολο Τό Σχέδιο Προγράμματος λέει πώς η οικοδόμηση τού σοσιαλισμού στήν Κίνα δέ θά μπορεί νά οδηγηθεί σέ έπιτυχία «παρά μέ τόν ορο νά σ τ η ρ ιχ θ ε ϊ άμ εσ α ά π ό τις χώρες τής π ρ ο λεταριακής διχτ α τ ορ ία ς » Έτσι άναγνωρίζουν έδώ σ ότι άφορά τήν Κίνα αύτό πού τό Κόμμα μας δεχόταν πάντα σέ σχέση μέ τή Ρωσία Μά άν στήν Κίνα δέν υ­ πάρχουν έσωτερικές δυνάμεις ικανές νά οικοδομήσουν άπό μ ό ν ε ς τ ο υ ς τή σοσιαλιστική κοινωνία, τότε σύμφωνα μέ τή θεωρία τών Στάλιν— Μπουχάριν τό κινέζικο προλεταριάτο δέ θά έπρεπε νά πάρει τήν έξουσία σέ κανένα στάδιο τής έπανάστασης Ή μήπως τό γεγονός ότι ύπάρχει ή ΕΣΣΔ λύνει τό ζήτημα πρός τήν άντίθετη κα­ τεύθυνση. Τότε ή τεχνική μας θά εϊταν άρκετή γιά νά οικοδομήσει τή σοσιαλιστική κοινωνία όχι μονάχα στή χώρα μας. στήν ΕΣΣΔ, άλλά καί στήν Κίνα, δηλαδή σέ δυό μεγάλες χώρες, τις πιό καθυστε­ ρημένες άπό οικονομική άποψη καί πού έχουν έναν πληθυσμό έξακόσια έκατομμύρια κατοίκους ' Η μήπως ή ά ν α π ό φ ε υ χ τ η διχτατορία τού προλεταριάτου στήν Κίνα είναι «άποδεχτή» γιατί ή διχτατορία αϋτή θά είσαχθεί στό κύκλωμα τής παγκόσμιας σοσιαλιστικής έπα­ νάστασης, γινόμενη όχι μονάχα ένας κρίκος της, άλλά καί η κινη­ τήρια δύναμή της: Μά αύτός έδώ είναι άκριβώς ό τρόπος μέ τόν όποιο ό Λένιν έθετε τό πρόθλημα τής έπανάστασης τού Όχτώβρη, πού ή «πρωτοτυπία» του συνίσταται άκριθώς σέ μιά έξέλιξη άνάλογη μέ τήν έξέλιξη τών χωρών τής 'Ανατολής. Έτσι βλέπουμε πώς η ρεβιζιονιστική θεωρία τού «σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ σέ μ ιά μ ό ν η χώρα», πού δημιουργήθηκε στά 1925 γιά νά παλέψει τόν «τροτσκισμό», σπέρνει τήν ταραχή καί τή σύγχυση, κάθε φορά πού άντιμετωπίζει ένα και­ νούργιο μεγάλο έπαναστατικό πρόβλημα Τό Σχέδιο Προγράμματος πάει άκόμα πιό μακριά στόν ίδιο αύτο δρόμο Άντιθέτει στήν Κίνα καί τήν Ινδ ία «τήν π ρ ιν τό 1917 Ρωσία», τήν Πολωνία («κλπ »,) σάν χώρες πού διαθέτουν «ενα ο ρ ισ μ έ ν ο μ ίν ι­ μ ο υ μ β ιο μ η χ α ν ία ς ε π α ρ κ έ ς γιά νά ο ικ ο δ ο μ ή σ ο υ ν θ ρ ιαμ β ευτικά το

21Θ

σ ο σ ια λ ισ μ ό », η (όπως γράφει μ εναν πιό συγκεκριμένο τρόπο, καί για

αυτό πιο λαθεμένο, σε ένα άλλο σημείο) σάν χώρες πού έχουν »τίς ά ν α γ κ α ϊε ς κ α ί έ π α ρ κ ε ις υ λ ικ έ ς πρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ις γιά νά ο ικ ο δ ο μ ή σ ο υ ν τόν π λ ή ρ η σ ο σ ια λ ισ μ ό ». ‘ Εδώ πρόκειται, όπως γνωρίζουμε ήδη γιά ενα πραγματικό λογοπαίγνιο πάνω στήν έκφραση τού Λένιν «άναγκα ϊε ς κ α ί έπ α ρ κ ε ις » προϋποθέσεις. Αυτό είναι μιά άπαράδεχτη άπά-

τη, γιατί ό Λένιν άπαριθμεί μέ άκρίθεια τις π ο λ ιτ ικ έ ς κ α ί ό ρ γ α ν ω τ ικ έ ς προϋποθέσεις, συμπεριλαμβανομένων καί τών προϋποθέσεων τ ο ύ Ωστόσο τό ουσιώδες είναι νά γνωρίζουμε π ώ ς μπορεί κανείς νά καθορίζει a prion τό έπαρκές μ ί ν ι μ ο υ μ β ιο μ η χ α ν ία ς γιά τήν οικοδόμηση τού πλήρους σοσιαλισμού, άφού πρόκειται γιά μιά άκατάπαυστη παγκό­ σμια πάλη άνάμεσα σέ δυό οικονομικά συστήματα, άνάμεσα σέ δυό κοινωνικό καθεστώτα, πού κάνει τήν ο ίκ ο ν ο μ ικ ή μας θάση άπειρα πιο άδύνατη μέσα σ αύτή τήν πάλη. τ ε χ ν ι κ ο ύ , τ ο ύ π ο λ ιτ ισ τ ικ ο ύ κ α ί τ ο ύ δ ι ε θ ν ισ τ ικ ο ϋ τ ο μ έ α .

Αν δέν υπολογίζει κανείς παρά μόνο τόν οίκονομικό μοχλό,είναι καθαρό πώς ο δικός μας. ό μοχλός τής ΕΣΣΔ. καί γιά ένα λόγο παρα­ πάνω τής Κίνας καί τής 'Ινδίας, είναι άπειρα πιό άνίσχυρος άπό τό μοχλό τού παγκόσμιου καπιταλισμού. Μά τό πρόβλημα ολόκληρο θά λυθεί μέ τήν έ π α ν α σ τ α τ ικ ή π ά λ η άνάμεσα στά δυό συστήματα, πάλη παγκόσμιας έχτασης Στήν πολιτική πάλη ό μοχλός ό πιό ισχυρός είναι στό π λ ε υ ρ ό μ α ς , ή γιά νά είμαστε πιό συγκεκριμένοι, μπορεί καί πρέπει, άν έφαρμόσουμε μιά σωστή πολιτική, νά πέσει στά χέρια μας. Πάντα στό ίδιο άρθρο « Ή Ε π α ν ά σ τ α σ ή μ α ς » , ύστερα άπό τίς λέ­ ξεις «γιά νά χ τ ίσ ο υ μ ε τό σ ο σ ια λ ισ μ ό χ ρειά ζετα ι έ ν α ό ρ ισ μ έ ν ο π ο λ ι­ τισ τικό έ π ιπ ε δ ο » , ό Λένιν παρατηρεί. «"Αν κ α ί κ α ν ε ίς δ έ ν μ π ο ρ ε ί νά π ε ί π ο ιο ε ίν α ι αύτό τό ό ρ ισ μ έ ν ο έπιπ ε δ ο » . Γιατί δέν μπορεί κανείς νά τό πει αύτό. Γιατί αύτό τό πρόβλημα λύνεται μέ τήν πάλη με μιά άμιλλα π α γ κ ό σ μ ια ς έ χ τ α σ η ς άνάμεσα σέ δυό κοινωνικά συστήματα, άνάμεσα σέ δυό πολιτισμούς Τό Σχέδιο Προγράμματος σπάζοντας έντελώς μ αύτή τή σκέψη τού Λένιν, πού άποτελεΐ μάλι­ στα τήν ούσία τού προβλήματος, βεβαιώνει πώς ή πριν τό 1917 Ρω­ σία διέθετε άκριθώς αύτό «τό μ ίν ιμ ο υ μ τής τεχνικής», καί κατά συνέ­ πεια καί τής κουλτούρας, τό άναγκαίο γιά τήν οικοδόμηση τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα Οί συγγραφείς τού Σχεδίου έπιχειρούν να πούν στό Πρόγραμμα, αύτό πού «κανείς δέ ν μ π ο ρ ε ί νά π εί» a priori Δεν μπορεί κανείς, αύτό είναι άδύνατο, είναι παράλογο, νά άναζητάει τό κριτήριο ενός « έ π αρ κού ς μ ίν ιμ ο υ μ » σέ μιά έθνική στατική («Ρ ω σία π ρ ιν τό 1917») όταν ολόκληρο τό πρόβλημα λύνεται

219

6πό τόν έπαναστατικό δυναμισμό. Πάνω σ’ αυτό άκριβώς τό ψεύτικο, τό αυθαίρετο, τό άπομονωμένο έθνικό κριτήριο στηρίζεται η θεω­ ρητική βάση τής έθνικιστικής στενοκεφαλιάς στήν πολιτική — πηγή άναπόφευχτων έθνικορεφορμιστικών καί σοσιαλπατριωτικών σφαλ­ μάτων στό μέλλον

220

7. η ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΙΔΕΑ «ΤΩΝ ΔΙΜΕΡΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

Τά διδάγματα τής δεύτερης κινέζικης έπανάστασης είναι μαθήμα­ τα γιά ολόκληρη τήν Κομμουνιστική Διεθνή, μά πρίν άπ' δλα γιά τις χώρες τής Ανατολής. Ολα τά έπιχειρήματα πού πρόβαλαν γιά νά υπερασπίσουν τήν μενσεβίκικη γραμμή τους στήν κινέζικη έπανάσταση έπρεπε, άν τά επαιρνε κανείς στά σοβαρά, νά Ισχύουν τρεις φορές περισσότερο γιά τήν Ιν δ ία Ο Ιμπεριαλιστικός ζυγός έχει έκεΐ κάτω, στήν κλασική αύτή άποικία. μορφές άπειρα πιά άμεσες καί πιά συγκεκριμένες άπό οτι στήν Κίνα Τά κατάλοιπα τών φεουδαρχικών σχέσεων, δηλαδή τής δουλείας, είναι στήν Ιν δ ία άσύγκριτα πιά βαθιά καί πιά σημαν­ τικά Ωστόσο (η γιά νά μιλήσουμε πιά συγκεκριμένα, άκριβώς γι' αϋτο το λόγο) οι μέθοδες πού έφαρμόστηκαν στήν Κίνα καί πού ο­ δήγησαν τήν έπανάσταση στήν καταστροφή, θά έχουν στήν Ινδία άκομα πιά όλέθριες συνέπειες Μονάχα ένα τεράστιο καί άκαταδά­ μαστο κίνημα τών λαϊκών μαζών, πού, έξαιτίας κυρίως τής έχτασης καί τού άκαταδάμαστου χαραχτήρα του, τών σκοπών καί τών διεθνιστικών δεσμών του. δέν μπορεί νά άνεχτεί κανένα ήμίμετρο τής ήγεσίας του. καμιά διαιτησία ούτε δπορτουνισμά, θά μπορεί νά άνατρεψει τούς Ινδ ο ύ ς εϋγενείς, τήν άγγλοίνδική γραφειοκρατία καί τό θρεταννικό ιμπεριαλισμό Η ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έχει κιόλας κάνει πολλά λάθη στήν Ινδία. Οί περιστάσεις δέν έπέτρεψαν άκόμα σ' αϋτά τά λάθη νά έκδηλωθούν σέ μιά τόσο πλατιά κλίμακα όπως στήν Κίνα. Μπορεί επομένως νά έλπίζει κανείς πώς τά διδάγματα τών κινέζικων γεγονότων θά έπιτρέψουν νά έπανορθωθεΐ έγκαιρα ή κατευθυντή­ ρια πολιτική γραμμή στήν Ιν δ ία καί στις άλλες χώρες τής Ανατολής Γιά μάς τό κύριο ζήτημα έδώ, όπως καί παντού καί πάντα, είναι τά ζήτημα τού Κομμουνιστικού Κόμματος, τής πλέριας άνεξαρτησίας του. τού άδιάλλαχτου ταξικού χαραχτήρα του. Μ αΰτήν τήν έννοια, ο πιο μεγάλος κίνδυνος είναι ό κίνδυνος τής δημιουργίας τών λε­

221

γομένων «έ ρ γ α τικώ ν κ α ί ά γρ οτικώ ν Κομμάτων» στις άνατολικές χώ­ ρες. 'Από τό 1924, πού υπολογίζεται σάν ο χρόνος τής άνοιχτής άναθεώρησης ολόκληρης μιάς σειράς βασικών θέσεων τού Μάρξ καί τού Λένιν, ό Στάλιν προώθησε τή φόρμουλα «τών δ ιμ ε ρ ώ ν έ ρ γατικώ ν κ α ί ά γ ρ ο τ ικ ώ ν Κ ο μμ ά τω ν γιά τις χ ώ ρ ε ς τής Ανατολής» Αυτή η φόρμου­ λα είχε στηριχτεί στόν ίδιο αυτό έθνικό ζυγό πού χρησίμεψε στήν Α­ νατολή σάν καμουφλάζ τού όπορτουνισμού, μέ τήν ίδια έννοια πού χρησίμεψε ή « σ τα θ ερ οπ οίη σ η» στή Δύση Τά τηλεγραφήματα που έρχονται άπό τήν Ινδ ία , όπως καί άπό τήν 'Ιαπωνία, οπού δέν υπάρ­ χει έθνική καταπίεση, άναγγέλλουν συχνά τήν τελευταία περίοδο έπεμβάσεις τών περιφερειακών «έρ γατικώ ν κ α ί ά γρ οτικώ ν Κ ο μμ ά­ των», παρουσιάζοντάς τα σάν όργανώσεις προσκείμενες, φιλικές στήν Κομμουνιστική Διεθνή, σχεδόν σάν «δικές της» όργανώσεις. χωρίς ώστόσο νά καθορίζουν κάπως συγκεκριμένα τήν πολιτική σιλουέττα τους, μέ δυό λόγια, μέ τόν ίδιο τρόπο πού μιλούσαν καί έ­ γραφαν μέχρι τελευταία γιά τό Κουομιτάγκ. Ή δ η στά 1 9 2 4 ή « Π ρ ά β δ α » άνάγγελνε « Ορισμένα σημάδια δείχνουν πώς τό κίνημα έθνικής άπελευθέρωσης στήν Κορέα, άποχτάει σιγά σιγά σχήμα άπό όργανωτική άποψη, υιοθετώντας τήν ιδέα τής δημιουργίας ένός έργατικοϋ καί άγροτικοϋ Κόμματος».

(«Πράβδα», 2 τού Μάρτη 1924) Στό μεταξύ, ό Στάλιν δίδασκε στούς κομμουνιστές τής Ανατολής «Οί κομμουνιστές όφείλουν νά περάσουν άπό τήν πολιτική τού ένιαίου έ· θνικοϋ μετώπου... στήν πολιτική τοϋ έπαναστατικοϋ μπλόκ τών έργστών και μικροαστών. Σ' αυτές τις χώρες τό μπλόκ αύτό μπορεί νά πάρει τή μορφή ένός ένιαίου Κόμματος. Κόμματος έργατών καί άγροτών, τού είδους τού Κουομιτάγκ. ». (Στάλιν «Ζητήματα Λενινισμού», έκδοση 1928. οελ 264)

Οι μικρό— «έπιφυλάξεις» πού άκολουθούσαν γιά τήν αύτονομία τά ν Κομμουνιστικών Κομμάτων (αύτονομία πού χωρίς άμφιβολία μοι­ άζει μέ τήν «αύτονομία» τού προφήτη Ιωνά μέσα στήν κοιλιά τής φάλαινας) δέ χρησίμευαν παρά γιά καμουφλάζ Είμαστε βαθιά πε­ πεισμένοι πώς τό 6ο Συνέδριο θά πρέπει νά πει πώς σ αύτόν τόν τομέα καί ό μικρότερος ένδοιασμός είναι όλέθριος κι οτι ολ αύτά θά άποκρουστούν 'Εδώ πρόκειται γιά έναν τρόπο όλότελα καινούργιο, έντελώς λαθεμένο, πέρα γιά πέρα άντιμαρξιστικό, τοποθέτησης τού βασικού ζητήματος τού Κόμματος, τών σχέσεών του μέ την έργατική τάξη καί τις άλλες τάξεις Υπεράσπισαν τήν άνάγκη νά μπει τό Κόμμα στό Κουομιτάγκ βε-

222

βαιωνοντας πώς αυτό, σύμφωνα μέ τήν κοινωνική σύνθεσή του, ειταν τό Κόμμα τών έργατών καί τών άγροτών, πώς τά έννιά δέκατα τού Κουομιτάγκ (ο άριθμός αϋτός έχει έπαναληφθεί έκατοντάδες φορές) άνήκαν στήν έπαναστατική τάση, καί εϊταν έτοιμα νά προ­ χωρήσουν χερ. με χέρι με τό Κομμουνιστικό Κόμμα Ομως τή στιγμή που γίνονταν τά πραξικοπήματα τής Σαγκάης καί τού Ού Τσάγκ όπως κι υστέρα άπ αϋτά. τά έννιά αύτά έπαναστατικά δέκατα τού Κουομιταγκ διαλύθηκαν σάν νά είχαν πέσει μέσα σέ νερό. Κανείς πιά δέν ξαναβρήκε τά ίχνη τους Καί οί θεωρητικοί τής συνεργασίας τών τάξεων στήν Κίνα. Σταλιν, Μπουχάριν, κλπ, δέν έκαναν ούτε κάν τόν κοπο νά έξηγήσουν πού μετοίκησαν τά έννιά αύτά δέκατα τών με­ λών τού Κουομιτάγκ, τά έννια αϋτά δέκατα τών έργατών καί άγρο­ τών οι έπαναστάτες. οι συμπαθοϋντες, οί πέρα γιά πέρα «δικοί τ ο υ ς » ' Ωστόσο, μιά καθαρή άπάντηση πάνω σ' αϋτό τό ζήτημα έχει άποφασιστική σπουδαιότητα γιά νά καταλάβουμε τήν τύχη όλων τών «δ ιμ ε ρ ώ ν » αϋτών Κομμάτων πού εϋαγγελίζεται ό Στάλιν, καί γιά νά συλλαβουμε πιό καθαρά τήν ίδια τήν ιδέα, πού μάς ξανάφερε πολύ πιο πίσω οχι μονάχα άπό τό Πρόγραμμα τού Κομμουνιστικού Κόμμα­ τος Ρωσίας (μπολσεβίκων) τού 1 9 1 9 , άλλά κι άπό τό « Μ α ν ιφ έ σ τ ο τ ο ύ Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς » τού 18 4 7 Το ζητημα τού νά μάθουμε πού πήγαν τά περιβόητα αύτά έννιά δέκατα δε θά παρουσιαστεί καθαρά μπροστά μας παρά άν καταλά­ βουμε πρώτο, τήν άπουσία κάθε δυνατότητας ύπαρξης ένός διμε­ ρούς κόμματός, δηλαδή ενός κόμματος δυό τάξεων πού έκφράζουν ταυτόχρονα δυο ιστορικές γραμμές πού άλληλοαναιρούνται, τή γραμμή τού προλεταριάτου καί τή γραμμή τής μικροαστικής τάξης Δεύτερο, οτι δέν μπορεί κανείς νά συγκροτήσει μέσα στήν καπι­ ταλιστική κοινωνία ένα άγροτικό κόμμα μέ ρόλο άνεξάρτητο, δηλα­ δή ενα κόμμα πού νά έκφράζει τά συμφέροντα τής άγροτιάς καί πού να είναι ταυτόχρονα άνεξάρτητο άπό τό προλεταριάτο καί τήν μπουρζουαζία Ο μαρξισμός μάς δίδασκε πάντα, κι ο μπολσεβικισμός συνέχισε αϋτη τή διδασκαλία, πώς τό προλεταριάτο καί ή άγροτιά είναι δυό διαφορετικές τάξεις, πώς είναι λάθος νά ταυτίζουμε, μ οποίον τροπο κι αν γίνεται αϋτό. τά συμφέροντά τους στήν καπιταλιστική κοινωνία πώς ένας άγρότης δέν μπορεί νά γίνει μέλος τού Κομμου­ νιστικού Κόμματός παρά στό βαθμό πού περνά άπό τή θέση τού ίδιοχτητη στή θέση τού προλεταριάτου. Στή διχτατορία τού προλε­ ταριάτου. η συμμαχία τών έργατών καί άγροτών δέν άδυνατίζει αϋτή τη θέση, μά σε μιά διαφορετική κατάσταση τήν έπιβεθαιώνει μ' άλ­ λους τροπους Αν δέν υπήρχαν δ ι α φ ο ρ ε τ ικ έ ς τάξεις, μέ δ ι α φ ο ρ ε ­ τ ικ ά συμφέροντα, δέ θά ύπήρχε καί ζήτημα σ υ μ μ α χ ία ς . Στή χώρα

223

μας δέν μπορεί κανείς νά συμβιβάσει τήν ύπαρξη αυτής τής διχτατορίας μέ τήν ύπαρξη μιας δήθεν άγροτικής Ένωσης άκριθώς γιατί κάθε άγροτική όργάνωση «πού έ χ ε ι τή δ ικ ή της άξια» ίσχυριζόμενη πώς θά λύσει τά πολιτικά προβλήματα πού έχτείνονται σέ ολόκληρο τό έθνος, θά καταλήξει άναπόφευχτα νά γίνει ενα όργανο στά χέρια τής μπουρζουαζίας. Οί όργανώσεις πού στίς καπιταλιστικές χώρες χαραχτηρίζονται άγροτικά κόμματα είναι στήν πραγματικότητα μιά ποικιλία άστικών κομμάτων Κάθε άγρότης πού δέν υιοθετεί τήν προλεταριακή άποψη έγκαταλείποντας τήν άποψη τού ίδιοχτήτη, άναπόφευχτα θά συρθεί άπό τή μπουρζουαζία σέ όλα τά βασικά πολιτικά ζητήματα Δέ χρειά­ ζεται νά πούμε πώς κάθε άστικό κόμμα πού στηρίζεται ή πού θέλει νά στηριχτεί πάνω στούς άγρότες, κι άν είναι δυνατό πάνω στούς έργάτες, είναι υποχρεωμένο νά καμουφλαριστεί, δηλαδή νά καλυ­ φτεί μέ χρώματα πού συνδυάζουν δυό καί τρεις άποχρώσεις. Η περιβόητη ιδέα τών «έρ γατικώ ν κ α ί άγρ οτικώ ν » κομμάτων φαίνεται νά έχει ειδικά κατασκευαστεί γιά νά καμουφλάρει τά άστικά κόμματα πού είναι υποχρεωμένα νά άναζητούν στηρίγματα στούς άγρότες, μά πού είναι έπίσης διατεθειμένα νά συγκεντρώνουν στίς γραμμές τους καί έργάτες Από δώ καί πέρα τό Κουομιτάγκ μπήκε γιά πάντα στήν ιστορία σάν ο κλασικός τύπος αυτού τού είδους τού κόμματος Ό πω ς καθένας ξέρει, ή άστική κοινωνία είναι μέ τέτιο τρόπο όργανωμένη ώστε οί μή κυρίαρχες, οί δυσαρεστημένες. οί έξαπατημένες μάζες νά βρίσκονται άπό κάτω, ένώ οί ικανοποιημένοι άπατεώνες νά είναι άπό πάνω. Πάνω σ' αϋτήν τήν άρχή είναι έπίσης το­ ποθετημένο κάθε άστικό κόμμα, άν πραγματικά είναι κόμμα, δηλαδή άν άγκαλιάζει ένα κάπως σημαντικό ποσοστό μαζών. Σέ μιά κοινωνία πού είναι χωρισμένη σέ τάξεις δέν ύπάρχει παρά μιά μειοψηφία έκμεταλλευτών, αίσχροκερδών καί προνομιούχων. Κάθε άστικό κόμμα είναι έπίσης υποχρεωμένα νά άναπαράγει καί νά άντανακλά, μέ τόν ένα η τόν άλλο τρόπο, στίς έσωτερικές σχέσεις του, τίς σχεσεις που ϋπάρχουν γενικά στήν καπιταλιστική κοινωνία. Σέ κάθε άστικό μαζι­ κό κόμμα, πάλι, ή βάση είναι περισσότερο δημοκρατική, περισσότερό «άριστερή» άπ' όσο ή κορυφή του. Αϋτό ισχύει γιά τό γερμανικό Κέντρο, γιά τούς γάλλους Ριζοσπάστες, κι άκόμα πιό πολύ γιά τή Σο­ σιαλδημοκρατία. Γι' αϋτό τό λόγο οι δίχως τέλος ιερεμιάδες τών Στάλιν, Μπουχάριν, κλπ, πού παραπονούνται γιά τό γεγονός άτι η «άρ τσ τερή » βάση τού Κουομιτάγκ, «ή σ υντριπτική πλε ιο ψ η φ ία » , τά ■•έννιά δέκα τα», κλπ, δέν άντανακλώνται σΐίς άνώτερες σφαίρες, είναι τόσο άφελεΐς καί άσυγχώρητες Αϋτό πού οί άλλόκοτες αϋτές ιερεμιάδες παρουσίασαν, σάν μιά έφήμερη παρεξήγηση, πού έμποδίζει καί πού έπρεπε νά έξαλειφθεί μέ όργανωτικά μέτρα, μέ διδα­

224

σκαλίες καί έγκύκλιες, είναι στήν πραγματικότητα τό ουσιώδες χαραχτηριστικό γνώρισμα ένός άστικοϋ κόμματος, προπαντός στή διάρκεια μιάς έπαναστατικής έποχής. Κάτω άπ' αυτό τό πρίσμα πρέπει νά κρίνουμε τό βασικό έπιχείρημα τών συγγραφέων τοϋ Σχεδίου Προγράμματος πού υπερασπίζουν όλα τά δπορτουνιστικά μπλοκ γενικά, τόσο στήν Αγγλία όσο καί στήν Κίνα Σύμφωνα μ αυτούς, η συναδέρφωση μέ τις άνώτερες σφαίρες γίνεται άπσκλειστικά πρός όφελος τής βάσης Ή Αντιπολίτευση άπαιτοϋσε να βγει τό Κόμμα άπό τό Κουομιτάγκ — αϋτό τό ξέρουν ολοι «Διερωτόται κανείς γιατί.» γράφει ό Μπουχάριν * Επειδή άπό τά πάνω οI άρχηγοί τού Κουομιτάγκ διστάζουν(,). Καί ή μάζα τού Κουομιτάγκ δέν είναι παρα «τετράποδα», Από πότε άπόχτηααν τή συνήθεια νά άξιολογούν μιά μαζική όργάνωση σύμφωνα μ ' αύτά πού γίνονται *στίς άνώτερες σφαίρες της», («Τό Σημερινό Στάδιο τής Κινέζικης Επανάστασης·).

Α κό μ α καί ή δυνατότητα παρουσίασης ένός παρόμοιου έπιχειρήματος φαίνεται άπίθανη σ' ένα έπαναστατικό κόμμα. «Κ α ί ή μ ά ζα τού Κ ο υ ο μ ιτ ά γ κ δ έ ν ε ίν α ι π α ρ ά τετρ άποδα;», ρωτάει ό Μπουχάριν. Βε­ βαιότατα, αϋτή ή μάζα είναι ένα κοπάδι ζώα. Γιά κάθε άστικό κόμμα η μάζα είναι πάντα ένα κοπάδι ζώα, άν καί σέ διαφορετικό βαθμό κάθε φορά. Μά έπιτέλους, γιά μάς, ή μάζα δέν είναι ένα κοπάδι άπό ζώα Πραγματικά, κι άκριθώς γι αύτό τό λόγο δέ μάς έπιτρέπεται νά την σπρώξουμε στήν άγκαλιά τής μπουρζουαζίας, κ α λ ύ π τ ο ν τ ά ς τ η ν κ ά τ ω ά π ό τ ό ό ν ο μ α τ ο ϋ έ ρ γ α τ ικ ο ϋ κ α ί ά γ ρ ο τ ι κ ο ϋ Κ ό μ μ α τ ο ς . Γ ι' αϋτό άκριθώς μάς είναι άπαγορευμένο. νά ύποτάσσουμε τό κόμμα τού προλεταριάτου στό κόμμα τής μπουρζουαζίας, άλλά, άντίθετα, εχουμε καθήκον νά άντιτάσσουμε σέ κάθε βήμα τό ένα στό άλλο Τά «ά ν ώ τ ε ρ α » στρώματα τοϋ Κουομιτάγκ γιά τά όποια ό Μπουχάριν μιλάει μέ ειρωνεία σάν νά έπρόκειτο. γιά κάτι τό έπουσιώδες, τό άδιάφορο, τό έφήμερο, είναι στήν πραγματικότητα ή ψυχή τοϋ Κουομιτάγκ, ή κοινωνική οϋσία του. Βέβαια, ή μπουρζουαζία δέν είναι μέσα στό Κόμμα παρά ένα «ά ν ώ τερ ο στρώμα», όπως είναι καί στήν κοινωνία Ή κορυφή, όμως,είναι ισχυρή μέ τά κεφάλαια πού διαθέτει, μέ τις γνώσεις της, μέ τις σχέσεις της. μέ τή δυνατότητα πού έχει πάντα νά στηρίζεται στούς Ιμπεριαλιστές, καί προπαντός μέ τήν πραγματική κρατική καί στρατιωτική δύναμή της, πού συνδέεται στενά μέ τήν ηγεσία τοϋ ίδιου τοϋ Κουομιτάγκ Είναι άκριθώς έκείνη η κορυφή πού έπεξεργάστηκε τούς άντιαπεργιακούς νόμους, πού κατάπνιξε τις κινητοποιήσεις τών χωρικών, καί έρριξε στήν άφάνεια τους κομμουνιστές, έπιτρέποντάς τους στήν καλύτερη περίπτωση

νά άποτελέσουν τό ένα τρίτο τού Κόμματος, κάνοντάς τους νά ορ­ κίζονται ότι τοποθετούν τό μικροαστικό σου νγιατσενισμο πάνω άπο τό μαρξισμό7· Ή βάση συμβιβαζόταν, συρόταν άπ αυτή τήν κο­ ρυφή καί τής χρησίμευε, όπως καί η Μόσχα, σάν «άριστερό» στή­ ριγμα, ένώ οι στρατηγοί, οι κομπραδόροι καί οι ιμπεριαλιστές τήν στήριζαν άπό τά δεξιά. Τό νά υπολογίζεις τό Κουομιτάγκ ό χ ι σ ά ν ε ν α ά σ τ ικ ό Κ ό μ μ α , ά λ λ ά σ ά ν μ ι ά ο υ δ έ τ ε ρ η ά ρ έ ν α π ά λ η ς γ ιά ν ά π ά ρ ε ις μ α ζ ί σ α υ τ ίς μ ά ζ ε ς , τό νά ρίχνεις σάν άτοϋ τά έννιά δέκατα τής άριστερής βάσης, γιά νά καλύψεις τό ζήτημα τού ποιος είναι ο κύ­ ριος τού σπιτιού, σημαίνει οτι στερεώνεις τή δύναμη καί τήν έξουσία τής «ό νώ τερ η ς σ φ α ίρ α ς » βοηθώντας την νά μεταμορφώνει ολοένα καί πιό μεγάλες μάζες σέ «κτήνη» καί νά προετοιμάζεις τό πραξικό­ πημα τής Σαγκάης μέσα στίς πιό εύνοικές συνθήκες γι αύτή τήν κο­ ρυφή. Βασισμένοι στήν άντιδραστική ιδέα τού διμερούς κόμματος, οί Στάλιν καί Μπουχάριν φαντάζονταν πώς οι κομμουνιστές θά άποχτούσαν μαζί μέ τούς «άριστερούς» τήν πλειοψηφία τού Κουμιτάγκ καί μ αύτό τήν έξουσία στή χώρα, μιά καί στήν Κίνα η έξουσία βρί­ σκεται στά χέρια τού Κουομιτάγκ Μέ αλλα λόγια φαντάζονταν π ώ ς μ έ μ ι ά ά π λ ή έ π ο ν ε κ λ ο γ ή σ τ ά σ υ ν έ δ ρ ι ο τ α ϋ Κ α υ α μ ιτ ά γ κ ή έ ξ ο υ σ ία θ α π ε ρ ν ο ύ σ ε ά π ά τ ά χ έ ρ ια

τ ή ς μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ία ς σ τά χ έ ρ ια τ α ϋ π ρ ο λ ε ­

Μπορεί κανείς νά συλλάθει πιό ίδεαλιστική. πιό συγκινη­ τική εύλάθεια άπέναντι στήν «έ σ ω κ ο μ μ α τ ικ ή δημο κρ ατία» ... όταν πρόκειται γιά ενα άστικό Κόμμα; Γιατί ο στρατός, ή γραφειοκρατία, ο Τύπος, τά κεφάλαια είναι στά χέρια τής μπουρζουαζίας Καί γι αύτόν άκριθώς το λόγο η μπουρζουαζία κρατάει πάλι τό πηδάλιο τού κυ­ βερνητικού Κόμματος Η άστική «κορυφή» δέν άνέχεται ή δέν εχει άνεχτεϊ τά «έ ν ν ιά δέκα τα» τών άριστερών (καί άριστερών α ύ τ α ϋ τ ο ύ ε ϊ δ α υ ς ) παρά στο βαθμό πού δέν κάνουν ζημιά στό στρατό, στη γρα φειοκρατία. στόν Τύπο, στά κεφάλαια Χάρη στά ισχυρά αυτά μέσα π τ α ρ ιά τ ο υ .

άνωτερη αύτη άστική σφαίρα διατηρεί υποταγμένα οχι μοναχα τα λεγάμενα έννιά δέκατα τών μελών τής «άριστεράς» τού Κόμματός άλλα τίς λαϊκές μάζες στό σύνολό τους Η θεωρία επομένως τού μπλοκ τών τάξεων, ή θεωρία τού Κουομιτάγκ, σάν Κόμμα έργατών καί άγροτών, βοηθάει σ αύτό τήν μπουρζουαζία οσο γίνεται πιο καλά. Οταν όμως η μπουρζουαζία ρίχνεται στή συνέχεια σαν έχθρος μέ τά πολυβόλα της ένάντια στίς μάζες, στή σύγκρουση αύτη τών δυό πραγματικών δυνάμεων τής μπουρζουαζίας καί τού προλετα­ ριάτου. δέν άκούει κανείς ούτε τραύλισμα άπό τά περιβόητα αυτα έννιά δέκατα Τό άθλιο παραμύθι τής δημοκρατίας χάνεται χωρίς να άφήσει ίχνη μπροστά στήν αιματηρή πραγματικότητα τής πάλης τών τάξεων Νά ο άληθινος. ο μονος δυνατός, πολιτικός μηχανισμός τών «δι­

226

μ ε ρ ώ ν έρ γ α τ ικ ώ ν κι αγρ οτ ικ ώ ν κ ομ μά τ ω ν στήν Ανατολή». Δ έν υπήρ­

ξε κι ούτε θά υπάρξει κανείς άλλος.

Αν καί η ιδέα τών διμερών κομμάτων στήν άπαρρίθμηση τών αιτίων παραθέτει τήν έθνική καταπίεση, πού άναιρεϊ τάχα τό σύ­ στημα τών ιδεών τού Μάρξ γιά τις τάξεις, γνωρίζουμε ήδη έκτρώματα «έρ γ α τώ ν κ α ί άγροτώ ν» στήν 'Ιαπωνία, οπού δέν ύπάρχει καθό­ λου έθνικός ζυγός Μα κι αύτό είναι λίγο Τό πράγμα δέν περιορίζε­ ται καθόλου στήν 'Ανατολή μονάχα Ή «διμερής» Ιδέα πάει νά γίνει παγκόσμια Σ αύτή τή βάση ή προσπάθεια πού έχει περισσότερο τή μορφή μιάς καρικατούρας εϊταν αύτό, γιά τό όποιο μιλήσαμε πιό πάνω, πού έκανε τό Κομμουνιστικό Κόμμα 'Αμερικής, πού ύποστήριξε τήν προεδρική υποψηφιότητα τού άστού «άντι— τράστ» γερου­ σιαστή Λά Φολέτ γιά νά οδηγήσει έτσι τούς άμερικάνους κ τ η μ α τ ίε ς στή σοσιαλιστική έπανάσταση Ο Πέπερ, ό θεωρητικός τού έλιγμού, ένας άπό αύτούς πού οδήγησαν στή συντριβή τήν Ούγγρική 'Επανά­ στασή γιατί άγνόησαν τήν ουγγρική άγροτιά71, έκανε μιά τεράστια προσπάθεια στήν 'Αμερική (χωρίς άμφιβολία μέ άνταμοιβή) γιά νά συντρίψει τό Κομμουνιστικό Κόμμα Αμερικής διαλύοντάς το μέσα στούς κ τ η μ α τ ίε ς . Η θεωρία τού Πέπερ συνίστατο στό οτι ή υπέρ— ύπεραξία τού άμερικάνικου καπιταλισμού μεταμορφώνει τό προλετα­ ριάτο της Αμερικής σε μια παγκόσμια έργατικη άριστοκρατια Αν­ τίθετα η αγροτική κρίση θά συνετριβε τους κτηματίες καί θά τούς έσπρωχνε στο δρομο τής σοσιαλιστικής έπανάστασης Τό Κόμμα πού άριθμουσε ορισμένες χιλιάδες μέλη, προπαντός μετανάστες, θά μπορούσε άκολουθωντας την άντίληψη τού Πέπερ, νά συγχωνευτεί με τους κτηματίες μέ τη μεσολάβηση ενός άστικού κόμματος καί. αφού σχηματίσει ενα «διμερες» κόμμα, νά έξασφαλίσει τή σοσιαλι­ στική επανάσταση μπροστά στήν παθητικότητα ή στήν ούδετερότητα ενός προλεταριάτου διεφθαρμένου άπό τήν υπέρ— υπεραξία Η έξαισια αυτή ιδέα βρήκε οπαδούς η μισό— οπαδούς στις άνωτερες σφαίρες της Κομμουνιστικής Διεθνούς Για πολλές βδομάδες η ζυ­ γαριά ταλαντεύτηκε ποτέ απο τη μια πότε άπό τήν άλλη πλευρά, μέχρι που τελικά έκαναν μια παραχώρηση στο αλφα— βήτα τού μαρ­ ξισμού (η όπως λεγόταν στα παρασκήνια στις προκαταλήψεις τού τροτσκισμού) Επρεπε να αποσπαστε'ι τό Κομμουνιστικό Κομμά Α­ μερικής απο το λασσο τού Κόμματός7* τού Λα ώολετ. που πεθανε πριν άπο τον ιδρυτή του Ολα αυτα που ο καινούργιος ρεβιζιονισμος έπινοησε άρχικα για την Ανατολή μεταφεοθηκαν σέ συνεχεία στη Δύση Αν ο Πεπεο έπιχείρησε στήν άλλη όχθη τού ώκεανού νά κακοποιήσει τήν ιστορία

227

μέ τό διμερές Κόμμα του, οι τελευταίες πληροφορίες πού έχουμε δείχνουν πώς ή δοκιμή τού Κουομιτάγκ έχει βρει μιμητές στήν Ι ­ ταλία, δπου έπιχειρούν,δπως φαίνεται, νά έπιθάλουν ατό Κόμμα μας τό τερατώδες σύνθημα μιας «λ α ϊκ ή ς σ υν έ λ ε υ σ ης π ο ύ νά σ τηρ ίζε­ τ α ι ; 1) π ά ν ω σέ έ π ιτ ρ ο π έ ς έρ γατώ ν κ α ί ά γρ οτ ώ ν ·. Σ αύτό τό σύνθημα τό φάντασμα τού Τσάγκ Κάι— Σέκ σφιχταγκαλιάζεται μέ τό φάντα­ σμα τού Χίλφερντιγκ. ‘Αλήθεια, θά φτάσουμε μέχρι έκεϊ7* ,

Γιό νά τελειώνουμε, μένει άκόμα νά υπενθυμίσουμε πώς ή ιδέα τού κόμματος «έργατών κ α ί ά γ ρ ο τ ώ ν · διαγράφει άπό τήν ιστορία τού μπολσεθικισμού ολόκληρη τήν πάλη ένάντια στούς λαϊκιστές, πού χωρίς αϋτήν δέ θά ύπήρχε μπολσεβίκικο Κόμμα. Ποιά εϊταν η σημα­ σία τής ιστορικής αύτής πάλης; Ό Λένιν έγραφε στά 1900 τά παρα­ κάτω γιά τούς σοσιαλεπαναστάτες: • Ή βασική Ιδέα τού προγράμματός τους δέν εϊταν καθόλου πώς χρειαζόταν •μ ιά συμμαχία δ υ ν ά μ ε ω ν όνάμεσα ατό προλεταριάτο καί τήν άγροτιά, άλλά ότι δέν ύπήρχε μιά ταξική άβυσσος άνάμεσα ατούς προλετάριους καί τούς άγρότες, πώς δέν έπρεπε νά χαράξουμε μιά ταξική διαχωριστική γραμ­ μή άνάμεσά τους, πώς ή σοσιαλδημοκρατική ιδέα γιά τό μικροαστικό χαραχτήρα τής άγροτιάς, πράγμα πού τήν διάκρινε άπό τό προλεταριάτο, είταν ριζικά λαθεμένη·, (Λένιν. «Άπαντα», Τόμ 6ος, Μέρος 1ο, αελ. 196).

Μ' άλλα λόγια; τό διμερές κόμμα έργατών καί άγροτών είναι ή βασική Ιδέα τών ρώσων λαϊκιστών. Μονάχα παλεύοντας ένάντια σέ αύτήν ίή ν Ιδέα μπόρεσε νά άνδρωθεϊ τό Κόμμα τής προλεταριακής πρωτοπορίας στήν άγροτική Ρωσία. Ό Λένιν έπαναλάθαινε μέ έπιμονή, άκούραστα στήν περίοδο τής έπανάστασης τού 1905. «Νά είμαστε δύσπιστοι άπέναντι στήν άγροτιά, νά όργσνωνόμάστε άνεξάρτητα άπ' αύτήν, νά είμαστε έτοιμοι νά παλέψουμε ένάντιά της, στά βαθμό πού έπεμβαίνει μ ' έναν άντιδραστικό ή άντιπρολεταριακό τρόπο·, (Λένιν «“Απαντα», Τόμ 6ος, αελ 113 Ή υπογράμμιση είναι δική μας).

Τό 1906, ό Λένιν έγραφε: «Μιά τελευταία συμβουλή, προλετάριοι καί μισοπρολετάριοι τών πόλεων καί τής ύπαίθρου, όργανωθεϊτε χωριστά. Μήν έχετε έμπιστοσύνη σέ κανέναν μικροϊδιοχτήτη, άκόμα καί μικρό, άκόμα καί ·έρ γαζόμ ενο·.. Υπερασπιζό­ μαστε άκούραστα τό κίνημα τών άγροτών, μά όφείλουμε νά θυμόμαστε πώς είναι τό κίνημα μιας άλλη τάξης, όχι τής τάξης έκείνης πού μπορεί νά έκπληρώοει και θά έκπληρώσει τή σοσιαλιστική άνατροπή·, (Λένιν « Απαν­

τα», Τόμ 4ος, σελ 410)

Αυτή ή άποψη έπαναλαμβάνεται άπό τόν Λένιν σέ έκατοντάδες έργασίες του, μικρές καί μεγάλες. Τό 1908, έξηγεί: «Δέν πρέπει σέ καμιά περίπτωση νά κατανοήσει κανείς τή συμμαχία τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς οάν μιά συγχώνευση διαφορετικών τάξεων ή τών κομμάτων τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς. Ό χι μονάχα μιά συγχώνευση, όλλό καί κάθε παρατεταμένη συμφωνία άκόμα θά είταν όλέθρια γ·ά τό σοσιαλιστικό Κόμμα τής έργατικής τάξης καί θά άδυνάτιζε τή δημοκρατική έπαναστατική πάλη», (Λένιν «Άπαντα», Τόμ 6ος. Μέρος 1ο, σελ 79 Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας)

Μπορεί κανείς νά καταδικάσει πιό σκληρά, πιό άνελέητα, πιό θα­ νάσιμα τήν ίδια τήν ιδέα τού Κόμματος έργατών καί άγροτών; Ό σο γιά τόν Στάλιν, αύτός διδάσκει1 «Τό έπαναστατικό, άντιιμπεριαλιστικό μπλόκ ...μπορεί νά πάρει, άλλό δέν όφείλει πάντα(!) ύποχρεωτικά(ί), νά πάρει τή μορφή ένός ένιαίου κόμμα­ τος έργατών καί άγροτών, πού συνδέεται άπό τήν άποψη τής μορφής(;) μέ μιά ένιαία πλατφόρμα», (Στάλιν «Ζητήματα Λενινισμού», Έκδοση 192Θ, σελ 265).

Ο Λένιν δίδασκε πώς ή συμμαχία τών έργατών καί τών άγροτών νά όδηγεϊ στήν ένοποίηση τών κομμάτων. Ό σ ο γιά τόν Στάλιν δέν κάνει στόν Λένιν παρά μιά μονάχα παραχώρηση άν καί γι' αϋτόν τό μπλόκ τών τάξεων όφείλει νά πάρει «τή μ ο ρ φ ή έ ν ό ς έ ν ια ίο υ κόμμα τος, έ ν ός κόμ μα τος έρ γατώ ν κ α ί άγρ οτώ ν», τού είδους τού Κουομιτάγκ. αύτό δ έ ν ε ίν α ι π ά ν τ α υ π ο χ ρ ε ω τ ικ ό . Τόν ευχαριστούμε πολύ γι' αύτόν τόν περιορισμό. Μέ τήν ίδια άδιαλλαξία θέτει ό Λένιν τό ζήτημα τήν έποχή τής Ό χτωθριανής 'Επανάστασης. Γενικεύοντας τήν πείρα τών τριών ρώσικων έπαναστάσεων, ό Λένιν άπό τό 1918, δέν άφήνει νά τού ξεφύγει καμιά εύκαιρία πού νά μήν έπαναλάθει άτι μέσα σέ μιά κοινωνία πού έπικρατοϋν οί καπιταλιστικές σχέσεις ύπάρχουν δυό τάξεις πού άποφασίζουν ή μπουρζουαζία καί τό προλεταριάτο. δ έ ν έ π ρ ε π ε σ έ κ α μ ιά π ε ρ ίπ τ ω σ η κ α ί π ο τ έ

«Ά ν ό άγρότης δέν άκολουθεϊ τούς έργάτες, ρυμουλκείται άπό τήν μπουρ­ ζουαζία. Δέν ύπάρχει καί δέν μπορεί νά ύπάρξει μέσος δρόμος», (Λένιν

« Απαντα», Τόμ 16ος, «1919», σελ 219) Ωστόσο τό «κό μμ α έρ γατώ ν κ α ί άγροτών» είναι άκριθώς μιά προ­ σπάθεια νά βρεθεί μιά μέση λύση. "Αν ή πρωτοπορία τού ρώσικου προλεταριάτου δέν είχε άντιταχτεϊ στήν άγροτιά. άν δέν είχε διεξάγει μιά άνρλέητη πάλη ένάντια στά έπικίνδυνα μικροαστικά νεφελώματα αύτής τής άγροτιάς, θά είχε

άναπόφευχτα ή ίδια διαλυθεί μέσα στά μικροαστικά στοιχεία μέ τή μεσολάβηση τού σοσιαλεπαναστατικού ή κάποιου άλλου «διμερούς κόμματος», πού, μέ τή σειρά του. θά τήν είχε άναπόφευχτα υποτάξει στήν ήγεσία τής μπουρζουαζίας. Γιά νά καταλήξει στήν έπαναστατική συμμαχία μέ τήν άγροτιά, (καί δέν μπορεί κανείς νά φτάσει μέχρι έκεί χωρίς κόπο), ή προλεταριακή πρωτοπορία, καί μέσα άπό αϋτην η έργατική τάξη στό σύνολό της, πρέπει προηγούμενα νά άπελευθερωθεϊ άπό τίς μικροαστικές λαϊκές μάζες. Κι αύτό δέν μπορεί νά τό κατορθώσει παρά διαπαιδαγωγώντας τό προλεταριακό κόμμα στό πνεύμα μιάς άτσάλινης ταξικής άδιαλλαξίας Ό σ ο πιό νέο είναι τό προλεταριάτο, δσο πιό στενές καί πρόσφα­ τες είναι οί «σχέσεις» συγγένειας του μέ τήν άγροτιά. όσο πιό μεγά­ λη είναι ή άναλογία τής άγροτιάς σέ σχέση μέ τόν πληθυσμό, τόσο πιό μεγάλη σπουδαιότητα άποχτάει ή πάλη ένάντια στή «διμερή» πολιτική άλχημεία. Στή Δύση, ή Ιδέα τού κόμματος έργατών καί άγροτών είναι άπλώς γελοία. Στήν ’Ανατολή είναι άλέθρια. Στήν Κίνα, στήν ’ Ινδία, στήν ’ Ιαπωνία είναι ό θανάσιμος κίνδυνος δχι μονάχα γιά τήν ήγεμονία τού προλεταριάτου στήν έπανάσταση, άλλά καί γιά τήν πιό στοιχειώδη αυτονομία τής προλεταριακής πρω­ τοπορίας. Τό κόμμα έργατών καί άγροτών δέν μπορεί νά είναι παρά μιά βάση, μιά όθόνη, ένα έφαλτήριο γιά τήν μπουρζουαζία. Μοιραία στό ζήτημα αυτό, πού είναι ούσιώδες γιά όλόκληρη τήν 'Ανατολή, ό σημερινός ρεβιζιονισμός δέν κάνει τίποτε άλλο άπό τό νά έπαναλαβαίνει τά σφάλματα τού παλιού, τού πριν άπό τήν έπανά­ σταση, σοσιαλδημοκρατικού όπορτουνισμού. Ή πλειοψηφία τών ήγετών τής ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας ύπολόγιζε σάν λάθος τήν πάλη μας ένάντια ατούς σοσιαλεπαναστάτες, συνιστοΰσε μέ φορτικότητα τήν συγχώνευση τών δυό Κομμάτων ύπολογίζοντας πώς γιά τή ρώσικη «’Ανατολή» τό κόμμα έργατών καί άγροτών θά εΐταν ότι έπρεπε. Ά ν είχαμε άκούσει αυτές τίς συμβουλές δέ θά είχαμε ποτέ πραγματοποιήσει ούτε τή συμμαχία τών έργατών καί άγροτών, ούτε τή διχτατορία τού προλεταριάτου. Τό «διμερές» Κόμμα έργατών καί άγροτών τών σοσιαλεπαναστατών κατάντησε στή χώρα μας, καί δέν μπορούσε νά μήν καταντήσει, πραχτορεϊο τής Ιμπεριαλιστικής μπουρζουαζίας. Μέ άλλα λόγια, προσπάθησε μάταια νά έκπληρώσει τόν ίδιο ιστορικό ρόλο, πού μ ένα διαφορετικό τρόπο, «μέ πρωτο­ τυπία», άλά Κινέζικα, καί χάρη ατούς άναθεωρητές τού μπολσεβικισμοΰ, έκπλήρωσε μέ έπιτυχία τό Κουομιτάγκ. Δέν υπάρχει καί δέν μπορεί νά ύπάρξει Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς χωρίς νά καταδικάζει άνελέητα τήν ίδια τήν 'ιδέα τών κομμάτων έργατών καί άγροτών στήν ’Ανατολή.

230

8.

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΛΕΓΞΟΥΜΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΔΟΣΕ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ

Μιά άπό.τίς βασικές κατηγορίες, άν όχι ή πιό σημαντική άνάμεσα στις κατηγορίες πού έκτόξευσαν ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση, εϊταν πώς «υποτιμά» τήν άγροτιά. Μά καί σ' αυτό ή ζωή έκανε τόν έλεγχό της, τόσο στό έσωτερικό τής χώρας όσο καί στό διεθνές πεδίο. Καί διαπίστωσε πώς σ’ ολόκληρη τή γραμμή οί έπίσημοι ήγέτες εϊταν υ­ πεύθυνοι γιά τήν υ π ο τ ί μ η σ η τού ρόλου καί τής σπουδαιότητας τού προλεταριάτου σέ σχέση μέ τήν άγροτιά. Σ' αύτό τό σημείο μπορεί κανείς νά καταγράψει τις πιό μεγάλες μετατοπίσεις καί τά πιό με­ γάλα λάθη στόν οικονομικό, τόν πολιτικό καί τό διεθνιστικό τομέα Στή βάση όλων τών σφαλμάτων πού έγιναν μέσα στή χώρα άπό τό 1923 ύπάρχει ή ύποτίμηση τής σπουδαιότητας τής κρατικής βιομη­ χανίας πού διευθύνεται άπό τό προλεταριάτο σέ σχέση μέ τό σύνο­ λο τής έθνικής οικονομίας καί τή συμμαχία μέ τήν άγροτιά. Στήν Κίνα χάθηκε η έπανάσταση γιατί δέν κατανοήθηκε ό ζωογόνος, ό άποφασιστικός ρόλος τού προλεταριάτου μπροστά στήν άγροτική έπανάσταση. Τοποθετημένοι στήν ίδια αύτή άποψη καί μέ βάση τίς άρχές μας πρέπει νά έλέγξουμε καί νά κρίνουμε ολόκληρη τή δραστηριότητα τής Διεθνούς τών Χωρικών74, πού άπό τήν άρχή δέν εϊταν παρά έν.α πέίραμα, τίποτε περισσότερο άπό ένα πείραμα πού άπαιτούσε έπιπλέον τήν πιό μεγάλη έπιφύλαξη καί αύστηρότητα στήν έπιλογή τών μέσων. Δέν είναι δύσκολο νά καταλάβουμε γιατί. Η άγροτιά, έξαιτίας τής ιστορίας της καί τών συνθηκών κάτω άπό τίς οποίες ζεΐ, είναι ή λιγότερο διεθνιστική άπ' όλες τίς άλλες τάξεις Αύτό πού άποκαλούμε έθνική Ιδιομορφία έχει άκριθώς τή βασική πηγή του στήν άγροτιά Δέν μπορεί νά τήν τραβήξει κανείς, καί μάλιστα μονάχα τίς μισοπρολεταριακές μάζες της, στό διεθνιστικό δρόμο, παρά χάρη στήν ήγεσία τού προλεταριάτου Μονάχα στό βαθμό πού η ντόπια άγροτιά άποσπάται άπό τήν έπίδραση τής ντόπιας μπουρζουαζίας χάρη στό ντόπιο προλεταριάτο, καί μαθαίνει

231

νά άντικρύζει τό τελευταίο όχι μονάχα σάν σύμμαχο, άλλά καί σάν ο­ δηγό μπορεί νά συρθεί ατό δρόμο της διεθνιστικής πολιτικής Όσο γιά τις προσπάθειες νά όργανωθεί ή άγροτιά τών διαφόρων χωρών, μέ τις ίδιες της τις δυνάμεις σέ μιά διεθνική δργάνωση, πάνω άπό τό προλεταριάτο, κι έξω άπό τά έθνικά Κομμουνιστικά Κόμματα, είναι άπό τά πριν καταδικασμένες σέ άποτυχία καί δέν μπορούν σέ τελευ­ ταία άνάλυση παρά νά βλάψουν τήν πάλη τού ντόπιου προλεταριά­ του νά έπεχτείνει τήν έπίδρασή του ατούς έργάτες γής καί τούς φτωχούς χωρικούς Στή διάρκεια τών άστικών έπαναστάσεων, όπως καί στις άντεπαναστάσεις, ξεκινώντας άπό τούς πολέμους τών χωρικών τού 16ου αιώνα κι άκόμα πιό πρώτα, ή άγροτιά, άντιπροσωπευόμενη άπό τά διάφορα στρώματά της, έπεξε έναν σημαντικό, κάποτε άποφασιστικό ρόλο. Μά ό ρόλος αύτός δέν είχε ποτέ μιά δική του άξια Άμεσα ή έμμεσα, ή άγροτιά υποστηρίζει μιά πολιτική δύναμη ένάντια σέ μιά άλλη. Αύτή ή ίδια δέν εΐταν ποτέ μιά δύναμη πού έχει δική της άξια ικανή νά λύσει τά πολιτικά προβλήματα πού έχτείνονταν σ' ολό­ κληρο τό έθνος. Στήν έποχή τού χρηματιστικού κεφαλαίου ή διαφο­ ρά άνάμεσα ατούς διάφορους πόλους τής καπιταλιστικής κοινωνίας αυξήθηκε σημαντικά σέ σχέση μέ τίς προηγούμενες φάσεις τής κα­ πιταλιστικής έξέλιξης. Αυτό σημαίνει πώς τό συγκριτικό βάρος τής άγροτιάς έλαττώθηκε άντί νά αυξηθεί. Ό πως καί νά χει, στή διάρ­ κεια τής Ιμπεριαλιστικής έποχής, ή άγροτιά είναι λιγότερο ικανή, άπ' ότι στήν περίοδο τού βιομηχανικού καπιταλισμού νά άκολουθήσει μιά πολιτική γραμμή π ο ύ ν ά έ χ ε ι τ ή δ ι κ ή τ η ς ά ξ Ια άκόμα καί στόν έθνικό τομέα, χωρίς νά μιλήσουμε γιά τό διεθνή τομέα. Στις Ενω­ μένες Πολιτείες σήμερα, οί κ τ η μ α τ ίε ς είναι άπειρα πιό άνίκανοι νά παίξουν έναν αύτόνομο πολιτικό ρόλο άπ' όσο εΐταν πριν σαράντα ή πενήντα χρόνια, τότε πού δέν μπορούσαν καί δέν ήξεραν, όπως τό δείχνει ή πείρα τού λαικιστικού κινήματος, νά δημιουργήσουν ένα έθνικό κόμμα πού νά έχει τή δική του άξια. Ή έφήμερη μά όξυμένη άγροτικοποίηση τής Ευρώπης, ύστερα άπό τόν οίκονομικό μαρασμό πού εΐταν άποτέλεσμα τού πολέμου, καλλιέργησε γιά μιά στιγμή αυταπάτες πάνω στό θέμα τού ρόλου πού θά μπορούσαν νά παίξουν τά «άγροτικά», δηλαδή τά άστικά ψευτοαγροτικά κόμματα, πού δημαγωγικά άντιτάσσονταν στά κόμμα­ τα τής μπουρζουαζίας. Ά ν μπορούσε κανείς άκόμα, στήν περίοδο τής ταραχώδους άγροτικής έξαψης τών μεταπολεμικών χρόνων, νά κάνει τήν ριψοκίνδυνη προσπάθεια τής Διεθνούς τών Χωρικών, γιά νά ψηλαφήσει πειραματικά τίς καινούργιες σχέσεις πού υπάρχουν άνάμεσα στό προλεταριάτο καί τήν άγροτιά, άνάμεσα στήν άγροτιά καί τήν μπουρζουζία, ήρθε πιά ή ώοα νά κάνει τόν άπολογισμό τής

έμπειρίας τών πέντε χρόνων ζωής τής Διεθνούς τών Χωρικών, νά άποκαλύψει τίς ώμά άρνητικές πλευρές της, καί νά προσπαθήσει νά άποδείξει σέ τί συνίστανται οί.θετικές όψεις της. Όπως καί νά χει, βγαίνει ένα συμπέρασμα πού είναι άναμφισθήτητο' ή πείρα άπό τά «άγροτικά» κόμματα τής Βουλγαρίας, τής Πο­ λωνίας, τής Ρουμανίας, τής Γιουγκοσλαβίας, (όλων δηλαδή τών κα­ θυστερημένων χωρών), ή παλιά έμπειρία τών σοσιαλεπαναστατών μας κάί ή πρόσφατη τού Κουομιτάγκ (τό αίμα άπό τά τραύματα δέ στέγνωσε άκόμα), ή έπεισοδιακή έμπειρία τών προηγμένων χωρών, προπαντός ή πείρα τών Λά Φολέτ— Πέπερ στίς 'Ενωμένες Πολιτείες, άποδείχνουν άναμφίβολα πώς στήν έποχή τής παρακμής τού καπι­ ταλισμού υπάρχουν άκόμα λιγότεροι λόγοι άπ’ όσοι τήν έποχή τής ά νόδου.τού καπιταλισμού νά περιμένει κανείς τήν έμφάνιση έπαναστατικών, άντικαπιταλιστικών άγροτικών κομμάτων π ο ύ ν ά έ χ ο υ ν μ ι ά δ ι κ ή τ ο υ ς ά ξ ία .

«Ή πόλη δέν μπορεί νά έξισωθεϊ μέ τήν ύπαιθρο. Ή ύπαιθρος δέν μπορεί στίς ιστορικές συνθήκες αυτής τής έποχής νά έξισωθεϊ μέ τήν πόλη. Άναπόφευχτα ή πόλη τραβάει πώυ της τήν ύπαιθρο. Άναπόφευχτα ή ύπαιθρος άκολουθεϊ τήν πόλη. Τό ζήτημα είναι μονάχα νά γνωρίζουμε ποιά τάξη άνάμεαα «στίς τάζεις τής πόλης» θά μπορέσει νά τραβήξει πίσω της τήν ύ­ παιθρο», (Λένιν «Άπαντα», Τόμ. 16ος, «1919», σελ 442). Ή άγροτιά θά παίξει άκόμα έναν άποφασιστικό ρόλο στίς έπαναστάσεις τής Ανατολής. Μά καί πάλι ό ρόλος αύτός δέ θά είναι ήγετικός καί δέ θά έχει μιά δική του άξία. Οί φτωχοί άγρότες τού Χουπέ, τού Χουαντούγκ ή τής Βεγγάλης μπορούν νά παίξουν έναν ρόλο όχι μονάχα έθνικής, άλλά καί διεθνικής έχτασης, ωστόσο δέ θά τό κά­ νουν παρά μόνο μέ τόν όρο ότι θά υποστηρίξουν τούς έργάτες τής Σαγκάης, τού Χανκέου, τής Καντώνας ή τής Καλκούτας. Αϋτή είναι ή μοναδική διέξοδος πού έπιτρέπει στήν έπαναστατική άγροτιά νά ξε­ χυθεί στό δ ι ε θ ν ι σ τ ι κ ό δρόμο. Ή προσπάθεια νά ένωθεϊ άμεσα ό άγρότης τού Χουπέ μέ τόν άγρότη τής Γκαλισί ή τής Ντομπρούντζια, ό Αιγύπτιος φελάχος μέ τόν κτηματία τού άμερικάνικου Φάρ— Ούέστ, είναι χωρίς έλπίδα. Είναι όμως μέσα στή φύση τής πολιτικής, κάθετί πού δέ σού χρη­ σιμεύει άμεσα, νά γίνεται άναπόφευχτα ένα όργανο πού χρησιμο­ ποιείται γιά άλλους σκοπούς, συχνά διαμετρικά άντίθετους. Δέν υ­ πάρχουν μήπως παραδείγματα άστικών κομμάτων, πού στηρίζονται πάνω στήν άγροτιά ή πού έπιθυμούν νά στηριχτούν πάνω σ’ αυτήν, πού έκριναν συμφέρον τους νά θροϋν άσφάλεια κοντά στή Διεθνή τών Χωρικών, άν δέν μπορούσαν νά τό κάνουν μέ τήν Κομμουνιστική Διεθνή, ένάντια στά χτυπήματα πού τούς δίνει τό Κομμουνιστικό

233

Κόμμα τής χώρας τους (όπως ό Πόρσελ, στό συνδικαλιστικό τομέα, έξασφαλίστηκε μέ τή μεσολάβηση τής Άγγλορωσικής Επιτροπής). "Αν ό Λά Φολέτ δέ ζήτησε νά έγγραφεϊ στή Διεθνή τών Χωρικών, αυτό όφείλεται στήν έξαιρετική άδυναμία τοϋ Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος 'Αμερικής, κι άκόμα περισσότερο στό γεγονός δτι ό τότε ήγέτης του, ό Πέπερ, σφιχταγκάλιαζε καί χωρίς αυτό, άφιλόκερδα καί χωρίς νά τοϋ τό ζητήσει, τόν Λά Φολέτ. Μά ήδη ό Ράντιτς, ό τραπε­ ζίτης ήγέτης τών κουλάκων τής Κροατίας·, αίσθάνθηκε τήν όνάγκη, παίρνοντας τό δρόμο πού τόν οδηγούσε στό υπουργικό χαρτοφυ­ λάκιο, νά άφήσει τό έπισκεπτήριό του στή Διεθνή τών Χωρικών. Τό Κουομιτάγκ πήγε άπειρα πιό μακριά άφοϋ έξασφάλισε τή θέση του στή Διεθνή τών Χωρικών καί στήν Άντιιμπεριαλιστική Λίγκα, χτύ­ πησε καί τήν πόρτα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί δέχτηκε τίς· ευλογίες όλόκληρου τοϋ Πολιτικού Γραφείου τοϋ Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ, έχτός άπό μιά μόνο ψήφο. Γιά τήν κατευθυντήρια πολιτική τών τελευταίων χρόνων είναι ιδιαί­ τερα συμβολικό τό γεγονός ότι ένώ οί τάσεις γιά διάλυση τής Κόκ­ κινης Συνδικαλιστικής Διεθνούς εΐταν πολύ Ισχυρές (ή ίδια ή όνομασία της σβήστηκε άπό τά καταστατικά τών συνδικάτων), άπ' όσο θυμόμαστε ούτε κάν τέθηκε στόν έπίσημο Τύπο τό ζήτημα τοϋ νά γνωρίζουμε σέ τί συνίστανται, μέ παστρικά λόγια, οί καταχτήσεις τής Διεθνούς τών Χωρικών. Πρέπει τό 6ο Συνέδριο νά έλέγξει σοβαρά τή δραστηριότητα τής «Διεθνούς» τών Χωρικών κάτω άπό τό πρίσμα τοϋ προλεταριακού διεθνισμού. Είναι πιά καιρός νά καταστρώσουμε τό μαρξιστικό ισο­ ζύγιο τής έμπειρίας πού συνεχίζεται. Πρέπει νά εισάγουμε αϋτό τό ι­ σοζύγιο, κάτω άπό τή μιά ή τήν άλλη μορφή του στό Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Τό τωρινό Σχέδιο δέ γράφει λέξη, ούτε γιά τά «έκα τομ μύ ρ ια » πού έχουν προσχωρήσει στή Διεθνή τών Χω­ ρικών ούτε άκόμα γιά τήν ύπαρξή της.

9.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Παρουσιάσαμε μιά κριτική όρισμένων βασικών θέσεων τοϋ Σχέδιου Προγράμματος. Βρισκόμαστε πολύ μακριά άπό τό νά έχουμε κριτικάρει όλες τις θέσεις. Τά χρονικά περιθώρια εϊταν πολύ “ περιο­ ρισμένα: γιά ολόκληρη αυτή τήν έργασία δέ διαθέταμε παρά δυό βδομάδες. 'Αναγκαστήκαμε νά περιοριστούμε στά προβλήματα τά πιό έπΐκαιρα. τά πιό στενά δεμένα μέ τήν έπαναστατική πάλη, καθώς καί στό πρόβλημα πού άνέκυψε τήν τελευταία περίοδο μέσα στά Κόμμα. Χάρη στήν έμπειριά τών λεγομένων «συζητήσεων· γνωρίζουμε άπό τά πριν πώς ορισμένες φράσεις ξεκομμένες άπό τό κείμενο, άκόμα καί lapsus calami (λάθος έκφράσεις) μπορούν νά γίνουν πη­ γές πού γεννούν καινούργιες ολοζώντανες θεωρίες πού έκθρονίζουν τόν «τροτσκισμό·. Μιά όλόκληρη περίοδος καλύφθηκε άπό ύστερικές θριαμβολογίες αϋτοϋ τοϋ είδους. 'Εμείς θά άντιμετωπίσουμε μέ άπόλυτη ήρεμία τά φτωχά θεωρητικά οϋρλιάσματα πού, κι αϋτή τή φορά, θά σηκωθούν ένάντιά μας Ωστόσο, είναι πολύ πιθανόν οι συγγραφείς τοϋ Σχεδίου Προ­ γράμματος νά προτιμήσουν νά μάς κατηγορήσουν, δχι μέ καινούρ­ για άρθρα κριτικής, άλλά γιά παράβαση τοϋ παλιού άρθρου 58. Είναι περιττό νά πούμε πώς ϋπολογίζουμε αϋτό τό έπιχείρημα σάν άκόμα πιό λίγο πειστικό. Τό 6ο Συνέδριο πρέπει νά υιοθετήσει ενα Πρόγραμμα. Πασχίσαμε σ ολόκληρο αύτό τό έργο νά άποδείξουμε πώς είναι έντελώς άδύνατο νά πάρουμε σάν βάση τοϋ Προγράμματος τό Σχέδιο πού έπεξεργάστηκαν οι Μπουχάριν καί Στάλιν Η τωρινή στιγμή είναι στιγμή στροφής στή ζωή τοϋ Κομμουνιστι­ κού Κόμματος τής ΕΣΣΔ (μπολσεβίκων) καί ολόκληρης τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς Όλες οί τελευταίες άποφάσεις καί τά διαβήματα τής Κεντρικής 'Επιτροπής τοϋ Κόμματός μας καί τής Ολομέλειας τοϋ Φ λεβάρη7· τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής

Διεθνούς τό άποδείχνουν. Τά μέτρα αυτά είναι πέρα γιά πέρα άνεπαρκή,οί άποφάσεις είναι άντιφατικές,όρισμένες άπ' αυτές. όπως ή άπόφαση τής Ολομέλειας τού Φλεβάρη τής Έχτελεστικής Επιτρο­ πής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς πάνω στό θέμα τής κινέζικης έπανάστασης, είναι ριζικά λαθεμένες. Παρόλα αύτά όλες αυτές οι άποφάσεις έχουν μιά τάση στροφής πρός τά άριστερά. Δέν έχουμε κανένα λόγο νά τήν ύποτιμήσουμε. τή στιγμή μάλιστα πού πραγ­ ματοποιείται παράλληλα μέ τή συντριβή τής έπαναστατικής πτέ­ ρυγας, ένώ προστατεύεται ή δεξιά πτέρυγα Όμως δέ σκεπτόμαστε καθόλου νά παραμελήσουμε αυτήν τήν τάση πού προσανατολίζεται πρός τά άριστερά καί πού έχει ύπαγορευτε'ι άπό τίς χωρίς διέξοδο κατάσταση τής παλιάς πορείας. Κάθε άληθινός έπαναστάτης θά κάνει ότι τού είναι δυνατό, άπό τό πόστο του. μέ τά μέσα πού εχει στή διάθεσή του, γιά νά άναπτυχθούν τά άριστερά ζίγκ ζάγκ που προσχεδιάζονται, μέ τίς λιγότερες δυσκολίες καί συγκρούσεις γιά τό Κόμμα, μέχρι νά γίνουν μιά πορεία έπαναστατική— λενινιστική. Γιά τήν ώρα όμως βρισκόμαστε πολύ μακριά άκόμα άπ' αϋτήν τήν προο­ πτική. Τελευταία, ή Κομμουνιστική Διεθνής διέρχεται Ισως τήν πιό νοσηρή περίοδο τής έξέλιξής της, τήν περίοδο πού ή παλιά πορεία είναι άκόμα μακριά άπό τό νά έχει διαλυθεί, ένώ ή καινούργια πα­ ρουσιάζει μιά πλημμύρα άπό έτερογενή στοιχεία. Τό Σχέδιο Προ­ γράμματος άντικατοπτρίζει πέρα γιά πέρα κι ολοκάθαρα τή μετα­ βατική αϋτή κατάσταση. Επομένως παρόμοιες στιγμές, άπό τήν ίδια τους τή φύση, είναι οι λιγότερο ευνοϊκές γιά τήν έπεξεργασία τών ντοκουμέντων πού όφείλουν νά καθορίσουν τή δραστηριότητα τού Διεθνούς Κόμματός μας γιά μιά ολόκληρη σειρά χρόνων Οσο έπίπονο κι άν είναι, πρέπει νά περιμένουμε άκόμα. άφοϋ ήδη έχουμε χάσει τόσον καιρό.Πρέπει νά άφήσουμε τή στάθμη νά πέσει, τή σύγ­ χυση νά περάσει,τίς άντιθέσεις νά έκμηδενιστούν,καί τήν καινούργια στροφή νά όριστικοποιηθεί Τό Συνέδριο δέ συγκλήθηκε έδώ καί τέσσερα χρόνια Η Κομμου­ νιστική Διεθνής πέρασε εννιά χρόνια δίχως κωδικοποιημένο πρόγραμμα Γιά τήν ωρα δέν υπάρχει παρά ένας τρόπος νά άντιμετωπιστεΐ τό ζήτημα νά οριστεί τό 7ο Συνέδριο ύστερα άπό ένα χρόνο Νά τελειώνουμε μιά γιά πάντα μέ τίς προσπάθειες άντιποίησης τών άνωτάτων δικαιωμάτων τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Νά έπανεγκαθιδρύσουμε σ όλα τά Κόμματα, καί κατά συνέπεια στήν Κομ­ μουνιστική Διεθνή στό σύνολό της, τό κανονικό καθεστώς πού κάνει δυνατή μιά πραγματική συζήτηση τού Σχεδίου Προγράμματος καί πού έπιτρέπει νά άντιταχθεΐ στό έκλεχτικιστικό Σχέδιο ένα άλλο Σχέδιο, μαρξιστικό, λενινιστικό. Γιά τήν Κομμουνιστική Διεθνή, γιά τίς Συνελεύσεις καί Συνδιασκέψεις τών Κομμάτων της, γιά τόν Τύπο δέν πρέπει νά υπάρχουν προβλήματα άπαγορευμένα Πρέπει στη

διάρκεια αυτού τού χρόνου νά όργωθεϊ βαθιά όλόκληρος 6 κάμπος μέ τό άλέτρι τού μαρξισμού. Μονάχα ύστερα άπό μιά τέτια έργασία τό Παγκόσμιο Κόμμα τού προλεταριάτου θά έξοπλιστεϊ μ' ένα Πρό­ γραμμα. δηλαδή μ ένα μεγάλο προβολέα πού θά φωτίζει μέ άπλετο φώς τό παρελθόν, και θά ρίχνει σταθερά καί πολύ μακριά στό μέλλον τις άκτίνες του.

237

238

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Το πρώτο Σχέδιο Προγράμματος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς υποβλήθηκε στό 4ο Συνέδριο (Ν οέμ— Δεκέμ 1922) άπό τόν Μπουχάριν Εκείνη τήν έποχή υποθληθηκαν καί άλλα σχέδια ένα υπόβαλε ο Ταλχάιμερ άπομέρους τού Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, πού σάν ντοκουμέντο διέφερε άπο κείνο τού Μπουχάριν γιατί συνηγορούσε υπέρ τής θεωρίας τής συσ­ σώρευσης τού κεφαλαίου τής Ρόζας Λούξεμπουργκ Ενα άλλο υπόθαλε ο Καμπάτσκιεφ άπομέρους τού Βουλγάρικου Κομμουνιστικού Κόμματος Και ενα κριτικό πρόγραμμα δράσης ύποθλήθηκε άπό τό Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα Τό Συνέδριο στις συνόδους του ψήφισε ένάντια στήν άποδοχή ενός Προγράμματος καί υπέρ τής κατάθεσης όλων τών Σχεδίων και τών Ντοκουμέν­ των σέ μια Επιτροπή Προγράμματος γιά έπεξεργασία καί μελέτη, μέ τήν προο­ πτική τό 5ο Συνέδριο νά πάρει μιά τελική άπόφαση πάνω στό ζήτημα. Στό 5ο Συνέδριο (Ίούνης 1924) ψηφίστηκαν άποφάσεις πάνω στό προγραμματικό ραπόρτο τού Μπουχάριν. πού καλούσαν γιά τήν άποδοχη τού Σχεδίου πού είχε παρουσιάσει η Επιτροπή Προγράμματος, σάν θάση γιά παραπέρα συζήτηση στα Κόμματα για τη συγκρότηση μιάς Επιτροπής έπιφορτιρμένης μέ την τελική έκδοση τού ντοκουμέντου, γιά τη συγκρότηση μιάς μόνιμης Επι­ τροπής Προγράμματος πού θά κοινοποιούσε τό Σχέδιο καί θά καθοδηγούσε τη διεθνή συζητηση πάνω σ αύτό, καί τέλος, γιά τήν τελική άποδοχή τού Προγράμματος άπό τό έρχόμενο Συνέδριο Στό θοΣυνέδριο (Ίουλ — Σεπτ τού 1928) ολα τα παλιά σχέδια είχαν έξαφανιστεί καί παρουσιάστηκε ένα καινούρ­ γιο. πού είχε γραφτεί κυρίως άπό τόν Μπουχάριν καί είχε υποβληθεί μέ τό δικό του ονομα και τό όνομα τού Στάλιν καί πού τελικά έγινε δεχτό άπό τό Συνέδριο, με μικρές μετατροπές, σάν τό Πρόγραμμα τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς Αύτο το Σχέδιο κριτικάρει ό Λεόν Τρότσκι στό έργο του Στά έλληνικά το Πρόγραμμα αύτό έχει έκδοθεΐ τό 1975 άπό τίς ‘Εκδόσεις «ΕΙρήνη», (σελ 19) 2. Η 4η Αυγουστου τού 1914 θεωρείται γενικά στούς έπαναστατικούς κύ­ κλους σαν η ήμερα πού σημαδεύει τήν κατάρρευση τής Δεύτερης Διεθνούς ‘ Εκείνη τη μέρα η σοσιαλδημοκρατική φράξια μέσα στό γερμανικό Ράιχσταγ ψήφισε τα πολεμικά κοντύλια πού ζήτησαν ό Κάιζερ καί ό Καγκελλάριος, δί­ νοντας μ αύτή της τήν πράξη ύποστήριξη δχι μόνο στήν καπιταλιστική πα­ τρίδα. μά και στήν έγκαθίδρυση τής Μπουργκφρίντεν (πολιτική τής ειρήνης) Τήν ίδια μέρα εκανε τό ίδιο πράγμα η σοσιαλιστική όμάδα στή γαλλική θουλή. έγκαθιδρυοντας τήν Ιερή Ενωση μέ τήν κυρίαρχη τάξη Τά Σοσιαλδημοκρα­ τικά Κόμματα τού Βελγίου, τής Αύστροουγγαρίας, τής Βρετανίας καί ένμέρει τής ‘Ιταλίας, τής Βουλγαρίας καί τής Ρωσίας, άκολούθησαν τήν ίδια πορεία Τό Διεθνες Σοσιαλιστικό Γραφείο, άνίκανο. φυσικά, νά διευθετήσει τή δια­ μάχη. πού άποφασίζονταν στό πεδίο τής μάχης, έπαψε νά ύπάρχει. άπό κάθε άποψη, στη διάρκεια τού πολέμου, (σελ 22) 3. Η άποψη οτι η σοσιαλιστική έπανάσταση είναι «άπειρα πιό κοντά στήν Ευ­ ρώπη απ' οτι στήν Αμερική», κατά κάποιο τρόπο προσδιορίστηκε άπό τόν 239

Τρότσκι καί τροποποιήθηκε δυό χρόνια άργοτερα Τό 1930. ο Τρότσκι έγραφε «Στό έργο μου γιο τή Ρωσσικη 'Επανάσταση τού 1905. έκανα ορισμένες παρα­ τηρήσεις σ αυτό πού ό Μάρξ είχε γράψει, γιά τό ότι ο καπιταλισμός περνάει άπό τή φεουδαρχία μέαω τού συντεχνιακού συστήματος στό έργοστάσιο. Στή Ρωσία, ωστόσο, δεν γνωρίσαμε ποτέ τό συντεχνιακό σύστημα μέ έξαίρεση ίσως τους κουστάρι (χειροτέχνες) Επομένως, μπορεί κάνεις να συγκρίνει τήν άνάπτυξη τής έργατικής τάξης στήν Αγγλία καί τήν Γερμανία, μέ τήν άνάπτυξη τής έργατικής τάξης στή Ρωσία Στις δυό πρώτες χώρες, τό προλεταριάτο πέρασε μέσα από μιά μακριά περίοδο κοινοβουλευτικής έμπειρίας Στή Ρωσία, άπό τήν άλλη, τό κοινοβουλευτικό σύστημα δέν έλεγε πολλά πράγματα γιά τούς έργατες Αυτό σημαίνει οτι στή Ρωσία τό προλεταριάτο εμσθε τήν κοι­ νοβουλευτική του ιστορία άπό ενα συνοπτικό έγχειριδιο Από πολλές άπόψεις, η ιστορία τής άναπτυξης τών Ενωμένων Πολιτειών, συγγενεύει μέ κείνη τής έργατικής τάξης τής Ρωσίας. Δέν είναι πουθενά γραμμένο και δέν μπορεί νά στηριχτεί θεωρητικά, οτι οι άμερικανοι έργάτες θα περασουν άναγκαστικά, και γιά μιά μεγάλη περίοδο, άπό τό σχολείο τού ρεφορμισμού Ζούν και αναπτύσσονται αέ μιά άλλη περίοδο, ώριμάξουν κάτω άπό διαφο­ ρετικές συνθήκες, άπ' οτι ή έργατική τάξη τής 'Αγγλίας για παράδειγμα Δέν είναι καθόλου αίγουρο ότι οι ΕΠΑ θά είναι οι τελευταίες στήν έπαναστατική σειρά, καταδικασμένες νά φτάσουν στήν προλεταριακή έπανάστάση μετά άπό τις χώρες τής Εύρώπης καί τής 'Ασίας Είναι δυνατό νά υπάρξει μιά τέτια κατάσταση και ένας τέτιος συσχετισμός τών δυνάμεων, που η σειρά αύτή νά όλλάξει καί νά επιταχυνθεί τρομερά ό ρυθμός άναπτυξης στις Ενωμένες Πολιτείες Αλλά αύτό σημαίνει οτι είναι άναγκαίο να προετοιμαζόμαστε». («Μίλιταντ», 10 τού Μάη 1930). (σελ 26) 4 . Ά π ό τό 1926 άκόμα, ό έκδοτικός οίκος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έβγαλε έπίσημα ενα φυλλάδιο πάνω στις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες τής Ευρώπης, που έλεγε * Είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο να έχουμε μια κρι­ τική στάση άπέναντι στό άστικό— σοσιαλιστικό σύνθημα («Παν— Ευρώπη») συντρίβοντας τό άπατηλό πατσιφιστικό του περιεχόμενο, άλλά και να τού άντιτάξουμε, ταυτόχρονα, ενα ένεργητικό σύνθημα πού νά μπορεί πραγματικά να είναι ένα περιεχτικό πολιτικό σύνθημα, για τα μεταβατικά μας αιτήματα Τήν έπόμενη περίοδο, τό σύνθημα τών Ενωμένων Σοσιαλιστικών Πολιτειών τής Εύρώπης, πρέπει νά χρησιμεύσει στα εύρωποίκά Κομμουνιστικά Κόμματα, ααν περιεχτικό πολιτικό σύνθημα», (Τζων Πέπερ «Die Vereimgten Staaten des Sozialistischen Europa». αελ. 67, ’Αμβούργο 1926) Παρόλ αΰτα η Εχτελεστικη Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς και τά ευρωπαϊκά Κόμματα προβαλαν αύτό τό σύνθημα όλο καί πιό άραιά. καί τελικά τό άπόρριψαν ολοκλη­ ρωτικά. όταν τό άπαίτησαν οι άνάγκες τής φραξιονιστικής πάλης έναντια στον κύριο ύποστηριχτή τού συνθήματος — τόν Τρότσκι (σελ 30) 5. Ό ρεθιζιονισμός είναι η τάση μέαα στό σοσιαλιστικό κίνημα πού γιά πρώτη φορά έμφανίστηκε καί προωθήθηκε στά τέλη τού περασμένου αίώνα Τό 1Θ97 ό "EvTOuapvi Μπερνστάιν. ένας άπό τούς έξέχοντες ηγέτες τού Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, στενός φίλος τού Έγκελς μέχρι τό θάνατό του, έγραψε μιά σειρά άρθρα γιά τούς «Νέους Καιρούς», τό θεωρητικό όρ­ γανο τού Κόμματος, οπού έπιχειρουσε μια άναθεώρηση (revision καί άπο κεί ρεβιζιονιστές καί ρεθιζιονισμός) τής μαρξιστικής θεωρίας Στις θεαεις τού

240

Μπερνσταιν σύντομα άντεπιτεθηκαν διακεκριμμένοι μαρξιστές όπως ο Πλεχανοφ ο Πάρβους ο Καουτσκι και η Λούξεμπουργκ που υπεράσπισαν τή θέση τού έπαναστατικοϋ σοσιαλισμού Ο Μπέρνστάιν άφοϋ στή συνέχεια άπορριφτηκαν τα άρθρα του άπο τόν Καουτσκι. τόν έκδοτη τών «Νέων Και­ ρών», παρουσίασε τις άποψεις του. συστηματοποιημένες, τό 1899 ο ένα βι­ βλίο του με τόν τίτλο. «Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie» ( Εξελιχτικος Σοσιαλισμός) Ο Μπέρνστάιν άμφισβητούσε την άξια τής μαρξιστικής «Θεωρίας τής Κατάρρευσης» τού καπιτα­ λισμού. τής συγκεντροποίησης και συσσώρευσης τού κεφαλαίου, τού φθίνοντα ρολού τών μεσαίων τάξεων, τής αύξανόμενης άθλιότητας τού προλε­ ταριάτου Προτεινε σαν υποκατάστατο τής πολιτικής τής ταξικής πάλης τήν ταξική συνεργασία μέ τήν «προοδευτική» μπουρζουαζία καί άντέταξε στή διχτατορΓα τού προλεταριάτου, τό ειρηνικό πέρασμα στόν σοσιαλισμό, μέσω τής προοδευτικής διάβρωσης τού έκδημοκρατισμένου καπιταλισμού Άπόρριψε το διαλεχτικό υλισμό και είχε μιά έντονη κλίση πρός τόν νέο— καντιανό ιδεαλισμό Η Συνδιάσκεψη τού γερμανικού Κόμματός στό Άνόβερο. τόν Ό χτωβρη τού 1899. μετά τό ειδικό ραπόρτο τού Αϋγούστου Μπέμπελ, πού έπιτεθηκε στις άπόψεις τού Μπερνσταιν (ο τελευταίος, πού ζούσε στήν 'Αγγλία λόγω τών παλιών άντισοσιαλιστικών νόμων τού Βίσμαρκ. παρουσίασε τίς όπόψεις του μέσω τού Ντάβιντ) άποφάσισε με συντριπτική πλειοψηφία νό όπορριψει τίς θέσεις τού Μπέρνστάιν. διακηρύσσοντας οτι «ή μέχρι τώρα άνάπτυξη τής άστικής κοινωνίας, δεν όποτελεϊ αιτία γιά νό όλλόξει τό Κόμμα τίς βασι­ κές του άπόψεις γι' αυτήν», οτι δέν υπάρχει κανείς «λόγος νό όλλόξει τό Κόμμα ούτε τίς αρχές καί τα βασικα του αιτήματα ούτε τό όνομά του, νό γίνει δηλαδη Κομμά τής Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Μεταρρύθμισης, άντί Σοσιαλ­ δημοκρατικό Κόμμα» Η Συνδιάσκεψη τού Λούμπεκ τό 1901, καταδίκασε έπίσης τό ρεβιζιονισμό τού Μπέρνστάιν. υιοθετώντας τήν άπόφαση πού είχαν παρουσιάσει ο Μπέμπελ και ο Καουτσκι — άπόφαση. ώστόσο, πού είχαν τόσο μαλθακή ώστε νά δικαιωθούν άπόλυτα οι άνησυχίες τής άδιάλλαχτης 'Αρι­ στερής πτέρυγας, κάτω άπό τήν ηγεσία τής Λούξεμπουργκ καί τού Πάρβους Παρόλο πού καί η ίδια η Δεύτερη Διεθνής στο Συνέδριό της στό Άμστερνταμ, τό 1904. καταδίκασε τόν Μπερνσταίνισμό, με τό πέρασμα τού χρόνου γινόταν ολο και πιό φανερό οτι οι θεωρίες καί σε άκόμα μεγαλύτερη έχταση η πράξη τού ρεβιζιονισμού. άναπτύσσονταν, στήν πραγματικότητα, σέ θεωρίες καί πράξη τών περισσότερων και τών πιο σημαντικών Σοσιαλιστικών Κομμάτων στον κοσμο. Λύτη η έξέλιξη άποκορυφώθηκε μέ τήν κατάρρευση τής Δεύτε­ ρης Διεθνούς τή στιγμή πού ξεσποϋσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος Ό ρεβιζιονισμός είναι τώρα η έπισημη θεωρία τής Δεύτερης Διεθνούς, ύπογραμμενος άκόμα κι άπο τον Κάουτσκι. εναν άπό τούς πρώτους του άντίπαλους. που τυπικά διόρθωνε τον κύριο υποστηριχτή του. λίγο πριν πεθάνει. (σελ 41) 6. Τα τρία κυρία συνθήματα τών Μπολσεβίκων. Ιδιαίτερα τήν περίοδο άνάμεσα στις δυό πρώτες έπαναστάσεις, είχαν ή Δημοκρατία, τό 'Οχτάωροκαί ή Δήμευση τής Γής προς οφελος τών άγροτών Τά τρία δημοφιλή αϋτά συνθήματα, άναφέρονταν σάν «Οί Τρεις Κολώνες τού Μπολσεβικισμοϋ» καί μερικές φορές σάν «Οι Τρεις Φάλαινες τού Μπολσεβικισμοϋ», σύμφωνα μέ τόν παλιά μύθο που έλεγε ότι ο κόσμος στηρίζονταν πάνω σέ τρεις φάλαινες Οί μπολσεβίκοι άντιλαμβανονταν την πραγματοποίηση αϋτών τών συνθημάτων μόνο διαμέ­

σου τής άνατροπής τού Τσαρισμού Η πάλη πάνω σ αύτά τα τρία συνθήματα περιστρεφόταν σε μεγάλο θαθμό γύρω άπό τή διαμάχη μέ τούς λεγάμενους «λικθινταριστές» που εΐταν άντίθετοι μ αύτα τα συνθήματα και πρότειναν άντί γι αύτά. αιτήματα γιά τό δικαίωμα τής όργάνωσης. γιά τό δικαίωμα τής έλευθερίας τού λογου και τού Τυπου. κλπ. που θεωρούσαν πραγματοποιήσιμα άκομα και μέσα στα πλαίσια τού τσαρισμού, (σελ 47)

7.

Ή Αντιπολίτευση, (ή 'Αριστερή Αντιπολίτευση. Αντιπολίτευση τής Μό­ σχας. 'Αντιπολίτευση τού 1923. Μπολσεβίκοι— Λενινιστες «Τροτσκιστές») έμφανίστηκε στή Μόσχα τό 1923 γύρω άπό τά ζητήματα τής έργατικής δημο­ κρατίας στο Ρώπικο Κομμουνιστικό Κόμμα καί τού άποφασιστικοϋ ρόλου ενός κρατικού σχέδιου έκθιομηχάνισης στήν κοινωνική ζωή τής Σοβιετικής Δημο­ κρατίας Υστερα άπό μιά σκληρή καί μακρόχρονη πάλη στό Πολίτικο Γραφείο τού Κόμματος, πού στή διάρκειά της Ο Τρότσκι υποστήριξε σθεναρα την έγκαθίδρυση τής έργατικής δημοκρατίας καί την πάλη έναντια στή γραφειο­ κρατία. ο Τρότσκι συνόψισε τελικά τή θέση του ένάντιαστή θέση τής κυρίαρ­ χης τριανδρίας (Στάλιν, Ζηνόδιεφ, Μπουχαριν) σ ενα γράμμα του προς τήν Κεντρική Επιτροπή καί τήν Κεντρική Έξελεγχτική Επιτροπή, στις 8 Όχτώθρη τού 1923 Αύτό τό γράμμα υπογράφτηκε άπό 46 έξέχοντες κομμουνιστές συμπεριλαμβανομένων των Πιατάκοφ. Πρεομπραζένσκι Σερεμπριάκοφ. I Σμιρνόφ, Ά ντόνοφ — Όθσεγιένκο. Όσίνσκι. Μπουμπνόφ. Σαπρόνοφ. Β Σμιρνόφ, Μπουγκοσλάθσκι. Στούκχοφ. Γιακοθλέθα Β Κοσιορ. Ραφαέλ, Μαξιμόφσκι, Μπιελομπορόντοφ, Άλσ κι, Μουράλοφ. Ρέζιγκολτζ, Σοσνόφσκι. Βορόνσκι. Ε Μπός, Ντρόμπνις, Έλστιν. κλπ Οι Ρακόφκσι καί Κρεστίνσκι δέν ύπόγραψαν γιατί βρίσκονταν σέ διπλωματική άποστολή στό έξωτερικό Ό Ράντεκ έστειλε ένα χωριστό γράμμα πού καλοϋσε σέ συμφιλίωση μέ τόν Τρότσκι μέσα στό Πολιτικό Γραφείο Αϋτή η όμάδα τών διακεκριμένων παλιών μπολσεβίκων, σχημάτισε τή βάση καί τήν καρδιά τής Μοσχοθίτικης 'Αντιπολίτευσης τού 1923 Τό 1926, ένώθηκε μαζί της η λεγάμενη Αντιπολίτευση τού Λένιγκραντ. κάτω άπό τήν ηγεσία τών Ζηνόθιεφ— Κάμενεφ. Σοκόλνικοφ Κρούπσκαγια. Σαλούτσκι καί άλλων, πού γεννήθηκε τό 1925 σάν άποτέλεσμα τού κινδύνου πού ένοιωσαν οί έργάτες τού Λένινγκραντ, λόγω τής πολιτικής τών Στάλιν, Μπουχάριν άπέναντι στούς κουλάκους, καί λόγω τής θεωρίας τού «σοσιαλισμού σέ μιά μόνο χώρο» Σάν άποτέλεσμα τής ένωσης, δημιουργήθηκε τό Μπλόκ τής 'Α ντιπολίτευσης τών Μπολσεβίκων— Λενινιστών Τό'Μπλόκ πού συνόψισε τίς άπόψεις του στήν περίφημη «Πλατφόρμα», πού παρουσιάστηκε στό 15ο Συ­ νέδριο τού Κόμματος, τό 1927, κηρύχτηκε παράνομο άπό τό Συνέδριο. Οι πιό πολλοί άπό τούς ήγέτες τού Λένινγκραντ. μέ έπικεφαλής τόν Ζηνόβιεφ καί τόν Κάμενεφ. συνθηκολόγησαν μέ τόν Στάλιν καί ξανάγιναν δεχτοί στό Κόμ­ μα Χιλιάδες πού δέν υποτάχτηκαν, διαγράφτηκαν, φυλακίστηκαν καί έξορίστηκαν Οί γενικές άπόψεις. πού άναπτύχτηκαν άπό τήν Αντιπολίτευση, στά πέντε πρώτα χρόνια τής ύπαρξής της, έκθέτονται σ αύτό έδώ τό έργο Γιά λεπτομέρειες γύρω άπό τήν προέλευση αύτής τής ομάδας, δές τό «Άπό τόν θάνατο τού Λένιν» τού Μάξ Ήστμαν καί τό «Δέκα Χρόνια» τού Μάξ Σάχτμαν. (σελ 58)

β. Η Νέα ΟΙκονομική Πολιτική υιοθετήθηκε, μέ πρωτοβουλία τού Λένιν. άπό τό 10ο Συνέδριο τού Ρώσικου Κομμουνιστικού Κόμματος, στις άρχές τού 1921. καί παγιώθηκε στή Δέκατη Κομματική Συνδιάσκεψη, τό Μάη τής ίδιας χρονιάς Τό μεταπολεμικό έπαναστατικό κύμα στήν Εύρώπη. όχι μόνο είχε 242

κοπάσει, ιδιαίτερα μετά τήν άποτυχία τής Κόκκινης έπέμβασης στή Βαρσοβία, άλλα και είχαν δξυνθεϊ σε σημείο ρήξης οι σχέσεις μέ τήν άγροτιά στήν Ρωσία Οι έξαιρετικά αυστηροί κανονισμοί τού λεγάμενοι Πολεμικού Κομμου­ νισμού (έπίταξη και δήμευση τών σιτηρών τού άγρδτη), συνοδευόμενοι άπδ τήν κατάρρευση τής βιομηχανίας σά συνέπεια τών καταστροφών τού έμφύλιου πόλεμου (η βιομηχανική παραγωγή τού 1920 είταν τδ 18% τού προπο­ λεμικού έπίπεδου. στήν βαριά βιομηχανία ιδιαίτερα, ή κατάσταση είταν πολύ χειρότερη) είχαν προκαλέσει τρομερή ένταση στή συμμαχία έργατών καί άγροτών Τό 10ο Συνέδριο συνήλθε στή διάρκεια τής έξέγερσης τής Κροστάνδης. πού άντανακλούσε τήν έντονη δυσαρέσκεια τής άγροτιάς Ο Λένιν πρότεινε νά άντικατασταθεϊ η έπίταξη, μέ τό φάρο σέ είδος Νά έπιτραπεϊ στον άγροτη νά διαθέτει τό πλεόνασμά του μέσα στά όρια τού τοπικού έμπορίου Νά έπιτραπεϊ. σέ περιορισμένη έχταση. ή άνάπτυξη τών καπιταλι­ στικών παραχωρήσεων καί τού κρατικού καπιταλισμού, στή βάση τού ότι ο κρατικός καπιταλισμός είταν μιά άνώτερη οικονομική μορφή άπό αύτήν πού έπικρατούσε στό μεγαλύτερο τμήμα τής άγροτικής Ρωσίας Η ύποχώρηση ιιου σάλπισε ο Λενιν, είχε σάν σκοπό να πάρει ή Ρωσία μιά άνάσα, πού στή διάρκειά της, περιμένοντας τήν άποφασιστική βοήθεια τής Εϋρωπαικής Ε­ πανάστασης, βά μπορούσε να ξαναχτίσει τις βιομηχανίες της. νά τις ηλεκτρο­ φωτίσει, νά τις έκσυγχρονίσει καί νά έγκαθιδρύσει μιά άρμονικότερη σχέση μέ τή μάζα τού πληθυσμού — την άγροτια Ο καπιταλισμός στή βιομηχανία καί στή γεωργία, θά άποχτούσε ένα σημαντικό πεδίο δυνατοτήτων άνάπτυξης, μέ την προϋπόθεση, όμως, ότι τδ έργατικδ κράτος θά διατηρούσε τόν έλεγχο τών λεγόμενων «διευθυντικών κορυφών», δηλαδή τών έθνικοποιημένων βασι­ κών βιομηχανιών, τού κρατικού τραπεζικού συστήματος, τής έθνικοποίησης τής γής. τού μονοπώλιου τού έξωτερικού έμπορίου Ή Νέα Οικονομική Πολιτική. (ΝΕΠ). παρά τούς έγγενείς κινδύνους καπιταλιστικής παλινόρθωσης, διευκό­ λυνε πολύ, όχι μόνο τήν έπανεγκαθίδρυση καλών σχέσεων μεταξύ τών έρ­ γατών και τών άγροτών. άλλά καί τήν άνοικοδόμηση τής βιομηχανικής ζωής στη Ρωσία, (σελ 58) 9. Τό άρθρο αύτο βρίσκεται στδ «Jahrtouch fur Sozialwissenschaft und Sozialpolitik», που έχει έκδοθεί άπο τδν Δρ. Λούντθιχ Ρίχτερ, Ζυρίχη 1879 σελ 54-75, μέ τίτλο «Τό άπομονωμένο Σοσιαλιστικό Κρότος» τού Q V(ollmar) Προβάλλόντας αύτη την άποψη, ο Βδλμαρ, διακεκριμένος έκπρόσωπος. στην έποχή του. τής δεξιάς πτέρυγας τής Γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας, έγραφε «Πι­ στεύω, και θά προσπαθήσω νά τό άποδείξω στις έπόμενες σελίδες, ότι ή ιστορική νίκη τού σοσιαλισμού όχι μόνο είναι πιθανότερο νά προηγηθεϊ, ιστο­ ρικά, α ενα μόνο κράτος, άλλά καί οτι τίποτε δέν μπαίνει έμπόδιο στήν ύπαρ­ ξη καί την εύημερια ένός άπομονωμένου σοσιαλιστικού κράτους», (σελ 55), (σελ 61) 10· Η 'Επιτροπή Κρατικού Σχεδιασμοϋ («Gosplan») είναι ένα έθνικό σώμα έπιφορτισμένο μέ την σύνταξη, τδν συντονισμό καί τήν έπεξεργασία τών μονοετών καί πενταετών σχεδίων γιά τήν έκβιομηχάνηση τής Σοβιετικής Ε­ νωσης Είναι, βασικά, μιά τεχνική έπιτροπή, άποτελούμενη άπδ κομμουνιστές και μή-κομμουνιστές, που τό γενικό άποτέλεσμα τής δουλιάς της έγκρίνεται άπό τό Πολιτικό Γραφείο τού Κομμουνιστικού Κόμματος, πού έχει καί τό θέτο πάνω στά συμπεράσματά της (σελ 64) 243

11. «Smychka», ρωσική λέξη πού σημαίνει συμμαχία ή ένωση, καί χρησιμο­ ποιείται πλατιά στή ρωσική πολιτική ορολογία, άναφερόμενη στή συμμαχία άνάμεσα στήν έργατική τάξη καί τή μάζα τής άγροτιάς Ο Λένιν καί οί Μπολ­ σεβίκοι έδιναν μεγάλη έμφαση στήν άνάγκη τής διατήρησης αυτής τής συμμαχίας, γιά όσο καιρό, τουλάχιστον, ό σοσιαλισμός δέ θά είχε άκόμα έγκαθιδρυθεΐ, καί, κατά συνέπεια, οι τάξεις — καί δώ περιλαθαίνεται καί η άγροτια— δέ θά είχαν καταργηθεϊ Η «smychka» θεωρούνταν λοιπόν, ένα άπά τα κυρία στηρίγματα τής διχτατορίας τού προλεταριάτου στή Ρωσία (σελ 67) 12. Στήν έποχή τού Λένιν τά Συνέδρια τής Τρίτης Διεθνούς γίνονταν κατα μέσο ορο μία φορά τά χρόνο, παρά τήν έξαιρετικά δύσκολη έσωτερικη και έξωτερική κατάσταση τής Σοβιετικής Δημοκρατίας Τά 1ο Συνέδριο έγινε τά Μάρτη τού 1919 Τά 2ο τόν Ιούλη τού 1920 Τό 3ο τόν Ίούνη τού 1921 Κοι το 4ο Συνέδριο τάν Νοέμβρη τού 1922 Οταν ο Λένιν άποχώρησε άπά τήν ηγε­ σία, τά διαστήματα άνάμεσα στά Συνέδρια αρχισαν νά αύξάνονται σταθερά "Ετσι τά 5ο Συνέδριο έγινε τάν Ιούνη τού 1924 Άπ ά τότε, πέρασαν τέσσερα χρόνια μέχρι νά συγκληθεί τά 6ο Συνέδριο τον Ίούνη τού 1928 Η παράγρα­ φος 8 τού άρθρου II τού Καταστατικού τής Κομμουνιστικής Διεθνούς που υιοθετήθηκε στά Συνέδριο τού 192Θ. έλεγε καθαρά οτι «Το Παγκόσμιό Συ­ νέδριο θά αυγκαλεϊται μιά φορά κάθε δύο χρόνια- Παράλ αύτα τά 7ο Συνέ­ δριο δέν συνήλθε παρά τάν Αύγουστο τού 1935 στή Μόσχα, δηλαδή πάνω άπά έφτά χρόνια μετά τά 6ο Συνέδριο Καμία έπίσημη έξήγηση δέν δόθηκε ποτέ γι αυτή τήν κατάφωρη παραβίαση, άπά τήν ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς, τού Καταστατικού πού ή ίδια υιοθέτησε τό 1928 (σελ 79) 13. Στίς συμπερασματικές παρατηρήσεις του πάνω στά ραπόρτο «Τό Μπλόκ τής Αντιπολίτευσης κοί ή Εσωκομματική Κατάσταση», στό 15ο Συνέδριο τού ΚΚΣΕ, τόν Νοέμβρη τού 1926, ο Στάλιν άναφέρθηκε στό πρώτο Σχέδιο τού Φ Έ γκελς τού «Κομμουνιστικού Μονιφέστου» που στή συνέχεια έκδόθηκε μέ τί­ τλο «Grundsatze des Kommunismus» Ο "Εγκελς παραθέτοντας τά σημεία τού προγράμματος τού κομμουνιστικού κόμματος τής έποχής του, πού ή πραγμά­ τωσή τους θά οδηγούσε στή νέα τάξη, τόνισε ότι αύτά τά σημεία δέ θά μπο­ ρούσαν νά πραγματοποιηθούν όλοκληρωτικά παρά μόνο κάτω άπά συνθήκες προλεταριακής έπανάστασης, καί τής νίκης της σέ μιά σειρά χώρες Παρα­ θέτοντας αύτά τά σημεία, ο Στάλιν δοκίμασε νά στηρίξει τή θεωρία του «τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα- μέ τό έπιχείρημα ότι ή Σοβιετική Ρωσία είχε πραχτικά φέρει αέ πέρας όλα αύτά τά σημεία «Αυτό, σύντροφοι, είναι τό

πρόγραμμα τής προλεταριακής έπανάστασης, όπως έκτέθηκε άπά τόν Έγκελς στίς «Βασικές Αρχές τού Κομμουνισμού». Βλέπετε ότι τά έννέα δέκατα αυτού τού προγράμματος τά έχει ήδη φέρει σέ πέρας ή έπανάστάσή μας. Ο Έγκελς είπε ότι μέ τό παραπάνω πρόγραμμα, ή προλεταριακή έπανάσταση δέν θά μπορούσε νά πετύχει σέ μιά μόνη χώρα Τά γεγονότα, όμως, δείξανε ότι, κάτω άπά τις νέες συνθήκες τού Ιμπεριαλισμού, μιά τέτια έπανάστάση, έχει κιόλας όλο κληρωθεί στά πιό βασικά της σημεία, αέ μιά μόνη χώρα, γιατί έχουμε ήδη φέρει σέ πέρας τά έννέα δέκατα αυτού τού προγράμματος στή χώρα μας-, <« Αντοπόκριση Διεθνούς Τύπου», Τομ 6ος.No 78. 25 Νοέμ 1926, σελ. 1350), (σελ. 83)

14. Ή Διεθνής 'Οργάνωση 'Εργατών ή ή 1η Διεθνής, ιδρύθηκε στό Σαίν Μαρτέν Χώλ, στό Λονδίνο, στίς 28 τού Σεπτέμβρη 1864, άπό άντιπροσώπους

244

βρεταν νικών συνδικάτων, γαλλικών έργατικών δργανώσεων, άπδ 'Ιταλούς Ματσινιστές. καί διάφορους Πολωνούς καί Γερμανούς Ό Κάρλ Μάρξ πήρε μέρος στο Συνέδριο, έγινε μέλος τού πρώτου Γενικού Συμβούλιού της καί εγραψε τό σχέδιο γΓά τό πρώτο δημόσιο κάλεσμά της. Ό Μάρξ καί όΈ γκελς όχι μόνο την υποστήριξαν, παρά τήν έτερογενή σύνθεσή της. άλλά καί μέ τή δύναμη τής έπιμονής τους καί χάρη στήν άσυναγώνιστη πνευματική τους άνωτεροτητα, γρήγορα έγιναν οι ηγέτες καί οί έκπρόσωποί της Η ήττα, όμως, τής Κομμούνας τού Παρισιού τό 1Θ71. εΐταν τό προμήνυμα τής κατάρρευσης τής Πρώτης Διεθνούς, πού έπιταχύνθηκε άπό τήν όλο καί πιό βίαια σύγ­ κρουση άνάμεσα στούς όπαδούς τού Μάρξ καί ατούς ύποστηριχτές τού Ρώ­ σου άναρχικού. Μικαέλ Μπακούνιν Μ Συνδιάσκεψη τής Διεθνούς στή Χάγη το 1872 σφραγίστηκε άπό τή νίκη τών μαρξιστών ένάντια στούς μπακουνικους. καί άποφάσισε νά μεταφέρει τήν έδρα τής Διεθνούς στις Ενωμένες Πο­ λιτείες, όπου καί έγινε τό τελευταίο Συνέδριό της στις 15 τού Ιούλη 1Θ76 στή Φιλαδέλφεια Οι μπακουνικοί συνέχισαν γιά μεγαλύτερο χρονικό διάστημα πιστεύοντας οτι έκεΐνοι άποτελούσαν τη Διεθνή "Εκαναν μερικά άγονα Συνέδρια, καί τελικά διαλύθηκαν καί αύτοί (σελ 92) 15. Σέ άντίθεση μέ τήν ξεκάθαρη έπαναστατική τάση τής 1ης Διεθνούς, καί τόν συγκεντρωτικό της χαραχτήρα, η 2η Διεθνής είταν μιά χαλαρή όργάνωση έθνικών σοσιαλιστικών κομμάτων κάθε είδους Σάν χρόνος τής ίδρυσής της είναι γενικά παραδεχτό τό 1889 όταν η γαλλική καί ή γερμανική μαρξιστική ομάδα, μαζί μέ μερικές άλλες, συγκεντρώθηκαν σ' ένα Συνέδριο στό Παρίσι Τό Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο, τό μόνο κεντρικό όργανο τής 2ης Διε­ θνούς. ιδρύθηκε μόλις τό 1900 μέ κεντρικά γραφεία στις Βρυξέλλες Τό υψηλότερο έπαναστατικό σημείο τής 2ης Διεθνούς εΐταν τό Συνέδριο τού "Αμστερνταμ τό 1904, όπου πραγματικά καταδικάστηκαν ό ρεβιζιονισμός τού Μπερνστάιν καί ο μινιστεριαλισμός τών Μιλεράν— Ζωρές Παρά τις τυπικές καταδίκες και τήν άναγνώριση τού έπαναστατικού μαρξισμού, ή πράξη καί η θεωρία τού ρεφορμισμού κέρδιζαν βαθμιαία τό πάνω χέρι στή Δεύτερη Διεθνή καί έφτασαν στό θριαμβευτικό άπόγειό τους, δταν ξέσπασε ό Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος καί η Διεθνής διαλύθηκε στά έθνικά συστατικά της μέρη, που τά περισσότερα υποστήριξαν τόν Ιμπεριαλιστικό πόλεμο Μετά τόν πόλεμο καί τόν σχηματισμό τής 3ης Διεθνούς, έγιναν προσπάθειες νά ξα­ ναζωντανέψει η 2η Διεθνής Αύτό κατορθώθηκε τελικά τό 1923 στό Αμβούρ­ γο. οπού η Διεθνής τών άκρως ρεφορμιστικών κομμάτων ένοποιήθηκε μέ τή λεγάμενη -Διεθνή τής Βιέννης», στήν όποια ήγούνταν ή αυστριακή Σοσιαλ­ δημοκρατία. πού είχε μείνει έξω καί άριστερά τών βασικών εύρωπάίκών σο­ σιαλιστικών κομμάτων. Η ένοποίηση τού Αμβούργου πραγματοποιήθηκε στή βάση τών κλασικών ρεφορμιστικών θέσεων (σελ 92) 16. Η Κομμουνιστική ή 3η Διεθνής, ιδρύθηκε άπό τό Συνέδριο πού έγινε στή Μόσχα τό Μάρτη τού 1919, υστέρα άπό τό κάλεσμα τών Κομμουνιστικών Κομ­ μάτων τής Ρωσίας, τής Πολωνίας, τής Λεττονίας, τής Ούκρανίας καί άλλων Ο άντιπρόσωπος τών γερμανών Κομμουνιστών ( Ενωση Σπάρτακος), μέ έντολή τού Κόμματός του έφερε άντιρρήσεις στήν άμεση ίδρυση τής Διεθνούς, στή βάση ότι εΐταν πρόωρη καί ότι ή άντιπροσώπευση στή Μόσχα είταν έλλιπής Παρόλ αύτά η Διεθνής ιδρύθηκε σάν τό «γενικό έπιτελεϊο τής Παγκόσμιας Επανάστασης». καί ο - κληρονόμος τής 1ης Διεθνούς», δεχόμενη σάν άρχές τις άρχές έκεΐνες πού έκλαίκευσαν μετά τή νίκη τους οί ρώσοι μπολσεβίκοι 245

Η άντιπροσωπευση σ αύτό τό Συνέδριο έϊταν πραγματικά άσημαντη. άν έξαιρεθοΟν τό ρωσικό καί τό γερμανικό Κόμμα Όμως, τήν έποχή τού 3ου Συ­ νεδρίου της, τό 1921, η νέα Διεθνής είχε κερδίσει την πλειοψηφία τού γαλ­ λικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, τού Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμ­ ματός τής Γερμανίας, τής τσέχικης Σοσιαλδημοκρατίας, τού νορβηγικού Ερ­ γατικού Κόμματος, τού βρεταννικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, τού άμερικάνικου Σοσιαλιστικού Κόμματος καί όξιόλογες μειοψηφίες σοσιαλιστικών κομ­ μάτων. όπως τής Ιταλίας, τής Ισπανίας κλπ (σελ 92)

17. Ο όναρχισμός είναι η βεωρια τής κοινωνικής όργάνωσης πού βασίζεται πάνω σέ έλεύθερες, αυτόνομες, χαλαρά συνδεμένες κοινότητες ισότιμων πα­ ραγωγών. πού έκλαΐκευσαν οι Μικαέλ Μπακούνιν καί ο Πίτερ Κροπότκιν Ό π οιες κι άν είναι οι διαφορές μέσα στις γραμμές τών όναρχικών, η γενική τους διάφορά όπό τό μαρξισμό είναι ή όντίθεσή τους σέ κάθε κοινοβουλευ­ τική δραστηριότητα, σέ κάθε πολιτικό κόμμα, σέ κάθε συγκεντρωτικό ή «αυ­ ταρχικό» πολιτικό καί κυβερνητικό σώμα, όκόμα καί κατά τή διάρκεια τής έπανάστασης όταν οί έξενερμένοι άντιμετωπίζουν τήν όνόγκη τής συντονισμέ­ νης όντίστασης στήν όντεπανόσταση Ο έπαναστατικός συνδικαλισμός, μιό έκδήλωση άναρχισμοϋ στόν συνδικαλιστικό τομέα (ιδιαίτερα στή Γαλλία καί τήν 'Ισπανία καί ώς ένα μέρος στις 'Ενωμένες Πολιτείες μέ τή μορφή τών I Μ Μ.), είναι όντίθετος έπίσης στήν κοινοβουλευτική δραστηριότητα καί σέ όλα τά πολιτικό κόμματα καί τονίζει τήν «πλήρη άνεξαρτησία» τών συνδικά­ των (γαλλικά συνδικάτα) καί τήν άντίληψη ότι είναι άναγκαία καί άρκετά στήν πάλη τής έργατικής τάξης γιό νό χειραφετηθεί όπό τόν καπιταλισμό, πού πρέπει νά άντικατασταθεί όπό ενα μή κερδοσκοπικό κοινωνικό σύστημα διοικούμενο όπό τό σωματεία ή τό έργοστασιακά συνδικάτα. Ό έποικοδομητικός σοσιαλισμός όγκαλιόζει τις όντιλήψεις πού όνόπτυξε η άκρα Δεξιό πτέρυγα τής 2ης Διεθνούς (Μακντόναλντ, Βαντερβέλντε, Οϋέλς) γιό τό βαθμιαίο, μή βίαιο πέρασμα τού καπιταλισμού στό σοσιαλιστικό σύστημα, μέ τήν όποφυγή τής ταξικής πάλης καί μέ τή «διάβρωση» τού καπιταλιστικού κρατικού μηχα­ νισμού. Ο συντεχνιακός σοσιαλιαμός είναι μιά άντίληψη που άναπτύχτηκε κυρίως στήν 'Αγγλία (όπό τούς Χόμπσον, Κόουλ κλπ.) σύμφωνα μέ τήν οποία η «κοινότητα θά έχει τήν ίδιοχτησία τών μέσων παραγωγής, άλλα τά συνδικάτα πρέπει νά άναγνωριστούν όριστικά άπό τό κράτος, σάν φυσικοί έλεγχτές τής βιομηχανίας», δηλαδή τό «έκδημοκρατισμένο κράτος» θά έχει τήν ίδιοχτησία τών μέσων παραγωγής στό όνομα τών «καταναλωτών» μέ τή συνεργασία τού έθνικού κοινοβουλίου τών «Συντεχνιών» όλων τών κλάδων καί έπαγγελματων, πού θά έχτελούν διοικητικές λειτουργίες (σελ 93) 18. Η έξέγερση τής Εσθονίας εΐταν ένα πούτς. δηλαδή στήν κυριολεξία μιά συνωμοτική περιπέτεια πίσω όπό τις πλάτες τών μαζών Νωρίς τό πρωί τής 1ης τού Δεκέμβρη 1924, συνολικά 227 ένοπλοι κομμουνιστές συγκεντρώ­ θηκαν σέ προκαθορισμένα σημεία στήν πρωτεύουσα Ρεβάλ γιό νό έπιτεθούν στή σχολή άξιωματικών, στις όποθήκες όπλων, στό άεροδρόμιο. στό σιδηρο­ δρομικό σταθμό, σέ κυβερνητικό κτίρια, κλπ Η έπίθεση άρχισε στις 5 15 π μ . καί στις 9 τό ίδ ιο πρωί τό πραξικόπημα είχε ολοκληρωτικό συντρίβει όπό τις κυβερνητικές δυνάμεις. « Αποφασιστικό ρόλο στήν έκβαση τής έξέγερσης έ­ παιξε τό γεγονός ότι ο I μικρές όμάδες τών έπαναστατών έργα τών. πού εΐταν στρατιωτικά όργανωμένες, κάλεσαν σέ έξέγερση. άλλά έμειναν άπομονωμένες άπό τή μάζα τοϋ προλεταριάτου.. Ή έργατική τάξη τοϋ Ρεβάλ, στό μεγα­ 246

λύτερο μέρος της, παράμεινε άπλά άδιάφορος θεατής στή μάχη», (Α Νόυμπεργκ «"Ενοπλη Εξέγερση», Λονδίνο) Στή Βουλγαρία, τό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε μείνει έντελώς «ουδέτερο», τό Σεπτέμβρη τού 1923, όταν η άκροδεξιά τού Τσανκόφ όνάτρεψε τή «ριζοσπαστική» κυβέρνηση τού όγροτικοϋ ηγέτη Σταμπουλίνσκι Χόνοντας κυριολεχτικό τήν ευκαιρία νό έπέμβει ένεργητικά στήν πάλη, τό Κομμουνιστικό Κόμμα δέχτηκε τήν έπίδραση τυχοδιωχτικών διαθέσεων πού στήν πιό άπελπισμένη τους έκφραση πήραν τή μορφή πράξεων άτομικής τρομοκρατίας Ή δολοφονία διάσημων άντιδραστικών καί. τελικά, η άνατίναξη τού καθεδρικού ναού τής Σόφιας, τόν Απρ'ιλη τού 1925. εϊταν μερικά άπό τά σημάδια τής άντίδρασης τών έπαναστατών πού, άγαναχτισμένοι άπό τήν παθητικότητα καί τόν όπορτουνισμό τών βουλγάρων κομ­ μουνιστών ηγετών τήν κρίσιμη περίοδο τού 1923, άποπροοανατολισμένοι. προσπαθούσαν νά έπανορθώσουν μέσω τής άτομικής δράσης Γιά τήν έξέγερση τής Καντώνας. τόν Δεκέμβρη τού 1927, δές τή Σημείωση 54 (σελ 94) 19. Στό ραπόρτο του στό 15ο Συνέδριο τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής Σοβιετικής Ενωσης, τό Νοέμβρη τού 1926, ο Στάλιν είπε «Πώς βλέπανε οι προηγούμενοι μαρξιστές αύτό τό ζήτημα (τής δυνατότητας τού σοσιαλισμού σέ μιό μόνη χώρα) στή δεκαετία τού '40 τού περασμένου αίύνα, γιά παρά­ δειγμα, καί στή δεκαετία τού '50 καί τού '60, Εκείνη τήν έποχή δέν είχε άκόμα πραγματοποιηθεί ή μονοπωλιακή άνάπτυξη τού καπιταλισμού, δέν είχε άκόμα άνσκαλυφτεϊ ό νόμος τής άνιαόμερης έξέλιξης τού καπιταλισμού, καί έτσι, τό ζήτημα τής νίκης τού σοσιαλισμού σέ μιά χώρα δέν εϊταν τόσο σημαντικό όσο είναι σήμερα Ό λοι οι μαρξιστές, άπό τόν Μάρξ καί τόν Έ γκελςκαί μετά, εϊταν τότε τής γνώμης οτι είναι άδύνατο ό σοσιαλισμός νά είναι νικηφόρος σέ μιά μόνη χώρα. Θεωρούσαν άναγκαϊο νά γίνει ή έπανάστάση ταυτόχρονα σέ με­ ρικές χώρες, τουλάχιστο σέ μερικές άπό τις πιό άναπτυγμένες καί πολιτισμέ­ νες χώρες Και γιά κείνη τήν έποχή αύτό εϊτον σωστό», (« Ανταπόκριση Διεθνούς Τύπου», Τόμ 6ος. No 77. 20 τού Νοέμβρη 1926, σελ 1320), (σελ. 96) 20. Στούς πρώτους μήνες τού 1918, ό Μπουχόριν καί ή όμάδα του άντιτάχτηκαν, στή βάση άρχών, στήν ϋπογραφή τής συνθήκης τού Μπρέστ— Λιτόβσκ μέ τούς γερμανούς Ιμπεριαλιστές, καί πρότειναν τή συνέχιση τού έπαναστατικού πολέμου μέχρι τό τέλος Οι Αριστεροί Κομμουνιστές, πού όνάμεσά τους εϊταν καί οι Ρόντεκ, Κρεστίνσκι, Όσίνσκι, Σαπρόνοφ, Γιάκοβλεφ, Μ Ν Ποκρόβσκι, Πιατάκοφ. Πρεομπραζένσκι, Β. Σμιρνόφ, Μπούμπνοφ, ό Γιαροσλόβσκι καί άλλοι, έκδίδανε ένα δικό τους περιοδικό (τόν «Κομμου­ νιστή τής Μόσχας») στό οποίο έπιτίθενταν μέ βιαιότητα ένάντια στόν Λένιν καί τούς οπαδούς του γιατί είχαν τάχα προδόσει τήν έπανάσταοη στούς Γερ­ μανούς καί τούς κουλάκους. Ό Μπουχόριν, όχι μόνο έγραφε ότι ή σοβιετική κυβέρνηση εϊταν (μετά τό Μπρέστ— Λιτόβσκ) ένα φάντασμα, μά καί είχαν φαίνεται, έπεξεργαστεΐ σχέδια, μαζί μέ τούς Αριστερούς Σοσιαλεπαναστάτες, πού κι αύτοι εϊταν κατά τής υπογραφής τής συνθήκης, οί Αριστεροί Κομμου­ νιστές νά φυλακίσουν τόν Λένιν, νό συγκροτήσουν ένα νέο Συμβούλιο Επί­ τροπων τού Λαού καί νά ξεκινήσουν έναν έπαναστατικό πόλεμο ένάντια στούς Γερμανούς Έ να γράμμα πού δημοσιεύτηκε στήν «Πρόβδα», στις 21 τού Δεκέμβρη 1923, άπό έννιό πρώην ήγέτες τών Αριστερών Κομμουνιστών, στηρίζει αύτό τόν ισχυρισμό, έξιστορώντας τις συναντήσεις πού είχαν οι Σοσιαλεπαναστατες Κάμκοφ καί Πρόσιαν μέ τόν Ρόντεκ καί τόν Πιατάκοφ τό 1918 μέ στόχο τήν άπομάκρυνση τού Λένιν καί τήν έγκαβίδρυση μιας πιό 247

« Αριστερής» κυβέρνησης Παρόλο πού. όπως δείχνει αυτό τό περιστατικό, η σύγκρουση εϊταν όξύτατη. η όντίθεση στό Μπρέστ— Λιτοβσκ έξαφανίστηκε μέσα ο ενα χρόνο (σελ 104)

21. Τό κάλεσμα τού γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, τό Μάρτη τού 1921, σέ ένοπλη έξέγερση γιά τήν κατάληψη τής έξουσιας. σέ συνδυασμό μέ τούς άγώνες στήν κεντρική Γερμανία. εϊταν η άμεση έκδήλωση τής λεγάμε­ νης «θεωρίας τής έπίθεαης», πού οι κύριοι έμπνευστές καί θεωρητικοί της στήν Κομμουνιστική Διεθνή εϊταν ο Μπουχαριν καί ο ενα μικρότερο κάπως βαθμό ο Ζηνόβιεφ Η ηγεσία τού Κομμουνιστικού Κόμματός, όχι μονο έσπρωξε τα μέλη της σε μια όπο τά πριν καταδικασμένη άσκοπη στρατιωτική έπιχείρηση μιάς μικρής μειοψηφίας τής έργατικής τάξης, άλλα και δήλωσε άμέσως μετά τήν κατάρρευση τής ένοπλης έξέγερσης τού Μάρτη όΐι μέ τήν πρώτη εύκαιρια θα έπαναλαβει την έπιχείρηση Αυτές οι έπιχειρησεις. διακήρυξαν οι υπέρ— άριστεριστές. ήλεκτρίζουν τήν έργατικη τάξη καί θά την κανουν νά κινητοποιείται κάθε φορά καί μέ μεγαλύτερη δύ­ ναμη μέχρι πού νά άνατρέψει τήν καπιταλιστική κυριαρχία. «~Αν ρωτήσει κανείς τί τό πραγματικά καινούργιο υπάρχει στήν έπιχείρηση τού Μάρτη, πρέπει νά άπσντήσσυμε άκριθώς αύτό πού κατακρίνουν οι άντίπαλοί μας, δηλ οτι τό Κόμμα μπήκε στήν πάλη χωρίς νά ένδιαφερθεί γιά τό ποιός θά τό άκολουθήσει», (Α Μάσλοβ « Η Διεθνής», Βερολίνο. 1921, σελ 254) «Ή έπι­ χείρηση τού Μάρτη αάν άπομονωμένη έπιχείρηση τού Κόμματος θά εϊταν — καί μ ' αυτήν τήν έννοια έχουν δίκιο οι άντίπαλοί μος— ένα έγκλημα έναντια στό προλεταριάτα 'Αλλά ή έπίθεαη τού Μάρτη αάν μια εισαγωγή σέ μιά σειρά διαρκώς άνώτερες έπιχειρήαεις. εϊταν μιά πράξη άπελευθερωσης», (Α Ταλχάιμερ· «Ταχτική καί Οργάνωση τής Έπαναστατκής Επίθε­ σης», Βερολίνο 1921, σελ 6). «Τό σύνθημα τού Κόμματος, λοιπόν, δέν μπορεί παρά νά είναι- έπίθεαη, έπίθεαη μέ κάθε θυσία, μέ όλα τά μέσα, αέ κάθε κατάσταση πού προσφέρει σοβαρές δυνατότητες για έπιτυχία». Τό 3ο Συνέ­ δριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, άντιμέτωπο μ αύτό τό πρόβλημα, βρέθη­ κε στά πρόθυρα σχεδόν μιάς διάσπασης Η πτέρυγα τού Μπουχάριν υπο­ στηρίχτηκε άπό τήν πλειοψηφία των άντιπροσώπων καί τών ηγετών, καί δώ περιλαβαίνονται ο Πέπερ (Πογκάνι) καί ο Ρακόζι. που είχε κατευθύνει την έπιχείρηση τού Μάρτη, ό Μπέλα Κούν, ο Μούντζενμπεργκ. ο Ταλχάιμερ, ο Φρέλιχ, οι περισσότεροι Ιταλοί, κλπ Ο Λένιν. πού τοποθέτησε έπιδειχτικα τόν εαυτό του στή «δεξιά πτέρυγα τού Συνεδρίου». άπείλησε μέ διάσπαση άν υπερίσχυαν σι υπσστηριχτές τού Μπουχάριν καί τής «έπίθεαης» Μέ τήν υπο­ στήριξη τού Τρότσκι, καί διαμέσου τού Ράντεκ, πού έπαιζε τό ρόλο τού συμ­ φιλιωτή, ο Ζηνόβιεφ καί ό Μπουχάριν μειοψήφισαν στή ρώσικη άντιπροσωπία. μέ άποτέλεσμα νά υπερισχύσουν, τελικά, οι άπόψεις τού Λένιν Οι θέσεις τού 3ου Συνεδρίου καί τό σύνθημα «Πρός τίς μάζες!» πού είσήγαγε τήν εύρεία πολιτική τού ενιαίου μετώπου πού υιοθετήθηκε λίγο άργότερα. εϊταν ένα άποφασιστικο χτύπημα ένάντια ατούς άριστεριστές καί γιά μιά ορισμένη περίοδο θάλανε, ούσιαστικα. τέλος στις πουτσιστικές διαθέσεις στή Διεθνή (σελ 104) 22. Ή έπανασταση στή Φινλανδία, πού άρχισε στά μέσα τού Γενάρη τού 1918. συντρίφτηκε τελικά τόν 'Απρίλη τού ίδιου χρονου Οί έπαναστάτες εϊταν συγ­ κεντρωμένοι στό Νότο (Χέλσιγκφορς. Βίμποργκ). οι άντεπαναστάτες στο Βορά Οι τελευταίοι νίκησαν μέ τή βοήθεια τών γερμανικών, σουηδικών καί 248

ρωσικων Λευκών δυνάμεων Οι γερμανικές δυνάμεις. 20 000 άντρες κάτω άπό τη διοίκηση του στρατηγού Μάνερχαιμ, άφησαν όνομα είδικά γιά τήν πλατιά Λευκή Τρομοκρατία που έξαπολυσαν στή συνέχεια Οι σοσιαλιστές ηγέτες τής έπαναστσης κήρυσσαν τόν πατσιφισμό καί τη νομιμότητα στους έργάτες καί δέν πήραν κανένα μέτρο άπ αυτά που είχαν έξασφαλίσει την έπιτυχία τής μπολσεβίκικης έπαναστασης στη γειτονική Ρωσία Ο Κουζίνεν. ένας άπό τους φινλανδούς ηγέτες, μπόρεσε νά ξεφύγει άπό τήν τρομοκρατία δραπετεύον­ τας στή Ρωσία Αργότερα έγινε ένας άπό τούς βασικούς υπαλλήλους τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Με τήν άφιξή του στή Ρωσία, έγραψε ένα «δοκίμιο αυτοκριτικής - μετά όπό τή συμβουλή του Λένιν. στό όποιο κατάκρινε τολμηρά τή δίκη του συμπεριφορά όπως και τή συμπεριφορά τών άλλων ηγετών «Εμείς που καλπικα άποκαλούσαμε τόν έαυτό μας «μαρξιστή-, δέ θέλαμε μιά έπαναστατικη κινητοποίηση και χωρίς έμάς οί «έπαναστότες- τής Κεντρικής Ομοσπονδίας τών συνδικάτων δέ θα κινητοποιούνταν... Στην πραγματικότητα, είμαοταν «σοσιαλδημοκράτες- κι οχι «μαρξιστές- Σάν τέτιοι, υιοθετήσαμε τήν άποψη μιας ειρηνικής καί σταδιακής ταξικής πάλης, μέ κανέναν τρόπο έπαναστατική Δέν πιστεύαμε στήν έπανάσταση, δέ δίναμε καμιά έλπίδα σέ αύτήν καί δέν τήν έπιδιώκαμε Μ' αύτή τήν έννοια εϊμασταν κλασικοί σοσιαλ­ δημοκράτες- (Ο Β Κουζίνεν «Ή Επανάσταση στή Φινλανδία, Δοκίμιο Αυ­ τοκριτικής έπάνω σταύς 'Αγώνες τού 1918», Πετρούπολη. 1920, σελ 12), (σελ 109) 23. Ά π ο τον Λουι Όγκούστ Μπλανκί, τόν γάλλο έπαναστότη τού 19ου αίώνα, που στάθηκε στήν ακρα άριστερή πτέρυγα του θυελλώδικου παρισινού κι­ νήματος τών ημερών του Σέ άντίθεση μέ τό μαρξισμό. 6 μπλανκισμός εΐταν υπέρ ενός έπαναστατικοϋ κινήματος όργανωμένου συνωμοτικά καί πού θά οδηγούνταν όπό μια μικρή δραστήρια μειοψηφία πού, χωρίς νά βασίζεται σέ ενα πλατύ κίνημα τής έργατικής τάξης, θά καταλάμβανε τήν έξουσια μ' ένα καί μόνο ξαφνικό χτύπημα, καί. άφού θά έγκαθίδρυε μιά διχτατορία τού προλε­ ταριακού κόμματος, θά έγκαινίαζε τό νέο κοινωνικό σύστημα διαμέσου τών κομμουνιστικών μέτρων πού θά διάταζε η έπαναστατική κυβέρνηση Ο Λένιν. που κατηγορήθηκε τό 1917 γιά μπλανκισμό. άκόμα κι άπό πολλούς κομμα­ τικούς φίλους του. άσχολήθηκε πολύ στα γραπτά του μέ τή διαφορά πού υπάρχει άνάμεσα στόν μπλανκισμό καί τη μαρξιστική άντίληψη τής «έπανά στάσης σαν τέχνη- πού βασίζεται στήν προετοιμασία, τήν καθοδήγηση κα τήν δραστήρια συμμέτοχη ενός πλατιού κινήματος τών μαζών (σελ 111) 24. Μιά άναφορά στό γράμμα τού Στάλιν πρός τόν Ζηνόθιεφ καί τόν Μπουχάριν. που εΐταν οί ήγέτες ρώσοι άντιπρόσωποι αύτή τήν έποχή (1923) στήν Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Τό γράμμα διαβάστηκε στήν Ολομέλεια τής Κεντρικής Επιτροπής καί τής Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου, τό 1927, άπό τόν Ζηνόθιεφ καί μπήκε στό έπίσημα άρχεΐα του Κόμματος Ο Στάλιν έγραφε «~Αν οί Κομμουνιστές (στό δοσμένο στάδιο) προσπαθήσουν να καταλάβουν τήν έξουοία χωρίς τούς σοσιαλδημοκράτες, είναι άρκέτα ώριμοι για νά τό κάνουν, Αύ τό, κατά τή γνώμη μου, είναι τό ζήτημα. Οταν έμείς καταλάβαμε τήν έξουοία, είχαμε στή Ρωσία τέτια άποθέματα όπως (α) τήν ειρήνη, (β) τή γή στούς άγρότες, (γ) τήν ύποστήριξη τής μεγάλης πλειοψηφίας τής έργατικής τάξης, (δ) τή συμπάθεια τής άγροτιάς Οί γερμανοί κομμουνιστές αύτή τή στιγμή δέν έχουν τίποτε τέτιο. Βέβαια, έχουν τό σοβιετικό έθνος δίπλα τους, πού δέν είχαμε έμείς, άλλά τί μπορούμε νά

249

τους προσφέρουμε αυτή τή στιγμή: ~Αν σήμερα ή έξρυσία στή Γερμανΐα, άς πούμε, έπεφτε, και οί Κομμουνιστές τήν καταλάβαιναν, θά κατάρρεαν πατα­ γωδώς Αυτό στήν «καλύτερη» περίπτωση Καί στήν χειρότερη θά συντρίβον­ ταν καί θά ρίχνονταν πίσω Ολο τό ζήτημα δέν είναι ότι ό Μπράντλερ θέλει να «μορφώσει τις μάζες», άλλά οτι ή μπουρζουαζία μαζί μέ τούς δεξιούς σο­ σιαλδημοκράτες σίγουρα θά μεταμορφώσουν τά μαθήματα — τή διαδήλωση— σέ μιά γενική μάχη (καί αύτή τή στιγμή όλες οί δυνατότητες βρίσκονται μέ το μέρος τους) καί θά τούς έξοντώσουν Βέβαια, οί φασίστες δέν κοιμούνται άλλά μάς συμφέρει νά έπιτεθούν πρώτοι αύτό βά συσπειρώσει όλόκληρη τήν έργατική τάξη γύρω άπό τούς Κομμουνιστές ζή Γερμανΐα δέν εί/α ι ή Βουλ­ γαρία) Πέρα άπ' αύτό, σύμφωνα μέ όλες τις πληροφορίες, οί φασίστες είναι άδύνατοι στή Γερμανία Κατά τή γνώμη μου, οI Γερμανοί πρέπει νά άναχαιτιστούν καί όχι νά ένθαρρύνονται», («Aitoeiterpolitk», Λάιπζιγκ 9 τού Φλεβάρη 1929). (οελ 111) 25. Στις 12 τού Όχτώβρη 1923. τρεις γερμανοι Κομμουνιστές, ο Χέκερτ ο Μπράντλερ καί ο Μπέστερ μπήκαν σάν μειοψηφία στήν κυβέρνηση συνα­ σπισμού στο Λανταγκ τής Σαξονίας μαζί μέ τούς άριστερούς σοσιαλιστές, με έπικεφαλής τόν Ζαιγκνερ Τη συμμετοχή σέ μιά τέτια κυβέρνηση, τήν πρώτη τού είδους της στήν ιστορία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, συνιστοϋαε κατη­ γορηματικά ένα τηλεγράφημα πρός τούς γερμανούς άπό_τήν Έχτελεστικη 'Επιτροπή στη Μόσχα Όπως φαίνεται, η είσοδος στήν κυβέρνηση θά γινόταν μέ ^τόχο τή διευκόλυνση τού έξοπλισμού τών έργατών στήν προετοιμασία γιά μιά έξέγερση σ ολόκληρη τή Γερμανΐα Ο έξοπλισμός τών έργατών ούτε κάν άρχισε λόγω τής άκαμπτης άντίθεσης τού Ζάιγκνερ καί τής συγκατάθεσης τών κομμουνιστών υπουργών, ούτε έγινε καμιά έξέγερση. άν έξαιρέοουμε το 'Αμβούργο πού καί κεΐ ήρθε σάν άποτέλεσμα ενός άτυχήματος Η κυβέρνηση συνασπισμού κράτησε 9 μέρες καί στη συνέχεια σαρώθηκε μέ τήν έπέμβαση τών ένοπλων δυνάμεων πού έξαπόλυσε η Κεντρική Κυβέρνηση — δυνάμεις πού είχαν έπιστρατεφτεϊ γιά νά άντιμετωπισουν τάχα τούς φασίστες στη Βαυαρία, μά πού στήν πραγματικότητα, είχαν αάν άποστολή τους νά τσακί­ σουν οποιοδήποτε έπαναστατικό κίνημα τής έργατικής τάξης πού θά ξέσπαγε στή Σαξονία και τήν Θουριγγία πριν προλάβει νά ώριμάαει Στό 5ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, πού άφιερώθηκε σ ένα μεγάλο μέρος του στη συνθηκολόγηση τού ΚΚ, η ηγεσία τού Μπράντλερ καταδικάστηκε βαοικα. όχι γιά τις γενικές άντιλήψεις, τους δισταγμούς της, τήν έλλειψη προσανατο­ λισμού και προετοιμασίας γιά τήν έξέγερση. άλλά γιά τους όπορτουνιστικους λόγους τών κομμουνιστών υπουργών στο Λάνταγκ τής Σαξονίας γιά τήν πα­ ράλειψή τους νά πιέσουν γιά τον έξοπλιαμο τών έργατών. για το γεγονός ότι δέν συγκαλέοανε τό Συνέδριο τών Εργοστασιακών Επιτροπών, κλπ (σελ 117) 2β. Στις άρχές τού Ίουνη 1923. η κυβέρνηση του αγροτικού ηγέτη Σταμπουλίοκι άνατράπηκε άπο μια ένοπλη έπέμβαση μιας άκροδεξιας κατασταοης Το Βουλγαρικό Κομμουνιστικό Κόμμα οε μια δήλωσή του στις 16 τού Ιουνη έγραφε « Εκατοντάδες και χιλιάδες έργάτες και άγρότες ουλλαυβανονται καί, μέ βάση τους έκτακτους νόμους ένάντια στή ληστεία, παραδίνονται στά δικαστήρια μέ τό πρόσχημα οτι άντιστάθηκαν στό πραξικόπημα. Δηλώνουμε ότι στήν άσαφή κατάσταση πού δημιουργήθηκε τή στιγμή τού έμφυλίου πο­ λέμου άναμεσα στις δυό άστικες κλίκες, ένα μέρος τών έργατών υπεράσπισαν 250

τή ζωή και τις οικογένειες τους αλλα δεν συμμετείχαν στην πάλη για εξου­ σία». Το Κομμουνιστικό Κομμά Βουλγαρίας παραδοσιακό δύσκαμπτο και. χωρίς εύλυγιαία στις δντιληψεις του. παραγνώρισε τη σημασία της δγροτιας και του μακεδονικβυ Οίτήματος υιοθετώντας μια θέση πλήρους ουδετερό­ τητας στην πάλη και δεν συμμετείχε σ αυτήν ούτε άνεξαρτητα ούτε με οποιονδηποτε ολλο τροπο Αυτό δεν έμποδισε τη νικηφόρα δντιδραση να έγκαινιάσει μια χωρίς προηγούμενο Λευκή Τρομοκρατία ένάντια στους κομ-' μουνιστές Στην όναφορα για τα βουλγαρικά γεγονότα, πού παρουσίασε ο Ράντεκ στη σύνοδο της διευρυμενης Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς στην οποία έπιτέθηκε μέ βιαιότητα ο Κολάροφ άναφέρεται « Εχουμε τη γνώμη ότι το πραξικόπημα στη Βουλγαρία άντιπροοωπεύει

μια αποφασιστική ήττα τού Κόμματός μας Θέλουμε νά έλπιζουμε οτι δέν είναι μιά εξοντωτική ήττα Είναι, όμως, σίγουρο ότι είναι ή μεγαλύτερη ήττα που εχει ποτέ υποστεί ενα Κομμουνιστικό Κομμά... Το βουλγαρικό Κομμά δεν προσπαθεί να καταλαβει την ήττα του. αλλα αντίθετα προσπαθεί νά τήν έξωραίαει Εχουμε μπροστά μας τις εκκλήσεις του βουλγαρικού Κόμματός Είναι τό πιο θλιβερό χαραχτηριστικο γνώρισμα Ολόκληρης τής ήττας Εχουμε τις έκκληαεις τής 9 καί τής 15 τού Φλεβάρη καί μια ολόκληρη σειρά άπό άρθρα Σ' αύτα. το Κόμμα ύποστηριζε τήν εξής άποψη οι δυό κλίκες τής μπουρζουα­ ζίας έχουν πιαστεί σε πόλεμο Εμείς, ή έργατική τάξη, στεκόμαστε οτήν άκρη καί έλπιζουμε και άπαιτούμε να μάς εξασφαλιστεί ή έλευθερία τού Τύπου και ενα άωρό αλλα καλα πραγματα ». (Κάρλ Ράντεκ- «Der umsterz in Bulganen», «Κομμουνιστική Διεθνής». Τόμος 4ος No 27 Πετρούπολη 1923 σελ 115 κσι 11Θ) (σελ 11Θ) 27. « Ξεκινάμε απο την υπόθεση οτι η σημερινή διεθνής και έοωτερική κα­ τάσταση τού βρετανικού καπιταλισμού όχι μόνο δέν θά βελτιωθεί, άλλά. άντίθετα, θα συνεχίζει να χειροτερεύει Αν αύτή ή πρόγνωση άποδειχτεί λαθεμένη, αν η βρετανική αστική τάξη καταφέρει νά ισχυροποιήσει τήν αυτο­ κρατορία. να ξανακαταχτήαει τήν προηγούμενη θέση της στή διεθνή άγορά. νά άνορθωοει τη βιομηχανία, να δοαει άπαοχόληοη ατούς άνεργους, να αύξήοει τό μεροκάματο τών εργατών, τότε η πολίτικη εξέλιξη θα πάρει μιά ευνόητη στροφή ο αριστοκρατικός συντηρητισμός τών συνδικάτων θα δυναμώσει ξανα, το Εργατικό Κόμμα θα πεοει σε παρακμή, ή δεξιά του πτέρυγα θα δυναμώσει, και κάτω απ αυτές τις συνθήκες η τελευταία θα πλησιάσει πιο κοντά στό Φιλελευθερισμό που με τη σειρά του θά χει τήν έμπειρία κάποιας εισροής ζωτικών δυνάμεων Αλλα δέν υπάρχει η παραμικρή βάση για μια τέτια πρόγνωση Αντίθετα, οποία κι άν είναι η ιδιαίτερη ποικιλία τής οικονομικής και πολιτικής κατάστασης, όλα δείχνουν οτι θα ενταθούν και θά βαθύνουν παρα­ πέρα αύτές οι δυσκολίες μέσα απο τις οποίες περνάει σήμερα η Βρετανία, και γι αυτό θα έχουμε μιά παραπέρα έπιταχυνοη τού ρυθμού τής επαναστατικής της εξέλιξης». (Λεον Τροτακι «Ποϋ Πάει η ΒρετονΙο». έκδόσεις Νιού Πάρκ 1970). (σελ 119) 28. Στήν Ολομέλεια τού Ιούλη τού 1926 τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής Σοβιετικής Ενωσης, ο Ζηνόβιεφ έκανε τήν όκόλουθη δήλωση «Δηλώνουμε ότι τώρα δέν ύπάρχει καμιά άμφιβολία ότι ό

βασικός πυρήνας τής ’Αντιπολίτευσης τού 1923. όπως άποδειχνεται άπό τή γραμμή που πήρε ή ήγετική φραξια. είχε δίκιο πού καλούοε αέ έπιφυλακή 251

μπροστά στόν κίνδυνο νά παρεκκλίνουμε άπό τήν προλεταριακή γραμμή, και έναντια στήν άπειλητική άνάπτυξη τού καθεστώτος του μηχανισμού*>. (« Αντα­ πόκριση Διεθνούς Τύπου», Τόμος 6. No 77. 20 τού Νοέμβρη 1926. σελ 1318), (αελ 119) 29. «The MitteilungsWastt (Unke Opposition der ΚΡΟ.)»τό κυκλοφόρησαν γιά πρώτη φορά στις όρχές τού 1927 οι ήγέτες τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανιας πού μόλις είχαν διαγράφει Ρουθ Φιαερ, Α Μασλοβ. Β Σόλεμ. Χούγκο Οϋρμπανς. κλπ Μετά όπό λίγες έκδόαεις. μεταμορφθηκε στη «Σημαία τού Κομμουνιαμοϋ», που έβγαινε αάν εβδομα­ διαίο θεωρητικό συμπλήρωμα στή «Λαϊκή θέληαη» τού Ζούλ (άργότερα τού Βερολίνου) Συνέχισε νά έκδίδεται σχεδόν χωρίς διακοπή σάν τό όργανο τών όργανωμένων στό Λένινμπουντ συμμάχων τής ρώαικης 'Αντιπολίτευσης, κάτω όπο τήν ηγεσία τού Χούγκο Οϋρμπανς. μέχρι πού κατάλαβε την έξουσια ο Χίτλερ (σελ 131) 30. Στις 17 τού Ίούνη 1924, τό « Ομοσπονδιακό Άγροτο— Εργατικό Κόμμα», που ιδρύθηκε άπό τό Εργατικό (Κομμουνιστικό) Κόμμα τών Ενωμένων Πολι­ τειών συνήλθε στό Σαίν— Πώλ μέ σκοπό νά προτείνει ϋποψήφιους γιά την προεδρία Τά μή-κομμουνιστικά στοιχεία έκεϊ αντιπροσώπευαν όλες τις μαζι­ κές όργανωσεις που υπήρχανε στό Ομοσπονδιακό Άγροτο— Εργατικό Κόμμα όλλά βρίσκονταν ολοκληρωτικά κάτω άπό τήν έπιρροή τού γερου­ σιαστή Λά Φολέτ Οί κομμουνιστές πρότειναν δυό ύποψήφιόυς πού δέν είταν μέλη τού Κομμουνιστικού Κόμματος, τόν Ντάνκαν Μακντόνρλντ γιά πρόεδρο καί τόν Οϋίλιαμ Μπουκ γιά άντιπρόεδρο, μέ τήν έλπίδα νά κρατήσουν τούς άγροτικούς— λαφολετικούς συνοδοιπόρους τους μέσα στά πλαίσια τού έλεγχόμενου άπό τούς κομμουνιστές Κόμματος Μέ τό Ιδιο πνεύμα, οι κομμουνιστές γράψανε και μιά ήπια, ήμι— λαφολετική πλατφόρμα Αλλά μέσα αέ λίγες βδομάδες έγινε καθαρό ότι ολα τά σημαντικά μή-κομμουνιστικά τμήματα στό Ομοσπονδιακό Άγροτο— Εργατικό Κόμμα είχαν περάσει στό κίνημα τού Λα Φολέτ καί υποστήριζαν τόν γερουσιαστή άπό τόΟύισκόνσιν γιά τήν προεδρία Στις β τού Ίουλη 1924. λοιπόν, η Κεντρική 'Επιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμματος άνάγγειλε οτι οι υποψήφιοι τού Ομοσπονδιακού Ά γροτο— Εργατικού Κόμματος είχαν άποσυρθε'ι. καί ότι τό ΚΚ θά διεξάγει τή δίκη του καμπάνια με δικούς του υποψήφιους τόν Ούίλιαμ Ζ Φόστερ καί τόν Μπεντζαμιν Γκίτλο Γιά περισσότερες λεπτομέρειες, βλέπε τόν Άλεξάντερ Μπιτλμαν «Μηνιαίος Εργάτης», Δεκέμβρη 1924. καί τόν Μ Σ «Ή Νέα Διεθνής», Μάρτης τού 1935 (αελ 134)

31. Τό Νοέμβρη τοϋ1924, μιά μεγάλη άντιπροαωπία βρετανών συνδικαλιστών ήγετών μέ έπικεφαλής τόν πρόεδρο τού TUC, A Α Πόραελ, έφτασε στή Μόσχα καί άφοϋ έκανε μιά έπιθεώρηση τής ρώαικης κατάστασης, γύρισε γιά νά έκδοσει ενα ραπόρτο πού έπαινοϋσε τά έπιτεύγματα τής μπολσεβίκικης κυ­ βέρνησης Σάν άνταπόδοση. μιά ρώσικη άντιπροαωπία μέ έπικεφαλής τόν πρόεδρο τού Κεντρικού Συμβούλιου τών ρώσικων έργατικών συνδικάτων. Μ Τόμσκι παραβρέθηκε στό Συνέδριο τών Βρετανικών Συνδικάτων στό Χάλ. τό Μάη τού 1925 Στίς 14 τού Μάη 1925. συντάχτηκε ένα πρωτόκολο στό όποιο οι ηγέτες τών δυό συνδικαλιστικών κινημάτων συμφώνησαν στή συγκρότηση μιας Άγγλορωσικής Συνδικαλιστικής Επιτροπής Ενότητας, μέ Ιση άντιπροσωπευση κι άπό τίς δυό όργανώσεις Ο σκοπός αύτής τής 'Επιτροπής είταν η

προώθηση τής διεθνούς συνδικαλιστικής ένότητας. ή πάλη γιά τήν άποτροπή τής νίκης τής άντίδρασης καί ή πάλη ένάντία στόν κίνδυνο καινούργιων πο­ λέμων Η Επιτροπή συνέχισε νά υπάρχει ένα άκόμα χρόνο μετά τήν έπαίσχυντη συμπεριφορά του βρετανικού της τμήματος στή Γενική ‘Απεργία τού Μάη 192Θ παρόλο που η ρώσικη ‘Αντιπολίτευση άπαιτούσε νά σπάσουν οι ρώσοι συνδικαλιστές έπιδειχτικά άπό τήν Επιτροπή γιά νά στερηθούν οι βρετανοί έργατικοί ήγέτες άπό τό έπαναστατικό κάλυμμα που τούς πρόσφεραν οι έγκάρδιες σχέσεις τους μέ τούς Ρώσους Η Επιτροπή διαλύθηκε τελικά όχι μέ ρώσικη πρωτοβουλία, άλλά όταν τό Γενικό Συμβούλιο τών βρε­ τανικών συνδικάτων άποσύρθηκε άπ αύτήν(σελ 136)

32. Οι Κεντρικές ‘Επιτροπές πού έπιβλήθηκαν στά πιό σημαντικά εϋρωπαικα κόμματα άνάλαβαν τά καθήκοντά τους λίγο μετά τήν έξαπόλυση τής πάλης ρέ διεθνή κλίμακα, ένάντια στόν «τροτσκισμό». Στή Γαλλία, η ήγεσία τών ΣΟυβαριν Ρομέρ καί τών συμμάχων τους, πού είχαν έκφράσει ιδιαίτερες συμπά­ θειες γιά τη ρώσικη Αντιπολίτευση, άντικαταστάβηκε μέ την «Αριστερή» ηγεσία τών Αλμπέρ Τρέντ καί Σουζάν Ζιρώλ, πού ύποστήριζαν τό καθεστώς τού Ζηνόβιεφ Στή Γερμανία, ή ηγεσία Μπράντλερ— Ταλχάιμερ. nog είχε αϋτό πού ο Τρότσκι άποκαλούσε «παραστρατημένες συμπάθειες» γιά τή ρώσικη Αντιπολίτευση καί που ο τελευταίος άρνήθηκε νά συμμετάσχει στήν προ­ σπάθεια νά τήν κάνουν άποδιοπομπαϊο τράγο σέ σχέση μέ τή γερμανική καταστροφή, άντικαταστάθηκε μέ τούς υποστηριχτές τών Ζηνοβιεφικών, τόν Φίσερ καί τόν Μάσλοβ. Στήν Πολωνία, η ήγεσία Βάρσκι άντικαταστάθηκε μέ τήν « Αριστερή» ήγεσία τού Ντόμσκ Καμιά άπ αϋτές τίς ηγεσίες πού καθιε­ ρώθηκαν στήν 5η Ολομέλεια τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, τό 1925, δέν κρατήθηκε πάνω άπό ενα χρόνο Καθώς γινόντουσαν οί προετοιμασίες τών Στάλιν— Μπουχάριν γιά τό πέταμα άπό τήν ήγεσία. είδικά τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, τού Ζηνόβιεφ. καί καθώς διακρινόταν πιό καθαρά η έπερχόμενη ένωση τού τελευταίου μέ τόν Τρότσκι, οι « Αριστερές» ήγεσιες τής μετά τό 5ο Συνέδριο περιόδου, άπομακρύνθηκαν μέ τήν ίδια άνυπομονηοία και αύθαιρεσία πού χρησιμοποιήθηκε στά διορισμό τους Ή όμάδα τού Ντόμσκι άντικαταστάθηκε. καί τελικά διαγράφτηκε, άπό τήν ήγεσία Βάρσκι— Κοστρζέβα. ο Φίσερ καί ο Μάσλοβ διαγράφτηκαν καί άντικαταστάθηκαν μέ τή φράξια Τέλμαν— Νόιμαν. ο Τρέντ καί ή Ζιρώλ άπομακρύνθηκαν. διαγράφτηκαν καί άντικαταστάθηκαν μέ τήν όμάδα τών Ντοριά— Μπαρμπέ— Τορέζ Σέ κάθε περίπτωση οι «Αριστερές» ηγεσίες πού διαγράφτηκαν, μετά άπό μιά περίοδο έξέλιξης καί αύτο-άναθεώρησης. στρέψανε τήν υποστήριξή τους στήν τροτσκιστική Αντιπολίτευση, γιά μιά μεγάλη ή μικρή περίοδο Οι άπομακρύνσεις συμπέσανε, βέβαια, μέ το ξεκίνημα τής περιόδου τής δεξιάς στροφής στήν έξέλιξη τής πολιτικής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (σελ 138)

33. « Η Πλατφόρμα τής 'Ενωμένης (Μπολσεβίκικης— Λενινκττικής) Αντιπο­ λίτευσης» υποβλήθηκε τό 1927 γιά συζήτηση πρίν άπό τό 15ο Συνέδριο τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής Σοβιετικής Ενωσης άπό τόν Τρότοκι. τό Ράντεκ. τόν Πιατάκοφ. τό Ρακόθσκι. τό Ζηνόβιεφ. τόν Κάμενεφ τό Γιεβντοκίμοφ. τόν Πέτερσον. τόν Μπακάγιεφ. καί πολλά άλλα μέλη τής Κεντρικής ‘Επιτροπής καί τής Κεντρικής Έξελεγχτικής ‘ Επιτροπής τού Κόμματος Ή σταλινική γραφειοκρατία άρνήθηκε νά τήν δημοσιεύσει στό ρώσικο κομματικό Τύπο μέ τό αίτιολογικό ότι είταν ένα «άντικομματικό ντοκουμέντο» ‘ Επειδή πήραν τήν εύθυνη γιά τό τύπωμά της σέ έναν πολύγραφο, πολλοί άπό τούς 253

ήγετες της Αντιπολίτευσης άναμεσα τους ο Πρεομπραζενσκι ο Σερεμπριακοφ και άλλοι διαγράφτηκαν άπο το Κομμά λίγο πριν άπο τη διαγραφή 75 Αντιπολιτευόμενων ηγετών (σελ 140)

34. Οπως πολλά όπο τα αρθρα που γραφτήκαν έκεινη την περίοδο όπο τους έκπροσωπους της 'Αντιπολίτευσης τό ίδιο κι αυτό τό άρθρο δεν μπορούσε να δημοσιευτεί στο Τύπο του ρωσικού Κόμματός καί έπρεπε να κυκλοφορήσει άπο χέρι σέ χέρι με τη μορφή χειρογράφου σε πολλά άντιγραφα Ενώ γράφτηκε το 1927 τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1934 Μπορεί να το βρει κανείς στο «Η Νέα Διεθνής». Σεπτεμθρης— Οχτωθρης 1934 σελ 90 ισελ 146) 35. Το Αρθρο 5θ είναι τμήμα του Σοβιετικού Ποινικού Κώδικα που προβλέπει τις ποινές που έπιθάλλονται ο αυτούς πού άναλαμβανουν άντεπαναστατικη δραστηριότητα κατευθυνόμενη έναντια στο σοβιετικό κράτος Οι συγγράφεις του δεν το προόριζαν ποτέ για φραξιονιστικό οπλο έναντια σε έσωκομματικους αντίπαλους άλλα μετατραπηκε ο ενα τετιο όργανό απο την ηγεσία τού Σταλιν. που το χρησιμοποίησε σαν νομική βάση για τη φυλάκιση την έξορια το πέταγμα εξω άπο τη χώρα και τη θανατική ποινή για τα κομματικά αύτά μέλη που κατηγορουνταν για υποστήριξή στην Αντιπολίτευση ισελ 159) 3β. Τό κύριο μέρος τού γράμματος πού εγινε γνωστό στό λαό σάν η «Δια­ θήκη τοϋ Αένιν» γράφτηκε στις 25 τού Δεκέμβρη 1922 καί τό υστερόγραφο στις 4 τού Γενάρη 1923 Σ αυτό χαραχτηρίζεται ο Τρότσκι σάν «ό πιό ικανός σύντροφος μέσα στή σημερινή Κεντρική Επιτροπή» «Ό Στάλιν . γράφει ο Λένιν στό υστερόγραφο, είναι πολύ άπότομος καί τό έλάττωμα αύτό, άν είναι υποφερτό στΙς προσωπικές σχέσεις όνάμεσα σέ κομμουνιστές, δέν είναι όνεχτό γιά κείνον πού κατέχει τή θέση τού Γενικού Γραμματέα. Γι' αύτό προτείνω στους συντρόφους νά βρούνε έναν τρόπο νά άπομακρύνουν τόν Στάλιν καί να βάλουν στή θέση αύτή κάποιον άλλον, ο όποιος άπό κάθε άποψη να είναι κα­ λύτερος άπό τόν σ. Στάλιν, δηλαδή νά είναι πιό υπομονετικός, πιό πιστός, πιό ευγενικός καί πιό καλοπροαίρετος άπέναντι στους συντρόφους, λιγότερο δύ­ στροπος, κλπ Το ζήτημα αύτό μπορεί νά φαίνεται σάν ασήμαντη λεπτομέρεια Μά πιστεύω πώς αμα τό δούμε άπό τήν άποψη τής πρόληψης ενός σχίσματος καί άπό τήν άποψη τών σχέσεων Στάλιν και Τρότσκι, πού έξέτασα παραπάνω, δέν είναι καθόλου λεπτομέρεια, ή τουλάχιστον είναι μιά τέτια λεπτομέρεια πού άργότερα μπορεί νά άποχτήσει άποφασιστική σημασία» Τό ντοκουμέντο αύτό. πού τό προόριζε γιά τό Κόμμα ο Λένιν. ο οποίος αισθανόταν οτι η άρρώστια του τού άφαιροϋσε όλο καί περισσότερο τή δυνατότητα νά έπέμβει δραστήρια στήν έπερχόμενη κρίση τού Κόμματος, τό άπόκρυψε η ηγεσία τού Κόμματος. Βλέπε Λένιν «Άπαντα», Τόμ 45. (σελ 160) 37. Στήν Ολομέλεια τού Ιούλη 1926 τής Κεντρικής "Επιτροπής τού Κομ­ μουνιστικού Κόμματος τής Σοβιετικής Ενωσης, ο Ζηνόθιεφ καί ο Κάμενεφ. ολοκληρώνοντας τή ρήξη τους μέ τόν Στάλιν καί τόν Μπουχάριν. καί πραγ­ ματοποιώντας ένα μπλόκ μέ τήν "Αντιπολίτευση τής Μόσχας, τόνισαν τό γεγονός ότι γιά άρκετό καιρό είχε λειτουργήσει, έχτός άπό τό έπισημο Πο­ λιτικό Γραφείο τού Κόμματος, μιά φραξιονιστική Επτανδρία τής πρώην άντιτροτσκιστικής ομάδας. Ζηνόθιεφ. Στάλιν καί Μπουχάριν (σύν τούς Κάμενεφ. Βοροσίλοφ. Καλίνιν καί ένα μή— μέλος τού Πολιτικού Γραφείου, τόν Κουιμ254

πισεφ παρολο που ο τελευταίος, σαν έπικεφαλής τής Κεντρικής Έξελεγχτικής Επιτροπής υποτίθεται ότι είχε τήν ευθύνη για τήν έπίβλεψη τών ζητημάτων ήθικής και κανονικής λειτουργίας τού Κόμματος) Αυτή η ομαδα είχε όργανωσει έναν παράνομο μηχανισμό μέσα στά πλαίσια τού έπίσημου μηχανισμού τού Κόμματός που ούσιαστικά κατευθυνε τόν τελευταίο δίχως τή γνώση ούτε τη συγκατάθεση τού Κόμματός (σελ 161)

38. Το σχίσμα εγινε γνωστό δημόσια στο 14ο Συνέδριο τού ρώσικου Κομ­ μουνιστικού Κόμματος τό 1925 όταν η όντιπροσωπία τού Λένινγκραντ πρό­ βαλε διαφορετική δική της άποψη, άντίθετη στήν ήγετική ομάδα τών Στάλιν καί Μπουχαριν Η όντιπροσωπία τού Λένινγκραντ εΐταν όμως μόνη της στό Συνέδριο Στή διάρκεια τών συνόδων τού Συνεδρίου καί ειδικά μετά όπ αϋτό. κινήθηκε ο κεντρικός μηχανισμός τού Κόμματος καί η δργάνωση τού Λένινγκραντ έκκαθαριστηκε όπό την καινούργια Αντιπολίτευση όνελέητα. γρήγο­ ρα καί συστηματικά Οι ηγετες της άπομακρϋνθηκαν καί διασκορπίστηκαν στις 4 γωνιές τής Σοβιετικής Δημοκρατίας Οί ήγέτες τής νέας 'Αντιπολί­ τευσης συμπεριλαμβόνανε διακεκριμένα πρόσωπα όπως 6 Ζηνόβιεφ. πρόε­ δρος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί τού Σοβιέτ τού Λένινγκραντ. 6 Κάμενεφ. πρόεδρος τού Σοβιέτ τής Μόσχας και πρώην πρόεδρος τού Πολιτικού Γραφείου, ο Σοκόλνικοφ. σοβιετικός άπεσταλμένος στό Λονδίνο, ο Σόρκις. έκδότης τής «Πράββα» τού Λένινγκραντ. η Κρούπσκαγια. ή χήρα τού Λένιν. ό Λάσεβιτς. όντικομμισόριος τού πολέμου ο Βούγιοβιτς. πρόεδρος τής Διε­ θνούς τών Νέων Κομμουνιστών, και πολλοί άλλοι, (σελ. 162)

39. Την παραμονή τού 15ου Συνεδρίου τού Κόμματος, όνακοινώθηκε ξαφνικά στον ρωσικό κομματικό Τύπο ότι τό Μπλοκ τής Αντιπολίτευσης είχε πιαστεί σε μια άντεπαναστατική συνωμοσία μέ εναν άξιωματικό τού περιβόητου στρα­ τηγού τής Λευκής Φρουράς, τού Βαρώνου Πέτερ Βράγκελ Μετά όπό μιά έ­ ρευνα τής Αντιπολίτευσης, άνακαλύφτηκε οτι ο «άξωματικός τού Βράγκελ » είταν πράχτορας τής κυβερνητικής όστυνομίας (Γκέ Πέ Ού) πού είχε σταλθεί στις γραμμές τής 'Αντιπολίτευσης μέ σκοπό νό τήν έκθέσει Τήν «άντεηαναστατικη δραστηριότητά- του φαίνεται νό τήν όποτελούσε μονάχα τό γεγονός οτι είχε άναφέρει σέ Αντιπολιτευόμενους τήν ικανότητά του νό τούς βρει τό όπαραίτητα μηχανήματα γιό νό τυπώσουν ντοκουμέντα, όπως τήν «Πλατ­ φόρμα», που τήν έκδοσή τους είχε όπαγορέψει η ηγεσία τού Κόμματος Οι όμολογιες που έκαναν ο Μενζίνσκι ο έπικεφαλής τής Γκέ Πέ Οϋ. καί ο Στάλιν. οτι ο «αξιωματικός τού Βράγκελ » είταν στην πραγματικότητα ένας πράχτορας τής σοβιετικής όστυνομίας πού στάλθηκε έπιτηδες στήν όμόδα τής Αντιπολί­ τευσης. έχουν μπεί βέβαια στό έπίσημα όρχεία 'Αλλά ό σταλινικός Τύπος διάδοσε σέ ολόκληρο τόν κόσμο μέ μεγάλη ένεργητικότητα τό νέα τής «συνω­ μοσίας» καί συνέχιζε νά όναφέρεται σ αύτά ένώ τά πραγματικά γεγονότα δεν έπιτρέπανε νό βγούν πέρα όπό έναν στενό κύκλο, (σελ 163)

40. Η «νέα έκρηξη» πού πρόβλεπε ο Τρότσκι έγινε πραγματικό λίγο καιρό άργότερα Στό τέλος τού 1929, έχοντας τήν ύπαρξη όποιασδήποτε ρήξης, γιό να μη μιλήσουμε γιό μια δεξιά πτέρυγα, μέσα στό Πολιτικό Γραφείο, ο Στάλιν, ξαφνικά, έξαπολυσε μιά δημοσία έπίθεση στις «δεξιές- καί (καπιταλιστικές) «ηαλινορθωτικές- τάσεις μέσα στό Κόμμα Κατονόμασε τόν έκπρόσωπο αύτής τής τάσης εναν άφανη υπάλληλο πού όνομαζόταν Φροϋμκιν Λίγο άργότερα φαίνεται ότι ο έκπρόσωπος τής «παλινορθωτικής» τόσης έγινε πιό σημαντι-

κός γιατί η έπιθεση πάλι ξαφνικά έξαπολυθηκε έναντια στόν Ούγκλάνοφ τόν γραμματέα τού Κόμματος τής 'Επιτροπής τής Μόσχας πού καί άπομακρυνθηκε όμεσως όπο το πόστο του Μ αύτον τόν τρόπο, ο Στάλιν όχι μόνο έχτισε ένα «ιδεολογικό τείχος» έναντια στους δεξιούς όντιπάλους του στο Πολίτικο Γραφείο άλλα καί τους όπομόνωσε όπομακρύνοντας τους υποστηριχτες τους στόν μηχανισμό πριν έπιτεθεϊ άμεσα ένάντια στους ίδιους Μονάχα τό 1930 έγινε δημοσία γνωστό οτι τό άντικειμενο τών έπιθεσεων τού Στάλιν ειταν παντα τό τρία μέλη τού Πολιτικού Γραφείου ο Μπουχόριν πρόεδρος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ο Ρίκοφ πρόεδρός τού Συμβουλίου τών Επι­ τρόπων τού Λαού καί ο Τομσκι πρόεδρός τού Κεντρικού Συμβουλίου τών ρωσικων 'Εργατικών Συνδικάτων Και οι τρεις άπομακρύνθηκαν (μαζί μέ τους οπαδούς τους) όπο τις θέσεις τους τους όφαιρεθηκαν όλοι οι τίτλοι ταπει­ νωθήκαν δημοσία καί άναγκαστηκαν να άρνηθοϋν όνοιχτα τις άποψεις τους πριν τούς έπιτραπεΐ νά παραμεινουν μέλη τού Κόμματός Παντού στις θεσεις τους θάλανε εκατό τοίς εκατό οπαδούς τού Στάλιν (σελ 163)

41. Η ομαδα Μπράντλερ— Ταλχάιμερ διαγράφτηκε τελικά άπό τήν Κομμουνι­ στική Διεθνή τό 1929. καί προσπάθησε να ιδρύσει μιά διεθνή συμμαχία δια­ γραμμένων δεξιών ομάδων μέ τόν τίτλο Διεθνής Κομμουνιστική 'Αντιπολί­ τευση Μέχρι τώρα έχουν άποτύχει οί προσπάθειές του νά γίνει πάλι μέλος Ο Μάσλοθ καί η Ρουθ Φίσερ άφού έσπασαν άπό τήν Λένινμπουντ καί έπιδίωξαν νά ξαναμποϋν στήν Κομμουνιστική Διεθνή έποναπροσανατολίστηκαν ειδ ικά μετά τή συνθηκολόγηση τού γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος το 1933 πρός τήν τροτσκιστική Αντιπολίτευση Ο Ρομέρ καί ο Σουθάριν μετά άπό κάποια περίοδο δραστήριας υποστήριξης τής ρώσικης Αντιπολίτευσης άποσύρθηκαν άπό τήν πολιτική ζωη Ο Μονατ καί ο Λοριό (πριν τό θάνατο του) άπαρνήθηκαν τον κομμουνισμό και έπιστρέψανε στις άντιλήψεις τού έπαναστατικού συνδικαλισμού Η Ζιρώλ έπέστρεψε στό σταλινικό Κόμμα ένώ ο Τρέντ. μετά άπό μιά σύντομη περίοδο στήν τροτσκιστική όργάνωση. χώρησε άπ αυτήν γιά νά συγκροτήσει μιά μικρή δίκη του ομάδα που συμμεριζόταν πολλές άπο τις άπόψεις τών μπολσεβίκων— λενινιστών Ο Φάν Όθερστρέτεν άποσύρθηκε άπό τή δραστήρια πολιτική ζωη τό 1929-1930. άλλα τό μεγαλύ­ τερο μέρος τής ομάδας του που είχε άπομακρυνθεΐ άπό τήν ηγεσία τού βελ­ γικού Κόμματος όπου βρισκόταν τό 1928 παράμεινε σέ συμμαχία με τους μπολσεβίκους— λενινιστες (Διεθνής Κομμουνιστική Ενωση) Ο Μπορντιγκα όταν έλευθερωθηκε άπό τη φασιστική νησιώτικη φυλακή του διαγράφτηκε άπό τήν Κομμουνιστική Διεθνή σαν «τροτσκιστής όντεπανσστότης», όπως είχε γίνει και μέ τους οπαδούς του 2-3 χρόνια πιό πριν Στις Ενωμένες Πολιτείες ο Κάνον. ο Σθαμπεκ. ο “Αμπερν. ο Σάχτμαν. μέλη τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος, διαγράφτηκαν τό 1928. μαζί με πολλούς οπαδούς τους, για «τροτσκισμός» Στόν Καναδά, ο Σπέκτορ. μέλος τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, είχε τήν ίδια τύχη καί σέ λίγο καιρό τόν άκολούθησε ο Μακντόναλντ. ο γραμματέας τού Κόμματος Τό 1929 άρ­ χισαν οι διαγραφές τών λεγάμενων δεξιών ομάδων σ ολόκληρη τή Διεθνή Στις Ενωμένες Πολιτείες, οι ηγέτες τού Κόμματος Λαθστόουν. Γκίτλο και Γούλφ. διαγράφτηκαν άπότομα άν καί είχαν κερδίσει τήν υποστήριξη τών Θ0 τοίς εκατό τών μελών τού Κόμματος. Στό Μεξικό οι ηγέτες τού Κόμματος Μονθόν. Μπάχ και Ριθέρα διαγράφτηκαν για διάφορους πολιτικούς λόγους Στήν Ιταλία ο ηγέτης τού Κόμματος Τάσκα (Σέρρα). διαγράφτηκε σάν δεξιός 256

και ακολούθησαν οι διαγραφές τριών άλλων ηγετών τού Φερότσκι τοίι Σαντινι και του Μπλασκο για τροτσκισμό Στην Τσεχοσλοβακία οι βασικοί ηγέτες του Κόμματός και των Συνδικάτων Χάις και Τζιλεκ διαγράφτηκαν καί έπέστρεψαν στη σοσιαλδημοκρατία Στην Αυστρία, ο ηγέτης του Κόμματος. Στρασερ πήγε με την Αριστερή Αντιπολίτευση καί ο Σλάμ με την 'Αντιπολίτευση του Μπραντλερ (γιά λίγο καιρό) Στη Γαλλία ο Ντοριό διαγράφτηκε σαν δεξιός μάξι με τον Σελιε και την ομαδα του μια πράξη που άκολουθηθηκε άπό τη διαγραφή τής ηγεσίας που τόν διαδέχτηκε τού Μπαρμπέ και τού Σελορ. Στην Κίνα ο ηγέτης και ιδρυτής τοίι Κόμματος Τσέν Τού— Χσιοϋ δια­ γράφτηκε γιό -τροτσκισμό» Στη Σουηδία το μεγαλύτερο μέρος τής ηγεσίας καί των μελών τού Κόμματός με έπικεφαλης τον Κιλμπόομ διαγράφτηκε σαν δεξιά πτέρυγα συνδέθηκε με τον Μπραντλερ γιά κάμποσο καιρό καί μετά άνεξαρτητοποιηθηκε σαν σοσιαλιστικό Κομμά Στην 'Ισπανία ηγέτες τού κόμ­ ματός όπως ο Νιν και ο Άντραντε διαγράφτηκαν για τροτσκισμό και ο Μαουριν έπικεφαλης τού κομμουνιστικού κινήματος τής Καταλωνίας δια­ γράφτηκε για δεξιά παρέκκλιση Η επόμενη ηγεσία τών Τρίλια. Άδαμε καί Μπουλιεχος διαγράφτηκε στη συνέχεια για σκοτεινούς λόγους (σελ 167)

42. Το μπλε είναι ενα άπο τα χρώματα της σημαίας τού Κουμιτάγκ (σελ 179) 43. Τό Κουομιτάγκ μπήκε στήν Κομμουνιστική Διεθνή σάν συμπαθών Κόμμα στις αρχές του 1926 κι αύτό το δεχτηκε το Πολιτικό Γραφείο τού Κομ­ μουνιστικού Κόμματός τής Σοβιετικής Ενωσης μέ μιό ψήφο κατά — την ψήφο τού Τρότσκι Ο Χου Χαν— Μιν, ένας δεξιός ηγέτης τού Κουομιτάγκ πήρε μέρος στην 6η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς το Φλεβάρη τού 1926 σαν άντιπρόσωπος τού άδελφοϋ Κόμματός Κουομιτάγκ Ο Σαο Λι— Τζέ τσιράκι τού Τσαγκ Και— Σέκ είταν άντιπρόσωπος τού αδελφού Κόμματός Κουομιτάγκ στην 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς το Νοέμβρη τού 1926. («Πραχτικά». γερμανική έκδοση σελ 403) Τό 1925 ο Χου Χαν— Μιν έκλέχτηκε άντιπροσωπος τών κινέζων άγροτων στην προεδρία τής Διεθνούς τών Χωρικών Ε ­ κείνο τον καιρό ο Χου είχε ούσιαστικα εξοριστεί άπο την Καντωνα για τη συμμετοχή του στη δολοφονία τού Λιόο Τσουγκ— Και ενός άριστεροϋ ηγέτη τού Κουομιτάγκ (σελ ιβΟι

44. Ο Τσαγκ Και— Σεκ εκανε την πρωτη·του ανοιχτή έπιθεση για την έξουσια στις 20 τού Μάρτη 1926. όταν μ ενα ξαφνικό πραξικόπημα στην Καντωνα άπόχτησε τον άναμφισβητητο πολίτικο καί στρατιωτικό έλεγχο τού έθνικιστικού κινήματος που είχε ηδη πάρει μαζικές διαστάσεις (άπεργια στην Καντώνα— Χόγκ Κόγκ. άγροτικό κίνημα τού Κθαγκτούγκ. κλπ) Η είδηση γι αύτο το πραξικόπημα άποκρυφτηκε άπο τό τμήματα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς και μάλιστα διαψεύστηκε άπό τόν Τύπο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Η έξιστοριση τού πραξικοπήματος άπό κάποιον άγνωστο καταγγέλθηκε άπό τήν «Ανταπόκριση Διεθνούς ΤύΠαυ», τό έπισημο όργανο τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς σάν -ψευδολόγο ρεπορτάζ». (Αγγλική έκδοση. 8 τού Απρίλη 1926 σελ. 425) Ο Βοίτίνσκι. ένας άπό τούς ύπάλληλους τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς στήν Κίνα χαραχτήρισε τις άναφορές στό πραξικόπημα τής Καντωνας σάν -μια εφεύρεση τών ιμπεριαλιστών- («Ανταπόκριση Διεθνούς Τύπαυ», 6 τού Μαη 1926 σελ 600) Είχε περάσει πάνω άπσ ένας χρόνος όταν ο Τύπος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άνακάλυψε ξαφνικα τό πραξικόπημα τής 20

του Μάρτη 1926 στην Καντωνα το οποίο αποκάλυπτε τη θασικη πορεία του Τσαγκ Και— Σεκ στο έθνικισ πκο κίνημα 'Εκείνο τον καιρό ο Μποροντιν και το Κινέζικο Κομμουνιστικό Κομμά έκπληρωναν τους ορούς που τους είχε θεσει ο Τσιάγκ σαν άντίτιμο για τήν παραπέρα συνεργασία τους Στην Ολομέλεια τού Μάη του 1926 τής Κεντρικής Έχτελεστικής Επιτροπής τού Κουομιτάγκ το Κομμουνιστικό Κοήμα υποσχεθηκε να μην κριτικάρει τις ιδες του Σουν Γιατ— Σεν έναντια στην ταξική πάλη καί να περιορίσει τη συμμέτοχη του στα γραφεία καί τις έπιτροπες— κλειδιά του Κουομιτάγκ στο ενα τρίτο των μελών τους (θλεπε σημείωση 68) Ο Τσιαγκ έκλεχτηκε πρόεδρός της Κεντρικής Έχτελεστικής Επιτροπής και πρόεδρος τής παντοδύναμης Μόνιμης Επι­ τροπής του Κουομιτάγκ Εγινε ανώτατος διοικητής των εθνικιστικών στρα­ τευμάτων και τον Ίουλη με την πλήρη υποστήριξή των ρωσων συμβουλών και τής τεράστιας προπαγανδιστικής μηχανής που άναπτυξαν και χειρίζονταν οε μεγάλο βαθμό οί κομμουνιστές ο Τοιαγκ ξεκίνησε την έκοτρατεια στο Βορ­ ρά (βλέπε σημείωση 47) Έχοντας κηρύξει παράνομες τις άπεργίες στην Καντώνα ο Τσιαγκ άρχισε στο Κιαγκσι το Φλεβάρη τού 1927 να διαλύει τα Συν­ δικάτα και τις άγροτικές Ενώσεις Στη Σαγκαη θαλανε τους έργατες πού εί­ χαν καταλάβει τήν πάλη με μια νικηφόρα έξέγερση στις 21-22 του Μάρτη να υποδεχτούν τάν Τσιαγκ σαν έπαναστατη ηγέτη Οι φήμες για έπικειμενο πρα­ ξικόπημα καταγγέλθηκαν σάν «προβοκάτσιες» άπο τούς κομμουνιστές στη Σαγκάη καί στό έξωτερικό «Ό χι μόνο δεν έχει διασπαστεί τό Κουομιτάγκ. όπως λένε οί ιμπεριαλιστές, άλλά καί έχει ατσαλώσει τις γραμμές του». («Άνταπόκριαη Διεθνούς Τύπου», γαλλική έκδοση 23 τού Μάρτη 1927 αελ 443) «Ένα σχίσμα στό Κουομιτάγκ καί έχθρότητες άνάμεαα στό προλεταριάτο τής Σαγκάης καί τούς επαναστάτες στρατιώτες αποκλείονται έντελώς για τήν ώρα... Ό Τσιάγκ Κάι— Σέκ... ο Ιδιος δήλωσε οτι θά υποταχτεί στις όποφασεις τού Κόμματος. Ενας έπαναστάτης σάν τάν Τσιάγκ Και— Σεκ δεν θά περάσει, όπως θέλουν να πιστεύουν σι ιμπεριαλιστές, με το μέρος τού Τσαγκ Τσο— Αιν (μιλιταριστής τού Βορρά) γιά να πολεμήσει εναντία στό απελευθερωτικά κί­ νημα Ο μόνος κίνδυνος γιά το προλεταριάτο τής Σαγκαης βρίσκεται σέ μια προβοκάτσιά τών ιμπεριαλιστών, (ο π π 30 τού Μάρτη 1927 αελ 459) Ο Τσιάγκ προετοίμαζε, συστηματικά καί σχεδόν άνοιχτα για τρεις βδομάδες το πραξικόπημα του. ένώ οι κομμουνιστές περίμεναν. παραλυμένοι άπό τις έντολές «νά μήν προβοκάρουν τόν Τσιαγκ» καί «σε περίπτωση έσχατης αναγκης νά θάψουν τά όπλα τους». (Μανταλιάν υπάλληλος τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς στη Σαγκάη έκεϊνο τάν καιρό. « Ανταπόκριση Δκθνούς Τυπου», γαλλι­ κή έκδοση 23 τού 'Ιούλη 1927 αελ 102Θ) Το άποτελεομα ειταν οτι όταν χτύ­ πησε ο Τσιάγκ στις 12 τού Απρίλη μονάχα λίγοι έργάτες άψηφωντας τις έντολές τού Κόμματος άντιστάθηκαν στή φυσική καταστροφή τών συνδικάτων καί τού μαζικού κινήματος Τάν Απρίλη και το Μάη οι Σταλιν— Μπουχαριν και Π Κομμουνιστική Διεθνής υπεράσπιζαν αύτή τή στάση Στις θεσεις του τάν ‘Απρίλη, ο Μπουχάριν ρωτούσε αύτοσχεδιάζοντας «μήπως ειταν καλύτερα νά κρύψουν τά όπλα, να μην αποδεχτούν τη μάχη καί έτσι να μήν αφησουν να αφοπλιστούν». («Προθλήμοτο τής Κινέζικης Επανάστασης», αελ 56. Παρίσι. 1927) Η 8η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς τού Μάη δήλωσε οτι οποιοδήποτε σχέδιο να άνΐισταθούν στο Τσιάγκ στή Σαγκαη «ειταν παράλογο» Οι έργατες «θα είχαν έξοντωθεϊ », («’Ανταπόκριση Διεθνούς Τύπου», γαλλική έκδοση 15 τού Ίούνη 1927. αελ 258

885) «Το πραξικόπημα τού Τοιαγκ Kat— Σεκ δέν μπορούσε να αποτραπεί-. (ο π.π 25 τού Ίουνη 1927 σελ 932) Μοναχα μετά άπο μερικούς μήνες άνακαλύφτηκε οτι η συμπεριφορά τού Κομμουνιστικού Κόμματος στη Σαγκαη αποτελούσε μια «οπορ'τοονιστικη προδοσία» Στο μεταξύ το άνθος τού κινέ­ ζικου προλεταριάτου είχε σφαχτεί άπο τούς δήμιους τού Τοιαγκ στους δρό­ μους της Σαγκάης και αυτοί που (ιεινανε είχαν χάσει το ήθικό τους και νικη­ θεί ισελ 180)

45. Η πρώτη Κινέζικη Έπανασταση εγινε το 1911 και είχε σαν άποτελεσμα την πτώση τής Δυναστείας Μαντσού που κυριαρχούσε άπό τό 1644 Η έξουσια τών αυτοκρατόρων Τσιάγκ είχε πραχτικα καταρρεύσει άλλα η κινέζικη μπουρζουαζία, άπαλλοτριωμενη πολίτικα και οικονομικά άπό τους ιμπερια­ λιστές εϊταν άνικανη νά οικοδομήσει μια δημοκρατική πολιτεία στά έρείπιά της Η εξουσία περασε στους τοπικούς στρατιωτικούς σατράπηδες που οι άλληλοχτονοι πόλεμοι τους διαιωνιζανε και βαθαίνανε το χάος και τη μιζέρια στήν ύπαιθρο ένώ οι άνταγωνισμοι τους άντανακλοϋσαν συχνά τις διαμάχες άνάμεσα σε άντίζηλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις Παρόλη τήν άδυναμία καί τη διάσπαση μετά τό 1911 οι δυο άπόπειρες μοναρχικών παλινορθώσεων άποτυχανε Ο πόλεμός έπιτάχυνε πολύ τήν άναπτυξη τών παραγωγικών δυνά­ μεων και οι δυνάμεις τού κινέζικου καπιταλισμού, που μόλις γεννιόταν σή­ κωσαν πάλι κεφάλι ( Ενας ύπολογισμος τής βιομηχανικής άνάπτυξης τής Κίνας, παίρνοντας τό 1913 σάν 100. δίνει εναν δείχτη 226.1 το 1926 σάν μέσο ορο γιό τους κύριους τομείς τής βιομηχανικής δραστηριότητας Οι αύξήσεις σε μερικούς άπό τους πιο προηγμένους τομείς όπως τό βαμβακερά καί ό καπνός έφτασαν τό 500% στη 13χρονη αύτη περίοδο) Μαζί με τη βιομη­ χανική άναπτυξη οι έπιδρασεις τού Παγκοσμίου Πολέμου καί τής Όχτωθριανης ’ Επανάστασης δόσανε γρήγορα μορφή σε έθνικιστικα πολίτικα ρεύματα Απο το 1915 άκομα η νεα κινέζικη ίντελλιγκέντσια, με έπικεφαλής τόν Τσέν Του— Χσιου. είχε θάλει πλώρη πρός μια ρηξη με τις παλιές παραδόσεις στήν πολίτικη στα ηθη. στή λογοτεχνία, στή φιλοσοφία καί στις τέχνες Η έντυπωσιακη άναπτυξη τής βιομηχανίας εφερε στά παρασκήνιο ενα μοντέρνο κινέζικο προλεταριάτο καί τό έριξε σχεδόν άμέσως στήν πολίτικη πάλη Η άπόπειρα των Γιαπωνέζων να κρατήσουν το Σαντουγκ μετά τόν πόλεμο οδή­ γησε στη φοιτητική έξέγερση τής 4 τού Μάη 1919 'Ακολούθησαν άπεργίες Τα συνδικάτο έκαναν την έμφάνιση τους Η πετυχημένη άπεργία τών μηχα­ νουργιών το 1920 έγκαινιασε τό μοντέρνο έργατικο κίνημα Τον ίδιο χρόνο ι­ δρύθηκε το Κινέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα Αϋτά τό γεγονότα άνοιξαν την έποχή τής Δεύτερης Κινέζικης ’ Επανάστασης πού τελείωσε με μια συντρι­ πτική καταστροφή στά τέλη τού 1927 (σελ 1Θ0) 46. Το 1919 ο Σουν Γιατ— Σέν έπεξεργάστηκε ενα λεπτομερές σχέδιο για μια -ειλικρινή» διεθνή συνεργασία όνάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις για την άνα­ πτυξη της Κίνας σαν μια «πρακτική λύση στό διεθνή, τόν εμπορικό και τον ταξικό πόλεμό» Οραματίστηκε ένα ειδύλλιο μιας στενής φιλικής καί άλληλοεπικερδούς συμμετοχής στήν οικονομική έκμετάλλευση τής Κίνας γιό όλες τις μεγάλες δυνάμεις και πίστευε άκόμα οτι τό ξένο κεφάλαιο θά βοηθούσε στην οίκοδομηση μιάς μή— καπιταλιστικής οικονομίας γιά την Κίνα στήν οποία δεν θα υπήρχε κανένα σπέρμα διεθνούς έμπορικοϋ ή ταξικού πολέμου Το σχέδιο του Σουν εγινε δεχτό με ψυχρότητα άπό τις μεγάλες δυνάμεις Δη­ μοσιεύτηκε το 1922 με τον τίτλο «Ή Διεθνής Ανάπτυξη τής Κίνας», θλεπε

έπίσης Σούν Γιάτ— Σέν Λονδίνο 1927 (σελ 183)

« Απομνημονεύματα ένός Κινέζου

Επαναστάτη».

47. Αφού συγκέντρωσε τόν πολιτικό καί στρατιωτικό ελεγχο της Καντωνος στά δικά του τά χέρια μέ τό πραξικόπημα τής 20 τού Μάρτη ο Τσιαγκ Κάι— Σέκ άρχισε τόν Ιο ύ λ η τού 1926 τις πολεμικές· έπιχειρησεις για την κατάχτηση τής Κεντρικής καί τής Βόρειας Κίνας μέ τη βοήθεια ρωοικων οιΊλών, ένα έπιτελεϊο ρώσων στρατιωτικών συμβουλών καί μιά τεράστια μηχανη προπαγάνδας λαδωμένη καί κινούμενη μέ κομμουνιστικές μέθοδες και πρω­ τοβουλία. άλλά προγραμματικά περιορισμένη στα συνθήματα τού Κουομιταγκ για μια μείωση 25% στό ένοικιο τής γής και βελτιωμένες συνθήκες έργασιας Η πορεία προς τό Βορρά συνέπεσε μέ την άνοδο ενός τεράστιου μαζικού κινήματος στις έπαρχιες Κιαγκσί. Χουνάν καί Χοπέχ πού τράβηξε μέχρι την άνοιξη τού 1927. στήν τροχιά του 10 ΟΟ'' C00 περίπου άγρότες κοι σχεδόν 1 000 000 έργάτες στό Χανκέου τή Σαγκάη και τά αλλα άστικα κέντρα Οι στρατιές τών Έθνικιστών κέρδισαν εύκολες νίκες με τη βοήθεια αυτου του κινήματος πού σάρωνε την άντίσταση τού Βορρά στό πέρασμα τών Εθνικιστών Μέχρι το Σεπτέμβρη τού 1926. η πεδιάδα Γιαγκτοέ ειταν στα χεριό τών Έθνικιστών Τό Δεκέμβρη, η Εθνικισ τική Κυβέρνηση μεταφερθηκε απο τήν Καντωνα στό Χανκέου. πού μαζί μέ τις πόλεις Ούτσάγκ καί Χαγιαγκ στη συμβολή τών ποταμών Γιαγκτοέ καί Χαν σχημάτιζε τήν πόλη Βουχαν Ο Τσιάγκ Κάι— Σέκ κινήθηκε πιό άργά μέσα άπό τό Κιαγκσί προς την Σαγκαη Πίσω στην Καντώνα είχαν άπαγορευτεϊ οι άπεργίες και είχε άναχαιτιστει το μαζικό κίνημα Η άπεργια Καντώνας— Χόγκ Κόγκ τέλειωσε χωρίς όρους τον Όχτώβρη τού 1926 Ο Τσιάγκ διάλυε τά Συνδικάτα καί τις άγροτικές Ενώσεις καθώς προχωρούσε πρός τό Βορρά Αϋτό. είχε άνακόψει τόοο πολύ την προέλασή του πού σ ένα στάδιο άναγκάστηκε νά σταματήσει τις καταστολές καί νά καλέσει πίσω τούς κομμουνιστές γιά νά τόν βοηθήσουν νά προχωρηοει. Αύτοί ήρθαν χωρίς συζήτηση Μέχρι τό Φλεβάρη τού 1927. τά στρατευματά του βρίσκονταν σέ άπόσταση βολής άπό τή Σαγκάη Στις 16 τού Φλεβάρη οι έργάτης τής Σαγκαης κήρυξαν γενική άπεργια καί έξέγερση περιμένοντας τήν άφιξη τών Έθνικιστών Ο Τσιάγκ έδοσε έντολή στά στρατεύματά του να μήν έπέμθουν άφήνοντας τόν Λί Πάο— Τσάγκ, τό στρατιωτικό κυβερνήτη της Σαγκάης νά καταστείλει τήν έξέγερση μέ μιά πραγματική σφαγή Ο Λι άνταμοίφτηκε άργότερα μέ μιά διοίκηση στό στρατό τού Τσιάγκ Τό Μάρτη ο Τσιάγκ έξαπόλυσε ένα κύμα τρομοκρατίας στό Ναντσάγκ. τό Κιουκιαγκ το Ανκιγκ και τό Βουχού Ωστόσο, στις 21 τού Μάρτη, ξεσηκώθηκαν οι έργατες τής Σαγκάης μά αύτή τή φορά νικηφόρα, καί μέ δικές τους δυνάμεις κυνή­ γησαν τούς Βόρειους άπό τήν πόλη, παραδίνοντάς την τήν επόμενη μέρα στους Έθνικιστες Ο Τσιάγκ έφτασε στις 26 τού Μάρτη Τρεις βδομοδες άργότερα. άφού έκλεισε μιά συμφωνία μέ τούς ξένους και κινέζους τραπε­ ζίτες τής Σαγκάης. στράφηκε μέ άπαράμιλλη άγριότητα ένάντιαστους εργάτες (βλέπε σημείωση 44). (σελ 184) 48. Τρουντοβικι (η ομάδα τών «έργαζόμενων») ειταν ο δεύτερος σε μεγεβος σχηματισμός στην πρώτη αύτοκρατορική ρωσική Δουμα καί άντιπροσωπευε κυρίως τή ριζοσπαστική μικροαστική τάξη και ειδικά τη μεσαία άγροτιά Στην άρχή οι Τρουντοβικι συνεργάστηκαν μέ τους Συνταγματικούς Δημοκράτες («Κάντε») άλλά άργότερα ήρθαν σέ ρηξη μαζί τους και στη Δουμα συχνά

260

συνεργάστηκαν μέ τή σοσιαλδημοκρατική φράξια. Η πολύ χαλαρή δργανωτική τους δομή και η άκαθόριστη κοινωνική τους σύνθεση πήγαινε χέρι χέρι μέ τό πολύ συγχυσμένο καί διάχυτο πρόγραμμα καί συμπεριφορά τους Χαρακτηρι­ στικός τύπος τής ηγεσίας του εϊταν ο Κερένσκι (σελ 184)

49. Ο κινέζικος δασμός περιορίστηκε στό 5% έπι τής όξίας. σόν όποτέλεσμα του Συμφώνου του Νανκιγκ τού 1841 με τη Μ Βρετανία που ύπογρόφτηκε πάνω σ ενα βρετανικό πολεμικό στό τέλος τού πρώτου άγγλοκινεζικού πολέμου Η ρήτρα τού «πλέον ευνοούμενου κράτους" σέ κατοπινές συμ­ φωνίες τον εκανε καθολικά έφαρμοσιμο στις έμπορικές σχέσεις τής Κίνας μέ όλες τις δυνάμεις Οι συμφωνίες έπισης καθόριζαν τις τιμές στή βάση τών οποίων θα υπολογίζονταν τα έσοδα Λύτες άναθεωρηθηκαν μόνο δυό φορές το 1902 και το 1918 ένώ τό ποσοστό 5% εμεινε όμετόθλητο Η Κίνα έκανε αίτηση άναθεωρησης τών δασμών στο Συνέδριο τών Βερσαλιών. χωρίς άποτέλεσμα Κάτω όπο τήν πίεση τού άνερχομενου έθνικιστικοϋ κινήματος στήν Κίνα το Συνέδριο τής Οϋασιγκτον το Φλεβάρη τού 1922. οδήγησε σέ μιά συμφωνία έννια δυνάμεων να κανουν ενα Συνέδριο γιό την άναπροσαρμογή τών κινέζικων δασμών. Αύτο το Συνέδριο δέν πραγματοποιήθηκε μέχρι τόν Δεκέμβρη τού 1925. όταν το μεγάλο μαζικό κίνημα άνοιξε τή δυνατότητα νά πάρομν οι κινέζικες μάζες αύτό πού οι δυνάμεις όργούσαν νά δόσουν Τό Συ­ νέδριο συγκλήθηκε για νά θαυκαλισει με τη δασμολογική αϋτονομία τήν κινέζικη μπουρζουαζία γιό νά τήν άποκόψει όπό τό μαζικό κίνημα 'Από τό συνέδριο προτάθηκε η όποκατάσταση τής δασμολογικής αύτονομίας όπό τήν 1η του Γενάρη 1929 Η έφαρμογή αύτής τής υπόσχεσης, πού δέν μπήκε στήν πράξη παρα με τον δασμό που ορίστηκε την 1η τού Γενάρη 1931. εϊταν μέσα στήν τιμή που πλήρωσαν οι ιμπεριαλιστές στον Τσιάγκ Κάι— Σέκ γιά τό τσά­ κισμα του εθνικού έπαναστατικοϋ κινήματος το 1927 Η ξένη έπιθλεψη καί ο αυστηρός ξένος έλεγχος τών έσόδων που ξεχωρίζονταν γιά τήν πληρωμή εξωτερικών δάνειων διατηρήθηκαν Η ιμπεριαλιστική πίεση, ιδιαίτερα η για­ πωνέζικη. είχε άναγκασει στόν καθορισμό δασμών εύνοικών γιά τά ξένα αγαθα καί καταστροφικών γιά τις κινέζικες βιομηχανίες. Ιδιαίτερα στό έμπόριο βαμβακιού Αύτό είχε κάνει τήν δασμολογική αύτονομια περισσότερο τυπική παρα πραγματική 50. To Ρ Ρ S (Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα), τό Ντάσνακ— Τσούτιουμ καί η Μπούντ εϊταν. άντίστοιχα. πολωνικές, όρμενικές καί έθραικές μικροαστικές έθνικιστικές όργανώσεις. μέ σοσιαλιστικές άποχρώσεις. στήν παλιά τσαρική αύτοκρατορία Γιό λίγο διάστημα, ή Μπούντ εϊταν τμήμα τού Σοσιαλδημο­ κρατικού Κόμματος τής Ρωσίας, άλλά άποκόπηκε όπ αύτό καί παράμεινε άνεξαρτητη Η Μπούντ συνεργάστηκε πολλές φορές μέ τούς μενσεβίκους, άλλά σχεδόν ποτέ μέ τούς μπολσεβίκους Οσο γιό τις πολωνικές καί όρμενικές όργανώσεις πού άναφέραμε. δέν ύπήρξαν ποτέ τμήματα τού ρωσικού Κόμμα­ τος ή κάποιου όπό τά τμήματά του (σελ 187)

51. *Το Κουομιτάγκ είναι μιά όργάνωοη ιδιότυπη, μιά διασταύρωση όνάμεσα σ' ενα πολιτικό κομμά καί μιά όργάνωοη σόν τά σοβιέτ, όπου μπαίνουν διάφο­ ρες όμαδες διαφορετικών τάξεων.. Τό Κουομιτάγκ άγκαλιάζει τή φιλελεύθερη μπουρζουαζία (πού σέ μάς εϊταν όργανωμί,νη στό Κόμμα τών Καντέ καί είχε ήδη γίνει άντεπαναστατική στά πρώτα στάδια τής έπανάστασης), τούς μικροα­ στούς καί τήν έργατική τάξη Από όργανωτική άποψη, τό Κουομιτάγκ, δέν 2β1

είναι ενα Κόμμα με τή συνηθισμένη σημασία του ορού», (Ν Μπουχαριν «Προ­ βλήματα τής Κινέζικης Επανάστασης», Παρίσι 1927 σελ 50) Στην Ογδοη Ολομέλεια, ο Σταλιν άποκάλεσε τό Κουομιταγκ «ένα επαναστατικό συμβού­ λιο» Στο περίφημο άρθρο του στην «Πράβδα» στις 10 του Απρίλη 1927 ο Μαρτινοφ το άποκάλεσε «το μπλοκ τών τεσσάρων τάξεων». (σελ 188) 52. Η κυβέρνηση του Βουχαν άποτελοϋνταν άπό μιά ομαδα ηγετών τού Α ρ ι­ στερού Κουομιταγκ με έπικεφαλής τον Βαν Τίν— Βέι που υποστηριζόταν άπο τον Τσάγκ Σεγκ— Τσιχ. εναν μιλιταριστη τοϋ Χουνάν. καί συμβολικά άπο τόν Φεγκ Γιου— Χσιαγκ. τόν «Χριστιανό Στρατηγό» τών βορειοδυτικών περιοχών Οι κομμουνιστές Ταγκ Πιγκ— Σαν και Χσου Τσαο— Γιεν κατείχαν αντίστοιχα τις θεσεις τών υπουργών Γεωργίας και 'Εργασίας Τον 'Απρίλη τοϋ 1927 ο Σταλιν χαραχτηρισε την κυβέρνηση αϋτη σαν το «επαναστατικό κέντρο ». που με τήν άπαραίτητη συνεργασία τών κομμουνιστών, θα έκανε την αγροτική έπανασταση (βλ τις θεσεις του Σταλιν. «Ανταπόκριση Διεθνούς Τυπου», 28 τού Απρίλη 1927) «Το επαναστατικό Κουομιταγκ στο Βουχαν. που ήγείται μιας αποφασιστικής πάλης ενάντια στο μιλιταρισμό καί τον ιμπεριαλισμό, γρά­ φει ο Σταλιν. θά μετασχηματιστεί στήν πραγματικότητα σ ενα όργανό τής επα­ ναστατικής δημοκρατικής διχτατοριας τοϋ προλεταριάτου και τής αγροτιάς» Στην Ογδοη Ολομέλεια, στις 24 τού Μαη ο Στάλιν είπε « Η αγροτική έπανα­ σταση είναι η βάση και το περιεχόμενο τής αστικοδημοκρατικής έπανασταοης στήν Κίνα Το Κουομιταγκ στο Χανκέου και η κυβέρνηση του Χανκέου είναι το κέντρο τοϋ άστικοδημοκρατικου έπσναστστικοϋ κινήματος», («Πραχτικα» γερμ εκδ σελ 71) Η άποφαση τής Ογδοης Ολομέλειας διακήρυσσε οτι η κυβέρνηση τού Χανκέου «ηγείται πραχτικα στην έπαναστατικη πάλη έναντια στους ιμπεριαλιστές, τούς φεουδάρχες καί τώρα έπισης έναντια σ ένα σημαν­ τικό τμήμα τής μπουρζουαζίας» Αυτή η κυβέρνηση καλούνταν να στραφεί άποφασιστικα πρός τις μάζες καί «τό καθήκον τοϋ Κομμουνιστικού Κόμματός είναι νά σιγουρεψει μιά τέτια στροφή τής κυβέρνησης τού Χανκέου». (« Αντα­ πόκριση Διεθνούς Τύπου», γαλ έκδ . 15 τοϋ Ίουνη 1927. σελ 884) Το αίτημα τού Τρότσκι για το σύνθημα τών Σοβιέτ άπορριφτηκε. γιατί «είναι ενα σύν­ θημα πάλης έναντια στο έπαναστατικο Κουομιτάγκ». Ο Τρότσκι άρνηθηκε οτι το Βουχαν ειταν το έπαναστατικο κέντρο καί διακήρυξε οτι έπρεπε νά δημιουργηθεϊ κάτι τετιο «Οι άρχες τού Βουχαν δέν είναι άρκετές γι αυτό Χρειάζονται Σοβιέτ, Σοβιέτ τών εργαζόμενων» «Λέμε καθαρα στους κινεζους άγρότες οί ηγέτες τού Αριστερού Κουομιταγκ του τύπου Βαν Τοιν— Βει και Σία θα σάς προδωσουν αναπόφευχτα, άν ακολουθήσετε τους ηγετες τού Βουχάν άντι να σχηματίσετε τό δικά σας άνεξάρτητα Σοβιέτ Οι πολίτικοι του τύπου Βάν Τιν— Βει. κάτω άπό δύσκολες συνθήκες, θά προτιμήσουν δέκα φορές καλύτερα να ενωθούν μέ τόν Τσιάγκ Κάι— Σέκ έναντια στους εργάτες καί άγρότες», (Λογος τού Τρότσκι στήν Ογδοη Ολομέλεια. «Προβλήματα τής Κινέζικης ’Επανάστασης». Λονδίνο. 'Εκδόσεις Νιού Πάρκ. 1963). Γιά να έφαρμόαει τή γραμμή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί νά έγκαταλείψει τα Σοβιέτ «πού θα έπιτάχυναν τή σύγκρουση μέ τούς στρατηγούς». (« Ανταπόκριση Διε­ θνούς Τύπου», γαλ έκδ . 29 τού Ίούνη 1927 σελ 949) το Κινέζικο Κομμουνι­ στικό Κομμά άφησε τό πεδίο έλευθερο στους φιλελεύθερους του Κουομιταγκ και τους στρατηγούς και προσπάθησε να έλέγξει τις «υπερβολές» των έργατών και αγροτών Αυτό το μόνο που εκανε έίταν να αποθρασύνει την όντίδραση Ενώ συνεδρίαζε άκόμα η Ό γδοη Ολομέλεια, οι στρατηγοί πήραν

262

την εξουσία στο Χουναν (21 του Μαη). Ο Φεγκ Γιου— Χσιαγκ. τρομοκρατών­ τας τη Μόσχα συμφώνησε με τον Τσιάγκ Κάι— Σέκ (22 τοϋ Ίουνη) και η κυ­ βέρνηση του Βουχάν εσπασε απο τους κομμουνιστές (15 τοϋ Ιούλη) υποτασσομενη ολοκληρωτικά στο «αντεπαναστατικό κέντρο- τού Τσιάγκ στό Νανκιν τον Αύγουστο Στις 14 τού Ιούλη όταν τά κεφαλιό τών έργατών έπεφταν ηδη στους δρομους του Χανκεου η Εκτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμουνιστι­ κής Διεθνούς διακήρυξε έπίσημα « Ο επαναστατικός ρόλος τής κυβέρνησης του Βουχαν τερματίστηκε- ( Απόφαση τής Εκτελεστικής Επιτροπής τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς « Ανταπόκριση Διεθνούς Τύπου», γαλ έκδ 2 τού Ιο ύ ­ λη 1927 σελ ι 04U (σελ ιβ ιι 53. Οι «ΝαροντνικΜ-Λαικιοτες-ι ειταν ενα οργανωμένο κίνημα των ρωσων διανοουμένων του περασμένου αιώνα που εκλινε πολύ πρός τις αναρχικές αντιλήψεις EVrav βίαια αντιμοναρχικοι όργανωμενοι συνωμοτικά και συχνά υιοθετούσαν τρομοκρατικές μεθοδες πάλης Οι κύριες προπαγανδιστικές δραστηριότητες τους συγκεντρώνονταν άνάμεσα στούς άγρότες καί μ ένα συγχυσμένο τροπο έπιδίωκαν μια κομμουνιστικού τύπου κοινωνία Τά Κόμμα τους «Νορόντνογιο Βολιο» (Λαικπ Θέληση) συντρίφτηκε τελικά με τη βοή­ θεια πραχτορων. άπο την τσαρική κυβέρνηση στά 1880. καί άπό αύτό άναπτυχτηκαν δυο πτέρυγες που η μια τους κινήθηκε πρός το μαρξισμό και η άλλη προς αύτο που καταληξε σαν Κομμά τών Σοσιαλεπαναστατών. δηλ ενα μικροαστικό άγροτικο κομμά ισελ 189) 54. Η έξεγερση της Καντωνας εγινε στις 11 τού Δεκέμβρη 1927 Τσακίστηκε υστέρα άπο πενήντα ώρες κοστίζοντας 5 700 ζωές προλετάριων που άνάμεσα τους ειταν τα καλύτερα έργατικα στελεχη τής έπαναστασης Η Κομμούνα τής Καντωνας (βλεπε σημείωση 67) ειταν το άποκορύφωμα τών καταστροφών τής περιόδου του τυχοδιωχτιομού που άκολουθησε τήν κατάρρευση τού κινή­ ματος τον Αύγουστο (βλ σημείωση 62) Ο Γιε Τιγκ. στρατιωτικός διοικητής της έξεγερσης υπολόγιζε τον πραγματικό άριθμό των άγωνιστών που συμ­ μετείχαν στην έξέγερση σε 4 200 πού άποτελούνταν άπο 1 200 μαθητές στρατιωτικών σχολών και 3 000 έργατες. που οι περισσότεροί τους ειταν πρό­ χειρα οπλισμένοι (Τσεν Σαο— Γιου (Βάγκ Μίν) «Ή Ιστορία τής 'Εξέγερσης τής Κοντώνας». στη συλλογή « Η Κομμούνα τής Καντωνας», σελ 142 Σαγκαη 1930) Αυτές οι δυνάμεις ρίχτηκαν σε μια κατά μέτωπο έπίθεση έναντια σε 50 000 καλα οπλισμένους στρατιώτες τού Κουομιτάγκ είτε μέσα ή σε μικρή άποσταση άπό την Καντωνα. άνάμεσα στούς όποιους -δεν ειχσμε κάνει κσμισ δουλια Δεν είχαμε οργανώσει πυρήνες άνάμεσά τους-, (Λοζόθσκι «Μαθηματο άπό την Κομμουνο τής Καντωνας», ό π.π., σελ 5) -Τή στιγμή τής έξεγερσης δέν υπήρχε κανένα σοβαρό έπσνσστστικό κίνημα άναμεσα στούς άγρότες στις περιοχές κοντό στήν Καντώνα - γράφει ο Χάιντς Νόιμαν πού βοηθησε στην «καθοδήγηση» της έξεγερσης » Η έξέγερση τής Καντώνας δέν υποστηρίχτηκε σπο καμία επέμβαση τών προλεταριοκών ή άγροτικών μαζών στις σλλες επαρχίες τής Κίνας » (Α Νοιμπεργκ (X Νόιμαν) «Ένοπλη Ε­ ξέγερση») «Προφανώς. γράφει ο Λομιναντζε που μαζί μέ τόν Νόιμαν «συμ­ βούλευε» τους Κινέζους κομμουνιστές αύτη την περίοδο. «ύπερεχτιμησαμε πάρα πολύ την εχταση τής σνοπτυξης τών αγροτικών εξεγέρσεων εκείνη την επ ο χ ή · ι« Η Επέτειος τής Κομμούνας τής Καντώνας», ο π π . σελ 205) Στην ίδια την πόλη της Καντωνας το Κομμά «δεν ειταν ικανό νά οργανώσει άπερ-

263

γιες Μονο όταν είχαν ηδη αρχίσει οι οροβροντιες. έμαθαν οι εργατικές μάζες ότι γινόταν μια εξεγερση Τη θεώρησαν σαν ενα ξαφνικό τυχαίο πραγμα» (Λοζοθσκι ο π π αελ 6) (οελ 189)

55. «θα ειταν μεγάλο λάθος να παραδοοουμε τη σημαία του Κουομιταγκ οτην κλίκα του Τσαγκ Και— Σεκ- (Ν Μπουχαριν «Προθλήμοτο της Κινέζικης Επονάστασης», Παρίσι 1927 οελ 59-60) "Δεν υπάρχει αμφιβολία οτι το Κομμουνιοτικο Κομμά δεν θα επίτρεψει να πέσει τώρα η σημαία του Κουομιταγκ στα χέρια των αντεπαναστατών» |Α Στετζκι « Η Διολεχτική τής Πόλης στην Κίνα». «Άντοποκρισ η Διεθνούς Τύπου», γαλ εκδ 7 του Μαη 1927) « Η σημαία τού Κουομιταγκ που ειταν η οημαια της πάλης για έθνικη απελευ­ θέρωση δεν πρεπει να παραδοθει σ αυτους που την προδοσαν · ι« Αποφοση τής Ογδοης Ολομέλειας τής Εκτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς». «Αντοποκριση Διεθνούς Τυπου» γαλ εκδ π του Ιουνη 19271 (αελ 190) 56. Το σύνολο τών ξένων έπενδυσεων στην Κίνα υπολογιζόταν άπό τό 1931 σε 3 3 δισεκατομμύρια δολλαρια Απ αυτα το 78 1% ειταν έπενδυμενα κα τευθείαν σέ έπιχειρήσεις καί έμπορικες έταιριες καί τό 21.9% σέ δάνεια στήν κινέζικη κυβέρνηση Τό ξένο κεφάλαιο έλεγχε σχεδόν το μισό τής κινέζικης υφαντουργίας 'Ελεγχε άμεσα περίπου το ενα τρίτο τών σιδηροδρόμων τής Κίνας καί είχε μιό υποθήκη πάνω όπο 200 εκατομμύρια δολλαρια στο υπολοιπο. μέ συνολικές έπενδύσεις στους σιδηροδρόμους 641.300 000 δολλόρια Τό ξένα πλοία μετάφεραν τό 81.31% του έξωτερικοϋ καί τού παρόχτιου έμποριου τής Κίνας Οι στατιστικές δείχνουν ένα συνολικό έλλειμματικο έμπορικο ισοζύγιο, μετά τό 1902. πάνω άπο 3 δισεκατομμύρια δολλαρια Υπήρχε μιά μή καταγραμμένη άλλά τεράστια διαρροή άσημβϋ σαν άποτελεαμα του έμποριου όπιου στον 19ο αιώνα ι Για στατιστικούς πίνακες βλεπε 1)ΚΦ Ρεμερ «Ξένες Επενδύσεις στήν Κίνα», Ν Υόρκη. 1933 οελ 58 2) X Ντ. Φογκ «’Υφαντουργία καί 'Εμπόριο στήν ΚΙνο», Πεκίνο. 1923 3) X Ντ Φόγκ «Η Εκβιομηχάνιση τής Κίνας», Σαγκαη 1931 4) «Τό Βιβλίο τής Χρονιάς τής Κί­ νας») Είναι ένδιαφέρον νά σημειώσουμε οτι οι συνολικές ξενες έπενδύσεις στή Ρωσία τήν παραμονή τού Μεγάλου Πολέμου ειταν 3,882 δισεκατομ δολλάρια Γιά την προστασία τών έπενδυσεων τους οι ιμπεριαλιστικές δυ­ νάμεις διατηρούσαν στρατιωτικές φρουρές σ ολα τα μεγάλα κινέζικα λιμανια που άριθμοϋσαν το 1927. 11 880 ατομα — άμερικανοι θρετανοι γιαπωνεζοι. γάλλοι καί ίταλοι πεζοναύτες καί στρατιώτες Υπήρχαν έπίσης μόνιμα άμερικανικοι. βρετανικοί, γιαπωνέζικοι, γαλλικοί και ιταλικοί στόλοι, πού περιπολούσαν στις άκτές και διέσχιζαν τα ποτάμιά και περιλαθαιναν καταδρομικά άεροπλανοφόρα’. άντιτορπιλικά. υποθρυχια καί κανονιοφόρους Υπήρχε έπισης ενα πολυάριθμο ξένο άστυνομικό προσωπικό στις ξένες θασεις Ολες αύτές οι δυνάμεις αύξηθηκαν το 1926-1927 (οελ 192) 57. Γιά την Κίνα δέν υπήρχαν αυθεντικές καί ολοκληρωμένες άπογραφές τού πληθυσμού, υπήρχαν όμως ορισμένοι υπολογισμοί και έπιμέρους μελέτες Μιά άπογραφή στά έργοστάσια 29 πόλεων σέ 9 έπαρχίες κατάγραψε τό 1931, 1.204 318 έργάτες Ενας άλλος υπολογιμός πού περιλάμβανε έργάτες στις μεταφορές, λιμενεργάτες, οικοδόμους και έργάτες στά όρυχεία. άνεθαζε τό σύνολό τους σέ 2 750 000 Οί χειροτέχνες οι κούληδες που έκαναν διάφορες δουλιές οι έργαζομενοι στις μεταφορές οι υπάλληλοι καταστημάτων οι μα264

θητευομενοι οι τεχνίτες κλπ υπολογίζονταν το 1927. σε 11.960 000 ατομα γιά ολη την Κίνα δίνοντας ενα κατα προσέγγιση σύνολο για τδ προλεταριάτο καί το μισοπρολεταριατο περίπου 15 000.000 ατομα Αυτό μπορεί να συγκριθει με τον ρωσικό εργοστασιακό πληθυσμό του 1905 που υπολογιζόταν στα 10 περίπου εκατομμύρια ατομα Οι καλύτεροι υπολογισμοί και μελέτες γιά τις ταξικές διαιρέσεις στην άγροτια που άποτελοϋσε περίπου τά τρία τέταρτα τού συνολικού πληθυσμού έχουν γίνει από τον Τσεν Χαν— Σεγκ τον έξεχοντα μελετητή της άγροτικής οικονομίας που θρήκε οτι στο Κθαγκτούγκ. άντιπροσωπευτικο του Νοτου οι φτωχοί άγροτες άποτελοϋσαν τό 74% τοϋ πλη­ θυσμού καί είχαν το 19% τής γής Στο Βουσίχ στην κεντρική Κίνα οι φτωχές άγροτικες οικογένειες ειταν το 6Θ9% τοϋ συνολου και είχαν το 14 2% της γης Στο Παοτιγκ στο Βορρά οι φτωχοί άγροτες ειταν το 65.2% μέ τό 25.9% της γής Ο καθηγητης Τσεν χαραχτηρίζει τό 65% τοϋ κινέζικου άγροτικοϋ πληθυσμού σαν πεινασμενο γιά γή (Γιά στατιστικούς πίνακες καί διάφορους υπολογισμούς 6λεπε 1) Τσεν Χάν— Σέγκ «Τό Τωρινό Αγροτικό Πρόβλημα στην Κίνα», Σαγκάη 1933 2) X Ντ Φόγκ «Ή Εκβιομηχάνιση τής Κίνας»,, Σαγκαη 1931. 3) Φαγκ Φου— Αν «Κινέζοι Εργάτες», Σαγκάη 1931 4) Λόουε Τσουν— Χουα «'Αντιμετωπίζοντας 'Εργατικά Ζητήματα στήν Κίνα», Σαγκάη. 1933 5) «Πρακτικά τοϋ Παν-Είρηνικαϋ Συνδικαλιστικού Συνεδρίου». Χανκέου 1927) (σελ 193) 56. Η διάκριση άναμεσα στη λεγομενη δημοκρατική και τη σοσιαλιστική περίοδο τής ρωσικής μπολσεβίκικης έπαναστασης περιγραφεται άπό τόν Λένιν ως εξής «Πρώτα υπήρχε ένα κίνημα, αέ σύνδεση μέ όλόκληρη τήν άγροτια. εναντία στη μοναρχία, ένάντια ατούς γαιοχτήμονες, ένάντια στό μεσαιωνισμό, και σ' αυτό τό βαθμό η έπανάστάση παράμενε άστική, άστικοδημοκρατική Μετά έγινε ενα κίνημα, σέ σύνδεση μέ τή φτωχότερη άγροτιά, μέ τό μισσπρσλεταριάτο. μέ ολοσς τους εκμεταλλευόμενους, έναντια στον καπιταλισμό, μαζί καί τούς πλούσιους χωρικούς, τά άρπαχτικά όρνεα τού χωριού και τους κερδοσκόπους, καί σ σύτό το βαθμό ή έπανάστάση έγινε σοσιαλιστική Το νά έπιχειρεί κανείς να θάλει τεχνητά ενα σινικό τεϊχος_ άνάμεσα στα δυο στάδιά καί νά τά χωρίζει με άλλους παράγοντες έχτός άπο τον βαθμό προετοιμασίας τού προλεταριάτου καί τής ένότητας του μέ τους φτωχούς χωρικούς, σημαίνει νά διαστρέφει ολοκληρωτικά και να έκχυδαίζει τό μαρξισμό και νά τόν άντικαθιστά μέ τόν φιλελευθερισμό Σημαίνει να μπάζει κρυφά μια άντιδραστική άμυνα τής μπουρζουαζίας ένάντια στό σοσια­ λιστικό προλεταριάτο, κάτω άπό τό κάλυμμα τής ύποτίθεται σαφούς άναφοράς στον πρσσδευτικο χαραχτήρα τής μπουρζουαζίας σέ σύγκριση μέ τον μεσαιω­ νισμό··. (Ν Λένιν « Απαντο», «Ή Προλεταριακή Έπανάσταο) και ά Αποστά­ της Κάουτακι») (σελ 193) 59.

Οι όργανωμένοι έργάτες στήν Κίνα αυξήθηκαν άπό 230 000 τό 1923 σέ

570 000 τό 1925 σέ 1 264 000 τό 1926 καί 2 800 000 τό 1927 («Παν— ΕΙρηνικάς Εργάτης», No 2. Χανκέου. 15 τοϋ Ιούλη 1927). Πάνω άπό 800.000 έργάτες πήραν άμεσα μέρος στό κύμα τών άπεργιών πού άκολούθησε τή σφαγή σπου­ δαστών άπό τή βρετανική άστσνομία στή Σαγκάη στις 30 τοϋ Μάη 1925 Οι Γενικές άπεργίες παράλσσαν κυριολεχτικά τή Σαγκάη καί τό Χόγκ— Κόγκ, ένώ η άπεργία στό Χόγκ— Κόγκ κράτησε 16 μήνες Τό άγροτικό κίνημα, πού πήρε σύγχρονες μορφές όργάνωσης μόνο τό 1922. άγκάλιασε άμεσα 9 720 000

265

άγρότες μέχρι τόν Μάρτη τού 1927, και μόνο στό Κθαγκτουγκ, το Χουνάν. τό Κιαγκσί, καί το Χουπέγ περιοχές όπου η άνεξάρτητη κατάληψη τής γής είχε άρχίσει άπό τούς άγρότες τό 1926 καί γινόταν σέ μεγάλη κλίμακα, ιδιαίτερα στο Χουναν την άνοιξη τού 1927 (σελ 193) 60. Ο Τσέν Τού— Χσιού παραιτήθηκε άπό πρόεδρός τής Κεντρικής 'Επιτρο­ πής στά μέσα τού Ιο ύ λ η τού 1927. όταν τό «'Αριστερό Κουομιτάγκ» — στο οποίο η Κομμουνιστική Διεθνής διάταξε τούς κομμουνιστές νά παραμεινουν— άρχισε να έκτελεΐ κομμουνιστές καί έργάτες στό Βουχάν Ο Τσέν οδηγηθηκε τελικά άπ αυτά τά γεγονότα να ζητήσει τήν άποχώρηση άπό το Κουομιτάγκ « Η Διεθνής, έγραφε, θέλει να έφορμόοουμε τή δίκη μας πολιτική, άπό τή μιά, καί άπό τήν άλλη, δέ μάς έπιτρέπει νά φύγουμε άπό τό Κουομιτάγκ. Δέν υπάρχει πραγματικά διέξοδος καί δέν μπορώ νά συνεχϊσω τή δουλιά μο υ», («Γράμμα στους Συντρόφους τοϋ Κομμουνισμού Κόμμοτος») Μιά νέα ήγεσία. μέ τούς Τσιού Τσιού— Πέι. Λι Λί— Σάν, Τσου "Εν— Λάι καί Τσάγκ Κούο— Τάο σάν τά κυριότερα μέλη της, σχηματίστηκε στό Συνέδριο τής 7 τοϋ Αϋγούστου. Αυτή· η ηγεσία, πού ξεκίνησε, μέ έντολές τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, μιά πορεία τυχοδιωχτικών έξεγέρσεων (θλ σημείωση 63), άνακηρύχτηκε «γιό νά έξασφαλίσει ότι άπό δώ καί μηρός θά υπάρχει μιά σωστή, έπαναστατική μπολσεβίκικη ήγεσία», («Γράμμο στους Συντρόφους τοϋ Συνέδριου τής 7 τοϋ Αϋγούστου») Στίς 9 τοϋ Αύγουστου, στήΜόσχα. ή Κοινή Ολομέλεια τής Κεντρικής 'Επιτροπής καί τής Κεντρικής Έξελεγχτικής 'Επιτροπής τοϋ Κομμουνιστικού Κόμματος τής Σοβιετικής 'Ένωσης, διακήρυξε ότι είναι «σέ Θέση νά δηλώσει μέ Ικανοποίηση άτι αυτή ή δεξιά παρέκκλιση στην ηγεσία τού κινέζικου αδελφού Κόμματος έχει τώρα έξαλειφθεί καί η πολιτική τής ήγεσιας έχει διορθωθεί». (« Ανταπόκριση Διεθνούς Τϋπου», ΐβ τοϋ Αϋγούστου 1927 σελ 1074). Αύτή η «σωστή» και «μπολσεβίκικη» ήγεσία όδήγησε τό Κόμμα στήν Κομμούνα τής Καντώνας (θλ σημειώσεις 54, 63), (σελ 196).

61. Στήν ομιλία του στήν Ό γδοη Ολομέλεια τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (Μάης τού 1927), ό Στάλιν είπε «Μπορούμε νά πούμε τώρα ο τι ή κατάσταση στη Ρωσία άπό τό Μάρτη μέχρι τόν Ιούλη τού 1917 εϊταν άνάλογη μέ τή σημερινή κατάσταση στην Κίνα: Ό χι, αύτό δέν μπορεί νά λεχτεϊ Δέν μπορεί νά λεχτεϊ, όχι μόνο γιατί ή Ρωσία τότε βρισκόταν μπροστά στήν προλεταριακή έπανάσταση, άλλά γιατί ή Προσωρινή Κυβέρνηση στή Ρωσία έκείνη τήν έποχή εϊταν μιά άντεπαναστατική κυβέρνηση ένώ ή τωρινή κυβέρνηση στό Χανκέου είναι μιά έπαναστατική κυβέρνηση μέ τήν άστικοδημοκρατική έννοια τού ορού Ή ιστορία τών Σοβιέτ τών έργατών δείχνει δτι τέτια Σοβιέτ μπορούν νά ύπάρξουν καί νά άναπτυχθούν παραπέρα μόνο άν είναι δοσμένες οI ευνοϊκές προϋποθέσεις για μιά άμεση μετάβαση άπό τήν άστικοδημοκρατική έπανά­ σταση στήν προλεταριακή έπανάσταση, δηλαδή, άν υπάρχουν ευνοϊκές προϋποθέσεις γιά τήν μετάβαση άπό τήν άστική κυβερνητική έξουσία στήν διχτατορία τού προλεταριάτου. Καί δέν καταστράφηκαν μήπως τά Σοβιέτ τών έργατών στό Λένινγκραντ καί τή Μόσχα τό 1905, όπως καί τά Σοβιέτ τών έργα­ τών στη Γερμανία τό 1918, άκριβώς έπειδή αύτές ο! ευνοϊκές προϋποθέσεις δέν ύπήρχαν έκείνη τήν έποχή, Είναι δυνατό τό 1905 νά μήν σχηματίζονταν Σοβιέτ στη Ρωσία άν ύπήρχε έκείνη τήν έποχή στή Ρωσία μιά πλατιά έπανα­ στατική όργάνωση τού τύπου τού σημερινού 'Αριστερού Κουομιτάγκ στήν Κίνα». («Τό Κινέζικο Ζήτημα στήν Όγδοη Ολομέλεια τής Έχτελεστικής Έπι-

τροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς», Αμβούργο— Βερολίνο 1928, σελ 66) Αυτή η ομιλία τού Στάλιν δέν άναδημοσιεύεται σέ κανέναν 6πό τούς δυό τομους μέ λογους και κείμενά του, μέ τίτλο «Προβλήματα τού Λενινισμού», (σελ 198) 62. Το Κομμουνιστικό Κομμά τής Κίνας σύμφωνα με το όργανωτικο ραπορτο τού Τσέν Του— Χσιου στο Πέμπτο Συνέδριο τού Κόμματος είχε τόν Απρίλη του 1927 57 967 μέλη που ειταν κατα το 53 8% έρνάτες 18 7% άγρότες. καί το υπόλοιπο στρατιώτες, σπουδαστές, διανοούμενοι καί άλλοι (πρθλ Π Μιφ. «Κινέζικη Έπονάστοση», σελ 117. Μόσχα. 1932) Δέν έχουν δημοσιευτεί άξιόπιστα στοιχεία γιά τόν άριθμό τών μελών τού Κόμματος μετά τό 1927 άλλά. ο οτι άφορά τήν κοινωνική του σύνθεση, έχουν δημοσιευτεί τά εξής «Τό Κόμμα δέν έχει ούτε έναν υγιή κομματικό πυρήνα άνάμεσα ατούς βιομηχανικούς έργάτες», (Εγκύκλιος τής Κεντρικής 'Επιτροπής. 8 τού Νοέμ­ βρη 1928) «Τήν έποχή τού 6ου Συνέδριου ('Ιούλης τού 1928), ή άναλογία τών εργατών στο Κομμά ειταν 10% Τώρα έχει συρρικνωθει στό 3%», (Τσού "Εν — Λάι « Οργανωτικά Ζητήματο στό Κόμμα στή Σημερινή Εποχή», 15 τού Μάη 1929) «...Ο/ βιομηχανικοί έργάτες στό Κόμμα άνέρχονται στό 2,5%», («Έκ­ κληση τής Κεντρικής 'Επιτροπής, κλπ.», «Κόκκινη Σημαία», 26 τού Μάρτη 1930 Σαγκαη) «...τώρα είναι λιγότεροι άπό 2%», (Κουτσιούμοφ, τής Γραμμα­ τείας τής Κομμουνιστικής Διεθνούς γιά τήν ‘ Απω 'Ανατολή, στό «Συζήτηση

τού Προεδρείου τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς γιά τή Γραμμή ΛΙ ΛΙ— Σάν», Δεκέμβρης 1930. δημοσιευμένο στόν «Μπολσε­ βίκο», Σαγκάη. 10 τού Μάη 1931). (σελ 202) #3. Οι πουτσιστικές διαθέσεις συνέχισαν νά κυριαρχούν στή γραμμή τού Κι­ νέζικου Κομμουνιστικού Κόμματος μετά τήν έξέγερση τής Καντώνας γιά μιά περίοδο πάνω άπό δυό χρόνια, κάτω άπό τήν ήγεσία τού ΛΙ Λί— Σάν Αϋτή ή πορεία ολοκλήρωσε τόν άποχωρισμά τού Κόμματος άπό τό προλεταριάτο (θλ σημείωση 60). καί το προσανατόλισε στό κινήματα διαφόρων όμάδων έξεγερμένων χωρικών καί πρώην στρατιωτών τού Κουομιτάγκ στις έπαρχίες Κιαγκσί. Χουπέχ καί Χουνάν Ά π αύτές τις δυνάμεις άναδύθηκαν οί άγροτικές Κόκκινες Στρατιές, πού έπιχείρησαν (1930— 1934) νά κάνουν τήν άγροτική έπανάσταση σέ άπομονωμένες άγροτικές περιοχές τής Κεντρικής Κίνας, ξε­ κομμένα άπό τις πόλεις καί τά έργατικά κίνημα Τό προλεταριάτο παράμεινε σέ κατάσταση άπογοήτευσης καί έλλειψης ήθικού. σάν άποτέλεσμα τής ήττας τού 1927. τής τρομοκρατίας τού Κουομιτάγκ πού άκολούθησε. καί τής πολι­ τικής τών «κόκκινων συνδικάτων» τής «Τρίτης Περιόδου» τού σταλινισμού Οί υπάρχουσες έργατικές όργανώσεις παράμειναν όλοκληρωτικά κάτω άπό τόν έλεγχο τού Κουομιτάγκ Οί περισσότεροι έργάτες άφέθηκαν χωρίς καμιά όργάνωση. άκόμα καί τήν πιά στοιχειώδη Στήν ύπαιθρο, οί άνώτερα έξοπλισμένες δυνάμεις τού Κουομιτάγκ. θοηθούμενες άπό τούς ιμπεριαλιστές καί άνεμπόδιστες άπό ενα ισχυρά έργατικά κίνημα, νίκησαν τελικά τις άγροτικές δυνάμεις τής Κεντρικής Κίνας άνακατάλαθαν. τά Νοέμβρη τού 1934, όλες τις λεγομενες σοβιετικές περιοχές και άναγκασαν τους Κόκκινους να καταφυγουν μακριά στά δυτικά καί βορειοδυτικά, δπου έπιδίωξαν νά έγκαθιδρύσουν μιά νέα θάση έπιχειρήσεων (Γιά μιά άνάλυση τής περιόδου 1928— 1934, βλέπε Χάρολντ Ρ Ίζαάκς. «Ή Τραγωδία τής Κινέζικης Επανάστασης·). Μετά άπό αυτές τις ήττες καί σύμφωνα μέ τή δεξιά γραμμή τής Κομμουνιστικής Διε­ 267

θνούς, οι Κινέζοι σταλινικοί ξαναγύρισαν άπότομα σέ μιά άκριβή έπανάλειψη. σέ κατώτερο, βέβαια, έπίπεδο, τής άπορτουνιστικής γραμμής τού 1925— 1927 προσφέροντας πάλι συνεργασία στό Κουομιτάγκ καί τή συμμετοχή τους σέ μιά «ενιαία κυβέρνηση αυτοάμυνας» Ο μύθος τής -Σοβιετικής Κίνας» έγκαταλείφθηκε καί οι έπαναστατικές άγροτικές δυνάμεις πού άντιπροσώπευαν οι Κόκκινες Στρατιές προσφέρθηκαν σάν νέα θυσία στό «άντιψπερισλιστικο ένιαϊο μέτωπο», (σελ 203)

64. Μετά το πραξικόπημα τού Τσιάγκ Κάι— Σέκ στή Σαγκάη - Παρά τή μερική ήττα η έπανασταση εχει άνεβει σέ ενα άνώτερο στάδιο», («Άπόφααη της 8ης Ολομέλειας της Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς», Μάης τού 1927 « Ανταπόκριση Διεθνούς Τύπου», γαλλική έκδοση 11 τού Ίουνη 1927 σελ β67) Μετά την -άποστασία» τού «Αριστερού Κουομιτάγκ» τοϋθουχάν « Η έπανάσταση προχωρεί μπροστά πρός τήν άνωτερη φάση τής ανάπτυξής της, τή φάση τής άμεσης πάλης γιά τή διχτατορια τής εργατικής τάξης καί τής άγροτιάς», («Γιό τή Διεθνή Κατάοτααη», « Από-

φααη τής Καινής Συνεδρίασης τής Κεντρικής Επιτροπής καί τής Κεντρικής Έξελεγχτικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής Σοβιετικής Ενωσης, τής 9 ταϋ Αύγουστου 1927», -'Ανταπόκριση Διεθνούς Τύπου», 18 τού Αύγουστου 1927 σελ 1075) Μετά τήν ήττα τών έξεγέρσεων τού Ναντσάγκ και τού Γιεχ— Χο - Η κινέζικη έπανάσταση όχι μόνο δέ βρίσκεται σε ύφεση, αλλα καί έχει μπει σ' ενα νέο, ανώτερο στάδιο... Η δύναμη τού επα­ ναστατικού κινήματος τών εργαζομένων μαζών τής Κίνας όχι μόνο δέν έχει άκόμα εξαντληθεί, αλλα και άρχίζει τώρα άκριβώς να έκδηλωνεται σέ ενα νεο προχωρημα τής έπαναστατικής πάλης», («Απόφαση τής 'Ολομέλειας τού

Νοέμβρη τής Κεντρικής Επιτροπής καί τής Κεντρικής Έξελεγχτικής Επιτρο­ πής» — Τσιου Ταιου— Πέι «Ή Κινέζικη Έπανόσταοη καί τό Κομμουνιστι­ κό Κόμμα», Σαγκάη 1928 αελ 136) Μετά τήν ήττα τής έξέγερσης τής Καντωνας - Η γενική κατάσταση στήν Κίνα είναι ακόμα μια άμεσα επα­ ναστατική κατασταση η προοπτική τής σταθεροποίησης τού κινέζικου καπιταλισμού μετά τήν έξέγερση τής Καντωνας, όχι μόνο δέν καλυτερεύει, άλλά και έλαττώνεται φοβερά». («Απόφαση τού Πολιτικού γροφείου τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας» τής 3 τού Γενάρη 1926 — Τσιου Τσιου — Πέι, ο π π . σελ 247). (αελ 204) ββ. Μετά τήν κατάρρευση τού καθεστώτος τού Βουχάν (βλ σημείωση 57), η Κομμουνιστική Διεθνής στράφηκε άπότομα πρός τά άριστερά «Ο/ κομμουνι­ στές πρέπει άμεσα νά άρχίσουν νά διαδίδουν τήν Ιδέα τών Σοβιέτ, γιά νά μπορέσουν, στήν περίπτωση πού άποτύχει ή πάλη νά κερδηθεί τό Κουομιτάγκ, νά καλέσουν τις μάζες νά δημιουργήσουν Σοβιέτ. », («Πρόβδα», 25 τού Ιούλη 1927) Μιά νέα κομμουνιστική ήγεσία σχηματίστηκε σ' ένα Συνέδριο πού συγ­ κλήθηκε βιαστικά «μετά άπό τις τηλεγραφικές έντολές τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί τού νέου άντιπροσώπου της», (Τσιού Τσιού— Πέι «Ή Κινέζικη Επανάσταση καί τό Κομμουνιστικό Κόμμα», Σαγκάη 1928, σελ. 122), καί τό κόμμα διατάχτηκε «νά όργανώσει έξεγέροεις τών έργατών καί τών άγροτών κάτω άπά τή σημαία τών έπαναστατών Αριστερών τού Κουμπάγκ», (« Από­

φαση τού Συνέδριου τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας τής 7 ταϋ Αύγούσταυ») Τήν 1η τού Αύγούστου έγινε μιά άποτυχημένη στρατιωτική έξέγερση στό Ναντααγκ Αναγκασμένα νά υποχωρήσουν, τά στρατεύματα πού διοικού­

268

σαν οι Γιέχ Τίγκ καί Χό Λούγκ βάδισαν πρός τό Σβατέου στό Κβαγκτουγκ καί έκεΐ διαλύθηκαν Ταυτόχρονα οι λεγάμενες έξεγέρσεις τού «Φθινοπωρινού Θερισμού» έγιναν σέ διάφορες άγροτικές τοποθεσίες Ολες τσακίστηκαν άνελέητα Στις 19 *τοϋ Σεπτέμβρη, τό κινέζικο Πολιτικό Γραφείο άποφάσισε τελικά ότι «οι έξεγέρσεις δέν μπορούν σέ καμιά περίπτωση νά γίνουν κάτω άπό τή σημαία τού Κουομιτάγκ», (Τοιού Τσιού— Πέι, ό :π π , οελ 134) Στις 30 τού Σεπτέμβρη, η «Πράθδα» άνακοίνωσεότι «τό προπαγανδιστικό σύνθημα «Σοβιέτ!» πρέπει νά γίνει τώρα ένα σύνθημα δράσης», (·· Ανταπόκριση ταϋ Διεθνούς Τύπου», γαλλική έκδοση, θ τού Όχτώβρη 1927, οελ 1437) Ή Ολο­ μέλεια τού Νοέμβρη τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας τελικά «άναγνώρισε τή χρεοκοπία τού 'Αριστερού Κουομιτάγκ» καί βεβαίωσε ότι ή μπλέ σημαία τού Κουομιτάγκ «είχε γίνει ή σημαία τής λευκής τρομοκρατίας» Η Ολομέλεια επομένως άποφάσισε ότι «τό κεντρικό σύνθημα γιά όλες τις έξεγέρσεις θά είναι τώρα Όλη ή Εξουσία στό Συμβούλιο τών 'Αντιπροσώπων τών Εργατών, Αγροτών, Στρατιωτών καί τού Φτωχού Λαού (Σοβιέτ )», και διακήρυ­ ξε οτι παρά τήν ήττα τών έξεγέρσεων τού Ναντσαγκ καί τού «Φθινοπωρινού Θερισμού», «μιά άμεσα έπαναστατική κατάσταση ύπάρχει σήμερα σέ όλη τήν Κίνα», (Τσιού Τσιού— Πέι, δ π π , οελ 136) Αύτό όδήγησε στήν καταστροφή τής Κομμούνας τής Καντώνας. Ή 9η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής 'Επιτρο­ πής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, τόν Φλεβάρη τού 192β, ένώ τυπικά άποκήρυξε τόν πουτσισμό. πρόβλεπε τήν άμεση έμφάνιση ενός νέου έπαναστατικοϋ κύματος καί έβαζε μπροστά στό κινέζικο κόμμα «τό πραχτικό καθήκον τής όργάνωσης καί τής διεξαγωγής τής ένοπλης έξέγερσης τών μαζών», (« Αποφάσεις τής 9ης Ολομέλειας τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς», γαλλική έκδοση, σελ 49) Μ αύτό τόν προσανα­ τολισμό, τό άποδεκατισμένο κινέζικο Κομμά μπήκε στις νέες καταστροφές τής «τρίτης περιόδου» τού σταλινισμού, πού στήν Κίνα πήρε τή μορφή τού πουτσισμού κάτω άπό τήν ήγεσία τού Λί Λί— Σάν, πού ή γραμμή του κατεύθυνε τό Κόμμα μέχρι τό τέλος τού 1930 (σελ 206) 66. Η έξέγερση τού Ναντσαγκ τής 1ης τού Αύγούστου 1927. μέ ηγέτες τούς Γιέχ Τίγκ καί Χό Λούγκ, έγινε κάτω άπό τή σημαία τού Κουομιτάγκ μέ μια «έπαναστατική έπιτροπή» άποτελούμενη άπό τούς Σούγκ Τσίγκ— Λίγκ. Εύγέν Τσέν καί Τέγκ Γιέν— Τά, πού βρίσκονταν ήδη στό δρόμο φεύγοντας γιά τήν έξορία στήν Εύρώπη. καί άλλες προσωπικότητες τού Αριστερού Κουομιτάγκ πού έπίσης άγνοούσαν τό δτι είταν «ήγέτες» στά γεγονότα τού Ναντσαγκ Τό πρόγραμμα τών Γιέχ— Χό ύποσχόταν τήν άπαλλοτρίωση τής γής πάνω άπό 200 μού (33 1/3 άκρ). πού σήμαινε προστασία γιά τούς περισσότερους γαιοχτημονες τού Κιαγκσί Καθώς διάσχιζαν τήν έπαρχία μέ τις σημαίες τους τού Κουομιτάγκ, τά στρατεύματα τών Γιέχ— Χό έμφανίζονταν στις μάζες «σάν οί στρατιές τού ΤσιάγκΚαι— Σεκτού Τρίτου», (Τσιού Τσιού— Πέι «Ή Κινέζικη Επανάσταση καί τά Κομμουνιστικά Κόμμα», Σαγκάη. 192Θ. σελ 124) Ο Τσιού άποδίδει τήν άποτυχία τής έξέγερσης στήν «άνώτερη δύναμη τού έχθρού » καί προσθέτει τά έξής «λάθη τής ήγεσίσς» «1) "Ελλειψη μιας ξεκάθαρης έπαναστατικής πολιτικής 2) Άναποφασιστικότητα γύρω άπό τήν άγροτική έπανάσταση 3) Έ λλειψη σύνδεσης μέ τις άγροτικές μάζες καί παράλειψη νά έξοπλιστούν οί άγρότες 4) Παράλειψη νά τσακιστούν οί παλιές πολιτικές όργανώσεις καί νά φτιαχτούν νέες 5) Λάθη στις στρατιωτικές άποφάσεις».

269

(ο π π ) Ο στρατός έπιτέθηκε στό Σθατέου στό Κθαγκτούγκ τό Σεπτέμβρη νικήθηκε καί διαλύθηκε πρός τούς λόφους Ενα μέρος του έγινε ο πυρήνας γιά τις κατοπινές όγροτικές στρατιές στό Κιαγκσί (σελ 20Θ)

67. Ο Νέστορ Μάχνο είταν ό ηγέτης μικρών παρτιζάνικων ομάδων άγροτών στήν Ουκρανία στή διάρκεια του έμφυλιου πολέμου μετά τή ρώσικη έπανάσταση Πολέμησε εναντία τούς ούκρανούς άντιδραστικους καί τίς γερμανικές δυνάμεις κατοχής Κάτω άπο τήν έπιρροή άναρχικών και. συχνά, κουλάκων, άρνήθηκε έπίμονα νά ένσωματώσει τίς δυνάμεις του στόν συγκεντρωτικό Κόκκινο Στρατό Καθώς αύτός μεγάλωνε σέ άριθμό καί άποτελεσματικότητα. οι παρτιζάνικες ομάδες τού Μάχνο ήρθαν σέ σύγκρουση μαζί του. καί πολιτικά καί φυσικά Οι δυνάμεις του τελικά διαλύθηκαν άπό τό σοβιετικό στρατό Ο Μαχνοίσμος χρησιμοποιείται γιά νά χαραχτηρίσει άπομονωμένες. τυχοδιωχτικες. ούσιαστικά άγροτικές πολεμικές ένεργειες παρτιζάνων (σελ 207) ββ· Ο «σύντροφος Ν» είταν ο Χαιντς Νόιμαν. ο γερμανος κομμουνιστής, που. μαζί μέ τόν Λομιναντζέ. είταν στο έπιτελεΐο τών αντιπρόσωπων της Κομμου­ νιστικής Διεθνούς στην Κίνα μετά τήν άναχώρηση τού άνυπόληπτου Μποροντίν Ο Νόιμαν είχε άμεση συμμετοχή στό σχεδιασμό τής έξέγερσης τής Καντώνας καί είταν έκεΐ όταν έγινε η έξέγερση Ό Γιέχ Τίγκ. στρατιωτικός διοικητής τής έξέγερσης. είπε άργότερα μέ πικρία στήν Κομμουνιστική Διεθνή στή Μόσχα, οτι ο Νόιμαν είταν «ο πρώτος πού τό έσκασε» όταν έγινε φανερή η κατάρρευση τού πραξικοπήματος (σελ 209)

69. -Τό Συμβούλια τών Αντιπροσώπων τών Εργατών. Αγροτών κσί Στρατιω­ τών τής Καντώνας», πού άνάλαθε τήν έξουσία στήν Καντώνα στις θ π μ τής 11 τού Δεκέμβρη 1927, άποτελοϋνταν άπό 15 άνδρες διαλεγμένους σέ μια μυστική συνάντηση τών όργανωτών τής έξέγερσης στις 7 τού Δεκέμβρη Οι έννιά άντιπροσώπευαν τούς 3 000 έργάτες κάτω άπό κομμουνιστική έπιρροή. που πήραν μέρος στην έξέγερση, οί τρεις είταν άντιπρόσωποι τού συντάγμα­ τος τών 1 200 εύέλπιδων πού έπισης πήραν μέρος στην έξέγερση. καί τρεις όνομάστηκαν άντιπρόσωποι τών άγροτών τού Κθαγκτούγκ Δυό άπό τούς τελευταίους δέν έφτασαν έγκαιρα Στήν ίδια συνάντηση άποφασίστηκε οτι τό πρωί τής έξέγερσης. τό «Σοβιέτ» θά διευρυνόταν ώστε νά έχει 300 μέλη Αύτα τά στοιχεία δίνονται άπό τόν Χουάγκ Πίγκ ηγετικό στέλεχος τής Κομμούνας καί »υπουργό έξωτερικών» τής βραχύβιας κυβέρνησης, στό « Η Κομμούνο τής Καντώνας καί ή Προετοιμασίο της», στή συλλογή «Ή Κομμούνο τής Κοντώνος», Σαγκάη 1930. σελ Θ9— 90. (σελ 209) 70. Μετά το πραξικόπημα τής 20 τού Μάρτη 1926 που ο Τύπος τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς άρνήθηκε οτι έγινε (βλέπε σημείωση 44) ο Τσιαγκ Και — Σέκ χρησιμοποίησε τό πολιτικό του πλεονέχτημα στήν Ολομέλεια του Μάη τής Κεντρικής Έχτελεστικής Επιτροπής τού Κουομιταγκ. που υιοθέτησε μια άποφαση που πρότεινε ο Τσιαγκ και πού άπαιτούσε οί κομμουνιστές «να μήν έχουν καμία άμφιβολια ή να κριτικάρουν τόν δρα Σουν (Σούν Γιάτ— Σέν) ή τίς άρχές του» Από το Κομμουνιστικό Κόμμα άπαιτήθηκε νά παραδόσει στή Μόνιμη Επιτροπή τού Κουομιτάγκ έναν κατάλογο τών μελών του στό Κουομιτάγκ Στούς κομμουνιστές άπαγορεύτηκε νά είναι έπικεφαλης οποιοσδήποτε κομματικής ή κυβερνητικής υπηρεσίας Ο άριθμος τών κομ­ 270

μουνιστών μελών στις δημοτικές, έπαρχιακές καί κεντρικές κομματικές έπιτροπές περιορίστηκε στό ένα τρίτο τού συνόλου Στά μέλη τού Κουομιτάγκ άπαγορεύτηκε νά μπαίνουν στό Κομμουνιστικό Κόμμα (Γιά τό κείμενο αυτής τής όπόφασης. βλ Τ Σ Βού «Τό Κουομιτόγκ καί τό Μέλλον τής Κινέζικης Επανάστασης», Λονδίνο. 1928, σελ 176) Ό Τσιάγκ βγήκε άπό τήν Ολομέλεια σάν Πρόεδρος τής Κεντρικής Εχτελεστικής Επιτροπής. Πρόεδρος τής Μό­ νιμης 'Επιτροπής, Πρόεδρος τού Στρατιωτικού Συμβουλίου (άρχικά έπικεφαλής είταν ο Βαν Τίν— Βέι καί είχε τό χαραχτήρα πολιτικού «φρένου» γιά τούς στρατιωτικούς) καί άνώτατος διχτάτορας τής Καντώνας. μέ όλες τις κυβερνη­ τικές υπηρεσίες υποταγμένες στό Γενικό Επιτελείο Σέ άντάλλαγμα γιά τή συμφωνία τού Μποροντίν σ αύτούς τούς ορούς ο Τσιάγκ «έδιωξε» μερικούς άπο τούς δεξιούς συνεργάτες του μέχρι την άφιξη του στή Σαγκάη (σελ 226)

71. Σε άντίθεση μέ τούς ρώσους μπολσεβίκους πού δέ δίστασαν νά υιοθετή­ σουν τό άγροτικό πρόγραμμα τού Σοσιαλεπαναστατικοϋ Κόμματος καί νά δοσουν τή γή στούς άγρότες, οι ούγγροι κομμουνιστές προχώρησαν άμέσως μετά τήν έγκαθίδρυση τής σοβιετικής δημοκρατίας στήν κοινωνικοποίηση Ολης τής γής. καί. χωρίς νά πάρουν ύπόψη τους τά αίσθήματα καί τούς πόθους τών μαζών τών φτωχών και μεσαίων χωρικών, στήν έγκαινίαση μιάς μεγάλης κλίμακας σοσιαλιστικής παραγωγής στή γεωργία άπό τή μιά μέρα στήν άλλη 'Αγνοώντας έτσι τόν δγκο τής άγροτιάς. ό Μπέλα Κούν. ό Πέπερ καί οι άλλοι κομμουνιστές ήγέτες διευκόλυναν τή δουλιά τής άντεπανάστασης μέσα στόν άγροτικό πληθυσμό καί έτσι έπιτάχυναν τήν πτώση τής σοβιε­ τικής δημοκρατίας «Ά ν αύτή ή λύση τού άγροτικού ζητήματος άπότυχε νά πραγματοποιήσει τή ουμμαχια τού προλεταριάτου τής πόλης και τού χωριού, σταθεροποίησε όμως τή ουμμαχια τής μπουρζουαζίας τών πόλεων μέ τήν αγροτιά, πού άρχισε νά πνίγει τήν έζουσια τού προλεταριάτου Ή άντεπα­ νάσταση ύποκίνησε τήν άγροτιά σέ άντίσταση, πού διακήρυξε ανοιχτά· ή διχτατορια θελει μόνο να έκμεταλλευτεί τον άγρότη, θέλει μόνο ή άγροτια να τής δόσει προμήθειες φέτος καί έτσι να δυναμώσει τή διχτατορια. ώστε να μπορέσει να συνεχίσει την κοινωνικοποίησή της τού χρόνου και νά αρπάξει τή γή τού άγροτη». (Μπελά Ζάντο «Ή Ταξική Πόλη καί ή Διχτατορια τού Προ­ λεταριάτου στήν Ουγγαρία», Βιέννη. 1920 σελ Θ3) (σελ 227) 72. «Δεν εχουμε ψευδαισθήσεις για τον Λα Φολέτ Ξέρουμε οτι θα προδόσει τους βιομηχανικούς έργάτες και τούς έκμεταλλευόμενους αγρότες Ακόμα κι άν άναλαμθανουμε νά τον ψηφίσουμε στις εκλογές, θα τονίζουμε τούς περιο­ ρισμούς του τους ουμύιοαομους του και τις προδοσίες του α οτι αφόρα τα συμ­ φέροντα των εργατών και τών φτωχων αγροτών Δεν μπορούμε να υπο­ στηρίζουμε τον Λά Φολετ σάν ένθουσιώδεις όπαδοί, άλλά ή κατασταση που άντιμετωπιζουμε είναι τετια. πού άναγκαζόμαστε νά κάνουμε μιά έκλογική συμμαχια σε ύποστηριξη τού Λά Φολέτ. γιατί οι μάζες τών άγροτών και τών βιομηχανικών έργα τών πού ύποστηρίζουν τό ταξικό Αγροτο— Εργατικό Κομμά, πάσχουν άκόμα άπό Τήν ψευδαίσθηση οτι ό Λά Φολέτ είναι ό Μωυσής που θα τους οδηγήσει έξω άπό τήν έρημο 'Ενώ θά ύποστηριζουμε τόν Λα Φολετ. είναι καθήκον μας νά καταστρέψουμε αύτή τήν ψευδαίσθηση-. (Κ Ε Ρούτενμπεργκ «Τό Άγροτο— 'Εργατικό Ενιαίο Μέτωπο», Σικάγο. 1924. σελ 27) Μέ άπόφαση τής Εχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς τόν Ιδιο χρόνο (1924), ή θέση τής Κεντρικής Εχτελεστικής Επιτροπής τού 271

73. Στήν πρώτη περίοδο τής γερμανικής έπανάστασης (1918— 1919). ο Ροϋντολφ Χίλφερντιγκ, ένας άπά τούς θεωρητικούς τής γερμανικής σοσιαλ­ δημοκρατίας. πρότεινε μιά συνταγματική δομή γιά τή δημοκρατία πού θά πρόθλεπε μιά μορφή συνδυασμού έργατικών συμβουλίων καί κοινοβουλευ­ τικής δημοκρατίας, όπου τά πρώτα θά λειτουργούσαν σάν στήριγμα κάτω άπά τή δεύτερη, πού θά είχε τά άποφασιστικά νομοθετικά καί έχτελεστικά δικαιώ­ ματα. Στήν πράξη, καί στή Γερμανία καί στήν Αυστρία, αϋτή η "συνδυασμένη μορφή» άποδείχτηκε ο ευκολότερος τρόπος γιά νά έπιτευχτεί η διάλυση τών έργατικών συμβουλίων πού υπήρχαν ποος το συμφέρον της τελικής και απο-' κλειστικής κυριαρχίας τού κοινοβουλευτικού δημοκρατικού καθεστώτος (σελ 228)

74. «Κρεστιντέρν» είναι ένας όρος πού βγαίνει άπά τή σύντμηση τών ρώσικων λέξεων Διεθνής τών Χωρικών, πού σχηματίστηκε κάτω άπά τήν αίγίδα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στή Μόσχα τάν Όχτώβρη τού 1923. Είναι άδύνατο νά προσδιοριστεί ο άκριβής χρόνος τής διάλυσής της. γιατί αϋτά δέν άνακοινώθηκε έπίσημα στόν κομμουνιστικά Τύπο (σελ 231) 75. Οί άποφάσεις τής Ολομέλειας τού 1920 τής, Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, πού σημάδεψαν τά έπίσημο άνοιγμα τής πορείας τής Διεθνούς «πράς τά άριστερά», έξετάζονται μέ περισσότερες λεπτομέρειες στά δεύτερο μέρος, στό «Καί Τώρα;», (σελ 235)

272

Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ Η Ο Μ Ε ΓΑ Λ Ο Σ Ο Ρ ΓΑ Ν Ω ΤΗ Σ ΤΩ Ν Η ΤΤΩΝ

Τ υ π ώ θ η κ ε σ έ 1 .5 0 0 ά ν τ ιτ υ π α τ ό Δ ε κ έ μ β ρ η τ α ϋ 1979 Ε κ δ ό σ ε ις « Α Λ Λ Α Γ Η » Κ α π ο δ ισ τ ρ ΐ α υ 4 4 —

Αθήνα

Εκτύπω ση Λ ΙΘ Ο Π Ρ Ε Σ Σ ΕΠ Ε Γ ρ ά μ μ ο υ 70 — Τ ηλ. 9412648

Μ οσχάτο

Λεόν Τρότσκι

Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ Ή Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ ΤΩΝ ΗΤΤΩΝ

τομος 2°* ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ — ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Θ Θ ΩΜ ΑΔΑΚΗΣ — Τ ΜΗΤΑΦΙΔΗΣ

Εκδόσεις «ΑΛΛΑΓΗ» ΑΘΗΝΑ 1979

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ζ ε λ ίβ α 2. ΚΑ Ι Τ Ω Ρ Α ;

(ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ 6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ) 9 1 Ο Σκοπος αϋτοϋ τοϋ Γράμματος . 11 2 Γιατι δέν Εγινε Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έδώ και Τεσσερα Χρόνια . . . . 16 3 Η Πολιτική τού 1923-27 .................. 24 4 Ριζοσπαστικοποιηση τών Μαζών καί Προβλήματα Ηγεσίας. . 35 5 Πώς Προετοιμάστηκε η Μετατόπιση πρός τα Αριστερά που 'Εμφανίστηκε Τελευταία στους Κολπους τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ . . . . . .43 6 Ενα Βήμα Μπρος. Μισό Βήμα Πιοω . . . .51 7 Ελιγμός η Νεο Ρεύμα..................... . . . .61 8 Οι Κοινωνικές Βάσεις τής Σημερινής Κρίσης . . .67 9 Η κρίση τού Κόμματός .72 3 . Τ Ο Κ ΙΝ Ε Ζ ΙΚ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α Μ Ε Τ Α Τ Ο β ο Σ Υ Ν Ε Δ Ρ ΙΟ

79

Εισαγωγή . . . . . . . .81 1 Η Διαρκής Επανάσταση καί ή ’ Εξέγερση τής Καντώνας . . . .85 2 Η Μεσοεπαναστατική Περίοδος και τα Καθήκοντα που Εμφανίζονται στη Διάρκεια της 95 3. Τά Σοβιέτ και η Συνταχτικη Σ υ ν έ λ ε υ σ η ................................... 108 4 Και Πάλι γιό τό Σύνθημα τΠζ «Δημοκρατικής Διχτατορίας· 124 5. Παράρτημα Ενα Ά ξιολογο Ντοκουμέντο πάνω στην Πολίτικη και το Καθεστώς τής Κομμουνιστικής Διεθνούς .126 4 . Π Ο ΙΟ Ι Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Ο Υ Ν Σ Η Μ Ε Ρ Α Τ Η Ν Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ Τ ΙΚ Η Δ ΙΕ Θ Ν Η ; | .

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ I.

141

175

1.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Τό γράμμα αϋτό έπιδιώκει νά διευκρινίσει, χωρίς νά υπερβάλει ούτε καί νά υποτιμήσει τίποτε. Η σαφήνεια είναι μιά άπαραίτητη προϋπόθεση τής έπαναστατικής πολιτικής Γιά νά έχει όμως κάποια άξια αυτή η προσπάθεια θά πρεπει να είναι άπελευθερωμένη άπό κάθε στοιχείο παρασιώπησης, διπροσω­ πίας, διπλωματίας. Αϋτό άπαιτεί νά άποκαλεΐ κανείς τά πράγματα με τό όνομά τους συμπεριλαμβανομένων καί κείνων πού είναι δυσάρε­ στα καί λυπηρά γιά τό Κόμμα Σέ παρόμοιες περιπτώσεις χαλούν τον κόσμο μέ τις φωνές τους πώς ο έχθρός έκμεταλλεύεται την κριτική Σήμερα Ιδιαίτερα θά ειταν άδεξιότητα τό νά ρωτούσαμε τί έκμεταλλεύτηκε περισσότερο ό ταξικός έχθρός τήν πολιτική τής ηγεσίας πού οδήγησε τήν κινέζικη έπανάσταση στις πιό σκληρές ήττες η τις πνιγμένες προειδοποιήσεις τής 'Αντιπολίτευσης, που ξεσκέπαζαν το ψεύτικο κύρος τού άλάνθαστου, Θά μπορούσε κάνεις ναέπαναλαβει τό ίδιο έρώτημα γιά τό θέμα τής Άγγλορωσικής Επιτροπής, τής προμήθειας σταριού, τού κουλάκου γενικά, για τό θέμα τής έπισημης γραμμής ενός οποιουδήποτε Κομμουνιστικού Κόμματός Οχι, δέν είναι η κριτική τής 'Αντιπολίτευσης πού φρεναρησε την άναπτυξη τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στη διάρκεια τών πεντε τελευ­ ταίων χρόνων Δέν υπάρχει άμφιβολία πώς σέ μια ολόκληρη σειρά άπο περι­ πτώσεις η Σοσιαλδημοκρατία έπιχειρησε νά έξαργυρωσει την κριτική τής 'Αντιπολίτευσης Καί θά εϊταν παράξενο αν δεν το είχε κάνει Οι σοσιαλδημοκράτες έχουν άκόμα άρκετο μυαλό και έπιδεξιοτητα για τέτιες δουλιές Η σημερινή Σοσιαλδημοκρατία είναι ένα παρασιτικο Κόμμα μέ τήν πλατιά ιστορική έννοια τής λέξης Ενώ έχτελούσε την υπηρεσία της πού άπόβλεπε στήν έξασφάλιση τής άστικής κοινωνίας άπό τό κάτω, δηλαδή ένώ τήν προστάτευε άπο την ούσιαστικη πλευρά, η Σοσιαλδημοκρατία, μετά τόν πόλεμο, και προπαντός μετά τό 1923, όταν είχε πιά εκδηλα χρεοκοπήσει, είδε τα λάθη και τις ήλιθιότητες τών Κομμουνιστικών Κομμάτων, τη συνθηκολόγηση τους στις άποφασιστικές στιγμές η, άντιθετα, τις ένεργειες τών τυχοδιωχτών πού προσπαθούν να άναστήσουν μια περασμένη έπαναστατικη κατάσταση Η συνθηκολόγηση τής Κομμουνιστικής

11

Διεθνούς, στα 1923, που άκολουθηθηκε άπο μια έμμονη τής ηγεσίας να μη θελει νά καταλάβει τή σημασία τής τεράστιας αυτής ήττας, η υπεραριστερή γραμμή τών τυχοδιωχτών τού 1924— 1925. η χοντρο­ κομμένη δπορτουνιστική πολίτικη τού 1926— 1927 — να ποιά είναι τα αίτια πού άναγέννησαν τή Σοσιαλδημοκρατία, να τι είναι έκεΐνο που τής έπέτρεψε νά συγκεντρώσει στις τελευταίες έκλογές τής Γερ­ μανίας πάνω άπό έννια εκατομμύρια «ψήφους» Τό νά άναφερεσαι, κάτω άπ αύτές τις συνθήκες, στο γεγονος οτι η Σοσιαλδημοκρατία άπομονώνει καμιά φορά άπό τα κείμενα ορισμένες κριτικές παρα­ τηρήσεις τής 'Αντιπολίτευσης καί τις προσφέρει ατούς έργάτες, είναι πραγματικό σαν νά χάνεις τον καιρό σου με φλυαρίες Η Σοσιαλδημοκρατία δε θά ειτανε Σοσιαλδημοκρατία, αν δεν πήγαινε άκόμα πιό μακριά πρός αύτή την κατεύθυνση αν δέν εκφράζε πότε πότε κάποιες ψευτο— «συμπάθειες» άπέναντι στήν Αντιπολίτευση, άνοίγοντας έτσι τις άσφαλιστικες δικλείδες τού Σοσιαλδημοκρατι­ κού Κόμματος στό ονομα τής άριστερής του πτέρυγας που στο σύνολό της παίζει τόν ίδιο ρόλο άπέναντι στην άστική κοινωνία Αύτά μπορεί νά γίνονται οσο η Αντιπολίτευση παραμένει μια άπομονωμένη καί καταπιεσμένη μειοψηφία, κι όσο τα «κουπόνια» αύτά δε στοιχίζουν τίποτε στούς σοσιαλδημοκράτες καί ταυτόχρονα τούς βοηθούνε μέ τόν άντίχτυπο τους να καταχτήσουν τη συμπάθεια τών έργαζομένων Στά βασικά ζητήματα η σημερινή Σοσιαλδημοκρατία δέν εχει και δέν μπορεί νά εχει δική της πολιτική γραμμή Είναι η μπουρζουαζία πού τής υπαγορεύει τη δική της πολιτική γραμμή Αν όμως η Σο­ σιαλδημοκρατία δέν εκανε τίποτε άλλο άπο το να έπαναλαβαινει αύτά πού λένε τά άστικα κόμματα, θά επαυε νά είναι χρήσιμη στην μπουρζουαζία Σέ έπουσιωδη προβλήματα, σε προβλήματα που δεν είναι έπίκαιρα η πού άφορούν ενα μακρινό μέλλον, όχι μοναχα μπορεί, άλλά καί δφειλει να άντανακλά ολα τα χρώματα τής ίριδας, μέχρι τό κοκκινο τής φωτιάς Αρπάζοντας καποια κριτική τής 'Αντιπολίτευσης, η Σοσιαλδημοκρατία έλπίζει έπισης να προκαλεσει ενα σχίσμα στο Κομμουνιστικό Κομμά Οι προσπάθειες να έκθέσουν τήν 'Αντιπολίτευση, στηριγμένοι πάνω στο γεγονος οτι ένας μηχανορράφος η οτι ένας σοσιαλδημοκράτης της άριστερας παρα­ θέτει μιά οποιαδηποτε φράση τής κριτικής μας έπιδοκιμαζοντας την, φανερώνουν τή φτώχεια τού πνεύματος τους στα ματια κάθε άνθρωπου πού κατανοεί τη λειτουργία αύτού τού μηχανισμού Στην πραγματικότητα, σ ολα τα κάπως σοθαρα πολίτικα ζητήματα, προ­ παντός στα θέματα τής Κίνας και τής Άγγλορωσικής Επιτροπής, οι συμπάθειες τής Σοσιαλδημοκρατίας στρέφονταν οχι προς το μέρος μας, άλλα προς το μέρος τής «ρεαλιστικής» πολιτικής τής ηγεσίας

12

ΜΙ TQPA. (ΓΡΑΜΜΑΓΤΟ to ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΧ Κ0ΜΜ0ΥΙΝΠ1ΚΙ7 ΔΙΕΘΝΟΥΣ)

Η γενική έχτιμηση όμως που εκανε η ίδια η μπουρζουαζία πάνω στις τάσεις που παλεύουνε στους κολπους τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ καί τής Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι πολύ πιό σημαντική. Οι άστοί δέν εχουνε κανένα λόγο νά προσποιηθούν η νά παρακάμψουν αύτό τό πρόβλημα Καί δώ πρέπει νά πούμε πώς ολα τά κάπως σοβαρά, άξιόλογα, έξουσιοδοτημένα άπό τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό όργανα, κι άπό τις δυό πλευρές τού ώκεανού, βλέπουν στην Αντιπολίτευση τόν θανάσιμο έχθρο τους Σ ολόκληρη τήν τελευταία περίοδο η έκφράζανε τή συνετή και υπο ορούς συμπάθειά τους άπέναντι σε μιά ολόκληρη σειρά μέτρα τής έπίσημης ήγεσίας η έκδηλωνανε τις προθέσεις τους λέγοντας πώς η πλήρης διάλυση τής 'Αντιπολίτευσης, ο ριζικός έκμηδενισμός της (ο'Ωστεν Τσάμπερλαιν άπαιτούσε άκομα και έχτελέσεις), ειταν η άπαραιτητη προϋπόθεση τής «ομαλής έξέλιξης» τής έξουσιας τών Σοβιέτ πρός το άστικό καθεστώς Θά μπορούσε κανείς, άπό μνήμης μονάχα, χωρίς νά δια­ θέτει καμιά πηγη πληροφόρησης, νά σημειώσει πολυάριθμες δηλώ­ σεις αύτού τού είδους «Δελτίο Πληροφοριών τής Βοριάς Γαλλικής Βιομηχσνιος» (Γενάρης τού 1927), έκθέσεις τού «Πληροφορητή» τών άμερικάνων υπουργών καί εκατομμυριούχων, έχτιμήσεις τών «Τσιμς», τών «Νιου Γιορκ Τοιμς», τού Ωστεν Τσάμπερλαιν (η τελευταία άναδημοσιεύτηκε σε πολλές έκδόσεις, άνάμεσα στις οποίες καί στήν άμερικανικη έφημεριδα «Νέισον»), κλπ , κλπ Το γεγονός και μονο οτι ο έπίσημος τύπος τού Κόμματος, υστέρα άπό τίς πρώτες άποτυχημενες προσπαθειές του. άρνήθηκε νά δημοσιέψει τις έχτιμήσεις τών ταξικών έχθρών μας πάνω στήν κρίση πού περασε τους τελευταίους μήνες και περνάει άκόμα καί σήμερα το Κόμμα μας, άποτελε'ι μια άτράνταχτη άπόδειξη Αύτές οι έχτιμήσεις υπογραμμίζουν μ εναν άρκετα περιφανή τροπο την ταξική έπαναστατικη φύση τής Αντιπολίτευσης Πιστεύουμε, επομένως, πώς η σαφήνεια θα υπηρετούνταν μέ τόν καλύτερο τρόπο αν έκδίδονταν δύο βιβλία που, μέ την εύκαιρια τού 6ου Συνέδριου, θα συντασσονταν μέ εύσυνειδησία μια «Λευκή Βίβλος» που να περιέχει τα σχόλια τού σοβαρού καπιταλιστικού τύπου σχετικά με τίς διάφορες που υπαρχουν στούς κόλπους τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, καί μια «Κίτρινη Βίβλος» με τις έχτιμήσεις τής Σοσιαλδημοκρατίας Οπως καί να χει, ο ψεύτικος φοβος για ένδεχομενες προσπάθειες τών σοσιαλδημοκρατών να άνακατευτούνε στή συζήτησή μας δε θα μάς έμποδισει ούτε για μια μοναχα στιγμή να προσδιορίσουμε μέ σαφήνεια και άκρίβεια αύτο που βλέπουμε σαν έπικινδυνο στήν πολιτική τής Κομμουνιστικής Διεθνούς κι αύτο που υπολογίζουμε σαν τη μονή σωτήρια Μπορούμε να συντριψουμε τη Σοσιαλδημο-

0 ΣΚΟΠΟΣΑΥΤΟΥΤΟΥΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

13

κρατία καί θά την συντρίψουμε, οχι άνατρεχοντας στη διπλωματία, οχι παίζοντας τό κρυφτούλι, μά με μιά σωστή έπαναστατική πολίτικη, πού πρέπει νά έπεξεργαστοϋμε.

Τώρα, μετά τή δημοσίευση τού «Σχεδίου Προγράμματος», ολα τά θεμελιώδη θεωρητικά καί πραχτικά προβλήματα τής παγκόσμιας προλεταριακής έπανάστασης πρέπει φυσικά νά έξεταστοϋν κάτω άπό τό πρίσμα τού καινούργιου αϋτοϋ Σχεδίου Πραγματικά, ο σκοπός πού έπιδιώκει αύτδ τό Σχέδιο συνίσταται στό νά προσφέρει μαζί μέ μιά θεωρητική μέθοδο — πού έπιτρέπει νά άντιμετωπιστοϋν τά προβλήματα πού άνακύπτουν— μιά γενικευμένη έπαλήθευση και μιά έχτίμηση πάνω ο ολάκερη τήν άποχτημένη άπό τήν Κομμουνι­ στική Διεθνή έμπειρία. Μονάχα όταν άντικρύσει κάνεις έτσι τό πρόβλημα μπορεί νά έλέγξει καί νά έχτιμήσει μέ άκρίθεια τό ίδιο τό Σχέδιο, άποδείχνοντας μέχρι ποιδ σημείο είναι σωστό άπό τήν άποψη τών άρχών, μέχρι ποιό βαθμό είναι πλήρες καί ικανό νά έπιζήσει. Διατυπώσαμε αϋτή τήν κριτική, στό μέτρο πού μάς έπέτρεπε ο πάρα πολύ περιορισμένος χρόνος πού είχαμε, σέ μιά είδική μελέτη άφιερωμένη στό «Σχέδιο Προγράμματος». Τά βασικά προ­ βλήματα, αύτά πού μάς φάνηκαν σάν τά πιό οϋσιώδη καί πού έπρεπε νά φωτίσουμε μέ τήν κριτική μας, τά ταξινομήσαμε στά τρία παρα­ κάτω κεφάλαια. Α. Πρόγραμμα τής Παγκόσμιας Έπανάστασης ή Πρόγραμμα τού Σοσιαλισμού σέ μιά Μόνη Χώρα, Β. Στρατηγική και Ταχτική τής Ιμπεριαλιστικής Εποχής, Γ Απολογισμός καί Προο­ πτικές τής Κινέζικης Έπανάστασης. Τά Διδάγματά της γιά τίς Χώρες τής 'Ανατολής καί γιά Ολόκληρη τήν Κομμουνιστική Διεθνή Προσπαθήσαμε νά άναλύσουμε αύτά τά προβλήματα διερευνώντας τήν ζωντανή έμπειρία τού παγκόσμιου έργατικοϋ κινήματος και μέ ιδιαίτερη προσοχή τήν πείρα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στή διάρκεια τών πέντε τελευταίων χρόνων Έτσι φτάσαμε στό συμπέρασμα τής πλέριας άνακολουθίας τού καινούργιου Σχεδίου, πού στις βασικές άρχές του είναι ολόκληρο διαποτισμένο άπο έκλεχτικισμο, πού τού λείπει τό σύστημα, πού είναι άτελες και βιαστικά γραμμένο Τό κεφάλαιο πού άσχολείται μέ τή στρατηγική χαραχτηρίζεται προπαντός άπο τήν τάση νά άποφύγει τά οϋσιαστικα καί όδυνηρά γεγονότα τής έπαναστατικής έμπειριας τών τελευταίων χρόνων Έ δώ δέν θά έπανέλθουμε πάνω στά θέματα πού έξετάσαμε σέ αϋτή τή μελέτη, πού έχει ήδη άποσταλει στό Συνέδριο Ο σκοπός αύτής τής έπιστολής είναι άλλος, όπως μπορεί κανείς νά τό έχει

14

κιόλας διαπιστώσει άπ αύτά πού είπώθηκαν πιό πάνω θίγει, μπορεί νά πει κανείς, τή συγκυρία καί τήν πολιτική πρόκειται νά θρεϊ μέσα στή γενική προοπτική τή σωστή θέση πού καταλαμβάνει ή στροφή πρός τά άριστερά, πού πραγματοποιείται έπίσημα τόν τελευταίο καιρό, γιά νά προσπαθήσει νά τήν μετατρέψει σέ άφετηρία πλησιά­ σματος τών τάσεων πού υπάρχουν στό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ καί στήν Κομμουνιστική Διεθνή καί πού μέχρι χτές άπομακρύνονταν ολοένα καί πιό πολύ ή μιά άπό τήν άλλη. Είναι φανερό πώς δέν μπορεί νά τεθεί θέμα πλησιάσματος παρά πάνω στή βάση τής πλέριας Ιδεολογικής σαφήνειας κι όχι τής κολακείας ή τού γρα­ φειοκρατικού βυζαντινισμού ’Αφού ή στροφή αύτή έκδηλώθηκε πολύ πιό έντονα στά έσωτερικά προβλήματα τής ΕΣΣΔ. άπ οπού ξεκίνησε η ίδια η ώθηση πού τήν παρήγαγε. σκοπεύουμε νά Αφιερώσουμε αύτό τό γράμμα βασικά στά προβλήματα τής κρίσης τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ, πού είναι τό άποτέλεσμα τής κρίσης τής σοβιετικής έπανάστασης. Μά δεδομένου οτι, έξετάζοντας τά κεντρικά προβλήματα τής έξέλιξης τού έργατικοϋ κράτους, δέν μπορούμε μέ κανέναν τρόπο νά « έ ξ α λ ε ιψ ο υ μ ε τόν δ ιε θ ν ισ τ ικ ό παράγοντα», πού έχει μιά Αποφασιστι­ κή σπουδαιότητα γιά όλα τά προτσές καί τά έσωτερικά προβλήματά μας, είμαστε υποχρεωμένοι νά χαραχτηρίσουμε καί σ αύτό τό γράμμα συνοπτικά τις συνθήκες καί τις μέθοδες έργασίας τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς, έπαναλαβαίνοντας μέ λίγα λόγια ορισμένες θέσεις τού γραφτού μας πού έχει άφιερωθεϊ στό «Σχέδιο Προγράμ­ ματος». Γιά νά κλείσω αύτές τις παρατηρήσεις πού χρησιμεύουν σάν είσαγωγή, έκφράζω τήν άκράδαντη πεποίθηση πώς τόσο η κριτική τού «Σχεδίου Προγράμματος», οσο καί ή έπιστολή μου αύτή πρός τό Συνέδριο θά κοινοποιηθούν σ όλα τά μέλη τού Συνεδρίου1 — έχω άλλωστε τό άπαράγραπτο δικαίωμα γι αύτό καί μόνο άπό τό γε­ γονός ότι τό 5ο Συνέδριο μέ έξέλεξε Αναπληρωματικό μέλος τής Έ χτελεστικής Επιτροπής Αύτό τό γράμμα, άντικρυσμένο άπό τήν τυπική του πλευρά, είναι η παράθεση τών αίτιων τής προσφυγής μου ένάντια στις άδικες Αποφάσεις πού μού στέρησαν τά δικαιώματα καί τά καθήκοντα μέ τά οποία μέ είχε έπιφορτίσει τό άνώτατο όργανο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς

15

2. ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

' Εχουν περάσει πάνω άπο τεσσερα χρονιά άπο τότε που εγινε το 5ο Συνέδριο. Στή διάρκεια αυτής τής περιόδου η πολίτικη γραμμή άλλαξε ριζικά, η σύνθεση τής ηγεσίας, τόσο τών διαφόρων κομ­ μάτων, οσο καί τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στό σύνολό της, τροποποιήθηκε. Ο πρόεδρος τής Διεθνούς οχι μονάχα καθαιρεθηκε, άλλά καί διαγράφηκε άπό τό Κόμμα — μονάχα τώρα, στις παραμονές τού 6ου Συνεδρίου* ξαναγινε πάλι μέλος Ολα αύτά έγιναν χωρίς να συνέρθει τό Συνέδριο, αν καί δέν υπήρχε κανένα άντικειμενικο έμπόδιο πού νά παρακωλύει τή σύγκλησή του Γιά τα ζητήματα, τα πιό ζωτικά τού παγκόσμιου έργατικού κινήματος και τής Δημοκρα­ τίας τών Σοβιέτ, τό Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς θεω­ ρούνταν περιττό, τό άνέθαλαν άπό χρονο σέ χρόνο, το άντιμετωπιζαν σάν έμπόδιο καί νεκρό βάρος. Δέν τό συγκάλεσαν παρά μονο όταν υπολόγισαν πώς θά βρίσκεται μπροστά σέ τετελεσμενα γεγο­ νότα Σύμφωνα μέ τό γράμμα καί τό πνεύμα τού δημοκρατικού συγκεν­ τρωτισμού, τά Συνέδρια καταλαμβάνουν μια άποφασιστικη θέση στη ζωή τού Κόμματος Η ζωή τού Κόμματος εϋρισκε παντα την πιο ολο­ κληρωμένη έκφρασή της στά Συνέδρια, στην προετοιμασία τους στις έργασίες τους. Σήμερα τά Συνέδρια κατάντησαν περιττό βάρος καί άνιαρή κοινοτοπία Τό 15ο Συνέδριο τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματός τής ΕΣΣΔ καθυστέρησε αύθαίρετα πάνω άπο ενα χρονο Αύτο έγινε κανόνας τό τελευταίο διάστημα Το Συνέδριο τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς συγκαλεστηκε υστέρα άπο τεσσερα χρονιά Και τι

16

χρόνια1 Χρόνια γεμάτα άπό συγκλονιστικά γεγονότα καί βαθιές διαφορές άπόψεων, πού στή διάρκειά τους, βρήκαν καιρό γιά άμέτρητα γραφειοκρατικά συνέδρια καί συνδιασκέψεις, γιά τις ολότελα άηδιαστικές Συνδιασκέψεις τής Άγγλο ρωσικής 'Επιτροπής, γιά τά Συνέδρια τής διακοσμητικής Λίγκας γιά τήν πάλη ένάντια στόν ιμπε­ ριαλισμό, γιά τό θεατρινίστικο Συνέδριο τής 1ης Επετείου τών Φίλων τής Σοβιετικής Ενωσης — δέν υπήρχε όμως χρόνος καί θέση γιά τά τρία κανονικά Συνέδρια τής Κομμουνιστικής Διεθνούς1 Στη διάρκεια τού έμφυλίου πολέμου καί τού άποκλεισμοϋ. τότε πού οι ξένοι άντιπρόσωποι έπρεπε να κατανικήσουν άνήκουστες δυσκολίες καί ορισμένοι άπ αυτούς έξαφανιζονταν στο δρόμο, τά Συνέδρια τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ και τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς συγκαλοϋνταν κανονικά, σύμφωνα μέ τις κατα­ στατικές άρχές καί τό πνεύμα τού προλεταριακού κόμματος Γιατί δέ γίνεται τό ίδιο καί σήμερα. Τό νά ισχυριστούμε πώς τώρα έχουμε πάρα πολλή «πραχτική» δουλιά, είναι απλούστατα σάν νά άναγνωριζουμε πώς η σκέψη καί η θέληση τού Κόμματος παρεμποδίζουν τό έργο τής ηγεσίας, πώς τά Συνέδρια είναι ένα περιττό βάρος μπρο­ στά στις τοσο σοβαρές καί τόσο σημαντικές άσχολίες μας. Αύτός είναι ο δρόμος τού γραφειοκρατικού στραγγαλισμού τού Κόμματος. Αν το πραγμα το δεϊ κανείς άπό τήν τυπική του άποψη, στή διάρκεια τών τεσσάρων αϋτών χρόνων, όλα τά προβλήματα άντιμετωπιστηκαν άπό τήν Έχτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς η άπο το Προεδρείο της Στήν πραγματικότητα όμως, αύτή τη δουλιά την εκανε τό Πολιτικό Γραφείο τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος τής ΕΣΣΔ, η πιό συγκεκριμένα άκόμα η Γραμματεία, πού στηρίζεται στο μηχανισμό τού Κόμματος άπ οπού καί έξαρτιέται Είναι φανερό πώς δεν πρόκειται έδώ γιά τήν ιδεολογική έπίδραση του Κομμουνιστικού Κόμματός τής ΕΣΣΔ Αύτή η έπίδραση είταν απειρα πιο σημαντική κάτω άπο την ηγεσία τού Λένιν άπ ότι σήμερα, και είχε μια μεγάλη δημιουργική σημασία Οχι, πρόκειται γιά τήν παντοδυναμία τής Γραμματείας τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομ­ μουνιστικού Κόμματός τής ΕΣΣΔ πού δουλεύει άποκλειστικα στά παρασκήνια, πρόκειται για την παντοδυναμία τού μηχανισμού Αϋτό δεν μπορούσε ούτε καν να το φανταστεί κάνεις στήν έποχή τού Λενιν, και είναι έναντια ο αύτο που ο Λένιν είχε καλεσει σε αύστηρή έπιφυλακή με τις τελευταίες συμβουλές που εδοσε στό Κόμμα4 Η Κομμουνιστική Διεθνής άνακηρυχτηκε σε Ενιαίο Διεθνιστικό Κομμά, υποτάσσοντας πλέρια ολα τά έθνικά τμήματα Σ αύτο το

17

ζήτημα ό Λένιν έξασκοϋσε μέχρι το τέλος ενα ρόλο ρυθμιστή Περισ­ σότερο όπό μιά φορά κάλεσε σέ έπιφυλακή ένάντια στις γραφειο­ κρατικές υπερβολές τής ηγεσίας, πίστευε πώς όταν λείπουν οι πολιτικές βάσεις, ο συγκεντρωτισμός έκφυλίζεται σέ γραφειοκρατισμό Τό προτσές τής πολιτικής καί Ιδεολογικής ωρίμανσης τών Κομ­ μουνιστικών Κομμάτων έχει τόν έσωτερικό ρυθμό του πού βασίζεται στή δική τους έμπειρια Η ύπαρξη τής Κομμουνιστικής Διεθνούς κι ο άποφασιστικός ρόλος πού παίζει σ αύτήν τό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ μπορούν νά έπιταχύνουν αύτό τό ρυθμό Δέν μπορεί όμως νά κατανοήσει κανείς αύτή τήν έπιτάχυνση παρά μέσα σέ όρισμένα όρια έπιβολής Οταν ξεπεράσει κανείς αύτά τά όρια έπιχειρώντας νά άντικαταστήσει τήν ίδια τή δραστηριότητα, τήν αύτοκριτική, τήν ικανότητα αύτοπροσανατολισμού μέ μέτρα αύστηρά διοικητικά, μπορεί νά φτάσει — καί σέ μιά σειρά άπό περιπτώσεις φτάσαμε— σέ άποτελέσματα όλότελα άντίθετα Ωστόσο όταν ό Λένιν άποσύρθηκε άπό τή δουλιά κυριάρχησε ένας υπερσυγκεντρωτικός τρόπος άντιμετώπισης τών ζητημάτων. Η Έχτελεστική 'Επιτροπή άνακηρύχτηκε σέ Κεντρική 'Επιτροπή μέ πλήρεις έξουσίες στό Ενιαίο Παγκόσμιο Κόμμα, υπεύθυνη άποκλειστικά μπροστά στά Συνέδρια αύτού τού Κόμματος. Τί βλέπουμε όμως στήν πραγματικότητα, Τά Συνέδρια δέν συγκαλούνται τώρα ίσα— ίσα πού τά έχουμε περισσότερο άνάγκη ή κινέζικη έπανάσταση θά δικαιολογούσε άπό μόνη της τή σύγκληση δυό Συνεδρίων, θεωρητικά, ή Έχτελεστική 'Επιτροπή είναι τό Ισχυρό κέντρο τού παγκόσμιου έργατικού κινήματος Στήν πραγμα­ τικότητα, τά τελευταία χρόνια, άνασχηματίστηκε έπανειλημμένα μέ τόν πιό άδίσταχτο τρόπο. Όρισμένα άπό τά μέλη της, πού είχαν έκλεγεϊ άπό τό 5ο Συνέδριο, καί πού έπαιζαν στούς κόλπους της ήγετικό ρόλο, καθαιρέθηκαν Τό ίδιο έγινε σ' όλα τά τμήματα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ή τό λιγότερο στά πιό σημαντικά άπ αύτά Ποιός έπομένως άνασχημάτισε τήν Έχτελεστική Επιτροπή, πού είναι υπεύθυνη άποκλειστικά καί μόνο μπροστά στό Συνέδριο, άφοϋ τό Συνέδριο δέ συγκλήθηκε, Ή άπάντηση είναι ολότελα καθαρή Ο ήγετικός πυρήνας τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ, πού η σύνθεσή του άλλαζε, διάλεγε κάθε φορά τά μέλη πού σχημάτιζαν τήν Έχτελεστική Ε πιτροπή χωρίς νά λαβαίνει υπόψη του το κατα­ στατικό τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί τις άποφάσεις τού 5ου Συ­ νεδρίου Οι άλλαγές πού γίνονταν στόν ίδιο τόν ηγετικό πυρήνα τού Κομ­ μουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ, γίνονταν πάντα μέ τόν ίδιο άπροσδόκητο τρόπο, πίσω άπό τις πλάτες οχι μονάχα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, άλλά καί τού ίδιου τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ, στά ένδιάμεσα τών Συνεδρίων καί άνεξάρτητα άπ αύτα,

18

ένεργώντας μέ δυναμικές έπεμθάσεις τού μηχανισμού. Η «τέχνη» τής ηγεσίας εϊταν νά φέρνει τό Κόμμα μπροστά σέ τε­ τελεσμένα γεγονότα Καί σέ συνέχεια, τό Συνέδριο, πού είχε άναθληθεϊ μέ τήν επέμβαση τού μηχανισμού πού ένεργεϊ στά παρασκή­ νια, όργανωνόταν μέ τρόπο πού νά άνταποκρίνεται αυστηρά στήν καινούργια σύνθεση τής ήγεσίας. Ταυτόχρονα, ό προηγούμενος ήγετικός πυρήνας, πού είχε έκλεγεϊ όπό τό τελευταίο Συνέδριο, χαραχτηριζόταν άπλούστατα «Αντικομματική κορ υ φ ή» . Θά χρειαζόμασταν πολύ χώρο καί χρόνο γιά νά Απαριθμήσουμε όλα τά σημαντικά στάδια αύτοϋ τού προτσές, θά περιοριστούμε στό νά παραθέσουμε ενα μονάχα γεγονός, πού άξίζει όμως γιά πολλά. Ε πικεφαλής τού 5ου Συνεδρίου εϊταν ή όμάδα Ζηνόβιεφ, κι όχι μονάχα τυπικά, άλλά καί ουσιαστικά. Σ αυτήν ακριβώς τήν όμάδα όφείλεται η βασική νότα αύτοϋ τοϋ Συνεδρίου, ή πάλη ένάντια στόν λεγόμενο «τροτσκισμό». Οί Ανάγκες πού γεννήθηκαν πίσω Από τά παρασκήνια καί οί μηχανορραφίες αυτής τής πάλης συνέθαλαν ώς ένα μεγάλο βαθμό στό νά έκτραπεϊ έντελώς άπό τόν προσανατο­ λισμό του τό Συνέδριο, κι έγιναν ή πηγή τών πιό μεγάλων σφαλμά­ των στά έπόμενα χρόνια. Γι' αυτές θά μιλήσουμε διεξοδικό σ' ένα άλλο μας έργο. Έδώ, θά άρκεστοϋμε νά σημειώσουμε πώς ή ήγετική φράξια τοϋ 5ου Συνεδρίου δέν μπόρεσε νά έπιζήσει μέχρι τό 6ο Συνέδριο σέ κανένα Κόμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ' Οσο γιά τήν κεντρική ομάδα αυτής τής φράξιας, αυτή μάς βεβαίωσε μέ τά όνόματα τών Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ, Σοκόλνικοφ καί άλλων, στή δή­ λωση τοϋ Ιούλη 1926, οτι «γώρα δέν μπορεί νά υπάρχει πιά καμιά άμφιβολία γιά τό οτι ό βασικός πυ­ ρήνας τής Αντιπολίτευσης τού 1923 είχε δίκιο πού καλοϋσε σέ έπιφυλακή μπροστά στόν κίνδυνο νά παρεκκλίνουμε άπό τήν προλεταριακή γραμμή κι ένάντια στήν άπειλητική άνάπτυξη του καθεστώτος τού μηχανισμού» Κι οχι μόνο αύτό στήν κοινή συνεδρίαση τής Κεντρικής 'Επι­ τροπής καί τής Κεντρικής 'Επιτροπής Ελέγχου (14 τοϋ 'Ιούλη 1926) ό Ζηνόβιεφ, ό Ιθύνων νοϋς καί έμπνευστής τοϋ 5ου Συνεδρίου δή­ λωσε — καί η στενογραφημένη αϋτή δήλωση δημοσιεύτηκε ξανά άπό τήν Κεντρική Επιτροπή πριν τό 15ο Συνέδριο— πώς σάν «βασικά λ ά θ η π ο ύ έ κ α ν ε στή δ ιά ρ κ ε ια τής ζωής του» ϋπολογίζει τά Ακόλουθα δυό: τό λάθος τοϋ 1917®, κι αύτό πού έκανε σ' ότι Αφορά τή στάση του Απέναντι στήν 'Αντιπολίτευση τοϋ 1923 « Υπολογίζω, έλεγε ο Ζηνόβιεφ, σάν πιό έπικινδυνο τό δεύτερο λάθος, γιατί τό λάθος τού 1917, που έγινε όταν ζούσε ό Λένιν, έπανορθώθηκε άπό τόν Λένιν , ένώ τό λάθος μου τού 1923 σέ ότι άφορό...

19

ΟΡΤΖΟΝΙΚΙΤΖΕ. Γιατί τότε προσπαθούσατε νά πείσετε τό Κόμμα, ΖΗΝΟΒΙΕΦ Ναί, άποδείχτηκε πώς ό Τρότσκι είχε δίκιο έναντίον μας ατά ζητήματα τού γλιστρήματος καί τού γραφειοκρατικού καταναγκασμού ».

Τό ζήτημα όμως τού γλιστρήματος, δηλαδή τής πολιτικής γραμμής καί τό ζήτημα τοϋ καθεστώτος πού έπικρατεϊ μέσα ατό Κόμμα, πε­ ρικλείουν όλες τίς διαφορές. Ό Ζηνόβιεφ υπολόγιζε τό 1926, πώς η 'Αντιπολίτευση τού 1923 είχε δίκιο σ αυτά τό θέματα, κι ότι τό με­ γαλύτερο λάθος τή ζωής του, πιό μεγάλο άκόμα κι άπό τήν άνχίστασή του στήν έξέγερση τού Όχτώβρη, εϊταν ή πάλη πού έκανε στά 1923-25 ένάντια στόν «τροτσκισμό· Παρόλ αυτά τίς τελευταίες μέρες οί έφημερίδες δημοσίεψαν μιά άπόφαση τής Κεντρικής Ε π ι­ τροπής 'Ελέγχου πού έπαναφέρει τον Ζηνόβιεφ καί συντροφιά στό Κόμμα, μιά καί είχαν «κ α ταγγ είλει τά τροτσκιστικά λ ά θ η τους». Δέ θά χρειαζόταν ίσως νά άναφερθεί σ’ αυτό τό γράμμα η ολότελα άπι­ στε υτη αυτή ιστορία πού άν καί θά άποδείχνεται πέρα γιά πέρα άληθινή άπό τά ντοκουμέντα θά φαίνεται φανταστική στά έγγόνια μας καί τά δισέγγονά μας — άν δέν άφοροϋσε παρά ένα μονάχα άτομο η μιά όμάδα, καί δέν εϊταν στενά δεμένη μέ τήν Ιδεολογική πάλη πού διεξάχτηκε στήν Κομμουνιστική Διεθνή τά τελευταία χρόνια, και τέλος, άν δέν είχε όργανικά άναπτυχθεϊ μέσα στις ίδιες αϋτές συν­ θήκες πού έπέτρεψαν νά μή γίνει Συνέδριο τέσσερα ολόκληρα χρό­ νια. σάν άποτέλεσμα τής άπεριόριστης δύναμης τών γραφειοκρατι­ κών μεθόδων. Σήμερα δέν κατευθύνουν τήν Ιδεολογία τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς, μά τήν έκμεταλλεϋονται. Η θεωρία, παύοντας νά είναι όργα­ νο γνώσης καί πρόβλεψης, κατάντησε ένα τεχνικό έργαλεϊο διοίκη­ σης. 'Αποδίδουν στήν 'Αντιπολίτευση ορισμένες άποψεις και σε συνέχεια, βασιζόμενοι σ' αϋτές τίς «άποψεις», τήν καταδικάζουν Κατηγορούν τούς άνθρώπους γιά «τροτσκισμό» καί σέ συνέχεια τούς άνακαλοϋν σάν νά έπρόκειτο γιά υπαλλήλους που άποτελοϋν τό προσωπικό μιάς καγκελλαρίας. Ή περίπτωση Ζηνόβιεφ δέν είναι καθόλου μιά έξαίρεση, είναι μονάχα πιό χαραχτηριστική άπό τις άλλες, γιατί παρόλ' αύτά πρόκειται στά κάτω— κάτω για τον πρώην πρόεδρο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, γιά τόν ιθύνοντα νοϋ και τόν έμπνευστή τοϋ 5ου Συνεδρίου. Οι ιδεολογικές άναστατώσεις αυτού τοϋ είδους συνοδεύονται άναπόφευχτα μέ πραξικοπήματα μέσα στήν όργάνωση, που προέρ­ χονται πάντοτε άπό τα πάνω, και που έξελίχτηκαν πιά σε σύστημα, άποτελώντας κατά κάποιο τροπο μόνιμη κατασταση οχι μοναχα μέσα στό Κομμουνιστικό Κομμά τής ΕΣΣΔ μά και στα αλλα Κόμματα τής

20

ΚΑΙ ΤΟΡΑ, (ΓΡΑΜΜΑΠΟ 6· ΠΝΕΑΠΟ ΤΗΧI

Κομμουνιστικής Διεθνούς. ΟΙ έπίσημοι λόγοι που προβάλλονται γιά τήν άνατροπή μιας ήγεσίας που έγινε άνεπιθύμητη, πολύ σπάνια ταυτίζονται μέ τά πραγματικά αίτια. Ή Ιδεολογική διπροσωπία είναι τό άναπόφευχτο άποτέλεσμα τής πλέριας γραφειοκρατικοποίησης τού καθεστώτος. Στή διάρκεια τών τελευταίων χρόνων περισσότερο άπό μιά φορά τά ήγετικά στελέχη τών Κομμουνιστικών Κομμάτων τής Γερμανίας. Γαλλίας, 'Αγγλίας, 'Αμερικής, Πολωνίας, κλπ., προσέφυγαν σέ τερατώδικα όπορτουνιστικά μέτρα παραμένοντας τελείως άτιμώρητα. γιατί προφυλάγονταν εύκολα άπό τή θέση πού έπαιρναν πάνω στά έσωτερικά ζητήματα τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ. Τό νά ψηφίζεις, κι άκόμα παραπάνω, τό νά ουρλιάζεις ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση, είναι σάν νά έξασφαλίζεται άπό τά χτυπήματα πού έρχονται άπό τά πάνω. Όσο γιά τά χτυπήματα πού θά εΐταν δυνατό νά δοθούν άπό τά κάτω, ή έγγύηση προσφέρεται άπό τήν άνευθυνότητα τού μηχανισμού. Τά τελευταία παραδείγματα είναι άκόμα πολύ νωπά στή μνήμη μας. Ή όλότελα μενσεβίκικη ήγεσία τών Τσέν Ντιού-Σιού, Τάν ΠίνΣιάν καί Σία, είχε μέχρι τήν τελευταία στιγμή τήν ύποστήριξη τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ένάντια στήν κριτική τής 'Αντιπολίτευσης. Σ αύτό δέν υπάρχει τίποτε τό έκπληχτικό στήν 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς ό Τάν Πίν-Σιάν ορκιζόταν πώς «Α πό τήν πρώτη έμφάνιαη τού τροτσκισμού τό Κομμουνιστικό Κόμμα και ή Κομμουνιστική Νεολαία Κίνας υιοθέτησαν όμόφωνα μιά άπόφαση ένάντια στον τροτσκισμό *>, («Στενογραφημένο Πραχτικά», σελ 205)

Στην ίδια τήν Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς καί στό μηχανισμό της παίζουν εναν τεράστιο ρόλο τά στοι­ χεία έκεϊνα πού άντιστάθηκαν και φρενάρισαν οσο μπόρεσαν τήν προλεταριακή έπανάσταση στή Ρωσία, τή Φιλανδία, τή Βουλγαρία, τήν Ούγγαρία, τήν Πολωνία καί σέ πολλές άλλες χώρες Σ άντάλλαγμα, όμως, εδοσαν τήν κατάλληλη στιγμή δείγματα άφοσίωσης στήν πάλη ένάντια στον «τροτσκισμό». Ο Τάν Πίν-Σιάν δέν είναι παρά μαθητούδι αύτών τών στοιχείων. Αν τόν χτύπησαν — καί σ ιιύτό διακρίνεται άπό τούς δασκάλους του— είναι γιατί τό καθεστώς τής άνευθυνότητας εχει άνάγκη άπο έξιλαστήρια θύματα Δυστυχώς όχι μόνο δέν μπορούμε νά άμφισθητήσουμε. άλλά άκό­ μα και νά έπιχειρήσουμε νά μετριάσουμε τη σημασία τού ολοφ ά­ νερου γεγονότος, οτι τό χαραχτηριστικο γνώρισμα τό πιό καταφα­ νές, τό πιο γενικό καί ταυτόχρονα τό πιό έπικίνδυνο τών πεντε τε­ λευταίων χρόνων είναι η βαθμιαία καί η ολοένα έπιταχυνομενη άνά-

ΠΑΤΙ ΔΕΝΒΊΝΕ ΣΥΝΕΔΡΙΟΤΗΣ

21

πτύξη τού γραφειοκρατισμοϋ καί της συνδεμένης μ' αυτόν αυθαιρε­ σίας όχι μονάχα στό Κομμουνιστικό Κόμμα της ΕΣΣΔ μά καί σ' όλόκληρη τήν Κομμουνιστική Διεθνή. Νά παραμελείς καί νά καταπατείς τά καταστατικά, νά άνακατεύεις συνεχώς τήν όργάνωση καί τις Ιδέες, νά όναθάλεις τά Συνέδρια καί τις Συνδιασκέψεις, πού κάθε φορά βρίσκονται μπροστά σέ τετελε­ σμένα γεγονότα, νά καλλιεργείς τήν αυθαιρεσία, όλ αυτά δέν είναι τυχαία, όλ' αυτά πρέπει νά έχουν βαθιές αίτιες θ ά είταν βρισιά γιά τό μαρξισμό νά έξηγήσουμε αυτά τά φαινόμε­ να άποκλειστικά ή προπαντός μέ προσωπικά αίτια, μέ τήν πάλη ομί­ λων γιά τήν έξουσία, κλπ. Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς όλοι οι παρά­ γοντες αϋτοϋ τού είδους παίζουν ένα σημαντικό ρόλο (δές τή «Δια­ θήκη» τού Λένιν). Μά έδώ πρόκειται γιά ένα προτσές τόσο βαθύ, γιά ένα προτσές πού έχει μιά τόσο μεγάλη διάρκεια ώστε πρέπει νά εχει αίτια όχι μονάχα ψυχολογικά, μά καί πολιτικά — καί πραγματικά έχει Ή βασική αίτια τής έπέχτασης τού γραφειοκρατισμοϋ ο ολόκληρη τή ζωή τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ καί τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς, βρίσκεται στήν άπόκλιση πού ϋπάρχει, καί πού ολο­ ένα μεγαλώνει, άνάμεσα στήν πολιτική γραμμή τής ήγεσίας καί τήν πολιτική γραμμή τού προλεταριάτου μέσα στήν ιστορία Οσο λιγό­ τερο ταυτίζονταν αϋτές οί δυό γραμμές τόσο περισσότερο ή γραμμή τής ηγεσίας άνασκευαζόταν άπό τά γεγονότα Κι όσο λιγότερο η γραμμή τής ηγεσίας μπορούσε νά έφαρμόζεται μέ κομματικά μέτρα κάτω άπό τό φώς τής κριτικής, τόσο περισσότερο έπρεπε νά έπιθαλεται στό Κόμμα άπό τά πάνω, μέ μέθοδες τού μηχανισμού καί τού ίδιου τού κράτους. Μά τό μεγάλωμα τής άπόκλισης πού χωρίζει τή γραμμή τής ηγε­ σίας άπό τήν ιστορική γραμμή τού προλεταριάτου, δηλαδή άπό τή μπολσεβίκικη γραμμή, δέν μπορεί νά έμφανιστεϊ παρα μόνο κάτω άπό τήν πίεση μή προλεταριακών τάξεων Πραγματικά, στή διάρκεια τών πέντε τελευταίων χρόνων, ολη αύτή η πίεση εχει αύξηθεϊ υπέρ­ μετρα μέ άπότομες ταλαντεύσεις και πρός τις δυο κατευθύνσεις, τόσο σ' ολόκληρο τόν κόσμο οσο καί στό έσωτερικό τής ΕΣΣΔ Οσο ό μηχανισμός άπελευθερωνόταν άπό τήν κριτική κι άπό τόν ελεγχο τού ίδιου τού Κόμματός του, τόσο η ηγεσία γινόταν εύαισθητη καί συμβιβαστική άπέναντι στις έπιθυμίες καί τις κρυφές έπιδιωξεις μη προλεταριακών τάξεων πού μεταβιβάζονταν διάμεσου τού μηχα­ νισμού. Αύτό μετατόπιζε άκόμα περισσότερο τήν πολιτική γραμμή πρός τά δεξιά καί κατά συνέπεια άπαιτοϋσε άκόμα πιό αύστηρα γρα­ φειοκρατικά μέτρα γιά νά έπιθληθεί στήν προλεταριακή πρωτοπο­ ρία.

22

KM TDPA, (ΓΡΑΜΜΑΠΟ I· ΠΜΕΔΠΟ 1KII

Ετσι τό προτσές του πολιτικού γλιστρήματος συμπληρωνόταν άναπόφευχτα μέ καταπιεστικά μέτρα μέσα στην όργάνωση. Μέσα σέ αυτές τίς συνθήκες ή ήγεσία δέν άνεχόταν καθόλου πιό τή μαρξιστι­ κή κριτική. Τό γραφειοκρατικό καθεστώς είναι φορμαλιστικό, ό σχο­ λαστικισμός είναι ή Ιδεολογία πού τού ταιριάζει καλύτερα. Τό πέντε τελευταία χρόνια άποτελοϋν μιά όλόκληρη περίοδο άφιερωμένη στό νά μεταμορφώσουν τό μαρξισμό— λενινισμό σέ σχολαστικισμό, στό νά τόν προσαρμόσουν δουλόπρεπα στις άνόγκες τού πολιτικού γλι­ στρήματος καί στό γραφειοκρατικό πνεύμα τού σφεταρισμού. «Ή π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η τού κ ο υ λ ά κ ο υ στό σ ο σ ια λ ισ μ ό », τό «πλου τείσ τε1», οί συμβουλές «νά μ ή ν π η δ ά μ ε π ά ν ω ά π ό τό στάδια», τό «μ π λ ό κ τών τ εσ σ ά ρ ω ν τάξεων», τα «δ ιμ ε ρ ή κόμμα τα», ό «σ οσ ια λισ μ ός σέ μ ιά μ ό ­ νη χ ώ ρ α » : όλες αϋτές οί Ιδέες καί τά συνθήματα τού κεντρισμού πού γλιστράει πρός τά δεξιά, έσερναν άναπόφευχτα πίσω τους τήν έφαρμογή τών άρθρων τού Ποινικού Κώδικα ένάντια στούς πραγμα­ τικούς μαθητές τού Μάρξ καί τού Λένιν . Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς ή μαρξιστική ερμηνεία τών αίτιων τής σχολαστικής ένδειας, τής έπέχτασης τού γραφειοκρατισμού καί τής αυθαιρεσίας δέν άπαλλάσσει καθόλου τήν ήγεσία άπό τήν προσωπι­ κή της εϋθύνη, μά άντίθετα, τήν κάνει άκόμα πιό βαριά.

23

3.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ 1923—1927

Δέν υπάρχει άμφιβολια πως η άναμονή μιας μεγάλης διεθνιστικής νίκης εϊταν ενα άπό τά αίτια που έπέθαλαν τή συνεχή άναθολη τής σύγκλησης τού 6ου Συνεδρίου Σέ μιά τέτια περίπτωση οι άνθρωποι ξεχνούν πιό εύκολα τις πρόσφατες ήττες. Δέν είχαμε όμως καμία έπιτυχία . κι αύτό δέν είναι τυχαίο' Στή διάρκεια αυτής τής περιόδου, ο εύρωπαικός κι ό παγκόσμιος καπιταλισμός είδαν νά τούς παραχωρε'ιται μιό καινούργια σοβαρή πί­ στωση χρόνου. Η Σοσιαλδημοκρατία ένισχύθηκε σημαντικό μετά τό 1923. Τό Κομμουνιστικό Κόμματα μεγάλωσαν έλάχιστα καί όπως καί νό χει, πολύ πιό λίγο όπ οτι πρόθλεπαν οί έμπνευστέςτοϋ 5ου Συνεδρίου Καί η διαπίστωση αΰτή Ισχύει, τόσο γιά τις όργανώσεις τής Κομμουνιστικής Διεθνούς όσο καί γιό τήν έπιρροή αύτών τών όργανώσεων πάνω στις μάζες. Στό σύνολό της, η Κομμουνιστική Διε­ θνής μετά τό φθινόπωρο τού 1923 καί γιά ολόκληρη τήν περίοδο πού έξετάζουμε προχώρησε όπό παρακμή σέ παρακμή. Είναι όμφίθολο νά βρεθεί κανείς πού νό τολμήσει νό πει πώς τά Κομμουνιστικό Κόμ­ ματα μπόρεσαν στό τέσσερα αύτό χρόνια νό έξασφαλίσουν τή συνέ­ χεια καί τή σταθερότητα τού προσανατολισμού τους. 'Αντίθετα, τό βασικά αύτά χαραχτηριστικά άλλοιώθηκαν τελείως άκόμα καί στό Κόμμα έκεϊνο πού άλλοτε εϊταν τό πιό σταθερό στό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ Η Τοβιετική Δημοκρατία έκανε σημαντικές πρόοδες όπό οικονομι­ κή καί πολιτιστική άποψη στή διάρκεια τής περιόδου πού κύλησε, πού έδειξαν γιά πρώτη φορά στόν κόσμο τή δύναμη καί τή σπουδαιότητα τών σοσιαλιστικών μεθόδων διαχείρισης, καί προπαντός τίς μεγάλες δυνατότητες πού περικλείουν αύτές οι μέθοδες Οι έπιτυχίες όμως αύτές σημειώθηκαν πάνω στή βάση τής λεγάμενης σταθεροποίησης τού καπιταλισμού πού ή ίδια εϊταν τό άποτέλεσμα μιάς ολόκληρης σειράς όπό ήττες τής παγκόσμιας έπανάστασης. Αύ­ τό. όχι μονάχα χειροτέρεψε σημαντικό τήν έξωτερική κατάσταση γιά τή Σοβιετική Δημοκρατία, μό καί έξόσκησε μιά μεγάλη έπίδραση πάνω στις έσωτερικές σχέσεις τών δυνάμεων πρός μιά κατεύθυνση έχθρική στό προλεταριάτο Τό γεγονός οτι ή ΕΣΣΔ συνεχίζει νά παραμένει, σύμφωνα μέ τήν έκφραση τού Λένιν, « μ ια άγο ρά ά π ο μ ο ν ω μ έ ν η άπ ό ο λ ο κ λ η ρ ο τόν κ α ­ πιτ α λ ισ τ ικ ό κ ό σ μ ο » οδήγησε, κάτω όπό τή σφαλερή καθοδήγηση τής ηγεσίας, σέ μορφές όνόπτυξης έθνικής οίκονομιας, μέσα στις οποίες οϊ καπιταλιστικές δυνάμεις καί τάσεις όπόχτησαν ενα σοβαρό, ή πιό συγκεκριμένα, ένα έπικίνδυνο πλάτος. Αντίθετα μέ τίς αίσιόδοξες

24

διαβεβαιώσεις, οι έσωτερικές σχέσεις δυνάμεων στήν οίκονομϊα καί τήν πολιτική τροποποιήθηκαν σέ βάρος τού προλεταριάτου Ά π ό κεΓ πηγάζουν καί μιά σειρά όδυνηρές κρίσεις άπό τίς όποιες δέν μπορεί νά ξεφύγει τό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ Η βασική αιτία τής κρίσης τής ’ Επανάστασης τού Όχτώβρη είναι ή καθυστέρηση τής παγκόσμιας έπανάστασης υστέρα άπό μιά όλόκληρή σειρά σκληρών ήττών τού προλεταριάτου Μέχρι τό 1923 είχαμε τίς μεταπολεμικές άποτυχίες τών κινημάτων καί τών έξεγέρσεων. μπροστά στήν άνυπαρξία άρχικά, στήν άνωριμότητα καί στις άδυναμίες στή συνέχεια, τών Κομμουνιστικών Κομμάτων Ά π ό τό 1923 η κατάσταση άλλαξε άπότομα Δέν έχουμε πιά μπροστά μας μονάχα τίς ήττες τού προλεταριάτου, μά καί τίς έκτροπές τής πολι­ τικής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Τά λάθη πού έγιναν άπ αυτή τήν πολιτική στή Γερμανία, 'Αγγλία, Κίνα, καί τά λάθη μικρότερου με-, γέθους πού έγιναν σέ μια ολόκληρη σειρά άπό άλλες χώρες, είναι τέτια πού είναι άπολύτως άδύνατο νά βρει κανείς παρόμοιό τους σέ ολόκληρη τήν ιστορία τού Μπολσεβίκικου Κόμματος. ΓΓ αύτό είναι κανείς ύποχρεωμένος νά έξετάσει τήν ιστορία τού μενσεβικισμοϋ τών χρόνων 1905-1917, ή νά γυρίσει πίσω δεκάδες χρόνια. Ή καθυστέρηση της δνάπτυξης της Κομμουνιστικής Διεθνους""είναι τό άμεσο άποτέλεσμα τής λαθεμένης πολιτικής τών πέντε τε­ λευταίων χρόνων Δέν μπορεί κανείς νά καταστήσει έδώ ύπεύθυνση τή «σταθεροποίηση», παρά άν κατανοήσει μ ’ έναν όλότελα σχο­ λαστικό τρόπο τή φύση της, καί προπαντός άν θελήσει νά άποφύγει τίς ευθύνες. Ή σταθεροποίηση δέν έπεσε άπό τόν ούρανό. Δέν είναι τό προϊόν μιάς αύτόματης τροποποίησης τών όρων ύπαρξης τής παγκόσμιας καπιταλιστικής οίκονομίας. Είναι τό άποτέλεσμα μιάς δυσμενούς άλλαγής στις πολιτικές σχέσεις τών ταξικών δυνάμεων Τό προλεταριάτο είδε νά έξανεμίζονται οί δυνάμεις του άπό τή συνθηκολόγηση τής ήγεσίας στή Γερμανία τό 1923 Στήν ’Αγ­ γλία έξαπατήθηκε καί προδόθηκε, τό 1926, άπό μιά ήγεσία μέ τήν οποία η Κομμουνιστική Διεθνής συνέχιζε τό μπλόκ της Στήν Κίνα ή πολιτική τής Έχτελεστικής ’Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς τό έρριξε στήν παγίδα τού Κουμιτάγκ στά 1926-27. Νά ποιά είναι τά άμεσα καί άναμφισβήτητα αίτια τών ήττών, καί, πράγμα πού δέν είναι λιγότερο σημαντικό, οί λόγοι τού άποθορρμντικοϋ χαρα­ κτήρα αύτών τών άποτυχιών. Τό νά προσπαθούμε νά άποδείξουμε πώς άκόμα κι αν ειταν σωστή ή πολιτική πού άκολουθήσαμε, οί ήττες είταν άναπόφευχτες, είναι σάν νά πέφτουμε σ’ ένα σιχαμερό φαταλι­ σμό καί να άρνιούμαστε νά κατανοήσουμε σάν μπολσεβίκοι τό ρόλο καί τή σπουδαιότητα τής έπαναστατικής ήγεσίας. Οι αταχτες υποχωρήσεις τού προλεταριάτου, πού καθορίστηκαν

25

άπό μιά σφαλερή πολιτική, πρόσφεραν στήν άστική τάξη μιά άναπαυλα άπό πολιτική άποψη. Ή άστική τάξη έκμεταλλεύτηκε αυτή τήν άνάπαυλα γιά νά στερεώσει τήν οικονομική της θέση Αυτά είναι τά αίτια πού άποτέλεσαν τήν άφετηρία τής περιόδου τής σταθεροποίη­ σης πού άρχισε άπο τήν ημέρα τής συνθηκολόγησης τού Κομμου­ νιστικού Κόμματος Γερμανίας, τόν Όχτώβρη τού 1923. Βέβαια η εδραίωση τών οικονομικών θέσεων πού πέτυχε ή μπουρζουαζία, έπεδρασε μέ τή σειρά της σάν «σταθεροποιητικός» συντελεστής στον πολιτικό τομέα. Μά τό βασικό αίτιο τής άνόδου·τοϋ καπιταλισμού στήν περίοδο σταθεροποίησης τών πέντε τελευταίων χρόνων βρί­ σκεται στό γεγονός οτι ή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέν στάθηκε άπό καμιά άποψη στό ύψος τών περιστάσεων Οι έπαναστατικές καταστάσεις δέ λείψανε καθόλου Μά ποτέ δέν μπορέσαμε να τις έκμεταλλευτοϋμε Αύτό τό έλάττωμα δέν είναι ζήτημα προσώ­ πων, δέν όφείλεται στήν τύχη, είναι τό άναπόφευχτο άποτέλεσμα μιας κεντριστικής πορείας, πού μπορεί σέ μιά όμαλή περίοδο νά κα­ μουφλάρει τήν άνακολουθία της, μά πού φέρνει άναπόφευχτα κατα­ στροφές στις άπότομες καμπές τής έπανάστασης. Η έσωτερική έξέλιξη τής ΕΣΣΔ καί τού ήγετικοϋ Κόμματός της άντικατοπτρίζει πέρα γιά πέρα τις μεταλλαγές τής παγκόσμιας κατά­ στασης, άνασκευάζοντας έτσι στήν πράξη τις καινούργιες άντιδραστικές θεωρίες τής μεμονωμένης άνάπτυξης καί τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα. Φυσικά, ή πορεία τής ηγεσίας στό έσωτερικό τής ΕΣΣΔ εΐταν ή ίδια μέ τήν πορεία τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς κεντρισμός πού γλιστρούσε πρός τά δεξιά. Στήν έσωτερική πολιτική, όπως καί στή διεθνική πολιτική, κόστισε τις ίδιες μεγάλες συμφορές, άδυνατίζοντας τις οικονομικές καί πολιτικές θέσεις τού προλεταριάτου Γιά νά κατανοήσουμε τή σημασία τής στροφής προς τά άριστερα πού συντελείται σήμερα, πρέπει νά λάβουμε σοβαρά ύπόψη μας οχι μονάχα τή γενική γραμμή τού δεξιού κεντρισμοϋ, πού άποκαλύφτηκε πλέρια στά 1926-27, μά καί τό γεγονός οτι έκεΐνο πού προετοί­ μασε τό γλίστρημα εΐταν η προηγούμενη υπεραριστερή πολιτική τού 1923-1925. Πρόκειται επομένως νά διατυπώσουμε τήν άποψή μας γιά τήν περίοδο τών πέντε χρόνων πού άκολούθησαν τό θάνατο τού Λένιν, τότε πού, κάτω άπό τήν πίεση έχθρικών ταξικών δυνάμεων, μπροστά στήν άστάθεια καί τή μυωπία τής ήγεσίας, άρχισε νά διορ­ θώνεται, νά άνασκευάζεται καί πραγματικά νά άναθεωρεϊται ο λενι­ νισμός, τόσο στά έσωτερικά οσο καί στά διεθνή προβλήματα. Ά π ό τήν έποχή κιόλας τού 12ου Συνεδρίου τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ. τήν άνοιξη τϋ 1923, χαράχτηκαν καθαρά δυό θέσεις πάνω στά οικονομικά προβλήματα τής Σοβιετικής Ενωσης Οι

26

θέσεις αυτές άναπτυχθηκαν στά κατοπινά πέντε χρόνια καί μπόρε­ σαν έτσι νά έλεγχτοϋν στό φώς τής κρίσης τής προμήθειας σταριού τόν τελευταίο χειμώνα Η έπίσημη θέση ύπολόγιζε πώς ο βασικός κίνδυνος πού άπειλοϋσε τή συμμαχία μέ τήν όγροτιά προερχόταν όπό τήν πρόωρη όνάπτυξη τής βιομηχανίας. Καί βρήκαν μιό έπιβεβαίωση αυτής τής άποψης στή λεγάμενη »κρ ίσ η πώ λ η σ η ς » τού φθι­ νοπώρου τού 1923 Αυτή ή κρίση παρά τόν έπεισοδιακό χαραχτήρα της, άφησε ενα βαθύ άποτύπωμα στήν οίκονομική πολιτική τής έπίσημης ηγεσίας. Η άποψη πού άνάπτυξα στό 12ο Συνέδριο (άνοιξη τού 1923) υπολόγιζε, άντίθετα πώς ό ούσιώδης κίνδυνος πού άπειλοϋσε τή «σμϋτσκα» καί τή διχτατορία τού προλεταριάτου προερ­ χόταν όπό τίς «ψαλίδες» πού συμβόλιζαν τήν άπόκλιση τών τιμών άναμεσα στά άγροτικά καί βιομηχανικά προϊόντα, καί πού άντανακλοϋσαν τήν καθυστέρηση τής βιομηχανίας. Η διατήρηση και, γιά ένα λόγο παραπάνω, τό μεγάλωμα τής δυσαναλογίας δφειλε άναπόφευχτα νά φέρει μαζί του μιά διαφοροποίηση στή γεωργία καί τή χειροτεχνία καί μιά γενική όνάπτυξη τών καπιταλιστικών δυνά­ μεων*. Εχω άναπτύξει ήδη διεξοδικό αύτή τήν άποψη στό 12ο Συ­ νέδριο Τότε διατυπώθηκε έπίσης ή άποψη, μεταξύ άλλων κι όπό μένα, οτι άν η βιομηχανία καθυστερούσε, οί καλές σοδιές θά γίνον­ ταν μιά πηγή πού θά τροφοδοτούσε τίς καπιταλιστικές κι όχι τίς σο­ σιαλιστικές τάσεις καί θά μπορούσαν έτσι νά γίνουν στά χέρια τών καπιταλιστικών στοιχείων ενα μέσαΓ άποδιοργάνωσης τής σοσιαλιστι­ κής οικονομίας Οι δυο βασικές αϋτες φόρμουλες πού παρουσιάστηκαν όπό τις δυο πλευρες περνούν σε συνέχεια μέσα στήν πάλη τών πέντε χρό­ νων που ακολούθησαν Στή διάρκεια αύτών τών χρόνων δικαιολο­ γούσαν συνεχώς τις άφηρημένες καί άντιδραστικές στήν ούσία τους κατηγορίες, που έκτοξευαν ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση, βεβαιώ­ νοντας πως αύτη «φοβάται τό μ ο υ ζ ίκ ο » πώς «φοβάται μ ιά κ α λ ή σο­ διά», πώς «τρ έμει τόν π λ ο υ τ ισ μ ό τού χ ω ρ ιού » ή, άκόμα καλύτερα, πώς «θεΛει να λε η λ α τ ή σ ε ι τό χ ω ρ ικ ό» . "Ετσι, άπό τό 12ο Συνέδριο, καί προπαντός άπό τή συζήτηση τού φθινοπώρου τού 1923, ή έπίσημη φράξια άπόκρουε τά ταξικά κριτήρια, χρησιμοποιώντας έννοιες όπως η «αγροτια» γενικά, η «καλή σ οδιά» γενικά, ό «πλουτισμός» γενικά Σ αύτο τον τρόπο άντιμετώπισης τού ζητήματος φανερωνό­ ταν κιόλας η πίεση τών καινούργιων άστικών στρωμάτων, πού σχημα­ τίζονταν πάνω στή βάση τής Ν Ε.Π., πού συνδέονταν μέ τόν κρατικό μηχανισμό, που έπιθυμοϋσαν νά μήν τά παρεμπδίσει κανείς νά άνέβουν καί πού φοβούνται μη φωτιστούν άπό το φανάρι τού Λένιν. Τα παγκόσμια γεγονότα άπόχτησαν σ αϋτό τό προτσές μιά άποφασιστική σπουδαιοτητα Τό δεύτερο μισό τού 1923 εΐταν ή περίοδος

27

πού μεγάλωσαν οι έλπίδες γιά τήν προλεταριακή έπανάσταση στη Γερμανία. Ή κατάσταση έχτιμήθηκε πάρα πολύ άργα καί μέ δισταγμούς Οι μικροδιαφορές πού παρουσιάστηκαν στούς κόλπους τής έπίσημης η­ γεσίας τών Στάλιν— Ζηνόβιεφ είναι γεγονός πώς έμειναν ατά πλαίσια τής κοινής κεντρισπκής γραμμής. Παρόλες τις προειδοποιήσεις μας ή άλλαγή ταχτικής έπιχειρήθηκε τήν τελευταία στιγμή τά πάντα τελείωσαν μέ μιά τρομερή συνθηκολόγηση τής ηγεσίας τού Κομ­ μουνιστικού Κόμματος Γερμανίας πού παραχώρησε χωρίς μάχη βα­ σικές θέσεις στόν έχθρό. Ή ήττα αϋτή καθαυτή είταν φοβερή Εγινε όπως άκόμα πιό φοβε­ ρή γιατί ή ήγεσία τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, πού σέ μεγάλο βαθμό συνέθαλε μέ τήν παθητικότητά της σέ αϋτή τήν άποτυχία. δέν κατάλαβε τό μέγεθος τής συντριβής, δέν ύπολόγισε τό βάθος της, άπλούστατα δέν άναγνώρισε τήν ήττα Ή ήγεσία άναμασοϋσε μέ πείσμα πώς ή έπαναστατική κατάσταση έξακολουθοϋσε νά άναπτϋσσεται καί πώς οι άποφασιστικές μάχες θά δοθούν στό κοντινό μέλλον Βασισμένο πάνω στή ριζικά λοθεμένη αϋτή έχτίμηση, τά 5ο Συνέδριο καθάρισε τάν προσανοτολισμό του στά μέοα τοϋ 1924. Ή ’Αντιπολίτευση, άντίθετα, σημαίνει συναγερμό τό δεύτερο εξά­ μηνο τοϋ 1923 στό θέμα τής πολιτικής λύσης πού πλησιάζει, άπαιτεΐ μιά πορεία πού νά κατευθϋνεται πραγματικά πρός τήν έξέγερση και υπενθυμίζει μέ έπιμονή πώς σέ παρόμοιες ιστορικές στιγμές λίγες βδομάδες, καμιά φορά λίγες μέρες, καθορίζουν τήν τύχη τής έπανάστασης γιά πολλά χρόνια. Αντίστροφα, στό επόμενο εξάμηνο, σε αϋτό πού προηγήθηκε άπό τό 5ο Συνέδριο, η 'Αντιπολίτευση έπαναλάβαινε έπίμονα πώς ή έπαναστατική κατάσταση έχει ήδη περά­ σει, πώς τά πανιά πρέπει νά γυρίσουν, υπολογίζοντας σέ άντιθετους κι όχι σέ ούριους άνέμους, πώς στήν ήμερήσια διάταξη δέν είναι η έξέγερση μά μάχες άμυντικές ένάντια στόν έχθρό πού έχει περάσει στήν έπίθεση, δηλαδή ένωση τών μαζών για έπιμέρους διεκδικήσεις, δημιουργία στηριγμάτων στά συνδικάτα, κλπ Μά ή πλήρης κατανόηση έκείνου πού έγινε καί κείνου που έπροκειτο νά γίνει, χαραχτηρίστηκε «τροτσκισμός» και καταδικάστηκε σάν «λικβινταρισπκό π ν ε ύ μ α » Τό 5ο Συνέδριο μ εναν έπιδειχτικό τρόπο προσανατολίστηκε πρός τήν έξέγερση, ένώ βρισκόμασταν μπροστά σέ μιά πολιτική άμπώτιδα. Ετσι έβγαλε μεμιάς άπό το δρόμο τους ολα τά Κομμουνιστικά Κόμματα κι εσπειρε άναμεσα τους τή σύγχυση.

28

To 1924, ο χρονος τής άποτομης καί ολοφάνερης στροφής πρός τη σταθεροποίηση, εγινε ο χρόνος τών τυχοδιωχτικών ένεργειών στή Βουλγαρία, στήν ’ Εσθονία, ό χρόνος τής Οπεραριστερής γενικά πορείας, πού προσέκρουε μέ μιά όλοένα καί πιό φοβερή σφοδρότητα πάνω στήν πορεία τών γεγονότων. Είναι άπό τότε πού άρχισαν νά όναζητοϋν ολοέτοιμες έπαναστατικές δυνάμεις, έξω άπό τό προ­ λεταριάτο. Ά π ό δώ πηγάζει καί ή έξιδανίκευση τών ψευτοαγροτικών κομμάτων, οι έρωτοτροπίες μέ τόν Ράντιτς καί τόν Λά Φολέτ, η διόγκωση τού ρόλου τής Διεθνούς τών Χωρικών, σέ βάρος τής Κόκκινης Συνδικαλιστικής Διεθνούς, ή λαθεμένη έχτίμηση γιά τήν ηγεσία τών Τρέιντ— Γιούνιονς, η πάνω άπό τάξεις φιλία μέ τό Κουομιτάγκ, κλπ. Ολα αύτά τά δεκανίκια πάνω στά όποια προσπάθησε τυχοδιωχτικά νά στηριχτεί η υπεραριστερή πορεία έγιναν τά κατοπινά βασικά θεμέλια τής καθαρά δεξιάς πορείας πού άντικατάστησε τήν πρώτη, όταν οί ύπεραριστεροί δέν ξαναθρέθηκαν πιά μπροστά στήν κατάσταση πού ύπήρχε προηγούμενα καί συντρίφτηκαν πάνω στό προτσές τής σταθεροποίησης τού 1924-25. Η ήττα τού γερμανικού προλεταριάτου εϊταν τό σόκ πού προκάλεσε τό φθινόπωρο τού 1923 μιά συζήτηση, πού άπόθλεπε — σύμφωνα μέ τήν άντίληψη τής έπίσημης ήγεσία τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ— στό νά έπικυρώσει αάν έσωτερική πολιτική μιά πορεία παθητικής προσαρμογής στά αύθόρμητα οίκονομικά προτσές (νά παλέψει ένάντια στήν « ύ π ε ρ ε κ θ ιο μ η χ ά ν ισ η ·, νά γελοιοποιήσει τις άρχές τού πλάνου, κλπ). Στά διεθνή προβλήματα έπρόκειτο πριν άπό όλα νά άποκρύψει τό γεγονός ότι άφησαν νά ξεφύγει άπό τά χέρια τους η πιό σίγουρη έπαναστατική κατάσταση. Παρόλα αύτά, τό γεγονός τής ύποχώρησης τού γερμανικού προλε­ ταριάτου διείσδυσε στή συνείδηση τών μαζών, πού είχαν υπερερεθιστεΐ μέ τήν έλπίδα τού 1923. Ή συνθηκολόγηση τής ήγεσίας στή Γερμανία γέννησε στις γραμμές τών έργατών όχι μονάχα τής ίδιας τής Γερμανίας μά καί τής Ρωσίας καί τών άλλων χωρών, πολλές άμφιβολίες Απέναντι στήν παγκόσμια έπανάσταση γενικά. Σέ αϋτό ήρθαν νά προστεθούν οι ήττες τής Βουλγαρίας καί τής ’Εσθονίας. Στά μέσα τού 1925 έδέησε τελικά νά άποδεχτοΰν έπίσημα καί τήν ύ­ παρξη τής σταθεροποίησης (ενάμιση χρόνο υστέρα άπό τήν έξόφθαλμη έμφάνισή της). Αϋτό έγινε σέ μιά στιγμή πού ή σταθε­ ροποίηση παρουσίαζε κιόλας βαθιές ρωγμές (στήν ’Αγγλία καί τήν Κίνα) Μιά κάποια διάψευση τών έλπίδων γιά τήν παγκόσμια έπανάσταση πού κυρίευσε έπίσης ως ενα μέρος τις μάφς, έσπρωξε την κεντριστική ηγεσία μέ προοπτικές αϋστηρά έθνικές, πού πολύ γρήγορα στέφτηκαν με τήν αθλια θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα

29

Ο ύπεραριστερισμός τού 1924-25, άνίκανος νά συλλαθει τήν κατά­ σταση, άντικαταστάθηκε, μέ άκόμα πιό μεγάλη βιαιότητα, άπό μιά δεξιά παρέκκλιση, πού κάτω άπό τό σήμα τής θεωρίας «νά μ ή ν π η ­ δ ά μ ε π ά νω ά π ό τά σ τ ά δ ια -, έφάρμοσε τήν πολιτική τής προσαρμο­ γής στην άποικιακή μπουρζουαζία, στή μικροαστική δημοκρατία, στή συνδικαλιστική γραφειοκρατία, στούς κουλάκους, που βαφτίστηκαν « ισ χ υ ρ ά μ έ σ α - , στούς υπαλλήλους, μέ τό πρόσχημα τής «τά ξη ς- και τής «π ε ιθ α ρ χ ία ς Ή κέντρο— δεξιά πολιτική, πού διατηρούσε τά προσχήματα τού μπολσεβικισμού στά δευτερεύοντα ζητήματα, παρασύρθηκε άπό τό κύμα μεγάλων γεγονότων καί βρήκε τό μενσεθίκικο καί αιματηρό άποκορύφωμά της στήν κινέζικη έπανάσταση καί τήν Άγγλορωσική 'Επιτροπή. Σ' ολόκληρη τήν ιστορία τής έπανάστασης ο κεντρισμός δέν είχε ποτέ άκόμα διαγράψει μιά τόσο ολοκληρωμένη τροχιά άνόδου καί παρακμής Καί είναι άμφίθολο άν θά ξαναμπορέσει ποτέ νά διαγράψει παρόμοια τροχιά, γιατί σέ τούτη δώ τήν περίπτωση διέθε­ τε τίς υλικές καί Ιδεολογικές πηγές τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, καί μπόρεσε έτσι νά έφοδιαστεί ένάντια σέ κάθε άντίσταση, και άκόμα ένάντια σέ κάθε κριτική, μέ όλα τά μέσα πού διαθέτει τό προλεταριακό κράτος Τά άποτελέσματα τής πολιτικής τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άντικειμενικά δημιούργησαν καινούργιες πηγές ένίσχυσης τής σταθεροποίησης τού καπιταλισμού, άνάβαλαν ξανά τήν έπανάσταση, καί χειροτέρεψαν έπικίνδυνα τή διεθνή κατά­ σταση στήν ΕΣΣΔ.

Στήν πορεία τής πάλης τών δυό τάσεων, πού άρχισε τό 1923, έμφανίστηκε τό ζήτημα τού ρυθμού τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης πού έδεσε, άπό θεωρητική άποψη, σ ένα στέρεο κόμπο τίς διαφω­ νίες στά έσωτερικά καί παγκόσμια προβλήματα Η έπίσημη ήγεσία, κυριευμένη άπό τίς αύταπάτες τής περιόδου τής άνασυγκρότησης (1923-27) πού έγινε μέ βάση τό διαθέσιμο Ιδρυ­ τικό κεφάλαιο πού άποσπάστηκε άπό τήν μπουρζουαζία, γλιστρούσε ολοένα καί πιό πολύ στή θέση μιάς οίκονομικής άνάπτυξης άπομονωμένης, μιάς άνάπτυξης γιά τήν άνάπτυξη Κι είναι άκριθώς πάνω σέ αύτό τό χοντροκομμένο λάθος πού στηρίχτηκε σέ συνέχεια, έξαιτίας τών χτυπημάτων πού δόθηκαν άπό τίς διεθνείς ήττες, η θεωρία τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα. Τό σπάσιμο με την παγ­ κόσμια οικονομία διακηρύχτηκε άκριθώς τή στιγμή που η ολοκλή­

30

ρωση τής περιόδου τής άνασυγκροτησης έκανε ολοένα καί περισσό­ τερο άδήριτη τήν άνάγκη τών σχέσεων μέ τήν παγκόσμια οίκονομία. Τό ζήτημα τοϋ ρυθμού τής οίκονομικής μας άνάπτυξης δέν τέθηκε καθόλου άπό τήν έπίσημη ήγεσία. Η ήγεσία αυτή δέν ήθελε μέ κα­ νόναν τρόπο νά καταλάβει πώς ή σοβιετική οίκονομία είχε υπο­ βληθεί σέ μιά πολύ σκληρή δοκιμασία άπό τήν παγκόσμια άγορά, πώς ε'ιταν ολοένα καί πιό πολύ ύποχρεωμένη νά συνδέεται μαζί της διαμέσου τών έξαγωγών καί τών είσαγωγών. Οταν σημειώναμε μέ έπιμονή πώς ό ρυθμός τής σοβιετικής οικο­ δόμησης καθορίζεται άπό τήν παγκόσμια οίκονομία καί πολιτική, οι ήγέτες καί έμπνευστές τής έπίσημης γραμμής μάς άπαντοϋσαν «Δ έν υ π ά ρ χ ε ι κ α μ ιά άν ά γκ η νά άνακατεύετε τόν πα γ κ ό σ μ ιο π α ρ ά ­ γ ο ντα στη σ ο σ ια λισ τ ικ ή ά νά π τυξή μ α ς » (Στάλιν), ή. « Ε μ ε ίς ο ικ ο δ ο ­ μ ο ύ μ ε τό σ ο σ ια λ ισ μ ό μ έ βή ματα χ ελώ νας » (Μπουχάριν). "Αν δέ

φοβούνταν νά παρακολουθήσουν αυτή τήν Ιδέα ως τήν τελευταία συνέπειά της, τήν ιδέα δηλαδή οτι «δέν ύ π ά ρ χ ε ι κα μ ιά άν ά γκ η νά ά ν α κ α τ ε ύ ο υ μ ε τόν π α γ κ ό σ μ ιο π α ρ α γ ο ν τ α » στό ζήτημα τού ρυθμού τής οίκονομικής μας άνάπτυξης, θά έβλεπαν πώς αϋτό σημαίνει απλά καί μόνο οτι δέν ύπάρχει καμιά άνάγκη νά «άνακατεύεται» ή Κομμουνιστική Διεθνής στά προβλήματα τής 'Επανάστασης τοϋ Ό χτώβρη. Γιατί πραγματικά η Κομμουνιστική Διεθνής δέν είναι τίποτε άλλο παρα η έπαναστατική έκφραση τού « π α γκό σ μιο υ παράγοντα». Μα, άκριβώς, ο κεντρισμός δέν παρακολουθεί ποτέ μέχρι τό τέλος τις ίδεες του. Το ζήτημα τοϋ ρυθμού εχει προφανώς μιά άποφασιστική σπουδαιοτητα οχι μοναχα στην οίκονομία, μά προπαντός στήν πολιτική, που είναι « σ υ μ π υ κ ν ω μ έ ν η ο ίκ ο ν ο μ ία » Αν στις έσωτερικές υποθέσεις χάναμε στροφές έξαιτίας ενός λα­ θεμένου τρόπου άντιμετώπισης τής οικονομίας, καθυστερώντας ολοένα και περισσότερό άπό φόβο μήν προχωρήσουμε πάρα πολύ, άντίθετα, στά προβλήματα τής παγκόσμιας έπανάστασης, τό συστη­ ματικό χάσιμο στροφών προήλθε άπό τήν άνικανότητα τών κεντριστών νά υπολογίσουν στήν πραγματική της άξια τήν έπαναστατική κατασασταση καί νά τήν έκμεταλλευτοϋν τήν κατάλληλη στιγμή. Βέ­ βαια, θά δείχναμε μάταιη σχολαστικότητα, άν βεβαιώναμε οτι τό προλεταριάτο τής Γερμανίας θά είχε σίγουρο καταχτήσει και διαφυλαξει τήν έξουσία, αν είχε μιά σωστή ηγεσία, ή οτι τό άγγλικό προ­ λεταριάτο, αν η ηγεσία του είχε δει σωστά, θά είχε σίγουρο άνατρέψει τό Γενικό Συμβούλιο καί θα είχε έτσι έπισπεύσει σημαντικά τήν ωρα τής προλεταριακής νίκης, η ότι τό κινέζικο προλεταριάτο,

31

άν δέν τό είχαν έξαπατήσει ύποχρεώνοντάς το νά τοποθετηθεί κάτω άπό τό άνανδρο λάβαρο τού Κουομιτάγκ, θά είχε ολοκληρώσει νικη­ φόρα τήν άγροτική έπανάσταση και θά είχε σίγουρα κυριέψει τήν έξουσία σέρνοντας μαζί του τους φτωχούς χωρικούς Ή πόρτα όμως ειταν άνοιχτή καί γιά τις τρεις αυτές περιπτώσεις, καί γιά τή Γερ­ μανία μάλιστα η πόρτα είναι διαπλατα άνοιχτη. Η ηγεσία, άντιθετα, ένεργούσε ένάντια στήν πάλη τών τάξεων, ένίσχυε τόν έχθρο σέ βάρος τής ίδιας της τής τάξης κι έτσι έκανε ο,τι μπορούσε γιά να έξασφαλίσει τήν ήττα. Τό ζήτημα τού ρυθμού είναι άποφασιστικο σέ κάθε πάλη, καί γιά ένα λόγό παραπάνω σέ μιά πάλη παγκόσμιας εχτασης. Η τύχη τής Δημοκρατίας τών Σοβιέτ δέν μπορεί νά διαχωριστεί άπό τήν τύχη τής παγκόσμιας έπανάστασης. Κανείς δέν εχει θέσει στή διάθεσή μας ούτε αίώνες, ούτε καί πολλές δεκαετίες άκόμα, γιά νά τίς χρησι­ μοποιήσουμε χωρίς ελεγχο Τό ζήτημα καθορίζεται άπό τό δυναμι­ σμό τής πάλης, μέσα στήν οποία ο έχθρός έκμεταλλευεται κάθε λά­ θος, κάθε σφάλμα καί καταλαμβάνει κάθε σπιθαμή άνυπεράσπιστου έδάφους. Μέ τήν άπουσία μιάς σωστής οίκονομικής πολιτικής η προλεταριακή διχτατορία τής ΕΣΣΔ θά καταρρεύσει μή μπορώντας νά παραταθεϊ άρκετά γιά νά θοηθηθεϊ άπό τά έξω, πράγμα πού θα κάνει μιά άνυπολόγιστη ζημιά στό διεθνές προλεταριάτο Μέ τήν ά­ πουσία μιάς σωστής πολιτικής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς η παγ­ κόσμια έπανάσταση θά καθυστερήσει γιά ένα άκαθόριστο ιστορικό διάστημα. Ο χρόνος λοιπόν εχει μιά άποφασιστική σημασία Ο,τι χά­ νει ή παγκόσμια έπανάσταση τό κερδίζει η μπουρζουαζία Η οικοδό­ μηση τού σοσιαλισμού είναι μιά σύγκρουση άναμεσα στο σοβιετικό κράτος άπό τή μιά καί τήν μπουρζουαζία όχι μονάχα τού έσωτερικού μά καί ολόκληρου του κόσμου άπο τήν άλλη — σύγκρουση πού διεξά­ γεται πάνω στή βάση τής παγκόσμιας ταξικής πάλης Αν η μπουρ­ ζουαζία άκινητοποιούσε τό παγκόσμιό προλεταριάτο γιά ενα μεγάλο άκομα ιστορικό διάστημα, βασισμένη στο δυναμικό προχώρημα τής τεχνικής της, στά πλούτη της, στό στρατό καί τό στόλο της, θά άνατρεπε τή σοβιετική διχτατορία. Το νά γνωρίζουμε αν αύτό θά τό κα­ τόρθωνε μέ οικονομικά, πολιτικά ή στρατιωτικά μέσα, η με εναν συν­ δυασμό τών τριών μεθόδων, είναι ζητημα δευτερεϋον Ο χρόνος είναι όχι μονάχα σημαντικός μα άποφασιστικος συντε­ λεστής. Δέν είναι άλήθεια πώς θά μπορούσαμε να οικοδομήσουμε «τόν π λ ή ρ η σ ο σ ια λ ισ μ ό *> αν ή Κομμουνιστική Διεθνής συνέχιζε την πολιτική πού βρήκε τήν έκφραση της στή συνθηκολόγηση τού γερ­ μανικού Κόμματος τό 1923, στο πουτς τής Εσθονίας τό 1924, στά υπεραριστερά λάθη τού 1924-25, στην αισχρή κωμωδία τής Άγγλορωσικής 'Επιτροπής τό 1926, στην εύτελη πολίτικη τής πολωνικής

32

ηγεσίας τό 1926, στήν άδιακοπη σειρά άπό λάθη πού οδήγησαν στή συντριβή τήν κινέζικη έπανάσταση στά 1925-27. Η θεωρία τού σο­ σιαλισμού σε μιά μόνη χώρα συνήθισε νά κρίνει αύτά τά λάθη μέ έπιεικια σαν νά είχαμε μπροστά μας οσο χρόνο θέλαμε Λάθος φο­ βερό1 Ο χρόνος είναι ένας άποφασιστικός συντελεστής στήν πο­ λιτική, προπαντός στις άπότομες καμπές τής ιστορίας, τότε πού διε­ ξάγεται μιά πάλη μέχρι θανάτου άνάμεσα σέ δυό κοινωνικά συ­ στήματα. Πρεπει νά κάνουμε πολύ μεγάλη οίκονομία χρόνου ή Κομ­ μουνιστική Διεθνής κρατάει, χάρη στήν έπιρροή πού έξασκεϊ πάνω στις μάζες η έπανάσταση τού Όχτώθρη, τό λάβαρο τού Μάρξ καί τού Λένιν Στη διάρκεια όμως τών τελευταίων χρόνων έζησε σέ βάρος τού ιδρυτικού κεφαλαίου της. Ή Κομμουνιστική Διεθνής δέ θα άντέξει γιά πέντα άκόμα χρόνια μέ παρόμοια λάθη. "Αν έπομένως καταρρεύσει η Κομμουνιστική Διεθνής, ή ΕΣΣΔ δέ θά κρατήσει έπίσης πολύ καιρό Οι γραφειοκρατικές ψαλμωδίες πού άνακοινώνουν πώς τά 9/10 τού σοσιαλισμού έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στή χώρα μας (Στάλιν) θά μάς φαίνονταν τότε σάν φλυαρία ήλίθιου. Βέβαια, άκομα καί σ αύτή τήν περίπτωση, ή προλεταριακή έπανάσταση θά μπορούσε στά τέλος τού λογαριασμού νά άνοίξει καινούργιους δρό­ μους πρός τη νίκη. Πότε όμως; Καί μέ τό τίμημα ποιών θυσιών καί άναρίθμητων θυμάτων, Η καινούργια γενιά τών διεθνιστών έπαναστατών θά επρεπε νά ξανασυνδέσει τό σπασμένο νήμα τής διαδοχής καί να άποκαταστήσει τήν έμπιστοσύνη τών μαζών άπέναντι στά με­ γάλα ιστορικά γεγονότα, πού μπορεί νά τά έξέθεσε ή άδιάκοπη σει­ ρά άπό λάθη, άνατροπές καί πλαστογραφίες στόν τομέα τών Ιδεών Αύτα τα λόγια πρέπει νά ειπωθούν καθαρά καί ξάστερα στήν παγ­ κόσμια προλεταριακή πρωτοπορία, χωρίς νά φοβηθούμε καθόλου τά άναποφευχτα ούρλιασματα. τούς κρωγμούς καί τούς διωγμούς πού προέρχονται άπομέρους έκείνων πού η αισιοδοξία τους δέν άντέχει παρα μόνο έπειδή κλείνουν άπό δειλία τά μάτια, γιά νά μήν βλέπουν τήν πραγματικότητα Γι αύτά τό λόγο, γιά μάς, η πολιτική τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς δεσπόζει όλων τών άλλων ζητημάτων Δίχως σωστή διεθνιστική πολιτική όλες οι πιθανές οικονομικές έπιτυχίες τής ΕΣΣΔ δέ θά σώσουνε τήν έπανάσταση τού Όχτώβρη καί δέ θά οδηγήσουν στο σοσιαλισμό Γιά νά μιλήσουμε πιό συγκεκριμένα χω­ ρίς σωστή διεθνιστική πολιτική, δέν μπορεί νά ύπάρξει σωστή έπίσης πολιτική στις έσωτερικές υποθέσεις, γιατί η γραμμή είναι μιά. Ο λα­ θεμένος τρόπος μέ τόν οποίο ο πρόεδρος μιάς Τοπικής 'Εκτελε­ στικής Επιτροπής τού Σοβιέτ άντιμετωπίζει τόν κουλάκο δέν είναι παρα ένας μικρός κρίκος τής ΐδας άλυσίδας, πού οι μεγάλοι κρίκοι της άπαρτίζονται άπό τή συμπεριφορά τής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ρωσίας, άπέναντι στά Γενικό Συμβούλιο ή τής Κεντρικής

33

'Επιτροπής τοϋ Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ όπέναντι στόν Τσάγκ Κάι-Σέκ καί τόν Πόρσελ. Η σταθεροποίηση τής ευρωπαϊκής μπουρζουαζίας, η ένίσχυση τής Σοσιαλδημοκρατίας, ή καθυστέρηση τής όνάπτυξης τών Κομμουνι­ στικών Κομμάτων, τό δυνάμωμα τών καπιταλιστικών τάσεων στήν ΕΣΣΔ, ή μετατόπιση πρός τά δεξιά τής πολιτικής τής ηγεσίας τού Κομμουνιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ καί τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς, ή άνάπτυξη τής γραφειοκρατίας σ ολόκληρο τό καθεστώς, η άχαλίνωτη έκστρατεία ένάντια στήν άριστερή πτέρυγα πού καταδι­ κάστηκε ώς τό σημείο νά γίνει 'Αντιπολίτευση ολα αύτα τά προτσές είναι άδιάσπαστα δεμένα μεταξύ τους, χαραχτηρίζοντας μια περίοδο έξασθένησης, προσωρινής θέθαια, μά βαθιάς, τών θέσεων τής προ­ λεταριακής έπανάστασης καί μιά περίοδο πίεσης έχθρικών δυνά­ μεων ένάντια στήν προλεταριακή πρωτοπορία

34

Ml TV* ([ΤΑΜΙΑΠΟ I· ΠΜΔΡΜ TW ΚΜΜ0ΤΝΠΚΗ1 ΔΗΜΟΥ!)

4.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙ ΚΟΠΟΙ ΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΗΓΕΣΙΑΣ

Ή Ολομέλεια τού Φλεβάρη (1928) τής Έχτελεστικής ‘Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έκανε άναμφισβήτητα μιά προσπάθεια στροφής πρός τά άριστερά, δηλαδή πρός τις άπόψεις πού υπεράσπι­ ζε η Αντιπολίτευση, πάνω σέ δυό ζητήματα πολύ μεγάλης σπουδαιότητας στήν πολιτική τών Κομμουνιστικών Κομμάτων τής Γαλλίας καί τής Αγγλίας, θ ά μπορούσε νά άποδόσει κανείς σ ' αύτή τή στροφή, παρόλη τήν άνακολουθία της, μιά άποφασιστική σπουδαιότητα, όχι μονάχα σϋμπτωματική, άν συνοδευόταν μέ τήν έφαρμογή τού βασι­ κού κανόνα τής στρατηγικής τού Λένιν νά καταδικάσεις τή λαθεμέ­ νη πολιτική γιά νά άνοίξεις τό δρόμο σέ μιά σΐ 'στή πολιτική. Ή πο­ λιτική τού ενιαίου μετώπου στή Γαλλία, στή Γερμανία καί στις άλλες χώρες χαραζόταν σύμφωνα μέ τόν μπούσουλα τής Άγγλορωσικής ‘ Επιτροπής, πού η πορεία της εϊτανε γιά τό Κομμουνιστικό Κόμμα 'Αγγλίας σχεδόν τόσο όλέθρια όσο όλέθρια εϊταν καί ή πορεία τού Κουομιτάγκ γιά τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας. Σ ο,τι άφορό τό κινέζικο ζήτημα, η άπόφαση, όχι μονάχα εύλόγησε ολα τά λάθη πού έγιναν, μά καί προετοιμάζει καινούργια κι όχι λιγότερο ώμά λάθη Η άπόφαση τής Ολομέλειας τού Φλεβάρη πάνω στό ρωσικό ζή­ τημα άντανακλά πιό πολύ τό καθεστώς τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς. παρά μιά οποιαδήποτε πολιτική γραμμή, θ ά άρκούσε νά πεϊ κάνεις πως η άπόφαση αύτή περιλαβαίνει τήν άκόλουθη διαβεβαίω­ ση «Οι τροτσκιστές μαζί μέ τή Σοσιαλδημοκρατία ποντάρουν πάνω στήν άνατροπή τής έξουσιας τών Σοβιέτ », («Πράθδα», 19 τού Φλεβάρη 1928)

Οι άνθρωποι πού μέ υπακοή σηκώνουν τό χέρι γιά νά ψηφίσουν μιά παρόμοια διαβεβαίωση, χωρίς νά πιστεύουνε τήν πρώτη λέξη (γιατί μονάχα ένας άγιάτρευτα ήλίθιος μπορεί νά πιστέψει πώς η Αντιπολίτευση ποντάρει πάνω στήν άνατροπή τής έξουσιας τών Σο­ βιέτ), αύτοί οι άνθρωποι δέ βρίσκουν πάντα τό θάρρος, όπως τό άποδείχνει η πείρα, νά σηκώσουν τό χέρι γιά μιά άποφασιστική πάλη έναντια στον ταξικό έχθρό Στό σύνολό της η Ολομέλεια τού Φλεβάρη συμθολ'φι μιά άντιφατική προσπάθεια νά στραφεί πρός τά άριστερά ‘Από πολιτική άποψη αύτή η άπόπειρα καθορίζεται άπό μιά άναμφισβήτητη μετατόπιση πού συντελείται στήν κατάσταση πνευμάτων μεγάλων μαζών τής έρ-

35

γατικής τάξης, βασικά στην Ευρώπη καί ιδιαίτερα στη Γερμανια Δέν υπάρχει έκδοχή νά έχουμε μιά σωστή κατεύθυνση χωρίς νά κατα­ νοήσουμε σωστά τό χαραχτήρα αύτής τής μετατόπισης και τις προ­ οπτικές πού άνοίγει Στήν ομιλία του, ή καλύτερα στήν όμοβροντία άπό βρισιές πού ο Τέλμαν έκτόξευσε πρός τήν κατεύθυνση τής Αντιπολίτευσης, δήλω­ σε μπροστά στήν Ολομέλεια τού Φλεβάρη τής Έχτελεστικής Επι­ τροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς «ΟΙ τροτσκιστές δέ βλέπουν τή ριζοσπαστικοποίηοη τής παγκόσμιας έρ· γατικής τάξης καί δέ σημειώνουν πώς ή κατάσταση γίνεται όλοένα και πιό έπαναστατική“ , («Πρόβδα», 17 τού Φλεβάρη 1928)

Στή συνέχεια περνάει, αύτή είναι ή σειρά, σέ μιά τελετουργική έπίδε.ιξη, έπιχειρώντας νά άποδείξει πώς μαζί μέ τόν Χίλφερντιγκ, ένεργοϋμε γιά τό θάψιμο τής παγκόσμιας έπανάστασης θά μπορού­ σε νά άφήσει κανείς στήν άκρη τά παιδικά αύτά παραμύθια άν δέν έπρόκειτο γιά ένα Κόμμα τής Κομμουνιστικής Διεθνούς πού κατέχει τή δεύτερη θέση άπό τήν άποψη τής δύναμης καί πού έκπροσωπειται στήν Έχτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άπό τόν Τέλμαν Ποιά είναι ή ριζοσπαστικοποίηοη τής έργατικής τάξης ,πού δέ σημείωσε ή ’Αντιπολίτευση, Είναι ή «ριζοσπαστικοποίηοη» γιά τήν όποια ο Τέλμαν, καί μαζί μ' αύτόν πολλοί άλλοι, είχαν πάλι μιλήσει τό 1921, τό 1925, τό 1926 καί τό 1927. Ή πτώση τής έπίδρασης τού Κομμουνιστικού Κόμματος υστέρα άπό τή συνθηκολόγηση τού 1923 καί η άνάπτυξη τής Σοσιαλδημοκρατίας δέν υπάρχουν γιά αϋτούς. Ούτε κάν διερωτήθηκαν ποιά είταν τά αίτια αύτών τών φαι­ νομένων. Είναι δύσκολο νά μιλήσεις σ' έναν άνθρωπο πού δέ θέλει νά μάθει τά πρώτα γράμματα τού πολιτικού άλφάβητου Δυστυχώς δέν πρόκειται μονάχα γιά τόν Τέλμαν, μάλιστα δέν έχει καμιά άξια γιά τόν ίδιο. Ο Σεμάρ μέ κανέναν τρόπο δέν άξίζει περισσότερο άπό αύτόν. Τό 3ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς εϊταν ενα πραγματικό σχολειό έπαναστατικής στρατηγικής. Μάς δίδαξε νά διακρίνουμε. Αύτή είναι ή βασική προϋπόθεση γιά οποιαδήποτε δουλιά. Υπάρχουν περίοδες πλημμυρίδας καί περίοδες άμπώτιδας Καί οι πρώτες καί οί δεύτερες περνούν μέ τή σειρά τους διάφορες φάσεις έξέλιξης Πρέπει άπό τήν άποψη τής ταχτικής νά προσαρ­ μόζουμε τήν πολιτική σέ κάθε ενα άπό τά στάδια πού περνούμε, ένώ ταυτόχρονα θά διατηρούμε τή γενική γραμμή πού είναι προσανα­ τολισμένη στήν κατάχτηση τής έξουσίας καί θά είμαστε έτοιμοι, για νά μή βρεθούμε πρό άπροόπτου στήν περίπτωση πού θά έχουμε μιά άποτομη άλλαγή στήν κατάσταση Τό 5ο Συνέδριο τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς έχει κάνει άνω— κάτω τά διδάγματα τού 3ου Συνε­ δρίου Γύρισε τήν πλάτη στήν άντικειμενική κατασταση Αντικατα-

36

στήσε την άνάλυση τών γεγονότων μ ενα πομπώδες σύνθημα άγκιτάτσιας «ή έρ γα τικ ή τάξη ρ ιζοσ πα σ τ ικ οπ οιε ίτ α ι, ή κατάσταση γίνεται ο λ ο έ ν α κα ι π ιό έπ α ν α σ τ α τ ικ ή »

Στήν πραγματικότητα ή έργατική τάξη τής Γερμανίας άρχισε νά άναρρώνει άπό τις συνέπειες τής ήττας τού 1923 άπό τόν περασμέ­ νο μονάχα χρόνο Πρώτη τό έξακρίβωσε ή ’Αντιπολίτευση. Γράφτηκε σε ενα ντοκουμέντο πού δημοσιεύτηκε άπό μάς, καί σ’ αϋτό άκριβώς άναφέρθηκε ο Τελμαν "Δ έν υπάρχει καμιά αμφιβολία οτι έχουμε μιά μετατόπιση πρός τά άριστερώ τής εύρωπαίκής έργατικής τάξης, που έκδηλώνεται μέ τήν δξυνση τής άπεργιακής πάλης και μέ μιά αύξηση τού άριθμού τών κομμουνιστικών ψήφων. Αύτό όμως δέν είναι παρά τό πρώτο στάδιο τής μετατόπισης Ό άριθμός τών σοσιαλδημοκρατών ψηφοφόρων άναπτύοοεται, παράλληλα μέ τούς ψήφους τών κομμουνιστών, ξεπερνώντας μάλιστα, ώς ένα μέρος, τούς τελευταίους “Αν αύτό τό προτσές άναπτυχθεϊ καί βαθύνει, θά μπει στήν έπόμενη φάση οπού θά άρχισει ή μετατόπιση άπό τή σοσιαλδημοκρατία πρός τόν κομμουνισμό *·, («Πρός έναν καινούργιο σταθμό»)

Στο ποσοστό πού τά δεδομένα τά σχετικά μέ τίς τελευταίες έκλογές στή Γερμανία καί τή Γαλλία μάς έπιτρέπουν νά κρίνουμε, ή έχτίμηση πού παραθέσαμε πιό πάνω, πού πραγματεύεται τή θέση τής ευρωπαϊκής έργατικής τάξης καί προπαντός τής γερμανικής, μπορεί νά θεωρηθεί σαν σχεδόν άσυζήτητη Δυστυχώς ο Τύπος τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς, καί δώ περιλαβαίνεται καί ό Τύπος τού Κομμου­ νιστικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ, δέν προσφέρει καμιά άπολύτως σοβα­ ρή. βαθια, ντοκουμενταρισμένη, έμπλουτισμένη μέ άριθμούς άνάλυση γιά την κατάσταση πνευμάτων καί τίς τάσεις πού υπάρχουν στο προλεταριάτο. Η στατιστική, στό μέτρο πού τήν παρουσιάζουν, είναι απλουστατα προσαρμοσμένη σέ μιά καθορισμένη τάση πού εχει γιά στόχο της νά προφυλάξει τό «γόητρο» τής ήγεσίας Περ­ νούν διαρκώς στά μουγγά τά πραγματικά δεδομένα μιάς έξαιρετικής σπουδαιότητας, πού καθορίζουν τή γραφική παράσταση τού έργατικοϋ κινήματος γιά τήν περίοδο 1923-26, άν αυτά άνασκευάζουν τίς λαθεμένες έχτιμήσεις καί ντιρεχτίβες. Ολ' αύτά μαζί λένε πώς είναι έξαιρετικά δύσκολο νά έχτιμήσουμε τό δυναμισμό τής ριζοσπαστικοποιησης τών μαζών, τό ρυθμό της, τήν έχτασή της, τίς δυνατότητές της Ο Τελμαν δεν είχε καθόλου τό δικαίωμα νά λεει στήν Ολομέλεια τής Εχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς τού Φλεβάρη πως «οι τροτακιστές δέ β λέ π ο υ ν τή ρ ιζοσ πα σ τ ικ οπ οίη σ η τής π α γ κ ό σ μ ια ς έρ γατική ς τάξης » Οχι μονάχα είχαμε δει τή ριζοσπαστικοποιηση τού εύρωπαϊκοϋ προλεταριάτου, μά καί είχαμε δια­

37

τυπώσει άπδ τδ τέλος τού περασμένου χρόνου, έξαιτίας της, τήν έχτίμησή μας γιά τή συγκυρία Ή έχτίμησή μας αυτή έπιβεβαιώθηκε πέρα γιά πέρα άπό τις έκλογές τού Μάη (1928) στό Ράιχσταγ Η ριζοσπαστικοποίηση διανύει τήν πρώτη της φάση, ένώ οδηγεί μέχρι τώρα τις μάζες στό κανάλι τής Σοσιαλδημοκρατίας Τό Φλεβάρη ο Τέλμαν δέν ήθελε νά τδ δει αυτό. Ελεγε * Ή κατάσταση γίνεται ο λ ο ­ έ ν α κ α ί π ιο έ π α να σ τ α τ ικ ή ». Μιά έκφραση τόσο γενική δέν είναι παρα μιά κούφια φράση Μπορεί νά πει κανείς πώς * η κατασταση γίνεται ο λ ο έ ν α κα ι π ιο (.) έ π α ν α σ τ α τ ικ ή ». όταν η Σοσιαλδημοκρατία, το βασικό στήριγμα τού δοτικού καθεστώτος, άναπτύσσεται, Οπως καί νά χει, γιά να πλησιάσουμε σέ μιά έπαναστατική κατα­ σταση η «ρ ιζ ο σ π α σ τ ικ ο π ο ίη σ η » τών μαζών πρέπει προηγούμενα να διανύσει τή φάση κατά τήν οποία οι έργάτες θά ρθοϋν άπό τη Σοσιαλδημοκρατία στό Κομμουνιστικό Κόμμα. Βέβαια, αύτό τό φαι­ νόμενο παρουσιάζεται ως ένα βαθμό άκόμα καί σήμερα Η βασική όμως κατεύθυνση τού ρεύματος δέν είναι καθόλου αύτή Τό να πάρεις τό κατώτερο στάδιο τής ριζοσπαστικοποίησης πού είναι άκόμα μισοπατσιφιστικό, μισοσυμφιλιωτικό, γιά έπαναστατική φάση, είναι σάν νά πηγαίνεις σέ προϋπάντηση μεγάλων σφαλμάτων Πρέπει νά μάθουμε νά διακρίνουμε 'Εκείνος πού έπαναλαβαίνει άπο χρονο σέ χρόνο «οι μ ά ζε ς ρ ιζ ο α π α σ τ ικ ο π ο ιο ύ ν τ α ι, η κατάσταση είν α ι ε ­ π α ν α σ τ α τ ικ ή », αύτός δέν είναι μπολσεβίκος ηγέτης, μά ένας φλύα­ ρος άγκιτάτορας καί είναι βέβαιο πως δέ θά άναγνωρισει την έπανάσταση όταν αύτή θά πλησιάζει πραγματικά. Η Σοσιαλδημοκρατία είναι τό βασικό στήριγμα τού δοτικού καθε­ στώτος. Αύτό όμως τό στήριγμα έμπεριέχει άντιφασεις Αν οι έργατες περνούσαν άπό το Κομμουνιστικό Κομμά στή Σοσιαλδημοκρατία θά μπορούσε να μιλήσει κανείς μέ πλήρη βεβαιότητα για σταθερο­ ποίηση τού άστικού καθεστώτος Αύτό έγινε τό 1924 Τότε ο Τέλμαν καί οι άλλοι ηγετες τού 5ου Συνεδρίου δέν τό καταλάβαιναν καί για αϋτο τό λογο άπαντοϋσαν μέ βρισιές στά έπιχειρήματα καί τις υπο­ δείξεις μας Τώρα η κατάσταση είναι διαφορετική Το Κομμουνιστικό Κόμμα μεγαλώνει δίπλα στή Σοσιαλδημοκρατία, μά οχι άκομα άμεσα σέ βάρος της. Οι μάζες συρρέουν παράλληλα καί στά δυό Κόμματα Μέχρι τώρα τό ρεύμα πού πηγαίνει πρός τή Σοσιαλδημοκρατία είναι πιο πλατύ Η έγκατάλειψη τών δοτικών κομμάτων άπό τούς έργατες και το ξύπνημα τών έργατών που άπαλλασσονται άπό τήν πολίτικη άπάθεια τους, τά βασικά αύτά προτσές τής τωρινής φάσης ριζοσπαστικοποίησης είναι φανερό πως δεν άνταποκρινονται σε μιά ένισχυση τής δοτικής τάξης Η άνάπτυξη όμως τής Σοσιαλδημοκρατίας

38

δέν είναι έπίσης μιά έπαναστατική κατάσταση Πρέπει νά μάθουμε νά διακρίνουμε. Πώς νά χαραχτηρίσουμε τότε τή σημερινή κατά­ σταση, Κατάσταση μεταβατική πού έμπεριέχει άντκράσεις, πού δέν εχει άκόμα διαφοροποιηθεί, πού άνοίγει άκόμα διάφορες δυνατό­ τητες Πρέπει νά παρακολουθήσουμε άγρυπνα τήν έπόμενη άνάπτυξη αυτού τού προτσές, χωρίς νά ζαλιζόμαστε μέ ήχηρές φράσεις και νά είμαστε πάντα έτοιμοι σέ περίπτωση πού η κατάσταση θά αλλαζε άπότομα. Η Σοσιαλδημοκρατία δέν είναι απλώς ικανοποιημένη άπό τήν αύ­ ξηση τού άριθμοϋ τών ψηφοφόρων της. Παρακολουθεί μέ μεγάλη άγωνία τήν άθρόα συρροή τών έργατών, γιατί τής δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες Πριν οι έργάτες άρχίσουν νά περνούν μαζικά άπό τή Σο­ σιαλδημοκρατία στό Κομμουνιστικό Κόμμα (κι ο έρχομός μιάς τέτιας στιγμής είναι άναπόφευχτος) πρέπει νά περιμένουμε καινούργιες βίαιες ιδεολογικές συγκρούσεις στούς κόλπους τής ίδιας τής Σο­ σιαλδημοκρατίας. το σχηματισμό καινούργιων όμαδων πού θα είναι χωρισμένες με βαθιά ρήγματα, καινούργιες διασπάσεις, κλπ. Αύτό θά άνοίξει πιθανό τό δρόμο γιά έλιγμούς, ένεργητικούς, έπιθετικούς, τού Κομμουνιστικού Κόμματος πάνω στή γραμμή τού «ένιαίου μετώπου», γιά νά έπιταχύνει τό προτσές τής έπαναστατικής διαφο­ ροποίησης τών μαζών, δηλαδή βασικά την άπόσπαση τών έργατών άπό τή Σοσιαλδημοκρατία ‘Αλλοίμονο όμως αν οι -ελιγμοί» περιορι­ στούν στό γεγονός οτι τό Κομμουνιστικό Κόμμα θά κοιτάξει ξανά στο στόμα τούς, σοσιαλδημοκράτες «τής άριστεράς» (κι αύτοί μπο­ ρούν να πάνε άκόμα πάρα πολύ άριστερά), περιμένοντας νά τούς ώθήσουν οι φρονιμίτες. Έ χουμε δει τέτιους «έλιγμούς» σέ μικρο­ γραφία στή Σαξωνία τό 1923, καί σέ φυσικό μέγεθος στήν ‘Αγγλία καί τήν Κίνα στά 1925-27 Σ όλες τις περιπτώσεις οι «έλιγμοί» αύτοι είταν το αίτιο πού χάθηκε η έπαναστατική εύκαιρία, καί πού μάς οδή­ γησαν σέ μεγάλες ήττες Μα η έχτιμηση τού Τέλμαν δέν είναι άποκλειστικά δίκη του Αύτό το θλεπει κάνεις στο «Σχέδιο Προγράμματος» πού γράφει «Το προτσές τής ριζοσπαστικοποίησης τών μαζών πού δυναμώνει, ή αυξηαη τής έκπαίδευσης καί τού κύρους τών κομμουνιστικών κομμάτων ολα αύτό δείχνουν καθαρα πως εχουμε μιά νέα έπαναστατική άνοδο στά κέντρα τού ιμ περιαλισμού » Η έχτιμηση αύτη είναι ριζικά λαθεμένη, σαν γενίκευση πού άποτελεϊ μέρος ενός Προγράμματος Η έποχή τού ιμπεριαλισμού και τών προλεταριακών έπαναστασεων εχει γνωρίσει ηδη καί θα γνωρίσει άκομα στο μέλλον οχι μοναχα αύξηση τής έπιρροής τών κομμούνι-

σηκώ ν κομμάτων μά καί προσωρινή παρακμή τους, σέ περίπτωση σφαλμάτων, ήττων, συνθηκολογήσεων Αν έπρόκειτο γιά μιά έχτίμηση τής συγκυρίας, πού είναι μάλλον σωστή γιά τήν περίοδο πού έξετάζει καί γιά ορισμένες χώρες, καθόλου όμως σωστή γιά ολόκληρο τάν κόσμο, τότε αυτή η έχτίμηση έπρεπε νά μπει σέ μια άπόφαση καί οχι στό Πρόγραμμα. Τό Πρόγραμμα είναι γραμμένο για τήν έποχή τών προλεταριακών έπαναστάσεων Δυστυχώς στή διάρκεια τών πέν­ τε αυτών χρόνων ή ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέν εδοσε δείγματα διαλεχτικής άντίληψης σ οτι άφορά τήν έμφάνιση, τήν άνάπτυξη καί τήν έξαφάνιση τών έπαναστατικών καταστάσεων. Εχει κολλήσει σ ενα διαρκή σχολαστικισμό μέ τό νά καταπιάνεται μέ τή « ρ ιζο σ π α σ τ ικ ο π ο ίη ο η » , χωρίς νά μελετάει βαθιά τά ζωντανά στάδια τής πάλης τού παγκόσμιου προλεταριάτου ’Επειδή η Γερμανία νικήθηκε στό μεγάλο πόλεμο, η πολιτική ζωή της διακρινόταν άπό έναν είδικό χαραχτήρα κρίσεων Αύτό εθετε κά­ θε φορά τήν πρωτοπορία τού γερμανικού προλεταριάτου μπροστά σέ βαριές εϋθύνες Η άμεση αίτια τών ηττών τής γερμανικής έργατικής τάξης στά πέντε χρόνια πού άκολούθησαν τόν πόλεμο, εϊταν η χωρίς προηγούμενο άδυναμία τού έπαναστατικού κόμματος Στή διάρκεια τών πέντε επόμενων χρόνων εϊταν τά λάθη τής ηγεσίας πού άποτέλεσαν αϋτή τήν αιτία Στα 1918-19 άπο τήν έπαναστατική κατάσταση ελλειπε άκόμα σχε­ δόν ολότελα το έπαναστατικό προλεταριακό κόμμα Στήν πλημμυρί­ δα τού 1921, τό Κομμουνιστικό Κόμμα πού ειταν κιόλας άρκετα ισχυ­ ρό προσπάθησε νά προκαλέσει μιά έπανάσταση παρά τό γεγονος οτι έλλειπαν οι άπαραίτητες προϋποθέσεις. Η προπαρασκευαστική δουλιά («ή π ά λη γιά τήν κ ατάχ τησ η τών μα ζώ ν») πού άκολουθήθηκε κα­ τόπιν, γέννησε στο Κομμά μια δεξιά παρέκκλιση Η ηγεσία, στερημέ­ νη άπο έπαναστατική διορατικότητα και πρωτοβουλία, συντρίφτηκε μπροστά στό άπότομο σπάσιμο ολόκληρης τής κατάστασης που μετατοπίστηκε πρός τά άριστερά (φθινόπωρο τού 1923) Η δεξιά πτέρυγα άντικαταστάθηκε άπό τήν άριστερή πτέρυγα, που η έπικρατησή της συνέπεσε, ωστόσο, μέ τήν άμπώτιδα τής έπανάστασης Δέν θέλησε όμως να το καταλαβει και μέ πείσμα διατηρεί «την πο ρ ε ία π ρ ό ς την ε ξ ε γ ε ρ σ η » Ά π αύτό γεννιώνται καινούργια σφαλματα που άδυνατίζουν τό Κομμά καί φέρνουν την άνατροπη τής άριστερής ηγεσίας. Η σημερινή Κεντρική Επιτροπή, που κρυφά στηρίζεται οε ενα μέρος τών «δεξιών», πάλεψε όλο αύτό το διάστημά λυσσασμένα έναντια στήν άριστερά, ένώ έπαν'αλάθαινε μηχανικά πως οι μάζες ριζοσπαστικοποιούνται, πώς η έπανασταση είναι κοντά Η ιστορία τού Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας παρουσιάζει

40

ΚΑΙ TOP* (ΓΡΑΜΜΑΠΌ I · ΣΥΝΕΔΡΙΟΤΗΣ I

εναν πίνακα άποτομων έναλλαγών τών ομάδων, πού άναλάβαιναν τήν ήγεσία άνάλογα μέ τις διάφορες μεταβολές τής γραφικής παρά­ στασης τής πολιτικής κάθε ήγετική ομάδα, σέ κάθε άπότομη μετα­ βολή τού διαγράμματος τής πολιτικής, πρός τά πάνω ή πρός τά κά­ τω, δηλαδή πρός μιά προσωρινή σταθεροποίηση ή άντίθετα πρός μιά έπαναστατική κρίση, χρεοκοπούσε καί παραχωρούσε τή θέση της στήν άνταγωνίστρια όμάδα. Συνέβαινε ή δεξιά ομάδα νά είναι άνίκανη νά προσανατολίσει, σέ περίπτωση άλλαγής τής κατάστασης, κάθε δραστηριότητα στό δρόμο τής έπαναστατικής πάλης γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας ’Αντίθετα ή άδυναμία τής άριστερής ομά­ δας προερχόταν άπό τό γεγονός ότι δέν μπορούσε νά άναγνωρίσει καί νά νιώσει τήν άναγκαιότητα τής κινητοποίησης τών μαζών γιά με­ ταβατικές διεκδικήσεις, πού έβαζε στήν ήμερήσια διάταξη η άντικειμενική κατάσταση στή διάρκεια τής προπαρασκευαστικής περιόδου Η άδύνατη πλευρά τής μιας ομάδας συμπληρωνόταν συμμετρικά άπό τις έλλείψεις τής άλλης. 'Αφού η ηγεσία άντικατασταίνονταν σέ κάθε ρήξη τής κατάστασης τά ήγετικά στελέχη τού Κόμματος δέν μπορούσαν νά άποχτήσουν μιά πιό πλατιά έμπειρία, πού νά καλύπτει τήν άνοδο καί τήν παρακμή, τήν πλημμυρίδα καί τήν άμπώτιδα, τήν πάλη μέ πλάγια μέσα καί τήν καταμέτωπο έπίθεση Μιά ήγεσία πραγματικό έπαναστατική δέν μπορεί νά διαπαιδαγωγηθει, άν δέν καταλαβει τήν έποχή μας, έποχή άπότομων μετατοπίσεων καί βίαιων έναλλαγών Μιά τυχαία έπιλογή ήγετών, πού άναδεικνύονται μέ διο­ ρισμούς, έμπερικλύει άναπόφευχτα τόν υπό λανθάνουσα μορφή κίν­ δυνο μιάς καινούργιας χρεοκοπίας τής ηγεσίας άπό την πρώτη με­ γάλη κοινωνική κρίση Διευθύνω σημαίνει προβλέπω Πρέπει κάποτε να σταματήσουμε να κολακεύουμε τον Τέλμαν άποκλειστικα και μόνο γιατί μαζεύει άπό το βορβορο τις πιο αισχρές λέξεις γιά νά τίς ρίξει πάνω στην Αν­ τιπολίτευση, όπως κολάκεψε η 7η Ολομέλεια τόν Ταν Πιν-Σιάν απλα και μονο γιατί μετάφραζε στά κινέζικα τίς βρισιές τού Τελμαν Πρεπει να πούμε στο γερμανικό Κόμμα πώς η έχτιμηση που ο Τελ­ μαν εκανε το Φλεβάρη πάνω στήν πολιτική κατασταση είναι χοντρο­ κομμένη, έπιφανειακή. λαθεμένη Πρέπει νά άναγνωρισουμε άνοιχτα τα λάθη στρατηγικής και ταχτικής, πού έγιναν στα πεντε τελευταία χρονιά και να τα μελετήσουμε εύσυνειδητα προτού γίνουν αγιά­ τρευτες οι πληγές που προξένησαν τα διδαγματα τής στρατηγικής δεν μπορούν να ριζώσουν παρα όταν άκολουθοϋν βήμα προς βήμα τα γεγονότα Πρεπει να παψουμε να μεταθέτουμε τους ηγέτες τών κομμάτων, τιμωρώντας τους γιά τα λάθη πού εκανε η ίδια η Έχτελεστικη Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς η γιατί δεν έπιδοκιμαζουν την Γκέ Πε Ου όταν τιμωρεί σκληρά τους έπαναστατες

41

προλετάριους (Βέλγιο)7 Πρεπει να άφησουμε τα νεα στελεχη μας νά κρατηθούν μόνα τους όρθια, βοηθώντας τα, μά χωρίς νά τά δια­ τάζουμε. Πρεπει να παψουμε «να όνομάζουμε» άρχηγους άνάλογα μέ τό αν έχουν πιστοποιητικό νομιμοφροσύνης (δηλαδη άν είναι έναντια στην Αντιπολίτευση) Πρεπει να άπαρνηθούμε μιά για παντα τό σύστημα προστασίας τών Κεντρικών Επιτροπών

42

5. ΠΩΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΗΚΕ Η ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΕ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΟΥΣ ΚΟΛΠΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΣΣΔ Ειταν άπαραιτητο να σκιαγραφήσουμε σ αύτο το γραμμα την πο­ λίτικη και το καθεστώς τής Κομμουνιστικής Διεθνούς γιά νά βρούμε τη σωστή θέση που άνταποκρίνεται στη μετατόπιση τής ηγεσίας προς τα άριστερα Δεδομένου οτι η μετατόπιση αύτή γεννήθη­ κε αμεσα άπο τις συνθήκες πού στοίχισαν τήν οικονομική κρίση στην ΕΣΣΔ, και παίρνοντας υποψη οτι άναπτυσσεται άκολουθώντας μιά γραμμή πού έφάπτεται κυρίως στα έσωτερικα ζητήματα, είναι άπαραιτητο να έξετασουμε άπο πιο κοντά, και με πιο μεγάλη προ­ σοχή πως παρουσιάζονταν αύτα τα ζητήματα στό παρελθόν καί το νέο στοιχείο που είσάγανε σ αύτα οι τελευταίες άποφασεις και τα μέτρα της Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματός τής ΕΣΣΔ (μπολσεβίκων) Ετσι μοναχα θα έμφανιστεϊ καθαρά μπροστά μας η σωστή πολίτικη γραμμή που πρέπει να άκολουθήσουμε κα­ τόπιν

Οι έξαιρετικες δυσκολίες που περασαμε αύτο το χρονο (1928) στην προμήθεια σταριού έχουν μια τεράστια σπουδαιοτητα οχι μο­ ναχα για τον οικονομικο. μα και για τον πολίτικο και κομματικό το­ μέα Δεν είναι καθολου τυχαίο που αύτες προκαλεσαν τη στροφή προς τα αριστερά Απο την άλλη μέρια, αύτες οι δυσκολίες άπο μονές τους συνθετουν τον άπολογισμο τής οικονομικής και γενικής πολίτικης μιας μεγάλης περιόδου Η μεταβατική περίοδος αναμεσα στον πολεμικό κομμουνισμό και τη σοσιαλιστική οικονομία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς να συνοδεύεται απο μεγάλες υποχωρήσεις αν η προλεταριακή έπανασταση απλωνόταν αμεσα σπς προχωρημένες χώρες Η καθυστέ­ ρηση αυτής της επεχτασης μας ' δηγησε στη μεγάλη υποχώρηση της Ν Ε Π . στη θαθια και μεγάλης διάρκειας υποχώρηση της άνοιξης του 1921 ϋ ι αναλογίες της αναποφευχτης αυτής υποχώρησης προσδιο­ ρίστηκαν οχι μοναχα θεωρητικά μα κι απο την καθημερινή πραχτικη Ηδη το φθινόπωρό του 1921 αναγκαστήκαμε να κάνουμε ακόμα πιο θαθια την υποχώρηση

43

Στις 29 τού Όχτώβρη 1921. δηλαδή εφτά μήνες υστέρα άπό την έφαρμογή τής Ν.Ε.Π , ο Λένιν έλεγε στήν Περιφερειακή Συνδιάσκεψη τού Κόμματος στή Μόσχα. «Το πέρασμα στή Νέα Οικονομική Πολιτική που συντελέστηκε την άνοιξη, ή υποχώρηση αύτή που κάναμε άποδείχτηκε άρκετή γιά νά σταματήσου­ με τήν όπισθοχώρηση, γιά νά προετοιμαστούμε ήδη γιά τήν έπιθεση, Όχι, άποδείχτηκε πως δέν έπαρκούσε άκόμα... Και είμαστε τώρα υποχρεωμένοι νά τό δεχτούμε, άν δεν Θελουμε να σπάσουμε το κεφάλι μας στο ντουβάρι, άν δέν έπιθυμοϋμε νά τοποθετηθούμε στο χώρο τών άνθρωπων που δέ βλέ­ πουν τήν ήττα τους, άν δε φοβόμαστε να δούμε κατά πρόσωπό τον κίν­ δυνο Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως άποδείχτηκε οτι ή υποχώρηση είναι άνεπαρκής, πως είναι άναγκαίο να κάνουμε μιά καινούργια όπιοθοχώρηση, μια κίνηση προς τα πίσω κατα την οποία θα περάσουμε άπό τον καπιταλισμό τού κράτους στή ρύθμιση άπο το κράτος τής άγοράς, τής πώ­ λησης καί τής νομισματικής κυκλοφορίας Να γιατί βρισκόμαστε στήν κα­ τάσταση τού άνθρωπου που εξακολουθεί να είναι υποχρεωμένος να όπισθοχωρεϊ άκόμα, για να περάσει κατόπιν στην έπιθεση », (Λένιν « Απαντα», Τόμ 18ος, σελ 397-398)

Καί πιό κάτω στην ίδια ομιλία «Το να κρύψεις άπό τον εαυτό σου, απο την έργατικη τάξη, απο τή μαζα, οτι στόν οικονομικό τομέα, άπό τήν άνοιξη τού 1921 και τώρα άκόμα, φθι­ νόπωρο— χειμώνας 1921-1922, συνεχίζουμε νά όπισθοχωρούμε, αύτο θα εϊτανε σάν νά καταδικάζεις τον εαυτό σου στήν πλήρη ασυνειδησια, αυτό θα εϊτανε σάν να μην έχεις το θάρρος να κοιτάξεις κατα πρόσωπό τήν κατά­ σταση πού δημιουργηθηκε Μέσα σε τετιες συνθήκες η δουλια και η πάλη θά ειταν άδυνατες», (Λενιν « Απαντα», Τόμ 18ος. μέρος 1ο, σελ 399-400)

Μονάχα τήν άνοιξη τού επόμενου χρονου, τό 1922. ο Λενιν άποφάσισε νά δόσει τό σήμα τού σταματήματος τής υποχώρησης Για αύτό μίλησε πρώτη φορά στις 6 τού Μάρτη 1922 στο Συνέδριο τών μεταλλουργών «Τώρα μπορούμε να πούμε πως αύτή η υποχώρηση, και εννοώ τις παραχω­ ρήσεις που καναμε στούς καπιταλιστές, εχει τελειώσει. Καί ελπίζω η καλύ­ τερα είμαι βέβαιος, πως τό Συνέδριο τού Κόμματός μας θα το ανακοινώσει κι αύτο έπίσημα στο όνομα τού ήγετικοϋ Κόμματός τής Ρωσίας ». (Λενιν « Απαντα», τόμ 18ος. μέρος 2ο, οελ 13)

Κι άμέσως άκολουθεϊ μια έξηγηση ειλικρινής, σεμνή όπως παντα. πραγματικό λενινιστικη «Τα λόγια μου για το σταματημα τής υποχώρησης δεν πρεπει να κατα­ νοηθούν με την έννοια ότι εχουμε κίονας δημιουργήσει τη βάση της νέας

οικονομίας, κι οτι μπορούμε νά προχωρήσουμε ήσυχα ~Οχι, τά θεμέλια δέν έχουν ακόμα ριχτεί», (Λένιν « Α π α ντα » , Τόμ 18ος, μέρος 2ο, οελ 13)

Τό 11ο Συνέδριο, βασισμένο πάνω στήν εκθεση τού Λένιν, υιοθέ­ τησε τήν παρακάτω άπόφαση πάνω σ αύτό το θέμα "Το Συνέδριο, έχτιμώντας πως, τό σύνολο τών μέτρων πού πάρθηκαν στή διάρκεια τού περασμένου χρόνου, περιλαβαίνουν όλες τις παραχωρήσεις που το Κόμμα θεώρησε αναγκαίες νά κάνει στόν καπιταλισμό τής Ιδιωτικής οικονομίας, υπολογίζει πώς μ ' αυτήν τήν έννοια ή υποχώρηση έχει τελειώ­ σει ", (« Σ τ ε ν α γ ρ α φ η μ έ ν α Π ρα χτικά», σελ 143)

Η καλά μελετημένη καί, όπως τό εχουμε δει, μέ έπιμέλεια προε­ τοιμασμένη αυτή άπόφαση, υπολόγιζε πώς οι καινούργιες θέσεις άπ οπού ξεκινάει τώρα τό Κόμμα, θά έδιναν τή δυνατότητα νά έγκαινιαστεΐ μιά όργή, μά χωρίς καινούργιες ϋποχωρήσεις σοσιαλιστι­ κή έπίθεση. Ωστόσο οι έλπίδες τού τελευταίου Συνεδρίου πού κατευθυνόταν άπό τόν Λένιν δέ δικαιώθηκαν σ αύτό τό σημείο. Τήν άνοιξη τού 1925 έμφανίστηκε η άναγκαιότητα νά κάνουμε μιά καινούργια υπο­ χώρηση νά άναγνωρίσουμε στις πλούσιες τάξεις τού χωριού τό δι­ καίωμα νά έκμεταλλεύονται τή φτωχολογιά νοικιάζοντας έργατικά χέρια καί γή. Η άναγκαιότητα αυτής τής υποχώρησης, πού είχε τεράστιες έπιπτώσεις καί δέν είχε προβλεφτεΐ άπό τό στρατηγικό σχέδιο τού Λένιν τό 1922, όφειλόταν όχι μονάχα στό γεγονός ότι η γραμμή πού καθόριζε τήν υποχώρηση είχε χαραχτεί «πάρα πολύ κοντά» (αύτο άπαιτούσε η πιό στοιχειώδης σύνεση), μά καί στό γεγονός οτι στό 1923-24 η ηγεσία δέν είχε κατανοήσει τήν κατάσταση καί τά καθή­ κοντα πού επεφταν στούς ωμούς της, κι ένώ έχανε χρόνο, είχε τήν έντυπωση πώς «κέρδιζε» Κι οχι μόνο αύτο η νέα όδυνηρή όπισθοχώρηση δέ χαραχτηριζόταν πια ήττα και βαθια υποχώρηση, όπως θα την χαραχτήριζε ο Λένιν. Παρουσιάστηκε σαν ένα νικηφόρο βήμα τής «σμύτσκα», σάν ένας απλός κρίκος τού γενικού μηχανισμού τής οικοδόμησης τού σοσιαλισμού. Ενάντια σε αύτές άκριβώς τις μέθοδες ο Λένιν μάς καλούσε σέ έπιφυλακη σ ολη του τή ζωή καί προπαντός τό φθινόπωρο τού 1921, όταν επρεπε να συνεχιστεί καί νά μεγαλώσει η υποχώρηση τής άνοιξης

45

«Δέν είναι ή ήττα πού είναι τόσο έπικίνδυνη — έλεγε ό Λένιν στό λόγο του στήν περιφερειακή Συνδιάσκεψη τού Κόμματος πού ήδη έχουμε Αναφέ­ ρει— όσο ό φόβος νό όμολογήσει κανείς τήν ήττα του, ό φόβος νά βγόλει άπ' αύτήν όλα τά συμπεράσματα.. Μή φοβάστε νά άναγνωρίοετε τΙς άποτυχίες. Διδαχτείτε άπό τήν πείρα τών ήττων Ά ν δεχόμασταν τήν άποψη πώς ή άναγνώριση τών ήττων προκαλεί κατάπτωση κι άδυνάτισμα τής ένέργειας στήν πάλη, όπως είναι ή έγκατάλειψη τών θέσεων, θά έπρεπε νά πούμε πώς τέτιοι έπαναστότες δέν άξίζουν άπολύτως τίποτε... Ή δύναμή μας πήγαζε στό παρελθόν, καί θά πηγάζει άκόμα καί στό μέλλον, άπό τό γεγονός οτι άντιμετωπίζουμε μέ άπό λυτή ψυχραιμία τις πιό βαριές ήττες καί διδασκόμαστε άπό τήν πείρα τους γιά τό ποιές άλλαγές πρέπει νά έπιφέρουμε στή δραστηριότητά μας Κι άκόμα, πρέπει νά μιλούμε μέ ειλι­ κρίνεια. Αύ τό είναι ένδι αφέρον και σπουδαίο όχι μονάχα γιά τή θεωρητική άλήθεια, μά κι άπό πραχτική άποψη. Δέ θά μάθουμε νά λύνουμε τά σημε­ ρινά προβλήματα μέ καινούργιες μέθοδες, 6ν ή χθεσινή έμπειρία δέ μάς έχει άνοίξει τά μάτια, γιά νά δούμε σέ τι είταν λαθεμένες οί παλιές μέθο­ δες», (Λένιν «Άπαντα», Τόμ. 18ος, μέρος 1ο, σελ. 396).

Ξέχασαν όμως ολωσδιόλου τήν άξιοσημείωτη αυτή προειδοποίηση δυό μέρες μετά τήν άποχώρηση τού Λένιν άπό τήν ηγεσία. Πραγ­ ματικά, δέν τήν θυμήθηκαν ούτε γιά μιά μονάχα φορά ως τά σήμερα. Μέ τίς άποφάσεις τού 'Απρίλη 1925, πού νομιμοποιούσαν τή δια­ φοροποίηση πού άπλωνε στήν ύπαιθρο, άνοίγοντάς της τούς ύδατοφράχτες, ή «σμύτσκα» σήμαινε πώς στό μέλλον ή άνταλλαγή τών έμπορευμάτων άνάμεσα στό έργατικό κράτος καί τόν κουλάκο θά μεγάλωνε. 'Αντί νά άναγνωρίσουν τόν τεράστιο αύτό κίνδυνο, δη­ μιούργησαν άμέσως τή δουλοπρεπή θεωρία τής προσχώρησης τού κουλάκου στό σοσιαλισμό Γιά πρώτη φορά παρουσίασαν αύτό τό προτσές στό σύνολό του άπομέρους τού Κόμματος, στή Συνδιάσκε­ ψη τού Κόμματος βεβαιώνοντας πώς ή «οικοδόμηση τού σ ο σ ια λ ι­ σ μ ο ύ σ έ μ ιά μ ό ν η χ ώ ρ α» εϊταν τάχα άνεξάρτητη άπό τήν παγκόσμια οίκονομία καί τήν παγκόσμια έπανάσταση Έτσι ή ίδια ή έμφάνιση τής μικροαστικής καί άντιδραστικής αύτής θεωρίας δέν όφειλόταν στις πραγματικές έπιτυχίες τής σοσιαλιστικής οικοδόμησης, πού είναι άναμφισβήτητες, μά άκριβώς στις άποτυχίες της καί στήν άνάγκη πού γέννησαν αύτές οί άποτυχίες στούς ήγέτες νά δόσουν στό προλεταριάτο μιά «ήθική» ικανοποίηση πού θά άποτελοϋσε τό άντίβαρο στις καινούργιες υλικές παραχωρήσεις πού δόθηκαν στόν καπιταλισμό. Η άπόφαση του 14ου Συνεδρίου (Γενάρης τού 1926) πάνω στήν έκβιομηχάνιρη εκφράζε μιά ολόκληρη σειρά άπό σωστές θέσεις έπα-

46

ναλαβαίνοντας σχεδόν λέξη πρός λέξη όρισμένες Ιδέες πού ή ’Αν­ τιπολίτευση είχε έκφράσει πάνω σ' αύτό τό θέμα στά 1923-25. Μά παράλληλα μ' αυτή τήν πρόταση, διεξαγόταν μιά καμπάνια ένάντια στήν άριστερή πτέρυγα, πού χαραχτηρίζονταν «υπερεκθιομηχανιστές», δηλαδή ένάντια σ' έκείνους πού δέν ήθελαν νά μείνουν στά χαρτιά μονάχα οι άποφάσεις πού υιοθετήθηκαν. Οι προειδοποιήσεις μας ένάντια στόν κίνδυνο τού κουλάκου παρουσιάστηκαν κάτω άπό τήν άτοπη λέξη «πανικός». Ή άναφορά στό γεγονός τής τα­ ξικής διαφοροποίησης, πού συντελοϋνταν στήν ύπαιθρο, τιμωρούν­ ταν σάν νά εϊτανε άντισοθιετική προπαγάνδα, ή άπαίτηση νά έξασκηθεϊ μιά Ισχυρότερη πίεση ένάντια στόν κουλάκο πρός όφελος τής βιομηχανίας, χαραχτηρίστηκε σάν τάση νά «λεηλατήσουμε τούς χ ω ρ ικ ο ύ ς », (Μ ανιφέστο1 τών Στάλιν— Ρίκοφ— Κουιμπίτσεφ) Ύστερα άπ όλα αύτά ή άπόφαση γιά τήν έκθιομηχάνιση είχε τόσο λίγη έπίδραση πάνω στά πραγματικά οίκονομικά προτσές όσο καί οί άλλες άποφάσεις τού 14ου Συνεδρίου γιά τή δημοκρατία στό Κόμ­ μα, γιά τή συλλογική ήγεσία στήν Κομμουνιστική Διεθνή. Τό 1926, η 'Αντιπολίτευση συνόψισε ώς έξής τή συζήτηση πού άρ­ χισε άπό τήν άνοιξη τού 1923 πάνω στό θέμα τής «σμύτσκα». «'Ερώτηση: Είναι άλήθεια πώς ή πολιτική τής Αντιπολίτευσης είναι ένας κίνδυνος για τή συμμαχία άνάμεσα στό προλεταριάτο καί τήν άγροτιά, 'Απάντηση: Αυτή ή κατηγορία είναι πέρα γιά πέρα ψεύτικη. Ή «σμύτσκα» άπειλεϊται γιά τήν ωρα, άπό τή μιά μεριά, άπο τήν καθυστέρηση τής άνάπτυξης τής βιομηχανίας, κι άπό τήν άλλη, άπό τήν άνάπτυξη τού κουλάκου Η έλλειψη βιομηχανικών προϊόντων μπήγει μιά σφήνα άνάμεσα στήν πόλη και το χωριό. Στόν πολιτικό καί οικονομικό τομέα ό κουλάκος άρχιζει νά υποτάσσει τους μεσαίους καί φτωχούς χωρικούς καί νά τούς στρέφει ένάντια στό προλεταριάτο. Τό προτσές αύτό βρίσκεται άκόμα στά πρώτα του βήματα. Η ύποτίμηση τής καθυστέρησης τής βιομηχανίας καί ή άνάπτυξη τού κουλάκου δίνουν χτυπήματα στή σωστή, στή λενινιστική κατεύθυνση τής συμμαχίας τών δυό τάξεων, τή βάση αύτή τής διχτατοριας μέσα στις συνθήκες πού ζεί ή χώρα μας», (« Ερωτήσεις καί Απαντήσεις»)

Ας σημειώσουμε έδώ, πώς καί ο αύτό τό ζήτημα η ‘Αντιπολίτευση δέν «υπερέβαλε» τίποτε, παρά τή δριμύτητα τής πάλης Ορθώνον­ τας τό άνάστημά μας ένάντια στή θεωρία τών άποστατών γιά τήν ένσωμάτωση τού κουλάκου στό σοσιαλισμό, θεωρία κατάλληλη μονάχα γιά νά άνοίξει τό δρόμο τής ένσωμάτωσής μας στόν καπιταλισμό, λέγαμε τό 1926 πώς ο κίνδυνος βρισκόταν «άκόμα στά πρ ώ τα του βήματα». Από τό 1923 δείχναμε άπόποιά κατεύθυνση έρχόταν ο κίνδυνος Περιγράφαμε τό μεγάλωμά του σέ κάθε καινούρ­ γιο στάδιο Σέ τί συνίσταται λοιπόν η τέχνη τής διεύθυνσης άν όχι

47

στό νά μπορείς νά έντοπίζεις έγκαιρα τόν κίνδυνο, δηλαδή όταν άκόμα βρίσκεται «ο τά πρώτα του β ή μ α τ α », καί νά προβλέπεις τή δυνατότητα τής κατοπινής αύξησής του, Διευθύνω σημαίνει προβλέ­ πω κι δχι καταδιώκω έκείνους πού μπορούν νά προθλέψουν Η μεγαλύτερη συμφορά γιά τό Κόμμα εϊταν πού δέν μπόρεσαν ούτε κάν νά δημοσιευτούν άνοιχτά οι γραμμές πού πιό πάνω παρα­ θέσαμε ‘ Επειδή τις κυκλοφόρησαν, διαγράφτηκαν άπό τό Κομμά οι καλύτεροι μαχητές, καί τούς διέγραψαν μάλιστα οι χωρίς ιδέες υ­ πάλληλοι πού δέν ήθελαν καί δέν εϊταν άλλωστε ικανοί να σκεφτούν γιά τό αύριο. Στις 9 τού Δεκέμβρη 1926 στην 7η Ολομέλεια τής Έχτελεστικης ‘Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, ό Μπουχάριν κατάγγειλε μέ αυτά τά λόγια τήν ‘Αντιπολίτευση στό θέμα τής «σμύτσκα» και τής προμήθειας σταριού «Ποιό εϊταν τό πιό Ισχυρό έπιχεϊρημα που ή Άντιπολΐτευοη μας χρησιμο­ ποίησε ένάντια στήν Κεντρική 'Επιτροπή τού Κόμματος (αναφέρομαι στό φθινόπωρο τού 1925), Τότε έλεγαν οι άντιφάσεις μεγαλώνουν άαυνήθιστα καί ή Κεντρική Επιτροπή δέν είναι σέ θέοη νά τό κατανοήσει Ελεγαν οι κουλάκοι, που στά χέρια τους συγκεντρώνεται σχεδόν ολο τό πλεόνασμα τών δημητριακών, όργάνωσαν έναντια μας -τήν άπεργια τού σταριού» Να γιατί τά σιτηρά πάνε τόσο άσχημα Ολος ό κοσμος άκουοε να τό λένε αυ­ τό... Ή 'Αντιπολίτευση υπολόγιζε πώς όλα τα άλλα δέν είναι παρά η πολιτική έκφραση τού θεμελιακού αύτού φαινομένου Στή συνέχεια οι Ιδιοι αύτοι σύντροφοι πήραν τό λόγο για νά πούν ό κουλάκος ένισχύθηκε άκόμα πε­ ρισσότερο, ό κίνδυνος αύξήθηκε άκόμα πιό πολύ Σύντροφοι, άν ή πρώτη καί ή δεύτερη διαβεβαίωση εϊταν σωστές, θά είχαμε φέτος μιά «άπεργια τών κουλάκων» άκόμα πιό μεγάλη έναντια στο προλεταριάτο... Η Αντιπολίτευση μάς κατηγορεί λέγοντας ότι συμβάλλουμε στήν άναπτυξη τών κουλάκων, πώς κάνουμε διαρκώς παραχωρήσεις, πως βοηθούμε τους κουλάκους να όργανώσουν τήν άπεργια τού σταριού Τά πραγματικά άποτελέσματα μαρ­ τυρούν τά άντίθετο...», («Στενογραφημένο πραχτικά», Τομ 2. σελ 118)

Τό άπόσπασμα αϋτο τού Μπουχάριν δέν άποδείχνει άπο μονο του τήν πλήρη τύφλωση τής ηγεσίας στό βασικό ζητημα τής οικονομικής πολιτικής μας, Ο Μπουχάριν δέν άποτελεΐ μια έξαιρεση Δεν εκανε τίποτε άλλο άπό τό νά «γενικεύει» σε θεωρία τήν τύφλωση τής ηγεσίας Οι πιο ύπεύθυνοι ηγέτες τού Κόμματος καί τής οικονομίας, συναγωνιζομενοι ο ένας τόν άλλον, έπιβεθαίωναν πώς είχαμε ξεπεράσει τήν κρί­ ση (Ρίκοφ), πώς κυριαρχούσαμε στήν άγορά τού άγρότη, και πως το ζήτημα τής προμήθειας είχε γίνει άποκλειστικά πρόβλημα όργανω-

ΚΛΙ TOP*. (ΓΡΑΜΜΑΠΟ I · ΠΜΑΡ10 ΤΗΣ I

σης τού σοβιετικού μηχανισμού (Μικογιάν). Μιά άπόφαση τής Ολο­ μέλειας τού Ιο ύ λ η τής Κεντρικής 'Επιτροπής τό 1927 άνακοίνωνε πώς η πορεία τής οίκονομικής δραστηριότητας ϋπήρξε στή διάρκεια αϋτοϋ τού χρόνου άψογη στό σύνολό της. Ταυτόχρονα ό έπίσημος Τύπος διαβεβαίωνε ομόφωνα πώς ή έλλειψη έμπορευμάτων στή χώ­ ρα είχε, άν όχι ολότελα έξαφανιστεϊ, τουλάχιστο μειωθεί σημαντικά Η 'Αντιπολίτευση γιά νά άντικρούσει άλ αϋτά έγραφε ξανά στις θέσεις της γιά τό 15ο Συνέδριο " Η μείωση τού συνολικού ογκου τών όποθηκευμένων δημητριακών είναι άπό τή μιά μέρια μιά άμεση άπόδειξη τής μεγάλης άνωμαλίας πού υπάρχει στις σχέσεις τής πόλης και τού χωριού, κι άπό τήν άλλη, μιά πηγή και­ νούργιων δυσκολιών που μάς άπειλούν » Ποιά είναι λοιπόν η ρίζα τών δυσκολιών μας, Η Αντιπολίτευση άπαντούσε «Στη διάρκεια τών τελευταίων χρόνων η βιομηχανία άναπτύχθηκε μέ πολύ αργό ρυθμό, καθυστερώντας σε σχέση με την άναπτυξη τής έθνικής οικο­ νομίας στό σύνολο της Γι' αύτό τό λόγο, ή έξάρτηση τής κρατικοποιημέ­ νης οίκονομίας άπό τά κουλάκικα καί τά καπιταλιστικά στοιχεία αυξάνει στον τομέα τών πρωτων υλών, τών έξαγωγών, τών τροφίμων »

Ας υπενθυμίσουμε άκομα πώς η πιο άποφασιστική έπέμθαση τής 'Αντιπολίτευσης, ειταν έκείνη πού εγινε στις 7 τού Νοέμβρη 1927, άπαφορμη τή διαδήλωση γιά τήν έπέτειο τής έπανάστασης Τό σύν­ θημα το πιο άπεριφραστα διατυπωμένο σ αϋτή τήν έπέμθαση ειταν « Ας σ τρ έψ ου με τα πυ ρ ά μας στή δεξιά έ ναντια στον κ ο υ λά κο , τον το κ ο γ λ ύ φ ο κα ι το γ ρ α φ ε ιο κ ρ ά τ η » 'Ενάντια στόν κουλάκο καί τόν τοκογλύφο πού σαμποταρουν τήν προμήθεια τού σταριού Ενάντια στο γραφειοκράτη που όργανωσε η που κοιμόταν στη διάρκεια τής δίκης τού Ντόνετς Η συζήτηση που δεν ειταν άπο τις μικρότερες καί οπού παιζόταν τό κεφάλι τής έπαναστασης, τέλειωσε συνοδευόμενη με κινητοποιήσεις τών όργανων τής Γκέ Πέ Ου τό χειμώνα τού 1927-28, ένώ υπόγραφαν έσπευσμένα τις άποφάσεις και τιμωρούσαν με έξορια, σύμφωνα μέ τό άρθρο 58. τίς «παρεκκλίσεις» άπό τήν κεντριστικη τύφλωση γενικά, και άπο την τύφλωση τού Μπουχάριν ιδιαίτερα Αν δέν υπήρχε Ολη η προηγούμενη έργασία τής Αντιπολίτευσης πού άρχιζε μέ τίς θέσεις τού 1923 καί που τέλειωνε με τήν έκκληση τής 7 τού Νοέμβρη 1927, αν η 'Αντιπολίτευση δέν είχε άπό τά πριν έπεξεργαστεϊ ενα σωστό πρόγραμμα καί δέν είχε σπείρει μιά δικαιο­

49

λογημένη άνησυχία στις γραμμές τού Κόμματος καί τής έργατικής τάξης, ή κρίση τής προμήθειας σταριού δέ θά έκανε τίποτε άλλο άπό τό νά έπιταχύνει τήν άνάπτυξη τής δεξιάς πορείας μέ έπακόλουθο τήν άπελευθέρωση τών καπιταλιστικών δυνάμεων "Εχει συμβεϊ πάνω άπό μιά φορά στήν ιστορία, η προλεταριακή πρωτοπορία ή άκόμα ή πρωτοπορία τής πρωτοπορίας νά πληρώσει μέ τήν ίδια τήν ύλική της συντριβή τά λύτρα πού θά έπιτρέψουν στήν τάξη της νά κάνει ενα βήμα μπροστά ή νά άνακόψει τήν έπίθεση τών έχθρών της

50

KMTOP* (ΓΡΑΜΜΑΧΤΟI· ΧΥΝΕΔΡΜΤΗΙI

6.

ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΜΠΡΟΣ, ΜΙΣΟ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ

Η κρίση τής προμήθειας σταριού, πού διέφερε άπό τήν κινέζικη κρίση, άπό τήν κρίση τής Άγγλορωσικής Επιτροπής καί τίς άλλες κρίσεις, μέ τήν έννοια πώς δέν μπορούσε νά περάσει στά μουγγά, καθόρισε μιά καινούργια πολιτική περίοδο Ή κρίση αϋτή είχε άμε­ σες έπιπτώσεις όχι μόνο πάνω στό σύνολο τής οικονομίας μά καί πά­ νω στήν καθημερινή ζωή τού έργάτη. Νά γιατί η καινούργια πολιτική περίοδος, άρχίζει μέ τήν προμήθεια σταριού Χωρίς νά υπάρξει ο παραμικρός δεσμός συνέχειας μ αϋτό πού έ­ γινε χτές, τό Κόμμα διάβασε στις 15 τού Φλεβάρη ένα κύριο άρθρο στήν «Πράθδα» πού θά μπορούσε νά τό πάρει κανείς σάν μεταφορά καί σέ ορισμένα σημεία σάν άντιγραφή, σχεδόν κατά γράμμα, τής Πλατφόρμας τής Αντιπολίτευσης στό 15ο Συνέδριο τού Κόμματος. Τό άναπαντεχο αϋτό άρθρο, πού γράφτηκε κάτω άπό τήν άμεση πίεση τής κρίσης τής προμήθειας σταριού, άνακοίνωνε οτι « Ανάμεσα σέ μια ολόκληρη σειρά άπό αίτια που καθόρισαν τις δυσκολίες που περάσαμε στήν προμήθεια σταριού, είναι άνάγκη νά σημειώσουμε τά παρακάτω Τά χωρία μεγάλωσαν καί πλούτησαν Είναι προπαντός ό κουλά­ κος που μεγάλωσε και πλουτησε Τρία χρόνια καλής σοδειάς δέν πέρασαν, χωρίς να άφήσουν ίχνη» Ετσι αν τα χωρία άρνούνται νά δόσουν σιτηρά στήν πόλη, αϋτό όφειλεται στο γεγονος οτι «τά χωριά πλούτησαν», δηλαδή οτι υλο­ ποίησαν στο μέτρο τών δυνάμεων τους τό σύνθημα τού Μπουχάριν. « π λ ο υ τ ε ίσ τ ε 1" Μα γιατί τότε ο πλουτισμός τού χωριού υποσκάπτει τη «σμυτσκα» άντι να την στερεώνει, Γιατί, άπαντά τό άρθρο, «είναι προπαντός ο κουλάκος πού μεγάλω σε καί π λούτηαε». Ετσι η θεωρία που βεβαίωνε πως ο μεσαίος χωρικός μεγάλωσε στή διάρκεια αύτού τού χρόνου σε βάρος τού κουλάκου καί τού φτωχού χωρικού, ξαφνι­ κά πεταχτηκε σαν μια άχρηστη σαθούρα «Ε ίναι προπαντός ο κ ο υ ­ λ ά κ ο ς π ο υ μ εγ ά λω σ ε κα ι πλουτησε».

51

Ωστόσο, ό πλουτισμός τών κουλάκων στήν ύπαιθρο δεν έξηγεί άπό μόνος του τήν παράλυση τών όνταλλαγών όνάμεσα στις πόλεις καί τά χωριά Η σχέση μέ τόν κουλάκο δέν είναι μιά σοσιαλιστική σχέση. Η κρίση όμως τών δημητριακών συνίσταται στό γεγονος οτι άκόμα κι αυτή η «σμύτσκα» δέν υπάρχει Επομένως, οχι μοναχα με­ γάλωσε καί πλούτησε ο κουλάκος, μά καί δέν αίσθάνεται ούτε κάν τήν άνάγκη νά άνταλλάξει τά συσσωρευμένα φυσικά προϊόντα του μέ τσερβονέτς* οσο γιά τά έμπορεύματα πού θέλει καί μπορεί να προμηθευτεί άπό τήν πόλη, τά πληρώνει μέ μιά ποσότητα δημητρια­ κών, πού λείπουν έντελώς άπό τά άστικά κέντρα. Η «Πραθδα» δια­ τυπώνει έπίσης τη δεύτερη αιτία, πού είναι στό βάθος ο οϋσιαστικος λόγος τής κρίσης τού σταριού » Η αύξηση τών εισοδημάτων τής άγροτιάς μπροστά σε μια σχετική κα­ θυστέρηση στήν προσφορά βιαμηχανκών προϊόντων, έπιτρέπει στους χωρι­ κούς γενικά καί στόν κουλάκο ιδιαίτερα, νά κρύβουν τά δημητριακά*

Τώρα η είκόνα είναι καθαρή Η βασική αίτια είναι η καθυστέρηση τής βιομηχανίας καί η ελλειψη βιομηχανικών προϊόντων Κάτω άπό αύτές τίς συνθήκες όχι μονάχα δέν πραγματοποιήθηκε η σοσιαλι­ στική συμμαχία μέ τούς φτωχούς καί μεσαίους χωρικούς πού έχουν προσχωρήσει στις κοπερατίβες, μά δέν υπάρχει ούτε κάν καπιταλι­ στική «σμύτσκα» μέ τόν κουλάκο Αν παραβάλει κανείς τά δυό αύτά άποσπασματα τής «Πρόβδα», μέ τα άντίστοιχα άποσπάσματα τών ντοκουμέντων τής 'Αντιπολίτευσης πού παρουσιάσαμε στό προη­ γούμενο κεφάλαιο, πρέπει νά πει πώς η «Πράβδα» έπαναλαβαίνει, σχεδόν κατά λέξη, τίς έκφράσεις καί τίς ιδέες τού ντοκουμέντου μας « Ερωτήσεις καί Απαντήσεις». Άλλοτε διέγραφαν άπό τό Κόμμα άκόμα κι έκείνους πού τά δαχτυλογραφούσαν1 Ωστόσο τό άρθρο τής «Πράβδα» δέν περιορίζεται ο αϋτο 'Ενώ διατηρεί τήν έπιφύλαξη πώς ο κουλάκος δέν είναι «ο β ασ ικό ς κ ά ­ το χ ο ς τών δ η μ η τ ρ ια κ ώ ν », τό άρθρο άναγνωρίζει πώς αύτός είναι η οικονομική δύναμη τού χωριού, πώς «έγ καθίδρ υο ε τή «σ μύ τ σ κ α » με τόν το κ ο γ λ ύ φ ο τών π ό λ ε ω ν , πο υ π λ η ρ ώ ν ε ι πιο άκρ ιβ α τά σ ιτ η ρ ά », πώς «αύτος (ο κουλάκος) ε χ ε ι τή δυνατότητα να τραβαει μ ε το μέ ρ ο ς του το μ ε σ α ίο άγροτη» Αύτή η περιγραφή πού χαραχτηρίζει με άκρίβεια τίς σχέσεις πού υπάρχουν στήν ύπαιθρο δέν έχει τίποτε το κοινό μέ τά έπίσημα συναξάρια τών τελευταίων χρόνων γιά τόν κυ­ ριαρχικό καί άσταματητα άναπτυσσόμενο οικονομικό ρόλο τού με­ σαίου άγρότη· Αντίθετα όπως ταυτίζεται πλήρως μέ τήν πλατφόρμα

52

« I TOP*; (ΓΡΑΜΜΑΠΟ li ΠΝΕΑΡΙΟ ΤΗΧ I

μας που υπολογίζεται σάν ντοκουμέντο πού στρέφεται ένάντια ατό Κόμμα Υστερα όπό 11 χρόνια προλεταριακής διχτατορίας συμβαίνει να είναι ο κουλάκος «η ο ικ ο ν ο μ ικ ή δύ ν α μ η τού χ ω ρ ιού », νά «έχει τή δ υ νατό τητα να τραθαει μ ε το μ έ ρ ο ς του τό μ ε σ α ίο όγρότη», πού ένώ μένει όπο άριθμητικη άποψη η κεντρική φιγούρα τού χωριού, καταντά νά τόν τραβάει οικονομικά άπό τή μύτη ο κουλάκος Οσο γιά τήν έπιφύλαξη πώς ο κουλάκος δέν είναι «ό βασικός κά­ τοχος τού σ ταριού», αύτή όχι μονάχα δέν άλλοιώνει τήν εικόνα, άλλα τήν κάνει άκόμα πιό ζωντανή. Αν δεχτεί κανείς τόν άρκετά άμφιβολο άριθμό τού 20%, σάν ποσοστό στά έμπορεύσιμα σιτηρά πού άποδίδουν σήμερα στόν κουλάκο, τό γεγονός οτι αύτός μπορεί στήν άγορά «να τραβ άει μ έ τό μ έ ρ ο ς του» τό μεσαίο όγρότη, δηλαδή νά τόν βάζει νά σαμποτάρει τήν κρατική προμήθεια σταριού, φαίνε­ ται άκόμα πιό έκρηχτικό Καί οί τράπεζες τής Νέας Ύόρικης δέν κα­ τέχουν τό σύνολο των κυκλοφορούντων έμπορεύματων, μά, ώστόσο, κατευθύνουν μέ έπιτυχία τήν κυκλοφορία τους. Αύτός πού θά έπιχειρούσε νά έξακριβώσει κατά πόσο είναι πραγματικό τό «μέτριο» ποσοστό τού 20% μ αύτό δέ θά έκανε τίποτε άλλο άπό τό νά ύπογραμμίσει πώς ο κουλάκος φτάνει νά έχει στά χέρια του τό ένα πέμ­ πτο τού σταριού, γιά νά άποχτήσει κυριαρχικό ρόλο στήν άγορά τών δημητριακών. Νά πόσο άδύνατη είναι η έπίδραση πού έξασκει τό κράτος πάνω στήν οικονομία τής υπαίθρου, όταν καθυστερεί ή βιο­ μηχανία. Μιά άλλη άναγκαία έπιφύλαξη πού συνίσταται στό νά λέει πώς ό «ζωογόνος» ρόλος τού κουλάκου διαπιστώθηκε σ' ορισμένες μόνο περιοχές, δέν άλλοιώνει καθόλου τήν είκόνα. ’Αντίθετα τονίζει μά­ λιστα τόν έπικίνδυνο χαραχτήρα έκείνου πού συμβαίνει. Οί «ορι­ σμένες» αύτές περιοχές είναι ήδη άρκετές, γιά νά τραντάξουν συ­ θέμελα τή σχέση τής πόλης μέ τό χωριό Τί θά είχε γίνει, άν τό προτ­ σές αύτό παρουσιαζόταν στόν ίδιο βαθμό σ' όλες τις περιοχές.

Εχουμε νά κάνουμε μ ένα ζωντανό οίκονομικό προτσές κι δχι μέ εναν πάγιο μέσον ορο τής στατιστικής Δέν πρόκειται καθόλου νά μετρήσουμε προοδευτικά, ποσοτικά, μέ άκρίβεια τό πολυσύνθετο καί διακλαδωμένο αύτό προτσές, πρέπει όμως νά προσδιορίσουμε τήν ποιότητά του. δηλαδή νά δείξουμε πρός ποιά κατεύθυνση με­ γαλώνουν τά φαινόμενα. Σήμερα έχουν τά 20%, αύριο μπορεί νά έχουν πολύ περισσότερα Ορισμένες περιοχές άναπτύχθηκαν "Αλ­ λες καθυστερούν. Πραγματικά η δύναμη τού κουλάκου στό χωριό

53

καί ή δυνατότητά του νά τραβάει τόν μεσαίο άγρότη, δέν είναι άμε­ σες έπιθιώσεις τού παρελθόντος. "Οχι. αυτά είναι καινούργια φαινό­ μενα πού γεννιούνται πάνω στις βάσεις τής ΝΕΠ, πού διαδέχτηκε τήν έξάλειψη τών κουλάκων. Μ' αϋτή τήν έννοια οί περιοχές όπου τό φαινόμενο έκδηλώνετα πιό βίαια δέν κάνουν τίποτε άλλο άπό τό νά δείχνουν τό δρόμο στις πιό «καθυστερημένες» περιοχές, άν φυσικά δεχτεί κανείς πώς συνεχίζεται ή πορεία τής οικονομικής πολιτικής πού κυριαρχεί έδώ καί πέντε χρόνια, προπαντός άπό τόν 'Απρίλη τού 1925.

Σέ βάρος ποιανού κέρδισε δύναμη ο κουλάκος στό χωριό Σέ βά­ ρος τού έργατικοϋ κράτους καί τών όργάνων του. τής κρατικοποιη­ μένης βιομηχανίας καί τού συνεταιρισμού "Αν ό κουλάκος κατόρθω­ σε νά τραβήξει μέ τό μέρος του τόν μεσαίο άγρότη, ένάντια σέ ποιόν τόν στρέφει, 'Ενάντια στό έργατικό κράτος Σ αϋτό άκριθώς όφείλεται ή σοβαρή καί βαθιά ρωγμή τής οικονομικής σμύτσκας πού είναι ή άπαρχή ένός άλλου πολύ πιό μεγάλου κινδύνου τοίι σπασί­ ματος τών πολιτικών σχέσεων.

Τώρα δέν είναι πιό ζήτημα πρόβλεψης, όπως τήν άνοιξη τού 1923, ούτε θεωρητικών έχτιμήσεων, μά γεγονότα αύστηρά έλεγμένα. Πα­ ρά τήν ύπαρξη τής προλεταριακής διχτατορίας, παρά τήν έθνικοποιηση τής γής, παρά τήν ύπαρξη τού συνεταιρισμού πού προστατεύεται άπό τό κράτος, μέσα σέ λίγα χρόνια ή καθυστέρηση τής βιομηχανίας ξανάδοσε στήν ύπαιθρο τά ήνία στούς θανάσιμους έχθρούς τής σο­ σιαλιστικής οίκοδόμησης. Αύτό πιστοποιήθηκε γιά πρώτη φορά άπό τήν «Πράβδα» στίς 15 τού Φλεβάρη 1928. Αύτό δέν πρέπει νά μάς όδηγήσει σέ συμπεράσματα άπελπισίας. Πρέπει όμως, πριν άπ' όλα, νά πούμε καθαρά ολη τήν άλήθεια στό Κόμμα. Ούτε νά μετριάσουμε ούτε νά καλλωπίσουμε τίποτε Νά γιατί τό άρθρο τής «Πράβδα», παρά τίς μικρές έπιφυλάξεις μέ τή διφο­ ρούμενη σημασία, άποτελεί ένα σοβαρό βήμα πρός τά μπρός. Μέ αϋτό μάλιστα έλαττώνεται σημαντικά ή άπόσταση πού χώριζε πάνω σ' αϋτό τό θέμα τή γραμμή τής 'Αντιπολίτευσης άπό τή γραμμή πού άκολούθησε η έπίσημη ήγεσία τά τελευταία πέντε χρόνια Ολοι οί άντιπολιτευόμενοι δέν μπορεί παρά νά ικανοποιηθούν μ αϋτό Υ­ στερα όμως άπό αύτό τό βήμα πρός τά μπρός, άκολουθεί, τό λιγό­ τερο, μισό βήμα πρός τά πίσω. Μόλις η κατάσταση εγινε λιγότερο δύσκολη, άπό τήν άποψη τής προμήθειας σταριού, χάρη στό έξαι-

54

(Μ ΤΟΜ, (ΓΡΑΜΜΑΠΟ Μ ΣΥΝΕΔΡΙΟΤΗΙ ΚΟΜΜΟΥΝΧΠΜΙ4ΕΘΝ0ΥΙ)

ρετικά διοικητικά μέτρα, ή μηχανή τής έπίσημης αισιοδοξίας ξανατέθηκε σέ κίνηση. Η τελευταία έκκληση— πρόγραμμα τής Κεντρικής Επιτροπής τής 3 τού Ίούνη γράφει πώς. «Ή άντίσταση τών κουλάκων μεγάλωσε πάνω στή βάση μιας μεγάλης άνύψωσης τών παραγωγικών δυνάμεων τής χώρας, παρά τήν πιό γοργή άκόμα άνάπτυξη τού σοσιαλιστικού τομέα τής οίκονομίας...·. "Αν είναι έτσι, άν αύτό είναι άλήθεια, τότε δέν υπάρχει λόγος νά άνησυχοΰμε. Τότε, δέ μένει πιά παρά νά οικοδομήσουμε ήσυχα τό «*σ ο σ ια λ ισ μ ό σ έ μ ιά μ ό ν η χ ώ ρ α », χωρίς νά άλλάξουμε γραμμή. "Αν τό ποσοστό τών καπιταλιστικών στοιχείων, δηλαδή τό ποσοστό προπαν­ τός τών κουλάκων, έλαττώνεται στήν οίκονομία όπό χρόνο σέ χρό­ νο, γιατί αυτός ό «πανικός» ό τόσο αίφνίδιος μπροστά στόν κουλά­ κο; Τό πρόβλημα χαράσσεται όπό τή δυναμική σχέση τών δύο συγκρουόμενων δυνάμεων, τού σοσιαλισμού καί τού καπιταλισμού (ποιός θά κυριαρχήσει,). Ό κουλάκος είναι «φοβερός» ή όβλαβής στό μέτρο πού ή σχέση αϋτή μεταβάλλεται πρός τή μιά ή πρός τήν άλλη κατεύθυνση. Ή έκκληση τής Κεντρικής 'Επιτροπής έπιχειρεϊ μάταια νά σώσει σ' αύτό τό μέρος τήν άπόφαση τού 15ου Συνεδρίου πού θά είχε τάχα πάρει σάν άφετηρία τή συνεχή αύξηση τής υπε­ ροχής τών σοσιαλιστικών στοιχείων τής οικονομίας ένάντια στά κα­ πιταλιστικά στοιχεία Ωστόσο τό άρθρο τής «Πράβδα» τής 15 τού Φλεβάρη είναι μιά δημόσια καταδίκη τής λαθεμένης αύτής θέσης, πού άνασκευάστηκε στήν πράξη όπό τήν πορεία πού όκολούθησαν οί ένέργειες γιά τήν προμήθεια σταριού. Πού πάει έδώ η λογική;

Αν ο σοσιαλιστικός τομέας είχε μεγαλώσει στά τρία αύτό χρόνια, πού είχαμε καλές σοδιές, πιό γρήγορα όπό τό μή σοσιαλιστικό, θά εϊταν δυνατό νά έχουμε άκόμα καί μιά έμπορική καί βιομηχανική κρί­ ση, πού θά έκδηλωνόταν όπό τό πλεόνασμα τών προϊόντων τής κρα­ τικής βιομηχανίας, πού δέ θά συναντούσε άγροτικά Ισοδύναμα. Α ν ­ τίθετα, είχαμε κρίση στήν προμήθεια σταριού γιά τήν οποία ή «Πράβδα» εδοσε μια σωστή έξήγηση, βλέποντας σ ’ αύτήν τό άποτέλεσμα τής συσσώρευσης στά χέρια τών άγροτών καί προπαντός στά χέρια τών κουλάκων, τών όγροτικών προϊόντων πού δέν έβρισκαν Ι­ σοδύναμα στά βιομηχανικά προϊόντα. Η δξυνση τής κρίσης τής προ­ μήθειας σταριού, δηλαδή τής κρίσης τής «σμύτσκας», ύστερα όπό τρεις καλές σοδιές, σημαίνει απλά πώς στό γενικό δυναμισμό τού

55

οίκονομικοϋ προτσές, ο σοσιαλιστικός τομέας άδυνάτισε σέ σύγκρι­ ση μέ τόν καπιταλιστικό τομέα καί τον τομέα ιδιωτικών έμπορευμάτων γενικά. Η διόρθωση πού έγινε σ αύτή τή σχέση μέ τή διοικητική έπέμθαση, πού είναι άπόλυτα άπαραίτητη όταν ή ηγεσία είναι τυφλή, δέν άλλάζει τίποτε στό βασικό συμπέρασμα. Στήν πραγματικότητα πρό­ κειται έδώ γιά τήν πολιτική δύναμη, στήν όποια συμμετέχει ήδη, ως ένα βαθμό όμως, ό κουλάκος. Ωστόσο ή ίδια η άναγκαιότητα νά καταφύγουμε σέ έκτακτα μέτρα, δανεισμένα άπό τό οπλοστάσιο τού πολεμικού κομμουνισμού, δείχνει άκριθώς ότι είχαμε μιά δυσμενή άλλαγή στ ή σχέση τών δυνάμεων στόν οίκονομικό τομέα.

Υπάρχει, όμως, κι ενα άλλο άκόμα κριτήριο τόΐδιο πειστικό κι άκόμα πιό σημαντικό, η υλική κατάσταση τής έργατικής τάξης Αν είναι άλήθεια πώς ή έθνική οίκονομία άναπτύσσεται (κι είναι άλήθεια), όν είναι άλήθεια πώς ή σοσιαλιστική συσσώρευση μεγαλώνει πιό γοργά άπό τήν Ιδιωτική συσσώρευση (όπως βεβαιώνει ή Κεντρική ’Επιτροπή άντίθετα μέ τά γεγονότα), τότε είναι έντελώς άδύνατο νά καταλάβει κανείς, γιατί τόν τελευταίο καιρό χειροτέρεψε ή κατάσταση τής έρ­ γατικής τάξης, γιατί οι τελευταίες συλλογικές συμβάσεις έγιναν άντικείμενο σοβαρών προστριβών καί μιας σκληρής πάλης Κανείς έργάτης δέν μπορεί νά διαπιστώσει μιά παρόμοια «υπεροχή» τών σο­ σιαλιστικών στοιχείων ένάντια στά αϋξανόμενα καπιταλιστικά στοι­ χεία, όταν τό έπίπεδο ζωής τών μή προλεταριακών στοιχείων άνεθαίνει, ένώ τό έπίπεδο ζωής τών προλεταρίων πέφτει Τό πραχτικό αύτό κριτήριο, πού ό έργάτης τό παίρνει άπό τήν καθημερινή ζωή, ταυτίζεται όλότελα μέ τό θεωρητικό κριτήριο καί άναιρεϊ τήν τεχνη­ τή καί φαινομενική αίσιοδοξία τής Κεντρικής ’Επιτροπής.

Μπροστά στόν οίκονομικό, άντικειμενικό αύτό έλεγχο, πού ένεργεϊται άπό τήν ίδια τή ζωή, οί προσπάθειες νά άποδειχτεί μέ «στα­ τιστικά στοιχεία» ή ύπεροχή τής άνάπτυξης τού σοσιαλιστικού το­ μέα, φαίνονται γελοίες. Είναι σάν ό άρχηγός μιας στρατιωτικής δύ­ ναμης πού ύποχωρεί μέ άπώλειες έγκαταλείποντας βασικές θέσεις, νά προσπαθεί νά άποδείξει ύστερα άπό τή μάχη μέ πονηρούς άριθμητικούς ύπολογισμούς πώς ή υπεροχή είναι μέ τό μέρος του. Οχι, ό κουλάκος έχει άποδείξει (καί τά έπιχειρήματά του είναι πιό πει­ στικά άπό τούς συνδυασμούς τής στατιστικής πού έχουν προοαρ-

56

μοστεϊ στήν αίσιοδοξία), πώς σ αϋτή τήν πολύ σημαντική μάχη, στό ποσοστό πού διεξάχτηκε μέ οίκονομικά όπλα, είταν αυτός ό ίδιος πού τήν κέρδισε. Ό προϋπολογισμός τής πλύστρας δείχνει τό Ιδιο άποτέλεσμα Είναι ο ζωντανός δυναμισμός τής οίκονομίας πού θά λύσει τό πρόβλημα τού ποιός θά κερδίσει "Αν οί όριθμοί συγκρούον­ ται μέ τά άναμφισβήτητα όποτελέσματα τής πόλης καί τίς μαρτυρίες τής ζωής, τότε οί όριθμοί λένε ψέματα ή στήν καλύτερη περίπτωση άναφέρονται σ ένα έντελώς διαφορετικό ζήτημα. "Αν μάλιστα άφήσουμε στήν άκρη τή δουλοπρέπεια τής στατιστι­ κής, πού όπως όλα τά άλλα υποφέρει όπό τήν αύθαιρεσία τού μη­ χανισμού, δέν άπομένει τίποτε άλλο νά πούμε παρά ότι ή στασιστική, προπαντός στή χώρα μας, λαβαίνοντας ϋπόψη τόν κατακερματι­ σμό τών πιό σημαντικών προτσές, καθυστερεί πάντα. Ή στατιστική τέμνει γιά μιά στιγμή τά προτσές, χωρίς νά καταγράφει τήν τάση τους. ’ Εδώ έρχεται νά βοηθήσει η θεωρία. Μιά σωστή θεωρητική έχτίμηση τού δυναμισμού τών προτσές έδειχνε έκ τών προτέρων πώς ή καθυστέρηση τής βιομηχανίας θά έστρεφε άκόμα καί τίς καλές σο­ διές ένάντια στήν οίκοδόμηση τού σοσιαλισμού, καί θά έφερνε τήν άνάπτυξη τών κουλάκων στά χωριά ένώ θά δημιουργούσε οϋρές μπροστά στούς φούρνους τών πόλεων. Τά γεγονότα πού άκολούθησαν, μιλούν άπό μόνα τους. Τά διδάγματα τής κρίσης τής προμήθειας σταριού, πού τόν άπολογισμό τους έκανε τό άρθρο τού Φλεβάρη στήν «Πράβδα», μάς προσφέρουν μιά βεβιασμένη, μά πολύ άναμφισβήτητη έπιβεθαίωση τούι υεγαλώματος τής δυααναλαγίας Τό έλλειμμα βρίσκεται στήν πλευρά τής κρατικοποιημένης οίκονομίας, έχουμε δηλαδή μιά έλάττωση τού ποσοστού πού άποτελει τίς βάσεις τής προλεταριακής διχτατορίας. Κοντά σ αύτό υπάρχει ή έπιβεθαίωση μιάς τόσο σοβαρής διαφοροποίησης τής άγροτιάς, όσο σοβαρή είναι η κατάσταση τής προμήθειας σταριού. Μ' άλλα λόγια τό μέλλον τής «σμύτσκας» βρί­ σκεται ύποταγμένο τόν άμεσο καί άπόλυτο έλεγχο τού κουλάκου, πού σέρνει πίσω του τούς μεσαίους άγρότες. Αν η δυσαναλογία πού υπάρχει άνάμεσα στις πόλεις καί τά χωριά είναι μιά κληρονομιά τού παρελθόντος, άν η κάποια άνάπτυξη τών καπιταλιστικών δυνάμεων είναι τό άναπόφευχτο άποτέλεσμα τής ί ­ διας τής φύσης τής σημερινής οίκονομίας μας, άντίθετα τό μεγά­ λωμα τής δυσαναλογίας πού είχαμε στή διάρκεια τών τελευταίων χρόνων καί ή άλλαγή τού συσχετισμού τών δυνάμεων πρός όφελος

57

τοϋ κουλάκου είναι άποκλειστικά τό άποτέλεσμα τής λαθεμένης τα­ ξικής πολιτικής τής ηγεσίας, πού δέ ρύθμισε μεθοδικά τή διανομή των έθνικών εισοδημάτων, μά πού. πότε άφηνε όλότελα χαλαρά τά ήνία, πότε τά τραβούσε νευρικά. Γιά νά άποκρούσει αύτό τόν κίνδυνο ή Αντιπολίτευση άπόδειχνε άπό τό 1923 πώς μονάχα άντιμετωπίζοντας τό ζήτημα μέ ενα σταθε­ ρό πλάνο γιά τή συστηματική κατανίκηση, χρόνο τό χρόνο, τής δυσαναλογίας, θά μπορούσε κανείς νά δόσει στήν κρατικοποιημένη βιομηχανία ένα άληθινά ηγετικό ρόλο άπέναντι στήν ύπαιθρο. Ένώ, άντίθετα, άπόδειχνε πώς ή καθυστέρηση τής βιομηχανίας θά βάθαι­ νε άναπόφευχτα τις ταξικές άντιθέσεις μέσα στή χώρα καί θά ο­ δηγούσε στήν πτώση τής άναλογίας τών κυρίαρχων οίκονομικών θέ­ σεων πού κατέχει ή διχτατορία τού προλεταριάτου. Έχτιμούσαμε έπομένως τόν κουλάκο, δχι άπομονώνοντάς τον, ό­ πως έπιχείρησαν νά τό κάνουν στό 14ο Συνέδριο ό Ζηνόθιεφ καί ό Κάμενεφ, μά μέ βάση τήν άποφασιστική σχέση πού ύπάρχει άνάμεσα στό σύνολο τής κρατικοποιημένης βιομηχανίας καί τής γεωργίας πού τήν παραγωγή τών προϊόντων της είχαν Ιδιώτες Στά δρια τής οίκονομίας τοϋ χωριού άντιμετωπίζαμε πάλι τόν κουλάκο δχι άπομονωμένα, μά σέ σχέση μέ τήν οίκονομική έπίδραση πού έξασκοϋσε στά πιό εύπορα στρώματα τών μεσαίων άγροτών καί γενικότερα στήν ύπαιθρο. Τέλος έξετάζαμε τά δυό αύτά βασικά έξωτερικά προτ­ σές όχι ξεκομμένα, μά στή σχέση τους μέ τήν παγκόσμια άγορά, πού διαμέσου τών έξαγωγών καί είσαγωγών έξασκεϊ μιά έπίδραση ολοένα καί περισσότερο καθοριστική στό ρυθμό τής οίκονομικής μας άνάπτυξης.

Παίρνοντας όλα αύτά σάν άφετηρία, γράψαμε στις θέσεις μας γιά τό 15ο Συνέδριο: - Δεδομένου δη παίρνουμε τό πλεόνασμα τών δημητριακών καί τίς πρώτες ύλες πού προορίζονται γιά έξαγωγή κυρίως άπό τά πιό εύπορα στρώματα τής ύπαίθρου, άφού αύτά άκριβώς τά στρώματα κατέχουν τό περισσότερο στάρι, συνεπάγεται πώς είναι ό κουλάκος καί ό εύπορος χωρικά; πού μας «ρυθμίζουν » διαμέσου τών έξαγωγών»

Μήπως όμως η 'Αντιπολίτευση έθεσε πάρα πολύ νωρίς τά ζητήμα­ τα γιά τά όποια η ηγεσία είχε καθορίσει άπό τά πρίν στό ημερολόγιο

58

M l TDM; (ΓΡΑΜΗ ΧΙΟ I· ΙΥΚΛΜ) ΤΗΧ I

τίς δικές της ημερομηνίες, Ύστερα άπ’ δλα αυτά πού εΙπώθηκαν, δέν υπάρχει κανένας λάγος νά σταματήσουμε στά σταλινικά αυτά έπιχείρημα πού τά Κάμμα θέτει κάθε τάσο σέ κυκλοφορία, δταν πρό­ κειται νά ξανακερδίσει τόν χαμένο χρόνο. Ας παραθέσουμε άκάμα μιά πολύ διδαχτική μαρτυρία. Στις 9 τού Μάρτη 1928, ά Ρίκοφ ελεγε σέ μιά συνεδρίαση τού Σοβιέτ τής Μόσχας γιά τό θέμα τής προμή­ θειας σταριού « Αναμφίβολα αύτή ή έκστρατεία έχει όλα τά χαραχτηριστικά γνωρίσματα τής έπίθεσης. Ά ν μέ ρωτούσε κανείς δέ θά ειτανε προτιμότερο άν είχαμε κατορθώσει νά κατανικήσουμε τήν κρίση τής προμήθειας σταριού άκολουθώντας έναν πιό όμαλό δρόμο, δηλαδή χωρίς νά προσφύγουμε στήν έπιζήμια αύτή έκστρατεία. Θά άπαντούσα είλικρινά πως αυτό θά εϊτανε προ­ τιμότερο. Είμαστε υποχρεωμένοι νά άναγνωρίοουμε πώς άφήοαμε νά περά­ σει πολύς χρόνος, πώς δέν ένεργήσαμε άμέοως μόλις έμφανίστηκαν οί δυσκολίες στήν προμήθεια, πώς δέν πήραμε έγκοιρα μιά σειρά μέτρα πού θά εϊταν άναγκαϊα γιά νά άναπτυχθεϊ μέ έπιτυχία ή καμπάνια τής προμή­ θειας», («Πράβδα», 11 τού Μάρτη 1928).

“Αν αυτά τά μέτρα δείχνουν τήν καθυστέρηση, κυρίως άπό τή διοι­ κητική της πλευρά, δέν είναι δύσκολο νά συμπληρωθούν κι άπό πολιτική άποψη. Γιά νά έφαρμοστοϋν τά άπαραίτητα διοικητικά μέ­ τρα τήν κατάλληλη στιγμή θά έπρεπε τό Κόμμα πού έμπνέει καί κα­ τευθύνει τόν κρατικά μηχανισμό, νά έχει λάβει έγκαιρα οδηγίες πού νά τού έπιτρέπουν νά προσανατολιστεί, όδηγίες άκάμα καί τού εί­ δους έκείνου πού παρουσίαζε σέ χοντρές γραμμές τό κύριο άρθρο τής «Πράβδα» στις 15 τού Φλεβάρη, θ ά έπρεπε έγκαιρα νά τεντώ­ σουν τά αύτιά τους στις προειδοποιήσεις τής Αντιπολίτευσης πάνω στό θέμα τών άρχών καί νά συζητήσουν σοβαρά τά πραχτικά μέτρα πού πρότεινε.

Η Αντιπολίτευση είχε προτείνει τόν περασμένο χρόνο κοντά στά άλλα νά έπιβληθεϊ τό 10% στις άγροτικές έκμεταλλεϋσεις, δηλαδή, στούς πιό εύπορους, ένας άναγκαστικός δανεισμός 150-200 χιλιάδες πούτια. Αύτή η πρόταση χαραχτηρίστηκε τότε σάν μέτρο τού πολε­ μικού κομμουνισμού. Δίδασκαν στά Κόμμα πώς δέν μπορούσε κανείς νά έξασκήσει πίεση πάνω στόν κουλάκο, δίχως νά πειράξει τό μεσαίο άγρότη (Στάλιν στό 14ο Συνέδριο), ή πώς ό κουλάκος δέν είναι έπικίνδυνος, γιατί θά περιοριζόταν τάχα α πριόρι άπό τά πλαίσια τής διχτατορίας τού προλεταριάτου (Μπουχάριν). Φέτος λοιπόν χρειάστη­ κε νά άνατρέξουν στό άρθρο 107, δηλαδή σέ καταπιεστικά μέτρα

59

τοϋ κοινού ποινικού δικαίου, γιά νά άποσπάσουν τό σ τά ρι.' Υστερα άη' αύτό ή Κεντρική 'Επιτροπή άναγκάστηκε νά έξηγήσει πώς οποίος μιλάει γιά τό δικά της πολεμικά κομμουνισμό έκτοξεύει άντεπαναστατικές συκοφαντίες. Ό σο τό άσπρο θά λέγεται άσπρο καί τό μαύρο μαύρο, μιά άποψη θά ύπολογίζεται σάν σωστή όταν μάς δίνει τή δυνατότητα νά κατα­ λάβουμε αύτό πού γίνεται, καί νά διακρίνουμε τό μέλλον. Μονάχα κάτω άπό τήν έπήρεια τής έξαψης τής ίεραρχικής υστερίας, μπορεί κανείς νά άπαιτεΐ σήμερα — υστέρα άπό τήν έκστρατεία γιά τήν προ­ μήθεια σταριού τού φετινού χειμώνα, υστέρα άπό τήν άξύτατη πο­ λιτική καί Ιδεολογική κρίση τής έπίσημης ήγεσίας, πού όφείλεται σέ αύτή τήν έκστρατεία— άπό τήν 'Αντιπολίτευση νά άναγνωρίζει το «λάθος» της.

60

7.

ΕΛΙΓΜΟΣ Ή ΝΕΟ ΡΕΥΜΑ;

Πώς πρέπει νά χαραχτηρίσουμε τή σημερινή στροφή πρός τά άριστερά, Πρέπει νά δούμε ο αύτήν εναν έλιγμό, μιά «ταχτική», ή ενα σοβαρό νέο ρεύμα, δηλαδή τήν έπανεμφάνιση μιας προλεταριακής γραμμής στήν έσωτερικη και διεθνή πολιτική, Η δυσπιστία αύτή είναι πάρα πολύ δικαιολογημένη Το νά υιοθετηθεί μια άπόφαση με μοναδικό σκοπό νά άποσπάσει τήν προσοχή τού Κόμματος, είναι μιά ταχτική πού κατάντησε ή βα­ σική μεθοδολογία τής σημερινής ήγεσίας. Στό θέμα τής έκβιομηχάνισης, τών φτωχών χωρικών, τής κινέζικης έπανάστασης, υιοθετή­ θηκαν, στό ενα υστέρα άπό τό άλλο, άποφάσεις πού είχαν σάν προο­ ρισμό τους οχι να φωτίσουν, νά έξηγήσουν, νά κατευθύνουν, μά άντίθετα να άποκρύψουν καί νά καμουφλάρουν αύτό πού γινόταν στήν πραγματικότητα. Ο Λένιν ελεγε πώς στήν πολιτική, μονάχα οι ήλίθιοι πιστεύουν στό λόγια Η μετά τόν Λένιν περίοδος θά έπρεπε νά άνοίξει τά μάτια άκόμα καί ατούς ήλίθιους Το ζητημα τού νά γνωρίζουμε άν πρόκειται γιά εναν έλιγμό η γιά ενα νέο ρεύμα είναι ζητημα ταξικών σχεσεων, ζήτημα άντανάκλασης αυτών τών σχέσεων στό Κομμουνιστικό Κόμμα τής ΕΣΣΔ πού, σάν μοναδικό κομμά στη χώρα, άντιδρά διαφορετικά στό διάφορα μέρη του κάτω άπο την πίεση διαφορετικών τάξεων. Στο «ιστορικό» άρθρο τής «Πράβδα» τής 15 τού Φλεβάρη, πού ηδη εχουμε παραθέσει, υπάρχει μιά έκηληκτική ομολογία πάνω στο πρό­ βλημα αύτό τής άντανάκλασης τών καινούργιων ταξικών ομάδων στους κολπους τού ίδιου τού Κόμματός μας Είναι ίσως η πιό άξιοσημείωτη παράγραφος αύτοϋ τού άρθρου Η παράγραφος αύτή λέει «...Μέσα στις οργανώσεις μας, τοσο στις όργανωσεις τού Κόμματός οσο καί στις άλλες, έχουν έμφανιστεϊ, τον τελευταίο καιρό, ορισμένα στοιχεία, ξένα προς το Κόμμα, που δε βλέπουν τις τάξεις στήν ύπαιθρο, που δεν κα­ ταλαβαίνουν τις βάσεις τής ταξικής πολιτικής μας και που προσπαθούν να διεξάγουν την πάλη με τετιο τρόπο ώστε να μήν πειράξουν κανένα στο

61

χωρίο, να ζησουν ειρηνικά με τον κουλάκο και γενικά να διατηρήσουν μια δημοτικότητα αναμεσα «σ ολα τα στρώματα» τής αγροτιάς»

Αν κι αυτές οί γραμμές άφοροϋν μέλη τού Κόμματος, τά λόγια πού παρατίθενται χαραχτηρίζουν σχεδόν όπόλυτα τόν νέο πολίτικο, τόν ρεαλιστή νεοαστό., τόν θερμιδωριανό1* , πού όντιτίθεται στόν κομμουνισμό Η «Πράβδα» όμως δέ βρίσκει ούτε μιά μόνο λέξη γιά νά έξηγήσει τό πώς γίνεται καί βρίσκονται μέσα στό Κόμμα αύτά τά στοιχεία « Ε χ ο υ ν εμφ α νισ τεί», αύτό είναι όλο Άπό πού ήρθαν, όπό ποιά πόρτα μπήκαν, Διείσδυσαν όπ έξω, εισχώρησαν έπιδέξια σάν σφήνες, Γεννήθηκαν καί μεγάλωσαν στό έσωτερικό, κι άν είναι έτσι, πάνω σέ ποιά βάση, Κι αύτό τό φαινόμενο παρουσιάστηκε τή στιγμή πού τό Κόμμα «μ π ο λ σ ε β ικ ο π ο ιο ύ ν τ α ν » όδιόκοπα στό ζήτημα τής άγροτιάς Τό άρθρο δέν έξηγεϊ πώς τό Κόμμα, παρά τό οτι είχε ειδο­ ποιηθεί μπόρεσε νά χάσει όπό τά μάτια του τούς ούστριαλοβιστές11 , μέχρι τή στιγμή πού αύτοί έκδήλωσαν τη διοικητική ισχύ τους στήν πολιτική τής προμήθειας σταριού. Τό ίδιο όπως τό Κόμμα άφησε νά τού ξεφύγει άπό τό άπτικά του πεδίο ο κουλάκος μέχρι τή στιγμή πού, άποχτώντας δύναμη, έσυρε μαζί του τόν μεσαίο άγρότη καί σαμποτάρισε τήν προμήθεια Η «Πράβδα» δέν έξηγεί τίποτε άπό όλα αύτά Μά τί σημασία έχει Τό Φλεβάρη άκούσαμε γιά πρώτη φο­ ρά τό κεντρικό όργανό τού Κόμματος νά μιλάει γι αύτό πού γνωρίζαμε άπό πολύ καιρό καί πού έπανειλημμένα είχαμε έπισημάνει, δηλαδή ότι στό Κόμμα τού Λένιν, οχι μονάχα «είχε γ ε ν ν η θ ε ί» , μά καί είχε διαμορφωθεί μιά Ισχυρή δεξιά πτέρυγα, πού έτεινε προς τή νέο— ΝΕΠ, δηλαδή βαθμιαία πρός τόν καπιταλισμό Ετσι ή δεξιά πτέρυγα, «γεννημένη» άπό μιά άγνωστη αίτια, καταγράφηκε έπίσημα γιά πρώτη φορά μέ τήν εϋκαιρία τής προμήθειας σταριού. Τήν επομένη τού 15ου Συνεδρίου, πού εδοσε πάλι δείγμα­ τα τού 100% μονολιθισμοϋ του, εγινε φανερό πώς, άναμεσα στά άλ­ λα, ο λόγος πού ο κουλάκος δέ φέρνει τό στάρι του στήν άγορά, εί­ ναι γιατί υπάρχουν μέσα στό Κόμμα ισχυρές ομάδες πού έπιθυμούν νά ζήσουν είρηνικά μέ όλες τίς τάξεις, άκολουθώντας τή διδασκαλία τού Τάο Τσί-Τάο πού έξασκεϊ καθήκοντα φιλόσοφου δίπλα στόν Τσάγκ Κάι-Σέκ. Αύτοί οι κουομιταγκιστές τού έσωτερικού δέν πα­ ρουσιάστηκαν καθόλου ούτε στή διάρκεια τής λεγάμενης συζήτησης ούτε στό Συνέδριο Οι γενναίοι αύτοί «μαχητές» ψήφισαν προφανώς πρώτοι τη διαγραφή τής ‘Αντιπολίτευσης γιά «σοσιαλδημοκρατική» παρέκκλιση Ψήφισαν έπίσης όλες οι άριστερές άποφάσεις, γιατί άπό καιρό τώρα έχουν καταλάβει πώς οι άποφάσεις δέν έχουν καμία σημασία Οι θερμιδωριανοί τού Κόμματος δέν είναι φρασεοκόποι, μά άνθρωποι τής δράσης Σχηματίζουν τήν ιδιαίτερη «σμύτσκα»

62

I ΤΏΡΑ, (ΓΡΑΜΜΑΠΟ to ΙΥΝΕΑΡΜ) ΤΗΧ ΚΟΜΜΟΥΝΠΙΚΗΧΑΜΜΟΥ!)

τους με τούς καινούργιους ίδιοχτήτες, μέ τούς μικροαστούς διανο­ ούμενους, μέ τή γραφειοκρατία, πού κατευθύνουν τούς τομείς τούς πιό σημαντικούς τής οικονομικής, τής πολιτιστικής καί δκόμα τής κομματικής δραστηριότητας, βλέποντάς τους μέσα άπό τό πρίσμα «τού έθνους καί τού κράτους» Μήπως οί δεξιοί είναι τόσο όδύνατοι ώστε δέν είναι άνάγκη νά τούς παλέψουμε, Μιά καθαρή άπάντηση σ αύτό τό ζήτημα έχει άποφασιστική σημα­ σία γιά τήν μελλοντική έξέλιξη τής σημερινής στροφής πρός τό άριστερά. Η πρώτη έντύπωση είναι πώς ή δεξιά είναι έξαιρετικά άδύνατη Είναι άρκετή μιά φωνή προερχόμενη άπό τό πάνω γιά νά προ­ σανατολίσει άμέσως τήν πολιτική τής προμήθειας σταριού καί γενικά τήν άγροτική πολιτική πρός ενα «άριστερό» κανάλι. Μά άκριθώς ή άσυνήθιστη εύκολία μέ τήν όποια έχουν έπιτευχθεΐ αύτά τά άποτελέσματα, πρέπει νά μάς καταστήσει προσεχτικούς άπέναντι στήν πρόωρη συναγωγή συμπερασμάτων σ ο,τι άφορά τήν άδυναμία τών δεξιών Η δεξιά πτέρυγα είναι μικροαστική, όπορτουνιστική, γραφειοκρα­ τική, συμφιλιωτική. Τραθάει πρός τό μέρος τής μπουρζουαζίας Θά ειτανε ολότελα άκατανόητο, στό Κόμμα πού συγκέντρωνε στις γραμ­ μές του τά έπαναστατικά στελέχη τού μπολσεθικισμοϋ καί εκατον­ τάδες χιλιάδες έργάτες, νά μπορέσει η δεξιά πτέρυγα νά άποχτήσει αύτοδυναμία ώστε νά έφαρμόζει άνοιχτά τή γραμμή της καί νά κινη­ τοποιεί τις έργατικές μάζες Αύτό προφανώς δέ συμβαίνει Η δεξιά πτέρυγα είναι ισχυρή σάν μηχανισμός πού μεταβιβάζει τήν πίεση μή προλεταριακών τάξεων πάνω στό προλεταριάτο. Αύτό σημαίνει πώς η δύναμη τής δεξιάς πτέρυγας τού Κόμματος είναι έξω καί πέρα άπό τά όρια τού Κόμματος Είναι η δύναμη τού γραφειοκρατικού μη­ χανισμού, τών καινούργιων ίδιοχτητών, τής παγκόσμιας μπουρζουα­ ζίας Είναι επομένως μιά τεράστια δύναμη Μά έπειδή άκριθώς η δεξιά πτέρυγα άντανακλά τήν πίεση τών άλλων τάξεων στούς κόλ­ πους τού Κόμματος, δέν μπορεί άκόμα νά παρουσιάσει άνοιχτά τήν πλατφόρμα της καί νά κινητοποιήσει τήν κοινή γνώμη τού Κόμματος Αίσθάνεται τήν άνάγκη νά κρύβεται, νά ξεφεύγει άπό τήν άγρυπνη παρακολούθηση τού προλεταριακού πυρήνα τού Κόμματος. Τό κα­ θεστώς τού μηχανισμού τής προσφέρει καί τίς δυό αύτες δυνατότη­ τες. Κάτω άπό τό διογκωμένο μονολιθισμό τού Κόμματος κρύβει τή δεξιά πτέρυγα άπό τούς έπαναστάτες έργάτες. ένώ ταυτόχρονα, χτυπώντας τήν 'Αντιπολίτευση, πού είναι η συνειδητή έκφραση τής άγωνιας τού προλεταριάτου γιά τήν τύχη τής διχτατορίας του, τρο­ μοκρατεί τούς έργάτες

ΕΛΙΓΜΟΣ H ΝΕΟΡΕΥΜΑ

63

Η διάσταση πού υπάρχει άνάμεσα στό μηχανισμό καί τή δεξιά πτέ­ ρυγα, άναγκάζει τήν τελευταία νά περιορίζει τό μέτωπό της, νά υπο­ χωρεί, νά κρατάει προσωρινά μιά στάση άναμονής Οι δεξιοί καταλα­ βαίνουν πολύ καλά πώς άν ό μηχανισμός καλοϋσε τό Κόμμα να άναλύσει σοβαρά τήν κατάσταση καί νά καθαρίσει τις γραμμές του έξαλείφοντας τούς θερμιδωριανούς, ή δεξιά πτέρυγα θά σαρωνόταν κυριολεχτικά, χωρίς νά μπορεί νά καταφύγει στις ειδικές ομάδες άπό κλακαδόρους καί ροπαλοφόρους Ετσι δέ θά υπήρχε πιά μέσα στό Κόμμα λαβή άπ οπού θά μπορούσε νά πιαστεί η μπουρζουαζία τού έσωτερικοϋ κι ολόκληρου τού κόσμου Βέβαια, ή πίεση τής άστικής τάξης δέ θά έξαφανιζόταν άμέσως κι ούτε θά έλαττωνόταν Θά έξασκοϋνταν όμως άπευθείας πάνω στό Κόμμα, πού θά είχε τόν έχθρο μπροστά του, έχτιμώντας μέ ψυχραιμία τίς δυνάμεις καί τις προθέ­ σεις του. Οι παράνομες καί καταχθόνιες δυνάμεις τής άστικής τάξης πού διεισδύουν καί υπονομεύουν τό Κόμμα καί τήν έξουσία τών Σο­ βιέτ, θά έξουδετερώνονταν. Κι αυτό θά εΐταν σχεδόν ένας θρίαμ­ βος Οι δεξιοί καταλαβαίνουν ποιά είναι η κατάστασή τους Μά λαβαί­ νουν υπόψη τους καί κάτι άλλο έπίσης είναι άδύνατο νά καλέσουν τό Κόμμα νά προβεί σ' ενα ριζικό ξεκαθάρισμα τών άντιλήψεων καί τών γραμμών του, πού έχουν πάρα πολύ θρωμιστεί τά τε­ λευταία χρόνια, μέ τό νά υιοθετεί άλλα συνθήματα, καί νά έπιδιώκει άλλους σκοπούς άπό αυτούς πού έχουν παρουσιάσει μέχρι σήμερα οι μπολσεβίκοι λενινιστές (Αντιπολίτευση). Μά τότε θά πρέπει νά άλλάξουν σαφώς τή στάση τους άπέναντι στήν ίδια τήν Αντιπολί­ τευσης. ’Αλλιώτικα ή κυνική έλλειψη άρχών τού κεντριστικοϋ μηχα­ νισμού θά παρουσιαστεί σ ολη της τή μεγαλοπρέπεια. Η δεξιά υπο­ λογίζει, κι οχι χωρίς λόγο, πώς τό κέντρο δέ θά τολμήσει εύκολα νά άλλάξει συμμάχους Οι δεξιοί ύποχωροϋν τρίζοντας τά δόντια. Μέ αύτό δείχνουν πώς δέ θέλουν καθόλου μιά πάλη τόσο έπικίνδυνη και γι αϋτούς τούς ίδιους καί γιά τό κέντρο Ταυτόχρονα θέτουν τούς ορούς τους στό κέντρο νά μήν άλλάξει ή κατάσταση πού υπάρχει στό Κόμμα, δηλαδή νά μήν πειραχτεί τό μπλοκ τής δεξιάς καί τού κέντρου ένάντια στήν άριστερά, νά μήν στηριχτεί στήν άριστερά περισσότερο άπ όσο άπαιτεί η τωρινή κατάσταση Μέ άλλα λόγια, νά διασφαλιστεί η δυνατότητα έπανόδου στον παλιό δρόμο κι άπό κεί νά περάσουν στό δρόμο τής νεο— ΝΕΠ Οί δεξιοί καταλαβαίνουν πώς γιά τήν ώρα είναι ύποχρεωμένοι να δεχτούν οσο τό δυνατό πιό σιωπηλά τή στροφή πρός τά άριστερά Οπως καί νά χει, η στροφή πρός τά άριστερά δέν είναι γι' αϋτούς παρά ένας έλιγμός μονάχα. Μένουν σιωπηλοί καί προετοιμάζονται.

64

ΚΑΙ TDPA, (ΓΡΑΜΜΑ ΠΟ Ια ZYNUPIO ΤΗ! I

Περιμένουν νά άποτύχει η προσπάθεια τής άριστεράς, έξαιτίας τής ταξικής άντεπίθεσης άπό τό έξωτερικό, τών έσωτερικών προστρι'βών, τής κρυφής άντίστασης τού γραφειοκρατικού μηχανισμού καί κυρίως έξαιτίας τής έμφυτης ροπής πού έχει ό κεντρισμός γιά ζίγκ ζάγκ Η δεξιά γνωρίζει άρκετά καλά τούς συμμάχους της. Στό με­ ταξύ έκθέτει μέ υπερβολικό ζήλο τό κέντρο, άποδείχνοντας στή δεξιά καί στήν άριστερά, πώς τό κέντρο δέν άνακάλυψε τίποτε, μά απλούστατα έπαναλαβαίνει αύτά πού έλεγε άπό τήν άρχή η.Αντιπο­ λίτευση Οσο γιά τό κέντρο, γιά νά μήν βρεθεί σέ δύσκολη θέση, συνεχίζει νά φυλακίζει τούς άντιπολιτευόμενους Οι δεξιοί καταλαβαίνουν πώς οσο ο μηχανισμός χτυπάει τήν άριστερά, τόσο περισσότερο πέ­ φτει κάτω άπό τή δική τους έξάρτηση. Σκοπεύουν νά περάσουν άπό τήν αμυνα στήν έπίθεση καί νά πάρουν τή ρεβάνς, όταν η προσπά­ θεια τής άριστεράς θά οδηγηθεί σέ άποτυχία (καί οί δεξιοί, στις τω­ ρινές συνθήκες, ποντάρουν σ' αυτό σταθερά). Μπορεί νά γίνει αύτό, Ενα τέτιο ένδεχόμενο δέν άποκλείεται καθόλου. Μπορεί νά παρου­ σιαστεί οσο ή στροφή στηρίζεται σ' ενα στάτους κβό μέσα στό Κόμ­ μα. Κι οχι μονάχα μπορεί νά γίνει, μά είναι πιθανό νά γίνει, κι άκόμα περισσότερο, είναι άναπόφευχτο. Αύτό σημαίνει μήπως, πώς είναι άπολύτως άδύνατο, τά τωρινά ζίγκ ζάγκ νά άναπτυχθοϋν μέχρι τό σημείο νά γίνουν μιά πορεία πρός τά άριστερά, Ας μιλήσουμε είλικρινά- όχι μονάχα η πολιτική πού άκολούθησε η ηγεσία τά τελευταία χρόνια, μά καί η σημερινή της στά­ ση, θά έκλιναν περισσότερο στό νά δοθεί μιά άμφίθολη άπάντηση στό ζήτημα — στό ποσοστό βέβαια πού η κατάσταση έξαρτάται άπό τήν ικανότητα πρόβλεψης καί τή συνέπεια τής ήγεσίας Ομως ο ελιγμός άκριβώς πού σχεδίαζε στήν άρχή μεγάλωσε μέχρι πού έγινε ενα βαθύ πολιτικό ζίγκ ζάγκ συνδεμένο μέ πιό σημαντικούς κομμα­ τικούς κύκλους, μέ στρώματα πιό απλωμένα μέσα στις τάξεις. Αυτά δέν ένδιαφέρονται γιά τό μηχανισμό τού έλιγμού, γιά τήν τέχνη αύτή καθαυτή μέ τήν οποία διευθύνει ο μηχανισμός καί πού έχει κα­ ταντήσει αύτοσκοπός, μά γιά τά άντικειμενικά, οίκονομικά καί πολι­ τικά, άποτελέσματα τής στροφής Ετσι, τά πράγματα έχουν φτάσει σέ τέτιο σημείο, ώστε η καλή θέληση, η συνέπεια καί γενικά οί ίδιες οι προθέσεις τών μυσταγωγών τής στροφής νά τροποποιούνται σο­ βαρά άπό τή θέληση καί τά συμφέροντα πιό πλατιών στρωμάτων Νά γιατί θά ειταν λαθεμένο νά άρνηθούμε οτι είναι δυνατό νά άναπτυχθούν τά σημερινά ζίγκ ζάγκ πρός τήν κατεύθυνση ένός συνεπούς προλεταριακού ρεύματος

Οπως καί νά χει, 6πό τή φύση τών άπόψεων καί τών τάσεων της, ή 'Αντιπολίτευση πρέπει νά κάνει κάθετί πού έξαρτάται άπό αύτήν, γιά νά διευρυνθοϋν αύτά τά ζίγκ ζάγκ, ώσπου νά γίνουν μιά σοβαρή στροφή πρός τίς Ιδέες τού Λένιν. Μιά διέξοδος αύτού τού είδους θά εΐτανε ή πιό υγιής, δηλαδή αύτή πού θά έπέφερε λιγότερη ταραχή στό Κόμμα καί τή διχτατορία. Αυτός θά εΐτανε ό δρόμος μιός ριζικής μεταρρύθμισης τού Κόμματος, Απαραίτητης προϋπόθεσης γιά μιά μεταρρύθμιση τού σοβιετικού κράτους.

8. 01 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Ή πάλη πού διεξάγεται στους κόλπους τού Κόμματος είναι ή άντανάκλαση μιας πολύ βαθιάς άναχαραχής. "Εχουν συσσωρευτεί άλλαγές στις τάξεις πού, άν δέν μεταφραστούν τήν κατάλληλη στιγμή στή γλώσσα τού μπολσεθικισμοϋ, θά ώδηγήσουν όλώκληρη τήν Ρώσικη 'Επανάσταση σέ μιά έπικίνδυνη κρίση. Ή βιασύνη μέ τήν όποια — ένα ή δυό μόλις μήνες υστέρα άπό τό 15ο' Συνέδριο— ή ήγεσία έγκαταλείπει τήν πορεία πού είχε άναγνωριστεί σάν σωστή άπ1 αύτώ τώ Συνέδριο, είναι ή ίδια ένα σύμπτωμα πού δέν ξεγελάει καί πού δείχνει πώς τώ προτσές τών ταξικών μετα­ τοπίσεων πού συντελεϊται στή χώρα, σέ σχέση μέ όλώκληρη τήν παγκόσμια κατάσταση, έχει φτάσει σ' ένα κρίσιμο στάδιο όπου οι οι­ κονομικές ποσότητες μεταμορφώνονται σέ πολιτικές ποιότητες. Αυ­ τή τήν έννοια είχε ή πρόγνωση πού κάναμε έπανειλημμένα άπό τώ 1923 καί πού έκφράστηκε στις θέσεις τής Αντιπολίτευσης στό 15ο Συνέδριο ως εξής: «Σέ μιά χώρα πού υπάρχει μιά συντριπτική πλειονότητα μικρών καί μάλι­ στα πολύ μικρών άγροτών κι όπου γενικά ύπερέχει ή μικρή Ιδιοχτηοία, τά πιό σημαντικά προτσές ένεργούν στήν άφάνεια, διασκορπιζόμενα μέχρι μιά όριαμένη στιγμή, γιά νά έμφανιστούν κατόπιν ξαφνικά μ' έναν "άπροσδόκητο» τρόπο

« Απροσδόκητο» προφανώς μονάχα γιά κείνους πού είναι άνίκανοι νά κρίνουν σάν μαρξιστές τά σημερινά προτσές, όταν αϋτά βρίσκον­ ται άκώμα στήν άρχή τής άνάπτυξής τους. Η άπεργία τών κουλάκων, πού έσερναν μαζί τους τούς μεσαίους άγρότες, ένάντια στήν προμήθεια σταριού, ή συμπαιγνία τών είδικών τού Σάχτι μέ τούς καπιταλιστές, η προστασία ή η μισοπροστασία τών άπεργών κουλάκων άπό ενα Ισχυρό μέρος τού μηχανισμού τού κράτους καί τού Κόμματος, τό γεγονός οτι κομμουνιστές μπόρεσαν νά κλείσουν τά μάτια στις άντεπαναστατικές μηχανορραφίες τών τε­ χνικών καί τών υπαλλήλων, οι άνανδρες αύθαιρεσίες τών άχρείων στό Σμολενσκ12 η άλλοϋ πού προφυλάγονται πίσω άπό μιά «σ ιδ ε ρ έ ­ νια π ε ιθ α ρ χ ία » , ολα αύτά είναι γεγονότα πολύ μεγάλης σπουδαιοτητας Κανείς κομμουνιστής πού σκέφτεται σωστά, δέ θα τολμούσε

67

νά βεβαιώσει πώς αύτα είναι τυχαία φαινόμενα, πως δεν είναι χαραχτηριστικά καί δέν μεγάλωσαν έξαιτίας τών οικονομικών και πολιτι­ κών προτσές καί έξαιτίας τής πολιτικής τής ηγεσίας τού Κόμματος στά πέντε τελευταία χρόνια. Τά γεγονότα αυτά ειταν δυνατό καί έπρεπε νά προθλεφτοϋν Στις θέσεις πού η Αντιπολίτευση δημοσίεψε μέ τήν ευκαιρία τού 15ου Συνεδρίου καί πού ολοι μπορούν νά διαβάσουν, έγραφε «Ή συγκόλληση τού κουλάκου, τού ίδιοχτήτη. τού άστού διανοουμένου, άπό τή μια μέρια, και πολυάριθμων κρίκων τής γραφειοκρατίας όχι μονάχα τού κράτους μά και τού Κόμματος, άπό τήν άλλη, άποτελεϊ το πιό άναμφισβήτητο καί ταυτόχρονα τό πιό έπικίνδυνο προτσές τής κοινωνικής μας ζωής 'Απ' αύτο γεννιώνται τά σπέρματα τής δυαδικής έξουσίας, που άπειλούν τή διχτατορια τού προλεταριάτου *■

Ή έκκληση πού άπεύθυνε η Κεντρική 'Επιτροπή στις 3 τού Ίούνη άναγνωρίζει τό «χ ε ιρ ό τ ε ρ ο γρ αφ ειο κρατισμ ο» πού υπάρχει ατό μη­ χανισμό τού κράτους, όπως καί ατό μηχανισμό τού Κόμματος και τών συνδικάτων. Η έκκληση προσπαθεί νά έξηγήσει τή γραφειοκρατικοποίηση αύτή έτσι 1ο 'Επιβίωση τής παλιάς υπαλληλίας 2ο Προϊόν τού σκοταδισμού, τής έλλειψης κουλτούρας στις μάζες 3ο « Α ν ε π α ρ κ ή ς γνώση- τών «δ ιο ικ ητ ικ ώ ν λειτο υρ γιώ ν» άπό τις μάζες 4ο. Καθυστέρηση στήν άνάληψη, άπο τις μάζες, καθηκόντων πού σχετίζονται μέ τή διοίκηση τού κράτους Οι τέσσερεις περιπτώσεις πού παρατίθενται, υπάρχουν πραγματικό Ολες αύτες έξηγούν κατα κάποιο τρόπο τό γραφειοκρατισμο Καμιά όμως δέν έπιτρεπει να κατανοήσουμε τήν ορμητική, τήν άλλοπρόσαλη ανάπτυξη του Το πολιτιστικό έπίπεδο τών μαζών θα μπορούσε νά εχει άνεθεϊ στα πέντε τελευταία χρόνια Ο κομματικός μηχανισμός θά επρεπε να έχει μάθει νά εισάγει πιό γρήγορα τις μάζες στά διοικητικό έργο Η καινούργια γενιά, πού μεγάλωσε μέσα στις συνθήκες τής σοβιετικής ζωής, θά επρεπε νά εχει άντικαταστήσει σέ σημαντικό βαθμό τους παλιούς υπαλλήλους Ο γραφειοκρατισμός λοιπόν θα επρεπε κατα συνέπεια νά παρακμάζει Η οϋσία όμως τού ζητήματος βρίσκεται άκριθώς στά γεγονος ότι ο γραφειοκρατισμός εχει μεγαλώσει τερατώδικα Κατάντησε ο «χ ειρ ότερ ός γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ισ μ ό ς » Εχει όρθώσει ένα σύστημα διοικητικών μεθόδων, όπως η δυνάστευση άπο τήν έξουσία, ο έκφοθισμός, η καταπίεση μέ οικονομικά μέτρα, ο νετούς Ισχυρούς, η συντριβή τών άδυνάτων Η άσυνήθιστα γοργή άναγέννηση αύτών τών τάσεων τού παλιού ταξικού μηχανισμού, πα­ ρά τήν πρόοδο τής σοβιετικής οικονομίας καί τήν πολιτιστική άνάπτυξη τών μαζών, όφείλεται σέ ταξικά αίτια, ειδικά στήν κοινωνική

σταθεροποίηση τών Ιδιοχτητών, στή σύνδεσή τους μέ τδ μηχανισμό τού κράτους καί στήν πίεση πού έξασκοϋν διαμέσου τού μηχανισμού αύτοϋ πάνω στδ Κόμμα.' Οταν δέν καταλαβαίνει κανείς τά ταξικά αίτια τής άνάπτυξης τού γραφειοκρατισμοϋ στό καθεστώς, ή πάλη πού κάνει ένάντια στή μάστιγα αύτή μοιάζει πολύ συχνά μέ τήν ένέργεια ενός μύλου πού γυρίζει ή φτερωτή του χωρίς νά βγάζει άλεύρι Η άργή άνάπτυξη τής βιομηχανίας δημιούργησε στις τιμές δυσβάσταχες «ψαλίδες». Ή γραφειοκρατική πάλη γιά τό χαμήλωμά τους, δέν εκανε τίποτε άλλο άπό τό νά άναστατώσει τήν άγορά, παίρ­ νοντας γιά τόν έργάτη χωρίς νά δίνει στόν άγρότη Τά τεράστια πλεονεχτήματα πού άπόχτησε ή άγροτιά χάρη στήν άγροτική έπανάσταση πού πραγματοποίησε ό Όχτώβρης, καταβροχθίστηκαν άπό τίς τιμές τών βιομηχανικών προϊόντων. Αύτό διάβρωσε τή «σμύτσκα>·, σπρώχνοντας πλατιά άγροτικά στρώματα στήν άγκαλιά τού κουλάκου πού διακήρυσσε τό σύνθημα έλευθερία τού έμπορίου, έξωτερικού καί έσωτερικού. Κάτω άπό αύτές τίς συνθήκες ό κερδοσκόπος τού έσωτερικού βρίσκει πρόσφορο έδαφος καί μπορεί νά κρυφτεί, ένώ η μπουρζουαζία τού έξωτερικού άποχτά ενα στήριγμα. Είναι φυσικό τό προλεταριάτο νά άντίκρυζε τήν έπανάσταση μέ πολύ μεγάλες έλπίδες. Μά άν λάβουμε ύπόψη τόν άργό ρυθμό άνά­ πτυξης όπως καί τό άσυνήθιστα χαμηλό έπίπεδο τής υλικής ζωής, επρεπε άναπόφευχτα νά άκολουθήσει μιά μείωση τών έλπίδων πού έναπόθεσε στήν ικανότητα τής έξουσίας τών Σοβιέτ νά άλλάξει ριζικά ολάκερη τή δομή τής ζωής σ ενα λίγο πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Πρός τήν ίδια κατεύθυνση ένεργούσαν καί οι ήττες τής παγκό­ σμιας έπανάστασης, προπαντός τά τελευταία χρόνια, πού ή ήγεσία εϊταν κιόλας στά χέρια τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Οι ήττες αύτές δέν μπορούσαν παρά νά άντανακλαστούν καί στή στάση τής έργατικής τάξης άπέναντι στήν παγκόσμια έπανάσταση: νά περιορί­ σουν άκόμα πιό πολύ τίς έλπίδες της, νά προκαλέσουν σκεπτικισμό στά κουρασμένα στοιχεία, νά δημιουργήσουν δυσπιστία κι άκόμα μιά υπέρμετρη κατήφεια στούς πιό άνώριμους. Αύτές οί σκέψεις, οί νέες αύτές έχτιμήσεις, προσπάθησαν νά έκφραστούν. Αν κατόρθωναν νά έκδηλωθούν μέσα στό Κόμμα, τά προχωρημένα στρώματά του θά είχαν υιοθετήσει μιά άλλη στάση άπέναντι στή διεθνή έπανάσταση καί πάνω άπ όλα άπέναντι στήν έπανάσταση τής χώρας τους. Θά είταν ίσως μιά στάση λιγότερο απλοϊκή, λιγότερο ένθουσιώδη , πιό κριτική, μά, σέ άντιστάθμισμα, πιό ισορροπημένη καί πιό σταθερή Ωστόσο σκέψεις, έπιθυμίες, άγωνίες καί καινούργιες έχτιμήσεις άπωθήθηκαν στο υποσυνείδητο. Τδ προλεταριάτο εζησε πέντε ολόκληρα χρόνια άκούγοντας νά τού

69

έπαναλαθαίνουν τό πολύ γνωστό σύνθημα ‘ Απαγο ρεύ εται νά σ κ έ ­ φ τεσ αι, οι π ιό π ά νω ε ίν α ι π ιό ε ύ φ υ ε ϊς ά π ό σένα». Αύτό γέννησε στήν άρχη άγαναχτηση, υστέρα παθητικότητα. σέ συνέχεια εμαθε στήν τάξη νά κλείνεται στον εαυτό της, να άναδιπλωνεται πολιτικά Από παντού φωνάζανε στον έργάτη, καί τελικά τό έπαναλάθαινε κι ο ίδιος στόν εαυτό του «Γιά σ ένα, δέ ν ε ίν α ι π ιά τό 1918». Οι έχθρικές ή μισοεχθρικες προς το προλεταριάτο τάξεις και ομάδες λαβαίνουν υπόψη τους τή μείωση τού ρόλου του. μείωση πού τήν εβλεπαν οχι μοναχα στό μηχανισμό τού κράτους η τών συνδικάτων, μά καί στην καθημερινή οικονομία, στην καθημερινή ζωή. Έ δώ εχει τις ρίζες της η πλημμυρίδα τής αύτοπεποιθησης που κατακλύζει τούς μικροαστικούς κυκλους καί τούς κυκλους τής άναπτυσσόμενης μεσαίας μπουρζουαζίας Η τελευταία εχει συνάψει φιλίες και δημιούργησε δεσμούς συγγένειας και κουμπαριάς με όλους τούς «μηχανισμούς» Εχει άκλόνητη την πεποίθηση πως πλησιάζει η σειρά της. Η θέση τής ΕΣΣΔ στό διεθνή τομέα εχει χειροτερεψει. Η έχθρικη πίεση τού παγκοσμίου καπιταλισμού εχει μεγαλώσει κάτω άπο τη διεύθυνση τής βρετανικής μπουρζουαζίας, πού είναι η πιο εμπειρη. η πιό λυσσασμένη και η πιο άνανδρη μπουρζουαζία Ολα αύτα έπιτρεπουν στα πιο άδιαλλαχτα στοιχεία τής μπουρζουαζίας τής χώρας μας να ξανασηκώσουν πάλι κεφάλι Αύτα είναι τά πιο σημαντικά στοιχεία τής κρίσης τής έπαναστασης τού Όχτωθρη. Η τελευταία άπεργία σταριού τών κουλάκων και των γραφειοκρατών δεν είναι παρα μια ιδιαίτερη έκδήλωση της Ενώ η κρίση τού Κόμματος άποτελεΐ τή γενικότερη και την πιο έπικινδυνη άντανακλαση της Για να μπορέσει να δημιουργηθεΐ και να σταθε­ ροποιηθεί μέσα στο Μπολσεβίκικο Κομμά μια ισχυρή πτέρυγα «πο υ δ ε ν α π ο δ έ χ ε τ α ι» την ύπαρξη τών τάξεων, για να μην εχει διαπιστω­ θεί η ύπαρξη αύτής τής πτέρυγας άπο το Κομμά — ύπαρξη που την άρνιεται τόσα χρόνια— για να έκδηλωθεΐ έπισημα για πρώτη φορά αύτη η πτέρυγα — που το 15ο Συνέδριο δεν την άποκαλυψε— οχι μέσα στο Κομμά αλλα στο ...Χρηματιστήριο τών Σιτηρών, χρειάστη­ καν πεντε χρονιά συνεχούς προπαγάνδας για εναν καινούργιο προ­ σανατολισμό. χιλιάδες σταλινικοί και μπουχαρινικοι ορκοι πίστης για την ένσωματωση τού κουλάκου στο σοσιαλισμό, άτελειωτοι σαρκα­ σμοί σε βάρος τών πεινασμενων που τους άπεδιδαν ψυχολογία εϋεργετημενων Κι ακόμα χρειάστηκαν ο μηδενισμός του ρολού τών στατιστικών γραφείων μονο και μονο γιατί τόλμησαν να σημειώ­ σουν την ύπαρξη τού κουλάκου, ο ολοκληρωτικός θρίαμβος ενός σώματος υπάλληλων που δεν είχαν ίδεες, ο σχηματισμός μιάς νέας σχολής προπαγανδιστων, σοσιαλιστών άπο καθεδρας13. σοφιστών

70

ΚΑΙ TDPA, (ΓΡΑΜΜΑΙΤΟ 6*ΣΥΝΕΔΡΙΟΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣΔΙΕΘΝΟΥΣ)

τού μαρξισμού, καί πολλά αλλα άκόμα πράγματα Μά πάνω άπ' ολα επρεπε νά καταδιωχτεί μέ μοχθηρία, άδίσταχτα, μέ δολιότητα, αυ­ θαίρετα η άριστερή προλεταριακή πτέρυγα Στό μεταξύ, ολα τά θερμιδωριανά στοιχεία τού Κόμματος πού είχαν συγκροτηθεί καί σταθεροποιηθεί πάνω ο αύτή τή βάση, έσπρωχναν πολύ πιό πέρα άπό τά σύνορα τού Κόμματος τις σχέσεις τους καί τις συμπάθειές τους Δέ θα μπορούσε μιά μικρή έγκύκλιος, οσο έντονο κι άν εΐταν τό ύφος της, να τά έξαλείψει ολα αύτά Πρέπει νά διαπαιδαγωγήσουμε ξανα Πρέπει νά άναθεωρήσουμε. Πρέπει νά άνασυντάξουμε. Πρέπει να όργώσουμε βαθιά μέ τό άλέτρι τού μαρξισμού τό έδαφος πού τό έπνιξαν τά ζιζάνια Πραγματικά, δέν μπορεί κανείς νά άπελευθερωθεΐ ολότελα, οχι μονάχα άπό τις έξωτερικές, μά καί άπό τις έσωτερικές κρίσεις, παρά μονο μέ τή νικηφόρα άνάπτυξη τής παγκόσμιας έπανάστασης. Αύτή έδώ είναι μιά στοιχειώδης σκέψη γιά εναν μαρξιστή. Μά τή χωρίζει ενα άγεφύρωτο χάσμα άπό τήν άπελπισμένη μοιρολατρία πού μάς προσφέρει ο μπουχαρινικός σχολαστικισμός. Υπάρχουν κρίσεις καί κρίσεις Η καπιταλιστική κοινωνία άπό τήν ίδια της τή φύση, δέν μπορεί νά άπελευθερωθεΐ άπό τις κρίσεις Αύτό, όμως, δέ σημαίνει πώς η πολιτική τής μπουρζουαζίας πού κυβερνά, δέν εχει καμιά σπουδαιοτητα. Μιά σωστή πολιτική εχει άνορθώσει ορισμένα άστικά κράτη, μιά λαθεμένη πολιτική ύπήρξε όλέθρια γι αύτά, ή τά άνάγκασε να υποχωρήσουν. Ο σχολαστικός δέν θέλει καθόλου νά καταλάβει πώς άνάμεσα στό μηχανικό ντετερμινισμό (φαταλισμό) καί τήν υποκειμενική αύθαιρεσια όρθωνεται ο διαλεχτικός υλισμός Ο φαταλισμός λέει « Οταν κ ά ν ε ις ε ίν α ι τόσο κα θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ς , οπω σ δή πο τε δ έ ν θα κατο ρθ ώ σ ει τ ίπ ο τε» Ο χυδαίος υποκειμενιστής λεει «Θ α υ μ α ο ια ' Α ρ κ ε ί νά θε λ ε ι κ α ν ε ίς κ α ί ο ίκ ο δ ο μ ε ϊ τό σ ο σ ια λ ισ μ ό » Ο μαρξισμός λέει « Α ν σ υ­ ν ε ιδ η τ ο π ο ιή σ ε ις τήν εξάρτηση π ο ύ υ π ά ρ χ ε ι ά νάμ εσα στις σ υ ν θ ή ­ κες ο λ ό κ λ η ρ ο υ τού κ ο σ μ ο υ κ α ί την κ α θ υσ τερ ημ ένη κατάσταση στην ο π ο ία β ρ ίσ κετα ι η χ ω ρ ά σου, έφ α ρ μο ζο ν τ α ς μ ιά σωστή πο λ ίτ ικ η θα α ν ο ρ θ ω θ ε ίς , θα δ υ ν α μ ώ σ ε ις κ α ί θά ένσ ω μα τω θεϊς στη ν ικ η φ ό ρ α π α γ κ ό σ μ ια επ α νάστα ση »

71

9.

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

Μιά σωστή οίκονομική πολιτική, όπως άλλωστε μιά σωστή γενική πολιτική δέν έξασφαλίζεται απλά καί μόνο μέ τό γεγονός ότι δια­ θέτεις μιά σωστή μέθοδο άντιμετώπισης των ζητημάτων πού άνακύπτουν — μέθοδο πού άπό τό 1923 δέν έχουμε πιά. Ή πολιτική τής προλεταριακής διχτατορίας είναι άκατανόητη χωρίς μιά άδιάκοπη στηθοσκόπηση τών τάξεων καί των διαφόρων στρωμάτων τής κοι­ νωνίας. Αυτό δέν πρέπει όμως νά γίνεται διαμέσου τού μηχανισμού, πού είναι άργοκίνητος, πού είναι άνεπαρκής σέ πολλά σημεία, γραφειοκρατικός, καί τού λείπει ή εύλυγισία. Πρέπει νά πραγματο­ ποιείται άπό ενα ζωντανό, δραστήριο προλεταριακό Κόμμα, άπό τούς κομμουνιστές άνιχνευτές, άπό τούς σκαπανείς καί τούς οικο­ δόμους τού σοσιαλισμού Πριν η στατιστική καταγράψει τήν αύξηση τού ρόλου τών κουλάκων, πριν οι θεωρητικοί βγάλουν άπό αϋτό τά γενικά συμπεράσματα, πρίν οι πολιτικοί μεταφράσουν αϋτά τα συμ­ περάσματα στή γλώσσα τής ντιρεχτίβας, τό Κόμμα μέ τα πολυάριθμα πλοκάμια του, πρέπει νά νιώσει τόν κίνδυνο καί νά σημάνει συνα­ γερμό. Μά γιά νά γίνει αύτό, πρέπει τό Κόμμα νά είναι, ο ολο του τό πλάτος, εϋαίσθητο καί εϋλύγιστο Πρέπει πάνω άπ όλα νά μή φοβά­ ται νά έρευνήσει, νά μήν φοβάται νά καταλάβει καί νά μιλήσει. Ο σοσιαλιστικός χαραχτήρας τής κρατικοποιημένης βιομηχανίας μας — παίρνοντας υπόψη τό σημαντικό διασκορπισμό της, τόν άνταγωνισμό τών διαφόρων τράστ καί έργοστασίων, τήν τρομερή δύ­ σκολη υλική κατάσταση τών έργατικών μαζών, τό χαμηλό πολιτι­ στικό έπίπεδο σημαντικών στρωμάτων τής έργατικής τάξης— κα­ θορίζεται καί έξασφαλίζεται μ έναν άποφασιστικό τρόπο άπό τό ρόλο τού Κόμματος, άπό τούς έθελοντικούς δεσμούς πού υπάρχουν στό έσωτερικό τής προλεταριακής πρωτοπορίας, άπό τή συνειδητή πειθαρχία τών διαχειριστών, τών συνδικαλιστών υπαλλήλων, τών μελών τών έργοστασιακών πυρήνων, κλπ Αν διαπιστώσει κάνεις πως αϋτό τό πλέγμα χαλαρώνει καί άποσυντίθεται, γίνεται ολοφάνερο πώς ο ένα σύντομο χρονικό διάστημα δέ θά άπομείνει τίποτε άπό

72

τόν σοσιαλιστικό χαραχτήρα τής κρατικοποιημένης βιομηχανίας, τών κρατικοποιημένων μεταφορικών μέσων, κλπ. Τά τράστ καί τά διά­ φορα έργοστάσια θά άρχίσουν έτσι νά ζοϋν τήν Ιδιαίτερη ζωή τους. Δέ θά άπομείνει ούτε ίχνος άπό τις άρχές πού διέπουν τά σχέδιο, πού άπό τώρα κιόλας έχουν έξασθενήσει. Ή οίκονομική πάλη τών εργατών θά άποχτήσει ενα χαραχτήρα πού δέ θά περιορίζεται παρά μόνο άπό τή σχέση τών δυνάμεων. Ή ίδιοχτησία τού κράτους πάνω στα μέσα παραγωγής θά μεταμορφωθεί άρχικά σέ νομικό πλάσμα, πού σέ συνέχεια θά σαρωθεί άκόμα κι αϋτό. "Ετσι κι έδώ τό ζήτημα περιορίζεται στή διατήρηση τών συνειδητών δεσμών μέσα στήν προ­ λεταριακή πρωτοπορία, στήν υπεράσπιση τής προλεταριακής πρωτο­ πορίας ένάντια στή γραφειοκρατική σκουριά. Μιά σωστή πολιτική γράμμή, σάν σύστημα, δέν μπορεί νά κατα­ χτηθεί, αν δέν εχει κανείς σωστές μέθοδες, γιά νά τήν έπεξεργαστεϊ μέσα στό Κόμμα καί νά τήν έφαρμόσει. Αν σε μερικά ζητήματα, κάτω άπό ορισμένες πιέσεις, ή γραφειοκρατική ήγεσία κατορθώνει άκόμα καί νά δείξει σημάδια μιάς σωστής γραμμής, δέν υπάρχει καμιά έγγύηση πώς αύτή ή γραμμή θά άκολουθηθεΐ πραγματικά, πώς τήν επόμενη δέ θά έγκαταλειφθεϊ καί πάλι Οταν υπάρχει διχτατορία τού κόμματος, συγκεντρώνεται στά χέρια τής ηγεσίας του μιά τόσο μεγάλη δύναμη πού όμοιά της δέ διέθετε ποτέ στήν ιστορία καμιά πολιτική όργάνωση. Κάτω άπ αϋτές τις συνθήκες, πρέπει περισσότερο άπό ποτέ, γιατί αϋτό είναι θέμα ζωτικού ένδιαφέροντος, νά σεβόμαστε τις προλεταριακές, τις κομ­ μουνιστικές μέθοδες διεύθυνσης Κάθε γραφειοκρατική παρέκκλιση, κάθε παραμόρφωση άντανακλάται άμέσως στό σύνολο τής έργατικής τάξης Η ηγεσία λοιπόν πού διαδέχτηκε τόν Λένιν συνήθισε βαθμιαία νά έπεχτείνει τήν έχθρότητα πού η διχτατορία τού προλε­ ταριάτου αισθάνεται άπέναντι στήν άστική ψευτοδημοκρατία, ένάντια στίς βασικές έγγυήσεις τής συνειδητής προλεταριακής διχτατορίας, πού πάνω τους στηρίζεται τό Κόμμα, καί μόνο διαμέσου τών οποίων μπορεί κανείς νά διευθύνει τό προλεταριάτο καί τό έργατικό κράτος Αϋτό ειταν μια άπό τις κυρίες φροντίδες τού Λενιν στην τελευταία περίοδο τής ζωής του. Τήν μελέτησε σ ολόκληρη τήν ιστορική της εχταση καί σ' όλες τις συγκεκριμένες δψεις πού έπαιρνε στήν καθημερινή ζωη. Οταν ο Λένιν άνάλαθε ξανά τά καθήκοντά του, υστέρα άπό τήν πρώτη άρρώστια του, τρόμαξε βλέποντας πόσο είχε μεγαλώσει ο γραφειοκρατισμός, προπαντός μέσα στό Κόμμα Από κεΐ γεννήθηκε η ιδέα του γιά τήν Κεντρική Επιτροπή 'Ελέγχου. Είναι ολοφάνερο πως δέν πρόκειται γιά τήν Κεντρική Επιτροπή 'Ελέγχου

73

πού υπάρχει σήμερα καί πού είναι ο άμεσος άντιποδας τής λενινιστικής άντίληψης. Ό Λένιν ύπενθύμιζε στό Κόμμα πώς περισσό­ τερο άπό μιά φορά στήν ιστορία, οι νικητές είχαν έκφυλιστε'ι άφομοιώνοντας τά ηθη τών ηττημένων Εξοργιζόταν κάθε φορά που μάθαινε κάποια συνειδητή άδικία η βάρβαρη συμπεριφορά ενός κομμουνιστή πού διέθετε ορισμένες έξουσίες άπεναντι στους κατωτερούς του (έπεισόδιο βιαιοπραγίας τού Όρτζονικιτζε)14. Κάλεσε το Κόμμα σέ έπιφυλακή ένάντια στή βάρβαρη συμπεριφορά τού Στάλιν, κι οχι ένάντια στήν άβλαβή έξωτερική σκληρότητα του, μά έναντια στήν ήθική έσωτερική χτηνωδία του, πού είναι άδελφή τής δολιότητας, καί πού, όταν διαθέτει κανείς τεράστια δύναμη, γίνεται ενα τρομερο όργανο συντριβής τού Κόμματος. ‘Από δώ βγαίνουν οι φλο­ γερές έκκλήσεις του γιά τήν κουλτούρα, γιά τήν πολιτιστική άνάπτυξη Δέν έπρόκειτο έδώ γιά τά μίζερα καί εύτελή μπουχαρινικα πακοτίλια, μά γιά μιά κομμουνιστική πάλη ένάντια στά άσιατικα ήθη, τις έπιθιώσεις άλαζονείας τών εύγενών, τής δουλοπρέπειας, έναντια στήν έκμετάλλευση τής άτέλειας καί τής άγνοιας τών μαζών άπό τούς υπάλληλους. Ο μηχανισμός, όμως, τού Κόμματος άκολούθησε στή διάρκεια τών πέντε τελευταίων χρόνων ένα δρόμο έντελώς άντίθετο, οι γραφειοκρατικές παρεκκλίσεις τού κρατικού μηχανισμού τον διάθρωσαν έντελώς, σέ συνέχεια ήρθαν νά προστεθούν οι είδικες παρεκτροπές — ψέμα, καμουφλάζ, διπροσωπία— πού χαραχτήριζαν τήν άστική κοινοβουλευτική δημοκρατία Τό άποτέλεσμα ειταν πώς δημιουργηθηκε μιά ηγεσία, πού άντι τής συνειδητής δημοκρατίας στό Κόμμα εδοσε εναν πλαστογραφημένο καί προσαρμοσμένο λενι­ νισμό, πού είχε γιά προορισμό νά σταθεροποιήσει τή γραφειοκρατία στό Κ ομμά Μιά ηγεσία που εκανε τερατώδικες και μισαλλόδοξες καταχρήσεις τής έξουσίας άπέναντι στούς κομμουνιστές καί τους έργάτες, πού πλαστογράφησε κάθε άντιπροσωπευτικό όργανισμό στο Κόμμα καί έφάρμοσε μέθοδες στις συζητήσεις γιά τίς οποίες θά μπορούσε νά υπερηφανεύεται μιά άστική η φασιστική έξουσία, οχι όμως κι ενα προλεταριακό Κόμμα (σχηματισμός ειδικών ομάδων κρούσης, σφυρίγματα υστέρα άπό συγκεκριμένη διαταγή, ομιλητές πού άποσπώνται μέ τή βία άπό τό βήμα, καί άλλες παρόμοιες ατιμίες) Μια ηγεσία πού προπαντός έξαφάνισε κάθε συντροφικό δεσμό και κάθε έμπιστοσύνη στίς σχέσεις άνάμεσα στο μηχανισμό καί τό Κομμά Ενα άρθρο ενός ηγέτη τής Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου που δημοσιεύτηκε στήν «Πράθδα» στίς 16 τού Μάη, άπαφορμη τά γεγο­ νότα τού Σμόλενσκ, δείχνει τό παρακάτω ήθος

74

ITQPA, (ΓΡΑΜΜΑ ΠΟ to XYNEAHO TUX I

" Οφείλουμε να άλλάξουμε άποφασιστικά τή συμπεριφορά μας άπέναντι στα μέλη τού Κόμματος καί τους συνειδητούς έργάτες πού σιωπούν, ένώ γνωρίζουν τις καταχρήσεις τής έξουσίας»

«Ν ά ά λ λ ά ξ ο υ μ ε σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά » . Μπορεί λοιπόν νά έχουμε έδώ δυό συμπεριφορές άπέναντι σ' αϋτά τά πράγματα, Ναι, είναι ενα μέλος τού Προεδρείου τής Κεντρικής ’Επιτροπής Ελέγχου, ό Γιάκοβλεφ, άναπληρωτής τού ’Επιτρόπου τού Λαού τής Εργατικής καί Α γροτι­ κής Έποπτείας. πού τό δέχεται. Οί άνθρωποι πού γνωρίζουν έγκλήματα καί σιωπούν υπολογίζονται οι ίδιοι έγκληματίες. Η ένοχή τους δεν μπορεί νά μετριαστεί παρά μόνο άπό τήν άγνοιά τους ή άπό τήν τρομοκρατία πού στρέφεται ένάντιά τους. Μά ο Γιακόβλεφ δέ μιλάει γιά άδαείς, μά γιά « μ έλη τού Κό μμ ατος κ α ί σ υνειδητο ύς έργάτες». Ποιά είναι λοιπόν αϋτή η πίεση, ποιά είναι λοιπόν αϋτή η τρομο­ κρατία πού άναγκάζει παλιούς άγωνιστές έργάτες τού Κόμματος νά ζαρώνουν καί νά σιωπούν μπροστά στά έγκλήματα τών προσωπικο­ τήτων που έχουν τάχα έκλεγεϊ άπό αϋτοϋς κι είναι, ύποτίθεται, υπολογοι άπέναντι τους, Είναι μήπως η τρομοκρατία τής διχτατορίας τού προλεταριάτου, Όχι. γιατί κατευθϋνεται ένάντια στό Κόμμα, ένάντια στά συμφέροντα τού προλεταριάτου. Είναι έπομένως η πίεση καί η τρομοκρατία άλλων τάξεων, Είναι ολοφάνερο πως έτσι έχουν τά πράγματα, γιατί δέν υπάρχει πίεση στόν κοινωνικό τομέα πού να έξασκεϊται εξω άπό τις τάξεις. Εχουμε ηδη προσδιο­ ρίσει τόν ταξικό χαραχτηρα τού ζυγού πού βαραίνει πάνω στό Κόμμα μας συμπαιγνία πού ενώνει ολους τούς άνθρώπους τού μηχανισμού τού Κόμματος Σύνδεση άνάμεσα στούς πολυάριθμους κρίκους αϋτού τού μηχανισμού, άπό τή μιά, καί τή γραφειοκρατία τού Κράτους, τούς άστούς διανοούμενους, τή μικροαστική τάξη, τούς κουλάκους στήν ύπαιθρο, άπό τήν άλλη Πίεση τής παγκόσμιας μπουρζουαζίας πάνω στόν όργανισμό τών δραστηριοποιημένων δυ­ νάμεων. Ολα αϋτά μαζί δημιουργούν στήν κοινωνία τά στοιχεία τής δυαδικής έξουσίας, πού πιέζουν, διαμέσου τού μηχανισμού τού Κόμματος, τό ίδιο το Κόμμα Αϋτήν άκριβώς τήν κοινωνική πίεση πού μεγάλωσε τά τελευταία χρονιά, έκμεταλλεύτηκε ο μηχανισμός, για να τρομοκρατήσει τον προλεταριακό πυρήνα τού Κόμματός, γιά νά καταδιώξει τήν ’Αντιπολίτευση, νά τήν έξουθενώσει μέ όργανωτικά μέτρα Εχουμε έδώ ένα ενιαίο κι άδιάσπαστο προτσές. Πριν ξεπερασει ενα ορισμένο οριο η πίεση τών άλλων τάξεων έπέτρεψε στο μηχανισμό, ένισχυοντας καί ένθαρρύνοντάς τον, νά κυ­ ριαρχήσει στο Κομμά Ο ίδιος ο μηχανισμός δέ λάβαινε υπόψη του άπο που άντλούσε τις δυνάμεις του Μέ άλαζονεία άπόδιδε στή δίκη

75

του τή σοφία τις νίκες που σημείωνε σέ θαρος τού Κόμματός και ένάντια στή λενινιστικη 'Αντιπολίτευση Μα, η πίεση, άφού δέ συναν­ τούσε άντίσταση, αύξανόταν ωσπου ξεπέρασε τα όρια και άπειλεΐ κάτι πιό μεγάλο άπο τήν κυριαρχία τού μηχανισμού Η ούρα άρχισε νά χτυπάει τό κεφάλι Ή κατάσταση κάτω άπό την οποία η μάζα τών άγωνιστών καί τών συνειδητών έργατών φοβάται νά μιλήσει γιά τα έγκλήματα τών άνθρώπων τού μηχανισμού τού Κόμματος, δε δημιουργηθηκε τυχαία, μέσα σέ μιά μέρα, όπως δέν μπορεί κάνεις νά άπελευθερωθεϊ άπ αύτήν διαγράφοντάς την μέ μιά μονοκονδυλιά Βρισκόμα­ στε οχι μοναχα μπροστά σέ μιά ραγδαία γραφειοκρατικοποιηση τού μηχανισμού, μά καί μπροστά σέ μια μεγάλη συσσώρευση συμφε­ ρόντων και σχέσεων πού περιβάλλουν αύτον τον μηχανισμό. Εχουμε έπιπλέον μ ι ά η γ ε σ ί α α ν ίσ χ υ ρ η μ π ρ ο σ τ ά σ τ ο ν ίδ ιο τ ο ν μ η χ α ­ ν ι σ μ ό τ η ς . Αϋτός είναι κατά κάποιο τροπο ένας ιστορικός νομος όσο λιγότερο έξαρτάται μιά ήγεσία άπό τό Κόμμα της, τόσο περισ­ σότερο είναι αίχμάλωτη τού μηχανισμού της Οι φλυαρίες πού βεβαι­ ώνουν πώς η ‘Αντιπολίτευση θά ήθελε νά άδυνατίσει τή συγκεν­ τρωτική ηγεσία, είναι γελοίες καί παράλογες Μιά προλεταριακή γραμμή χωρίς άτσάλινο συγκεντρωτισμό είναι άκατανόητη Τό δυ­ στύχημα όμως βρίσκεται άκριθώς στο γεγονος ότι η σημερινή ήγεσία στηρίζει τήν παντοδυναμία της στή γραφειοκρατική δύναμή της, είναι δηλαδή παντοδύναμη άπέναντι στή μάζα τών άγωνιστών τού Κόμματος πού τήν έχει διασκορπίσει τεχνητά, μά έμφανίζεται άνήμπορη άπέναντι στόν ίδιο τό μηχανισμό της Προσπαθώντας νά άποφύγουν τίς συνέπειες τής ίδιας τής πολι­ τικής τους οι κεντριστές έχουν προωθήσει στήν πρώτη γραμμή τήν ομοιοπαθητική τής «αύτοκριτικής». Ο Στάλιν αιφνίδια άναφέρεται στόν Μάρξ πού μίλησε γιά τήν «α υ τοκρ ιτική σ άν μ ια μ έ θ ο δ ο πο υ δ υ ν α μ ώ ν ε ι τήν πρ ο λ ε τ α ρ ια κ ή έ π α ν ά ο τ α ο η ». Μ αϋτόν όμως τόν υπαι­ νιγμό ό Στάλιν πλησιάζει ένα οριο πού τού είναι άπαγορευμένο νά περάσει. Πραγματικά, ο Μάρξ έννοούσε τήν αϋτοκριτική κυρίως σάν μιά καταστροφή πού γίνεται άπό τό προλεταριάτο πού άπελευθερώνεται άπό τίς αύταπάτες οσοναφορά «τό μ π λ ο κ τών τεσσάρω ν τ ά ξ ε ω ν » τό σοσιαλισμό σέ μιά μόνη χώρα τούς τρέιντ— γιουνιονιστές συντηρητικούς άρχηγούς, τά συνθήματα «δεν π ρ ε π ε ι νά τ ρομά­ ζ ο υ μ ε τήν μ π ο υ ρ ζο υ α ζία » , τά «δ ιμ ε ρ ή κόμματα» γιά τήν 'Ανατολή, κι άλλα άντιδραστικά άνακατώματα πού ο Στάλιν καί ο Μπουχάριν έπέβαλαν τήν τελευταία περίοδο — περίοδο πού στή διάρκειά της πριόνιζαν, τρία ολόκληρα χρόνια, μέ τό μενσεβίκικο πριόνι τους τήν κινέζικη έπανάσταση, μέχρι πού τήν έρριξαν κάτω. Νά πού θά έπρεπε νά προχωρήσει το νυστέρι τής μαρξιστικής αύτοκριτικής'

76

Μά είναι άκριβώς έδώ οπού — όπως στό παρελθόν— άπαγορεύεται νά τήν χρησιμοποιήσουν Ο Στάλιν άπειλεΐ ξανά νά χτυπήσει μιά τέτια αυτοκριτική «μ έ ολα τά μ έ σ α κ α ί μ έ όλες τις· δυ νάμ εις του». Δέν καταλαβαίνει πώς δέν υπάρχουν δυνάμεις ούτε μέσα, πού θά μπορούσαν νά παρεμποδίσουν τό θρίαμβο τής μαρξιστικής κριτικής στους κόλπους τής διεθνούς προλεταριακής πρωτοπορίας Αλμα— Ατα, 12 τού Ίούνη 1920 ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΙ

ΗKPQH TOY I

77

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα προβλήματα καί τά μαθήματα τής στρατηγικής καί τής ταχτικής τής κινέζικης έπαναστασης άποτελοϋν σήμερα τα πιό μεγάλα διδαγματα για τό διεθνες προλεταριάτο Η έμπειρία πού άποχτήθηκε τό 1917 τροποποιήθηκε, παραμορφώθηκε καί παραποιήθηκε σε τετιο σημείο άπό τους έπιγονους που σπρώχτηκαν στήν έξουσία άπο τίς άλλεπαλληλες ήττες τής παγκόσμιας έργατικής τάξης, ώστε κατάντησε άγνώριστη Απο τώρα κιόλας είναι κανείς υποχρεωμένος να βγάλει την έπανάσταση τού 1917 κάτω άπό τα βουνά τών σκουπιδιών οπού τήν έχουν θάψει Η ίδια η Έπανάσταση δικαίωσε τήν πολιτική τού μπολσεθικισμοϋ άνατρεχοντας στη μέθοδο τής εις ατοπον άπαγωγής Η στρατηγική τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στήν Κίνα εϊταν ενα γιγάντιο παιχνίδι τού «όποιος χάνει κερδίζει*». Πρέπει να διδάξουμε στη νεα γενιά τών έπαναστατών τήν άλφαβήτα τού μπολσεθικισμοϋ χρησιμοποιώντας τό κινέζικο άντίθετο πού άντιπαρατάσσεται στήν πείρα πού άποχτήθηκε τόν Όχτώθρη Η Κίνα εχει άπό μονή της μιά παγκόσμια σπουδαιότητα 'Αλλά ότι συμβαίνει σ αύτή τή χώρα άποφασίζει οχι μονάχα γιά τήν ίδια τήν τύχη της, άλλά και για τό μέλλον τής Κομμουνιστικής Διεθνούς μέ ολη τή σημασία αύτής τής λέξης Τό 6ο Συνέδριο όχι μονάχα δέν εκανε τόν σωστό άπολογισμό καί δέ φώτισε τά γεγονότα, άλλά, άντίθετο, καθαγίασε τά λάθη πού έγιναν καί τά συμπλήρωσε μέ ένα καινούργιο μπέρδεμα πού μπορεί νά δημιουργήσει γιά τό κινέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα μιά κατάσταση χωρίς διέξοδο γιά μιά όλόκληρη σειρά χρονιά Είναι φανερό πώς οί όμοβροντίες τών γρα­ φειοκρατικών άφορισμών δέ θά μπορέσουν νά μάς κλείσουν τό στόμα τήν ωρα μάλιστα πού παίζεται η τύχη τής παγκόσμιας έπανάστασης Κι έκεϊνοι πού μάς άφορίζουν είναι άκριθώς οί κύριοι υπευθυνοι γιά τις ήττες πού υποστήκαμε, καί γι αύτό φοβούνται τό φώς.

Στα πέντε τελευταία χρόνια κανένα Κόμμα δέν έχει ϋποφέρει τόσο σκληρά άπό τήν όπορτουνιστική διεύθυνση τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, οσο τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας. Στήν Κίνα έχουμε ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα (καί γι αυτόν άκριθώς τό λόγο, όδήγησε

81

σέ μιά καταστροφή) έφαρμογής μιας μενσεβίκικης πολιτικής σέ μιά έπαναστατική έποχή Κι άκόμα περισσότερο, ό μενσεβικισμός βρέθηκε νά διαθέτει τό μονοπώλιο, άφοϋ προστατευόταν ένάντια στή μπολσεβίκικη κριτική όπό τό κύρος τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς κι όπό τόν ύλικό μηχανισμό τής έξουσίας τών Σοβιέτ Η συρροή αϋτή τών περιστάσεων είναι μοναδική στό είδος της Αύτό είχε σάν άποτέλεσμα μιό έπανάσταση, όπό τις πιό μεγάλες σ ότι άφορά τις δυνατότητάς της, νά τήν σφετεριστεί ολοκληρωτικά η κινέζικη μπουρζουαζία. Νά τήν χρησιμοποιήσει γιά τήν ένίσχυσή της, άν καί σύμφωνα μ' όλα τά δεδόμενα πού διαθέτουμε, οί άστοί δέν είχαν κανένα λόγο νά ύπολογίζουν πάνω σ' αϋτήν. Τά δπορτουνιστικά λάθη δέν έχουν ούτε καί σήμερα έπανορθωθεί Ολόκληρη η πορεία τών συζητήσεων στό Συνέδριο, οί έκθέσεις τού Μπουχάριν καί τού Κουζίνεν. οι ομιλίες τών κινέζων κομμουνιστών, όλα αϋτά μαρτυρούν πώς ή πολιτική γραμμή πού άκολούθησε ή ηγεσία στήν Κίνα, όχι μονάχα ειταν λαθεμένη, άλλά καί παραμένει τέτια άκόμα καί σήμερα. ’Αφού πέρασε άπό τήν δπορτουνιστική πολιτική πού άσκοϋνταν άνοιχτά μέ τή μορφή τού συμφιλιωτισμοϋ (1924— 1927), έκανε, στό τέλος τού 1927, ένα άπότομο ζίγκ ζάγκ καταφεύγοντας σέ τυχοδιωχτισμούς. Ύστερα άπό τήν έξέγερση τής Καντώνας άπορρίπτει τόν πουτσισμό καί περνάει σέ μιά τρίτη φάση, τήν πιό στείρα, έπιχειρώντας νά συνδυάσει τά παλιά κίνητρα τού όπορτουνισμοϋ μ' ένα μή ένεργητικό ριζοσπαστισμό, καθαρής μορφής, πού στή χώρα μας, γιά μιά όρισμένη περίοδο είχε τό όνομα «τελεαιγραφ ιο μ ό ς » καί « ό τοο β ισ μ ός », καί πού άποτελεϊ τή χειρότερη ποικιλία τού ύπεραριστερισμοϋ. Τώρα, κάθε κινέζος κομμουνιστής δέν μπορεί πιά νά κάνει ούτε ένα βήμα μπροστά, χωρίς προηγούμενα νά έχει έχτιμήσει στήν πραγ­ ματική της άξια τήν όπορτουνιστική ήγεσία πού οδήγησε στή συν­ τριβή διαμέσου τριών σταδίων (Σαγκάη, Οϋ Τσάγκ, Καντώνα), καί χωρίς νά έχει πλήρως κατανοήσει τήν τεράστια ρωγμή πού προκάλεσαν αύτές οί ήττες σ' ολόκληρη τήν έσωτερική καί διεθνική κοι­ νωνική καί πολιτική κατάσταση τής Κίνας. Οί έργασίες τού Συνεδρίου έδειξαν πόσες χοντροκομμένες καί έπικίνδυνες αύταπάτες έπιζοϋν άκόμα στις άντιλήψεις τών κινέζων κομμουνιστών ήγετών. Υπερασπίζοντας τήν έξέγερση τής Καντώνας ένας άπό τούς κινέζους άντιπροσώπους άναφέρθηκε θριαμβευτικά στό γεγονός ότι ύστερα άπό τήν ήττα πού ύποστήκαμε σ αϋτή τήν πόλη, οί δυνάμεις τού Κόμματος όχι μονάχα δέν μειώθηκαν, άλλα καί μεγάλωσαν. Ά κόμα καί δώ, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά άπό τό θέατρο τών έπαναστατικών γεγονότων, φαίνεται άπίστευτο τό γεγο­ νός ότι μπόρεσε νά παρουσιαστεί σ' ενα παγκόσμιο συνέδριο μιά

82

πληροφορία τόσο τερατώδικη χωρίς νά ξεσηκώσει άμέσως ένα κύμα άγανάχτησης καί νά άναιρεθεΐ. Πληροφορούμαστε ώστόσο χάρη στίς παρατηρήσεις πού ένας άλλος όμιλητής έκανε πάνω σ ένα άλλο σημείο, πώς άν τά Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας κατάχτησε (γιά πολύν καιρό,) δεκάδες χιλιάδες καινούργια μέλη άνάμεσα ατούς άγρότες, άντίθετα εχασε τήν πλειοψηφία τών έργατών του. Τό άπειλητίκό αύτό προτσές, πού χαραχτηρίζει χωρίς πιθανότητα λάθους μιά όρισμένη φάση π α ρ α κ μ ή ς τού Κόμματος, περιγράφεται άπό τούς Κινέ­ ζους κομμουνιστές στό Συνέδριο σάν ένα σημάδι άνάπτυξης καί προόδου. 'Ακόμα κι όταν ή έπανάσταση βρίσκεται τσακισμένη στίς πόλεις καί στά πιό σημαντικά κέντρα τού έργατικοϋ καί άγροτικοϋ κινήματος, θά ύπάρχουν πάντα, καί μάλιστα σέ μιά άχανή χώρα όπως η Κίνα, παρθένες περιοχές, άκριθώς γιατί είναι καθυστερημένες, πού περιέχουν έπαναστατικές δυνάμεις πού δέν έχουν άκόμα άξιοποιηθει. Στίς άπομακρυσμένες περιφέρειες οί δονήσεις τού έπαναστατικού κύματος θά είναι γιά πολύ καιρό άκόμα αίσθητές. Χωρίς νά έχει κανείς άμεσα δεδομένα γιά τήν κατάσταση στίς μουσουλ­ μανικές νοτιοδυτικές κινέζικες περιφέρειες, είναι δύσκολο νά μι­ λήσει μέ άκρίθεια γιά τήν πιθανότητα ένός έπαναστατικοϋ άναβρασμού πού θά δημιουργηθεί έκεϊ στήν έπόμενη περίοδο. Ομως ολόκληρο τό παρελθόν τής Κίνας κάνει δυνατή αϋτή τήν πιθα­ νότητα Είναι ολοφάνερο πώς αύτό τό κίνημα δέ θά είναι παρά ένας άργοπορημένος άντίλαλος τών μαχών τής Σαγκάης, τού Χανκέου καί τής Καντώνας Υστερα άπό τήν άποφασιστική ήττα πού υπέστη ή έπανάσταση στίς πόλεις, τό Κόμμα μπορεί άκόμα γιά ένα ορισμένο χρονικό διάστημα νά άντλε'ι δεκάδες χιλιάδες καινούργια μέλη άπό τήν άγροτιά πού άφυπνίζεται. Τό γεγονός αύτό είναι σημαντικό σάν σημάδι— προάγγελος τών τεράστιων δυνατοτήτων τού μέλλοντος Μά στήν περίοδο πού έξετάζουμε δέν είναι παρά μιά μορφή διάλυσης καί έκκαθάρισης τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας γιατί τό Κόμμα αύτό χάνοντας τόν προλεταριακό του πυρήνα παύει νά άνταποκρίνεται στήν ιστορική του άποστολή. Μιά έποχή έπαναστατικής παρακμής, άπό τήν Ιδια τή φύση της, έγκυμονεί κινδύνους γιά ένα έπαναστατικό κόμμα. Στά 1852, ό ' Εγκελς έλεγε πώς ένα τέτιο κόμμα, πού έχει άφήσει νά τού ξεφύγει μιά έπαναστατική κατάσταση, ή πού έχει ϋποστεΤ σ' αύτήν μιά άποφασιστική ήττα, άναπόφευχτα έξαφανίζεται άπό τή σκηνή γιά μιά ορισμένη ιστορική περίοδο. Ή άντεπαναστατική έποχή χτυπάει τό ίδιο σκληρά ένα έπαναστατικό κόμμα, όσο καί ή συντριβή τής έπανάστασης πού προέρχεται όχι άπό μιά δυσμενή σχέση δυνάμεων, άλλά άπό ολοφάνερα κι άναμφισθήτητα λάθη τής ήγεσίας, όπως άκριθώς εγινε στήν περίπτωση τής Κίνας. Προσθέστε σ' όλα αύτά τό

ΕΠΑΓΟΓΗ

83

νεαρό τής ηλικίας τού κινέζικου Κόμματος, τήν άπουσία άπό τίς γραμμές του άτσαλωμένων στελεχών καί Ισχυρών παραδόσεων, προσθέστε τέλος τίς άλλαγές πού μέ έλαφρότητα έγιναν στήν ηγε­ σία του, πού καί κεΐ, όπως παντού, μεταμορφώθηκε σέ υπεύθυνος διαχειριστής έξιλεώνοντας τά λάθη τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ό λα αυτά στό σύνολό τους δημιουργούν συνθήκες πραγματικά θανάσιμες γιά τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας στήν άντεπαναστατική έποχή πού ή διάρκειά της δέν μπορεί νά καθοριστεί άπό τά πρίν. Μονάχα άν θέσουμε καθαρά καί μέ θάρρος όλα τά βασικά ζητή­ ματα τού χτές καί τού σήμερα μπορούμε νά προφυλάξουμε τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας άπό τήν καταστροφή γιά τήν όποια μιλούσε ό "Εγκελς, μ' άλλα λόγια άπό τήν πολιτική διάλυση γιά μιά όρισμένη περίοδο. “Εχουμε έξετάσει τόν ταξικό δυναμισμό τής κινέζικης έπανάστασης σ ' ένα είδικό κεφάλαιο τής κριτικής στήν όποια ύποθάλαμε τίς βασικές θέσεις τού Σχεδίου Προγράμματος τής Κομμουνι­ στικής Διεθνούς. Σήμερα δέ βλέπουμε τήν άνάγκη νά προσθέσουμε ότιδήποτε άλλο σ' αυτό τό κεφάλαιο, καί γιά ένα λόγο παραπάνω, νά τού κάνουμε μιά όποιαδήποτε μετατροπή. 'Εκεί φτάσαμε στό συμ­ πέρασμα πώς ή κατοπινή άνάπτυξη τής κινέζικης έπανάστασης δέν μπορεί νά συντελεστεΐ παρά μόνο κάτω άπό τό σχήμα τής πάλης τού κινέζικου προλεταριάτου, πού συμπαρασύρει έκατοντάδες έκατομμύρια φτωχούς χωρικούς στήν κατάχτηση τής έξουσίας. Η λύση τών βασικών άστικών καί δημοκρατικών προβλημάτων στήν Κίνα καταλήγει κατευθείαν στή διχτατορία τού προλεταριάτου. Τό νά άντιθέτουμε στήν τελευταία τή δημοκρατική διχτατορία τών έργατών καί άγροτών, είναι σάν νά καταπιανόμαστε μέ μιά άντιδραστική προσπάθεια έπιδιώκοντας νά σύρουμε τήν έπανάσταση πρός τά πίσω, σέ στάδια πού ήδη έχουν διανυθεϊ άπό τό συνασπισμό τού Κουομιτάγκ. Ή γενική αϋτή πολιτική διάγνωση πού περιέχει τή στρα­ τηγική γραμμή τού έπόμενου σταδίου τής κινέζικης έπανάστασης, ή πιό συγκεκριμένα τής μελλοντικής τρίτης κινέζικης έπανάστασης. δέν καταργεί ώστόσο τά προβλήματα τής σημερινής καί αύριανής ταχτικής.

1. Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΚΑΝΤΩΝΑΣ Τό Νοέμβρη τού 1927, ή Ολομέλεια τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας άποφάσιζε ότι«Ο/ άντικειμενικές συνθήκες πού ύπάρχουν σήμερα στήν Κίνα είναι τέτιες πού ή διάρκεια μιας άμεσης έπαναστατικής κατάστασης θά μετριέται δχι σέ βδομάδες ή σέ μήνες, άλλά σέ πολλά χρόνια Ή κινέζικη έπανάσταση έχει έναν παρατεταμένο χαραχτήρα, κι άντίθετα δέν έχει διακοπές. Από τήν άποψη τού χαραχτήρα της είναι αυτό πού ό Μάρξ άποκαλούσε διαρκής έπανάσταση *>. Αύτό είναι σωστό, "Αν τό κατανοήσει κανείς αιτιολογώντας το, είναι σ ω σ τό. Μά πρέπει νά τό κατανοήσει κανείς όπως ό Μάρξ κι όχι όπως ό

Λομιναντζέ. Ό Μπουχάριν, πού ξεσκέπασε τόν τελευταίο άκριθώς γιατί χρησιμοποίησε αύτή τή διατύπωση, δέ βρισκόταν πιό κοντά στόν Μάρξ άπ' όσο ό συγγραφέας τών παραπάνω γραμμών. Στήν καπιταλιστική κοινωνία κάθε άληθινή έπανάσταση, προπαντός όταν αύτή ξεσπάει σέ μιά μεγάλη χώρα καί ειδικότερα σήμερα, στήν Ιμπε­ ριαλιστική έποχή, έχει τήν τάση νά μετασχηματίζεται σέ διαρκή έπανάσταση, μέ άλλα λόγια νά μή σταματάει σέ κανένα άπό τά έπίπεδα στά οποία άνυψώνεται, νά μήν περιορίζεται στά έθνικά όρια, άλλά νά έπεχτείνεται καί νά βαθαίνει μέχρι τήν πλήρη μεταμόρφωση τής κοινωνίας, μέχρι τήν όριστική κατάλυση τών ταξικών διακρίσεων καί, κατά συνέπεια, μέχρι τήν πλήρη καί τελική έξάλειψη τής ίδιας τής δυνατότητας καινούργιων έπαναστάσεων. Σ' αύτό άκριθώς συνίσταται ή μαρξιστική άντίληψη γιά τήν προλεταριακή έπανάσταση, καί σ' αύτό διαφέρει άπό τήν άστική έπανάσταση πού περιορίζεται τόσο άπό τήν έθνική της έχταση όσο κι άπό τούς είδικούς άντικειμενικούς στόχους της. Ή κινέζικη έπανάσταση έμπεριέχει τάσεις νά γίνει διαρκής στά ποσοστό πού περιέχει τή δυνατότητα τής κατάχτησης τής έξουσίας άπό τό προλεταριάτο. Τό νά μιλάς χωρίς αύτό κι έξω άπ' αύτό γιά διαρκή έπανάσταση είναι σάν νά προσπαθείς νά γεμίσεις τό πυθάρι τών Δαναΐδων. Μονάχα τό προλεταριάτο, άφοϋ θά έχει καταλάβει τήν κρατική έξουσία καί θά τήν έχει μεταμορφώ­ σει σέ όργανό πάλης ένάντια σ' όλες τις μορφές καταπίεσης καί

85

έκμετάλλευσης, τόσο στό έσωτερικό τής χώρας όσο καί εξω άπό τά σύνορά της, θά καταχτήσει μ' αυτό τή δυνατότητα νά έξασφαλισει γιά τήν έπανάσταση ένα διαρκή χαραχτήρα, μέ άλλα λόγια, νά τήν οδηγήσει μέχρι τήν οίκοδόμηση μιας ολοκληρωμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας. Κατά συνέπεια ένας άναγκαϊος όρος γιά νά γίνει αύτο είναι νά διεξάγει μιά πολιτική προετοιμασίας τού προλεταριάτου γιά νά καταλάβει τήν κατάλληλη στιγμή τήν έξουσία. Ό Λομιναντζέ δμως έχει μεταβάλλει τή δυνατότητα μιάς διαρκούς άνάπτυξης τής έπανάστασης (μέ τόν όρο ότι ή κομμουνιστική πολιτική θά είναι σωστή) σέ μιά σχολαστικιστική φόρμουλα πού έγγυάται διαμιάς καί άμετάκλητα τήν έπαναστατική κατάσταση «γιά π ο λ λ ά χ ρ ό ν ια » Ο διαρκής χαραχτήρας τής έπανάστασης γίνεται έτσι ένας νόμος πού τοποθετείται πάνω άπό τήν ιστορία, πού είναι άνεξάρτητος άπό τήν πολιτική τής ήγεσίας καί τήν ύλική άνάπτυξη τών έπαναστατικών γεγονότων. Ό π ω ς πάντα σέ τέτιες περιπτώσεις, οί Λομιναντζέ καί Σία δέν άποφάσισαν νά άνακοινώσουν τή μεταφυσική φόρμουλά τους σχετικά μέ τόν διαρκή χαραχτήρα, παρά άφού η πολιτική ήγεσία Στάλιν— Μπουχάριν— Τσέν Ντού-Σιού— Τάν Πίν-Σιάν είχε σαμποτάρει οϋσιαστικά τήν έπαναστατική κατάσταση Ά φ ο ύ έξασφάλισε τή διάρκεια τής έπανάστασης γιά πολλά χρόνια, ή Ολομέλεια τής Κεντρικής 'Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμμα­ τος Κίνας, χωρίς νά έχει πιά καμιά άμφιβολία, έβγαλε άπό τή φόρ­ μουλα ευνοϊκούς όρους γιά τήν έξέγερση «...Όχι μονάχα δέν έχει έξαντληθεϊ ή δύναμη τού έπαναστατικού κινήματος τών έργαζομένων μαζών τής Κίνας, άλλά τώρα μόλις άρχίζει νά έκδηλώνεται σέ μιά καινούργια άνάπτυξη τής έπαναστστικής πάλης. Ολα αύτά ύποχρεώνουν τήν Ολομέλεια τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνι­ στικού Κόμματος Κίνας νά άναγνωρίαει πώς ύπαρχει σήμερα (Νοέμβρης 1927) σ' όλόκληρη τήν Κίνα μιά άμεσα έπαναστατική κατάσταση» Ή έξέγερση τής καντώνας έβγαινε άπό μιά παρόμοια έχτίμηση τής κατάστασης μ' έναν τρόπο άναπόφευχτο. Ά ν πραγματικά ύπήρχε μιά έπαναστατική κατάσταση, τό ίδιο τό γεγονός τής ήττας τής Καντώνας δέν θά εΐταν παρά ένα έπιμέρους έπεισόδιο κι όπως καί νά ναι δέ θά είχε μετατρέψει τήν έξέγερση αϋτής τής πόλης σ ενα τυχοδιωχτισμό. 'Ακόμα καί μπροστά σέ δύσκολες συνθήκες γιά τήν έξέγερση στήν ίδια τήν Καντώνα ή τά περίχωρά της, η ήγεσία, γιά νά διασκορπίσει, κι έτσι νά άδυνατίσει, τίς δυνάμεις τού έχθροϋ καί νά διευκολύνει τό θρίαμβο τής έπανάστασης στίς άλλες περιοχές τής χώρας, είχε καθήκον νά κάνει κάθετί τό άναγκαϊο γιά νά πραγμα­ τοποιήσει όσο τό δυνατό πιό γρήγορα τήν έξέγερση.

Όμως, υστέρα οχι άπό «πολλά χρόνια· άλλά άπό λίγους μήνες, χρειάστηκε νά ομολογήσει πώς ή πολιτική κατάσταση παράκμασε άπότομα, κι αυτό πριν άπό τήν έξέγερση τής Καντώνας. Οι περιοχές τού Χό Λούν καί τού Γιέ Τίν έξελίσσονταν κιόλας σέ ένα περιβάλλον παρακμής τής έπανάστασης. άφοϋ οι έργάτες έγκατάλειπαν τήν έπανάσταση. κι ένισχύονταν οί κεντρόφυγες τάσεις. Αυτά δέν είναι καθόλου άντίθετα μέ τήν ύπαρξη άγροτικών κινημάτων στις διάφο­ ρες έπαρχίες. Ετσι γίνεται πάντα. "Ας άναρωτηθοϋν λοιπόν οι κινέζοι κομμουνιστές τώρα θά είχαν μήπως τολμήσει νά προσδιορίσουν γιά τό Δεκέμβρη τήν έξέγερση τής Καντώνας άν είχαν προηγούμενα καταλάβει πώς γιά τή δοσμένη περίοδο οί βασικές δυνάμεις τής έπανάστασης είχαν έξαντληθεϊ, καί ότι είχε άρχίσει η μεγάλη παρακμή τής έπανάστασης. Είναι φανερό πώς άν είχαν καταλάβει τήν κατάλληλη στιγμή τή ριζική αυτή άναδίπλωση τής κατάστασης, σέ καμιά περίπτωση δέ θά είχαν θέσει στήν ήμερήσια διάταξη τήν έκκληση γιά ένοπλη έξέγερση στήν Καντώνα. Ό μοναδικός τρόπος νά έξηγήσουμε τήν πολιτική τής ήγεσίας, πού προσδιόρισε καί πραγματοποίησε αυτή τήν έξέγερση, είναι ότι δ έ ν ε ίχ ε κ α τ α λ ά β ε ι τ ή ν έ ν ν ο ι α καί τίς συνέπειες τών ηττών τής Σαγκάης καί τού Χουπέ. Δέν μπορεί κανείς νά δόσει σ’ αϋτό καμιά άλλη έξήγηση. Μά τό γεγονός οτι δέν άντιλήφθηκε τήν άλλαγή μπορεί άκόμα λιγότερο νά δικαιολογήσει τήν ήγεσία τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς άφού η ‘Αντιπολίτευση τήν είχε έγκαιρα καλέσει σέ έπιφυλακή ένάντια στή νέα κατάσταση καί τούς καινούργιους κινδύνους Γι αύτό άκριβώς τό γεγονός κατηγορήθηκε άπό τούς ήλίθιους καί συκοφάντες γιά λικβινταρισμό. Η άπόφαση τού 6ου Συνεδρίου βεβαιώνει πώς ή άνεπαρκής άντίσταση πού προβλήθηκε στίς «πο υτσ ισ τικές δ ια θ έ σ ε ις » όδήγησε στις άκαρπες έξεγέρσεις τού Χουνάν, τού Χουπέ, κλπ. Τί νά σημαίνει τάχα ή έκφραση «πουτ σ ισ τ ικ έ ς δ ια θ έ σ ε ις *>; Οί κινέζοι κομμουνιστές υπολόγιζαν σταθερά στίς ντιρεχτίβες τών Στάλιν— Μπουχάριν πώς η κατάσταση στήν Κίνα είναι άμεσα έπαναστατική κι ότι οί έπιμέρους έξεγέρσεις έχουν όλες τή δυνατότητα νά πετύχουν καί νά έπεχταθούν μέχρι νά γίνουν γενική έξέγερση. Έτσι τό ξέσπασμα αύτών τών πραξικοπημάτων εϊταν τό άποτέλεσμα μιάς λαθεμένης έχτίμησης τής κατάστασης στήν οποία βρισκόταν ή Κίνα τό δεύτερο έξάμηνο τού 1927 υστέρα άπό τίς ήττες πού είχε ύποστεί. Στή Μόσχα μπορούσε κανείς νά φλυαρεί γιά τήν «ά μ εσα έπανα­ στατική κα τά σ τα σ η *>, νά κατηγορεί τούς άντιπολιτευόμενους γιά λικβινταριστές. καί παράλληλα νά παίρνει τά μέτρα του γιά τό μέλλον (προπαντός μετά τήν Καντωνα) έκφράζοντας έπιφυλάξεις πάνω στό

87

θέμα τού «πο υτσ ισμ ού ». Μά στό θέατρο τών γεγονότων, στήν ίδια τήν Κίνα, κάθε έντιμος έπαναστάτης είχε καθήκον νά κάνει άπό τή μεριά του κάθετί πού μπορούσε, γιά νά έπισπεύσει τήν έξέγερση, άφού ή Κομμουνιστική Διεθνής είχε δηλώσει πώς η γενική κατά­ σταση εΐταν ευνοϊκή γιά μιά έξέγερση σέ έθνική κλίμακα. Σ αύτό άκριθώς τό ζήτημα τό καθεστώς τής διπροσωπίας έκδηλώνει τόν σκόπιμα έγκληματικό χαραχτήρα του Ταυτόχρονα ή άπόφαση τού Συνεδρίου γράφει «Τό Συνέδριο ύπολογίζει πώς είναι τελείως έσφαλμένο νά προσπαθούμε νά χαραχτηρίσουμε τήν έξέγερση τής Καντώνας σόν πού τς Αυτή εΐταν μιά ήρωική μάχη όπισθοφυλακής(,) τού κινέζικου προλεταριάτου πού δόθηκε στήν περίο δο πού πάει νά κλείσει, τής κινέζικης έπανάστάσης Παρά τά χοντροκομμένα σφάλματα πού διέπραξε η ήγεσία, ή έξέγερση αυτή θά παραμείνει τό λάβαρο τής καινούργιας σοβιετικής φάσης τής έπανάστασης». Έ δώ ή σύγχυση φτάνει στό άποκορύφωμά της Ο ηρωισμός τού προλεταριάτου τής Καντώνας παρουσιάζεται με τη μορφή τού προ­ πετάσματος πού καλύπτει τή σφαλερή ηγεσία οχι τής Καντώνας (τήν όποια ή άπόφαση έγκαταλείπει τελείως), άλλά τήν ηγεσία τής Μό­ σχας πού τήν προηγούμενη άκόμα μιλούσε όχι γιά «μ άχη όπ ισ θ ο φ υ λ α κ ή ς » , άλλά γιά τήν άνατροπή τής κυβέρνησης τού Κουομιτάγκ. Γιατί ύ σ τ ε ρ α άπό τό πείραμα τής Καντώνας ή έκκληση γιά έξέ­ γερση καταγγέλθηκε σάν πουτσισμός, Γιατί χάρη σ αύτό τό πείραμα έπιβεβαιώ θηκε πόσο άκαιρη εΐταν ή έξέγερση Η ήγεσία τής Κομ­ μουνιστικής Διεθνούς είχε άνάγκη άπό ένα καινούργιο μάθημα, ένα πείραμα γιά νά άνακαλύψει αύτό πού φαινόταν ήδη πολύ καθαρά καί χωρίς αύτό. Δέ νομίζουν πώς τά συμπληρωματικά αύτά μαθήματα γιά καθυστερημένους, πού δόθηκαν στήν πράξη, κοστίζουν πάρα πολύ άκριβά στό προλεταριάτο; Ό Λομιναντζέ, ένα άπό τά παιδιά θαύματα τής έπαναστατικής στρατηγικής, όρκιζόταν στό 16ο Συνέδριο τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος τής ΕΣΣΔ πώς ή έξέγερση τής Καντώνας εΐταν άναγκαία, σωστή καί σωτήρια, άκριβώς γιατί έγκαινίαζε μιά έποχή άμεσης πάλης τών έργατών καί άγροτών γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας. "Ολοι εΐταν σύμφωνοι μαζί του. Στό 6ο Συνέδριο ό Λομιναντζέ άναγνώρισε πώς ή έξέγερση δέν έγκαινίαζε μιά έποχή θριάμβων, άλλά έκλεινε μιά έποχή γεμάτη ήττες Ωστόσο, ύπολόγιζαν αϋτή τήν έξέγερση σάν άναγκαία, σωστή καί σωτήρια όπως καί προηγούμενα. "Αλλαξαν μονάχα τό όνομά της. Ά π ό σύγκρουση άνάμεσα στις πρωτοπορίες τών δυνάμεων πού βρίσκονται στό προσκήνιο τήν

έχουν κάνει «μ ά χ η ό π ισ θ ο φ υ λ α κ ή ς ». Όλα τά άλλα παραμένουν όπως καί στό παρελθόν. Ή προσπάθεια νά ξεφύγουν άπό τήν κριτική τής Αντιπολίτευσης άχυρωμένοι πίσω άπό τόν ήρωισμό τών έργατών τής Καντώνας, έχει τόση άξια όση άς πούμε άξια είχε η προσπάθεια τού στρατηγού Ρένενκαμπφ πού δοκίμασε νά όχυρωθεϊ πίσω άπό τόν ηρωισμό τών ρώσων στρατιωτών πού έπνιξε μέ τή στρατηγική του στά ελη τής Μαντζουρίας. Οί προλετάριοι τής Καντώνας χωρίς νά έχουν κάνει λάθη είναι ύπεύθυνοι μονάχα γιά τήν ύπερθολική έμπιστοσύνη τους πρός τήν ήγεσία. Ή ήγεσία τους είναι ύπεύθυνη γιατί εδειξε τυφλή έμπιστοσύνη στήν ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς πού συνδύαζε τήν πολιτική τύφλωση μέ τόν τυχοδιωχτισμό. Είναι ριζικά λαθεμένο νά συγκρίνουμε τήν έξέγερση τής Καντώνας τού 1927 μέ τήν έξέγερση τής Μόσχας τού 1905. Ολόκληρο τό 1905 τό ρώσικο προλεταριάτο άνέθαινε ένα ένα τά σκαλιά, άποσπώντας παραχωρήσεις άπό τόν έχθρό, σπέρνοντας τήν άποσύνθεση στις τάξεις του. συγκεντρώνοντας γύρω άπό τήν πρωτοπορία του ολοένα καί μεγαλύτερες λαϊκές μάζες. Ή άπεργία τού Όχτώβρη 1905 εϊταν μιά τεράστια νίκη πού είχε παγκόσμια ιστορική σημασία. Τό ρώσικο προλεταριάτο είχε τό δικό του Κόμμα πού δέν εϊταν ύποταγμένο σέ καμιά άστική ή μικροαστική πειθαρχία. Ή ίδια ή άξια, ή άδιαλλαξία, τό έπιθετικό πνεύμα τού Κόμματος, όλα άναπτύσσονταν άπό τό ένα στάδιο στό άλλο. Τό ρώσικο προλεταριάτο είχε συγκροτήσει Σοβιέτ σέ δεκάδες πόλεις, κι όχι τήν προηγουμένη τής έξέγερσης, άλλά στό προτσές μιάς μαζικής άπεργιακής πάλης. Τό Κόμμα άποκατάστησε διαμέσου τών Σοβιέτ δεσμούς μέ τεράστιες μάζες, έλεγχε τό σφυγμό τής έπαναστατικής διάθεσής τους, τις κινητοποιούσε Ή τσαρική κυβέρνηση βλέποντας πώς κάθε μέρα έφερνε μιά άλλαγή στις σχέσεις τών δυνάμεων πρός όφελος τής έπανάστασης, πέρασε στήν άντεπίθεση καί έτσι παρεμπόδισε τήν έπαναστατική ήγεσία νά κερδίσει χρόνο ώστε νά συνεχίσει νά κινητοποιεί τίς δυνάμεις της. Μέσα σ αύτές τίς συνθήκες, ή ήγεσία μπορούσε καί όφειλε νά τά παίξει ολα γιά όλα γιά νά έξακριθώσει στήν πράξη σέ ποιά κατά­ σταση βρισκόταν ό τελευταίος άποφασιστικός συντελεστής- ό στρατός. Τέτια εϊταν ή έννοια τής έξέγερσης τού Δεκέμβρη 1905. Στήν Κίνα τά γεγονότα άναπτύχθηκαν άκολουθώντας ένα δρόμο διαμετρικά άντίθετο. ΤΗ σταλινική πολιτική τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας εϊταν μιά σειρά συνθηκολογήσεων άπέναντι στήν μπουρζουαζία πού συνήθισαν τούς έργάτες νά ύποφέρουν υπομονε­ τικά τό ζυγό τού Κουομιτάγκ. Τό Μάρτη τού 1926 τό Κόμμα συν­ θηκολόγησε μπροστά στόν Τσάγκ Κάι-Σέκ. Σταθεροποίησε τήν κατά­ σταση τού Τσάγκ Κάι-Σέκ άδυνατίζοντας τή δική του. Εξέθεσε τό

ΗΛΙΑΚΗ! ΕΠΑΜΑΠΑΙΗ ΜΙ Η ΕΞΒΊΠΗ ΤΗ! ΚΑΙΓΟΜΑΙ

λάβαρο τού μαρξισμού. Μεταμορφώθηκε ο ενα δεύτερο όργανό τής άστικής ηγεσίας. Τό Κόμμα περιέστειλε τό άγροτικό κίνημα και τις έργατικές άπεργίες έφαρμόζοντας τις ντιρεχτίθες τής Εχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς γιά το μπλοκ τών τεσσά­ ρων τάξεων. Άρνήθ ηκε νά όργανώσει Σοβιέτ γιά να μήν άναστατώσει τήν κατάσταση στα μετόπισθεν τών κινεζων στρατηγών Παράδοσε έτσι τούς έργάτες τής Σαγκάης χειροπόδαρα δεμένους στόν Τσάγκ Κάι-Σέκ. Υστερα άπό τή συντριβή τής Σαγκάης το Κόμμα άκολουθώντας τις ντιρεχτίθες τής Εχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έναπόθεσε κάθε έλπίδα του στήν άριστερά τού Κουομιτάγκ, στό λεγόμενο «κέντρο τής αγροτικής έπα νάσ τασ ης». Οι κομμουνιστές μπήκαν στήν κυβέρνηση τού Ού Τσάγκ πού εϊταν τό φρένο τής άπεργιακής πάλης καί τών άγροτικών έξεγέρσεων. "Ετσι προετοίμασαν μιά νέα καταστροφή τών έπαναστατικών μαζών άκόμα πιό φοβερή. Υστερα άπ ολα αύτά δόθηκε μιά ντιρεχτίθα διαποτισμένη πέρα γιά πέρα άπό τυχοδιωχτισμό πού πρό­ σταζε νά προσανατολιστούν έπειγόντως πρός τήν έξέγερση Ά π αύτήν γεννήθηκε άρχικά ο τυχοδιωχτισμός τού Χό Λούν καί τού Γιέ Τίν, κι υστέρα ό άκόμα πιό όδυνηρός τυχοδιωχτισμός τού πραξικο­ πήματος τής Καντώνας. Οχι, ολα αύτά δέ μοιάζουν καθόλου μέ τήν έξέγερση τού Δεκέμ­ βρη τού 1905 "Αν ένας όπορτουνιστής χαραχτηρίζει τά γεγονότα τής Καντώνας τυχοδιωχτισμό τό κάνει γιατί αύτά εϊταν μιά έξέγερση. Αν ένας μπολσεβίκος χρησιμοποιεί τό ίδιο όνομα γι αύτά τά γεγονότα είναι γιατί αύτά εϊταν μιά άκαιρη έξέγερση. Δέν είναι καθόλου τυχαίο πού μιά γερμανική παροιμία βεβαιώνει πώς όταν δυό άνθρωποι λένε τό ίδιο πράγμα αύτό δέ σημαίνει πώς έννοούν τό ίδιο πράγμα Οί ύπάλληλοι άλά Τέλμαν μπορούν νά συνεχίζουν νά έξιστοροϋν στούς γερμανούς κομμουνιστές «τήν άποστασια" τής 'Αντιπολίτευσης στό θέμα τής κινέζικης έπανάστασης 'Εμείς έχουμε καθήκον νά μάθου­ με στούς κομμουνιστές τής Γερμανίας νά γυρνούν τήν πλάτη στούς διάφορους Τέλμαν. Βασικά τό ζήτημα τής έχτίμησης τής έξέγερσης τής Καντώνας είναι τό ζήτημα τών διδαγμάτων πού εθγαλε τό 3ο Συνέδριο, μέ άλλα λόγια ένα μάθημα πού τό γερμανικό προλετα­ ριάτο τό πλήρωσε μέ τό κεφάλι του Τό Μάρτη τού 1921 τό Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας, στηριγμέ­ νο σέ μιά ένεργητική μειοψηφία τού προλεταριάτου, έπιχείρησε να ξεκινήσει μιά έξέγερση μπροστά σέ μιά παθητικότητα τής πλειοψηφίας τού προλεταριάτου πού εϊταν κουρασμένο, δύσπιστο, σέ άναμονή, ύστερα άπ' όλες τις προηγούμενες ήττες Εκείνοι πού κατεϋθυναν τότε αϋτή τήν προσπάθεια άναγκάστηκαν έπίσης νά

90

ταμπουρωθοϋν πίσω άπο τόν ηρωισμό πού έδειξαν οι έργάτες στις μάχες τού Μάρτη Τό 3ο Συνέδριο όμως δέν τούς συγχάρηκε γι, αυ­ τή τους τήν προσπάθεια, άλλά καταδίκασε τό τυχοδιωχτικό πνεύμα τής ηγεσίας. Ποιά εϊταν τότε ή έχτίμησή μας γιά τά γεγονότα τού Μάρτη, «Ή ουσία τους, γράφαμε, συνοψίζεται ατό γεγονός οτι τό νεαρό Κομμού νιστικό Κόμμα, τρομαγμένο άπό τήν καταφανή πτώση τού έργατικοϋ κινή­ ματος, εκανε μια άπελπιαμένη προσπάθεια νά έκμεταλλευτεί τήν έπέμβαση ενός άπο τά πιό δραστήρια άποσπάσματα τού προλεταριάτου γιά νά -ηλεκ­ τρίσει» τήν έργατική τάξη καί νά όδηγήαει άν είταν δυνατό τά πράγματα μέχρι τήν άποφασιστική μάχη», (Λ. Τρότσκι «Πέντε Χρόνια τής Κομμου­

νιστικής Διεθνούς», σελ 333) Ο Τέλμαν δεν κατάλαβε τίποτε άπ όλα αϋτά. Ά π ό τόν 'Ιούλη τού 1923 άπαιτούσαμε γιά μεγάλη έκπληξη τής Κλάρα Τσέτκιν, τού Βάρσκι κι άλλων παλιών άξιοσέβαστων άλλά άδιόρθωτων σοσιαλδημοκρατών, νά καθοριστεί η ήμερομηνία τής έξέγερσης στή Γερμανία. Στίς άρχές λοιπόν τού 1924, όταν η Τσέτκιν δήλωνε πώς τότε άντιμετώπιζε μέ πολύ «περισσότερη αίσιοδοξία» τήν πιθανότητα μιάς έξέγερσης παρά στή διάρκεια τού περασμένου χρόνου, δέν μπορούσαμε παρά νά σηκώσουμε τούς ώμους. -Μ ιά στοιχειώδης άλήθεια τού μαρξισμού λέει πώς ή ταχτική τού σοσιαλι­ στικού προλεταριάτου δέν μπορεί νά είναι ή ίδια μπροστά σέ μιά έπαναστατική κατάσταση, κι όταν αύτή ή κατάσταση δέν υπάρχει πιά», (Ν Λένιν

«Απαντα», Τόμ 15ος, σελ 499). ' Ολος ο κόσμος σήμερα άποδέχεται στά λόγια τό άλφαβήτα αυτό τού μαρξισμού, μά πόσο μακριά είναι άκόμα άπό τό νά τό έφαρμόσουν στήν πράξη1 Δέν πρόκειται γιά τό τί όφείλουν νά κάνουν οί κομμουνιστές όταν οι μάζες έπαναστατοϋν μ έ δ ι κ ή τ ο υ ς π ρ ω τ ο β ο υ λ ία . Αυτό είναι ένα είδικό ζήτημα. ' Οταν οι μάζες όρθώνονται οί κομμουνιστές όφείλουν νά είναι μαζί τους, όργανώνοντας καί έκπαιδεύοντάς τες. Μά τό ζήτημα τίθεται άλλιώτικα τί έκανε ή ήγεσία καί τί θάάφειλε νά κάνει τίς βδομάδες καί τούς μήνες πού άμεσα προηγήθηκαν άπό τήν έξέγερση τής Καντώνας; Η ήγεσία είχε καθήκον νά έξηγήαει στούς έπαναστάτες έργάτες πώς ύστερα άπό τίς ήττες, πού όφείλονταν σέ μιά λαθεμένη πολιτική, ή σχέση τών δυνάμεων είχε τελείως άλλάξει πρός όφελος τής μπουρζουαζίας. Οί μεγάλες έργατικές μάζες πού είχαν διεξάγει τεράστιους άγώνες, κλονισμένες άπό τήν πορεία τών

συγκρούσεων, έγκαταλείπανε τό πεδίο τής μάχης Είναι παράλογο νά πιστεύουμε πώς μπορούμε νά προχωρήσουμε σέ μιά άγροτική έξέγερση όταν οι προλεταριακές μάζες βρίσκονται σέ ύποχώρηση Πρέπει νά άνασυνταχτούμε, νά διεξάγουμε άμυντικούς άγώνες, άποφεύγοντας τή γενική μάχη, άφού είναι έξώφθαλμο πώς μιά τέτια μάχη δέν έχει καμιά έλπίδα έπιτυχίας "Αν, π α ρ ά κ ι έ ν ά ν τ ια στήν προσπάθειά μας διαφώτισης καί έκπαίδευσης οί μάζες τής Καντώνας ξεσηκώνονταν (πράγμα πού είναι έλάχιστα πιθανό) οί κομμουνιστές θά όφειλαν νά τεθούν έπικεφαλής τους. Συνέβη όμως άκριβώς τό άντίθετο. Βασισμένοι σέ μιά λαθεμένη έχτίμηση ολόκληρης τής κατάστασης είχαν άπό τά πριν έπιβάλλει, συνειδητά καί προμελετημένα, τήν έξέγερση. Ενα άπό τά άποσπάσματα τού προλεταριάτου σύρθηκε σέ μιά πάλη, πού εϊταν ολοφάνερο πώς δέν παρουσίαζε καμιά έλπίδα έπιτυχίας, διευκολύνοντας τόν έχθρό νά έκμηδενίσει τήν πρωτοπορία τής έργατικής τάξης Τό νά μήν τό λέμε αυτό άνοιχτά είναι σάν νά έξαπατοϋμε τούς κινέζους έργάτες καί νά προετοιμάζουμε καινούργιες ήττες. Τό 6ο Συνέδριο δέν τό είπε Μήπως όλα αύτά σημαίνουν οτι ή έξέγερση τής Καντώνας ο έ ν π α ρ ά έ ν α ς τ υ χ ο δ ιω χ τ ι α μ ό ς , πού δέν έπιδέχεται παρά ένα μονάχα συμπέρασμα, ότι δηλαδή η ήγεσία εϊταν έντελώς άνίκανη, "Οχι, δέν είναι τέτιο τό νόημα τής κριτικής μας. Ή έξέγερση τής Καντώνας έχει άποδείξει ότι κι ύστερα άπό τίς μεγάλες αυτές ήττες, μέσα σέ μιά καταφανή πτώση τής έπανάστασης, άκόμα καί στή μή βιομηχανική Καντώνα μέ τίς μικροαστικές παραδόσεις τού σουνγιατσενισμοϋ, τό προλεταριάτο στάθηκε ικανό νά έξεγερθεϊ, νά παλέψει ηρωικά καί νά καταχτήσει την έξουσία. Αύτά είναι ένα γεγονός τεράστιας σημασίας. Δείχνει ξανά πόσο σημαντικό είναι τό είδικό βάρος τού προλεταριάτου, πόσο μεγάλος είναι ό πολιτικός ρόλος πού ένδεχομένως μπορεί νά παίξει, άκόμα κι όταν η έργατική τάξη είναι σχετικά άδύνατη, άριθμητικά, σέ μιά χώρα ιστορικά καθυ­ στερημένη κι όπου ή πλειοψηφία τού πληθυσμού άποτελεϊται άπό άγρότες καί διασκορπισμένους μικροαστούς. Τό γεγονός αύτό, γιά άλλη μιά φορά, ύστερα άπό τό 1905 καί τό 1917, έκμηδενίζει τούς φιλισταίους τύπου Κουζίνεν, Μαρτίνοφ καί συντροφιά, πού μάς δι­ δάσκουν πώς δέν μπορεί κανείς ούτε στό όνειρό του νά μιλήσει γιά διχτατορία τού προλεταριάτου στήν «άγροτική» Κίνα Παρόλα αύτά, οί Μαρτίνοφ καί οί Κουζίνεν είναι σήμερα οι καθημερινοί έμπνευστές τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. ε ϊτ ο ν

Ή έξέγερση τής Καντώνας έχει παράλληλα άποδείξει ότι στήν άποφασιστική στιγμή τό προλεταριάτο δέν μπόρεσε νά βρει άκόμα καί στή μικροαστική πρωτεύουσα τού σουνγιατσενισμοϋ ούτε ένα

92

μονάχα πολιτικό σύμμαχο πού νά έχει μιά συγκεκριμένη μορφή, ούτε άνάμεσα στά λείψανα τής άριστεράς ή τής άκρας άριστεράς τού Κουομιτάγκ. Αυτό πάει νά πει πώς τό ζωτικής σημασίας καθήκον γιά τήν έγκαθίδρυση μιας συμμαχίας άνάμεσα ατούς έργάτες καί φτωχούς χωρικούς στήν Κίνα πέφτει άποκλειστικά καί άμεσα πάνω στά Κομμουνιστικό Κόμμα. Η έκπλήρωση αυτού τού καθήκοντος είναι ένας άπό τούς όρους γιά τό θρίαμβο τής τρίτης κινέζικης έπανάστασης πού θά άκολουθήσει. Καί ή νίκη αύτής τής έπανάστασης θά παραδόσειτήν έξουσία στήν πρωτοπορία τού προλεταριάτου πού θά ύποστηρίζεται άπό τήν ένωση τών έργατών καί φτωχών χωρικών. "Αν πρέπει νά μιλήσουμε γιά «άποστασία», οι προδότες άπέναντι στούς ήρωες καί τά θύματα τής έξέγερσης τής Καντώνας είναι έκεϊνοι πού προσπαθούν νά άπαλλαγοϋν άπό τά διδάγματα αυτής τής έξέγερσης γιά νά κρύψουν τά έγκλήματα τής ήγεσίας Τά διδά­ γματα πού πρέπει νά βγάλουμε είναι τά άκόλουθα 1) Ή έξέγερση τής Καντώνας έχει δείξει ότι μονάχα ή προλεταρια­ κή πρωτοπορία είναι ικανή στήν Κίνα νά πραγματοποιήσει τήν έξέ­ γερση καί νά καταχτήσει τήν έξουσία. Ή έπανάσταση έχει δείξει μετά τήν έμπειρία τής συνεργασίας άνάμεσα στά Κομμουνιστικό Κόμμα καί τό Κουομιτάγκ, τήν πλήρη άπουσία ζωτικότητας καί τόν άντιδραστικό χαραχτήρα τού συνθήματος τής δημοκρατικής διχτατορίας τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς, πού άντιπαρατίθεται στά σύνθημα τής διχτατορίας τού προλεταριάτου πού τραβάει πίσω του τούς φτωχούς χωρικούς. 2) Ή έξέγερση τής Καντώνας. πού κατανοήθηκε καί πραγματοποι­ ήθηκε ένάντια στήν πορεία άνάπτυξης τής έπανάστασης, έπιτάχυνε καί βάθυνε τήν παρακμή της, διευκολύνοντας τόν έκμηδενισμό τών προλεταριακών δυνάμεων άπό τήν άστική άντεπανάσταση Αύτό έδοσε στή μεσοεπαναστατική περίοδο έναν άνιαρό, χρόνιο καί διαρκή χαραχτήρα. Τώρα, τό πιό μεγάλο πρόβλημα είναι ή άναγέννηση τού Κομμουνιστικού Κόμματος σάν όργάνωση τής προλεταριακής πρω­ τοπορίας. Τά δυό αύτά συμπεράσματα έχουν τήν ίδια σπουδαιότητα. Καί μονάχα έξετάζοντάς τα ταυτόχρονα μπορεί κανείς νά έχτιμήσει σωστά τήν κατάσταση καί νά καθορίσει τις προοπτικές. Τό 6ο Συ­ νέδριο δέν έκανε ούτε τό ένα ούτε τό άλλο. Παίρνοντας σάν άφετηρία τίς άποφάσεις τής 9ης Ολομέλειας τής Έχτελεστικής 'Επιτρο­ πής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (Φλεβάρης 192Θ) πού βεβαίωναν πώς ή κινέζικη έπανάσταση «συνεχίζεται», τό Συνέδριο γλίστρησε καί ξεστράτισε μέχρι τό σημείο νά βεβαιώνει πώς αυτή ή έπανάστα-

93

ση έμπαινε τώρα σέ μιά φάση προπαρασκευαστική. Μά η υπεκφυγή αυτή δέ θά βοηθήσει σέ τίποτε. Πρέπει νά μιλήσουμε καθαρά καί μέ ειλικρίνεια, νά άναγνωρίσουμε σταθερά, άνοιχτά, ώμά τήν άναδίπλωση πού έγινε, νά προσαρμόσουμε τήν ταχτική μας καί παράλληλα νά άκολουθήσουμε μιά γραμμή πού όδηγεϊ τήν προλεταριακή πρωτο­ πορία διαμέσου τής έξέγερσης στόν κυρίαρχο ρόλο της στή σοβιε­ τική Κίνα τού μέλλοντος.

2.

Η ΜΕΣΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ

Η μπολσεβίκικη πολιτική χαραχτηρίζεται οχι μοναχα άπό τόν έπαναστατικο δυναμισμό της, άλλα κι άπό τόν πολιτικό της ρεαλι­ σμό Οι δυό αύτες όψεις τού μπολσεθικισμοϋ είναι όδιαχωριστες. Τό πιο μεγάλο έργο είναι νά μπορεί κανείς νά όναγνωρίζει έγκαιρα μιά έπαναστατική κατάσταση καί νά τήν έκμεταλλεύεται μέχρι τό τέλος Δεν είναι όμως λιγότερο σπουδαίο τό νά καταλαβαίνει κανείς πότε αύτή η κατάσταση εχει έξαντληθεϊ καί μεταμορφωθεί, άπό πολιτική άποψη, στό άντίθετό της Δέν υπάρχει πιό αισχρό κι άνώφελο άπό τό να δείχνεις τή γροθιά σου υστέρα άπό τή μάχη Ωστόσο, αύτή άκριβώς είναι η είδικότητα’*τού Μπουχάριν Αρχικά άπόδειχνε πώς τό Κουομιταγκ καί τα Σοβιέτ είναι τό ίδιο πράγμα, κι ότι διαμέσου τού Κουομιταγκ. οι κομμουνιστές μπορούν νά καταχτήσουν τήν έξουσία άποφεύγοντας τή σύγκρουση Κι όταν τό ίδιο τό Κουομιτάγκ, μέ τή βοήθεια τού Μπουχάριν, συντρίβει τούς έργάτες, ο τελευταίος άρχίζει νά σφίγγει τή γρρθιά του. Οσο περιοριζόταν στό νά διορθώνει η νά «συμπληρώνει» τόν Λένιν, η γελοία άποψή του δεν ξεπερνοϋσε ορισμένα όρια Οταν ισχυρίζεται οτι ο ίδιος διευ­ θύνει, έκμεταλλευόμενος τήν πληρη ελλειψη γνώσεων τού Στάλιν, τού Ρικοφ καί τού Μολότοφ γιά τά διεθνή προβλήματα, ο μικρός Μπουχάριν φουσκώνει μέχρι πού νά γίνει μιά γιγάντια καρικατούρα τού μπολσεθικισμού Η στρατηγική του περιορίζεται στό νά άκρωτηριάζει καί νά άποτελειώνει στήν περίοδο τής παρακμής οτι είχε γλυτώσει άπό τήν έπαναστατική περίοδο πού εμεινε άνεκμετάλλευτή καί άμαυρώθηκε Πρέπει νά καταλαβουμε καλά πώς στήν Κίνα σήμερα δέν υπάρχει έπαναστατική κατάσταση. Αύτή παραχώρησε τή θέση της σέ μιά κατάσταση άντεπαναστατική πού μεταμορφώθηκε σέ μιά μεσοεπαναστατική περίοδο άκαθοριστης διάρκειας. Γυρίστε τήν πλάτη περι­ φρονητικά σ αύτον που θα σάς πει πως αύτο είναι πεσιμισμός και ελλειψη πίστης Τό νά κλείνουμε τά μάτια μπροστά στήν πραγμα­ τικότητα — νά η μορφή η πιό άτιμη τής έλλειψης πίστης. Στήν Κίνα παραμένει μιά κατάσταση έπαναστατική σ ολο της τό βάθος, στό βαθμό που όλες οι έσωτερικες καί διεθνείς άντιθέσεις

95

αυτής τής χώρας δέν μπορούν νά βρούν τή λύση τους παρά στό δρόμο τής 'Επανάστασης Μά μ αυτήν τήν έννοια δέν υπάρχει ούτε μιά μονάχα χώρα στόν κόσμο οπού νά μήν υπάρχει έπαναστατική κατάσταση πού όφείλει άναπόφευχτα νά έκδηλωθεϊ άνοιχτά, μέ έξαίρεση τήν ΕΣΣΔ, οπού, παρά τά πέντε χρόνια τού όπορτουνιστικοϋ κατήφορου, η σοβιετική μορφή τής προλεταριακής διχτατορίας έχει άκόμα άνοιχτή τή δυνατότητα μιας άναγέννησης τής Επανάστασης τού Όχτώβρη μέ μεταρρυθμιστικές μέθοδες Σέ ορισμένες χώρες, η πιθανότητα μεταμόρφωσης τής δυνητικής έπανάστασης σέ έπανάσταση ένεργητική είναι πολύ κοντά Σ άλλες είναι πιό μακρινή Είναι πάρα πολύ δύσκολο νά μαντέψεις άπό τά πριν ποιά θά είναι η σειρά πού θά άκολουθήσουν, άφοϋ αύτή καθορίζεται όχι μονάχα άπό τήν τραχύτητα τών έσωτερικών άντιθέσεων, άλλά κι άπό τή διατομή τών παγκοσμίων παραγόντων. Μπορεί κανείς νά υποθέσει καί θά έχει πολύ δίκιο, πώς η έπανάσταση θά έκπληρωθεί στήν Ευρώπη προτού γίνει στή Β. 'Αμερική Μά οι προ­ φητείες πού βεβαιώνουν πώς ή έπανάσταση θά ξεσπάσει πρώτα στήν Ά σ ία καί σέ συνέχεια στήν Εύρώπη έχουν κιόλας ενα χαραχτήρα περισσότερο υποθετικό. Αυτό είναι δυνατό, καί μάλιστα πολύ πιθανό, μά δέν είναι καθόλου μοιραίο Καινούργιες δυσκολίες καί περιπλοκές, τού είδους τής κατάληψης τής Ρούρ τό 1923, η η όξυνση τής έμπορικής καί βιομηχανικής κρίσης, κάτω άπό τήν πίεση τών Ενωμένων Πολιτειών, μπορούν νά φέρουν στό άμεσο μέλλον τα ευρωπαϊκά κράτη μπροστά σέ μιά άμεση έπαναστατική κατάσταση, όπως εϊταν η περίπτωση τής Γερμανίας τό 1923, τής Αγγλίας τό 1926 ή τής Αύστρίας τό 1927. Τό γεγονός ότι χτές άκόμα ή Κίνα διάνυε μιά συγκλονιστική έπα­ ναστατική φάση δέ φέρνει πιό κοντά τήν έπανάσταση γιά σήμερα καί αύριο, μά άντίθετα τήν άπομακρύνει Ή έπανάσταση τού 1905 προκάλεσε στήν περίοδο πού τήν άκολούθησε μεγάλα έπαναστατικά τραντάγματα καί πραξικοπήματα στις χώρες τής Ανατολής (Περσία, Τουρκία, Κίνα). Μά στήν ίδια τή Ρωσία, ή έπανάσταση δέν άναγεννήθηκε παρά μετά δώδεκα χρόνια σέ συσχετισμό μέ τόν ιμπε­ ριαλιστικό πόλεμο Φυσικά, οι προθεσμίες αύτές δέν είναι υποχρεω­ τικές γιά τήν Κίνα. Ο γενικός ρυθμός έξελιξης τών παγκοσμίων άντιθέσεων έχει έπιταχυνθεί σήμερα Αύτό είναι ολο κι ολο πού μπορεί κανείς νά πει. Μά πρέπει νά υπολογίσουμε καί νά λάβουμε υπόψη μας ότι στήν ίδια τήν Κίνα ή έπανάσταση έχει άπωθηθεΐ γιά τήν ωρα σ ένα άπροσδιόριστο μέλλον. Κι όχι μόνο αύτό οι συνέπειες τής ήττας τής έπανάστασης δέν έχουν άκόμα έξαλειφθεί τελείως Στη χώρα μας τό κύμα πτώσης καί παρακμής διάσχισε τά χρονιά 1907 — 1908— 1909 κι ώς ενα μέρος τό 1910, οπότε η έργατική τάξη χάρη.

96

I ΚΙΝΕΖΙΚΟΖΗΤΗΜΑMETATOSaΧΥΝΕΔΡΙ0

ως ενα μεγάλο βαθμό, στην άνοδο τής βιομηχανίας, άρχισε να άναζωογονε'ιται Ενας κατήφορος οχι λιγότερο όπότομος όνοΐγεται μπροστά στό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας Στήν κατάβαση αύτη πρέπει νά ξέρει νά αρπαχτεί άπό κάθε προεξοχή, νά κρατήσει μέ έπιμονή κάθε σημείο στήριξης γιά νά μήν κατρακυλήσει καί τσακι­ στεί. Τό κινέζικο προλεταριάτο, άρχίζοντας άπό τήν πρωτοπορία του, πρέπει νά άφομοιώσει τήν τεράστια έμπειρία τών ηττών και ένεργώντας μέ καινούργιες μέθοδες νά άναγνωρίσει τό νεο περιβάλλον 'Ο φείλει νά άνασυντάξει τίς διασκορπισμένες δυνάμεις του 'Οφείλει νά άνανεωσει τίς μαζικές όργανώσεις του. Οφείλει νά καθορίσει μέ πιό μεγάλη σαφήνεια καί καθαρότητα άπ οτι στο παρελθόν ποιά πρέπει νά είναι η στάση του άπέναντι στά προβλήματα που όρθωνονται μπροστά στή χώρα έθνική ενότητα καί έθνική άπελευθέρωση, έπαναστατική άγροτική μεταμόρφωση Ά π ό τήν άλλη μεριά, η κινέζικη μπουρζουαζία είναι υποχρεωμένη νά ξοδεύει τό κεφάλαιο πού συσσώρευσε μέ τις νίκες της Οι άντιθέσεις πού υπάρχουν στούς κόλπους της, όπως κι άνάμεσα σέ αύτήν καί τόν εξω κόσμο, πρέπει πάλι να άπογυμνωθούν καί νά όξυνθούν Μια καινούργια άνασύνταξη τών δυνάμεων πρεπει νά εχει τήν άντανάκλασή της στήν άγροτιά, πρέπει νά τήν ένεργητικοποιήσει πάλι. Ακριβώς ολα αύτά θα σημαίνουν πώς υπάρχει μια άναγέννηση τής έπαναστατικής κατάστασης σε μια ιστορικά άνώτερη βάση «.. Εκείνοι που εζησαν — έλεγε ο Λένιν στις 23 τού Φλεβάρη 1918— τα άτελέίωτα χρονιά τών έπαναστατικών μαχών, τήν έποχή άνόδου τής επα­ νάστασης και τήν έποχη πού ή έπανάσταση γκρεμιζόταν στήν άβυσσο, τότε που οι έπαναστατικές έκκλήσεις στις μάζες δέν έβρισκαν καμία άπήχηαη. ξερουν πώς όπωσδήποτε ή έπανάσταση θα ξανασηκωοει πάλι κεφά­ λι. », (Ν Λένιν « Απαντα», Τόμ 2ος, μέρ 2ο, σελ 217) Ο ρυθμός που θα άκολουθήσει η κινέζικη έπανάσταση «ξαναοηκ ω νο ντα ς π ά λι κεφ ά λ ι» , θά έξαρτηθεΐ όχι μονάχα άπο τις άντικειμενικές συνθήκες, άλλά κι άπό τήν πολιτική τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Η άπόφαση τού Συνέδριου περιστρέφεται διπλωματικά γύρω άπό τα θεμελειωδη αύτα ζητήματα μπήγοντας δεξιά και άριστερά έπιφυλάξεις που τής έπιτρεπουν νά αρπαζεται, δηλαδη δημιουργεί άπό τά πριν, όπως οι δικηγόροι, προφάσεις πού τής έπιτρέπουν νά κατα­ φεύγει σε άναιρεσεις και έφεσεις Είναι άληθεια οτι αύτη η άποφαση άναγνωριζει πώς

97

«τό σύνθημα τής μαζικής έξέγερσης καταντάει ένα σύνθημα προπαγάνδας, καί μονάχα ατό βαθμό... πού θά ωριμάζει μιά καινούργια άνοδος τής έπανάστασης θά ξαναγίνει άμέσως πραχτικά έφαρμόσιμο·.

Ας σημειώσουμε παρεκβατικά πώς τό Φλεβάρη άκόμα έκείνου τού χρόνου μιά παρόμοια στάση είχε χαραχτηριστεί τροτσκισμός. ’Αναμ­ φίβολα, πρέπει νά καταλάβουμε πώς αϋτός ό όρος χαραχτηρϊζει τήν ικανότητα νά παίρνει κανείς ύπόψη του τά γεγονότα καί τις συνέπειές τους πιό γρήγορα άπ' ότι ή ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς. Ή άπόφαση όμως τού Συνεδρίου δέν ξεπερνά τή μεταμόρφωση αυτή τής ένοπλης έξέγερσης σέ προπαγανδιστικό σύνθημα. Οι έκθέσεις δέν προσθέτουν τίποτε πάνω σ' αύτό τό σημείο. Τί πρέπει νά περιμένουμε στήν άμέσως έπόμενη περίοδο; Γιατί πράγμα πρέπει νά προετοιμαστούμε, Ποιά γραμμή πρέπει νά άκολουθήσουμε στήν έκπλήρωση τών καθηκόντων μας; Καμιά προοπτική δέν έχει καθορι­ στεί. Γιά νά καταλάβουμε πόσο χρειάζεται νά ξαναμαθητεύσουμε πραγματικά σ' αύτό τό ζήτημα, άς ρίξουμε πάλι μιά ματιά στά χτεσινά γεγονότα, στήν ίδια αύτή άπόφαση τής Κεντρικής 'Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, πού προσφέρει τήν πιό περιφανή έκδήλωση ενός έπιπόλαιου «έπαναστατικοϋ» πνεύματος ντουμπλαρισμένου μέ όπορτουνισμό('). Ή Ολομέλεια τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος Κίνας, πού κατευθυνόταν άπό τά παιδιά— θαύματα τού άριστεροϋ κεντρισμοϋ, άποφάσισε τό Νοέμβρη τού 1927. την παραμονή τής έξέγερσης τής Καντώνας, τά παρακάτω «Κάνοντας τήν έχτιμηοη τής γενικής πολιτικής κατάστασης πού δημιουργήθηκε στήν Κίνα ύστερα άπό τό άντεπαναστατικό πραξικόπημα τού Χουνάν, ή Κεντρική 'Επιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας είχε ήδη διατυπώσει στις θέσεις της τού Αύγουστου τή διαβεβαίωση οτι ή σταθερο­ ποίηση τής άστικομιλιταριστικής άντιδρασης εϊταν τελείως άδύνατη πάνω στή βάση τών σημερινών κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών σχέσεων »

Στήν άξιοσημείωτη αύτή θέση τήν σχετική με τη σταθεροποίηση έγινε η ίδια έγχείρηση πού είχε γίνει στήν έπαναστατική κατάσταση.(*) (*) Δε χρειάζεται να πούμε πως η «Πράβδα» δε δημοσίευσε αύτη την άποφαση στην οποία έχουμε κιόλας άναφερθεϊ πιο πάνω Δέν μπορεί νά τη βρει κανείς παρα στά « Υλικά πάνω στά κινέζικο ζητημο». (No 10. 192Θ Εκδοση τού Εργατικού Πανεπιστημίου Κίνας) που δύσκολα τα προμηθεύεται Είναι η ίδια αύτή άπόφαση που έχει έπίσημα κατηγορηθει για «τροτσκισμό» αν και στην πραγματικότητα δεν είναι παρα άντεστραμμενος σταλινο-μπουχαρινικός άπορτουνιομος

10 UNEZK0 ΖΗΤΗΜΑ ΜΕΤΑ ΤΟ Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Οι δυό αυτές άντιλήψεις μεταμορφώθηκαν σέ ουσίες άθεράπευτα άντίθετες ή μιά πρός τήν άλλη Αν, μπροστά σ οποιεσδήποτε περι­ στάσεις, η έπαναστατική κατάσταση εχει έξασφαλιστεΐ γιά -πάρα π ο λ λ ά χ ρ ό ν ια » , είναι καθαρό πώς, ότι καί νά γίνει, ή σταθεροποίηση είναι «ά πο λύτω ς άδ ύνατη». Η μιά συμπληρώνει τήν άλλη μέσα σ ενα σύστημα μεταφυσικών άρχών Ο Μπουχάριν κι ο έχθρός— φίλος του Λομινατζέ δέν καταλαβαίνουν έπίσης πώς η έπαναστατική κατάστα­ ση τό ίδιο όπως τό άντίθετό της, η σταθεροποίηση, δέν είναι μονάχα προϋποθέσεις τής πάλης τών τάξεων, άλλά καί άποτελοϋν τό ζωντα­ νό περιεχόμενό της. Εξω άπ αυτή τήν πάλη δέν υπάρχουν ούτε η μιά ούτε η άλλη Είχαμε κάποτε γράψει πώς η σταθεροποίηση είναι ενα «άντικειμενο» τής πάλης τών τάξεων κι οχι μιά άρένα πού ορί­ ζεται άπό τά πριν γι αυτή τήν πάλη Τό προλεταριάτο θέλει νά βα­ θύνει και νά έκμεταλλευτεί μιά κατάσταση κρίσης, ή μπουρζουαζία θέλει νά θέσει τέλος σ αύτήν καί νά τήν κατανικήσει μέ τή σταθε­ ροποίησή της Η σταθεροποίηση είναι τό «άντικειμενο» τής πάλης τών δυο αυτών βασικών ταξικών δυνάμεων Ό Μπουχάριν στήν άρχή σάρκαζε μ' άφορμή αϋτόν τόν όρισμό. Σέ συνέχεια τόν είσήγαγε κατά γράμμα, λαθροχειρικά, στήν τυπωμένη έκθεση πού παρουσίασε σέ μιά Ολομέλεια τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστι­ κής Διεθνούς. Αποδεχόμενος όμως τή διατύπωσή μας, πού κατευθυνόταν ειδικά ένάντια στό σχολαστικισμό του, ό Μπουχάριν δέν καταλαβε άπολύτως τίποτε άπό τήν έννοια τού όρισμοϋ μας Όσο γιά τά καπριτσόζικα πηδήματα πού ό Λομινατζέ κάνει πρός τά άριστερά, η άκτίνα τους είναι πάρα πολύ περιορισμένη γιατί τό γενναίο παιδί— θαύμα δέν τολμά νά σπάσει τήν πετονιά τού Μπουχάριν Φυσικά η άπολυτη σταθεροποίηση άντιτίθεται άπόλυτα στήν άπόλυτη έπαναστατική κατάσταση Η μεταστροφή αυτών τών άπολύτων άπό τό ένα στό άλλο είναι - άπ ολύ τω ς άδ ύ ν α τ η » "Αν όμως κατέβει κάνεις άπο τα γελοία αυτά θεωρητικά άετώματα βρίσκει πώς, πριν άπό τον πλήρη και οριστικό θρίαμβο τού σοσιαλισμού, είναι πάρα πολύ πιθανό η σχετική έπαναστατική κατάσταση νά μετατραπεί περισσότερό άπο μια φορά σέ σχετική σταθεροποίηση (καί viceversa). Αν ολοι οι άλλοι όροι παραμείνουν ίδιοι, ο κίνδυνος τής με­ ταστροφής μιάς έπαναστατικής κατάστασης σέ άστική σταθεροποίη­ ση είναι τοσο πολύ μεγάλος όσο λιγότερο ικανή είναι ή προλετα­ ριακή ηγεσία να έκμεταλλευτεί τήν κατάσταση Η ήγεσία τής κλίκας τού Τσάγκ Και-Σέκ είταν άνωτερη άπό τήν ηγεσία τοϋΤσέν Ντού -Σιού καί τού Τάν Πίν-Σιάν Μά δέν άποφάσισε αυτή ή ήγεσία ό ξένος ιμπεριαλισμός κατευθυνε τον Τσάγκ Και-Σέκ μέ άπειλές, μέ υποσχέ­ σεις, μέ τήν άμεση βοήθειά του Η Κομμουνιστική Διεθνής κατεύθυνε τον Τσεν Ντου-Σιού Εδώ διασταύρωναν τα σπαθια τους δυό παγκόσμιες ηγεσίες Η ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έδειξε

: και τα ι

99

σέ όλα τά στάδια τής πάλης πώς δέν άξίζει άπολύτως τίποτε καί διευκόλυνε έτσι ατό έπακρο-τήν προσπάθεια τής Ιμπεριαλιστικής ήγεσίας. Μέσα σέ τέτιες συνθήκες, η μεταμόρφωση τής έπαναστατικής κατάστασης σέ άστική σταθεροποίηση δχι μονάχα δέν είναι «ά δ ύ ν α τ η », άλλά καί είναι άπολύτως άναπόφευχτη. Κι δχι μόνο αύτό μά καί πραγματοποιείται, ώς έναν όρισμένο βαθμό έχει πραγματοποιηθεί. Ό Μπουχάριν έχει άναγγείλει μιά νέα περίοδο «όρ γα ν ικ ή ς » στα­ θεροποίησης γιά τήν Εύρώπη. Βεβαίωνε πώς δέν πρέπει πιά νά πε­ ριμένει κανείς στά προσεχή χρόνια στήν Εύρώπη μιά έπανάληψη τών γεγονότων τής Βιένης καί γενικά έπαναστατικούς κλονισμούς Δέν ξέρει κανείς γιατί Η πάλη γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας στήν Εύρώπη έχει έντελώς παραμεριστεί άπό τήν πάλη ένάντια στόν πό­ λεμο 'Αντίθετα, γιά τήν Κίνα έχει άρνηθεϊ τή σταθεροποίηση, όπως άκριβώς τό 5ο Συνέδριο τήν άρνήθηκε γιά τή Γερμανία ύστερα άπό τήν άποτυχία τής έπανάστασης τού 1923. Ό λ α περνούν κι όλα άλλάζουν, έκτος άπό τά λάθη τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Η ήττα τών έργατών καί άγροτών στήν Κίνα, άντιστοιχεί άναπόφευχτα σέ μιά πολιτική στερέωση τών κινέζικων κυρίαρχων τάξεων. Καί, έπομένως, έκεΐ άκριβώς βρίσκεται ή άφετηρία τής οικονομικής σταθεροποίησης. Μιά ορισμένη τακτοποίηση τής έσωτερικής κυκλο­ φορίας καί τών έμπορικών σχέσεων μέ τό έξωτερικό, πού άποτελεί τή συνέχεια τής είρήνευσης ή τού περιορισμού τών περιοχών τού έμφυλίου πολέμου, έπιφέρει αύτόματα μιά άνόρθωση τής οικονομι­ κής δραστηριότητος Οί ζωτικές άνάγκες τής χώρας, πού είναι τε­ λείως καταστραμμένη καί έξαντλημένη, πρέπει σ' ένα κάποιο βαθμό νά άνοίξουν ένα δρόμο Τό έμπόριο καί ή βιομηχανία πρέπει νά άρχίσουν νά έπαναλειτουργούν Ο άριθμός τών άπασχολουμένων έρ­ γατών π ρέπ εινά αύξηθεϊ Θά ειταν παραλογισμός αν κλείναμε τά μάτια μπροστά στήν ύπαρ­ ξη ορισμένων πολιτικών προϋποθέσεων μιάς μελλοντικής άνάπτυξης τών παραγωγικών δυνάμεων τής χώρας, πού, φυσικά, παίρνουν μορ­ φές καπιταλιστικής δουλείας Μά οί πολιτικές προϋποθέσεις μόνο δέν έπαρκοϋν Χρειάζεται άκόμα μιά οίκονομική ώθηση πού χωρίς αυτήν δέ θά θριάμβευε παρά μέ μιά σχετική βραδύτητα πάνω στήν άποδιοργάνωση Τό έξωτερικό αύτό σόκ μπορεί νάπροκληθεϊ μέ τήν αίφνίδια είσροή ξένων κεφαλαίων. Ή Αμερική έκοψε δρόμο, μέσα άπό τά χωράφια, ξεπερνώντας τήν 'Ιαπωνία καί τήν Εύρώπη, δίνον­ τας τυπικά τήν συγκατάθεσή της γιά τό κλείσιμο μιάς «δίκ α ιη ς σ υμ­ φ ω ν ία ς » Η έσωτερική κατάρρευση, οσον άφορά τις διαθέσιμες πη­ γές, κάνει περισσότερη άπό πιθανή μιά πλατιά οίκονομική έπέμβαση τών Ενωμένων Πολιτειών στήν Κίνα, πού μπροστά σ αύτήν τό Κουο-

100

μιτάγκ θά κρατήσει προφανώς διάπλατα «άνοιχτή» τήν πόρτα. Δέν πρέπει νά άμφιβάλλει κανείς καθόλου γιά τό ότι οί ευρωπαϊκές χώ­ ρες, Ιδιαίτερα ή Γερμανία, παλεύοντας ένάντια στήν κρίση πού βα­ θαίνει μέ ταχύτατο ρυθμό, θά έπιχειρήσουν νά βροϋν διέξοδο στήν κινέζικη άγορά. "Αν λάβουμε ύπόψη τήν τεράστια έχταση τής Κίνας καί τόν όγκο τού πληθυσμού της, άκόμα καί μικρές έπιτυχίες στόν τομέα τής κατασκευής δρόμων, άκόμα καί μιά άπλή αύξηση τής άσφάλειας τών μεταφορών, συνοδευόμενη μέ μιά όρισμένη ρύθμιση τών άνταλλαγών, πρέπει νά προκαλέσουν αύτόματα μιά σημαντική αύξηση τής έμπορευματικής κυκλοφορίας καί, κατά συνέπεια, μιά άναζωογόνηση τής βιομηχανίας Σήμερα οί πιό σημαντικές καπιταλιστικές χώρες, καί άνάμεσά τους — κι όχι οί τελευταίες— οί Ενωμένες Πολιτείες, άπασχολημένες μέ τήν έξαγωγή τών αυτοκινήτων τους, ένδιαφέρονται γιά τήν κατασκευή δρόμων όλων τών είδών Γιά νά σταθεροποιηθούν οί κινέζικες συναλλαγές καί γιά νά χαρα­ χτούν οί δρόμοι χρειάζεται ένα μεγάλο δάνειο άπό τό έξωτερικό. Ή δυνατότητα νά τό κλείσουν έχει συζητηθεί καί άναγνωριστεί σάν πολύ ρεαλιστική άπό τόν έγκυρο άγγλοσαξωνικό οίκονομικό Τύπο Μιλούν γιά ένα διεθνές τραπεζιτικό κονσόρτσιουμ πού θά παραγρά­ φει τά παλιά χρέη τής Κίνας καί θά τής δόσει καινούργιες πιστώσεις Ά π ό τώρα κιόλας ό καλά πληροφορημένος Τύπος χαραχτηρίζει τή μελλοντική έπιχείρηση σάν «τήν πιό σ η μ αντική στήν π α γκ ό σ μ ια ι­ σ τ ο ρ ία ».

Είναι άδύνατο νά πούμε προκαταβολικά μέχρι πιό βαθμό τά μεγαλεπίβολα αύτά σχέδια θά μποϋν σέ έφαρμογή χωρίς νά γνωρίζουμε καλύτερα τά στοιχεία, πού, ώς ένα μέρος, άφοροϋν ένέργειες πού γίνονται στά παρασκήνια. Μά δέν ύπάρχει καμιά άμφιβολία γιά τό ότι στό άμεσο μέλλον τά πράγματα θά άκολουθήσουν αυτή τήν κατεύ­ θυνση Ά π ό τώρα ό Τύπος παραθέτει δεκάδες πληροφορίες πού μαρτυρούν πώς ή είρήνευση ή πολύ σχετική τής Κίνας καί ή ενο­ ποίησή της πού είναι άκόμα πιό σχετική, έχουν δόσει κιόλας μιά ώ­ θηση στούς πιό διαφορετικούς τομείς τής οίκονομικής ζωής Μιά καλή σοδια σχεδόν σ ολόκληρη τήν Κίνα ένεργεΐ πρός τήν ίδια κα­ τεύθυνση Τά διαγράμματα τής έσωτερικής κυκλοφορίας, τών είσαγωγών, τών έξαγωγών παρουσιάζουν έκδηλα σημάδια προόδου Είναι φανερό πώς δέν πρέπει νά έπαναλάβουμε σήμερα, άπό τήν άνάποδη. τό λάθος πού κάναμε χτές Δέν πρέπει νά άποδόσουμε στη μισοαποικιακή καπιταλιστική σταθεροποίηση κι έγώ δέν ξέρω τι ακαμπτα, άμεταβλητα, μέ δυό λόγια μεταφυσικά χαραχτηριστικα γνωρίσματα Αύτή θά είναι μιά σταθεροποίηση πάρα πολύ χωλή,

HNEU

:ΚΜ ΤΑ ΚΑβΗΚΟΝΤΑΤΗΖ

101

έκτεθειμένη σ όλους τούς άνεμους τής παγκόσμιας πολιτικής όπως καί ατούς έσωτερικούς κινδύνους πού δέν έχουν άκόμα έξαλεκρθεί Ωστόσο η πάρα πολύ σχετική αύτή άστική σταθεροποίηση διαφέρει ριζικά άπό μιά έπαναστατική κατάσταση. Βέβαια οι βασικές ύλικές σχέσεις τών τάξεων έχουν παραμείνει οι ίδιες Μά οί πολιτικές σχέ­ σεις τών δυναμεών τους γιά τήν περίοδο πού έξετάζουμε έχουν βίαια τροποποιηθεί. Τό ίδιο έκφράζει έπίσης τό γεγονός ότι τό Κομ­ μουνιστικό Κόμμα εχει σχεδόν ξαναριχτεί πίσω στις θέσεις άναχώρησής του. Θά πρέπει νά έπαναχτήσει τήν πολιτική έπιρροή του ξεκινώντας σχεδόν άπό τήν άρχή Αύτό πού έχει άποχτήσει είναι ή πείρα Μά κι αύτή άκόμα η κατάχτηση θά είναι θετική κι όχι άρνητική μόνο με τόν ορο οτι η έμπειρία θά άφομοιωθεί σωστά Στό μεταξύ, ή άστική τάξη ένεργεί μέ περισσότερη βεβαιότητα, μέ μεγαλύτερη συ­ νοχή Εχει περάσει στην έπίθεση Καθορίζει μεγάλα καθήκοντα γιά το αύριο Το προλεταριάτο υποχωρεί, βρίσκεται άκόμα μακριά άπό το νά άντιστεκεται πάντα στά χτυπήματα Η άγροτιά, άποστερημένη άπο μιά ηγεσία κάπως συγκεντρωποιημένη, κοχλάζει έδώ κι έκεί, μά χωρίς πραγματικές δυνατότητες έπιτυχίας. Τό παγκόσμιο κεφάλαιο όμως ερχεται σέ βοήθεια τής κινέζικης μπουρζουαζίας μέ καταφανή πρόθεση νά γονατίσει άκόμα πιό πολύ, διαμέσου τής τελευταίας, τις έργαζομενες μάζες τής Κίνας Νά ο μηχανισμός τού προτσές τής σταθεροποίησης Μεθαύριο, όταν ο Μπουχάριν θά σπάσει τά μούτρα του πάνω στά γεγονότα θα διακηρύξει οτι στό παρελθόν μπορούσε κάνεις νά υπολογίζει σάν «Ε υ κ α ιρ ια κ ή » τή σταθεροποίηση, άλλά τώ­ ρα είναι ξεκάθαρο πώς αύτή είναι «ο ργανική» Μ αλλα λόγια καί δώ πάλι θα πηδηξει πάνω άπό τα έμποδια, άλλά αύτή τή φορά ξεκινών­ τας με το δεξι πόδι Τό προτσές τής οικονομικής άνοδου θα φέρει μέ τή σειρά του μιά κινητοποίηση καινούργιων δεκάδων καί εκατοντάδων χιλιάδων Κινέ­ ζων έργατών, μιά πυκνωση τών γραμμών τους, μιά αύξηση τού είδικοϋ βάρους τους στήν κοινωνική ζωη τής χωράς κι άπό κεί ένα μεγά­ λωμα τής έπαναστατικής αύτοπεποίθησής τους Είναι περιττό νά έξηγησουμε πως η άναζωογονηση τού έμπορίου και τής κινέζικης βιομηχανίας θά όξυνει άκόμα πιό πολύ τό πρόβλημα τού Ιμπεριαλι­ σμού Ωστοσο, αν το Κομμουνιστικό Κομμά Κίνας, έπηρεασμένο άπό το σχολαστικισμό τών Μπουχάριν— Λομινατζέ, γύριζε τήν πλάτη στό προτσές που πραγματικά άναπτύσσεται στή χωρά, θά έχανε ένα ο'ικονομικο στήριγμα γιά την άνοδο τού έργατικοϋ κινήματος Στήν άρχη η αύξηση τού ειδικού βάρους και τής ταξικής αύτοπεποίθησης τού προλεταριάτου θά έκφραστεί με τη μορφή τής άναγέννησης τής άπεργιακής πάλης, με τη στερέωση τών συνδικάτων Είναι άνώφελο να πούμε πως έτσι θα παρουσιαστούν σοβαρές δυνατότητες γιά τό Κομμουνιστικό Κομμά Κίνας Δέν ξέρει κάνεις γιά ποσο διάστημα θά

102

είναι υποχρεωμένο νά μείνει στην παρανομία Όπως καί νά χει, ό­ μως, είναι άναγκαίο νά ένισχύσει καί νά τελειοποιήσει στή διάρκεια τής έρχομενης περιόδου τήν παράνομη όργάνωσή του Αυτό όμως το έργο δεν μπορεί να έκπληρωθεΐ έξω άπό τή ζωή καί τήν πάλη τών μαζών Ο παράνομος μηχανισμός θά εχει τόσο περισσότερες δυ­ νατότητες να άναπτυχθεϊ οσο οι νόμιμες καί μισονόμιμες όργανώσεις τής έργατικής τάξης θά τόν περιβάλλουν στενά κι οσο πιό θαθια θα διεισδύει σ αυτές. Τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας δέν πρέπει να φορεϊ δογματικές παρωπίδες, μά νά κρατάει στό χέρι του το σφυγμό τής οίκονομικής ζωής τής χώρας. Έ χει καθήκον νά μπει την κατάλληλη στιγμή έπικεφαλής τών άπεργιών, νά άναλάθει τήν πρωτοβουλία τής άνάστασης τών συνδικάτων καί τής πάλης γιά τό όχτάωρο. Μονάχα μ' αυτούς τούς όρους ή συμμετοχή του στήν πολιτική ζωή τής χώρας μπορεί νά άποχτήσει μιά σοβαρή βάση

"Δ έν μπορεί ούτε κάν νά τεθεί ζήτημα, έλεγε στό Συνέδριο ένας κινέζος άντιπρόσωπος. στερέωσης τής έξουσίας τού Κουομιτάγκ», («Πράβδα», 28 τού Αύγούστου 1928)

Αύτό είναι λάθος Μπορεί κάλλιστα νά «τεθεί ζήτημα» μιάς κά­ ποιος στερέωσης, καί μάλιστα άρκετά σημαντικής, τής έξουσίας τού Κουομιτάγκ γιά μιά ορισμένη περίοδο, άρκετα μεγάλη μάλιστα Στήν περίοδο πού έρευνούμε η κινέζικη μπουρζουαζία άπόσπασε, με μιά εύκολια πού ούτε τήν φανταζόταν, άποφασιστικές νίκες άπό τούς έργάτες καί τους χωρικούς Η άνόρθωση τής ταξικής συνείδη­ σής της που έπακολούθησε, φανερώθηκε καθαρα στην οικονομική σύσκεψη που εγινε στά τέλη τού Ίουνη στη Σαγκάη και πού άντιπροσώπευε κατα κάποιο τρόπο τό οικονομικό Προκονοβουλιο τής κινέζι­ κης μπουρζουαζίας, πού έδειξε ότι θέλει νά συλλέξει τους καρπούς τής νίκης της Μά στό δρόμο της όρθώνονται οί μιλιταριστές και οι ιμπεριαλιστές πού μέ τή θοηθειά τους νίκησε τις μάζες Η μπουρ­ ζουαζία θέλει τήν τελωνειακή αύτονομία, τό μήλο αύτό τής έριδος τής οίκονομικής άνεξαρτησίας, τήν οσο τό δυνατό πιο πλήρη ενο­ ποίηση τής Κίνας Τήν κατάργηση τών έσωτερικών τελωνείων πού άποδιοργανωνουν τήν άγορά Τήν έξάλειψη τής αύθαιρεσίας τών στρατιωτικών άρχών πού δημεύουν τό τροχαίο υλικό τών σιδηρο­ δρόμων καί προσβάλλουν έτσι τήν άτομική ίδιοχτησία Τή μείωση, τέλος, τού στρατού που σήμερα είναι ενα άσήκωτο βάρος γιά τήν οι­ κονομία τής χώρας. Σ αύτό άποσκοποϋσε έπίσης ή δημιουργία μιάς ε­ νιαίας νομισματικής μονάδάς καί η ταχτοποίηση τής διοίκησης Η άστικη τάξη εχει διατυπώσει όλες αύτές τις διεκδικήσεις στο οίκονο-

: ΚΑΙ ΤΑ I

103

μικό Προκοινοβούλιό της Τυπικά τό Κουομιτάγκ εχει κρατήσει ση­ μειώσεις γιά τις διεκδικήσεις αυτές, μά καθώς είναι κατακερματι­ σμένο σέ τοπικιστικές στρατιωτικές κλίκες άποτελεΐ τώρα ένα έμπόδιο στήν πραγματοποίηση αυτών τών μέτρων Οι ξένοι ιμπεριαλιστές άντιπροσωπεύουν ένα άλλο, πολύ πιό Ισχυ­ ρό έμπόδιο Η άστική τάξη υπολογίζει, κι όχι χωρίς λόγο, δτι θά έκμεταλλευτεΐ μέ μεγαλύτερη έπιτυχία τις άντιθέσεις πού ϋπάρχουν άναμεσα στούς ιμπεριαλιστές κι άτι θά πετύχει έναν συμβιβασμό μαζί τους άκόμα πιό εϋνοικό, άν κατορθώσει, μ έναν έπωφελή γιά αϋτήν τρόπο, νά υποχρεώσει τις στρατιωτικές κλίκες τού Κουομιτάγκ νά υποταχτούν στόν συγκεντρωποιημένο άστικό κρατικό μηχα­ νισμό Πρός τά κεϊ κατευθϋνονται σήμερα οί έπιδιώξεις τών πιό «προοδευτικών» στοιχείων τής άστικής καί μικροαστικής δημοκρα­ τίας. ‘Από κεί γεννιέται σάν άποκορύφωμα τών νικών πού άπόσπασε, ή ιδέα τής Ε θνικής Συνέλευσης — μέσο χαλιναγώγησης τών μιλιταριστών, άντιπροσώπευση έξουσιοδοτημένη άπό τό κράτος τής κι­ νέζικης μπουρζουαζίας γιά νά διαπραγματευτεί μέ τό ξένο κεφάλαιο Ή οικονομική άναζωογόνηση πού συντελεϊται μπροστά μας δέν μπορεί παρά νά δόσει θάρρος στήν άστική τάξη ύποχρεώνοντάς την νά άντιμετωπίσει μέ μιά Ιδιαίτερη έχθρότητα κάθετί πού διαταράσσει τόν κανονικό ρυθμό τής κυκλοφορίας τών έμπορευμάτων καί άποδιοργανώνει τήν έθνική άγορά. Τό πρώτο στάδιο τής οικονο­ μικής σταθεροποίησης θά αϋξήσει οπωσδήποτε τις δυνατότητες έπιτυχίας τού κινέζικου κοινοβουλευτισμού καί κατά συνέπεια θά άπαιτήσει άπό τό Κομμουνιστικό Κόμμα νά δείξει καί σ αϋτό τό ζήτημα πολιτική πρωτοβουλία τήν κατάλληλη στιγμή. Γιά την κινέζικη μπουρζουαζία πού εχει νικήσει τούς έργάτες καί τους χωρικούς δεν μπορεί νά τίθεται ζήτημα παρά γιά μιά συνέ­ λευση πέρα γιά πέρα υποτελή, δίνοντας ίσως μορφή μονάχα στήν άντιπροσώπευση τών έμπορικών καί βιομηχανικών συλλόγων πάνω στή βάση τών οποίων είχε συγκληθεΐ η ΟΙκονομική Σύσκεψη τής Σαγκάης Η μικροαστική δημοκρατία πού άναπόφευχτα θά άρχίσει νά κινείται, άφοϋ παρακμάζει η έπανάσταση, θά διατυπώνει συνθήματα πιό «δημοκρατικά». Θά έπιχειρήσει έτσι νά συνδεθεί μέ τά άνώτερα στρώματα τών λαϊκών μαζών τής πόλης καί τής υπαίθρου Η «συνταγματική» άνάπτυξη τής Κίνας, τουλάχιστο στό επόμενο στάδιό της, συνδέεται στενά μέ τήν έσωτερική έξέλιξη τού Κουομιτάγκ, πού στα χέρια του, όπως καί νά χει, είναι συγκεντρωποιημένη σήμερα η κρατική έξουσία Η τελευταία Ολομέλεια τού Κουομιταγκ (Αύγουστος) έχει άποφασίσει, αν μπορεί κανείς νά τό συλλαβει αϋτο, να συγκαλεσει τήν 1η τού Γενάρη 1929 το Συνέδριο τού Κόμματός που εχει τόσο καιρό άναβληθεΐ άπό τό φόβο τού Κέντρου μή χάσει τήν έξουσία (όπως βλέπουμε η ιδιομορφία «τής Κίνας» δέν

104

είναι καί πολύ Ιδιόμορφη). Στήν ημερήσια διάταξη τού Συνεδρίου πε­ ριλαμβάνεται τό πρόβλημα τού κινέζικου Συντάγματος Βέβαια όποιαδήποτε έσωτερικά ή έξωτερικά γεγονότα μπορούν νά όδηγήσουν στήν κατάρρευση όχι μονάχα τό Συνέδριο τού Γενάρη τού Κουομιταγκ, μά καί ολόκληρη τήν συνταγματική περίοδο σταθερο­ ποίησης τής κινέζικης μπουρζουαζίας Η πιθανότητα αυτή παρα­ μένει πάντοτε δυνατή Μά έχτός άπό τούς καινούργιους παράγον­ τες έπεμβαίνει καί τό ζήτημα τού καθεστώτος τού κινέζικου κρά­ τους, τά συνταγματικά προβλήματα θά τεθούν τήν προσεχή περίο­ δο στό κέντρο τού δημόσιου ένδιαφέροντος Ποιά θά είναι η στάση τού Κομμουνιστικού Κόμματος, Τί θά άντιταξει στό συνταγματικό αϋτό σχέδιο τού Κουομιτάγκ, Μπορεί τό Κομμουνιστικό Κόμμα να πει πώς, άφοϋ προετοιμάζεται νά δημιουρ­ γήσει στό μέλλον Σοβιέτ, μόλις υπάρξει μιά νέα άνοδος, τού είναι άδιάφορο αν, μ έ χ ρ ι τ ό τ ε , υπάρχει ή όχι μιά Εθνοσυνέλευση στήν Κίνα, πώς λίγο τό ένδιαφέρει τί θά είναι αϋτή η Συνέλευση, αν θά εί­ ναι υποτελής η άν θά περιλαβαίνει όλο τό λαό, Μιά τέτια στάση θά είναι έπιπόλαιη, κενή καί παθητική. Τό

Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ό

Κ όμμα

σ ύ ν θ η μ α μ ια ς Σ υ ν τ α χ τ ικ ή ς

μ π ο ρ ε ί κ α ί ό φ ε ίλ ε ι ν ά δ ια τ υ π ώ σ ε ι το Ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η ς π ο ύ έ χ ε ι π λ ή ρ ε ις έ ξ ο υ -

σ ίε ς , έ κ λ ε γ μ έ ν η μ έ κ α θ ο λ ικ ή , ίσ η , ά μ ε α η κ α ί μ υ σ τ ικ ή ψ η φ ο φ ο ρ ία .

Στό προτσές τής κινητοποίησης υπέρ αϋτοϋ τού συνθήματος θα χρειαστεί προφανώς νά έξηγησουμε στις μάζες πώς είναι άμφίβολο άν θά συγκληθεϊ μιά παρόμοια Συνέλευση, πώς κι άν άκόμα συγκληθεί, αϋτή θά είναι άνίσχυρη όσον καιρό ή ϋλική έξουσία θά παράμενε στό χέρια τών στρατηγών τού Κουομιτάγκ Ά πό κεί βγαί­ νει ή δυνατότητα νά άντιμετωπιστεί μ έναν καινούργιο τροπο το σύνθημα τού έξοπλισμοϋ τών έργατών και τών χωρικών Η άναζωογονηση τής πολιτικής δραστηριότητας συνδεμένη μέ τήν οίκονομική δραστηριότητα θα ξαναθέσει πάλι στήν πρώτη γραμμή τό άγροτικό πρόβλημα Μά γιά μιά ορισμένη περίοδο αϋτό μπορεί νά τεθεί σέ κοινοβουλευτικό έπίπεδο, δηλαδή στό έπίπεδο τών προσπαθειών τής μπουρζουαζίας καί προπαντός τής μικροαστικής δημοκρατίας νά το «λύσει» μέ νομοθετικό τρόπο Είναι φανερό πώς τό Κομμουνι­ στικό Κόμμα δέν μπορεί νά προσαρμοστεί στήν άστική νομιμότητα, δηλαδη νά συνθηκολογήσει μπροστά στήν άστική Ιδιοχτησία Μπορεί και όφείλει νά έχει το δικό του, συνολικό, ολοκληρωμένο σχέδιο, για τή λύση τού άγροτικοϋ προβλήματος — λύση βασισμένη στή δή­ μευσή τής εγγειας ίδιοχτησίας πού ξεπερνά μιά ορισμένη έχταση και που ποικίλλει άναλογα με τις διάφορες περιοχές Τό κομμουνιστικό σχέδιο τού άγροτικοϋ νόμου πρέπει στήν οϋσία του να είναι η φόρ­ μουλα τής μελλοντικής άγροτικής έπανάστασης Μά τό Κομμούνι-

:κμ τα ι

105

στικό Κόμμα μπορεί καί πρέπει νά προτείνει τή δική του αυτή φόρ­ μουλα στήν πάλη γιά τήν 'Εθνική Συνέλευση, καί σ αυτήν τήν ίδια τή Συνέλευση, άν συγκληθεί Έ τσι τό σύνθημα τής 'Εθνικής (ή Συνταχτικής) Συνέλευσης συν­ δυάζεται στενά μέ τά συνθήματα τής όχτάωρης έργασίας, τής δέ­ σμευσης τής γής καί τής πλήρους έθνικής άνεξαρτησίας τής Κίνας Σ αυτά άκριθώς τά συνθήματα θά έκφραστεί τό δημοκρατικό στάδιο άνάπτυξης τής έπανάστασης Στό διεθνή πολιτικό τομέα τό Κομ­ μουνιστικό Κόμμα θά διεκδικεΐ τή συμμαχία μέ τήν ΕΣΣΔ Συνδυά­ ζοντας μέ σύνεση αυτά τά συνθήματα, προβάλλοντας καθένα άπό αυτά τήν κατάλληλη στιγμή τό Κομμουνιστικό Κόμμα θά μπορέσει νά βγει άπό τήν παρανομία, νά κάνει μέτωπο μέ τις μάζες, νά καταχτή­ σει τήν έμπιστοσύνη τους καί νά φέρει έτσι πιό γρήγορα τήν περίο­ δο τής δημιουργίας τών Σοβιέτ καί τής άμεσης πάλης γιά τήν έξουσία Από τό δημοκρατικό στάδιο τής έπανάστασης άπορρέουν ιστορι­ κά καθήκοντα έντελώς καθορισμένα Μά ό δημοκρατικός χαραχτήρας αυτών τών καθηκόντων άπό μόνος του δέν καθορίζει καθόλου ποιές τάξεις καί μέ ποιό συνδυασμό θά λύσουν αϋτα τά προβλήματα. Βασικά όλες οι μεγάλες άστικές έπαναστάσεις έλυναν προβλήματα αϋτοϋ τού είδους, μά τό έκαναν διαμέσου ένός διαφορετικού ταξικού μηχανισμού Παλεύοντας γιά τά δημοκρατικά καθήκοντα στήν Κίνα στη διάρκεια τής μεσοεπαναστατικής περιόδου τό Κομμουνιστικό Κομμά θα άνασυντάσσει τις δυνάμεις του, θά έλέγχει τις γραμμές του, τα συνθήματά του και τις μέθοδες δράσης του Αν συμβεί νά περάσει στο διάστημά αύτό μιά περίοδο κοινοβουλευτισμού (πράγμα που είναι δυνατό, άκόμα καί πιθανό, μά καθόλου άναπόφευχτο) αύτό θα έπιτρεψει στην προλεταριακή πρωτοπορία νά έλέγξει τούς έθχρους και άντιπαλους της έξετάζοντάς τους μέ τό φακό τού κοινοβουλίου Στη διάρκεια τής προκοινοβουλευτικής καί κοινοβου­ λευτικής περιόδου η πρωτοπορία αϋτή θά έχει νά διεξάγει μιά άδιάλλαχτη πάλη για να άποχτησει έπιρροή πάνω στους χωρικούς, για νά κατευθύνει αμεσα άπό πολιτική άποψη τήν άγροτιά. 'Ακόμα κι άν η Εθνική Συνέλευση γίνει πράξη μ έναν τελείως δημοκρατικό τρόπο, τα θεμελειωδη προβλήματα θά λυθούν οπωσδήποτε μέ τή βία Τό Κομμουνιστικό Κόμμα θα εφτανε διάμεσου τής κοινοβουλευτικής περιόδου κατευθείαν σέ μιά άμεση πάλη γιά τήν έξουσια. μόνο αν διεθετε μια βάση ιστορικά πιό ώριμη, δηλαδή προϋποθέσεις πιο σί­ γουρες για τη νίκη Εχουμε πει πώς η ύπαρξη τού κοινοβουλευτικού σταδίου είναι πιθανή, μα οχι άναποφευχτη Μιά καινούργια άποσύνθεση τής χώ­ ρας όπως και έξωτερικά αίτια μπορούν νά παρεμποδίσουν τήν πραγ­

106

ΤΟ I

I ΖΗΤΗΜΑ ΜΕΤΑ ΤΟ Ιο ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ματοποίησή της. Ωστόσο στήν πρώτη περίπτωση θά μπορούσε νά γεννηθεί ένα κίνημα υπέρ τών κοινοβουλίων τών διαφόρων έπαρχιών Μά όλ αυτά δέν έξαλείφουν τή σπουδαιότητα τής πάλης γιά μιά ’ Εθνική Συνέλευση πού θά συγκληθεΐ δημοκρατικά, πού άπό μόνη της θά καρφωνόταν σάν σφήνα άνάμεσα στις όμάδες τών κυ­ ρίαρχων τάξεων καί θά πλάταινε τά πλαίσια τής δραστηριότητας τού προλεταριάτου. Γνωρίζουμε άπό*τά πρίν πώς ολοι οί «ήγέτες» πού κήρυτταν το μέτωπο τών τεσσάρων τάξεων, τίς έπιτροπές διαιτησίας στή θέοη τών άπεργιών, πού διατάζανε τηλεγραφικά νά μήν άπλωθει τό άγροτικό κίνημα, πού συμβούλευαν νά μήν τρομοκρατούμε τήν μπουρ­ ζουαζία, πού άπαγόρευαν τή δημιουργία Σοβιέτ, πού ύποτάσσανε τό Κομμουνιστικό Κόμμα στό Κουομιτάγκ, πού έπευφημούσαν τό Βάν Τίν-Βέί σάν άρχηγό τής άγροτικής έπανάστασης, πώς όλοι αυτοί οι όπορτουνιστές πού είναι υπεύθυνοι γιά τήν ήττα τής έπανάστασης θά έπιχειρήσουν τώρα νά ποντάρουν πάνω στήν «άριστερή» πτέρυ­ γα καί νά κατηγορήσουν τό δικό μας τρόπο τοποθέτησης πώς πε­ ριέχει «κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τ ικ έ ς αυταπάτες» καί «μ ιά σ οσ ια λ δ ημ οκ ρ α τ ικ ή π α ρ έ κ κ λ ισ η » Θεωρούμε άναγκαϊο νά καλέσουμε έγκαιρα σέ έπιφυλακή τούς κομμουνιστές καί τούς προχωρημένους Κινέζους έργάτες ένάντια στόν ψεύτικο, τόν κούφιο ριζοσπαστισμό τών χτεσινών εύνοουμένων τού Τσάγκ Κάι-Σέκ Δέν μπορεί κανείς νά ξεφορτωθεί ενα ιστορικό προτσές μέ πλαστογραφημένα τσιτάτα, μέ τή σύγχυση, μέ άποφάσεις που μετριούνται σέ χιλιόμετρα, καί γενικά μέ κάθε λογής τρύκ τού μηχανισμού καί τής φιλολογίας, προσπαθώντας νά ξεφύγει άπό τά γεγονότα, άπό τίς τάξεις. Τά γεγονότα θά ρθούν καί θά κανουν τόν ελεγχό τους ’Εκείνοι πού δέν έχουν έλεγχτεϊ καλά στο παρελθόν δέν έχουν παρά νά περιμένουν τόν έπόμενο έλεγχο Μα παρόλα αυτά νά μήν ξεχνούν πώς αυτός ό ελεγχος γίνεται πάνω στα κοκκαλα τής προλεταριακής πρωτοπορίας

107

3. ΤΑ ΣΟΒΙΕΤ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΑΧΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ‘ Ελπίζουμε πως δέν υπάρχει άνάγκη να έξετάσουμε έδώ γενικά το ζητημα τής τυπικής δημοκρατίας, δηλαδή τής δοτικής δημοκρατίας Η στάση μας άπέναντι σ' αυτήν δέν έχει τίποτε τό κοινό‘μέ τή στεί­ ρα άρνηση τού άναρχισμού ‘Από τήν άποψη τής μορφής τους, τα συνθήματα καί οι άρχές τής δημοκρατίας άπορρέουν, μέ διαφορε­ τικό τροπο για τις διάφορες χώρες, άπο ενα έντελώς καθορισμένο στάδιο έξελιξης τής δοτικής κοινωνίας Τά δημοκρατικά συνθήματα περιέχουν γιά μια ορισμένη περίοδο οχι μονάχα αυταπάτες, όχι μο­ νάχα πλάνες, άλλά καί μιά ζωογόνο ιστορική δύναμη « Οσον καιρό η πάλη τής έργατικής τάξης για τό πάρσιμο ολόκληρης τής έξουσιας δεν εχει μπει στήν ήμερήσια διάταξη, έχουμε καθήκον νά χρη­ σιμοποιήσουμε δλες τΙς μορφές τής άστικής δημοκρατίας », (Λένιν « Απαν­ τα», Τόμ 20ος, Μέρ 2ο. σελ 297. 20 του Γενάρη 1919) Από πολίτικη άποψη το ζήτημα τής τυπικής δημοκρατίας είναι για μάς οχι μοναχα ζητημα συμπεριφοράς άπέναντι στις μικροαστικές μάζες, άλλα κι άπέναντι στις έργατικές μάζες γιά οσο διάστημά οι τελευταίες δέν έχουν άκόμα άποχτήσει ταξική έπαναστατικη συνεί­ δηση. Μέσα σέ συνθήκες προοδου τής έπανάστασης, κατα την πε­ ρίοδο έπίθεσης τού προλεταριάτου, η εισβολή στρωμάτων τής βά­ σης τής μικροαστικής τάξης στην πολιτική ζωή έκδηλώθηκε στην Κί­ να με άγροτικες έξεγέρσεις, με συγκρούσεις με τα κυβερνητικά στρατεύματα, με άπεργίες κάθε μορφής, με τη σφαγή τών κατω­ τέρων διοικητικών υπαλλήλων Σήμερα είναι ολοφάνερο οτι όλες οι κινήσεις αύτού τού είδους άραιώνουν Τά νικηφόρα άπειθαρχα στρα­ τεύματα τού Κουομιταγκ κυριαρχούν στήν κοινωνία Η σταθερο­ ποίηση θα φερνει όλο καί πιό πολλές συγκρούσεις άνάμεσα σ αύτον τον μιλιταρισμό και τή γραφειοκρατία, άπο τη μια μέρια, και, άπο την άλλη, οχι μονάχα τους προχωρημένους έργάτες άλλα και τη μικροα­ στική μαζα που υπερεχει στον πληθυσμό τής υπαίθρου και τών πόλεων, κι άκομα σε ορισμένα όρια τη μεγαλομπουρζουαζια Πριν να άναπτυχθούν αύτες οι συγκρούσεις και γίνουν μιά καθαρή έπαναστατικη πάλη θα περασουν σύμφωνα με ολα τα δεδομένα άπο μια «συνταγματική» φάση Οι διενεξεις άναμεσα στην μπουρζουαζία και

108

τις ίδιες τις στρατοκρατικές κλίκες της θά καταλάβουν άναπόφευχτα, διαμέσου ένός «τρίτου κόμματος» ή άλλων δρόμων, τις κο­ ρυφές των μικροαστικών μαζών. Αυτές είναι έξαιρετικά άδύναμες άπό οικονομική καί πολιτιστική άποψη. Η Ισχυρή πολιτική τους δύ­ ναμη προέρχεται άπό τόν άριθμό τους. Τά συνθήματα τής τυπικής δημοκρατίας καταχτούν ή είναι ικανά νά καταχτήσουν όχι μονάχα τις μικροαστικές (ΐάζες άλλά καί πλατιές έργατικές μάζες άκριβώς γιατί άποκαλύπτουν μπροστά τους τή δυνατότητα, πού στό βάθος είναι άπατηλή, νά άντιτάξουν τή θέλησή τους στοϋς στρατηγούς, τούς εϋγενεις καί τούς καπιταλιστές. Ή προλεταριακή πρωτοπορία χρησιμοποιώντας άϋτή τήν έμπειρία διαπαιδαγωγεί τις μάζες κι έτσι τις οδηγεί μπροστά. Η πείρα τής Ρωσίας δείχνει πώς όταν προοδεύει η έπανάσταση τά όργανωμένο σέ Σοβιέτ προλεταριάτο μπορεί, μέ μιά σωστή πολιτική πού σημαδεύει τήν κατάχτηση τής έξουσίας. νά συμπαρασύρει τήν άγροτιά, νά τήν φέρει σέ κατά μέτωπο σύγκρουση μέ τήν τυπική δημοκρατία πού προσωποποιεϊται στή Συνταχτική Συνέλευση καί νά τήν διοχετεύσει στό δρόμο τής σοβιετικής δημοκρατίας. Ωστόσο δέ θά πετύχει αϋτά τά άποτελέσματα άντιπαραθέτοντας άπλά τά Σο­ βιέτ στή Συνταχτική Συνέλευση άλλά σέρνοντας τις μάζες πρός τά Σοβιέτ ένώ θά διατηρεί τά συνθήματα τής τυπικής δημοκρατίας άκόμα καί μέχρι τήν κατάχτηση τής έξουσίας, άκόμα κι ύστερα άπό αύτήν. «Τό ότι στή Ρωσία τό Σεπτέμβρη— Νοέμβρη 1917 ή έργατική τάξη τών πό­ λεων, οί στρατιώτες οι χωρικοί, είταν θαυμάσια προετοιμασμένοι, χάρη οέ μιά όλόκληρη σειρά ειδικών συνθηκών, νά υιοθετήσουν τό σοβιετικό καθε­ στώς και νά διαλυσουν τό πιό δημοκρατικό άστικό κοινοβούλιο, αύτό είναι ενα ιστορικό γεγονός άναμφισβήτητο καί πέρα γιά πέρα έξακριβωμένο. Οι μπολσεβίκοι όμως δέν μπούκοτάρησαν τήν Συνταχτική Συνέλευση Αντί γιά αύ τό, συμμετείχαν στις έκλογές, δχι μονάχα πριν, άλλά άκόμα κι ύστερα άπό τήν κατάχτηση τής πολιτικής έξουσίας άπό τό προλεταριάτο Ακόμα καί λίγες βδομάδες πριν άπό τή νίκη τής Σοβιετικής Δημοκρατίας, άκόμα κι υστέρα άπ' αύτήν τή νίκη, ή συμμετοχή σέ ένα κοινοβούλιο τής άστικής δημοκρατίας, δχι μόνο δέ βλάπτει τό έπαναστατικό προλεταριάτο, άλλά καί τό βοηθάει νά άποδείξει στις καθυστερημένες μάζες πώς αύ τά τά κοινοβούλια άξίζει νά διαλυθούν, διευκολύνει τή διάλυσή τους, φέρνει πιό κοντά τή στιγμή πού θά μπορέσει κανείς νά πει ότι ό άστικός κοινο­ βουλευτισμός είναι «πολίτικα ξεπερασμένος » (Λένιν « Απαντα», Τόμ 17ος,

1920, « Η Παιδική Άρρωστεια ταϋ Κομμουνισμού», σελ 149) Οταν υιοθετούσαμε αμεσα πραχτικά μέτρα γιά νά διαλυσουμε τή Συνταχτική Συνέλευση, θυμάμαι πώς ο Λένιν έπέμεινε ιδιαίτερα νά

109

καλέσουμε στήν Πετρούπολη ένα ή δυό συντάγματα Λεττονούς άκροθολιστές άποτελούμενα κυρίως άπό έργάτες γής «Ή φρουρά τής Πετρούπολης άποτελεϊται σχεδόν όλόκληρη άπό άγρότες. Δέν υπάρχει έκδοχή νά διστάσουν μπροστά στή Συνταχτική,·. Έ τσι διατύπωνε ό Λένιν τις άνησυχίες του. Δέν έπρόκειτο καθό­ λου γιά θέμα πολιτικών «παραδόσεων», καί πραγματικά η ρώσικη άγροτιά δέν μπορούσε νό έχει παραδόσεις κοινοβουλευτικής δημο­ κρατίας. Η ουσία τού ζητήματος συνίσταται στό ότι ή άγροτική μάζα, πού μόλις άνοιξε τό μάτια της στήν ιστορική ζωή, δέν έχει καθόλου τήν τάση νά δείχνει προκαταβολικά έμπιστοσύνη σέ μιά η­ γεσία πού προέρχεται άπό τίς πόλεις, άκόμα κι αν αυτή ή ηγεσία είναι προλεταριακή, προπαντός σέ μιά περίοδο πού δέν είναι έπαναστατική. Η μάζα αυτή άναζητάει μιά άπλή πολιτική φόρμου­ λα πού θά έκφραζε άμεσα τή δική της πολιτική δύναμη, δηλαδή τήν έπικράτηση τού άριθμοϋ. Ή πολιτική έκφραση τής κυριαρχίας τής πλειοψηφίας είναι ή τυπική δημοκρατία. Φυσικά, τό νά βεβαιώναμε πώς οί λαϊκές μάζες δέν μπορούν καί δέν πρέπει ποτέ καί κάτω άπό οποιεσδήποτε συνθήκες, «νά πηδούν» πάνω άπό τό «συνταγματικό» σκαλοπάτι θά εϊταν σάν νά δείχνα­ με γελοία σχολαστικότητα τύπου Στάλιν. Σ' όρισμένες χώρες η έποχή τού κοινοβουλευτισμού διαρκεϊ πολλές δεκάδες χρόνια, άκόμα κι αίώνες. Στή Ρωσία ή περίοδος αύτή δέν κράτησε παρά λίγα χρόνια σάν ψευτοσυνταγματικό καθεστώς καί μιά μονάχα μέρα ή ύ­ παρξη τής Συνταχτικής. Ά π ό ιστορική άποψη μπορεί κάλλιστα νά διανοηθεϊ κανείς καταστάσεις όπου δέ θά ύπήρχαν αϋτά τά λίγα χρόνια κι αύτή ή μιά μόνο μέρα. Κι άκόμα, άν ή έπαναστατική πολι­ τική ειταν σωστή, άν τό Κομμουνιστικό Κόμμα εϊταν έντελώς άνεξάρτητο άπό το Κουομιτάγκ, άν είχαν έγκαθιδρυθεϊ τά Σοβιέτ στά 1925-1927, η έπαναστατική άνάπτυξη θά είχε κιόλας κατορθώσει νά οδηγήσει σήμερα τήν Κίνα στή διχτατορία τού προλεταριάτου περ­ νώντας πάνω άπό τή δημοκρατική φάση Μά καί σ αυτήν άκόμα τήν περίπτωση, δέν είναι άδύνατο, η φόρμουλα τής Συνταχτικής Συνέ­ λευσης — που δέν εχει δοκιμαστεί άπό τήν άγροτιά την πιό κρίσιμη στιγμή, πού δεν έχει έλεγχθεΐ καί κατά συνέπεια περικλείει άκόμα αυταπάτες— νά είχε γίνει, στήν πρώτη σοβαρή διαφορά άνάμεσα στην άγροτιά καί τό προλεταριάτο, τήν επόμενη άκόμα τής νίκης, το σύνθημα τών άγροτών καί τών μικροαστών τών πόλεων ένάντια στούς προλετάριους. Επομένως, σημαντικές συγκρούσεις άνάμεσα στό προλεταριάτο και την άγροτιά, καί μάλιστα κάτω άπό ευνοϊκές συνθήκες γιά τή συμμαχία τους, είναι άδύνατο νά άποφευχτοϋν, όπως τό άποδείχνει η πείρα τής έπαναστασης τού Όχτώβρη Τό με-

no

γαλύτερο πλεονέχτημά μας εΐταν τό γεγονός ότι ή πλειοψηφία τής Συνταχτικής Συνέλευσης, πού είχε άνδρωθεί στήν πάλη τών κυρίαρ­ χων κομμάτων γιά τή συνέχιση τού πολέμου κι ένάντια στήν κατά­ σχεση τής γής άπό τούς χωρικούς, είχε κιόλας άνεπανόρθωτα έκτεθει άκόμα καί στά μάτια τής άγροτιάς τή στιγμή τής σύγκλισης τής Συνταχτικής Συνέλευσης

Πώς χαραχτήριζε η άπόφαση τού Συνεδρίου, πού υιοθετήθηκε ύ­ στερα άπό τό διάβασμα τής Εκθεσης τού Μπουχάριν, τή σημερινή περίοδο έξελιξης τής Κίνας καί τά καθήκοντα πού βγαίνουν άπ αύτήν, Ή παράγραφος 54 αϋτής τής άπόφασης λέει «Σήμερα, το κυριότερο καθήκον τού Κόμματος γιά τήν περίοδο που περι­ λαμβάνεται άναμεσα στά δυό κύματα τής έπαναστατικής προόδου, είναι ή πάλη γιά τήν κατάχτηση τών μαζών, δηλαδή μαζική δουλια άναμεοα στους έργατες και τους άγρότες, άναστήλωση τών όργανώοεων τους, χρηοιμοποίηση κάθε δυσαρέσκειας ένάντια στούς ίδιοχτήτες γής, τούς άστούς, τούς στρατηγούς, τούς ξένους Ιμπεριαλιστές » 'Εδώ έχουμε ένα άληθινά κλασικά παράδειγμα διφορούμενης έν­ νοιας τού είδους τών πιό ξακουστών χρησμών τής άρχαιότητας. Ή τωρινή περίοδος χαραχτηρίζεται σάν νά «π ε ρ ιλαβ αίνεται όνά μεσ α στά δ υ ό κύμ α τα τής έ πα ναστα τικής π ρ ο ό δ ο υ » Αυτή τή φόρμουλα τήν ξέρουμε καλά. Τήν είχε έφαρμόσει στή Γερμανία τό 5ο Συνέ­ δριο. Κάθε έπαναστατική κατάσταση δέν άναπτύσσεται ομοιόμορφα, μά άκολουθώντας κύματα πλημμυρίδων καί άμπώτιδων Η διατύπω­ ση αϋτή διαλέχτηκε σκόπιμα, γιά να μπορεί νά έρμηνευτεί σάν άπο­ ψη πού άναγνωρίζει τήν ύπαρξη μιάς έπαναστατικής κατάστασης μέ­ σα στήν οποία έχουμε απλα καί μόνο μιά μικρή «γαλήνη» πριν άπό τη θύελλα Θά μπορούσε έπίσης κανείς, γιά κάθε ένδεχόμενο. να την έξηγήσει, ίσχυριζόμενος ότι δέχεται ολόκληρη μιά περίοδο άνάμεσα σε δυο έπαναστάσεις Καί στή μιά περίπτωση όπως καί στην άλλη θα μπορούν στην επόμενη άπόφασή τους νά άρχίσουν με τις λέξεις « Ο π ω ς ε ίχ α μ ε πρ ο β λ ε ψ ε ι» ή «όπ ω ς ε ίχ α μ ε πρ ο α ν α γ γ ε ίλ ε ι ». Κάθε ιστορική πρόγνωση περιέχει άναπόφευχτα ενα υποθετικό στοιχείο. Οσο πιό μικρή είναι η περίοδος, οπού άναφέρεται αϋτή ή πρόγνωση, τόσο πιό μεγάλο είναι αύτό τό στοιχείο Γενικά είναι άδύνατο νά γίνει μια πρόγνωση πού ύστερα άπό αϋτήν οι ήγέτες τού προλεταριάτου δέ θά είχαν πιά άνάγκη στό μέλλον νά άναλύσουν τήν κατασταση Μια πρόγνωση δέν εχει τό χαραχτήρα διαταγής, μα προσανατολισμού Μπορεί καί όφείλει κανείς νά διατηρεί μιά έπιφύ-

111

λαξη σέ σχέση μέ τό ώς πιό σημείο είναι υποθετική Μπορεί κανείς κάτω άπό ορισμένες καταστάσεις νά προσφέρει πολλές παραλλαγές γιά τό μέλλον όροθετώντας τες μέ περίσκεψη. Τέλος, μπορεί μέσα σέ ένα ταραγμένο περιβάλλον νά άρνηθεί προσωρινά κάθε πρόγνω­ ση άρκούμενος στό νά δόσει σάν συμβουλή περίμενε καί παρακολούθα' Μά όλα αυτά πρέπει νά γίνονται καθαρά, άνοιχτά, έντιμα Έ νώ στή διάρκεια τών πέντε τελευταίων χρόνων οί προγνώσεις τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άποτελούν όχι κατευθύνσεις άλλά παγί­ δες γιά τις ηγεσίες τών κομμάτων τών διαφόρων χωρών Ο βασικός σκοπός αυτών τών «προγνώσεων» είναι: νά έμπνέουν σεβασμό άπέναντι στή φρόνηση τής ήγεσίας καί σέ περίπτωση άποτυχίας νά σώζουν τό «κύρος» της — τό υπέρτατο αύτό φετίχ τών άδυνάτων Αύτό είναι μιά μέθοδος γιά νά έκδίδει κανείς χρησμούς καί όχι γιά νά άναλύει μαρξιστικά τήν κατάσταση. Καί προϋποθέτει νά υπάρχουν στούς τό­ πους δράσης «άποδιοπομπαΐοι τράγοι». Αύτό είναι ενα σύστημα δια­ φθοράς Τά ύπεραριστερά λάθη πού έκανε ή γερμανική ήγεσία στά 1924-1925 είτον άποτέλεσμα αύτής τής ίδιας άκριβώς δόλιας μεθό­ δου πού διατυπώνει μέ διφορούμενη έννοια τό ζήτημα τό σχετικό μέ τά «δυό κύμ α τα τής έ πα ναστα τικής π ρ ο ό δ ο υ ». Ή άπόφαση τού 6ου Συνεδρίου μπορεί νά στοιχίσει άλλες τόσες συμφορές. "Εχουμε γνωρίσει τό πριν άπό τή Σαγκάη κύμα, σέ συνέχεια τό κύμα τού Οϋ Τσάγκ. Υπήρξαν πολλά κύματα πιό περιορισμένα καί τοπικά. "Ολα αϋτά διασταυρώνονταν μέσα στή γενική έπαναστατική πρόοδο τού 1925— 1927. Ομως ή ιστορική αϋτή άνοδική φάση έχει τελειώσει. Πρέπει νά τό καταλάβουμε αύτό καί νά τό πούμε ξεκάθαρα. ’Από αύτό άπορρέουν σπουδαία στρατηγικά συμπεράσματα. Η άπόφαση μιλάει γιά τήν άναγκαιότητα «νά χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ μ ε κ ά θ ε δ υ σ α ρ έ σ κ ε ια έ ν ά ν τ ια ατούς ίδ ιοχτή τες γής, τους αστούς, τους σ τρα τηγο ύς , τούς ξ έ ν ο υ ς ιμ π ε ρ ια λ ισ τ έ ς ». Αύτό είναι άναμφισβήτητο, άλλά πάρα πολύ άόριστο. Πώς νά τή χρησιμοποιήσουμε, Ά ν βρισκό­ μαστε άνάμεσα στά δυό κύματα τής έπαναστατικής προόδου που συνεχίζεται, τότε κάθε σημαντική κάπως έκδήλωση τής δυσαρέ­ σκειας μπορεί νά ύπολογιστεί σάν η περιβόητη (σύμφωνα μέ τους Ζηνόβιεφ— Μπουχάριν) «ά ρχή τού δε υ τ έ ρ ου κύματος» Τότε το προπαγανδιστικό σύνθημα τής ένοπλης έξέγερσης θα πρέπει να μετατραπεΐ άμέσως σέ σύνθημα δράσης Ά π ό κεί μπορεί νά φουσκώσει ένα «δ εύ τερ ο κύμ α » πουτσισμού Τό Κόμμα θά χρησιμοποιήσει έντελώς διαφορετικά τή δυσαρέσκεια τών μαζών αν την υπολογίζει με βάση μιά σωστή ιστορική προοπτική Μά τό 6ο Συνέδριο δέ διαθέτει ένα τόσο άχρηστο πράγμα μιά σωστή ιστορική προοπτική, για κανένα ζήτημα. Τό 5ο Συνέδριο ειταν μιά άποτυχία έξαιτίας αύτοϋ

112

τού κενού Πάνω σέ αυτό μπορεί έπίσης νά τσακιστεί όλόκληρη ή Κομμουνιστική Διεθνής. 'Αφού καταδίκασε πάλι τίς πουτσιστικές τάσεις, πού ή ίδια τούς προετοιμάζει τό έδαφος, ή άπόφαση τού Συνεδρίου συνεχίζει « Από τήν άλλη όρισμένοι σύντροφοι έπεσαν σ' ένα όπορτουνιστικό λά­ θος. προώθησαν τό σύνθημα τής Εθνικής Συνέλευσης» Η άπόφαση δέί/ έξηγεΐ σέ τί συνίσταται ο όπορτουνισμός αυτού τού συνθήματος. Ή ζεματισμένη γάτα φοβάται καί τό κρύο τό νερό. Μονάχα ό κινέζος άντιπρόσωπος Στράκοβ, πού έκλησε τή συζήτη­ ση γιά τά διδάγματα τής κινέζικης έπανάστασης, προσπάθησε νά δόσει μιά έξηγηση Νά τί είπε « Από τήν πείρα τής κινέζικης έπανάστασης βλέπουμε πως όταν ή έπανάσταση στις άποικίες(,) πλησιάζει στό άποφασιστικό σημείο, τό ζήτημα μπαί­ νει καθαρά ή διχτατορια των ίδιοχτητών γής και τής μπουρζουαζίας ή διχτατορια τού προλεταριάτου καί τής άγροτιάς»

Φυσικά, όταν ή έπανάσταση (κι όχι βέβαια μονάχα στίς άποικίες) «π λ η σ ιά ζ ε ι στό ά π ο φ α σ ισ τ ικ ό σ η μ ε ίο » τότε κάθε μορφή δράσης τύ­ που Κουομιτάγκ, δηλαδή κάθε συνεργασία είναι ένα έγκλημα πού φέρνει μοιραία άποτελέσματα τότε δέν μπορεί κανείς νά διανοηθε'ι παρά μιά διχτατορια των κυρίαρχων ή μια διχτατορια των έργαζόμενων Μά όπως το εχουμε κιόλας δεϊ, άκόμα και σέ τέτιες στιγμές, γιά νά θριαμβέυσουμε έπαναστατικά πάνω στόν κοινοβουλευτισμό, δεν πρέπει νά εχουμε τίποτε τό κοινό μέ τή στείρα άρνηση τού Στράκοβ Μά ο Στράκοβ πάει άκόμα πιό μακρια « Εκεί (στίς άποικίες) δέν μπορεί νά ύπάρξει άστική δημοκρατία Μοναχα η άπροκάλυπτη άστική διχτατορια είναι δυνατή.. Εκεί δέν μπορεί νά έχου­ με κανέναν συνταγματικό δρόμο»

Αύτό είναι μιά προέχταση δυό φορές λαθεμένη μιάς σωστής σκέ­ ψης. Αν στίς «ά π ο φ α ο ισ τ ικ ε ς σ τιγμ ές » τής έπαναστασης η άστική δημοκρατία τορπιλίζεται άναπόφευχτα (κι αυτό οχι μοναχα στις άποικιες), αύτό δέ σημαίνει καθόλου πως είναι άδύνατη στίς μεσοεπαναστατικές περίοδες Μα άκριθώς ο Στράκοβ κι ολόκληρο το Συ­ νέδριο δέ θέλουν νά άναγνωρίσουν πώς η «ά πο φ α οιο τικη στιγμή» πού στή διαρκειά της άκριθώς οι κομμουνιστές καταγίνονταν με τα χειρότερα δημοκρατικά έπινοηματα στους κόλπους τού Κουομιτάγκ. εχει κιόλας περάσει Επομένως, πριν άπό μιά καινούργια « ά πο φ α οισ τική σ τιγ μ ή » πρέπει νά διανύσουμε μια μακριά περίοδο, πού στη διάρκειά της θά πρέπει νά άντιμετωπίσουμε μ έναν καινούργιο τρο-

113

no τά παλιά ζητήματα. Τό νά βεβαιώνεις πώς δέν μπορεί νά έχουμε στις άποικίες συνταγματικές ή κοινοβουλευτικές περίοδες έξέλιξης είναι σάν νά άρνεϊσαι νά χρησιμοποιήσεις τά πιό βασικά μέσα πάλης καί προπαντός σάν νά κάνεις δύσχρηστο γιά τόν έαυτό σου έναν σωστό πολιτικό προσανατολισμό στριμώχνοντας τό Κόμμα σέ ενα άδιέξοδο. Τό νά πε'ις γιά τήν Κίνα, όπως άλλωστε καί γιά όλα τά άλλα κράτη τού κόσμου ότι δέν υπάρχει διέξοδος πρός μιά έλεύθερη, δηλαδή σοσιαλιστική άνάπτυξη, άν άκολουθήσεις τόν κοινοβουλευτικό δρό­ μο, αυτό είναι κάτι, κι είναι σωστό Μά τό νά Ισχυρίζεσαι πώς στήν έξέλιξη τής Κίνας ή τών άποικιών δέν μπορεί νά υπάρξει καμιά περίοδος ή στάδιο συνταγματικό, αυτό είναι κάτι άλλο, κι είναι λά­ θος. Υπήρξε στήν Αίγυπτο ένα κοινοβούλιο πού διαλύθηκε τελευ­ ταία. Μπορεί νά ξαναγεννηθεϊ πάλι Στήν 'Ιρλανδία ύπάρχει ένα κοι­ νοβούλιο παρά τή μισοαποικιακή κατάσταση αϋτής τής χώρας Τό ίδιο συμβαίνει μέ όλα τά κράτη τής Νότιας ’Αμερικής χωρίς νά μελετή­ σουμε γιά τά Ντομίνιον τής Μεγάλης Βρετανίας Υπάρχουν ομοιώμα­ τα «κοινοβουλίων» στήν 'Ινδία. Αϋτά μπορούν άκόμα νά άνατττυχθοϋν παραπέρα: σέ κάτι τέτια ή βρετανική δοτική τάξη είναι άρκετά ευλύγιστη Ποιος λόγος ύπάρχει νά βεβαιώνουμε πως υστέρα άπο τήν συντριβή τής έπανάστασης, πού μόλις όλοκληρώθηκε. ή Κίνα δέ θά διανύσει μιά κοινοβουλευτική ή ψευτοκοινοθουλευτική φάση η ότι δέ θά περάσει άπό μιά σοβαρή πολιτική πάλη γιά τήν κατάχτηση αύτοϋ τού σταδίου έξέλιξης, Μιά τέτια διαβεβαίωση δέ βασίζεται πουθενά. Ο ίδιος ο Στράκοβ λέει πώς είναι οι κινέζοι όπορτουνιστές έκείνοι πού έπιθυμοϋν νά άντικαταστήσουν τό σύνθημα τών Σοβιέτ με το σύνθημα τής Ε θνικής Συνέλευσης Αύτό είναι δυνατό, πιθανό, άκό­ μα καί άναπόφευχτο Ά π ό ολόκληρη τήν έμπειρία τού παγκόσμιου έργατικοϋ κινήματος, καί ιδιαίτερα τού ρώσικου κινήματος, άποδείχτηκε πώς οι όπορτουνιστές γαντζώνονται πάντα πρώτοι άπο τίς κοι­ νοβουλευτικές μέθοδες καί γενικά άπό κάθετί που μοιάζει μέ τόν κοινοβουλευτισμό ή πού πλησιάζει σ αύτόν. Οι μενσεβίκοι άγκιστρώνονταν στή δραστηριότητα τής Δούμας, άντιθέτοντάς την στην έπαναστατική δραστηριότητα Η χρησιμοποίηση κοινοβουλευτικών μεθόδων γεννάει άναπόφευχτα ολους τούς κινδύνους πού είναι δε­ μένοι μέ τόν κοινοβουλευτισμό συνταγματικές αύταπάτες, λεγκαλισμό, τάση γιά συμβιβασμούς, κλπ Δέν μπορεί να παλέψει κανείς αϋτούς τους κινδύνους καί τίς άρρώστιες παρα μέ μια διαρκή έπαναστατική πολιτική Μά τό γεγονός οτι οι όπορτουνιστές προω­ θούν το σύνθημα τής πάλης γιά τήν Εθνική Συνέλευση δέν άποτελεΐ καθόλου ενα έπιχείρημα υπέρ έκείνων πού κρατούν μιά άρνητικη φορμαλιστική στάση άπέναντι στη δική μας άποψη γιά τόν κοινοθου-

114

λευτισμό Υστερα άπό τό πραξικόπημα τής 3 τού Ίούνη 1907 στή Ρωσία η πλειοψηφία τών ηγετικών στοιχίων τού Μπολσεβίκικου Κόμ­ ματος ε'ιταν υπέρ τοΰ μποϋκοτάζ τής άκρωτηριασμένης καί πλαστογραφημένης Δούμας 'Αντίθετα, οί μενσεβίκοι συμφωνούσαν άπόλυτα νά συμμετάσχουν στή Δούμα Αύτό δέν έμπόδισε τόν Λένιν να παλαίψει άποφασιστικά υπέρ τής χρησιμοποίησης άκόμα καί τού «κοινοβουλευτισμού» τής 3 τού Ίούνη στή Συνδιάσκεψη τού Κόμμα­ τος πού ξαναένωσε τότε τις δυό φράξιες Ό Λένιν εϊταν ο μόνος μπολσεβίκος πού ψήφισε μαζί μέ τούς μενσεβίκους ύπέρ τής συμ­ μετοχής στις έκλογές Είναι φανερό πώς η «συμμετοχή» τοϋ Λένιν δέν είχε τίποτε τδ κοινό μ αύτήν τών μενσεβίκων όπως τό άπόδειξε ολόκληρη η κατοπινή πορεία τών γεγονότων Αύτή δέν άντιτασσόταν στά έπαναστατικά καθήκοντα μά τά υπηρετούσε τήν έποχή πού μεσολαβεί άνάμεσα σέ δυό έπαναστάσεις Ενώ χρησιμοποιούσε τό άντεπαναστατικό ψευτοκοινοθούλιο τής 3 τοϋ Ίούνη, τό Κόμμα μας παρά τή μεγάλη πείρα του άπό τά Σοβιέτ τοϋ 1905 συνέχιζε νά παλεύει γιά τή Συνταχτική Συνέλευση, δηλαδή γιά τή μορφή τήν πιό δημοκρατική τής κοινοβουλευτικής άντιπροσώπευσης Πρέπει νά καταχτήσουμε τό δικαίωμα νά καταγγείλουμε τόν κοινοβουλευτισμό ενώνοντας τις μάζες γύρω άπό τό Κόμμα καί οδηγώντας τες στήν άνοιχτή πάλη γιά τήν κατάχτηση τής έξουσίας Είναι άφέλεια νά πι­ στεύουμε πως μπορεί κανείς απλά νά ύποκαταστήσει αύτή τή δουλιά μέ τό νά άρνηθεϊ μόνο νά χρησιμοποιήσει έπαναστατικά τά άντιφατικά και καταπιεστικά σχήματα καί μέθοδες τού κοινοβουλευ­ τισμού Αύτό είναι τό πιό χοντροκομμένο λάθος τής άπόφασης τού Συνεδρίου, πού κάνει έδώ ένα άγοραϊο ύπεραριστερό πήδημα 'Αλήθεια, δέστε πόσο τά έχουν άνακατέψει ολα Ακολουθώντας τή λογική τής σημερινής ηγεσίας καί σύμφωνα με τίς άποφάσεις τού 6ου Συνεδρίου τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, η Κίνα πλησιάζει όχι στό 1917 της άλλά στό 1905 της. Νά γιατί οι ηγέτες βγάζουν άπό τό μυαλό τους τό συμπέρασμα κάτω τό σύνθημα τής τυπικής δημοκρα­ τίας1 Α ληθινά, δέ μένει πιά ούτε μιά μονάχα άρθρωση πρύ νά μήν φρόντισαν οι έπίγονοι νά τήν στραμπουλίζουν. Πώς μπορεί κανείς νά άπορρίψει τά δημοκρατικά συνθήματα, καί προπαντός τό πιό ριζικό άπό αύτά, τή δημοκρατική άντιπροσώπευση τού λαού, μέσα στό κλί­ μα μιάς περιόδου πού δέν είναι έπαναστατική, όταν η έπανάσταση δέν έχει έκπληρώσει τά πιό άμεσα καθήκοντά της άπό τήν άποψη τής ενότητας τής Κίνας καί τής κάθαρσής της άπό άλα τά φεουδαλικά καί στρατιωτικογραφειοκρατικά άπολιθώματά της, Ά π άτι γνωρίζουμε τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας δέν έχει δικό του πρόγραμμα Τό Μπολσεβίκικο Κόμμα έφτασε μέχρι τήν Επανά­ σταση τού Όχτώθρη καί τήν πραγματοποίησε έξοπλισμένο μέ τό πα­

115

λιό πρόγραμμα του, πού ατό πολίτικο μέρος του τα δημοκρατικά συνθήματα κατείχαν μιά σημαντική θέση Τότε ο Μπουχάριν προ­ σπάθησε να καταργήσει τό μίνιμουμ αυτό πρόγραμμα όπως τό εκανε άργότερα ένάντια στις μεταβατικές διεκδικήσεις τού προγράμματος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Μά η στάση αύτή τού Μπουχάριν δέ γράφτηκε στήν ιστορία τού Κόμματος παρά σάν ενα άνεκδοτο Οπως όλοι γνωρίζουμε η διχτατορία τού προλεταριάτου είναι έκείνη πού έκπλήρωσε τή δημοκρατική έπανάσταση στή Ρωσία Η σημερινή ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέ θέλει μέ κανέναν τρόπο νά τό καταλάβει ούτε κι αύτό. Μά τό Κόμμα μας δέν όδήγησε τό προλε­ ταριάτο στη διχτατορία παρά μόνο γιατί υπεράσπισε μέ τήν πιό μεγάλη ένεργητικότητα, μέ έμμονή καί άφοσίωση στις ιδέες του, όλες τις δημοκρατικές διεκδικήσεις καί συνθήματα, και δώ περιλαβαίνονται η βασισμένη στήν καθολική ψηφοφοριά λαϊκή άντιπροσώπευση, η εϋθύνη τής κυβέρνησης άπέναντι στούς έκπροσώπους τού λαού», κλπ. Μονάχα μιά παρόμοια άγγιτάτσια έπέτρεψε στό Κόμμα νά προφυλάξει τό προλεταριάτο άπό τήν έπίδραση τής μικροαστικής δημοκρατίας νά υποσκάψει τήν έπίδρασή της μέσα στους άγρότες νά προετοιμάσει τή συμμαχία έργατών καί χωρικών καί νά τραβήξει στις γραμμές του τά πιό άποφασιστικά έπαναστατικά στοιχεία Ολα αϋτα δέν είτανε λοιπόν παρα όπορτουνισμός.

Ο Στρακοβ λέει πως εχουμε το σύνθημα τών Σοβιέτ, και πως μονάχα οι όπορτουνιστες μπορούν να τό άντικαταστησουν με το σύνθημα τής Εθνοσυνέλευσης Τό έπιχείρημα αύτό άποκαλύπτει με τόν πιό παραδειγματικό τρόπο τόν λαθεμένο χαραχτήρα τής άποφασης τού Συνέδριου Στη συζήτηση κανείς δέν άντεκρουσε τον Στράκοβ Αντίθετα, υιοθετήθηκε η θέση του καί έπικυρωθηκε άπο τή βασική άπόφαση γιά τήν ταχτική Τώρα μονάχα βλέπει κανείς καθαρά πόσο πολλοί είναι στή σημερινή ήγεσία έκεΐνοι πού τήν έμπειρία μιας, δυό ή καί τριών άκόμα έπαναστάσεων τήν άπόχτησαν άφήνοντας τόν έαυτό τους νά σύρεται άπό τήν πορεία τών γεγονό­ των και τήν ηγεσία τού Λένιν, χωρίς νά σκέπτονται καθολου οι ίδιοι τή σημασία έκεινων πού γίνονταν καί χωρίς νά άφομοιώνουν τά πιό μεγαλα διδάγματα τής ιστορίας Ετσι είμαστε υποχρεωμένοι να έπαναλαβουμε άκόμα μιά φορά ορισμένες στοιχειώδεις άλήθειες Στήν κριτική μου τού Προγράμματος τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς έχω δείξει μέ τί τρόπο οί έπίγονοι παραμόρφωσαν καί άκρωτηριασαν τερατωδικα τή σκέψη τού Λένιν πού βεβαιώνει οτι τα Σοβιέτ είναι όργανα έξέγερσης καί όργανα έξουσίας. Ή γελοία Ιδέα τους βρήκε τήν πιό όλοκληρωμένη έκφρασή της πάντα στήν ίδια

116

άποφαση. που άποκαλύψαμε τελευταία, τής Ολομέλειας τού Νοέμ­ βρη τής Κινέζικης Κεντρικής Επιτροπής πού έγινε τόν περασμένο χρόνο. Εκεί γράφουν «Μπορεί κανείς και όφειλει νά δημιουργήσει Σοβιέτ σάν όργανα τής έπαναστατικής έξουσιας μονάχα στήν περίπτωση που βρίσκεται μπροστά σέ μια σημαντική, άναμφισβήτητη πρόοδο τού έπαναστατικού κινήματος τών μαζών καί όταν είναι έξασφαλισμένη ή στέρεη έπιτυχία τής έξέγερσης»

Ο πρώτος όρος, «ή σ ημ α ν τ ικ ή πρ ό οδ ος », είναι άναμφισβήτητος Ο δεύτερος ορος, «ή έ ξ α σ φ α λ ισ μ έ ν η έ πιτυχ ία» καί μαζί μ αύτήν «η σ τ έρ εη έ π ιτ υ χ ία » είναι μιά σχολαστικιστική ήλιθιότητα Ωστόσο, η ήλιθιότητα αύτή άναπτύσσεται έχτεταμένα στή συνέχεια τής άπόφασης: -Είναι φανερό πως δέν μπορεί κάνεις νά άντιμετωπίζει τή δημιουργία Σο­ βιέτ όταν ή νίκη δέν έχει άκόμα άπόλυτα έξασφαλιστεϊ, γιατί τότε θά μπο­ ρούσε νό φτάσει στό σημείο ολη ή προσοχή νό είναι συγκεντρωμένη όποκλειστικά πάνω στις έκλογές τών Σοβιέτ κι όχι πάνω στή στρατιωτική πάλη, πού θά μπορούσε νά έχει σάν συνέπεια τήν έγκαθίδρυση τού μικροαστι­ κού δημοκρατισμού, πράγμα που θά άδυνάτιζε τήν επαναστατική διχτατορια και θα δημιουργούσε έναν κίνδυνο γιά τήν ήγεσια τού Κόμματος»

Η σκέψη τού Στάλιν πού διαθλάται άπό τό πρίσμα τού παιδιού— θαύματος Λομιναντζέ, πλανάται πάνω άπό τις άθάνατες αϋτές γραμ­ μές Ωστοσο, ολα αύτά είναι απλά παραλογα Στήν άπεργία τού Χογκ Κόγκ, στη διάρκεια τών άπεργιών τής Σαγκάης, σ ολόκληρη την κατοπινή ραγδαία πρόοδο τών έργατών καί άγροτών μπορούσε και οφείλε κανείς νά δημιουργήσει Σοβιέτ σαν όργανα μαζικής έπαναστατικης πάλης πού διεξάγεται άνοιχτά, και πού άργά η γρήγορο, καί ποτέ μεμιάς, θα έπρεπε νά οδηγήσει στήν έξέγερση καί στήν κα­ τάχτηση τής έξουσιας Αν σ αύτή τή φάση η πάλη δέν άνέβαινε μέχρι την έξέγερση. είναι φανερό πώς τά Σοβιέτ θά έκμηδενίζονταν κι αύτά, γιατί δέν μπορούν νά γίνουν «κανονικοί» θεσμοί τού άστικού κράτους Μά και σ αύτή τήν περίπτωση, άν δηλαδή τά Σοβιέτ δια­ λυθούν πριν την έξέγερση. οί έργαζομενες μάζες κάνουν μια τερά­ στια κατάχτηση γνωρίζοντας στην πράξη τά Σοβιέτ, συνηθίζοντας στον τρόπο λειτουργίας τους Ετσι, στο επόμενο στάδιο τής έπανάστασης θά είναι έξασφαλισμένη η πιό πλατιά καί η πιό καρποφόρα δημιουργία τών Σοβιέτ ωστοσο άκομα καί στή δεύτερη αύτή φάση είναι δυνατό να μην οδηγήσουν αμεσα όχι μοναχα στη νίκη, άλλα άκομα και στην έξεγερση Ας το βάλουμε καλα στο μυαλό μας το σύνθημα τών Σοβιέτ μπο­ ρεί καί πρέπει νά προωθηθεί άπό τά πρώτα στάδια τής έπαναστατι-

ΤΑΙΟΝΕΤ ΚΑΙ ΗΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ

117

κής προόδου τών μαζών. Αυτή όμως η πρόοδος πρέπει νά είναι πραγματική Οί έργατικες μάζες πρέπει νά συρρέουν πρός τήν έπανάσταση, να συγκεντρώνονται κάτω άπό τό λάβαρό της. Τά Σο­ βιέτ προσφέρουν μιά όργανωτική έκφραση στην κεντρομόλο αυτή δύναμη τής έπαναστατικής προόδου Αλλα έτσι είναι σαν νά λέμε ταυτόχρονα πώς στήν περίοδο τής έπαναστατικής άμπωτιδας καί τής άνάπτυξης τών κεντρόφυγων τάσεων μέσα στις μάζες, τό σύνθη­ μα τών Σοβιέτ θά είναι δογματικό, νεκρό, η πράγμα που δέν είναι καλύτερο, ένα σύνθημα τυχοδιωχτικό Η πείρα τής Καντωνας τό εχει άποδείξει μέ τόν καλύτερο, τόν πιο λαμπρό, άλλα καί τόν πιο τραγικό τρόπο. Σήμερα τό σύνθημα τών Σοβιέτ δέν εχει σπουδαιότητα για την Κίνα παρά άπό τήν άποψη τής προοπτικής, και μ αύτή την έννοια έχει προπαγανδιστική άξια Δέ θά άνταποκρινοταν κάνεις στην πραγ­ ματικότητα άν άντιπαράθετε τά Σοβιέτ, σύνθημα τής τρίτης κινέζι­ κης έπανάστασης, στήν ’ Εθνοσυνέλευση, δηλαδη στό σύνθημα που βγαίνει άπό τή συντριβή τής δεύτερης κινέζικης έπανάστασης Η άποχή σέ μιά μεσοεπαναστατική περίοδο, προπαντός μετά άπό μιά σκληρή ήττα, θά είταν μιά πολιτική αϋτοκτονιας. Θά μπορούσε νά πει κανείς (γιατί ύπάρχουν πολλοί σοφιστές στον κόσμο) οτι η άπόφαση τού 6ου Συνεδρίου δεν εχει καθολου την έννοια τής άποχής άφού δέν υπάρχει καμιά Εθνοσυνέλευση, κα­ νείς δεν την συγκαλεσε άκομα, ούτε υποσχέθηκε νά την συγκαλεσει, κατά συνέπεια δέν υπάρχει τίποτε γιά νά μποϋκοταριστει Ενας τετιος όμως συλλογισμός θά ειταν πάρα πολύ έλεεινός, καθαρα σχή­ μα ασκός, παιδαριώδης, μπουχαρινικός Αν τό Κουομιτάγκ δέ βρι­ σκόταν άναγκασμένο νά προκηρύξει τή σύγκληση τής Εθνοσυνέ­ λευσης μήπως έμεΐς θά τήν μπουκοτάραμε τότε, Οχι Θα άποκαλυπταμε άνελέητα τό ψέμα καί τήν άπάτη τού κοινοβουλευτισμού τού Κουομιτάγκ, τις συνταγματικές αύταπάτες τών μικροαστών Θα άπαιτουσαμε τήν πλήρη έπέχταση τών έκλογικών δικαιωμάτων Ταυτό­ χρονα θά ριχνόμασταν στήν πολιτική άρενα για να άντιταξουμε μέσα στήν πάλη γιά τό κοινοβούλιο, στή διάρκεια τών έκλογών και μέσα στο ίδιο το κοινοβούλιο, τούς έργάτες και φτωχούς χωρικούς στις κατέχουσες τάξεις καί τά Κόμματά τους Κάνεις δέ θα άναλαβαινε να προφητεψει πόσο μεγαλα θα είταν τα άποτελέσματα που θα πε­ τυχαίνε έτσι το Κόμμα πού σήμερα είναι άναιμικο καί ριγμένο στην παρανομία Αν η πολιτική του είταν σωστή τα πλεονεχτηματα θα μπορούσαν να είναι πολύ σημαντικά. Μα σ αύτη την περίπτωση δεν είναι καθαρό πως το Κομμά μπορεί και πρεπει όχι μοναχα να ουμμετασχει στις έκλογες, αν τις κάνει τό Κουομιτάγκ, άλλά και να άπαιτήσε να γίνουν, κινητοποιώντας τις μάζες μ αύτό τό σύνθημα.

118

‘Από πολιτική άποψη τό ζήτημα έχει κιόλας τεθεί Κάθε μέρα πού περνάει θά τά έπιβεβαιώνει. Στήν κριτική μας γιά τά Πρόγραμμα μι­ λήσαμε για την πιθανότητα μιας κάποιας οικονομικής σταθεροποίη­ σης στήν Κίνα. ’Από τότε οι έφημερίδες έχουν παραθέσει δεκάδες μαρτυρίες γιά τήν οικονομική άναγεννηση πού άρχιζει (Δές τό «Δελ­ τ ίο τ ο ύ κ ιν έ ζ ικ ο υ Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο υ » ) . Τώρα πιά δέν είναι μιά υπόθεση, άλλα ενα γεγονόο, παρά τό ότι βρισκόμαστε άκόμα στήν άρχη τής πρώτης φάσης της Μά άκριβώς, στή διάρκεια τής πρώτης φάσης πρέπει νά άντιληφθούμε τις τάσεις της, άλλιώτικα δέν κάνουμε έπαναστατική πολιτική, άλλά πολιτική τής ουράς Τό ίδιο συμβαίνει με την πολίτικη πάλη γύρω άπό το ζήτημα τού συντάγματος. Αϋτό δέν είναι τώρα πιά μια θεωρητική πρόβλεψη, δηλαδή μιά απλή δυνατό­ τητα, άλλά ενα πράγμα πολύ συγκεκριμένο Δέν είναι τυχαίο που ο κινέζος άντιπρόσωπος άναφέρθηκε έπανειλημμένα στό θέμα τής ’Ε­ θνοσυνέλευσης Δέν είναι τυχαίο πού το Συνέδριο εκρινε άναγκαίο νά υιοθετήσει μιά ειδική (καί ιδιαίτερα λαθεμένη) άπόφαση σέ σχέ­ ση μ αϋτό τό ζήτημα Τό πρόβλημα αϋτό δέν τό έθεσε η Αντιπολί­ τευση, άλλά η έξέλιξη τής πολιτικής ζωής στήν Κίνα Εδώ πάλι πρεπει να μάθουμε νά διακρίνουμε τήν τάση άπό τήν άρχή της Οσο πιό μεγάλο θά είναι τό θάρρος καί ή άποφασιστικότητα μέ την οποία θά έπέμβει τό Κομμουνιστικό Κόμμα, οπλισμένο μέ τό σύνθημα τής δημοκρατικής Συνταχτικής Συνέλευσης, όσο λιγότερη θέση θα άφησει στό κάθε είδους ένδιάμεσα κόμματα, τόσο πιό βέβαιη θα είναι η ίδια του η έπιτυχία Αν τό κινέζικο προλεταριάτο είναι υποχρεωμένο να ζησει άκομα μερικά χρόνια (ή έστω κι ενα μονάχα χρόνο) κάτω άπο το καθεστώς τού Κουομιτάγκ, θά μπορούσε μήπως τό κινέζικο Κομμουνιστικό Κομμά νά παραιτηθεί άπό τήν πάλη γιά την έπέχταση κάθε είδους νόμιμης δυνατότητας, γιά τήν έλευθερία τού Τυπου, των συγκεν­ τρώσεων, τού συνεταιρίζεσθαι, τών άπεργιών, κλπ, Αν άπαρνιοταν αύτη την πάλη θά μεταμορφωνόταν σέ μιά νεκρή σεχτα Μα αύτη είναι μιά πάλη πάνω σέ δημοκρατική βάση Η έξουσια τών Σοβιέτ σημαίνει μονοπώλιο τού Τύπου, τών συγκεντρώσεων, κλπ, στά χέρια τού προλεταριάτου Μήπως τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας θά προω­ θήσει τώρα άκριβώς αϋτό τά συνθήματα, Στις συγκεκριμένες συνθή­ κες αϋτο θα ε'ίταν ενα κραμα παιδαριωδίας και τρέλλας Τό Κομμου­ νιστικό Κόμμα παλεύει τώρα οχι γιά νά καταχτήσει την έξουσια, άλλα γιά να διατηρήσει, νά συσφίξει καί νά άναπτύξει τούς δεσμούς του μέ τις μάζες στο ονομα τής πάλης γιά τη μελλοντική έξουσια Η πάλη για την κατάχτηση τών μαζών είναι άναποφευχτα δεμενη με την πάλη έναντια στη βία τής γραφειοκρατίας τού Κουομιτάγκ που άσκεϊται έναντια στις όργανώσεις τών μαζών, στις συγκεντρώσεις τους, στον Τύπο τους, κλπ Στην περίοδο που αμεσα θα άκολουθη-

119

σει τό Κομμουνιστικό Κόμμα θά παλέψει γιά τήν έλευθερία τού Τύπου ή θά άφήσει αυτή τήν πάλη ο ενα «τρίτο κόμμα», Τό Κομ­ μουνιστικό Κομμά θά άρκεστε'ι στό νά προβάλλει μεμονομένες, σκόρπιες, τις δημοκρατικές διεκδικήσεις (έλευθερία τού Τύπου, τών συγκεντρώσεων, κλπ), πράγμα πού θά τό έξίσωνε μέ τό φιλελεύθερο ρεφορμισμό, η θα προωθήσει τά πιό άποφασιστικα δημοκρατικά συν­ θήματα. Στόν πολιτικό τομέα αύτό σημαίνει λαϊκή άντιπροσωπευση βασισμένη στην καθολική ψηφοφορία

Θά μπορούσε κανείς να διερωτηθεϊ αν είναι «πραγματοποιήσιμη» η δημοκρατική Συνταχτική Συνέλευση υστέρα άπό μια ήττα τής έπαναστασης σε μια μισοαποικιακή Κίνα περικυκλωμένη άπο τους ιμπε­ ριαλιστές Σ αύτό τό έρώτημα δέν μπορεί νά άπαντησει κάνεις παρα μόνο συμπερασματικά Τό απλό όμως κριτήριο τής δυνατότητας να ικανοποιηθεί κάποια διεκδίκηση κάτω άπό τις συνθήκες που έπικρατούν στήν άστική κοινωνία η σέ μιά δοσμένη κατασταση αύτής τής κοινωνίας, δεν είναι άποφασιστικο γιά μάς. Είναι πολύ πιθανό λόγου χάρη η μοναρχική έξουσία καί η Βουλή τών Λορδών στην Αγγλία να μήν σαρωθούν πριν άπό τήν έγκαθίδρυση τής έπαναστατικής διχτατοριας.τοϋ προλεταριάτου. Ωστοσο τό άγγλικο Κομμουνιστικό Κομ­ μά όφειλει να διατυπώσει άνάμεσα στις άλλες έπιμερους διεκδική­ σεις του κι αύτη τή διεκδίκηση Μέ το να κάνει κάνεις υποθέσεις, βασισμένος πάνω σ εναν έμπειρισμο, για τη δυνατότητα να ικανο­ ποιηθούν η οχι ορισμένες μεταβατικές διεκδικήσεις, δε λύνει το σχετικό ζητημα Είναι ο κοινωνικός η ιστορικός χαραχτηρας τους που άποφασιζει είναι διεκδίκηση προοδευτική άπο την άποψη της κατοπινής άναπτυξης τής κοινωνίας, Ανταποκρινεται στα ιοτορικα συμφέροντα τού προλεταριάτου, Στερεώνει την έπαναοτατικη συνείδηση του. Το φερνει πιο κοντά στη διχτατορια του. Ετσι, λογου χάρη, η διεκδίκηση τής άπαγορευσης τών τραστ είναι μικροα­ στική και άντιδραστικη καί καθώς άποδειξε η πείρα τής Αμερικής ολοτελα οϋτοπικη Αντίθετα, μέσα σέ ορισμένες συνθήκες είναι πέρα για πέρα προοδευτικό και σωστό νά ζητούμε τον έργατικο έ­ λεγχο πάνω στα τραστ, παρα το γεγονος οτι είναι περισσότερό άπο άμφιθολο αν μπορεί κάνεις να τον πραγματοποιήσει μέσα στα πλαί­ σια τού άστικοϋ κράτους Το οτι η διεκδίκηση αύτη δεν ικανοποιείται οσο καιρό κυριαρχεί η άστικη τάξη, πρεπει να ώθησει τους έργατες προς την έπαναοτατικη άνατροπη της Ετσι, άπο πολίτικη άποψη η ελλειψη δυνατότητας για την ικανοποίηση ενός συνθήματος μπορεί να είναι πιό προσοδοφορα άπο τη σχετική δυνατότητα να το κάνει πράξη

120

Η Κίνα θα οδηγηθεί γιά μια ορισμένη περίοδο στην κοινοβουλευ­ τική δημοκρατία. Ποιος θά είναι ο βαθμός δημοκρατικοποίησης της. Τί δύναμη και ποια διάρκεια θα εχει. Σ όλες αυτές τίς έρωτησεις μόνο μέ εικασίες μπορεί νά άπαντήσει κανείς θά ειταν όμως ριζικά λαθεμένο να βασιστούμε στην υπόθεση πώς ο κοινοβουλευτισμός είναι άπαγματοποιητος στην Κίνα, για νά συμπερανουμε πώς δεν πρεπει νά τραβήξουμε στά δικαστήρια τού κινέζικου λαού τις κλίκες τού Κουομιταγκ Η ίδεα τής άντιπροσώπευσης ολόκληρου τού λαού, όπως τό έχει δείξει η πείρα όλων τών άστικών έπαναστασεων και ιδιαίτερα η πείρα τών έπαναστάσεων για την άπελευθερωση τών έθνοτήτων, είναι ή πιό στοιχειώδης, ή πιό άπλή καί ή πιό ικανή νά νικήσει το ένδιαφερον πραγματικό πλατιών λαϊκών στρωμάτων Οσο περισσότερό θα άντισταθει η κυρίαρχη μπουρζουαζία στή διεκδίκη­ ση αύτη «ολοκλήρου τού λαού» τόσο περισσότερο η προλεταριακή πρωτοπορία θα συγκεντρώνεται γύρω άπό τή σημαία μας, τοσο περισσότερό οι πολίτικες συνθήκες θα ωριμάζουν γιά νά κερδίσουμε μιά πραγματική νίκη ένάντια στά άστικό κράτος, λίγο ένδιαφέρει αν είναι τό μιλιταριστικό κράτος τού Κουομιτάγκ η ενα κοινοβουλευτι­ κό κράτος θ α μπορούσε κάποιος να πει Μα δέν είναι δυνατό να συγκαλέσει κανείς μια πραγματική Συνταχτικη Συνέλευση παρά διάμεσου τών Σοβιέτ, δηλαδη διάμεσου τής έξεγερσης Δε θα ειταν πιο απλό να άρχισουμε άπο τα Σοβιέτ και να άρκεστούμε σ αύτά. Οχι. αύτο δεν θα ειταν το πιο απλό θ α ειταν άκριβώς σάν να βαζαμε το άλετρι μπροστά άπο τα βόδια Είναι πολύ πιθανό να μην είναι δυνατή η σύγκληση τής Συνταχτικής Συνέλευσης παρα διάμεσου τών Σοβιέτ κι έτσι ή Συνέλευση αύτή θά μπορούσε νά γίνει περιττή πριν άπό τή γέννησή της άκόμα. Αύτά μπορεί νά συμθεϊ, όπως μπορεί καί νά μή συμβεί Αν τα Σοβιέτ, διάμεσου τών οποίων θα μπορούσε κάνεις να συγκαλεσει μια «άληθινη» Συνταχτικη Συνέλευση, υπήρχαν κιόλας, θα βλεπαμε άν είναι άκόμα άναγκαίο να προσφυγουμε σ αύτη τη σύγκληση Σήμερα, όμως δεν υπαρχουν Σοβιέτ Και δε θα μπορέσει κάνεις να άρχισει να τα έγκαθιστά παρά στις άρχες μιάς καινούργιας άνοδου των μαζών, που μπορεί να έμφανιστεΐ υστέρα άπο δυο, τρία, πεντε η και περισσότερα χρονιά Η Κίνα δέν εχει καθολου παρά­ δοση Σοβιέτ Η Κομμουνιστική Διεθνής διεξήγαγε σ αύτην τη χωρά μια άγγιτατσια έναντια κι οχι υπέρ τών Σοβιέτ Στο μεταξύ όμως τα συνταγματικό ζητήματα αρχισαν να προβάλουν άπ όλες τις ρωγμές Μπορεί η κινέζικη έπανασταση στη διάρκεια τού νέου σταδίου της να πηδηξει πάνω άπο την τυπική δημοκρατία, Απ αύτα που ειπωθή­ καν πιο πάνω βγαίνει πως άπο ιστορική άποψη δεν μπορεί να άποκλειστει μια παρόμοια δυνατότητα Είναι όμως έντελώς άπαραδεχτο

121

να άντιμετωπιζουμε το ζητημα στηριζόμενοι σ αύτην την πιθανότη­ τα πού είναι η πιό άπομακρυσμένη και η λιγότερο δυνατή Είναι σάν να δείχνουμε έλαφροτητα σκέψης στον πολίτικο τομέα Δε γίνονται Συνέδρια κάθε μήνα, καί μαλιστα όπως ξέρουμε δε γίνονται κάθε χρονο Πώς επομένως μπορούμε νά άφησουμε τους κινεζους κομ­ μουνιστές δεμένους χειροπόδαρα χαραχτηριζοντας όπορτουνισμο τη μορφή τής πολιτικής πάλης που άπο το επόμενό στάδιο μπορεί να άποχτησει μια τεράστια σπουδαιοτητα.

Δεν υπάρχει άμφιβολία πως μπαίνοντας στό δρομο τής πάλης για τη Συναχτική Συνέλευση μπορεί να άναζωογονηθούν καί να ένδυναμωσουν οι μενσεθίκικες τάσεις μέσα στό Κομμουνιστικό Κομμά Κίνας Τό νά πολεμάς τον όπορτουνισμο, όταν η πολίτικη προσα­ νατολίζεται πρός τόν κοινοβουλευτισμό η προς την πάλη για τον κοινοβουλευτισμό, δέν είναι λιγότερο σπουδαίο, άπ' όσο είναι ή πάλη ένάντιά του, όταν βρίσκεσαι μπροστά σέ μιά άμεση έπαναστατικη έπίθεση Μα, όπως έχουμε κιόλας πει, άπ αύτο δε βγαίνει πως πρεπει κανείς νά χαραχτηρίζει τα δημοκρατικά συνθήματα όπορτουνιστικά. άλλά πως πρεπει να έπεξεργαστεΐ μέτρα και μεθοδες πάλης μπολσεβίκικης υπέρ αυτών τών συνθημάτων Σε χοντρές γραμμές αύτα τα μέτρα και οι μέθοδες είναι τα παρακατω 1) Τό Κομμά πρέπει νά χει πάντα στο μυαλό του και να έξηγεί πώς συγκριτικά με τό βασικό του σκοπο, την κατάχτηση τής έξουσίας μέ τα όπλα στό χέρι, τα δημοκρατικά συνθήματα δεν έχουν παρα ενα βοηθητικό, προσωρινό, σταδιακό, έπεισοδιακό χαραχτήρα. Η θεμελειωδης σπουδαιοτητα τους συνισταται στο γεγονος οτι μάς έπιτρεπουν να άνοίξουμε δίοδο προς τόν έπαναστατικο δρομο 2) Τό Κόμμα όφειλει, στο προτσές τής πάλης για τα δημοκρατικά συνθήματα, να συντρίψει τις συνταγματικές και δημοκρατικές αυτα­ πάτες τής μικροαστικής τάξης καί τών ρεφορμιστών που έκφραζουν τις άπόψεις της, έξηγώντας πως η δύναμη του κράτους δεν άπορρέει άπό τις δημοκρατικές μορφές ψήφου, μα άπο την ίδιοχτηοια και άπό τό μονοπώλιο τής παιδείας και τών όπλων *3) Το Κομμά, ένώ θα χρησιμοποιηθεί στο άκεραιο τις διάφορες άποψεων που υπαρχουν στους κολπους τής μπουρζουαζίας, μικρής και μεγάλης, σχετικά με τα συνταγματικό ζητήματα, ένώ θα άνοιγει ολους τους δυνατούς δρομους πρός ενα πεδίο άνοιχτής δράσης, ένώ θά παλεύει γιά τή .νόμιμη ύπαρξη τών συνδικάτων, τών έργατικών λεσχών, τού έργατικού τυπου, ένώ θα δημιουργεί οπού και όταν είναι δυνατόν νόμιμες πολίτικες όργανωσεις του προλεταρια-

122

του, που θά βρίσκονται κάτω άπό τήν άμεση έπίδραση τού Κόμμα­ τος, ένώ θά έπιδιωκει, άπό τή στιγμή πού αυτό θα είναι δυνατό, να νομιμοποιήσει σέ μικρό ή μεγάλο ποσοστό τούς διάφορους τομείς δραστηριότητας τού Κόμματος, θά πρέπει πρώτα άπ ολα νά έξασφαλισει τήν ύπαρξη τού παράνομου, τού συγκεντροποιημενου, τού γέρα θεμελειωμένου μηχανισμού που διευθύνει ολους τούς τομείς τής δραστηριότητας τού Κόμματος τοσο στους νόμιμους οσο και τούς παράνομους 4) Το Κόμμα όφειλει να άναπτύξει μιά συστηματική έπαναστατικη δουλιά μέσα στο στρατό τής μπουρζουαζίας 5) Η ηγεσία τού Κόμματός πρέπει να ξεσκεπάσει άμειλιχτα ολους τους όπορτουνιστικούς δισταγμούς πού τείνουν σέ μιά ρεφορμιστι­ κή λύση τών προβλημάτων πού όρθώνονται μπροστά στο κινέζικο προλεταριάτο Πρεπει νά άποβαλει ολα τα στοιχεία πού συνειδητά τραβούν πρός τήν υποταγή τού Κόμματος στόν άστικό λεγκαλισμό Μοναχα μ αύτους τους ορούς το Κομμά θά διατηρήσει τις άναγκαίες άναλογιες τών διάφορων τομέων τής δραστηριότητάς του και δε θα άφησει να τού ξεφυγει μιά καινούργια άλλαγή τής κατάστασης που οδηγεί σε μια έπαναστατική προοδο, μά θά μπει άπό τις άρχες της κιόλας στο δρόμο τής δημιουργίας τών Σοβιέτ, θά κινητοποιήσει τις μάζες γύρω άπ αύτα καί θά τά άντιτάξει στο άστικό κράτος με ολα τα κοινοβουλευτικά και δημοκρατικά καμουφλάζ του — αν τελι­ κά πραγματοποιηθούν ολ αύτα

\

123

4. ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ ΤΗΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΔΙΧΤΑΤΟΡΙΑΣ. Το σύνθημα τής Συνταχτικής Συνέλευσης άντιτιθεται τοσο λίγο στη φόρμουλα τής δημοκρατικής διχτατορίας οσο και στη φόρμουλα τής διχτατορίας τού προλεταριάτου Η θεωρητική άναλυση και η ι­ στορία τών τριών έπαναστασεων μας το άποδειχνουν Η φόρμουλα τής δημοκρατικής διχτατορίας τού προλεταριάτου και τής άγροτιάς ειταν στη Ρωσία μιά άλγεθρικη έκφραση, μ αλλα λόγια ή έκφραση ή πιό γενική, ή πιό πλατιά, τής συνεργασίας τού προλεταριάτου και τών κατωτέρων στρωμάτων τής άγροτιάς στη δη­ μοκρατική έπανασταση Η λογική αυτού τού τυπου καθοριζόταν άπο το γεγονος οτι τα θασικα μεγεθη του δέν είχαν έλεγχθεί άπο τη δράση Ιδιαίτερα δεν ειταν δυνατό να προεξοφλήσει κάνεις κατη­ γορηματικά άν η άγροτια, μέσα στις συνθήκες τής καινούργιας έποχής, θα ειταν ικανή να γίνει μια πολίτικη δύναμη λίγο πολύ ανε­ ξάρτητη, σε πιο θαθμο θά ειταν άνεξάρτητη, και ποιες θα ειταν οι άμοιθαίες πολίτικες σχέσεις τών συμμάχων στη διχτατορια που θα άκολουθούσε Το 1905 δεν μπόρεσε να μας δοσει μια άποφασιστικη έπαλήθευση τού ζητήματος. Τό 1917 άπόδειξε πώς όταν η άγροτιά κουβαλάει στήν πλάτη της ένα Κόμμα (τούς σοσιαλεπαναστάτες) άνεξάρτητο άπό τήν προλεταριακή πρωτοπορία, τότε τό Κόμμα αύτό βρίσκεται κάτω άπο τήν πληρη έξαρτηση τής ιμπεριαλιστικής μπουρ­ ζουαζίας Στην περίοδο 1905-1917 η αύξανομενη ιμπεριαλιστική με­ ταμόρφωση τής μικροαστικής δημοκρατίας, όπως και τής διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας εκανε γιγαντια βήματα Έξαιτιας αύτού τού γε­ γονότος τό σύνθημα τής δημοκρατικής διχτατορίας τού προλετα­ ριάτου καί τής άγροτιάς υλοποιήθηκε τό 1917 οϋσιαστικά μέσα στή διχτατορια τού προλεταριάτου πού τραβούσε μαζί του τις άγροτικές μάζες Ά π αύτό τό Ιδιο τό γεγονός ή «αύξανομενη μεταμόρφωση» τής έπανάστασης, πού πέρασε άπό τή δημοκρατική φάση στό σοσιαλιστικό στάδιο, συντελέστηκε κιόλας κάτω άπό τή διχτατορια τού προλεταριάτου Στην Κίνα το σύνθημα τής δημοκρατικής διχτατορίας του προλε­ ταριάτου καί τής άγροτιάς θά μπορούσε άκόμα καί νά έχει μιά ο­ ρισμένη πολίτικη λογική, πολύ πιο περιορισμένη και έπεισοδιακη

124

kΜΕΤΑΤΟ(· ΙΥΝΕΑΡΜ

6π οτι στη Ρωσία, αν είχε διατυπωθεί τήν κατάλληλη στιγμή στα 1925-26, για να δοκιμάσει τις ζωογόνες δυνάμεις τής έπαναστασης. γιά να άντικατασταθεϊ έπίσης την κατάλληλη στιγμή άπό το σύνθημα τής διχτατορίας τού προλεταριάτου πού τραβάει πίσω του τους φτω­ χούς χωρικούς. Ό ,τι χρειαζόταν πάνω σ' αϋτό τό θέμα έχει είπωθε'ι στην «Κριτική τού Σχεδίου Προγράμμοτος» Εδώ μενει άκομα να ρωτήσουμε: ή σημερινή μεσοεπαναστατική περίοδος, πού συνδέεται με μιά καινούργια άνασυνταξη των ταξικών δυνάμεων, δεν άφηνει να φανούν δυνατότητες άναγεννησης τού συνθήματος τής δημοκρα­ τικής διχτατορίας, Απαντούμε σ αύτό οχι, εχει οριστικά άποκλείσει αύτή τή δυνατότητα. Η περίοδος τής μεσοεπαναστατικής σταθερο­ ποίησης άνταποκρίνεται στήν άνάπτυξη τών παραγωγικών δυνά­ μεων, στο μεγάλωμα τής έθνικής μπουρζουαζίας, στην άνάπτυξη και το μεγάλωμά τής συνοχής τού προλεταριάτου, στην ένταση τού ρυθμού διαφοροποίησης στήν ύπαιθρο και στή συνέχιση τού καπι­ ταλιστικού έκφυλισμού τής δημοκρατίας τύπου ΒάνΤίν-Βέι ή όποιου άλλου μικροαστού δημοκράτη, μέ τό «τρίτο κ ό μ μ α » του, κλπ Με αλλα λόγια η Κίνα θά περάσει άπό προτσές άνάλογα, σέ χοντρές γραμμές, με έκεΐνα που περασε η Ρωσία κάτω άπό τό καθεστώς τις 3 τού Ίουνη Τότε ειμασταν βέβαιοι ότι αύτό τό καθεστώς δέ θά ειταν αιώνιο, ούτε μεγάλης διάρκειας, καί πώς θά τέλειωνε μέ μια έπανασταση Ετσι κι εγινε (μέ τη βοήθεια, οσο να ναι, τού πολέμου) Η Ρωσία, όμως, που βγήκε άπο το καθεστώς τού Στολίπιν δέν ειταν πια έκείνη που ειταν όταν μπήκε κάτω άπό τό καθεστώς του Οι κοι­ νωνικές άλλαγες πού το μεσοεπαναστατικό καθεστώς θά έπιφέρει στην Κίνα έξαρτώνται κυρίως άπο τή διάρκεια αύτού τού καθε­ στώτος Μα η γενική τάση αύτών τών άλλαγών ε'ιναι άναμφισθήτητη άπο τώρα είναι η οξυνση τών ταξικών άντιθεσεων καί η τελεία έξαλειψη τής μικροαστικής δημοκρατίας σαν άνεξαρτητης πολιτικής δύναμης Μα αύτο άκριβώς σημαίνει πως στήν τρίτη κινέζικη έπανασταση ένας «δημοκρατικός» συνασπισμός τών πολιτικών κομμά­ των θα άποχτούσε ένα περιεχόμενο άκομα πιό άντιδραστικο και πιο άντιπρολεταριακο άπο κείνο που είχε ο συνασπισμός τού Κουομιταγκ στα 1925-27 Επομένως δέ μένει πιά παρά να κάνουμε έναν ταξικό συνασπισμό κάτω άπο την άμεση διεύθυνση τής προλετα­ ριακής πρωτοπορίας Αύτος άκριβώς έίναι ο δρόμος τού Όχτωβρη Δρομος που εχει πολλά έμποδια, άλλα δεν υπάρχει άλλος

125

5.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΕΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ

Πιο πάνω άναφερθήκαμε στην άξιοσημείωτη άπόφαση τής Ολο­ μέλειας τής Κεντρικής Επιτροπής τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (Νοέμβρη 1927). σ αυτήν άκριθώς τήν άπόφαση πού η 9η Ολομέλεια τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς κατηγόρησε για «τροτσκισμό» και πού έξαιτίας της ο Λομινατζέ δικαιολογιοταν με τοσο ποικίλους τρόπους, τή στιγμή που ο Σταλιν την παρακαμπε, σιωπηλά, μέ τόση μονοτονία. Στήν πραγμα­ τικότητα αύτη η άπόφαση είναι ένας συνδυασμός όπορτουνισμοϋ και τυχοδιωχτικής ταχτικής, που άντανακλά με πληρη πιστότητα τήν πολιτική τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς πρίν καί μετά τόν 'Ιούλη τού 1927. Καταδικάζοντας αύτή την άπόφαση υστέρα άπό τήν ήττα τής έξέγερσης τής Καντωνας οι ηγετες τής Κομμουνιστικής Διεθνούς οχι μονάχα δεν την δημοσιεψαν, άλλα ούτε καν παρουσίασαν άποσπάσματα της Είναι παρα πολύ ένοχλητικό νά κοιτάζεις τόν εαυτό σου στόν κινέζικο καθρέ­ φτη Η άπόφαση αύτη δημοσιεύτηκε σ ενα ειδικό «Δελτίο Πληρο­ φοριών» που δύσκολα μπορεί νά προμηθευτεί κανείς, έκδομενο άπο το κινέζικο Πανεπιστήμιο Σού Γιάτ-Σεν (No 10) To No 14 τής ίδιας έκδοσης, πού εφτασε στά χέρια μας όταν η έργασια μας («Το κινέζικο ζήτημα υστέρα άπό τό 6ο Συνέδριο) είχε κιόλας τελειώσει, περιεχει ενα άλλο ντοκουμέντο οχι λιγοτερο άξιολογο, που είχε όμως διαφορετικό χαραχτήρα, δηλαδη το χαραχτηρα μιάς κριτικής, είναι μια άπόφαση τής Περιφερειακής Επιτροπής τού Κιάγκ Σου τού Κομμουνιστικού Κόμματός Κίνας που παρθηκε στις 7 τού Μαη 1928 σε σχέση μέ τις άποφάσεις τής 9ης Ολομέλειας τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Υπενθυμί­ ζουμε οτι η Σαγκαη και η Καντώνα βρίσκονται στην περιφέρεια τού Κιαγκ Σου Αύτη η άπόφαση παρά τα λάθη άρχών και τις πολίτικες παρανοή­ σεις που περιέχει άποτελεί, όπως το εχουμε κιόλας πεϊ. ενα άξιοσημειωτο ντοκουμέντο Στό βάθος, η άπόφαση καταδικάζει με τροπο οριστικό καί άμετακλητο οχι μονάχα τις άποφάσεις τής 9ης Ολο­ μέλειας τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς. άλλα γενικά ολοκληρο τον προσανατολισμό τής Κομμουνι­

126

στικής Διεθνούς στά ζητήματα τής κινέζικης έπανάστασης. Φυσικά, η κριτική πού άφορά ολόκληρο τό καθεστώς πού υπάρχει στήν Κομ­ μουνιστική Διεθνή καί πού κατευθύνεται ένάντια στήν Έχτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς έχει ένα χαραχτήρα συγ­ καλυμμένο, συμβατικά διπλωματικό Η άπόφαση κατευθύνει τά βέλη της ένάντια στήν ίδια τήν Κεντρική 'Επιτροπή της τό ίδιο όπως κρι­ τικάρει κανείς εναν υπεύθυνο υπουργός ένός άνεύθυνου μονάρχη, πού, όπως ο καθένας γνωρίζει, «δέν μ π ο ρ ε ί ποτέ να κά ν ε ι λάθος». Υπάρχουν μάλιστά καί κολακευτικά έγκώμια γιά ορισμένα μέρη τής άποφασης τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς. Ό τρόπος αυτός άντιμετώπισης τού ζητήματος μέ «έλιγμούς» είναι αυτός καθαυτός μιά άνελέητη κριτική τού καθεστώτος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ή ύποκρισία είναι άξεχώριστη άπό τό γραφειοκρατισμό. Μά αυτό πού στό βάθος λέει ή άπόφαση γιά τήν πολιτική ήγεσία καί τίς μέθοδές της είναι μιά κατηγορία πολύ πιό σοβαρή. «Ύστερα άπό τή Συνδιάσκεψη τής 7 τού Αύγουστου (1927), γράφει στήν έκθεσή της ή Επιτροπή τού Κιάγκ Σού, ή Κεντρική Επιτροπή διατύπωσε μιά κρίση γιά τήν κατάσταση πού περιορίζεται στό νά πει πώς άν καί ή έπανάσταση ύπέστη μιά τριπλή ήττα ωστόσο διανύει μιά άνοδική φάση».

Η έχτιμηση αϋτή είναι πέρα γιά πέρα σύμφωνα μέ τήν καρικα­ τούρα πού ο Μπουχάριν έδοσε στη θεωρία τής διαρκούς έπαναστασης, καρικατούρα πού έφάρμοσε πρώτα στή Ρωσία υστέρα στήν Ευρώπη καί τέλος στήν 'Ασία Τά πραγματικά γεγονότα τής πάλης, δηλαδή οι τρεις ήττες θά επρεπε, τάχα, να άντιμετωπίζονται χωριστά και η διαρκής «προοδος» τής έπανάστασης, χωριστά πάλι Η Κεντρική Επιτροπή τού κινέζικου Κόμματός βγάζει το παρακά­ τω συμπέρασμα άπο την άπόφαση που υιοθετήθηκε στην 8η Ολο­ μέλεια τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς (Μάης) «Πρεπε ι παντού οπού αυτό είναι άντικειμενικά δυνατό να προετοιμαστούν και να όργανωθούν Αμέσως έξεγέρσεις»

Ποιές εϊταν πάνω σ' αυτό τό σημείο οι πολιτικές προϋποθέσεις, Ή 'Επιτροπή τού Κιάγκ Σού δηλώνει πώς τόν Αύγουστο τού 1927 «η πολιτική εκθεση τής Κεντρικής Επιτροπής σημειώνει οτι οι έργάτες τού Χουναν ύστερα άπό μια σκληρή ήττα έγκαταλείπουν τήν ήγεσία τού Κόμ­ ματος, ότι άντικειμενικά δέ βρισκόμαστε μπροστά σέ μιά έπανασταστικη κα­ τάσταση μά παρόλα αύτα... ή Κεντρική Επιτροπή λέει καθαρα πως το σύ­ νολο τής κατάστασης άπό οικονομική, πολιτική και κοινωνική (άκριβώς1Λ Τ)

127

άποψη είναι ευνοϊκή για την έξεγεροη Κι άφού δέν είναι πιό δυνατό νό υποκινήσουμε έξεγέρσεις στίς πόλεις, πρεπει να μεταφέρουμε τήν ένοπλη πάλη στήν ύπαιθρο Εκεί πρέπει νά είναι οι έστιες έξέγεροης. ένώ η πόλη πρεπει να είναι μιά βοηθητική δύναμη », (αελ 4)

Υπενθυμίζουμε πώς άμέσως μετά την Ολομέλεια τού Μαη τής Έχτελεστικής Ε πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς που άναθεσε την ηγεσία τής άγροτικής έπανάστασης στην άριστερα τού Κουομιτάγκ, τό τελευταίο άρχισε νά σκοτώνει τούς έργάτες καί τούς χωρικούς Η Έχτελεστικη Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς θρεθηκε σε μια τρομερά δύσκολη κατασταση Επρεπρ με κάθε τίμημα να υπαρξουν, κι αϋτο χωρίς καμιά καθυστέρηση, «άριστερες» πράξεις στην Κίνα, για νά άναιρέσουν τις «συκοφαντίες» τής Αντι­ πολίτευσης, δηλαδη την άνεπίληπτη πρόγνωσή της Να γιατί η κινέ­ ζικη Κεντρική 'Επιτροπή θρεθηκε άνάμεσα στό σφυρί και το άμονι κι άναγκαστηκε τόν Αύγουστο τού 1927 νά κάνει πάλι ανω κάτω την προλεταριακή πολίτικη Αν και δεν υπήρχε έπαναστατικη καταστα­ ση και παρότι οι έργατικές μάζες έγκατάλειπαν τό Κομμά, η 'Επι­ τροπή αϋτη βεβαίωνε, πώς η οικονομική καί κοινωνική κατασταση εϊταν, σύμφωνα μ' αϋτήν, «εύ ν ο ικ ή γιά τήν έξέγερ οη ». Όπως καί νά εχει μιά νικηφόρα έξέγερση θα είταν παρα πολύ «εύνοική» για το γόητρο τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Μά δεδομένου ότι οι έργάτες έγκατάλειπαν τήν έπανασταση, έπρε­ πε, τάχα, να στρέψουν τήν πλάτη στις πόλεις καί νά έπιχειρήσουν να υποκινήσουν άπομονωμένες έξεγέρσεις στήν ύπαιθρο Ή δ η στην Ολομέλεια τού Μάη (1927) τής Έχτελεστικής 'Επιτρο­ πής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς σημειώναμε πώς οι έξεγερσεις τού Χό Λούν καί τού Γιέ Τιν, μπολιασμένες μ ένα τυχοδιωχτικο πνεύμα, είταν άναπόφευχτα καταδικασμένες σέ άποτυχία, γιατί εϊταν άνεπαρκώς προετοιμασμένες άπό πολιτική άποψη καί δέν είχαν δε­ σμούς μέ τό κίνημα τών μαζών Αύτό κι έγινε Η άπόφαση τής 'Επιτροπής τού Κιάγκ Σού γράφει πάνω σ αύτό τό θέμα «Παρά τήν ήττα τών στρατευμάτων τού Χό Λούν καί τού Γιά Τιν στό Κουαντούγκ, άκόμα κι υστέρα άπό τήν Ολομέλεια τού Νοέμβρη, ή Κεντρική Ε­ πιτροπή έπιμένει νά κρατηθεί στήν ταχτική τών άμεσων εξεγέρσεων και παίρνει σάν άφετηρία μια έχτιμηοη που καταλήγει στό συμπέρασμα οτι η έπανάσταση προοδεύει»

Γιά εύνόητους λόγους ή Επιτροπή τού Κιάγκ Σού περνάει στα μουγγά τό γεγονός ότι αϋτή ή έχτίμηση είταν έπίσης καί έχτίμηση τής ίδιας τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς, πού χαραχτήριζε «λ ικ β ιν τ α ρ ισ τ έ ς » έκείνους πού έχτιμούσαν

128

σωστά την κατασταση, κι οτι η κινέζικη Κεντρική Επιτροπή υποχρε­ ώθηκε το Νοέμβρη τού 1927. κάτω άπο την άπειλη τής άμεσης άνατροπης και τής διαγραφής της άπο το Κομμά, να παρουσιάσει την πτώση της έπαναστασης σαν άνοδό της Η έξεγερση τής Καντωνας μεγάλωσε στηριγμένη πάνω στον άντεστραμμενο αύτο τρόπο άντιμετωπισης τού ζητήματος Είναι φανερό πως αύτη η έξεγερση δέν υπολογίστηκε σαν μια μάχη όπισθοφυλακής (μοναχα μανιακοί και παραφρονες θα μπορούσαν να προτρεψουν σε έξεγερση και στην κατάχτηση τής έξουσιας διάμεσου μιας «μ άχ ης ο π ισ θ ο φ υ λ α κ ή ς »). Οχι. η έξεγερση αύτη κατανοηθηκε σαν μέρος του γενικού πραξικοπήματος Η άποφαση τής Επιτροπής τού Κιαγκ Σου γράφει πάνω σ αύτο το σημείο «Στη διάρκεια τής έξεγερσης τού Δεκέμβρη στην Καντωνα. η Κεντρική Ε­ πιτροπή άποφαοιοε πάλι να υποκινήσει άμεσως ενα ξεσήκωμα στο Χουναν, το Χουπέ και τό Κιάγκ Σι για νά ύπερασπισει τό Κουομιταγκ, για να διευρύ­ νει τα πλαίσια τού κινήματος δίνοντας του μια εχταση που καλύπτει Ο­ λόκληρη τήν Κίνα (αύτο μπορεί νά το διαπιστώσει κανείς άπο τά πληρο­

φοριακά γράμματα τής Κεντρικής Επιτροπής No 16 και 22) Τα μέτρα αύτα έβγαιναν απο μια υποκειμενική έχτιμηση τής κατάστασης και δεν άνταπο­ κρίνονταν στην αντικειμενική κατασταση Είναι φανερό πως σε τετιες πε­ ριπτώσεις οι ήττες είναι άναποφευχτες» (σελ 5) Το πείραμα τής Καντωνας τρόμαξε τους ηγέτες όχι μονάχα τής Κίνας άλλά καί τής Μόσχας. Κάλεσαν σ’ έπιφυλακή ένάντια στόν πουτσισμο μα στό βάθος η πολίτικη γραμμή δέν αλλαξε καθόλου Ο προσανατολισμός εμεινε ο ίδιος προς τήν έξεγερση Η Κεντρική Ε­ πιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας άναμετάδοσε αϋτή τήν ντιρεχτιθα με τη διφορούμενη έννοια προς τα κατώτερα όργανα και μέ τη σειρά της προειδοποίησε κι αύτη ένάντια στήν ταχτική τών αψιμαχιών, κάνοντας έπιδειξη άκαδημαικών ορισμών για το τυχοδιωχτικο πνεύμα στις έγκυκλιές της «Ε πειδή όμως ή Κεντρική Επιτροπή βασίστηκε στήν έχτιμησή της για τό έργατικό κίνημα πάνω a t μιά συνεχιζόμενη πρόοδο — όπως σωστά καί μέ άκρίβεια τό λέει ή άπόφαση τού Κιάγκ Σοΰ— δέν έπέφερε ουσιαστικές τροποποιήσεις σ αυτό το ζήτημα Υποτίμησε πάρα πολύ τις δυνάμεις του έχθρού και ταυτόχρονα δέν εδοσε σημασία στό γεγονος οτι οι όργανωσεις μας έχουν χάσει τήν έπαφη τους με τις μάζες Επίσης, παρά τό ότι ή Κεντρική Επιτροπή είχε στείλει παντού τό πληροφοριακό γράμμα της No 28 (γιά τόν πουταισμό). δέ διόρθωσε ταυτόχρονα καί τό λάθη της», (οελ. 5).

Καί πάλι δέν πρόκειται απλά γιά τήν Κεντρική ’Επιτροπή τού κινέ­ ζικου Κόμματος. Η Ολομέλεια τού Φλεβάρη τής Έχτελεστικής 'Ε­ πιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς κατά τόν ίδιο τρόπο δέν

129

έπέφερε τροποποιήσεις στήν πολιτική της. Ενώ προειδοποιούσε ένάντια στήν ταχτική τών αψιμαχιών γενικά (γιά να έξασφαλίσει έτσι, γιά κάθε ένδεχόμενο, τόν έαυτό της) ή άπόφαση αϋτής τής Ολο­ μέλειας έπιτίθεται ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση πού τόνιζε τήν άνάγκη νά άλλαχτεί άποφασιστικά Ολόκληρός ο προσανατολισμός Τό Φλεβάρη τού 1928 η πορεία συνέχιζε νά οδηγεί όπως καί προηγού­ μενα πράς τήν έξέγερση. Η Κεντρική 'Επιτροπή τού κινέζικου Κομ­ μουνιστικού Κόμματος δέ χρησίμευε παρά σάν μηχανισμός πού με­ ταβίβαζε αύτή την ντιρεχτίβα Η 'Επιτροπή τού Κιάγκ Σου γράφει • Ή έγκυκλιος τής Κεντρικής Επιτροπής No 38 τής 6 τού Μάρτη (σημειώστε το κολά: τής 6 τού Μάρτη 1928! Λ.Τ.) δείχνει πολύ καθαρά πως ή Κεντρική Επιτροπή συνεχίζει άκομα να υφισταται την έπιδραση τών αυταπατών οσοναφορά τήν ευνοϊκή κατάσταση γιά γενική έξέγερση στό Χουνάν, τό Χουπέ και τό Κιαγκ Σι και τη δυνατότητα να καταχτήσει την εξουσία ο ολόκληρη την περιφέρεια τού Κουαντουγκ Η βασική συζήτηση για τήν έκλογή τού Τοαντσα η τού Χανκέου σαν κέντρου τής έξεγερσης συνεχιζόταν άκόμα άναμεοα στο Πολιτικό Γραφείο τής Κεντρικής Επιτροπής και τον καθοδηγη­ τή τής Κεντρικής ’Επιτροπής στο Χουναν και τό Χουπε», (οελ 5)

Τετια ειταν η άλέθρια έννοια τής άποφασης τής Ολομέλειας τού Φλεβάρη, που δέν ειταν μονάχα λαθεμένη άπό άποψη άρχών. άλλα και σκόπιμα είχε διφορούμενη έννοια άπο πραχτικη άποψη Η υστε­ ροβουλία τών συνταχτών αύτής τής άπόφασης ειταν πάντα ή ίδια: άν, παρα το οτι δεν υπάρχει καμία έλπιδα η έξεγερση έπεχταθει. θα άναφερθούμε στό σημείο τής άποφασης που μιλάει έναντια στους λικβινταριστες Αν η έξέγερση δεν πάει πιο μακρια άπο ορισμένες αψιμαχίες άταχτων θα δείξουμε με το δάχτυλο τις παραγράφους που καλούνε σε έπιφυλακη έναντια στον πουτσισμο Αν και η άποφαση τού Κιαγκ Σου δεν τολμά να κριτικάρει πουθενά άπευθείας τήν Έχτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς (καθένας γνωρίζει πόσο άκριθά θά κόστιζε αύτά), ώστόσο σέ κανένα άπό τά ντοκουμέντα της ή Αντιπολίτευση δέν έχει δόσει τόσα θανασιμα χτυπήματα στην ηγεσία τής Κομμουνιστικής Διε­ θνούς οσα τής εδοσε η 'Επιτροπή τού Κιαγκ Σου στο κατηγορητήριο της που τυπικά μοναχα στρέφεται έναντια στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματός Κίνας Αφού παραθετει μια χρονο­ λογική περίληψη, μήνα με μήνα, τού τυχοδιωχτικου πνεύματος που έπιδειχτηκε στον πολίτικο τομέα, η άποφαση στρέφεται προς τα γενικά αίτια τής όλεθριας αύτής πορείας •Πώς νά έξηγήσουμε, γράφει ή άπόφαση. τή λαθεμένη αύτή έχτίμηση τής Κεντρικής Επιτροπής για την κατάσταση που περιείχε σοβαρα σφάλματα και έπηρέασε τήν πραχτικη πάλη. Αυτό έξηγείται ως εξής

130

1) Τό έπαναστατικό κίνημα είχε έκτιμηθεϊ ότι βρισκόταν a t συνεχή άνοδο

( Η «Διαρκής Επανάσταση» άλά Μπουχάριν— Λομιναντζέ' Λ Τ ) 2) Δέ θοθηκε προσοχή ούτε στό σπάσιμο τής έπαφής άνάμεσα στό Κόμμα μας και τις μάζες, ούτε στήν άποουνθεση τών μαζικών όργανωσεων όταν η έπαναστάση έφτασε σέ μια καμπή 3) 'Αγνοήθηκε ή καινούργια άναουνταξη τών ταξικών δυνάμεων που συντελέστηκε στό στρατόπεδο τού έχθροϋ σ' αυτήν τήν καμπή. 4) Δεν πιάστηκε στα σοβαρα τό θέμα τής διεύθυνσης τού κινήματος στις πόλεις. 5) Δέ δόθηκε καμιά σημασία στή απουδαιότητα τού άντιιμπεριαλιστικοϋ κι­ νήματος σε μια μισοαποικιακή χωρά. 6) Στη διάρκεια τής έξέγερσης δέν υπολογίστηκαν οι άντικειμενικές συν­ θήκες, ούτε ή άναγκαιότητα νά χρησιμοποιηθούν τά καταλληλα μέσα πάλης 7) Γινηκε αισθητή μια άγροτική παρέκκλιση 8) Στην έκτιμησή της για τήν κατάσταση ή Κεντρική Επιτροπή άφησε τόν εαυτό της να παρασυρθεϊ σ' εναν υποκειμενισμό »

Είναι πολύ άμφίβολο αν η Επιτροπή τού Κιάγκ Σου είχε διαθασει αυτά πού η Αντιπολίτευση είχε γράψει η είχε πεί γιά ολα αύτά τα ζητήματα. Μπορεί μάλιστα νά πεί κανείς μέ σιγουριά πώς δέν τά είχε διαβάσει Πραγματικά, άν τα είχε διαβάσει θά φοβόταν να διατυπώ­ σει με τόση άκρίθεια τις σκέψεις της πού σ αύτό τό σημείο συμπί­ πτουν άπολυτα μέ τις δικές μας άπόψεις Η Επιτροπή τού Κιάγκ Σου επαιξε τό δικό μας ρόλο, χωρίς νά τό ξέρει Τά όχτω σημεία πού άπαριθμήθηκαν πιό πάνω και που χαραχτηριζουν τήν λαθεμένη γραμμή τής Κεντρικής Επιτροπής (μ αλλα λό­ για τη γραμμή τής Έχτελεστικής Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς) έχουν ολα την ίδια σπουδαιοτητα. Αν θελουμε να πούμε λίγα λόγια σχετικά με τό πέμπτο σημείο είναι απλώς γιατί εχουμε μπροστά μας μιά Ιδιαίτερα λαμπρή έπιθεθαίωση «άπό τά γεγονότα» τής όρθοτητας τής κριτικής μας στά πιο βασικά της χαραχτηριστικα. Η άποφαση τού Κιαγκ Σου κατηγορεί τήν Κεντρική Επιτροπή οτι με τήν πολιτική της παραμελεί τά προβλήματα τού άντιιμπεριαλιστικού κινήματος σέ μιά μισοαποικιακή χώρα. Πώς μπόρεσε νά γίνει αύτό, ’Από τή δύναμη τής διαλεχτικής τής λαθεμένης πολιτικής γραμμήςτα λαθη,οπως κάθε πράγμα στόν κόσμο, έχουν τη δίκη τους διαλεχτική. Ή άφετηρία τού όπορτουνισμού τής έπίσημης γραμμής βρισκό­ ταν στό ότι χαραχτήριζε τήν Κινέζικη 'Επανάσταση σάν ουσιαστικά άντιιμπεριαλιστική έπανάσταση, κι ότι ό ζυγός τού Ιμπεριαλισμού συγ­ κεντρώνει όλες τις τάξεις ή τό λιγότερο «όλες τις ζωντανές δυ ν ά μ ε ις τής χ ώ ρ α ς ». 'Εμείς άνταπαντούσαμε ότι μιά καρποφόρα πάλη ένάντια στον ιμπεριαλισμό δεν είναι δυνατή παρα στό δρομο μιάς θαρ­ ραλέας έπεχτασης τής πάλης τών τάξεων καί κατά συνέπεια τής ά-

131

γροτικής έπανάστασης. 'Ορθωθήκαμε μέ άδιαλλαξία ένάντια στην προσπάθεια νά υποτάξουν τήν ταξική πάλη στό άφηρημένο κριτήριο τής πάλης έναντια στόν Ιμπεριαλισμό (άντικατάσταση τού άπεργιακοϋ κινήματος μέ τις έπιτροπές διαιτησίας, τηλεγραφικές διαταγές να μήν υποδαυλίζουν τήν άγροτική έπανάσταση, άπαγόρευση τής συγκρότησης Σοβιέτ, κλπ) Έ τσι είχε τό ζήτημα στό πρώτο του στά­ διο. Υστερα άπό τό πραξικόπημα τού Τσάγκ Κάι-Σέκ καί προπαντός υστέρα άπο την «προδοσία» τού «φίλου» Βάν Τίν-Βέι υπήρξε μια στροφή 180 μοιρών Τώρα βρήκαν πώς τό ζήτημα τής τελωνιακής άνεξαρτησίας, δηλαδή τής οικονομικής, «(καί κατά σ υ ν έ π ε ια κ α ί π ο ­ λ ιτ ικ ή ς )·> κυριαρχίας τής Κίνας είναι ένα δευτερεϋον «γραφειοκρα­ τικό» πρόβλημα (Στάλιν). Ή οϋσία τής Κινέζικης Επανάστασης θά βρισκόταν τώρα στην άγροτική άνατροπή Η συγκεντροποιηση τής έξουσιας στά χέρια τής μπουρζουαζίας, ή έγκατάλειψη τής έπαναστασης άπό τούς έργάτες, τό σπάσιμο άνάμεσα στό Κόμμα καί τις μάζες είχαν έκτιμηθεΐ σάν φαινόμενα έπουσιώδη σέ σύγκριση μέ τις άγροτικές έξεγέρσεις Στη θέση μιός πραγματικής ηγεμονίας τού προλεταριάτου, τόσο στήν άντιιμπεριαλιστική πάλη όσο καί στην πάλη για το άγροτικό, δηλαδή στή δημοκρατική έπανάσταση σαν σύνολο, παρουσιάστηκε μιά αίσχρή συνθηκολόγηση μπροστά στις στοιχειώδεις άγροτικές δυνάμεις μέ «έπουσιώδεις» τυχοδιωχτιμους στις πόλεις Ωστόσο η συνθηκολόγηση αϋτή είναι η βασική προϋ­ πόθεση τού πουτσισμοϋ Ολόκληρη η ιστορία τού έπανατατικού κινήματος στή Ρωσία, όπως καί στις άλλες χώρες, τό άποδείχνει Τα γεγονότα τής Κίνας τού περασμένου χρόνου τό έχουν έπιθεθαιώσει Στήν έχτίμησή της καί στίς προειδοποιήσεις της, ή 'Αντιπολίτευση έπαιρνε σάν άφετηρία γενικούς θεωρητικούς ϋπολογισμοϋς στηριζομενη σέ έπισημες πληροφορίες πάρα πολύ λειψές καί καμιά φορά σκόπιμα παραποιημένες Η 'Επιτροπή τού Κιάγκ Σού είχε σάν άφετηρια γεγονότα πού τά παρατήρησε η ίδια στό κέντρο τού έπαναστατικού κινήματος. 'Από θεωρητική άποψη, ή 'Επιτροπή αϋτή σπα­ ράζει άκομα μέσα στά δίχτυα τού μπουχαρινικοϋ σχολαστικισμού Τό γεγονός οτι τα έμπειρικά συμπεράσματά της συμπίπτουν άπόλυτα μέ τά δικά μας εχει στήν πολιτική τήν ίδια σημασία πού εχει, λόγου χάρη, στη χημεία η άνακάλυψη ενός καινούργιου στοιχείου στο έργαστήριο πού την ύπαρξή του προαναγγείλαμε βασισμένοι σε θεωρητικούς συλλογισμούς Δυστυχώς, ο θεωρητικός θρίαμβος τής μαρξιστικής άνάλυσής μας εχει στή συγκεκριμένη περίπτωση σαν πολίτικο θεμέλιο τις θανάσιμες ήττες τής έπαναστασης

Η στροφή πού εγινε στην πολίτικη τής Έχτελεστικής Επιτροπής

132

τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στά μέσα τού 1927 είταν άπότομη και σφράγισε τήν ίδια τήν οϋσία της μ' ένα πνεύμα τυχοδιωχτισμοϋ. Αύτά δέν μπορούσε παρά νά προκαλέσει νοσηρές συγκρούσεις στό κι­ νέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα πού τό βρήκε άπροετοίμαστο. 'Εδώ περνούμε άπό τήν πολίτικη γραμμή τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στό καθεστώς πού υπάρχει στήν ίδια τή Διεθνή, και στις όργανωτικες μέθοδες τής ηγεσίας της Να τι γράφει πάνω σ αύτό τό θέμα η άπόφαση τής 'Επιτροπής τού Κιαγκ Σού « Υστερα άπό τή Συνδιάσκεψη τής 7 τού Αύγουστου (1927) ή Κεντρική Ε­ πιτροπή είχε καθήκον νά άναλάβει τήν εύθυνη για τις πουτσιστικές τάσεις, άφού άπαιτούσε μέ αύστηρότητα άπό τις Τοπικές Επιτροπές νά έφαρμοστεϊ ή νέα πολιτική γραμμή. "Αν κάποιος δέν είταν σύμφωνος μ ' οι)τι) τήν πολιτική, χωρίς άλλες διαδικασίες δέν τού έπέτρεπε νά άνανεωσει τήν κομματική ταυτότητά του και άκόμα διέγραφε τους συντρόφους πού τήν είχαν ήδη άνανεωσει. Σ αύτήν τήν περίοδο τό πουτσιστικό πνεύμα πήρε μεγάλη έχταση σ' όλόκληρο τό Κόμμα. "Αν κανείς έκφραζε άμφιβολίες γιά τήν πολιτική τών έξεγέρσεων, χαραχτηριζόταν άμέσως όπορτουνιστής και δεχόταν μιάν άνελέητη έπίθεση Αυτή ή κατάσταση προκάλεσε μεγάλες προστριβές στους κόλπους τών κομματικών όργανωσεων■*, (σελ 6) Κι όλα αύτά γίνονταν μέ τή συνοδεία φιλόστοργων άκαδημαικών έκκλήσεων ένάντια στούς κινδύνους τού πουτσισμοϋ «γενικά». Ή πολιτική τής αίφνίδιας έξέγερσης, πού αύτοσχεδιάζεται τήν τε­ λευταία στιγμή, άπαιτούσε έναν έπείγοντα μετασχηματισμό καί μιά άνασύνταξη ολόκληρου τού Κόμματος. Ή Κεντρική 'Επιτροπή άφηνε μέσα στό Κόμμα έκείνους πού δέχονταν σιωπηλά τήν πορεία πρός τήν έξέγερση μπροστά σέ μιά έμφανή πτώση τής έπανάστασης. θά είταν πολύ σημαντικό νά δημοσιευτούν οί ντιρεχτίβες πού δόθηκαν άπό τήν Έχτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς στή διάρκεια αύτής τής περιόδου, θ ά μπορούσε κανείς νά τις συγκεν­ τρώσει σ' ένα έγχειρίδιο μέ τόν τίτλο. Γιά τήν όργάνωση τής ήττας. Ή άπόφαση τού Κιάγκ Σού λέει ότι: «Ή Κεντρική ’Επιτροπή συνεχίζει νά μήν σημειώνει τις ήττες καί τήν πτώση τού ήθικού τών έργατών. Δέ βλέπει πως αύτή ή κατάσταση είναι τό άποτέλεσμα τών σφαλμάτων πού έγιναν κάτω άπό τήν διεύθυνσή της», (σελ 6)

Κι όχι μόνο αύτό. « Η Κεντρική Επιτροπή κατηγορεί δέν ξέρουμε ποιόν (όκριβώς1 Λ Τ ) yid τό οτι α) Οι τοπικές έπιτροπές δέν έλεγξαν άρκετά καλά τήν άναδιοργανωση β) Δέν προωθήθηκαν γιά νά άναλάβουν καθήκοντα έργατικά και άγροτικα στοχεία

133

γ) Οι τοπικές όργανώοεις δέν ξεκαθαρίστηκαν όπό τα όπορτουνιστικά στοι­ χεία».

Ολ αυτά γίνονται αίφνίδια. τηλεγραφικό πρεπει με κάθε τρόπο να κλεισουν τό στόμα τής Αντιπολίτευσης έπειδη όμως τα πραγματα δέν πηγαίνουν καλά ή Κεντρική 'Επιτροπή βεβαιώνει ότι. • Τό ήθικό των μαζών θά εϊτανε έντελώς διαφορετικό δν τό σήμα τής έξέγερσης είχε δοθεί για μιά τουλάχιστον περιφέρεια Η τελευταία αυτή ένδειξη δέ μαρτυράει τόν 100% πουτσισμό τής ίδιας τής Κεντρικής Επι­ τροπής. (σελ 6)

ρωτάει, καί μέ τό δίκιο της, ή 'Επιτροπή τοϋ Κιάγκ Σού παρασιω­ πώντας με σύνεση τό γεγονός οτι η Κεντρική Επιτροπή δεν εκανε τίποτε άλλο άπό τό νά έκτελεϊ τις ντιρεχτίβες τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Πέντε ολόκληρα χρόνια κατευθύνουν καί διαπαιδαγωγοϋν το Κόμμα μέ ένα όπορτουνιστικά πνεύμα. Τώρα ζητούν όπ αύτό να είναι ύπερ— ριζοσπαστικό καί «νά τ οπ οθ ετήσ ει άμέαως» έπικεφαλής του έργάτες ηγετες. Πώς, .. Απλούστατα καθορίζοντας ενα ορισμέ­ νο ποσοστο όπ αύτους Η Επιτροπή τού Κιάγκ Σού παραπονιέται «1) Δεν παίρνουν υπόψη τους τό γεγονος οτι έκεϊνοι που είναι προορισμέ­ νοι για νά συμπληρώσουν τα στελέχη τής ηγεσίας θά έπρεπε νά άναδειχτούν στή διάρκεια τής πάλης Ενώ η Κεντρική Επιτροπή περιορίζεται στο νά όρισει τυπικά ενα ποσοστο, καθορισμένο άπό τα πριν, εργατών και α­ γροτών στά ήγετικά όργανα τών διαφόρων όργανώοεων. 2) Παρα τις πολυάριθμες συλλήψεις δεν έξετάζουν οέ ποιό σημείο εχει ηδη ξαναλειτουργηοει τό Κομμά μας, μα λενε τυπικά μοναχα πως πρεπει να ανα­ διοργανωθεί. 3) Ή Κεντρική Επιτροπή λέει άπλά, σάν ένας διχτάτορας, ότι οι τοπικές όργανώοε ις δέν προωθούν καινούργια στοιχεία, οτι δεν άπαλλασοονται άπο τόν όπορτουνιομο, ένώ ταυτόχρονα ή ίδια κάνει άβαοιμες έπιθεσεις ένάντια στους άγωνιστες— στελέχη τού Κόμματος καί τα άντικαθιστά μέ έλαφρα τή συνείδηση 4) Χωρίς να δίνει σημασία στα λάθη τής ίδιας τής γραμμής της η Κεντρική Επιτροπή άπαιτεϊ ωστόσο τήν πιό αυστηρή κομματική πειθαρχία άπό τους άγωνιστές τής βάσης»

Δέ φαίνεται πώς όλες αυτές οί παράγραφες είναι άντιγραμμένες άπο την Πλατφόρμα τής Αντιπολίτευσης, Οχι, είναι άντιγραμμενες άπο τη ζωή Και καθώς η πλατφόρμα είναι κι αύτή άντιγραμμένη άπό τή ζωή υπάρχει μιά πλήρης ταυτότητα. Πού είναι επομένως ή •Ιδιομορφία» τών κινέζικων συνθηκών, Ό γραφειοκρατισμός έξι-

134

IΖΗΤΗΜΑΜΕΤΑΤΟI· ΣΥΝΕΔΡΙΟ

σώνει τά πάντα, όλες τις Ιδιομορφίες. Ή πολιτική καί τό καθεστώς είναι καθορισμένα άπό τήν Έχτελεστική 'Επιτροπή τού Κομμουνι­ στικού Κόμματος τής ΕΣΣΔ Η Κεντρική Επιτροπή τού Κομμουνιστι­ κού Κόμματος μεταβιβάζει καί τό ένα καί τό άλλο στά κατώτερα όργανα. Νά πώς γίνεται αϋτό σύμφωνα πάντα μέ τήν άπόφαση τής Ε πιτροπής τού Κιάγκ Σού « Η παρακατω δήλωσή ενός συντρόφου μιας Περιφερειακής Επιτροπής εί­ ναι πολύ χαραχτηΡιστική «Τώρα είναι πάρα πολύ δύσκολο να δουλέψου­ με Λοιπον η Κεντρική Επιτροπή δείχνει οτι έχει εναν πολύ υποκειμενικό τρόπο να άντιμετωπίζει τή δουλια Επιτίθεται μέ κατηγορίες λέγοντας οτι ή Περιφερειακή Επιτροπή δέν είναι καλή Η τελευταία, μέ τή σειρά της, κατηγορεί τις -όργανωσεις τής βάσης και βεβαιώνει πώς ή Τοπική Επιτροπή είναι κακή. Η Τοπική Επιτροπή πάλι άρχιζει να κατηγορεί και να βεβαιώ­ νει πως είναι οι σύντροφοι που δουλευουν έπι τοπού που δεν κανουν καλα τή δουλια τους Και οι σύντροφοι άναφερουν πως οι μάζες δέν είναι έπαναστατικές (σελ β) 'Εδώ έχουμε μιά πολύ ζωντανή είκόνα. Μόνο πού δέν έχει τίποτε τό Ιδιαίτερα κινέζικο. Κάθε άπόφαση τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καταγράφοντας καινούργιες ήττες δηλώνει πως άπό τη μια μεριά ολα είχαν προβλεφτει κι άπό τήν άλλη οτι οι «έκτελεστες» είναι έκεϊνοι που φταίνε για τις ήττες, γιατί δεν καταλαθαν σωστά τη γραμμή πού τους υποδείχτηκε άπο τα πάνω Μενει να άποδειχτεί το πώς η διορατική ηγεσία μπόρεσε νά προβλεψει τα παντα έχτος άπο τό γεγονος οτι οι έκτελεστες δεν είναι ικανοί να έφαρμοσουν τις ντιρεχτιβες της Τό βασικό γνώρισμα μιάς ηγεσίας δεν συνίσταται στό νά παρουσιάζει μιά άφηρημένη γραμμή, στό νά γράφει ένα γραμμα χωρίς διεύθυνση, άλλά στό νά έπιλέγει και νά διαπαιδαγωγει τους έκτελεστες. Η όρθοτητα τής γραμμής μιάς ηγεσίας έπαληθευεται άκριβώς άπό τήν έκτέλεση Η σταθερότητα και η διορατικότητα τής ηγεσίας δεν έπιβεθαιώνεται παρα όταν τα λόγια συμφωνούν με τα έργα Αν όμως μ ενα χρόνιο τροπο, άπο στάδιο σε στάδιο, στη διάρκεια πολλών χρόνων ή ηγεσία είναι υποχρεωμένη, post factum, σέ κάθε στροφή πού κάνει, νά παραπονιέται πως δέν την έχουν κα­ ταλαβει. πώς παραμόρφωσαν τη σκέψη της, πώς οι έκτελεστές οδή­ γησαν σε άποτυχία τό σχέδιό της, αύτό είναι ενα σίγουρο σημάδι πώς ολόκληρο τό λάθος βαρύνει τήν ηγεσία Η «αύτοκριτικη» αύτη είναι τόσο πιο καταλυτική οσο αθελα καί άσυνείδητα γίνεται Σύμ­ φωνα με το 6ο Συνέδριο η ηγεσία τής Αντιπολίτευσης πρεπει να καταστεί ύπεύθυνη γιά κάθε όμάδα πού αϋτομόλησε. Αντίθετα όμως ή ήγεσία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς δέ θά είχε τίποτε νά άπαντήσει στις Κεντρικές 'Επιτροπές όλων τών έθνικών Κομμάτων στις ι­

135

στορικές στιγμές τίς πιό άποφασιστικές Μιά ηγεσία όμως που δέ δίνει καμιά άπάντηση είναι μιά ηγεσία άνεύθυνη Αυτή είναι η ρίζα όλων τών κακών Γιά νά προστατέψει τόν εαυτό της άπό τήν κριτική τής βάσης, η Κεντρική Επιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας έπικαλεΐται τήν Έχτελεστική 'Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, χαράσει δηλαδή στό δάπεδο μιά γραμμή μέ κιμωλία που δέν μπορεί νά τήν προσπεράσει κανείς Η Επιτροπή τού Κιάγκ Σου δεν τή προσπερ­ νάει έπίσης Μα στα πλαίσια αύτής τής γραμμής λεει στήν Κεντρική 'Επιτροπή της πίκρες άλήθειες πού έκτείνονται αύτοματα μέχρι τήν Έ χτελεστική ’ Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, ήμαστε ύποχρεωμένοι να παραθέσουμε άκομα ενα άπόσπασμα παρμένο άπο το περίφημο ντοκουμέντο τού Κιάγκ Σού * Ή Κεντρική Επιτροπή λέει οτι ολόκληρος ό προηγούμενος προσανατολι­ σμός χαράχτηκε σύμφωνα μέ τις ντιρεχτίβες τής Κομμουνιστικής Διεθνούς. Λές κι όλοι αυτοί οι δισταγμοί καί τά λάθη έξαρτώνται μόνο άπό τους άγωνιστές τής βάσης Αν υιοθετήσει κανείς εναν τέτιο τρόπο άντιμετώπισης τού ζητήματος ή Κεντρική Επιτροπή δέ θά μπορέσει ούτε ή ίδια νά έπανορθώσει τά λάθη της, ούτε νά διαπαιδαγωγήσει τούς συντρόφους γιά νά με­ λετήσουν αύτή τήν έμπειρια Δέ θά τής είναι δυνατόν νά ένισχύσει τους δεσμούς της μέ τό μηχανισμό τής βάσης τού Κόμματος Η Κεντρική Ε πι­ τροπή λεει πάντα πως ή κατεύθυνση πού έδοσε ειταν σωστή, φορτώνει ολα τά λάθη στους συντρόφους τής βάσης ύπογραμμίζοντας, όπως πάντα, ει­ δικά τους δισταγμούς τών Επιτροπών τής βάσης τού Κόμματος*·

Και λίγο πιο κάτω « Αν ή ήγεσια δέν κάνει τίποτε άλλο άπό τό νά έπιτιθεται μέ τόση έλαφρότητα ένάντια στους συντρόφους η τά τοπικά ήγετικά όργανα σημειώ­ νοντας τα λάθη τους, μα χωρίς ν άναλυει πραγματικά τά αίτια που γέννη­ σαν αύτά τά λάθη, τότε μονάχα προστριβές προκαλεϊ στους κόλπους τού Κόμματος Μιά παρόμοια στάση είναι δόλια («κτηνώδης και δόλια» Λ.Τ) καί δέν μπορεί νά είναι χρήσιμη στήν έπανάστάση καί στό Κόμμα Αν ή ίδια ή ηγεσία κουκουλώνει τά σφάλματά της και φορτώνει στους άλλους τα λάθη της, μιά παρόμοια στάση δέ θά είναι έπίσης χρήσιμη στό Κόμμα καί στήν έπανάστάση», (σελ 10) Αυτός είναι ένας άπλός μά κλασικός τρόπος χαραχτηρισμοϋ τού έργου τού γραφειοκρατικού κεντρισμοϋ πού άποσυνθέτει καί διαφθειρει τίς συνειδήσεις Η άπόφαση τής Επιτροπής τού Κιαγκ Σου άποδειχνει μέ εναν πολύ παραδειγματικό τρόπο πώς καί μέ ποιές μέθοδες η Κινέζικη 'Επανάσταση οδηγηθηκε έπανειλημμένα στην ήττα, και τό Κινέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα στό κατώφλι τού θανατου Γιατί τά εκατό χι-

136

λιαδες φανταστικά μέλη που φιγουράρουν στά χαρτιά τού Κομμου­ νιστικού Κόμματος Κίνας δέν άντιπροσωπεϋουν παρά μιά χοντροκομμένη μέθοδο αϋτοεξαπάτησης Θά άποτελοϋσαν τότε το ένα έχτο τού συνόλου τών δυνάμεων τών Κομμουνιστικών Κομμά­ των όλων τών καπιταλιστικών χωρών Τά έγκλήματα τής ηγεσίας άπεναντι στόν κινέζικο κομμουνισμό άπέχουν πολύ άκόμα άπο το να έ­ χουν πληρωθεί όλα Θά πρέπει στά μέλλον νά πέσουμε άκομα πιο χαμηλά. Θά χρειαστεί μεγάλος κόπος γιά νά ξανανέθουμε Κάθε λα­ θεμένο βήμα θά ρίχνει τό Κόμμα άκομα πιό χαμηλά Η απόφαση τού 6ου Συνέδριου καταδικάζει τό Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας σέ σφάλ­ ματα καί λαθεμένη ταχτική. Η νίκη είναι άδϋνατη κάτω άπό τη σημερινή πορεία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, κάτω άπό τό καθε­ στώς πού υπάρχει σήμερα σ αυτήν Πρέπει νά άλλάξουμε την πορεία, πρέπει νά άλλάξουμε τό καθεστώς Νά τί μάς λέει γι άλλη μιά φορά η άπόφαση τής Περιφερειακής 'Επιτροπής τού Κιάγκ Σού. Αλμα— Ατα, 4 Οχτώβρη 1928

137

ΠΟΙΟΙ ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑ ΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗ; Τίποτε δέ χαραχτηρίζει καλύτερα τή μεταμόρφωση τού έπίσημου κόμματός τής Σοβιετικής Ενωσης όπο τή στάση του όπέναντι στά προβλήματα τής Διεθνούς ‘ Επανάστασης Γιά τό μεγαλύτερο μέρος τών όνθρωπων τού μηχανισμού, η Κομμουνιστική Διεθνής εχει κα­ ταντήσει ένα υπουργείο γιά τό όποιο ένδιαφέρονται μονάχα έκεϊνοι που όσκούν έκε'ι το λειτούργημά τους Τά τελευταία χρόνια, η ηγε­ σία έχει συστηματικά ξεσυνηθίσει τό Κόμμα νά ένδιαφέρεται πραγ­ ματικό, για την έσωτερική ζωη τού διεθνούς έργατικού κινήματος. Ιδιαίτερα γιά τήν έσωτερική ζωή τού Παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κόμματος Πρέπει νά τό πούμε μέ ειλικρίνεια οι σημερινές δημο­ σιογραφικές πληροφορίες στήν ΕΣΣΔ πού όφορούν τά κινήματα πού δρουν στους κόλπους τής παγκόσμιας έργατικής τάξης είναι αίσθητά πιό κάτω όπό τίς πληροφορίες πού έδιναν, πριν όπό τόν πόλεμο, τά καλύτερα όργανα τής σοσιαλδημοκρατίας Δέν είναι δυνατό νά δόσουμε έμπιστοσύνη στις σημερινές, βασικά έπίσημες πληροφο­ ρίες, πού ο στόχος τους ταυτίζεται πάντοτε με τά συμφέροντα τής στιγμής τών ηγετικών κύκλων Δέν πρέπει κανείς νά δεχτεί νά πα­ ρακολουθεί μέ άπάθεια τήν άνάπτυξη τού έργατικού κινήματος καί τήν έσωτερική πάλη πού διεξάγεται στις γραμμές του Ορισμένες έκδηλώσεις σκεπάζονται, άλλες, άντίθετα, διογκώνονται σκόπιμα Μά καί αύτό άκόμα έχει έπεισοδιακό χαραχτηρα Ύστερα άπό μιά μακριά περίοδο, πού στή διάρκειά της τό ένα ή τό άλλο κόμμα είναι σάν νά έχουν έξαφανιστεϊ άπό τό όπτικό πεδίο τού Τύπου μας, έμφανίζεται άπροσδόκητα ένας «καινούργιος κίνδυνος·, μιά νέα «παρέκκλιση», μιά καταστροφή1 Ωστόσο, ο άναγνώστης δέν πληρο­ φορείται αϋτη τήν καταστροφή παρά όταν τά ένδιαφερόμενα ηγε­ τικά όργανα έχουν πάρει «τά μέτρα τους» Ο άναγνώστης (δηλαδή τό Κόμμα) πληροφορείται άπλά πώς ή καταστροφή, πού τό πλη­ σίασμά της τό άγνοούσε έντελώς, εχει εϋτυχώς άποτραπει χάρης στήν άπόφαση πού πήρε τήν τελευταία στιγμή τό Γραφείο τής Διε­ θνούς κι ότι τό ένδιαφερόμενο έθνικό τμήμα έχει πάλι έξασφαλίσει μιά «μονολιθική» άνάπτυξη Η μονότονη έπανάληψη αϋτής τής δια­ δικασίας άποθλακώνει τόν άναγνώστη καί τόν κάνει άδιάφορο Τό μέσο μέλος τού Κόμματος άρχίζει νά βλέπει τίς διακεκομμένες αύ-

141

τες καταστροφές τής Διεθνούς, όπως άλλωστε κι αύτες τού ίδιου τοϋ Κόμματός του, όπως βλέπει ο όγρότης τό χαλαζι ή την ξηρασία σκέφτεται πώς δέν μπορεί νά κάνει τίποτε καί οτι πρέπει νά κάνει ύπομονή. Είναι φανερό πώς το φαινόμενο αϋτο μπορεί νά κατανοηθεί μόνο μέ τις βαριές ήττες τής παγκόσμιας έπανάστασης Όμως, άντίθετα ή σημασία αυτών τών ηττών δέν έχει ποτέ έξηγηθεί στη μάζα τοϋ Κόμματος, όπό φόβο μήν όποκαλυφθεΐ ή φτώχεια τής Ηγεσίας Η καταστροφική δύναμη αυτών τών μεθόδων είναι τεράστια Μονάχα τό δυναμικό ιδεολογικό κεφάλαιο, ήθικό καί πολίτικο, πού κληρο­ νόμησε όπό τό παρελθόν καί τό ίδιο τό γεγονος τής ύπαρξης τού έργατικού κράτους έπιτρέπουν στή Διεθνή νά συγκεντρώνει άκόμα στά πλαίσια τής παγκόσμιας όργάνωσής της 400 μέ 500 χιλιάδες το μαξιμουμ μέλη (αν έξαιρέσουμε την ΕΣΣΔ) Η θεωρητική κακοπιστία έχει γίνει ένα όπό τό βασικά όπλα τής έσωτερικής πάλης Τό γεγονός αυτό είναι όπό μόνο του ένας σίγου­ ρος δείχτης τής όρρώστιας πού κατατρώει τόν όργανισμό τής Διε­ θνούς Η Ιδεολογική κακοπιστία μιας έπαναστατικής ηγεσίας είναι ότι η λίγδα γιά ένα χειρούργο Καί η μιά καί η άλλη καταλήγουν μοιραία στή γάγγραινα τού όργανισμού. Ωστόσο η θεωρητική κακοπιστία τής ηγεσίας τής Διεθνούς δέν είναι ενα τυχαίο γεγονος, ούτε ένα Ιδιαίτερο χαραχτηριστικό γνώρισμά της άπορρέει όπο την άντιθεση πού υπάρχει άνάμεσα στις άρχές τού λενινισμού καί τήν πραγ­ ματική πολιτική τής σταλινικής φράξιας Η πειθαρχία, άπαραίτητη όπως τό άλάτι στά τρόφιμα, είδαμε νά άντικαθιστά τά τελευταία χρο­ νιά τά ίδια τά τρόφιμα. Κανείς όμως δέν κατόρθωσε άκόιια νά ζήσει τρώγοντας μονάχα αλάτι 'Ανάλογα μέ τήν πορεία και το καθεστώς τού Κόμματος, διενεργεΐται καί ή έπιλογή Οι μαχητές κομμουνιστές άντικαθιστώνται ολοένα καί πιό πολύ άπό τό γραφειοκρατικό έπιτελεϊο τού κομμουνισμού Αύτό τό διαπιστώνει κανείς με τόν πιό καθα­ ρό καί ξάστερο τρόπο στόν ίδιο τόν πυρήνα τής κομμουνιστικής ήγεσίας στόν κεντρικό μηχανισμό τής Διεθνούς Είναι έπίσης πάρα πολύ σπουδαίο να λάβει κανείς υπόψη του τό είδος τών στοιχείων, τόν πολιτικό τύπο τών έκπροσώπων πού γιά την ώρα κρατούν στά χέρια τους τά ηνία τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Δέ διαθέτω τή γενική στατιστική καί τά πολιτικά χαραχτηριστικό τής γραφειοκρατίας τής Διεθνούς Αύτό άλλωστε δέν είναι άναγκαίο ’Αρκεί νά καταδείξουμε τις πιό «διάσημες» φιγούρες πού προσω­ ποποιούν τή διευθυντική γραμμή καί τό σημερινό καθεστώς

ΜΠΕΛΑ ΚΟΥΝ 'Επειδή δέν εχω τήν πρόθεση στις σύντομες αϋτές σημειώσεις να

142

έπιδοθώ a t μιά συστηματική έργασια. κι όμως πρέπει νά πλησιάσω τήν πινακοθήκη τής σταλινικής Διεθνούς άρχίζοντας άπό κάποιον, θά άναφέρω πρώτα πρώτα τάν Μπέλα Κούν, χωρίς νά θέλω μέ αυτό νά υπερβάλω τή σπουδαιότητά του μέ τήν καλή είτε τήν κακή έννοια. Γιά νά είναι κανείς δίκαιος, πρέπει νά άναγνωρίσει πώς ο Μπέλα Κούν δέν είναι, όπως καί νά έχει τά χειρότερο στοιχείο στοάς ήγετικούς κύκλους τής Διεθνούς. Δυά άλλοι Ούγγροι κομ­ μουνιστές τάν συμπληρώνουν. Ό Βάργκα καί ό Πέπερ. Καί οί τρεις παίζουν ενα διεθνή ρόλο, έπεμθαίνοντας σχεδόν συνεχώς, σάν προφεσόρες και διευθυντές συνειδήσεων τών έθνικών τμημάτων Οι δυά άπ αύτους ο Κούν καί ο Πέπερ είναι σπεσιαλίστες μέ υψηλή ειδίκευση στήν πάλη ένάντια στόν «τροτσκισμό* Ή έφήμερη Οϋγγρικη Σοβιετική Δημοκρατία ρίχνει άκόμα πάνω τους ένα ορισμένο λούστρο κυρους Ωστοσο δέν πρέπει νά ξεχνάμε πώς αϋτοί οι πο­ λίτικοι δεν κατόρθωσαν νά καταλάβουν τήν έξουσία τούς τήν έθαλε στα χέρια μια μπουρζουαζία πού είχε βρεθεί σέ άδιέξοδο Έχοντας πάρει τήν έξουσία χωρίς μάχη, οι οϋγγροι ήγέτες άπόδειξαν πανη­ γυρικά πώς δέν εϊταν ικανοί νά τήν διαφυλάξουν. Ή πολιτική τους εϊταν μιά αλυσίδα άπό λάθη. Ας άρκεστούμε νά υπενθυμίσουμε δυά μονάχα κρίκους πρώτα-πρώτα, ξέχασαν τήν ύπαρξη τής άγροτιάς και δεν τής έδοσαν τή γή Σέ συνέχεια, μέσα στή χαρά τους, συγχώ­ νεψαν τό νεαρό κομμουνιστικό κόμμα μέ την άριστερά τής σοσιαλ­ δημοκρατίας άπό τή στιγμή πού η τελευταία αρπάχτηκε άπό τήν έξουσία. Ετσι άπόδειξαν — καί πρώτος ο Μπέλα Κούν— πώς ή πείρα τής Ρώσικης 'Επανάστασης δέν τούς είχε μάθει νά κατανοούν ούτε τό άγροτικο ζήτημα, ούτε τό ρόλο τού Κόμματος μέσα στήν έπανάσταση. Φυσικά, αϋτά τά λάθη, πού στοίχισαν τή ζωή τής Οϋγγρικης ’ Επανάστασης, έξηγοϋνται άπό τό νεαρό τής ήλικίας τού οϋγγρικου Κόμματός και άπό τήν έξαιρετική ελλειψη πολιτικής προετοιμασίας τών άρχηγών του Δέν είναι λοιπόν καταπληχτικό οτι ο Μπέλα Κούν, όπως η σοσιαλδημοκρατική σκιά του, ο Πέπερ, μπορούν νά φαντά­ ζονται τάν εαυτό τους προορισμένο νά μάς καταγγείλει, έμάς τούς άντιπολιτευόμενους, γιά υποτίμηση τών άγροτών καί μή κατανόηση τού ρόλου τού Κόμματος. Πού άκούστηκε ένας άνθρωπος πού, άπό έλαφρότητα, εσπασε τά χέρια καί τά πόδια τών δικών του να προαχθεϊ γι αύτό το γεγονός σέ καθηγητή χειρουργικής; Στο 3ο Συνέδριο, ο Μπελά Κούν, έχοντας σαν πλαγιοφυλακη τό άπαραίτητο συμπλήρωμά του, υιοθετούσε μιά υπεραριστερή στάση Υπεράσπιζαν τή στρατηγική πού έφαρμόστηκε στή Γερμανία τό Μάρτη τού 1921 καί πού ο Μπέλα Κούν εϊταν ένας άπό τούς κύριους έμπνευστές της Η άφετηρία τους εϊταν η άκόλουθη αν δέν προκαλούσαν άμέσως τήν έπανάσταση στή Δύση, η Σοβιετική Δημοκρα­ τία εϊταν καταδικασμένη σέ θάνατο Ο Μπέλα Κούν προσπάθησε

143

έπανειλημμένα νά μέ πείσει νά «δοκιμάσω τήν τύχη» προς αύτην την κατεύθυνση Άντέκρουα πάντα τόν «τυχοδιωχτισμο» του καί, μαζί μέ τόν Λενιν, τού έξήγησα στο 3ο Συνέδριο πως το καθήκον τών εύρωπαίων κομμουνιστών δέν είναι νά «σ ώ σ ο υ ν » τήν ΕΣΣΔ. προθαίνοντας σέ έπαναστατικές σκηνοθεσίες, άλλά προετοιμάζοντας σοβαρά τά εύρωπαικά κόμματα γιά τό πάρσιμο τής έξουσιας Σήμερα ο Μπέλα Κούν, μαζί με τους Πέπερ όλων τών άποχρωσεων, πιστεύει πώς μπορεί νά μέ κατηγορήσει γιά «σκεπτικισμό» άπεναντι στις ζων­ τανές δυνάμεις τής Σοβιετικής Δημοκρατίας, και οτι μοναδική μου δουλιά ε'ίταν νά «σπεκουλάρω» πάνω στήν παγκόσμια έπανάσταση. Αυτό πού άποκαλεί κανείς ειρωνεία τής ιστορίας παίρνει έδώ την όψη μιάς πραγματικά χοντροκομμένης φάρσας. Γιά νά μιλήσουμε εξω άπό τά δόντια, δέν είναι τυχαίο πού στό 3ο Συνέδριο άκούσαμε νά άντιλαλεί σαν λόιτ-μοτίβ η διατύπωση τού Λενιν «Κι ολ αυτα, απο ή λ ιθ ιο τη τα του Μ π ε λ ά Κ ο υ ν » Κι όταν προσπαθούσα, σε άτομικες συ­ ζητήσεις μέ τον Λένιν, νά υπερασπιστώ τόν Μπελά Κουν έναντια στίς παρα πολύ σκληρές αϋτές έπιθεσεις. ο Λενιν άπαντούσε «Δεν ά μ φ ισ β η τώ πώς είναι ένας μ α χη τ ικ ό ς άν θ ρ ω π ος , ά λλά σ άν πο λίτικο ς δέν είναι ικ α ν ό ς γιά τίποτε. Π ρέπ ει νά έ ν ε ρ γ ο ϋ μ ε κατά τέτιο τρόπο πο υ νά μ ή ν τόν π ά ρ ει κ α ν ε ίς ατά σοβαρά».

ΠΕΠΕΡ Οσο γιά τόν Πέπερ, αϋτός είναι τό πρότυπο τού προσαρμοσμέ­ νου, τού πολιτικού πελάτη Τέτια άτομα έχουν κολλήσει καί θα κολ­ λάνε πάντα σέ κάθε νικηφόρα έπανασταση τοσο άναποφευχτα οοο οί μύγες πάνω στή ζάχαρη." Υστερα άπό τή συντριβή τής Οϋγγρικης Σοβιετικής Δημοκρατίας, ό Πέπερ προσπάθησε νά πιάσει σχέσεις μέ τόν κόμητα Κάρολι. Στό 3ο Συνέδριο εϊταν ύπεραριστερός. Στήν Α­ μερική, έγινε ό ντελάλης τού κόμματος τού Λά Φολέτ κι εσυρε τό νεαρό Κομμουνιστικό Κόμμα στό βούρκο μέχρι τή μέση Είναι άνωφελο νά πούμε οτι έγινε ο προφήτης τού σοσιαλισμού σε μια μονή χώρα κι οτι κατάντησε ένας άπο τούς πιο βάρβαρους άντιτροτσκιστές Σήμερα έξασκεί τό έπαγγελμα του. όπως άλλοι διατηρούν ενα γραφείο συνοικεσίων η πουλάνε λαχεία ΒΑΡΓΚΑ Γιά τόν Βαργκα πρεπει να έπαναλαβουμε αύτο που εχουμε κιόλας πεί πώς είναι ο ολοκληρωμένος τύπος τού θεωρητικού Πολονιου, στήν υπηρεσία όλων τών ηγεσιών τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Είναι άλήθεια πώς οι γνώσεις του και η ικανότητα του να άναλυει. σχηματίζουν ενα χρήσιμο και εϊδικευμενο μαχητη Μα δεν υπάρχει σ αυτόν ίχνος έπαναστατικής θέλησης η δύναμης σκέψης Ειτανε μπραντλερικος κάτω άπό τον Μπραντλερ. μασλοβικος κάτω άπο τόν

— ΜΡΓΚΑ

Μασλοβ, τελμανικος κάτω άπο το μηδενικό που άκουει στό ονομα Τέλμαν Συνειδητά καί με μεγάλη όυνέπεια, υπηρετούσε πάντα τήν πολιτική γραμμή τών άλλων προσφέροντάς τους οίκονομικά έπιχειρηματα Οσο για την άντικειμενική άξια τών έργασιών του, αυτή περιορίζεται αϋστηρα στις πολίτικες άνάγκες τής διοίκησης, πού πάνω της δεν εχει ο ίδιος καμιά έπιδραση Υπερασπίζει τη θεωρία τού σοσιαλισμού σε μια μονή χώρα, όπως εχω άναφέρει, προφασιζόμενος τήν έλλειψη πολιτικής κουλτούρας τού ρώσου έργάτη πού εχει άναγκη άπο «παρηγορες» προοπτικές ΜΑΝΟΥίΛΣΚΙ Ο Μανουίλσκι, όπως ο Πέπερ, περιβάλλεται μέ μιά άρκετά με­ γάλη έχτίμηση άκόμα καί μέσα στούς κόλπους τής φράξιας όπου άνηκει σήμερα Τα τελευταία αϋτα έξι χρόνια έχουν διαφθειρει ο­ ριστικά αϋτον τον άνθρωπο που το κύριο γνώρισμά του είναι ο ά­ στατος χαραχτήρας του Υπήρξε μια έποχή πού είχε καποια άξια, οχι θεωρητική, οχι πολιτική, άλλα φιλολογική Μιά ορισμένη φλόγα, άλλά άδύνατη, εκαιγε μέσα του Ομως, ένα σκουλικι τον ετρωγε άσταμάτητα άπό μέσα Ό Μανουίλσκι κατρακυλώντας ό ίδιος εψαχνε συνεχώς νά βρει κάποιον για να στηριχτεί πάνω του Υπήρχε πάντα σ αύτον μια άποχρωση «παραγγελιοδόχου» Είναι άρκετο να πούμε πώς για πολυν καιρόν εψαχνε νά βρει τροπο για να προσκολληθεί στον ,.Άλεξίνσκι. Στή διάρκεια τού πολέμου, ό Μανουίλσκι δέν συμπεριφερθηκε και παρα πολύ άσχημα Ωστοσο, ο διεθνισμός του είταν πάντα έπιφανειακος Η περίοδος τού Όχτωβρη είταν για τον Μανουίλσκι μιά περίοδος δισταγμών. Στά 1918 διακηρύσσει έντελως άπροσδοκητα (για μένα, κυρίως) πως ο Τρότσκι άπελευθερωσε το μπολσεβικισμο άπο την έθνικιστικη στενοκεφαλια του Κατα τα αλλα κάνεις δεν επαιρνε και πολύ στα σοβαρα τα γραφτα του Με τήν ιδιότητα τού 'Επίτροπου, ό Μανουίλσκι, χωρίς νά προσφέρει πολλά πραγματα, εφθινε σιγά σιγά στην Οϋκρανία οπού, άντιθετα, άναδειχτηκε ένας έξαιρετος άφηγητης άνεκδοτων Δεν ξεπηδησε και δέν άρχισε να άνεβαινει, όπως ολοι οι σημερινοί ηγέτες, παρά υστέρα άπο το θανατο τού Λένιν Οι ίντριγκες του έναντια στον Ρακόφσκι τού χρησίμεψαν σάν έφαλτήριο. Η γενική έκτιμηση πού έτρεφαν γιά τόν Ρακόφσκι στήν Οϋκρανία ειταν τόσο μεγάλη ώστε παρά τις προτροπές τής Μόσχας κάνεις δεν τολμούσε το 1923 να άνοίξει μιά καμπάνια ένάντιά του. ά Μανουίλσκι τόλμησε Σέ Ιδιω­ τικές συζητήσεις, άναμεσα σε δυο άνεκδοτα, άναγνωριζε άνοιχτα τι είδους έργασια έκπληρωνε, κι έκδηλωνε την περιφρόνηση του για τόν χρηματοδότη του, κι άκόμα περισσότερό, για τον ίδιο τόν εαυτό του Οι γνώσεις του γιά το «έξωτερικό» καθόρισαν το πεδίο για τα κατοπινά κατορθώματά του τήν Κομμουνιστική Διεθνή. Αν συγκέν-

145

τρώνε κανείς αυτά πού έχουν πει γι' αύτόν ό Ζηνόβιεφ καί ο Στάλιν, θά εφτιαχνρ μια πολύ άλλοκοτη πραγματεία πολίτικου κυνισμού ’Από τήν άλλη, τά πράγματα θά μεταβάλονταν κάπως, άν συγ­ κέντρωνε κανείς αύτά πού ο Μανουιλσκι εχει πει για τον Ζηνοθιεφ. καί τόν Στάλιν Στό 6ο Συνέδριο, ο Μανουιλσκι υπήρξε ο κύριος κα­ τήγορος τής 'Αντιπολίτευσης Γιά κείνον πού γνωρίζει το ηγετικό προσωπικό καί τό παρελθόν τού Κόμματος, αύτό το γεγονος, άπο μόνο του, λύνει το πρόβλημα1 ΒΑΛΕΤΖΚΙ Στό μηχανισμό τής Διεθνούς καί στόν Τύπο της, ο Βαλέτσκι παίζει ενα ρόλο πολύ σημαντικό Στην «Κομμουνιστική Διεθνή» και στην «Πράβδα» τού έτυχε πολλές φορές νά καταγγείλει τον τροτσκισμό άπό «θεωρητική» καί «φιλοσοφική» άποψη Η φύση τον γεννησε για αϋτοϋ τού είδους τή δουλιά. Στά μάτια τής νέας γενιάς, ο Βαλέτσκι είναι απλώς ένας διάσημος άγνωστος Η παλια γένια, αύτη τον γνω­ ρίζει πολλά χρόνια τώρα Στις άρχές τού αίώνα, ο Βαλέτσκι εκανε την έμφάνιση του στή Σιβηρία σάν φανατικός οπαδος τού Πολω­ νικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Τότε, τό ίνδαλμα του ειτανε ο Πιλσούδσκι. Πολιτικά, ό Βαλέτσκι εϊταν έθνικιστής, στή θεωρία είταν ιδεαλιστής και μυστικιστής Εγινε ο προπαγανδιστης τής θεωρίας τής παρακμής, καί τής πίστης στό θεό καί τόν Πιλσούδσκι. Στήν παροικία μας των έξοριστων, είταν ένας άπομονωμενος Στο σπάσιμο τού Πολωνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, πού καθορίστηκε άπό τήν έπανάσταση τού 1905, ο Βαλέτσκι βρέθηκε στήν πτέρυγα τήν πιό «σοσιαλιστική» άλλα μόνο και μόνο γιά νά υπερασπιστεί έκεΐ την πιό μενσεθίκικη πλατφόρμα. 'Από τότε κιόλας, πολεμούσε τή θεωρία τής «διαρκούς έπανάστασης», υπολογίζοντας οχι μονάχα σάν φανταστική, άλλα σαν άνόητη τήν 'ιδέα οτι, στήν καθυστερημένη Ρωσία το προλεταριάτο μπορεί νά φτάσει στήν έξουσία πιό γρήγορα άπ ότι στή Δύση Στη διάρκεια τού πολέμου, ειταν, στήν καλύτερη περίπτωση, δεξιά τού Μάρτοφ. Μπορεί κανείς νά είναι σίγουρος πώς πέντε λεπτά πριν άπό τήν Έπανασταση τού Όχτωθρη, ο Βαλέτσκι ειταν ο πιο βάρβαρος έχθρός τού μπολσεθικισμοϋ Δέν εχω πληροφορίες γιά την περίοδο πού εγινε «μπολσεβίκος» Μα όπως και νά χει τό πραγμα, δέν έγινε παρά μόνο όταν τό ρώσικο προλεταριάτο είχε πάρει σταθερά τήν έξουσία στά χέρια του. Στό 3ο Συνέδριο, ό Βαλέτσκι βολτάριζε άνάμεσα στή γραμμή τού Λενιν και τών υπεραριστερών Κάτω άπό τόν Ζηνόβιεφ είταν ζηνοθιεφικος, γιά νά μεταθληθεΐ σε συνέχεια καιροσκοπικά σέ σταλινικό Η κινητικότητα καί η έλαστικότητα του είναι άνεξάντλητες Είναι εύκολο γι αύτον, μέ τις έλαφρές άποσκευες του, νά άλλαξει βαγόνι Σήμερα, αϋτος ο πρώην έθνικιστής, ο πρώην

ιδεαλιστής, ο πρώην μυστικιστής, ο πρώην μενσεβίκος, διδάσκει στήν έργατική τάξη τό πώς παίρνεται η έξουσία, άν καί ό ίδιος τό έμαθε, γιά πρώτη φορά, υστέρα άπό τήν κατάχτησή της Άνθρω ποι τού άναστήματος Βαλέτσκι ποτέ δέ θά καταχτήσουν τίποτε. Είναι όμως ικανοί νά ξεπουλήσουν αϋτό πού έχει καταχτηθεί ΒΑΡΣΚΙ Το παρελθόν τού Βάρσκι είναι απειρα πιό σοβαρό Γιά πολλά χρονιά βάδιζε πίσω άπό τή Ρόζα Λούξεμπουργκ, πού ό Βαλέτσκι τήν άντιμετώπιζε παντα μέ τό τυφλό μίσος τού πολωνοϋ σωβινιστή Ο Βάρσκι όμως έχει άφομοιώσει πιό πολύ τίς άδύνατες άπ' ότι τίς δυναμικές πλευρες τής Ροζας Λούξεμπουργκ, που η πιό άξιόλογη άπ αύτές εϊταν η έπαναστατική άκαμψία της Μέ δυό λόγια, ό Βάρσκι εχει μείνει μέχρι σήμερα ο σοσιαλδημοκράτης «έπαναστάτης» τού παλιού τύπου. Αύτό τόν πλησιάζει στήν Κλάρα Τσέτκιν όπως φάνηκε καθαρά στή στάση πού κράτησαν καί οι δυό τους άπέναντι στά γερμανικά γεγονότα τού 1923 Ο Βάρσκι ποτέ δέν αίσθάνθηκε ανετα μέσα στόν μπολσεβικισμό Ά π ό δώ προέρχεται καί η στιγμιαία «συμβιβαστικότητά» του — πού βασίζεται σέ μιά πα­ ρεξήγηση— άπέναντι στήν Αντιπολίτευση τού 1923. Μά άπό τή στιγμή που χαράχτηκαν μέ άκριβεια οι γραμμές, ο Βάρσκι βρήκε τή φυσική θέση του στην έπισημη γραμμή. Η πάλη τών έπιγόνων ένάντια στή «διαρκή έπανάσταση» καί τήν «υποτίμηση» τής άγροτιάς, οδηγησε τόν δειλό Βάρσκι νά πάρει τή νικηφόρα άνταρσια τού Πιλσούδσκι γιά μιά μορφή τής «δημοκρατικής διχτατορίας τού προλε­ ταριάτου και τής άγροτιάς» και νά σπρώξει τούς Πολωνούς κομμου­ νιστές να υποστηρίξουν τό φασιστικό πραξικόπημα Αύτό μονάχα τό παράδειγμα δίνει τό μέτρο τής μαρξιστικής όξυδέρκειας καί τής έπαναστατικής σταθερότητας τού Βάρσκι Είναι άνώφελο νά πούμε πώς άφοϋ «ά ν α γ ν ώ ρ ισ ζ τά λ ά θ η του», είναι σήμερα ένας άπό τούς στυλοβατες τού σταλινισμού Πώς ο παλιός σύντροφος τής Ρόζας Λούξεμπουργκ — αϋτής τής διεθνίστριας ώς τό μεδούλι— έφτασε στο σημείο να διδάσκει σήμερα στούς Πολωνούς έργάτες τήν οίκοδομηση τού σοσιαλισμού σέ μιά μόνη χώρα, Αύτό δέν τό ξέρω Είναι όμως πολύ άμφίβολο άν άνθρωποι αύτού τού είδους μπορούν νά μάθουν στούς Πολωνούς έργάτες τόν τρόπο γιά νά άποσπάσουν τήν έξουσια άπο τήν μπουρζουαζία ΚΛΑΡΑ ΤΣΕΤΚΙΝ Ή Κλάρα Τσέτκιν είναι χρόνια τώρα μιά φιγούρα καθαρά διάκοσμητική τού Γραφείου τής Έχτελεστικής ’ Επιτροπής τής Διεθνούς. Θα μπορούσε κανείς νά μή χρησιμοποιήσει τόν σκληρό αύτόν χαρα-

147

χτηρισμο, αν η Τσετκιν δε χρησίμευε σάν παθητικό κάλυμμα για μέθοδες πού οχι μοναχα έκθέτουν την ίδια, άλλα και κανουν μια τεράστια ζημία στήν υπόθεση τού διεθνούς προλεταριάτου Η ουναμη τής Τσέτκιν εϊταν πάντα τό ταμπεραμέντο της. Δέν είχε ποτέ ιδεολογική άνεξαρτησια Η Ροζα Λουξεμπουργκ τής χρησίμευε για πολυν καιρό σαν πολίτικο στήριγμα Σε συνεχεία, άναζητησε αύτο το στήριγμα στον Πωλ Λεβί κι ως ενα ορισμένο βαθμό στον Μπραντλερ Ύστερα άπό τις μέρες τού Μάρτη 1921, η Τσέτκιν δέν έκανε τίποτε άλλο άπό τό νά έξεγείρεται ένάντια στις «ήλιθιότητες τού Μ π έ λ α Κ ούν». Στήν ούσία, ύπεράσπιζε -τήν παλιά δοκιμασμένη πολί­ τικη» τής άκατάπαυτης συσσώρευσης τών δυνάμεων Σέ μιά συζή­ τηση που είχαμε μαζί της, ο Λενιν κι έγώ. ο Λένιν, με αβρότητα, άλλα μέ έπιμονη, τής έλεγε <Όί νέοι θα κ ά μ ο υ ν πο λλές βλα κ ε ίε ς , μα π α ρ ο λ αυτα θα κά μ ο υ ν μ ια ω ρ αία ε π α ν ά σ τ α σ η » Η Τσετκιν διαμαρ­ τυρόταν φωνάζοντας «Ούτε μ ια ά σ χ η μ η δ ε ν θα κ ά μ ο υ ν » Κοιταχτή­ καμε με τόν Λενιν και δέν μπορέσαμε να κρατήσουμε τα γέλια μας Οι μικρής διάρκειας και άοριστες μισοσυμπαθειες τής Τσετκιν για τήν 'Αντιπολίτευση τού 1923, πήγαζαν άποκλειστικά άπό τό γεγονός άτι εϊμουνα άντίθετος στό να φορτωθούν οι εύθυνες τής Διεθνούς γιά τή γερμανική καταστροφή τού 1923 πάνω στήν όμάδα τού Μπράντλερ. Στή διάρκεια τού 1923, ή Τσέτκιν έκδήλωσε όλα τά χαραχτηριστικά γνωρίσματα τού παλιού καλού σοσιαλδημοκράτη δέν κατάλαβε ούτε τήν άποτομη άλλαγη τής κατάστασης ούτε τήν άναγκη μιάς τολμηρής πολιτικής στροφής Οϋσιαστικα. η Τσετκιν δεν παίρνει καθόλου μέρος στη λύση τών ζητπυατων Μα. η παραδοοη καί τό κύρος της είναι άναγκαϊα, σάν λάβαρο, στοϋς Μανουίλσκι, στούς Πέπερ, στούς Χανς Νόιμαν ΧΜΕΡΑΛ Ανάμεσα στους άνθρώπους που. την τελευταία αύτη περίοδο, κατευθύνουν τή δοαστηριοτητα τής Διεθνούς άπο την έδρα τού Γραφείου τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής, ό άντιπρόσωπος τού Τσε­ χοσλοβάκικου Κομμουνιστικού Κόμματος, ά Σμέραλ, πού έγινε καί αϋτός ένας άπό τούς άδιάλλαχτους ιππότες τού νεομπολσιβικισμοϋ, δέ βρίσκεται στήν τελευταία σειρά. Ό Σμέραλ καί ή άδιαλλαξία, είναι όπως ό Ταρτούφος καί η ειλικρίνεια, η ο Σαιλοκ καί η άφιλοκερδεια Ό Σμέραλ έχει περάσει άπό τό σκληρό αϋστριακο σχολείο, κι αν ξεχωρίζει άπο τόν αύστρομαρξιστικό τύπο, είναι γιατί ποτέ δεν μπό­ ρεσε νά φτάσει σ αϋτό τό έπίπεδο Στην παλια τσέχικη σοσιαλδη­ μοκρατία, ό Σμέραλ βρισκόταν σε μια μιοοαντιπολιτευση. που η φύση της ε'ίταν τόσο δύσκολρ να κατανοηθεϊ οσο οι «ιδεες» του Σμέραλ πού έδιναν πάντα τήν έντύπωση μιάς κηλίδας λαδιού πού ά­ πλωνε. Μπορεί νά πει κανείς πώς στόν τσέχικο σοσιαλεθνικισμό τού

Νεμέτς καί tutti quanti, ό Σμέραλ άντέτασσε έναν αύστροουγγρικό κρατικό ιμπεριαλισμό, έμπνευσμένο 6πό τόν Ρένερ, η, τό λιγότερο, 6πό τις γνώσεις καί τό ταλέντο tou Η τσέχικη δημοκρατία έγκαθιδρύθηκε ωστόσο — όχι σάν καρπός τής πολιτικής τού Κραμάρι, τού Μπενες και τού Νεμετς, άλλά σαν νόθο προϊόν τής προσπάθειας τού άγγλογαλλικοϋ ιμπεριαλισμού Οπως καί νά χει τό πράγμα, η Τσεχο­ σλοβακία έκανε τήν έμφάνισή της καί ό αϋστροουγγαρέζος Σμέραλ βρέθηκε σ ενα πολιτικό άδιέξοδο Πού νά πάει, Πολλοί ειταν οι έργάτες πού, στην άρχή, αφησαν τον εαυτό τους νά ζαλιστεί άπό τόν τσεχοσλοβάκικο κρατισμό Κι άκόμα πιό πολλοί είταν έκεϊνοι πού η καρδια τους χτυπούσε γιά τή Ρωσία τού Όχτώβρη Δέν υπήρχε όμως κανείς πού νά λυπάται γιά τήν αϋστροουγγρική αϋτοκρατορία Στο μεταξύ, ο Σμέραλ ήρθε γιά προσκήνυμα στή Μόσχα Θυμάμαι πώς άκριβώς άποκαλυψα στόν Λένιν τόν ψυχολογικό μηχανισμό τού μπολσεβικισμοϋ τού Σμέραλ Ο Λένιν έπαναλάβαινε μ ενα χαμό­ γελο πού έλεγε πολλά «Ε ίναι πιθανό ... ξέρεις, ε ίν α ι πο λ ύ πιθανό ... Θ ά χ ο υ μ ε π ο λ λ ά τέτια τώρα. Π ρέπ ει νά ά ν ο ίξ ο υ μ ε τά μά τια μας. Π ρ ε π ε ι νά τούς έ λ έ γ χ ο υ μ ε ο έ κά θ ε β ή μ α ..» Ο Σμέραλ είταν βαθιά πεπεισμένος πώς τό γεγονός τής άλλαγής τού όνόματος τού τσέχικου κόμματος σέ Κομμουνιστικό Κόμμα έξαντλοϋσε τό ζήτημα Μέ 6 u 6 λόγια, έκανε άπό τήν πλευρά tou ότι μπορούσε για νά δικαιολογήσει σέ συνέχεια τή «ρήση» τού Ό το Μπάουερ γιά τα 6u o καλύτερα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα τής Εϋρωπης τήν αϋστριακή σοσιαλδημοκρατία καί τό τσέχικο Κομμου­ νιστικό Κομμά Η «κόκκινη μέρα» αϋτοϋ τού x p o v o u έδειξε, μέ μιά τραγική λαμπρότητα, πως πέντε χρόνια ζηνοβιεφικής, μπουχαρινικής, σταλινικής καί σμεραλινικής «μπολσεβικοποίησης» δέν έχουν δόσει τίποτε, άπολύτως τίποτε, στό Κόμμα, δηλαδή πρώτα άπ' όλα, στήν ηγεσία tou Σέ άντιστάθμισμα όμως ό Σμέραλ έπιασε ρίζες. Ό σ ο επεφτε ιδεολογικά η ηγεσία τής Διεθνούς, τόσο άνέβαινε ό Σμέραλ Αύτοϋ τού είδους τά στοιχεία είναι ένα έξαιρετικό πολιτικό βαρόμετρο Είναι άνώφελο νά πούμε πώς γιά κείνους πού έχουν πάρει τήν πατέντα τού «μπολσεβίκου», έμείς οι άντιπολιτευόμενοι, δέν είμαστε παρά άδιάλλαχτοι όπορτουνιστές. Οι Τσέχοι έργάτες όμως πρέπει νά συνειδητοποιήσουν πώς ποτέ ο Σμέραλ δέν θά τούς οδηγήσει στήν κατάχτηση τής έξουσίας

ΚΟΛΑΡΟ* Ό Κολάροφ είναι μιά άλλη ποικιλία τού i6iou τύπου πού διαμορφώ­ θηκε τά τελευταία πέντε χρόνια στό ξενοδοχείο «Λούξ»Π Τό (*) Τό ξενοδοχείο «Λούξ» είναι η κατοικία τών ξένων κομμουνιστών στή Μόσχα.

παρελθόν του είναι πιο σοθαρο. μια και, για μια μεγάλη περίοδο, άνήκε στό θουλγάρικο κόμμα τών «στενών» (τιεσνάκι) πού προαπαθοϋσε να μείνει πάνω σε μαρξιστικό έδαφος Μα. παρα τη φαινομε­ νική άδιαλλαξία του, εϊταν ένας μαρξισμός που εμενε στο έπίπεδο τής προπαγάνδας, ένας μαρξισμός παθητικός καί άρκετα άδρανης Παρόλ' αυτά, στά διεθνή ζητήματα, οι «τιεσνάκι» κλίνανε περισσό­ τερο υπέρ τού Πλεχάνοφ παμα υπέρ τού Λενιν Η συντριβή τής Βουλγαρίας στόν ιμπεριαλιστικό πόλεμό, υστέρα η Έπανασταση του Όχτώθρη τούς έσπρωξε στόν μπολσεθικισμό. Ο Κολάροφ έγκατασταθηκε στη Μόσχα. Είναι φανερό πώς στα πρώτα χρονιά που άκολούθησαν τήν Επανάσταση ριχτήκαμε πάνω σε κάθε ξένο μαρξιστή, ή καλύτερα, πάνω σε κάθε στοιχείο που υποθεταμε πως ειταν έπαναστάτης μαρξιστής. Μ αυτή τή σκέψη καλέσαμε τόν Κολάροφ στό μηχανισμό τής Διεθνούς μέ τήν ιδιότητα τού πιθανού γενικού γραμ­ ματέα Μα υστέρα άπό λίγους μήνες, άναγκαστηκαμε, ομοφωνα, να έγκαταλειψουμε τις έλπίδες μας Ο Λενιν συνόψισε τις έντυπωσεις του γιά τόν Κολάροφ σέ λέξεις πού δέ θέλω νά τίς άναδημοσιέψω έδώ. Στά 1923, ό Κολάροφ έδειξε πάλι τό άνάστημά του στά βουλγάρικα γεγονότα. Τό ίδιο άποτέλεσμα Οταν ζοϋσε άκόμα ο Λένιν είχε κιόλας άποφασιστεϊ νά άπομακρυνθει ό Κολάροφ άπό κάθε ηγετικό ρόλο στή Δ ιεθνή.' Υστερα όμως άπό τήν άρρώστια και τό θάνατο τού Λένιν, άρχισε μιά πάλη άναζωογόνησης ένάντια στον τροτσκισμό Ο Κολάροφ βούτηξε άμέσως σ' αυτή τήν κολυμπήθρα, καί βγήκε άναγεννημένος 'Αρχικά προχώρησε μαζί μέ τόν Ζηνόθιεφ ένάντια στόν Τρότσκι, ύστερα μαζί μέ τόν Μπουχάριν ένάντια στόν Ζηνόθιεφ, σήμερα προχωρεί μαζί μέ τόν Στάλιν ένάντια στόν Μπουχάριν Μέ δυό λόγια, είναι ό άδιάθροχος, ο άφλευκτος, ό άκαταπόντιστος μπολσεβίκος τού «Λούξ»

ΚΟΥΖΙΝΕΝ Ό ΚουζΙνεν είναι ένας άπό κείνους πού δολοφόνησαν τήν φιλαν­ δική έπανάσταση στά 191 β. Κάτω άπό τήν πίεση τών γεγονότων καί τών μαζών, ό ΚουζΙνεν, παρά τις άγνές προθέσεις του, άναγκάστηκε νά άποδεχτεϊ τήν έπανάσταση, άλλά, σάν καλός φιλισταΐος, θέλησε νά τήν προσαρμόσει στις καλύτερες συνταγές τών χορτοφάγων. Στή διάρκεια τής έξέγερσης, μέ τήν ευγλωττία πού διαθέτει, κάλεσε τούς καλούς πολίτες νά μείνουν κλεισμένοι στά σπίτια τους γιά νά μή χυθεί αίμα. Αν, όπως στήν Ουγγαρία, τά γεγονότα είχαν ρίξει τήν έξουσία στά πόδια του, ούτε πού θά σκυθε άμέσως γιά νά τήν περιμαζέψει. Μά δέν τού τήν πέταξε κανείς, θ ά έπρεπε νά τήν κατα­ χτήσει Ή κατάσταση εϊταν έξαιρετικά ευνοϊκή Χρειαζόταν μονάχα έπαναστατική τόλμη καί έπιθετικές διαθέσεις. Μέ άλλα λόγια, χρεια-

150

ζοταν ιδιότητες πού ο Κουζινεν είναι η ζωντανή άρνηση τους Απο­ δείχτηκε άνικανος μ όλη τή σημασία τής λέξης, νά περάσει στήν έπίθεση ένάντια στή φιλανδική μπουρζουαζία, πού κατάφερε έτσι νά πνίξει στο αίμα τήν ηρωικη έξέγερση Μά σέ άντιστάθμισμα, ο Κουζινεν έκδήλωσε ενα σωρό φορές τις έπιθετικές διαθέσεις του άπέναντι στήν άριστερή πτέρυγα τής Διεθνούς, όταν παρατήρησε εαυτό του καί κατάλαβε πώς, σύμφωνα μέ τήν έκφραση τού Σαίξπηρ, δέν άξιζε λιγότερα όπό έκείνους πού δέν άξιζαν περισσότερα 6π αύτόν. 'Εδώ. δέ διακινδύνευε τίποτε. Κολυμπούσε σύμφωνα μέ τό ρεύμα όπως έκεΐνοι πού τόν διοικούσαν Ό μικρός κριτής έγινε μεγάλος ραδιούργος Στά ψέματα πού οι έπίγονοι χρησιμοποίησαν τά τελευταία χρόνια γιά νά δηλητηριάσουν τή συνείδηση τών έργατών όλων τών χωρών, μπορεί νά πει κανείς πώς ό Κουζίναν είχε τή μερίδα τού λέοντος Αύτό μπορεί νά φαίνεται παράδοξο Συμβαίνει όμως καμιά φορά η μερίδα τού λέοντος νά πέφτει σ ενα λαγό. Οπως τό δείχνει ή έκθεση γιά τό άποικιακό πού έκανε στό θ ° Συ­ νέδριο, ο Κουζινεν έχει μείνει άκριβώς ο ίδιος κι όταν βοηθούσε τή φιλανδική μπουρζουαζία νά στραγγαλίσει τό φιλανδικό προλεταριάτο, κι όταν βοηθούσε τήν κινέζικη μπουρζουαζία νά συντρίψει τό κινέ­ ζικο προλεταριάτο. ΠΕΤΡΟΦΣΚΙ ΜΠΕΝΕΤ Ενας άνθρωπος όπως ό Πετρόφσκι Μπένετ παίζει\ιύτή τή στιγμή έναν πολύ δραστήριο ρόλο στή Διεθνή. Αύτού τού είδους οί άνθρω­ ποι άποφασίζουν σήμερα, άφού οι έπίσημοι «άρχηγοί», ξέχωρα άπό τις ικανότητές τους, δέν άπασχολούνται, άς τό πούμε έτσι, μέ τα ζητήματα τής Διεθνούς. Πραχτικά, είναι οί διάφοροι Πετρόφσκι πού διευθύνουν, φροντίζοντας νά καλυφθούν, δηλαδή προμηθευόμενοι έγκαιρα μιά σφραγισμένη έξουσιοδότηση. Μά αύτό θά τό δούμε πιό κάτω Ο Πετρόφσκι είναι ένας μπουντισΤής— μενσεβίκος, άμερικανικού τύπου, τού αίσχίστου είδους. Γιά πολύν καιρό, είταν ένας άπό τούς στυλοβάτες τής άθλιας κι έλεεινής έβράίκής κίτρινης— σοσιαλιστι­ κής έφημερίδας τής Νέας Υόρκης πού πριν νά άρχίσει νά γλύφει τις μπότες τού Ούίλσον ένθουσιαζόταν άπό τις νίκες τών Γερμανών. Έπιστρέφοντας στή Ρωσία τό 1917, ό Πετρόφσκι ήρθε σέ έπαφή μέ τούς ίδιους μπουντιστο-μενσεβίκικους κύκλους. "Οπως ό Γκουράλσκι, όπως ο Ραφέ, δέν προσχώρησε στό μπολσεθικισμό παρά όταν πιά οι μπολσεβίκοι είχαν καταχτήσει τήν έξουσία. Στόν στρατιωτικό τομέα άναδείχτηκε σάν έκτέλεστικό όργανο καί έπιδέξιος ύπάλληλος, μά τίποτε άλλο άπό υπάλληλος. Ο άλησμόνητος Φρουντζέ, ένας έξαίρετος στρατιώτης, πού όμως δέ διακρινόταν γιά τήν πολι­

151

τική του όξυδέρκεια, μού ελεγε πολύ συχνά «Ό Π ετρόφ οκι ά ν α δ ίδ ε ι μ ιά ν ό ν υ π ό φ ο ρ η μ υ ρ ο υ δ ιά μ π ου ντισ μο ϋ» . Οχι μοναχα στο ζητήματα στρατιωτικής διοίκησης, άλλα και στα πολιτικά ζητήματα, ο Πετροφσκι ευθυγραμμιζόταν άμετάτρεπτα μέ τούς άνώτερούς του. Μοϋ ετυχε πολλές φορές νά πώ γελώντας στον άξεχαστο φίλο μου Σκλιάνσκι. πώς ο Πετρόφοκι «έ κ α ν ε τό παν» γιά νά μέ υποστηρίξει Ο Σκλιάνσκι, πού έχτιμοΰσε τό πραχτικό πνεύμα τού Πετρόφοκι καί πού, γι αύτό τό λόγο, τόν υπεράσπιζε, άπαντοϋσε στο παράπονο μου άστειευόμενος «Δ έν μ π ο ρ ε ίς νά κ ά ν ε ις τίποτε. Τό έ χ ε ι στό αίμα του». Καί πραγματικά, δέν έπρόκειτο έδώ γιά άριβιομό, μέ τήν καθαρή έννοια τής λέξης, μα γιά ένα ένστικτο προσαρμογής που αύτοϊκανοποιόταν, γιά έναν έγγενη μιμητισμό, γιά εναν όργανικο όπορτουνισμό ΡΑΦΕ Ο Ραφέ, μιά παραλλαγή τού ίδιου τυπου, άναδείχτηκε τό ίδιο ικανός σάν υπουργός τού Πετλιούρα οσο καί σάν σύμβουλος τής κινέζικης έπανάστασης Ως πιο σημείο συνέβαλε, μέ τήν υποστήριξη του, στό θάνατο τού πετλιουριομοΰ, αύτό δέ θά μπορούσα νά το κρίνω. Μά τό οτι εκανε καθετί πού περνούσε άπό το χέρι του για να ηττηθεί η Κινέζικη Επανάσταση, αύτό τό άποδείχνει κάθε γραμμή τών έκθέσεων και τών άρθρων του Τό φυσικό στοιχείο τών Πετρόφοκι, τών Ραφέ, τών Γκουράλσκι, είναι η ταχτοποίηση τών θεμάτων στά παρασκήνια, οι μεσάζοντες και οι κομπίνες, οι διπλωματικοί χειρισμοί γύρω άπό την Άγγλορωσικη ’Επιτροπή η τό Κουομιτάγκ, μέ δυό λόγια οι ίντριγκες γύρω άπό την ’Επανάσταση Η εύκαμψια και οι ιδιότητες προσαρμογής αύτών τών τύπων μοιραία έχουν ένα όριο όργανικά δέν είναι ικανοί ούτε νά δείξουν έπαναστατική πρωτοβουλία στή δράοη, ούτε να υπερασπί­ σουν τίς άποψεις τους, όταν βρίσκονται στη μειοψηφία Κι όμως, μονάχα οι δυό αύτές Ιδιότητες, που η μιά συμπληρώνει τήν άλλη, σχηματίζουν τόν πραγματικό έπαναστάτη Χωρίς τήν ικανότητα νά κρατηθείς Επίμονα στή μειοψηφία, δέν είναι δυνατό νά συγκροτή­ σεις μιά σίγουρη, σταθερή καί θαρραλέα έπαναστατική πλειοψηφία Ά π ό τήν άλλη, μιά έπαναστατική πλειοψηφία, άκόμα κι όταν εχει πια συγκροτηθεί, δέν άποτελεΐ καθόλου μιά διαρκή καί άθιχτη κληρο­ νομιά. Ή προλεταριακή έπανάσταση περνάει άπό σημαντικά υψη και βάθη, άπό ρουτίνες, άπό τούνελ, άπό δύσβατες πλαγιές Γι αύτο το λόγο η άκατάπαυστη έπιλογή τών έπαναστατών, τό άτσαλωμα τους, οχι μονάχα στή μαζική πάλη έναντια στον έχθρο, άλλά και στήν ’ι δεολογική πάλη στό έσωτερικό τού Κόμματος, ο ελεγχος τών έπαναστατών μέσα στα μεγά,λα γεγονότα και στις άπότομες καμπές

152

Π0ΜΝΛΚΥΒΥΝΟΥΝ ΤΗΝ I

έχει μια άποφασιστική σπουδαιότητα γιά τό Κομμά Ο Γκαίτε είχε πει πώς μιά καί άπόχτησε κανείς κάτι, πρέπει πάντα νά τό ξανακαταχτά για να το κατέχει πραγματικά Στην πρώτη έκκαθαριση τού Κόμματος, ο Λένιν πρότεινε να άποβάλουμε τό 99% τών παλιών μενσεβίκων Είχε υπόψη του τόν μενσεβικισμο, λιγότερο σάν συμβιβαστική πολιτική γραμμή παρά σάν ψυ­ χολογικό τύπο πού εχει προσαρμοστεί στήν άναζήτηση ενός προστατευτικού χρώματος καί εϊταν έτοιμος νά καμουφλαριστεϊ σέ μπολσεβίκο — μόνο καί μόνο γιά νά μην πάει ένάντια στό ρεύμα Έ νώ ο Λενιν άπαιτούσε νά έκκαθαριστεΐ χωρίς ελεος τό Κόμμα άπό τούς προσαρμοσμένους, άντίθετα αύτά τά στοιχεία αρχισαν μετά τό θάνατο του να παίζουν ενα σημαντικό ρόλο ατό Κόμμα, κι εναν άποφασιστικο ρόλο στή Διεθνή. Ο Γκουράλσκι άναγόρευε καί καθαιρούσε τους άρχηγούς τών Κομμάτων τής Γαλλίας, τής Γερμανίας καί άλλων, ο Πετρόφσκι καί ό Πέπερ κατεύθυναν τόν άγγλοσαξωνικό κόσμο, ο Ραφέ δίδασκε έπαναστατική στρατηγική στόν κινέζικο λαό, ό Μποροντίν εϊταν κρατικός σύμβουλος γιά τήν έθνική έπανάσταση. Ό λ ο ι είναι παραλλαγές ενός καί τού αυτού τύπου τού τύπου πού «βυζαίνει» τήν 'Επανάσταση. Είναι άνώφελο νά πούμε πώς η πρόσφατη «άριστερή πορεία» τού Στάλιν δέν εχει καθόλου ένοχλησει τούς δημόσιους αυτούς ανδρες. Άντίθετα, ολοι οι Πετρόφσκι σήμερα προπαγανδίζουν μέ ένθουσιασμο τ?|ν άριστερή πορεία, καί οί Ρ αφέ" παλεύουν ένάντια στόν κίνδυνο τής δεξιάς Στήν κεντροαριστερή αϋτή καμπάνια, πού ατά τρία τέταρτα της είναι φούσκωμα κι έχει εναν καθαρά τυπικό χαραχτήρα, οι προσαρμοσμένοι αισθάνονται σάν τά ψάρια μέσα στό νερό, άποδείχνοντας σχεδόν άνέξοδα — στούς εαυτούς τους καί στους άλλους— τι άξιόλογοι έπαναστάτες είναι Ταυτόχρονα, παραμένουνε περισσότερο άπό ποτέ ομοιοι μέ τούς εαυτούς τους Αν κάτι μπορεί νά συντρίψει τή Διεθνή, είναι αύτη η πορεία, αύτό τό καθεστώς, αύτό τό πνεύμα πού ένσαρκώνεται ατούς Πετρόφσκι. ΜΑΡΤΙΝΟΦ Ενας άπο τούς έμπνευστές καί τους άδιαφιλονίκητους μαιτρ τής Διεθνούς μετά τόν Λένιν είναι ό ΜαρτΙναφ — φιγούρα Ιδιαίτερα συμ­ βολική στήν ιστορία τού έπαναστατικού κινήματος, θεωρητικός άπό τούς πιό συνεπείς, κι επομένως άπό τούς πιό ήλίθιους, τού μενσεβικισμοϋ, ο Μαρτίνοφ άραξε γιά τά καλά στό καταφύγιο γιά νά προφυλαχτεϊ άπο τήν έπανάσταση καί τόν έμφύλιο πόλεμο — σ ένα άνετο κρησφύγετο— όπως ό ταξιδιώτης άράζει στό καταφύγιο γιά νά προστατευτεί άπό τήν κακοκαιρία. Δέ διακινδύνευσε νά βγει στό φώς τής ημέρας παρά έξι χρόνια ύστερα άπό τόν Όχτώβρη Τό 1923,

153

ο Μαρτίνοφ παρουσιάστηκε άπρόοπτα, δημοσιεύοντας ενα άρθρο στό μοσχοθίτικο περιοδικό «Κράσναγια Νόβ». Σε μιά συνεδρίαση τού Πολιτικού Γραφείου, τήν άνοιξε τού 1923, μισο-άστεϊα, μισο­ σοβαρά, μά παρόλ αυτά έκφραστής ενός κακού προμηνύματος, δήλωνα παρεκβατικά «Π ροσέξτε νά μ ή ν τρυπώσει κ α ί μέ σ α στό Κ ό μ μ α ό Μ αρτίνοφ » . Ο Λένιν, μέ τά δυό χέρια του γύρω στό στόμα, σέ είδος χωνιού, μού «ψιθύρισε» — μά τόν ακόυσαν σ ολόκληρη τήν αίθουσα. «Ε ίναι γνω σ τό πώ ς ε ίν α ι ήλ ίθιο ς ». Δέν είχα κανένα λόγο νά άμφισβητήσω τό λακωνικό αύτό χαραχτηρισμό που εγινε μ εναν τόνο άπόλυτης πεποίθησης Παρατήρησα μονάχα πως προφανώς δέν είναι δυνατό νά οίκοδομηθεΐ ενα μεγάλο Κόμμα άποκλειστικα άπό εύφυεϊς άνθρώπους κι οτι ο Μαρτίνοφ μπορεί άπο άπροσεξια να περάσει σέ μιά άλλη κατηγορία Ομως, τό άστείο εχει πάρει σοβαρή τροπή Ο Μαρτίνοφ όχι μονάχα τρύπωσε στό Κόμμα, άλλά κι εγινε ένας άπό τούς βασικούς έμπνευστές τής Διεθνούς Τόν πλησίασαν καί τόν άνέβασαν, ή καλύτερα κατρακύλησαν και τόν πλησίασαν — μόνο καί μόνο γιά τήν πάλη του ένάντια στον «τροτσκισμό» Κάτω άπ αύτήν τήν σχέση δέν είχε κανένα λόγο νά άναδιαπαιδαγωγηθεΐ, συνέχισε νά ξεσκίζει τή «διαρκή έπανάσταση», όπως άκριβώς τό έκανε καί στό προηγούμενα είκοσι χρόνια Στό παρελθόν, μιλούσε γιά τήν υποτίμηση πού έκανα τού άστικού φιλελευθερισμού καί τής άστικής δημοκρατίας Δέν αλλαξε τό κλισέ Μόνο που εχωσε άνάμεσά τους καί τήν άγροτιά Στό μενσεβικικα περιοδικά τής έποχής τής άντίδρασης, μπορεί νά βρει κανείς πολλά αρθρα τού Μαρτίνοφ πού έπιδιωκαν να άποδείξουν πώς ο «τροτσκισμός θ ρ ιά μ β ε υ σ ε , γιά μ ιά στιγμή, τόν Ό χτώ βρ η, Ν ο έ μ β ρ η κ α ί Δ ε κ έ μ β ρ η τού 1905» (σίκ) όταν τά στοιχεία τής φύσης έξοργίστηκαν καί έσβυσαν όλους τούς πυρσούς τής μενσεβικικης λογικής Τό άπόγειο τής 'Επανάστασης — Όχτώβρης, Νοέμβρης καί Δεκέμβρης 1905— ο Μαρτίνοφ τό έβλεπε σάν τήν «τροτσκιστική» παρακμή της. Γι αύτόν, τό ζενίθ τής Επανάστασης άρχισε με τις Δοϋμες τής Αύτοκρατορίας, μέ τά μπλόκ μέ τούς Καντέ καί έπεται ή συνέχεια, δηλαδή μέ τήν άρχή τής άντεπανάστασης. Α φ ο ύ άντιλήφθηκε άπό τό κρησφύγετό του τό τέλος τού και­ νούργιου παιχνιδιού, άπειρα πιό τρομερού, τών «έξο ργ ισ μένω ν στοι­ χ ε ίω ν τής φ ύ σ η ς » : τής 'Επανάστασης τού Όχτώβρη, τού έμφυλίου πο­ λέμου, τής έπανάστασης στή Γερμανία καί τήν Αύστροουγγαρία, τού σοβιετικού πραξικοπήματος στήν Ούγγαρία, τών γεγονότων στήν 'Ιταλία, κλπ., ο Μαρτίνοφ κατάληξε, τό 1923, στό συμπέρασμα ότι είχε έρθει ή στιγμή νά ξανανάψει τόν πυρσό τής λογικής στό ρώσικο Κομμουνιστικό Κομμά. Αρχισε άπό κεΐ πού είχε σταματήσει τήν άντιδραστική περίοδο τού Στολίπιν Εγραψε στήν «Κράσναγια Νόβ»:

154

«Στα 1905, ο Λ Τροτσκι σκεπτόταν πιό λογικά και με περισσότερη συνέπεια άπο τους μπολσεβίκους και τους μενσεβίκους Τό λάθος όμως τών κρίοεών του βρισκόταν στό γεγονός οτι ό Τρότοκι εϊταν "πάρα πολύ συνεπής« Ο πίνακας πού ζωγράφιζε έδινε προκαταβολικά μιά έλκυστική Ιδέα, πολύ συγ­ κεκριμένη, τής μπολσεβίκικης διχτατορίας τών τριών πρώτων χρόνων τής 'Ε­ πανάστασης ταυ Όχτώβρη πού, καθώς ξέρουμε, έχει τελειώσει πέφτοντας σ ' ένα άδιέξαδο, άφού άπόοπαοε τό προλεταριάτο άπό τήν άγροτιά, πράγμα πού είχε·οαν άποτέλεομα να υποχρεώσει τό μπολσεβίκικο Κομμά οέ μια μεγάλη υποχώρηση», («Κράσναγια Νόβ», No 2, 1923, σελ 262)

Ό Μαρτίνοφ έξιστορεϊ έδώ μέ κάθε ειλικρίνεια, αϋτό πού τόν έχει συμφιλιώσει μέ τόν Όχτώβρη τή μεγάλη υποχώρηση τής Ν.Ε.Π. που έγινε άναγκαία άπό τό σταμάτημα τής παγκόσμιας έπανάστασης. Βαθιά πεπεισμένος πώς τά τρία πρώτα χρόνια τής Έπανάστασης τού Όχτώβρη δέν εϊταν παρά ή έκφραση τού «ιστορικού» λάθους «τού τροτσκισμού», ό Μαρτίνοφ προσχώρησε στό Κόμμα κάί, χωρίς νά περιμένει άλλο, γίνηκε τό βαρύ πυροβολικό στήν πάλη ένάντια στήν 'Αντιπολίτευση. Αύτό τό γεγονός ξακαθαρίζει άπό μόνο του, μέ πε­ ρισσότερη εύγλωττία άπ ότι οί θεωρητικοί υπολογισμοί, τή βαθιά έξέλιξη πού συντελέστηκε στις άνώτερες σφαίρες τής ήγεσίας τού Κόμματος τά τελευταία αύτά χρόνια. Στό άνέκδοτο έργο του «Ό Λένιν καί ή διχτατορία τού προλετα­ ριάτου καί τών άγροτών» (σήμερα οί σοβαρές καί εύσυνείδητες έργασίες μένουν γενικά σέ κατάσταση χειρογράφων πάνω σέ θέματα άκανθώδη δέν έκδίδουν παρά τά ύποπροϊόντα τού μηχανι­ σμού), ό σύντροφος Β. Λίφσιτζ δίνει σ' ένα σύντομο σημείωμα έναν ύποδειγματικό πολιτικό χαραχτηρισμό τού Μαρτίνοφ « Η πολιτική βιογραφία αυτού τού άνθρώπου, γράφει, άπαιτεϊ, μού φαίνε­ ται, μιά Ιδιαίτερη προσοχή. Έρχεται ατούς ναρόντνικσυς όταν άρχιζει ό έκφυλιομός τών έπιγόνων τους (ατά μέσα τού 1880) Έρχεται στό μαρξισμό καί τή σοσιαλδημοκρατία γιά νά προεδρεύσει στό γλίστριμα ένός μέρους τών σοσιαλδημοκρατών άπό τήν πλατφόρμα τής όμάδας «Χειραφέτηση τής Εργασίας» και άπό τήν όμάδα τού Λένιν, « Ενωση Πάλης τού Πέτεσμπουργκ», πρός τήν πλατφόρμα τού όπορτουνιστικού σίκονσμισμοΰ. Ό χτεοινός αύτός άντίπαλος τών όπαδών τής «Ίσκρα», έρχεται σέ συνέχεια στήν «Ίσκρα» (στήν πραγματικότητα, στά καινούργια στοιχεία τής «Ίσκρα»), δίνει πραχτικά, μέ τις «Δυά βιχτατορίες» του, μιά πλατφόρμα γιά τήν όπορτουνιστική— συμφιλιωτική ταχτική τών μενσεβίκων στήν Επανάσταση τού 1905 Ύστερα, ό χτεσινός αύτός μενσεβίκος, ό πιό μοχθηρός άντιμπολσεβίκος, έρχεται στους μπολσεβίκους, τή στιγμή πάλι (1923) πού οί ήγέτες τους, καταντώντας όλο καί πιό πολύ έπίγονοι, γλιστρούν κιόλας άπό τις μπολ­ σεβίκικες θέσεις. Μένοντας, κι έκεί πάλι, σέ ρόλους δεύτερης σειράς (έξω άπό τό Πολιτικό Γραφείο καί τό Γραφείο τής Διεθνούς), έμπνέει πραχτικά τήν πάλη ένάντια στήν μπολσεβίκικη όμάδα τού Κόμματος, καί στά άρθρα

και τις όμιλίες του, δίνει μιά πλατφόρμα στήν όπορτουνιοτικη— συμφιλιωτική ταχτική τών σταλινικών στήν κινέζικη έπανάσταοη Μιά κακή μοίρα φαίνε­ ται νά άκολουθεϊ πιστά αυτή τή φιγούρα» Η «κ α κ ή μ ο ίρ α » τής φιγούρας Μαρτίνοφ ταιριάζει περίφημα μέ τήν άθέλητα κωμική του έμφάνιση Βήμα άργό, σκέψη βαριά, φτιαγμένος άπό τή φύση γιά σκευοφόρος τής έπανάστασης, ο Μαρ­ τίνοφ έχει καταληφθεί άπό ενα εύγενές πάθος νά ενώσει θεωρητικά τά δυό ακρα Ά π ό τό γεγονός οτι συμφιλιώνεται μόνο με τα ιδεο­ λογικά ρεύματα τής παρακμής ή μέ τις παρακμαζουαες παρεκτροπές υγιών ρευμάτων, τού συμβαίνει, στις προσπάθειές του να ενώσει τα δυό ακρα, νά ώθεϊ κάθε λάθος στον κολοφώνα τής βλακείας Ο συγγραφέας τών «Δύο διχτατοριών» εδοσε στά 1926— 27 τόν θεωρητικό ορισμό τού «μπλοκ τών τεσσάρων τάξεων» υπονοώντας μ αύτό πώς η κινέζικη μπουρζουαζία, με τή συνδρομή τής Διεθνούς, κάθησε πάνω στά σβέρκο τριών τάξεων τών έργατών, τών άγροτών καί τών μικροαστών τών πόλεων. Τό Μάρτη τού 1927, ο Μαρτίνοφ έκθειαζε τό σύνθημα τής «με τ ά γγισ η ς έρ γα τ ικ ο ύ αίματος στο Κουομιτα γκ» — άκριβώς λίγο πριν άπό τή στιγμή οπού ο Τσάγκ Κάι-Σέκ εχυσε τό αίμα τών έργατών Οταν αρχισαν οι «άγγλορωσικες» και οι «κινέζικες» συζητήσεις μέσα στο Κόμμα, ο Μαρτίνοφ, ξανάζησε τη νεότητά του μεταφυτεύοντας έκεϊ τόν παλιό μενσεβικισμό του, χωρίς τροποποιήσεις η προσθέσεις, στήν πιό άκέραια καί ήλίθια μορφή του Τή στιγμή πού οι άλλοι έσπευδαν νά άναζητησουν και να έπινοήσουν μιά θεωρία πού νά δικαιολογεί τό πολίτικο τους γλί­ στρημα, ο Μαρτίνοφ εβγαλε άπό τήν τσέπη μιά ολοέτοιμη θεωρία— μόνο πού ειταν λιγάκι ξεχασμένη— που την είχε συλλάβει έδω και πολλα χρονιά Αύτο τού εδοσε μια εκδηλη υπέροχη Επομένως, ο «κακότυχος» αύτός άνθρωπος είναι ένας άπο τούς βασικούς έμπνευστές τής Κομμουνιστικής Διεθνούς Μάς διδάσκει πώς νά προσανατολιζόμαστε, πώς νά προβλέπουμε τήν κατοπινή πο­ ρεία τής έπαναστατικής άνάπτυξης, πώς νά έκλέγουμε στη διάρκεια της τά στελέχη καί πώς νά κινητοποιούμε τις μάζες γιά την άνατροπή τής άστικής τάξης Δέ θά μπορούσε κανείς νά φανταστεί πιό άπαίσια καρικατούρα ΛΕΝΤΣΝΕΡ Στά τμήμα προπαγάνδας τής Διεθνούς δρά, και. ας το πούμε έτσι, διευθύνει κάποιος Λέντσνερ. Οσο άσήμαντος κι αν είναι αύτος ο τύπος, καλό είναι νά πούμε καί γι αύτόν λίγα λόγια, άφοϋ δέν είναι καθόλου άπό σύμπτωση μέρος ενός συνολου Σε μιά δοσμένη στιγ­ μή ο Λεντσνερ δούλεψε στήν έκδοση τών « Εργων» μου Εκεί τόν γνω-

156

ρισα για πρώτη φορά σαν έκπροσωπο τών «κόκκινων καθηγητών» Δεν είχε έπαναστατικό παρελθόν Οπωσδήποτε, δέν μπορούσε κά­ νεις νά τόν κατηγορήσει γι αυτό ειταν νέος Μπήκε στην πολίτικη όταν η έπανάσταση είχε τελειώσει Τό χειρότερο ειταν πώς η χαώ­ δης κατάσταση πού έπικρατοϋσε σ ολους τούς τομείς του έπετρεψε, μ ενα μίνιμουμ θεωρητικών έφοδιων, να άνοιξει το δρόμο του σαν «κόκκινος καθηγητης» Μ αλλα λόγια, έβλεπε την έπανάσταση κυρίως σάν μια καριερα Η αγνοιά του μοϋ εκανε ιδιαίτερη έντυπωση Στις υποσημειώσεις που εγραφε, επρεπε νά διορθώνω οχι μο­ νάχα τη σκέψη, άλλα και την έτυμολογία καί τη σύνταξη τοϋ κύριου «καθηγητού» Και προπαντός επρεπε νά προσέχω τον υπερβολικό του ζήλο ο Λέντσνερ έμοιαζε λιγότερο με οπαδό και περισσότερό μέ κόλακα Αυτήν τήν περίοδο τού 1923 πολλοί άνυπομονοι άριβιστες και άστεγοι μνηστήρες τού μηχανισμού δοκίμαζαν άκόμα, πότε έδώ, ποτέ έκεϊ, τήν τύχη τους Ωστόσο επρεπε κανείς νά δείξει έπιεικεια για τις έπιφανειακές γνώσεις τού Λέντσνερ Οι άγωνιστές οι πιο σοβαροί ειταν πνιγμένοι στή δουλιά τότε δέν άπολύανε άκό­ μα τους 'Αντιπολιτευόμενους Ο Λέντσνερ μού προετοίμαζε υλικό γιά τά «Διδάγματα τού Όχτώβρη», έκανε έπαλήθευση τών κειμένων, συγκέντρωνε, κάτω άπό τις υποδείξεις μου, άποσπάσματα, κλπ. Οταν η άντιτροτσκιστική καμπάνια, που προετοιμαζόταν άπό πολύν καιρό, ξέσπασε καί συνδέθηκε άνοιχτά με τα «Διδάγματα τοϋ Όχτώβρη», ο Λέντσνερ δέν ήξερε πού νά τοποθετηθεί, άλλα, σε 24 ώρες, αλλαξε ώμο στό ντουφέκι του Γιά να βεβαιωθεί καλύτερα, χρησιμοποίησε τό υλικό που είχε προε­ τοιμάσει, για σκοπούς διαμετρικά άντίθετους, δηλαδη ένάντια στον τροτσκισμό Εγραψε μια μπροσούρα, έννοεΐται, ένάντια στή διαρκή έπανασταση Η μπροσούρα αυτή ειταν κιόλας στό πιεστήριο, μά την τελευταία στιγμή, μέ έντολη τού Πολιτικού Γραφείου, η διατριβή καταστραφηκε είτανε πραγματικά πάρα πολύ ένοχλητικό νά εχεις σχέ­ σεις με αύτο το υποκείμενο Ωστοσο. ο Ζηνόβιεφ τόν κολάκευε και τόν βόλεψε στή Διεθνή Δίπλα στούς Κουζίνεν καί τούς Μαρτίνοφ, ο Λέντσνερ εγινε ένας άπο τούς ηγετες τής καθημερινής δράσης τής Διεθνούς Ο κόκκινος αύτός καθηγητης γράφει κατευθυντήρια αρθρα στο έπισημο περιοδικό τής Διεθνούς Οι λίγες γραμμές που διαβασα άπ αύτα ειταν άρκετες για να με πείσουν πως ο Λέντσνερ δεν ξέρει ούτε και σήμερα νά βάλει δυο λεξεις στη σειρά Είναι όμως ολοφάνερο πως δέν υπάρχει κάνεις στη σύνταξη τής «Κομμουνιστι­ κής Διεθνούς» οχι μοναχα για να έπαγρυπνει άπο μαρξιστική σκοπιά, άλλα άκομα και να προσέχει άπο την άποψη τής γραμματικής Οι Λεντσνερ δίνουν τη φυσιογνωμία τού μηχανισμού τής Διεθνούς

157

ΛΟΖΟΦΣΚΙ Ο Λοζόφσκι κατέχει στήν Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή μιάν ηγε­ τική θέση καί μιά σημαντική θέση στήν Κομμουνιστική Διεθνή Αν είναι άλήθεια πώς, στις άρχές, κάτω άπό τήν παλιά διεύθυνση τού Κόμματος, ό ρόλος του είταν καθαρά τεχνικός, καί, άκόμα καί μ αυ­ τήν τήν ιδιότητα, πολύ άμφίθολος καί προσωρινός, δέν είναι λιγό­ τερο άληθινό πώς τήν τελευταία αύτή περίοδο, ο Λοζοφσκι πέρασε στήν πρώτη γραμμή Δέν μπορεί κανείς νά άρνηθεί στό Λοζοφσκι ορισμένα προσόντα, μιά εύκολία προσανατολισμού, μιά ορισμένη όξύνοια Μά όλα αύτά τά χαρισματά του έχουν ένα χαραχτήρα έξαιρετικά παροδικό και έπιφανειακό. Αρχισε, νομίζω, άπό τόν μπολσεβικισμό, σε συνέχεια όμως άπομακρύνθηκε άπ αύτόν γιά πολλά χρόνια Συμφιλιωτής, διεθνιστής στή διάρκεια τού πολέμου, πάλεψε μαζί μου στό Παρίσι, στή «Νάσε Σλάβο», όπου άντιπροσώπευε πάντα τήν ακρα δεξιά τάση Στό έσωτερικά ζητήματα τού γαλλικού έργατικού κινήματος όπως καί στό ζητήματα τής Διεθνούς καί τής Ρώσικης Επανάστασης, έ­ κλινε σταθερά πρός τά δεξιά — πρός έναν πατσιφιστικό κεντρισμό Τό 1917, είταν ό μόνος άπό τήν ομάδα τής «Νάσε Σλάβο» πού δέν ενώθηκε μέ τούς μπολσεβίκους. Είταν ο μεγάλος έχθρός τής Όχτωβριανής 'Επανάστασης. Καί, μού φαίνεται, παράμεινε τέτιος μέχρι τό 1920, κινητοποιώντας ένάντια στό Κόμμα μιά ομάδα σιδηροδρο­ μικών καί γενικά συνδικαλισμένων έργατών. Συμφιλιώθηκε μέ τήν 'Επανάσταση τού Όχτώβρη πριν άπό τόν Μαρτίνοφ, μά οπωσδήποτε άφού η έπανάσταση είχε δχι μονάχα πραγματοποιηθεί άλλά κι άποκρούσει τούς πιό άπειλητικούς κινδύνους. Οι ξένες γλώσσες πού ή­ ξερε καί ή γνωριμία του μέ τή ζωή στή Δύση τόν οδήγησαν στην Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή τά χρόνια αύτά πού η κατανομή τών άγωνιστών ειταν άκόμα πολύ χαώδης Οταν, στό Πολιτικό Γραφείο, βρεθήκαμε μπροστά σ αύτά τό γεγονός, όλοι μας — καί πρώτος ο Λένιν— κουνήσαμε τό κεφάλι. Παρηγορηθήκαμε λέγοντας πώς στήν πρώτη εύκαιρία θά επρεπε νά τόν άντικαταστήσουμε. Μά η κατάστα­ ση άλλαξε. Ο Λένιν επεσε άρρωστος καί πέθανε. Οι μετατοπίσεις, πού προετοιμάστηκαν μέ έπιμέλεια στά παρασκήνια τού μηχανι­ σμού, άρχισαν. Ο Λοζόφσκι έπέπλευσε. 'Ακολούθησε το ρεύμα Δεν είχε μήπως πολεμήσει ένάντιά μου στή διάρκεια τού πολέμου για να υπερασπιστεί τόν λογγετισμό καί τή μικροαστική δημοκρατία στη Ρωσία, Δέν είχε μήπως πολεμήσει τήν Έπανάσταση τού Όχτωβρη, τήν κόκκινη τρομοκρατία, τόν έμφύλιο πόλεμο, Υστερα άπό ενα σύντομο διάλειμμα ξανάρχιζε τήν πάλη ένάντια στόν «τροτσκισμό» Αύτό εδραίωσε τή θέση του στήν Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή και τού δημιούργησε άμέσως μιά άλλη στήν Κομμουνιστική Διεθνή Στις

158

πιό άποφασιστικές στιγμές τής μαρτινοφικής πορείας, οΛοζόφσκι βρέθηκε μαλιστα, ως ενα βαθμό, στήν άριστερή πτέρυγα. Μά αυτό δέν είναι έπικίνδυνο οϋτε γιά τόν Λοζόφσκι ούτε γιά τήν Διεθνή, για­ τί, παρά τήν φαινομενική ορμή του, ο Λοζόφσκι γνώριζε πολύ καλα τά όρια πού πέρα άπ αύτά ο άριστερισμός έπαυε νά ένθαρρύνεται Οπως συμβαίνει συχνά, στόν Λοζόφσκι συναντούσε κανείς τήν έπιπολαιότητα άνακατεμένη μ εναν Ιδεολογικό συντηρητισμό Σ ενα άρθρο πολεμικής, μπορεί νά συστήσει στούς έργάτες τής Νότιας Α­ φρικής καί στούς ιθαγενείς τών Φιλιππινών νά άνατρέψουν τή μπουρζουαζία τους, κι ύστερα άπό μιά ωρα νά ξεχάσει τή συμβουλή του. Σ όλες όμως τις σοβαρές περιπτώσεις πού πρέπει νά πάρει υπεύθυνες άποφάσεις, ο Λοζόφσκι βάζει πάντοτε ενα φραγμό στά δεξιά Δέν είναι άνθρωπος τής έπαναστατικής δράσης, είναι άπο τή φύση του πατσιφιστής Τό μέλλον θά τό άποδείξει πολλές φορές. Η ηγεσία τών νέων κομμάτων τής 'Ανατολής πού έχουν μπροστά τους μεγαλειώδη καθήκοντα έμφανίζεται, ας τό πούμε έτσι, σάν η πιό σκοτεινή σελίδα τής Διεθνούς μετά τόν Λένιν ΡΑΖΚΟΛΝΙΚΟΦ Είναι άρκετό νά πούμε πώς έκεϊ ο ηγετικός ρόλος άνήκει στόν Ρασκόλνικοφ. Σ άντίθεση μέ κείνους πού παράθεσα πιό πάνω, ο Ρασκόλνικοφ, είναι άναμφισβήτητα ένας μαχητής έπαναστάτης, ένας μπολσεβίκος μ ενα ορισμένο έπαναστατικό παρελθόν. Μά, μονάχα η φοβερή έρήμωση τών ηγετικών γραμμών έπέτρεψε τήν τοποθέτηση τού Ρασκολνικοφ στή Διεύθυνση τής προλεταριακής φιλολογίας καί τών έπαναστάσεων στήν Ασία Είναι τό ίδιο άδέξιος. τόσο στή μια οσο και στήν άλλη δουλιά Οι πράξεις του είταν πάντα καλύτερες άπό τις ομιλίες καί τά άρθρα του 'Εκφράζεται πριν νά σκεφτεϊ Δέν είναι βέβαια άσκημο νά τόν εχεις κοντά σου σέ περίπτωση έμφυλιου πολέμου Μα είναι πολύ λιγότερο εύχάριστο νά τόν βλέπεις δίπλα σου σέ περίοδο ιδεολογικού πολέμου Έπιστρέφοντας τό 1923 άπό τό Αφγανιστάν, ο Ρασκόλνικοφ ρίχτηκε στή μάχη δίπλα στήν Αντι­ πολίτευση Με μεγάλη έπιμονή κατόρθωσα νά τόν συγκρατήσω άπό φόβο μήπως κάνει πιό πολύ ζημιά παρά καλό Γι αϋτό τό λόγο η γιά κάποιον άλλο, εγινε λίγες μέρες άργότερα ένας δραστήριος μαχη­ τής — στο άλλο στρατόπεδο Δέν ξέρω αν μελέτησε πολύ τήν Ανα­ τολή κατά τήν παραμονή του στό Αφγανιστάν Σ άντιστάθμισμα έ­ γραψε πλήθος άναμνήσεων άπό τά πρώτα χρόνια τής Επανάστασης καί έκρινε άναγκαίο νά άφιερώσει όχι λίγο χώρο στόν συγγραφέα αϋτών τών γραμμών Τό 1924, ξανάγραψε τίς άναμνήσεις του — πού είχαν ηδη δημοσιευτεί— καί έκεϊ πού είχε τό σημείο σύν εβαλε τό σημεΐον πλήν καί άντίστροφα. Ή μεταμόρφωση αϋτή έχει εναν χαρα-

159

χτήρα τόσο πρωτόγονο καί παιδαριώδη ώστε δέν μπορεί κάνεις να μιλήσει στά σοβαρά γιά παραποίηση Στήν ουσία, εχει εναν τροπο σκέψης βασικά πρωτογονο. Η δραστηριότητα τού Ρασκόλνικοφ στόν τομέα τής προλεταριακής φιλολογίας θά άποτελέσει ενα άπό τά πιό διασκεδαστικά άνεκδοτα τής ιστορίας τής ’Επανάστασης Μά, σ αυ­ τήν τήν περίπτωση, το θέμα αυτό δέ μάς ένδιαφέρει. Τό έργο τού Ρασκολνικοφ, σάν ηγέτη τού άνατολικού τμήματος τής Διεθνούς' έχει ένα χαραχτήρα πολύ πιό τραγικό ’Αρκεί νά διαβάσει κανείς τόν πρόλογο τού Ρασκόλνικοφ στήν εκθεση τού Τόν Πιν-Σιαν γιά νά πει­ στεί γι άλλη μιά φορά πόσο εύκολα υποτροπιάζουν ορισμένα χαραχτηριστικά του, όταν οι συνθήκες τό έπιτρέπουν, έξαιτίας τής πολιτικής του αγνοιας Γιά τή μενσεβίκικη έκθεση τού Ταν Πιν-Σιάν, ο Ρασκόλνικοφ εχει γράψει εναν μενσεβίκικο έγκωμιασπκό πρόλο­ γο. Είναι άλήθεια πώς πρέπει νά προσθέσουμε οτι η εκθεση τού Τάν Πίν-Σιάν υιοθετήθηκε άπό τήν 7η Σύνοδο τής Έχτελεστικής Ε π ι­ τροπής τής Διεθνούς. Ο Ρασκόλνικοφ είναι πιό πολύ θύμα αύτού τού μηχανισμού παρά ύπεύθυνος έμπνευστής του Μά η άξιοθρήνητη ηγεσία του είναι, μέ τή σειρά της, πηγη μεγάλων συμφορών καί άμέτρητων θυμάτων ΡΟΪ Τό ινδικό κίνημα άντιπροσωπεύεται στή Διεθνή άπό τόν Ρόι Είναι άμφίβολο άν μπορεί κανείς νά κάνει περισσότερο και^ο στο ινδικό προλεταριάτο άπό τό κακό πού τού έχουν κάνει ο Ζηνόθιεφ, ο Στάλιν καί ο Μπουχάριν διαμέσου τού Ρόι Στήν Ινδία , όπως καί στήν Κίνα άνάπτυξαν καί άναπτύσσουν μιά δραστηριότητα που βρίσκεται σχεδόν πάντοτε μέσα στά πλαίσια τού άστικού έθνικισμού Σ ολη τήν περίοδο υστέρα άπό τόν Λένιν, ο Ρόι εκανε προπαγάνδα για ενα «κόμμα τού λαού», πού, όπως ο ίδιος ελεγε, «ούτε όπο τον τίτλο του, ούτε ά π ό τή φ ύ α η τ ο υ » δέ θά επρεπε να είναι το κομμά τής προλετα­ ριακής πρωτοπορίας Είναι μιά προσαρμογή τού κουομιταγκισμού, τού σταλινισμού καί τού λαφολετισμοϋ στις συνθήκες τού έθνικού κινήματος τής ’ Ινδίας. Πολιτικά, αύτό σημαίνει διάμεσου τού Ροι η Διεύθυνση τής Διεθνούς στρώνει τό δρόμο στους μελλοντικούς Ιν­ δούς Τσάγκ Κάι-Σέκ Οσο γιά τίς άντιλήψεις τού Ρόι, αύτες είναι ενα κράμα σοσιαλεπαναστατικών ιδεών καί φιλελευθερισμού περιχυμενο μέ τή σάλτσα τής πάλης ένάντια στόν Ιμπεριαλισμό Τη στιγμή που οι «κομμουνιστές» όργανώνουν κόμματα «έργατών— άγροτών», οι ’Ιν­ δοί έθνικιστές βάζουν στό χέρι τά έπαγγελματικα συνδικάτα Στην Ινδ ία , έχει προετοιμαστεί η καταστροφή το ίδιο μεθοδικά όπως και στήν Κίνα. Ο Ρόι έχει πάρει σάν πρότυπο τό κινέζικο παράδειγμα, καί έπεμβαίνει στά ’ινδικά συνέδρια σάν προφέσορας Είναι άνώφελο

160

να πούμε πως ο έθνικο— δημοκράτης αυτός, δηλητηριασμένος άπό ενα υποκατάστατο τού «μαρξισμού» είναι ένας άκαμπτος έχθρός τού «τροτσκισμού», τό ίδιο όπως ο πνευματικός άδερφός του Τάν Πίν-Σιάν ΚΑΤΑΓΙΑΜΑ Στήν Ιαπωνία τό πράγματα δέν πάνε καλύτερα. Τό γιαπωνέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα άντιπροσωπεύεται μόνιμα στή Διεθνή άπό τον Καταγιαμα. Στό βαθμό πού η ηγεσία τής Διεθνούς άδειαζε, ο Καταγιάμα γινόταν ένας στυλοβάτης τού μπολσεβικισμού. Γιά νά λέμε τήν άληθεια, ο Καταγιάμα είναι αύτός καθαυτός μιά πλήρης παρεξή­ γηση Σ άντιθεση μέ τήν Κλάρα Τσέτκιν, δέν μπορεί κανείς ούτε καί φιγούρα διακοσμητική να τόν χαραχτηρίσει, γιατί τού λείπει έντελώς το διακοσμητικό στοιχείο. Οι άντιλήψεις του σχηματίζουν εναν προοδευτισμό πολύ έλαφρά χρωματισμένο μέ μαρξισμό Οπως δια­ μορφώθηκε τελικά, ο Καταγιάμα είναι άσύγκριτα πιό κοντά στον κό­ σμο των ιδεών τού Σούν Γιάτ-Σέν παρά τού Λένιν Αύτό δέν τόν έμποδίζει νά διαγράφει τούς μπολσεβίκους— λενινιστές άπό τή Διεθνή, καί, γενικά, νά άποφασίζει, μέ τήν ψήφο του, γιά τήν τύχη τής προλεταριόκής έπανάστασης. Σ άνταπόδοση, γιά τις ύπηρεσίες του στην πάλη ένάντια στήν Αντιπολίτευση, ή Διεθνής στηρίζει στήν 'Ια­ πωνία τό πλασματικό κύρος τού Καταγιάμα. Οί νέοι γιαπωνέζοι Κομ­ μουνιστές τον περιβάλλουν μέ σεβασμό κι άκολουθούν τή διδασκα­ λία του Ποιά διδασκαλία; Δέν είναι καθόλου τυχαίο πού ύπάρχει η γιαπωνέζικη παροιμία- «Μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ίς νά λα τ ρ ε ύ ε ι ακ ό μ α κα ι το κ ε ­ φ ά λ ι μ ια ς σ α ρ δ ελλα ς , τό π ά ν ε ίν α ι να π ισ τ ε ύ ε ι ».

Στό μεταξύ, είναι άκριβώς στήν 'Ιαπωνία πού έχουμε μιά άτέλειωτη σειρά άπο προσπάθειες γιά τήν ένωση τών διαφόρων «έργατο— α­ γροτικών κομμάτων» τής δεξιός, τού κέντρου, τής άριστεράς, πού, ολα, στον ίδιο βαθμό, άποτελούν μιά όργανωμένη έπιβουλή ένάντια στην πολιτική άνεξαρτησία τής προλεταριακής πρωτοπορίας Οι διπλωματικές διακοινωσεις καί κόντρα— διακοινώσεις, οι συνδιασκέ­ ψεις καί κόντρα— συνδιασκέψεις γιά τήν ένότητα διασταυρώνονται καί πολλαπλασιάζονται, άπορροφώντας καί διαστρέφοντας τούς όλιγάριθμους κομμουνιστές, έκτρέποντάς τους άπό τήν πραγματική δουλια τής συνένωσης καί διαπαιδαγώγησης τών έπαναστατών έργατών Ο τύπος τής Διεθνούς δέ δίνει σχεδόν καμία πληροφορία γιά τη σημερινή έπαναστατική δράση τών γιαπωνέζων κομμουνιστών, γιά τήν παράνομη δουλιά τους, γιά τήν όργάνωσή τους, τις διακη­ ρύξεις τους, κλπ Σ άντισταθμισμα, σχεδόν κάθε βδομάδα πληροφο­ ρούμαστε νέες πρωτοβουλίες μιας καινούργιας 'Επιτροπής για την άναδιοργανωση τού έργατο— αγροτικού κόμματος τής άριστεράς με

1. — ΚΑΤΜΊΑΜΑ

161

πρόθεση να ενωθεί με την άριστερη πτέρυγα τού έργατο— αγροτι­ κού κόμματός τού κέντρου, πού, με τη σειρά του, στρέφεται προς την άριστερή πτέρυγα τού κόμματός τής δεξιάς και πάει λέγοντας χωρίς νά υπάρχει τέλος Τί ζητάει έδώ ο μπολσεβικισμος. Ποια σχέση μπορεί νά εχει ο Μαρξ καί ο Λενιν μέ τα σουρτα φερτά αύτα τών ποντικών, Μά, άπό μια άλλη άποψη, θα πρεπει νά διεισδυσουμε πιο βαθια στά καυτά προβλήματα τής Ανατολής

Οπως βλέπουμε, η γενική έννοια τών άλλαγών που έγιναν στην ηγεσία τής Διεθνούς φωτίζεται απλετα μέ τήν παρέλαση τών υπευ­ θύνων προσωπικοτήτων της Οι άνθρωποι τού Μαρτινοφ, οι προσαρ­ μοσμένοι όλων τών ειδών, διευθύνουν τη Διεθνή Οι Γάλλοι έχουν τόν πολιτικό όρο «rallie» . Η συχνότητα τών πολιτικών έπαναστασεων τόν εκανε άναγκαΐο. Αν οι ρεπουμπλικάνοι μπόρεσαν νά συνη­ θίσουν στήν αύτοκρατορία, οι μοναρχικοί και οι βοναπαρτιστες μπό­ ρεσαν, μέ τή σειρά τους, νά συνηθίσουν στη δημοκρατία Δέν το μπόρεσαν μεμιάς, μά μονάχα άφού πείστηκαν για τη σταθερότητα τού ρεπουμπλικάνικου καθεστώτος Δεν είναι οι ρεπουμπλικάνοι πού πάλεψαν γιά τή δημοκρατία, άλλα έκείνοι που δέχτηκαν σαν έλεημοσύνη άπ αύτήν άξιώματα και προσοδους Να ποιους άποκαλούν «rallies». Μά δέν πρέπει νά πιστεύουμε πώς αύτός ο τύπος είναι τό Ιδιαίτερο γνώρισμα τής άστικής έπανάστασης Η βάση τού «ralliement» (τής προσχώρησης) δέν είναι η έπανάσταση, είναι η νίκη της καί τό κράτος πού δημιουργεί αύτή η νίκη Δέ χρειάζεται νά πούμε πώς πραγματικοί μαχητές, προπαντός στις άλλες χώρες, πού άνήκουν οχι μοναχα στη νεα γένια, άλλα, ως ενα ορισμένο βαθμό, και στις παλιοτερες γενιες, έχουν προσχωρή­ σει και προσχωρούν στήν Έπανασταση τού Όχτωβρη Μα, το σημε­ ρινό καθεστώς τής Διεθνούς δεν τούς έπιτρεπει να άνυψωθούν οτο έπιπεδο άνεξάρτητων ηγετών, και για ενα λογο παραπανω, στο έπιπεδο τών έπαναστατών άρχηγών. Άπομακρύνει, σαρώνει, διαστρέφει, ποδοπατεΐ κάθετί πού είναι άνεξάρτητο, Ιδεολογικά σταθερό και προιον έλευθερης βούλησης. Τού χρειάζονται προσαρμοσμένοι Και τούς βρίσκει χωρίς κοπο, τους όργανωνει καί τους οπλίζει 'Ανάμεσα στούς «ralliGs», διακρίνει κανείς δυο άποχρωσεις πού άρχιζουν άπο τούς πολίτικα βαρείς, άλλα έντιμους τυπους, που στε­ ρούνται όξυδερκειας καί πρωτοβουλίας, μέχρι τους άριβιστες τους πιο πορωμένους. Μά άκομα και οι καλύτεροι άπ αύτους τους «rallies» (όπως ή ψυχολογία τό υπαγορεύει κι όπως το δείχνει η πείρα) παρουσιάζουν άπέναντι στις καινούργιες έπαναστασεις τις

162

ίδιες ιδιότητες που παρουσίασαν καί στό παρελθόν, καί μάλιστα άκόμα καί τήν παραμονή τού Όχτώβρη έλλειψη προνοητικότητας, έλ­ λειψη δημιουργικής πρωτοβουλίας καί πραγματικού έπαναστατικοϋ θάρρους Οι Κολαροβ, οι Πέπερ. οι Κουζίνεν, οι Βαλέτσκι, οί Μαρτίνοφ. οι Πετρόφσκι, οι Λοζόφσκι καί οι άλλοι ήρωες, πού όδήγησαν ο άφλογιστια, που άνάγγειλαν ψεύτικα η πού έσφαξαν άλλος μιά, άλλος δυο, άλλος τρεις η και περισσότερες έπαναστάσεις, σίγουρα σκέπτονται «Μ ιά α κ ό μ α επα ν ά σ τ α σ η να μ ά ς π ε σ ε ι στα χ έ ρ ια κ α ί θά ά ν έ θ ο υ μ ε αύτή τή φ ορ ά». Σκέπτονται όπως ό άτυχος κυνηγός πού, υστέρα άπο κάθε αστοχο πυροβολισμό, ορκίζεται πώς θά σκοπεύσει καλύτερα το επόμενό θήραμα Αύτοί, οι μετά τήν έπανάσταση έπαναστατες, που θυμούνται τα λάθη τους καί άνησυχούν μέ τήν Ιδέα οτι δεν έχουν ξεχαστε'ι, είναι έτοιμοι πάντα, μέ ενα σινιάλο άπό τά πάνω, να δοσουν δείγματα τής θρασύτητάς τους — στις τέσσερεις γωνίες τής γής Να γιατί οι άνεκμετάλλευτες έπαναστατικές κατα­ στάσεις έναλλασσονται με οχι λιγότερο τραγικούς έπαναστατικούς τυχοδιωχτισμους. Το καλύτερο που θά μπορούσε νά κάνει κανείς άπέναντι σ όλες αύτες τις ποικιλίες τών Μαρτίνοφ, Κουζίνεν καί Πέπερ, είναι νά τούς κραταει σε άποσταση κανονιού άπό τούς θεσμούς όπου άποφασίζεται το μέλλον τής έπαναστασης.

Μπορεί κάνεις να άνταπαντησει πώς οι φιγούρες πού εχω άπαριθμησει δεν είναι παρα δεύτερης σειράς καί πώς ή «πραγματική» ήγεσια είναι συγκεντρωμένη στό Πολιτικό Γραφείο τού ρώσικου Κομ­ μουνιστικού Κόμματος. Μα αϋτό είναι αϋταπάτη. Έ πίΛένιν, ή άμεση διαχειρηση τών υποθέσεων τής Διεθνούς είχε άνατεθεΐ στούς Ζηνόβιεφ, Ράντεκ και Μπουχάριν. Στή λύση τών ζητημάτων, όσο μικρής σπουδαιοτητας κι αν ειταν αύτά, έπαιρναν μέρος ό Λένιν καί ό συγ­ γραφέας αύτών τών γραμμών Είναι περιττό νά πούμε πώς, σ' όλα τά βασικά ζητήματα τής Διεθνούς, τό διαπασών βρισκόταν στό χέρια τού Λενιν Κανένα άπο τα σημερινά μέλη τού Πολιτικού Γραφείου άν έξαιρέσουμε τον Μπουχάριν, δέν επαιρνε, έστω κα) στό έλάχιστο, μέρος στην ηγεσία τής Διεθνούς, κι αύτο, έννοειται, δέν είναι καθό­ λου τυχαίο Η φύση αύτής τής έργασιας προϋποθέτει, όχι μονάχα ενα ορισμένο θεωρητικό και πολίτικο έπιπεδο, άλλά κι άμεση γνώση τής έσωτερικής ζωής τών χωρών τής Δύσης και την κατοχή ξένων γλωσσών που έπιτρεπει την άδιαλειπτη παρακολούθηση τού ξένου Τύπου. Στό σημερινό Πολιτικό Γραφείο, κανείς, έχτός άπό τόν Μπουχαριν που, οσο ζούσε ο Λενιν, δεν ειταν παρά υποψήφιος στό Πολί­ τικο Γραφείο, δε διαθετει ούτε καί τά τυπικά αύτά προσόντα

163

Μ Π Ο Υ Χ Α Ρ ΙΝ

Η Διαθήκη τοϋ Λένιν δίνει στον Μπουχάριν εναν κατά κάποιο τρόπο άντιφατικό χαραχτηριστικό Ά π ό τή μιά μεριά, τόν παρουσιά­ ζει σάν έναν «θ εω ρ η τ ικ ό ά π ό τούς π ιό π ο λ ύ τ ιμ ο υ ς κ α ί τούς π ιό άγαπ η τ ο ύ ς τού Κ ό μ μ α τ ο ς », άπό τήν άλλη, σημειώνει πώς «είναι πάρα π ο λ ύ ά μ φ ίβ ο λ ο άν οί θ ε ω ρ η τ ικ έ ς άντ ιλ ή ψ ε ις του μ π ο ρ ο ύ ν νά π ο ρ ­ θ ο ύ ν σ ά ν μα ρ ξ ισ τ ικ έ ς άντ ιλ ή ψ ε ις , για τί ύ π ά ρ χ ε ι σ' αύτόν κάτι τό σ χ ο λ α σ τ ικ ισ τ ικ ό (στό β ά θ ο ς δέν κ α τ άλαβε ποτέ τή διαλεχ τική)». Πώς ένας μή διαλεχτικός, ένας σχολαστικός μπορεί νά είναι ο θεωρη­ τικός ενός μαρξιστικού κόμματος, Δέ θά σταματήσω στό γεγονός ότι η Διαθήκη, πού γράφτηκε μ εναν καθορισμένο σκοπό γιά τό Κόμμα, διακατέχεται άπό τήν έπιθυμία νά «έξισορροπήσει», έστω κι ώς ενα βαθμό, τά χαραχτηριστικό κάθε μαχητή ήγέτη τού Κόμματος ό Λένιν περιορίζει μέ έπιμέλεια τά έγκώμια, τό ίδιο όπως μετριάζει καί τίς πολύ σκληρές κρίσεις. ’ Εντούτοις, αϋτό έχει σχέση μέ τή μορφή, κι όχι μέ τήν ούσία τής Διαθήκης, κι αϋτό δέν έξηγεί τό πώς είναι δυνατόν νά είναι «πολύτιμες» οί μαρξιστικές έργασίες ένός συγγραφέα πού δέν έχει άφομοιώσει τή διαλεχτική. Ωστόσο, παρά τή φαινομενική άντιφατικότητά του, ο χαραχτηρισμός πού δίνει ο Λένιν, πού έχει γιά προορισμό νά χρυσώσει κάπως τό χάπι, δέν είναι οϋσιαστικά άντιφατικός καί στό βάθος είναι σωστός Η διαλεχτική δέν καταργεί τήν τυπική λογική, όπως η σύνθεση δέν καταργεί τήν άνάλυση, μά, άντίθετα, στηρίζεται πάνω της Ο τρόπος σκέψης τοϋ Μπουχάριν είναι τυπικά-λογικός καί άπό τήν άρχή ώς τό τέλος, άφηρημένα όναλυτικός Οί καλύτερες σελίδες του άναφέρονται στόν τομέα τής τυπικά-λογικής άνάλυσης. Ε κεί πού η σκέψη τού Μπουχάριν κινείται μέσα στό πλαίσια τών γραμμών πού έχουν ήδη χαραχτεί άπό τή σμίλη τοϋ Μάρξ καί τοϋ Λένιν, μπο­ ρεί νά δόσει έπιμέρους πολύτιμα άποτελέσματα, πού συνοδεύονται, είναι άλήθεια, σχεδόν πάντα άπό μιά γεύση σχολαστικισμού Ό ταν όμως ό Μπουχάριν διεισδύει μόνος του σέ μιά καινούργια σφαίρα, όταν είναι ύποχρεωμένος νά συνδυάζει στοιχεία δανεισμένα άπό διάφορους τομείς — οίκονομικά καί πολιτικά, κοινωνιολογικά καί Ιδεολογικά— διαπράττει αϋθαιρεσίες έντελώς άνεύθυνες καί άπρόβλεπτες, πολλαπλασιάζοντας τίς άόριστες γενικεύσεις, καί κάνοντας θαύματα μέ τίς έννοιες όπως ό θαυματοποιός μέ τίς μπάλες Αν ύποβληθεί κανείς στόν κόπο νά συγκεντρώσει καί νά ταξινομήσει χρονολογικά όλες τίς «θεωρίες» πού ό Μπουχάριν έχει σερβίρει στη Διεθνή άπό τό 1919 καί προπαντός άπό τό 1923, θά εβγαζε άπο αϋτές έναν πίνακα πού θα θύμιζε τή βαλπούργεια νύχτα οπού οι ισχνές σκιές τοϋ μαρξισμού θά ετρεμαν κάτω άπ ολους τους άνε­ μους τού σχολαστικισμού

Μέ τό 6ο Συνέδριο τής Διεθνούς οι άντιθέσεις τού ήγετικοϋ μη­ χανισμού έφτασαν στόν παροξυσμό καί, κατά συνέπεια, στόν παραλογισμό. Φαινομενικά, η ηγεσία έμοιαζε νά άνήκει στόν Μπουχάριν εκανε τήν έκθεση, πού ούσιαστικά εϊταν κήρυγμα ήθικής, χάραξε τή στρατηγική γραμμή, πρότεινε καί πέτυχε νά ψηφιστεί τό Πρόγραμμα καί — πράγμα πού δέν είναι καί λίγο— άνοιξε καί έκλεισε τό Συνέ­ δριο κάνοντας τόν άπολογισμό Η κυριαρχία του φαινόταν άπόλυτη Κι όμως, ολος ο κόσμος ξέρει πώς η πραγματική έπιρροή τού Μπου­ χάριν στό Συνέδριο περιστράφηκε γύρω άπό τό μηδέν Οί άκατά­ σχετες φλυαρίες τού Μπουχάριν έμοιαζαν μέ τις μπουρμπουλίθρες πού βγάζει ο άνθρωπος πού πνίγεται Τόν ίδιο χρόνο, χωρίς νά νοιά­ ζεται κανείς γιά τό πνεύμα τών έκθέσεων, καί μάλιστα ένάντια σ' αύτό τό πνεύμα, γινόταν μιά άνακατάταξη άνάμεσα στούς άντιπροσώπους καί παγιωνόταν η φραξιονιστική όργάνωσή τους. Η πρωτοφα­ νής αύτή διπροσωπία άποκάλυψε πόσο έπουσιώδη, βοηθητικό, διακοσμητικό ρολο παίζει γενικά η «Ιδεολογία» κάτω άπό τό γραφειο­ κρατικό καθεστώς τού μηχανισμού ΣΤΑΛΙΝ Αν λοιπόν δέν ύπάρχει τώρα πιά λόγος νά μιλάμε γιά τήν ήγεσία τού Μπουχάριν, άφοϋ ή βασική άτραξιόν τού 6ου Συνέδριου εϊταν ή συντριβή της, μένει ό Στάλιν. Μά έδώ, άπό τό ενα παράδοξο πέφτου­ με στό άλλο, γιατί έκεϊνος πού σήμερα άποκαλούν, μέ κάποιο δίκιο, ήγέτη τής Διεθνούς, δέν έμφανίστηκε καθόλου στό Συνέδριο, καί στις κατοπινές ομιλίες του ξεφορτώθηκε τά ζητήματα τού Προγράμ­ ματος καί τής στρατηγικής τής Διεθνούς μέ μερικές φράσεις πού δέ λένε τίποτε Μά καί σ αύτό δέν υπάρχει τίποτε τό συμπληρωματικό. Δέν είναι καθολου άναγκαϊο νά έπεκταθούμε στόν χυδαία έμπειρικό χαραχτήρα τής πολιτικής τού Στάλιν, πού δέν είναι παρά ή παθη­ τική άντανάκλαση, ή λίγο πολύ άργοπορημένη, τών υπόγειων κοινω­ νικών συγκρούσεων. Επομένως, γιά μιά όρισμένη περίοδο καί μέσα σέ καθορισμένες συνθήκες, ή δύναμη τού κεντριστικού μηχανισμού βρίσκεται στην έμπειρική προσαρμογή. Μά έκεϊ άκριβώς βρίσκεται ή άχιλλειος πτέρνα του 'Εκείνοι πού δέν τόν γνωρίζουν, δύσκολα μπορούν νά άποκτήσουν μια 'ιδέα τού έπιπέδου τών έπιστημονικών γνώσεων καί τών θεωρη­ τικών πηγών τού Στάλιν Οταν ζοϋσε ό Λένιν, κανείς άπό μάς δέ σκεφτηκε ποτέ να τόν άπασχολήσει μέ τις συζητήσεις τών θεωρη­ τικών προβλημάτων η μέ τά ζητήματα στρατηγικής τής Διεθνούς Τό μεγαλύτερο που τού ετυχε νά κάνει, εϊταν νά ψηφίζει καμιά φορά πάνω στο ενα η τό άλλο ζήτημα στό ποσοστό πού οι διαφορές άποψεων άναμεσα στούς ρώσους ηγέτες τής Διεθνούς άπαιτούσαν μια τυπική ψηφοφορία τού Πολιτικού Γραφείου

165

Οπως και να χει, μέχρι τό 1924, είναι άδύνατο να βρει κάνεις είτε ενα άρθρο, είτε μια ομιλία τοϋ Στάλιν άφιερωμενη ατά διεθνή προ­ βλήματα. Αυτή επομένως η «ιδιότητα» — τό γεγονος δηλαδη οτι δέν ειτανε προσωπικά δεμένος μέ καμιά υποχρέωση η Ιδεολογική παρά­ δοση οσοναφορά τό βασικά θεωρητικά καί διεθνή ζητήματα— τον εκανε ικανό οσο κανεναν άλλον νά κατευθύνει τήν πολίτικη τής υπο­ χώρησης όταν, μέσα στή χώρα, οί τάξεις πού είχαν συντρίβει άπό τήν 'Επανάσταση τοϋ Όχτώβρη αρχισαν νά ξανασηκωνουν κεφάλι έξασκώντας πίεση πάνω στό Κόμμα. Ο Στάλιν έγινε άναγκαίος όταν άρ­ χισε νά ξετυλίγεται άπό τήν άνάποδη τό φιλμ τοϋ Όχτώβρη «Κάθε κοινωνική έποχή — έλεγε ο Μάρξ, έπαναλαμβάνοντας τά λόγια τοϋ Έλβέτιου— όπαιτεί τους μεγάλους άνδρες της Καί όταν δέν υπάρχουν, τους έπινοεί»

Ο Στάλιν λοιπόν είναι ο « έ π ιν ο η μ έ ν ο ς » μεγάλος ανδρας τής πε­ ριόδου τής άντίδρασης ένάντια στόν Όχτώβρη Είναι γνωστό πώς ο μαρξισμός δέν «άρνεϊται» καθόλου τό ρόλο τής προσωπικότητας στήν ιστορία. 'Αντίθετα, είναι ικανός, καλύτερα άπό κάθε άλλη διδασκαλία, νά φωτίσει τό ιστορικό έργο μιάς άξιοσημείωτης προσωπικότητας. Μά ό φετιχισμός τοϋ ρόλου τής προσω­ πικότητας είναι οϋσιαστικά ξένος πρός τό μαρξισμό Ο ρόλος τής προσωπικότητας έξηγείται πάντα άπό τις άντικειμενικες συνθήκες πού περιέχονται μέσα στις σχέσεις τών τάξεων. Υπήρξαν ιστορικές περίοδες οπού, σύμφωνα μέ τήν έκφραση ενός εϋφυοϋς έχθροϋ, τού Οϋστριαλοφ, «για να σωθεί η χω ρ ά», άποδείχτηκε άναγκαια μια μετριότητα — καί τίποτε παραπάνω. Στή «Δεκάτη Όγδόη ΜπριμαΙρ» του, ό Μάρξ έχει δείξει τό «πως ή ταξική πάλη δημιούργησε τις ουνθήκες καί τούς ορούς που έπέτρεψαν σέ μιά μετριότητα νά παίξει τό ρόλο ένός ήρωα », γιά νά παραθέσουμε τά ίδια τά λόγια του. Ο Μάρξ είχε υπόψη του τόν Ναπολέοντα Γ'. Τό κοινωνικό ύπόβαθρο τής έξουσίας αύτοϋ τού τελευταίου είταν οί μικροιδιοχτήτες χωρικοί, κάτω άπό τήν άμοιβαία οϋδετεροποίηση τής άστικής τάξης καί τοϋ προλεταριάτου. Τά βασικά στοιχεία αϋτής τής κατάστασης υπάρχουν έπίσης καί στή χώ­ ρα μας. Ολα καθορίζονται άπό τό συσχετισμό τών δυνάμεών τους καί άπό τίς τάσεις τής κατοπινής έξέλιξης Γι αϋτές τίς τάσεις θα συγκρουστοϋμε άκόμα. Μά, στό μεταξύ, είναι άναμφισθήτητο πως, οσο προχωράμε, τόσο τό σταλινικό καθεστώς παρουσιάζεται σαν η προετοιμασία τοϋ βοναπαρτισμού. Η στενότητα σκέψης καί η περιφρόνηση στά ζητήματα άρχών συ-

166

— ΙΤΜΜ

νοδευαν πάντα τόν Στάλιν. Τό 1925, ή έφημερίδα τού Κόμματος στήν Τυφλίδα, «Ζάρια Βάοτοκα», πρόσφερε στον Στάλιν μιά κακή υπηρεσία δημοσιεύοντας τό γράμμα του τής 24 τού Γενάρη 1911. Τό μπλόκ τού Λένιν μέ τόν Πλεχάνοφ γιά τήν πάλη ένάντια στούς λικβινταριστες και τους συμφιλιωτές, τό χαραχτηρίζει ό Στάλιν σ αυτό τό γράμμα « θ ύ ελλα μ έ ο α σ ’ ένα π ο τήρ ι τσάι» — ούτε λίγο ούτε πο­ λύ— καί συνεχίζει «Γενικά, οι έργάτες άρχίζουν νά βλέπουν τις όμάδες ατό έξωτερικό μέ πε­ ριφρόνηση, άφού αυτές συγκρούονται μέ μανία μεταξύ τους όπότε τους κατέβει. Εμείς έδώ, σκεφτόμαστε πώς έκείνος πού έχει πραγματικά στήν καρ­ διά τά συμφέροντα τού κινήματος δουλεύει, τά άλλα έρχονται μέ τή σειρά τους. Η άποψή μου είναι πως έτσι τά άποτέλεσματα θά είναι καλύτερα»

Ετσι τό 1911, ο Στάλιν άφηνε περιφρονητικά τή φροντίδα στόν Λένιν «νά α υ γ κ ρ ο υ σ τ ε ϊ μ έ μ α ν ία » μέ τό λικβινταρισμό. Οσο γιά τήν όμάδα πού 6 Λένιν μεταμόρφωσε Ιδεολογικά, ό Στάλιν τήν άποκαλοϋσε με περιφρόνηση « θ ύελα μ έ ο α σ ’ ε να πο τήρ ι τσάι». Τί άηδιαστικη υποκρισία άποτελεϊ σήμερα η άναπόληση τής άδιαλλαξίας τού Στάλιν οσοναφορά τήν παλιά Ιδεολογική πάλη' Μα δέν πρόκειται μονάχα γιά τό 1911. Τήν άνοιξη τού 1917, ο Στάλιν. μισό— γιουσκομπουτιστής, ε'ίταν βασικά σύμφωνος νά ενωθεί τς Κόμμα μέ τό γιουσκομπουτιστή Τσερετέλι. Στά πραχτικά τής Συνδιάσκεψης τού Κόμματος τό 1917, πού τά έχουν κρυμμένα μέχρι σήμερα, διαβάζουμε. « Ημερήσια διάταξη πρόταση τού Τσερετέλι γιά ένωση ΣΤΑΛΙΝ. «Πρέπει νά δεχτούμε Οφείλουμε νά διατυπώσουμε τήν πρόταση μας γιά τήν πραγματοποίηση τής ένωσης. Η ένωση είναι δυνατή πάνω στή βάση τού Τσιμερβαλντ— Κίενταλ» Σ ορισμένους άντιπροσώπους τής Συνδιάσκεψης, πού έκφρασαν τους φοβους τους, ο Στάλιν άπάντησε«Δέν είναι κάνεις υποχρεωμένος νά προβλέπει ούτε νά προλαμβάνει τις διαφωνίες. Χωρίς διαφωνίες, δέν μπορεί νά ζήσει τό Κόμμα. Μέσα ατό Κόμ­ μα, θά διαλυσουμε τις μικροδιαφορές»

Οι διαφωνίες μέ τόν Τσερετέλι φαίνονταν στόν Στάλιν « μ ικ ρ ο δ ια φ ο ρ έ ς » όπως έξι χρόνια νωρίτερα, ή θεωρητική πάλη τού Λένιν ένάντια στόν λικβινταρισμό τού έμοιαζε μέ « θ ύελλα μ έ σ α σ ' έ ν α π ο ­ τήρ ι τσάι» . Στην κυνική αϋτή περιφρόνηση τών πολιτικών άρχών και στόν συμφιλιωτικό αύτόν έμπειρισμό, υπάρχει έν δυνάμει καί η μελ­ λοντική συμμαχία μέ τον Τσάγκ Κάι-Σέκ, καί η συνεργασία με τον

167

Πόρσελ, καί ο σοσιαλισμός σέ μιά μόνη χώρα, καί τό διμερές Έργατο— αγροτικό Κομμά, καί η Ενωση μέ τούς Μαρτινοφ, τους Πεπερ, τους Πετροφσκι για την πάλη έναντια στους μπολσεβίκους— λενινιστες Ας παραθέσουμε άκομα ενα γραμμα τού Σταλιν. που γράφτηκε στις 7 τού Αύγουστου 1923, με άφορμη την κατασταση στη Γερμα­ νία «Πρεπει, έμεϊς οι κομμουνιστές, να προσπαθήσουμε (στην τωρινή φάση) να καταλάβουμε την έξουσια χωρίς τους σοσιαλδημοκράτες. Είμαστε αρκετα ώριμ οι γι αυτό, Κατα τη γνώμη μου, αυτό είναι ολο το ζητημα Παίρνοντας την έξουσια, είχαμε στή Ρωσία άποθεματα όπως α) το ψωμί, β) τη γή στους χωρικούς, γ) τήν υποστήριξη τής τεράστιας πλειοψηφιας τής έργατικής τά­ ξης, δ) τη συμπάθεια τών χωρικών Οι γερμανοι κομμουνιστές δεν έχουν αύτή τη στιγμή τίποτε παρόμοιοί,,) Βέβαια, έχουν γείτονα τους το σοβιετικό έθνος, που έμεϊς δέν τό είχαμε, μά τι μπορούμε έμεϊς να τους προσφέ­ ρουμε αύτη τή στιγμή. Αν σήμερα στή Γερμανια, ή έξουσια, γιά νά τό πούμε έτσι, έπεφτε καί οι κομμουνιστές τήν καταλάβαιναν, θά άποτυχαιναν παταγω δώ ςί;1). Αύτό στήν καλύτερη περίπτωση Καί στή χειρότερη, θά τους κατακομματιαζαν και θα τους ξανάριχναν πίσω Τό πάν δέν είναι οτι ο Μπραντλερ θελει «να διαπαιδαγωγήσει τις μάζες» — τό πάν είναι οτι η άστική τάξη, μαζί με τους σοσιαλδημοκράτες τής δεξιάς, θα μεταμόρφωναν σίγουρα την πορεία — την έπίδειξη δύναμης— σέ γενική μάχη (κι αυτή τη στιγμή έχουν τήν τύχη με το μέρος τους) και θα τους συνέτριβαν Βέβαια, οι φαοίστες δεν κοιμούνται, άλλά μάς συμφέρει να έπιτεθούν πρώτοι αυτό θα συγκεντρώσει ολόκληρη τήν έργατικη τάξη γύρω άπο τους κομμουνιστές (η Γερμανια δεν είναι Βουλγαρία) Αλλωστε, σύμφωνα μ όλες τις πληροφορίες, οι φασίστες είναι άδυνατοι στη Γερμανία Κατά τή γνώμη μου πρέπει νά συγκροτήσουμε κι οχι νά παροτρύνουμε τούς Γερμανούς».

Στό καταπληχτικό αύτό ντοκουμέντο, πού μέ κανεναν τρόπο δε δεχόμαστε νά κάνουμε έδώ τήν άνάλυσή του, πρεπει απλα να προ­ σθέσουμε πώς τήν άνοιξη τού 1917, πριν άπό τήν άφιξη τού Λένιν στή Ρωσία, ο Στάλιν δέν έθετε μέ πιό έπαναστατικό τρόπο τό ζήτημα τής κατάληψης τής έξουσίας άπ οσο τό έθεσε τό 1923 για τη Γερ­ μανία. Δέν είναι επομένως φανερό πώς ό Στάλιν δέν είναι ο άνθρω­ πος ο πιό ειδικός για νά άπειλε'ι μέ τούς κεραυνούς του τον Μπραντλερ καί γενικά τούς δεξιούς. Οσο για το θεωρητικό έπιπεδο τού Σταλιν, είναι άρκετο να ξαναθυμησουμε με δυο λόγια πως, προσπαθώντας να έξηγησει για ποιο λογο ο Μαρξ καί ο Εγκελς άπορριπταν την άντιδραστικη ιδέα της οικοδόμησης τού σοσιαλισμού σε μιά μονή χωρά, δήλωνε οτι στην έποχη τού Μαρξ καί τού Εγκελς «δέν μπορούσε ούτε κάν νά γίνει λόγος για τό νόμο τής άνιοόμερης άναπτυξης στις καπιταλιστικές χώρες»

— ΠΑΛ*

Δέν μπορούσε ούτε καν νά γίνει λόγος' Ναί, αυτό γράφτηκε στις 15 τού Σεπτέμβρη 1925 Τί θά έλεγε κανείς γιά τό μαθηματικό πού θά βεβαίωνε πώς ο Λαγκράνζ, ο Χάους η ο Λομπατσέφσκι δέν εϊταν δυνατό, άκόμα, νά γνωρίζουν τούς λογαρίθμους, Γιά τόν Στάλιν, αύτό δέν είναι μιά με­ μονωμένη περίπτωση Αν έξετάσει κανείς τά πασπαλισμένα μέ έκλεχτικισμο αρθρα και ομιλίες του, διαπιστώνει πως άποτελούνται σχε­ δόν άποκλειστικα άπο τετιου είδους μαργαριταρια και διαμαντια μιας αγνοιας σχεδόν παρθενικής Στις έπιθεσεις του, άρχικα έναντια στον «τροτσκισμό», υστέρα έναντια στον Ζηνοβιεφ και Καμενεφ. ο Σταλιν χτυπούσε πάνω στήν ίδια σφήνα εναντία στους παλιούς έμιγκρεδες έπαναστατες Οι έμιγκρεδες είναι άπο τους ξεριζωμένους έκεινους που δεν έχουν τίποτε άλλο στο μυαλό τους έξω άπο τή διεθνή έπανάσταση . Σή­ μερα, λοιπον, είναι άναγκαίοι νέοι ηγετες. ικανοί νά οικοδομήσουν τό σοσιαλισμό σέ μια μονο χώρα Η πάλη ένάντια στήν έμιγκράτσια, που είναι κατα κάποιο τροπο η συνεχεία τής έπιστολής τού Σταλιν τού 1911 έναντια στον Λενιν, είναι μέρος άναποσπαστο τής σταλι­ νικής ιδεολογίας τού έθνικού σοσιαλισμού Μοναχα η πληρης αγνοια τής ιστορίας έπιτρεπει στον Σταλιν να καταφεύγει άνοιχτά στό άπροκάλυπτα άντιδραστικό αύτό έπιχείρημα Υστερα άπό κάθε έπανασταση, η άντιδραση άρχιζε άπο την πάλη ένάντια στούς έμιγκρεδες και τους ξένους Αν η έπανασταση τού Όχτώβρη υποχω­ ρούσε κατά ενα άκόμα στάδιο, στόν οϋστριαλοβικό της δρόμο, η επόμενη ομαδα. η τρίτη ομαδα τών άρχηγών, θα άρχιζε σίγουρα να κηνυγαει γενικά τους έπαγγελματιες έπαναστατες τη στιγμή που αύτοι άποκοβονταν άπο τη ζωη καταφευγοντας στην παράνομη δρά­ ση. οι άλλοι, οι καινούργιοι άρχηγοι. ειταν παντα ριζωμένοι1 Πραγματικό, η έθνικο-επαρχιωτικη στενοκεφαλια τού Σταλιν δεν είχε ποτέ παρουσιαστεί τόσο χτηνωδικα όσο στό σχέδιό του νά μεταβάλει σέ σκιάχτρο τούς παλιούς «έμιγκρέδες» έπαναστάτες Γιά τόν Στάλιν έμιγκράτσια σημαίνει τήν έγκατάλειψη τής πάλης καί τής πολιτικής ζωής Του είναι όργανικά άδυνατο νά κατανοήσει τό γεγο­ νός οτι ένας ρώσος μαρξιστής, που εχει ζήσει στή Γαλλία η στις Ενωμένες Πολιτείες, εχει άνακατευθεΐ στήν πάλη τής γαλλικής η τής άμερικανικης έργατικής τάξης — χωρίς να μιλήσουμε γιά τό γε­ γονός οτι, τον περισσότερο καιρό, οι ρώσοι έμιγκρέδες έκπλήρωναν σημαντικές λειτουργίες στην υπηρεσία τής ρώσικης έπανάστασης Είναι περίεργο να μην άντιλαμβανεται ο Σταλιν πώς χτυπώντας την παλια «ξεριζωμένη» έμιγκράτσια, χτυπάει κυρίως τήν Έχτελεστικη Επιτροπή της Διεθνούς, που άποτελεϊται άπό ξένους έμιγκρέδες στη Σοβιετική Ενωση, οπού έχουν άναλαβει τη διεύθυνση τού διε-

H; — ΠΑΛΙΝ

169

θνοϋς έργατικοϋ κινήματος Μα τα πιο όδυνηρα χτυπήματα, ο Σταλιν, σαν «άρχηγος» τής Διεθνούς που είναι, τα δίνει στον εαυτό του γιατί δεν είναι δυνατόν να κατανοήσει κάνεις «έμιγκρε» πιο ολο­ κληρωμένο, δηλαδή πιο δπομονωμενο. όπ όλες τις ξενες χώρες Χω­ ρίς καμία γνώση της ιστορίας και τής έσωτερικής ζωής των άλλων χωρών, χωρίς προσωπική γνώση του έργατικοϋ κινήματος τους, μάλιστα χωρίς δυνατότητα να παρακολουθήσει τον ξένο Τύπο, ο Σταλιν εχει κληθεί σήμερα να διαμορφώσει και να χαραξει την πολίτικη τής διεθνούς έπαναστασης Μ αλλα λόγια, ο Σταλιν εί­ ναι η ένσαρκωση η πιο τελεία τής καρικατούρας του έμιγκρε με τη μορφή που τον εχει πλάσει η φαντασία του Να έπισης αύτο που έξηγει το γιατί η έπιδρομες τού Σταλιν στον τομέα τών διεθνών ζητημάτων, δπό το φθινόπωρο τού 1924 (μπορεί κάνεις χωρίς κοπο νά προσδιορίσει τήν ήμερομηνία), έχουν πάντα τόν έπεισοδιακό, τόν διακοπτόμενο, τόν συμπτωματικό αύτο χαραχτηρα, χωρίς αύτό να σημαίνει πως είναι λιγοτερο έπιζημιες Δεν είναι τυχαίο πού ο βαθιά κυνικος έμπειρισμος τού Σταλιν και το πάθος τού Μπουχαριν για το παιχνίδι τών γενικεύσεων προχώ­ ρησαν χέρι με χέρι γιά μιά σχετικά μεγάλη περίοδο Ο Σταλιν ένεργούσε κάτω άπο την άμεση έπιδραση τών κοινωνικών συγκρού­ σεων, ο Μπουχαριν, με το μικρό δάχτυλο του. κινούσε ουρανό καί γή για να δικαιολογήσει το καινούργιο ζιγ ζαγκ Ο Σταλιν εβλεπε τις γενικεύσεις τού Μπουχαριν σαν άναγκαίο κακό Απο μέσα του. υπο­ λόγιζε, όπως καί στο παρελθόν, πως δεν υπάρχει λογος να άνησυχεί για τις θεωρητικές «θ ύ ε λ λ ε ς μ έ σ α σ ενα πο τήρ ι τσάι» Μα οι ιδέες, με μιά ορισμένη έννοια, ζούνε τη δική τους ζωή Πάνω στις ιδέες κολλάνε συμφέροντα. Οι ίδεες στηριγμένες πάνω στα συμφέροντα άπολιθώνουν τους άνθρώπους. Ο Μπουχαριν, υπηρετώντας τόν Στάλιν, εφτασε έτσι στό σημείο να τροφοδοτεί θεωρητικά τή δεξιά ομαδα, τη στιγμή πού ο Σταλιν παράμενε ο πραχτικος τών κεντριστικών ζίγκ ζάγκ. 'Εκεί βρίσκεται η αίτια τής διαφωνίας τους Στό 6ο Συνέδριο, η διαφωνία, πού την είχαν κρύψει τοσον καιρό, ξέσπασε μέ τόσο σκανδαλώδη τρόπο. Γιά τόν Στάλιν, τό πραγματικό κι οχι το καθαρά τυπικό συμφέρον τής Διεθνούς καθορίζεται δπό τή φροντίδα να έξασφαλισει την όναγκαία υποστήριξη δπό τά ηγετικά στελεχη της στο επόμενο ζιγκ ζάγκ τής έσωτερικής πολιτικής Με αλλα λόγια, αύτο που άπαιτει δπό τή Διεθνή, είναι να τόν υπακούει πρόθυμα ο μηχανισμός της Στό 6ο Συνέδριο, ο Μπουχαριν διάβασε ενα γραμμα του Λενιν, που άπευθυνόταν πρός τόν Ζηνόβιεφ καί σ αύτον τον ίδιο, με το οποίο τούς προειδοποιούσε οτι, αν αρχιζαν να άντικαθιστουν στη Διεθνή τους νοημονες κι άνεξάρτητους άνθρώπους με πειθαρχικούς ήλί-

170

θιους, σίγουρα θα την δολοφονούσαν Αν ο Μπουχαριν διακινδύνε­ ψε νά άνακοινώσει αϋτές τίς γραμμές είναι γιατί τού εϊταν άναγκαΐες για να υπερασπιστεί τον εαυτό του έναντια στον Σταλιν Στο βάθος, η προειδοποίηση τού Λένιν, πού άντηχεί τόσο τραγικά σήμερα, άφορά ολοκληρο το καθεστώς τού Ζηνόβιεφ, τού Μπουχαριν όπως και το καθεστώς τού Σταλιν. Κι αύτό έπισης τό μέρος τής «Δια­ θήκης» καταπατήθηκε. Σήμερα, οχι μονάχα ατό Κομμουνιστικό Κόμμο Ρωσίας αλλα και σ' ολα τα αλλα χωρίς έξαίρεση Κομμουνιστικά Κόμ­ ματα έχουν παραμεριστεί άπό τή Διεύθυνση καί διαγράφει άπό το Κομμά ολα εκείνα τα στοιχεία που οικοδόμησαν τήν Διεθνή και την κατευθυναν στην περίοδο τών τεσσάρων πρωτων Συνεδρίων της. Η γενική αυτή αντικατάσταση τών ηγετικών στελεχών δεν είναι βέβαια τυχαία Η γραμμή του Σταλιν χρειάζεται σταλινικούς και όχι λενινιστες Να γιατί οι Πεπερ, οι Κουζινεν, οι Μαρτινοφ, οι Πετροφσκι, οι Ραφε, οι Μανουιλσκι και Σια είναι τοσο χρήσιμοι οσο και άναντικαταστατοι Είναι φτιαγμένοι για να προσαρμόζονται Προσπαθώντας να πετυχουν την υποταγή τής Διεθνούς έκπληρώνουν τόν υπέρτατο προορισμο τους Για ενα μεγάλο μέρος αϋτών τών οίκοτρόφων, ο γραφειοκρατισμος εχει γίνει ο προκαταρκτικός ορος μιάς άνωτερης άτομικης «έλευθεριας». Είναι έτοιμοι γιά οποιαδηποτε μεταβολή, άρκει να έχουν το μηχανισμό πίσω τους — και ταυτόχρονα αισθάνον­ ται'σαν οι άμεσοι κληρονόμοι τής Επανάστασης τού Όχτώβρη καί οι κηρυκες της στον κοσμο Τι άλλο χρειάζονται, Για νά πούμε την άληθεια, οικοδομούν μια Διεθνή στή φαντασία τους Η «έργασια» αύτη εχει όμως μοιραία ενα κενό δέν λαβαίνει υπό­ ψη της την άντισταση τής ύλης, δηλαδη τής ζωντανής έργατικης μαζας Η άντισταση έμφανιστηκε πιό γρήγορα στις καπιταλιστικές χώρες, γιατί τά Κόμματα δέ διαθέτουν έκεί μηχανισμό καταναγ­ κασμού Παρα τη μεγάλη συμπαθειά τους για τήν Επανάσταση του Όχτωβρη, οι έργατικες μάζες δεν είναι καθολου διατεθειμένες να δείξουν έμπιστοσυνη στο πρώτο κούτσουρο πού μεταμορφώνεται σε άρχηγό καί νά λατρεύουν «τό κ ε φ ά λ ι μ ιά ς ο α ρδ έλλας ». Οι μάζες δέν μπορούν κι ούτε θέλουν να καταλάβουν τό μηχανισμό τού μηχα­ νισμού Τα σημαντικά γεγονότα τις διαπαιδαγωγούν. Δέν βλέπουν παρα λάθη, συγχυση και ήττες Οι κομμουνιστές έργάτες αισθάνον­ ται παγερή τήν άτμόσφαιρα γύρω τους Οι άνησυχίες τους μετα­ μορφώνονται σέ 'ιδεολογική ταραχή πού γίνεται ή βάση τών φραξιο­ νιστικών ομάδων. Είναι καθαρό, η Διεθνής μπήκε σέ μιά περίοδο οπού γιά νά έξιλεωθει πρεπει να πληρώσει άκριβά για τά λάθη τών εξι χρόνων, που στη διάρκεια τους μεταχειρίστηκαν τίς ιδέες σαν έξοφλημενα γραμμά­ τια, τους έπαναστατες σαν ϋπαλλήλους και τις μάζες σαν υπάκουη

171

χορωδία. Οι μεγάλες κρίσεις βρίσκονται πίσω άκομα Σαν τρυπάνι οι ιδεολογικές άναγκες τής προλεταριακής πρωτοπορίας τρυποϋν τούς άξονες τού μηχανισμού κάνοντας τον να τρίζει Ο ψεύτικος μονολιθισμός κονιορτοποιείται πιο γρήγορα στη Διεθνή παρά στό ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα, οπού άπο τώρα η μέγγενη τού κομματικού μηχανισμού παραχωρεί τη θέση της στην οικονομική και κυβερνη­ τική καταπίεση Είναι άνωφελο να πούμε ποσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος τού φρα­ ξιονιστικού κατακερματισμού. Μά μέχρι τώρα, κανείς δέν κατόρθω­ σε νά κατανικήσει μέ θρήνους το φραξιονισμό Ο συμφιλιωτισμος, για τον οποίο κλαίγονται τοσο πολύ ο όλες τις άποφασεις, είναι άκομα λιγοτερο ικανός να άδυνατισει τον φραξιονισμό Ο ίδιος πα­ ράγει καί ταυτόχρονα παράγεται, ως ενα βαθμό, άπό τή φραξιονι­ στική πάλη Ο συμφιλιωτισμος καλείται άναποφευχτα να διαφορο­ ποιηθεί και νά άπορροφηθεί Κάθε άμβλυνση η καμουφλάρισμα τών διαφορών δε θα κάνει τίποτε άλλο άπο τό νά χειροτερέψει τή χαώδη κατασταση καί νά δόσει στοάς φραξιονιστικούς σχηματισμούς ενα χαραχτήρα πιό μόνιμο καί πιό όδυνηρό. Δέν μπορεί κανείς νά κατανικήσει τήν άναστάτωση πού φέρνει ο φραξιονισμός καί που ολοένα μεγαλώνει παρα μόνο αν άκολουθήσει μιά καθαρή γραμμή άρχών Κάτω άπό αϋτήν την κατάσταση, η σημερινή περίοδος τής άνοιχτής ιδεολογικής πάλης είναι ένας τεράστιος συντελεστής προόδου Πρέπει μονάχα νά μήν τόν συγκρίνουμε μέ τό άφηρημένο ιδανικό τού «μονολιθισμοϋ», άλλά μέ τήν αιματηρή πραγματικότητα τών τε­ λευταίων χρόνων Σέ διεθνή κλίμακα έμφανίστηκαν τρεις βασικές γραμμές Η γραμμή τής δεξιάς, πού είναι μια άπατηλη προσπάθεια να άναστησει μέσα στις καινούργιες συνθήκες τήν προπολεμική σοσιαλδημοκρα­ τία, στήν καλύτερη περίπτωση τού τύπου Μπέμπελ (Μπράντλερ, κλπ.). Ή γραμμή τής άριστεράς, πού είναι ή συνέχιση καί η άνάπτυξη τού μπολσεβικισμού και τής Επανάστασης τού Όχτωβρη Αύτή είναι ή δική μας γραμμή. Τέλος, η γραμμή τού κέντρου, πού παραδέρνει άνάμεσα στις δυό βασικές γραμμές, πού άπομακρύνεται τότε άπό τη μια, ποτέ άπο την άλλη, στερημένη άπο κάθε περιεχόμενό και δίκες της άρχες και που σέ τελευταία άνάλυση χρησιμεύει σαν προπέτα­ σμα στη δεξιά πτέρυγα (ο Σταλιν καί οι οπαδοί του) Μετατοπίσεις σε έπιπεδο άτομων θα ξαναπαρουσιαστουν, ακόμα και στις άνωτερες σφαίρες Οσο για τον κύριο ογκο τών κομμου­ νιστικών μαζών, που άκολουθούν η είναι έξω άπο το Κομμά, δεν έχουν άκομα άποφασισει το πώς θα διαθεσουν τον εαυτό τους Πρό­ κειται επομένως γιά τήν κατάχτηση τών μαζών. Η πάλη θά πάρει εναν πολύ άδιάλλαχτο χαραχτήρα Οι μάζες δεν καταχτιούνται με

172

I ΔΙΕΘΝΗ, - ΠΑΛΙΝ

υπαινιγμούς η με μισολογα Η διαλλεχτικη τής άναίιτυξης είναι τετια που δεν μπορεί κάνεις να σώσει τη Διεθνή άπο τον κίνδυνο τής φραξιονιστικής άποσυνθεσης παρα μονο με μια τολμηρη, σταθερή και άδιαλλαχτη πάλη γιά τη συγκρότηση τής διεθνούς ομάδάς των μπολσεβίκων— λενινιστων

173

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. “Αν και η κριτική τού Τρότσκι γιά τό «Σχέδιο Προγράμματος» τής Κομμου­ νιστικής Διεθνούς δόθηκε σ άρισμένους όντιπροσώπους στό 6ο Συνέδριο, καί πάλι σέ πολύ παραποιημένη μορφή, τό «Καί Τωρο; — Γράμμα στά 6ο Συ­ νέδριο τής Κ.Δ.» δέν έφτασε ποτέ στά χέρια τών συνέδρων, παραβιάζοντας τό καταστατικό δικαίωμα έφεσης πού είχε τυπικά ό Τρότσκι ένάντια στά πει­ θαρχικά μέτρα πού τού είχαν έπιβληθεϊ Έκδόθηκε γιά πρώτη φορά άπό τόν Ιδιο τόν Τρότσκι, στή γαλλική έκδοση τού βιβλίου του -L Internationale Commumste Apr6s L6nme» 2. Ο Γκριγκόρι Ζηνόβιεφ, πρόεδρος τής Κομμουνιστικής Διεθνούς άπό τήν ίδρυσή της, καί ξαναεκλεγμένος σ αυτήν τή θέση άμόφωνα άπό τό 5ο Συ­ νέδριό της, τό 1924, άπαλλάχτηκε άπό τά καθήκοντά του, τό 1926, άπό τόν σταλινικό μηχανισμό Τού άπαγορεύτηκε νά πάρει μέρος στήν “Ογδοη Ολο­ μέλεια τής Έχτελεστικής 'Επιτροπής τό Μάη τού 1927 Καί άν καί είχε ξαναγίνει δεχτός όταν άρχισε τό 6ο Συνέδριο, δέν έμφανίστηκε καθόλου στις συνόδους του Ανάμεσα στά άλλα μέλη πού έκλέχτηκαν στήν Έχτελεστική Επιτροπή στό 5ο Συνέδριο καί πού διαγράφτηκαν πριν άπό τό 6ο Συνέδριο ή λίγο μετά, γιά «τροτσκιστικές» ή «μπραντλερικές» παρεκκλίσεις, περιλαθαινονται οί Σλέχτ, Ρόζενμπεργκ, Ρούθ Φίσερ, Βίνκοπ, Ρόι. Μπορντίγκα. Τσέν Τού-Χσιού, Σέφλο, Κάμενεφ, Τρότσκι, Τρέντ, Σελιέ, Ζιρόλ, Ντοριό. Νόιρατ, Χέγκλουντ, Κίλμπομ, Σάμιουελσον 3. Γιά τις ημερομηνίες τών Συνέδριων τής Κομμουνιστικής Διεθνούς καί τά ολο καί μεγαλύτερα διαστήματα μεταξύ τους, βλ. Σημ 12 στόν 1ο Τόμο 4. Άναφέρεται στήν άπαγορευμένη «Διαθήκη τού Λένιν», βλ σημ 36 στόν 1ο Τόμο 5. Μαζί μέ-τόν Κάμενεφ καί άλλους ήγέτες τού Μπολσεβίκικου Κόμματος, ά Ζηνόβιεφ εΐταν ένας σκληρός άντίπαλος τής πορείας τού Λένιν πρός τήν ένοπλη έξέγερση τό φθινόπωρο τού 1917. Οταν η Κεντρική Επιτροπή άποφάσισε μυστικά, ένάντια στις ψήφους τών Κάμενεφ καί Ζηνόβιεφ, νά άρίσει τήν ήμερομηνια τής έξέγερσης καί νά καταβάλει κάθε προσπάθεια γιά τήν πραγματοποίηση της, οι δυό διαφωνούντες έμφανιστηκαν μέ μιά δημόσια άνακοίνωση στην ημερήσια έφημερίδα τού Μαξίμ Γκόρκι, «Νάβαγια Ζίζν», διαχωρίζοντας τη θέση τους άπό τόν Λένιν και κάνοντας άνοιχτά έκκληση νά άντιστραφεί η πορεία πρός τήν έξέγερση Ο Λένιν, πού κρυβόταν άκομα γιά να μη συλληφθεί άπό τήν άστυνομια τού Κερένσκι, έπιτέθηκε τότε δημόσια και στούς δυο άποκαλωντας τους «λιπόψυχους» και -άπεργοσπάσ τες». Στήν Κεντρική Επιτροπή πρότεινε νά διαγραφούν άμέσως άπό τό Κόμμα

175

6. Η έπιμονή τοϋ Τρότσκι σ αυτό, μαζί μέ τις προτάσεις του για ενα μακρο­ πρόθεσμο σχέδιο έκθιομηχάνισης πού θά έδινε στή βιομηχανία την κυριαρχία στήν οίκονομική ζωή τής χώρας και θά τήν έκανε ικανή νά βγάλει τη γεωργία άπό τήν καθυστέρησή της και νά τήν φέρει σ ένα κοινωνικοποιημένο, μηχα­ νοποιημένο έπίπεδο, άντιμετώπισε τήν έχθρότητα ή την είρωνια τών υπό­ λοιπων κομματικών ηγετών. Σέ μιά όμιλία του στήν Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, στις 6 τού Γενάρη 1924, ο Ζηνόβιεφ, μιλώντας στό όνομα τής ήγεσ.ας τού ρώσικου κόμματος, έξήγησε ως εξής τη διαμαχη «Μ ου φαίνεται, σύντροφοι, οτι ή πεισματική έπιμονή νά κολλάει κανείς σ ενα ομορφο σχέδιο, κατα βάθος δέν είναι παρά μιά σημαντική παραχώρηση στην ξεπερασμένη άποψη οτι ενα καλό σχέδιο είναι μιά γιατρισ για τα παντα — η τελευταία λέξη στή σοφία Η άποψη τοϋ Τροτσκι έχει πολύ εντυπωσιάσει παρα πολλοι/ς σπουδαστές « Η Κ Ε δέν έχει σχέδιο καί πρέπει πραγματικό νά εχουμε ενα σ χ έ δ ιο ε ίν α ι η φωνή πού άκουρε σήμερα απο ενα ορισμένο τμήμα τών σπουδαστών. Η άνοικοδομηση τής οικονομίας σε μια χωρά σαν τη Ρωσία είναι πράγματι το πιό δύσκολο πράγμα τής έπανάστάσής μας Θέλουμε τις μεταφορές νά τις διαχειρίζεται ο Ντζερζινσκι, την οικονομία ο Ρικοφ, τη χρηματοδότηση ό Σοκόλνικοφ Ο Τρότσκι, άπό τήν άλλη, θέλει να κάνει τα πάντα μέ τή βοήθεια ενός «κρατικού σχεδίου»

7. Στις 27 τού Νοέμβρη 1927, η Κεντρική 'Επιτροπή τού Κομμουνιστικού Κόμματος Βελγίου, λαβαίνοντας υπόψη τά μέτρα πού μόλις είχαν παρθεϊ. υιοθέτησε, μέ 15 ψήφους υπέρ καί 3 κατά, μιά άπόφαση ένάντια στη διαγραφή τών Κάμενεφ, Ρακόφακι, Σμίλγκα, Έθντοκίμοφ καί Άθντέγιεφ άπό τήν Κ Ε , τών Μουράλοφ, Μπακάγιεφ, Σοκολόφσκι, Πέτερσον, Σολόθιεφ καί Λισντίν άπο τήν Κεντρική Έξελεγχτική 'Επιτροπή καί τών Τρότσκι, Ζηνόβιεφ άπό το Κόμμα. Οι θέλγοι κομμουνιστές άπαίτησαν η Έχτελεστική Επιτροπή τής Κομιντέρν νά ψηφίσει τήν άναστολή αϋτών τών μέτρων και νά συγκαλέσει άμεσως ενα παγκόσμιο συνέδριο, μέ σκοπό νά έξετάσει τήν κατάσταση Με διαταγή τών σταλινικών, τό Συνέδριο τού βελγικού Κόμματος, το Μάρτη τού 1928, πού εϊταν άπό τήν άρχή μέχρι τό τέλος σκηνοθετημένο, καθαιρεσε τήν παλιά ηγεσία, πού περιλάθαινε τούς Βάν Όθερστρέτεν, Ένω, Λεσουαλ, Λότενς, Κλόστερμαν και άλλους καί τήν διέγραψε άπό το κόμμα Η ομάδα τού Βάν Όθερστρέτεν σχημάτισε άμέσως μιά χωριστή όργάνωση που υποστήριξε τήν άποψη τής Ρωσικής Αντιπολίτευσης καί έκδοσε ένα βδομαδιάτικο όργανό (« Ο Κομμουνιστής»), στά γαλλικα και τά φλαμανδικα 8. Σέ μιά διακήρυξη πού κυκλοφόρησε στη Μόσχα, στις 16 τού Αύγουστου 1926, καί πού τήν υπόγραφαν ο A I Ρικοφ, σάν πρόεδρος τού Συμβουλίου τών 'Επιτρόπων τού Λαού, ο Ι.Β Στάλιν, σάν γραμματέας τού Κομμουνιστικού Κόμματος, καί ο Β Β Κουιμπιαεφ, σάν πρόεδρος τής Έξελεγχτικης Επιτρο­ πής τού Κόμματος, διατυπώθηκε η άποψη τής έπισημης ηγεσίας για τις « Επιτυχίες καί τά Μειονεχτήμοτα τής Κομπάνιας γιά Οικονομίες στη Σοβιε­ τική Ενωση». Σέ σχέση μέ τήν άνάγκη γιά οικονομίες, μέ σκοπο νά άποταμιευτούν τά ποσά έκεϊνα που χρειάζονταν γιά την έκθιομηχάνιση τής χώρας, γινόταν έπίθεση στήν τροτσκιστική Αντιπολίτευση παρα τό γεγονος οτι η διακήρυξή, λόγω τής υπογραφής τού Ρικοφ, είχε, τουλάχιστον ένμέρει,

176

ΙΡΙΙΗ ΔΙΕΘΝΗ! ΜΕΤΑ ΤΟΝι

ενα κυβερνητικό χαραχτήρα Γίνεται κριτική στό σχέδιο τής Αντιπολίτευσης γιά τή συγκέντρωση τού δπαιτούμενου ποσού, γιατί σχεδιάζει, υποτίθεται, «νά πάρει οσο γίνεται περισσότερα άπό τόν άγρότη, καί νά χρησιμοποιήσει αυτά πού θα άποσπάσει έτσι γιά τις άπαιτήσεις τής βιομηχανίας Μερικοί άπό τούς συντρόφους μας μάς προτρέπουν νά πάρουμε αυτόν τόν δρόμο, άλλα δέν μπορούμε νά τό κάνουμε, γιατί θά σήμαινε μιά ρήξη άνάμεσα στους έργότες καί τήν άγροτιά, τό σπάσιμο τής συμμαχιας μεταξύ έργατών καί άγροτών, μιά ύπονομευση τής διχτατορίας τού προλεταριάτου, τό ρίξιμο τής άγροτιάς στή φτώχεια, καί μαζί μ ’ αύτό, τό άδυνάτισμα τής βιομηχανίας », (« Ανταπό­ κ ρ ισ η

Διεθνούς Τυπου», τόμος 6, No 60, αελ 1021, 2 τού Σεπτέμβρη 1926)

9. Τό «Τσερβονέτ» εϊταν τό πρώτο πραγματικό χρυσό νόμισμα πού έγκαθιδρύθηκε μετά τή ρωσική έπανάσταση, κάτω άπό τή διεύθυνση τού τότε κομι­ σάριου τής Χρηματοδότησης, Σοκόλνικοφ Η Ισοτιμία του εϊταν περίπου ενα χρυσό νόμισμα ή χαρτονόμισμα μέ πέντε δολλάρια ΕΠΑ Τό ρωσικό Ισοδύναμό του είναι δέκα ρούβλια 10. Η 9η θερμιδόρ (27 τού Ιούλη 1794) εϊταν η ημερομηνία στό ημερολόγιο τής Μεγάλης Γαλλικής 'Επανάστασης, όταν η άντεπανάσταση έκανε τό δρα­ ματικό της πραξικόπημα μέ τήν έχτέλεση τών έπαναστατών γιακομπινων. Ροβεσπιέρου, Σαίν-Ζυστ, Κουτόν, Λεμπά καί άλλων, άνοίγοντας έτσι τήν περίοδο τής θερμιδοριανής Αντίδρασης Ο ορος εφαρμόζεται άπό τόν Τρότσκι σέ κοινωνικά άνάλογες συνθήκες στή ρώσικη έπανάσταση, σημαί­ νοντος τήν άνάπτυξη τής κοινωνικής, οικονομικής καί πολιτικής άντιδρασης που γινόταν κάτω άπό παλιές δομικές μορφές καί σημαίες 11. Από τό ρώσο καθηγητή καί οικονομολόγο, Ν Ούστριάλοφ. που άλλαξε τή θέση του καί άπό μιά θέση υπέρ τής έπέμβασης ένάντια στά Σοβιέτ υιοθέτησε μια θέση υπέρ τής δουλιάς γιά τή σοβιετική κυβέρνηση σάν υπάλληλος σ ένα άπό τά ιδρύματά της στό Χαρμπίν Η άποψη τού Ούστριάλοφ εϊταν ότι, δουλεύοντας μέσα στό σοβιετικό καθεστώς, ο καπιταλισμός μπορούσε νά άποκατασταθεϊ μέ μιά βαθμιαία διείσδυση στόν σοβιετικό όργανιαμό Στήν σύγκρουση Σταλιν και Τρότσκι, ο Ούστριάλοφ υποστήριξε τόν πρώτο, σάν ένα βήμα στήν κατεύθυνση τού δικού του στόχου 12. Απο τό τέλος τού 1927 και στή διάρκεια τού 192Θ καί 1929, άναρίθμητες περιπτώσεις σαμποτάζ, γραφειοκρατισμοϋ, διαφθοράς, νεποτισμού, τρομο­ κράτησης έργατών καί άπλών κομμουνιστών ξεσκεπάστηκαν σέ μιά σειρά άπό περιοχές τής χώρας Οι υποθέσεις τού λεκανοπεδίου Ντόνετς («δίκη Σάχτι·), τού Σμολενσκ καί τού Άρτεμόφσκ εϊταν άπό τις πιό εντυπωσιακές άπ αϋτές που ήρθαν στό φώς 13. «Katheder-Sozialisten· εϊταν ένας ορος πού έφάρμοσε ένας γερμανος συγγραφέας, τό 1Θ71, σε καθηγητές οικονομικών μέ υετοιοπαθεϊς σοσιαλι­ στικές τάσεις To «Katheder-Sozialisten·, ή «σοσιαλιστές άπό καθέδρας», «σύντομα πέρασε σ άλλες χώρες σαν χαραχτηρισμός έκεινων που ευνοούν μιά μετριοπαθή έπεχταση τού πατερναλιστικού κράτους, με τήν έλαχιστη δυ·

IHMElQIiU

177

νατή διατάραξη τών υπαρχόντων θεσμών. Ή φιλοσοφία τους, που είναι στήν καλύτερη περίπτωση μιά χαλαρή μορφή κρατικού σοσιαλισμού, όνομάζεται συνήθως «άκαδημαϊκός σοσιαλισμός» ή «καθηγητικός σοσιαλισμός»

14. Σέ σχέση μέ τή διαμάχη γιά ιό έθνικό ζήτημα στη Γεωργία (1922-1923), ο Λένιν έγραψε άρκετές φορές στόν Τρότσκι κάνοντάς του έκκληση νά έπέμβει άπομέρους καί τών δυό τους ένάντια στήν πολιτική τών Στάλιν. Ντζερζίνσκι καί Όρτζονίκιντζε. Σέ μιά συνάντηση, οπού η συζήτηση όξύνθηκε πολύ, ό Όρ­ τζονίκιντζε χτύπησε στό πρόσωπο ένα νεαρό γεωργιανό διαφωνούντο Στις 30 τού Δεκέμβρη 1922, ο Λένιν έγραψε σέ μιά άπό τις έμπιστευτικές του σημειώσεις. «Τό ότι ό Όρτζονίκιντζε μπορούσε νά έκραγείώς τό σημείο να καταφύγει στή φυσική βία, όπως μού άνάφερε ό Ντζερζίνσκι, μου έπιτρέπει νά άποχτήσω μιά Ιδέα γιά τό τέλμα στό οποίο έχουμε πέσει», (Μπ Σουβαρίν «Στάλιν») Ό Λένιν πρότεινε νά διαγράφει άμέσως ο Όρτζονίκιντζε άπό τό Κόμμα.

17β

I ΤΡΙΤΗ ι

: ΜΕΤΑ TON AENW