III. ANG PAMAYANANG SULTANATO: SANDIGAN NG BAYANG MORO Ang mga pamayanang etniko sa timog na bahagi ng kapuluan ay nakagawa ng mas organisado at sentrolisadong sosyo pulitikal na istruktura, kumpara sa mga pamayanang barangay sa Luzon, Visayas at hilagang bahagi ng Mindanao. Ang lokasyon ng gitna at dulong bahagi ng Mindanao na malapit sa Timog Silangang Asya at sa istratehikong kinalalagyan nito na mahalagang daluyan o entripot ng mga kalakal ay nagbigay ng kasaganaan sa mga pamayanang etniko dito. Ang kasaganaang material na ito ay mas lalong pinayabong ng pagtatagpo o pakikipagtapo sa isang dakilang tradisyong pulitikal at sosyo-kultural na nagbuklod sa mga maliliit na pamayanang barangay o kadatuan, tungo sa isang makapangyarihan at sentralisadong sosyo-pulitikal na istruktura- ang pamayanang sultanato. Dahil sa pagbubuklod na ito, ang baying moro ay nakagawa ng matibay na moog (Kampong) na napaliligiran ng mga matatas na bakod nayari sa bato at kahoy at naaarmasan ng mga kanyon o lantaka. Ang kampong ang itinuturing na sentro ng gawaing pulitikal at pang relihiyon ng mga pamayanang Muslim sa Mindanao. Nang dumating ang mga Kastila sa kapuluan noong 16 DT, ang impluwensiyang Islamiko ay naabot na sa Palawan at Maynila. Bagama’t ang Maynila ay hindi pa ganap na maituturing na isang pamayanang Muslim 1, katulad ng Sulu at Maguindanao, hindi maitatanggi na nakaabot na ang impluwensiyang Muslim sa kaharian ni Sulayman (na pinaniniwalaan ng isang Muslim) at Lakandula ng Tundo. Sa katunayan ang sultan ng Borneo ay nagpahayag at nagpadala ng tulong, upang labanan ang puwersang Kastila. Tinataya na ang impluwensiyang Islamiko ay nakarating sa Mindanao, particular sa Sulu at Maguindanao, sa pagitan ng mga taong 1200- 1400 PK., subalit ang pundasyon ng pamayanang sultanato ay pinaniniwalaang nagsumula sa kalagitnaan ng 14 na daang taon (1450). Nang baguhin ni Hashim, (ang unang sultan ng Sulu), ang mga kinagisnang batas at ipaloob ditto ang batas ng Islam (Shariah), (Veneracion, 1998). Sa pamamagitan ng pagpasok sa kinagisnan at kinasanayang istrukturang sosyo-pulitikal (hal. Pakikipagmabutihan at pagpapakasal sa mga anak ng maimpluwensiyangpamilya at jpagpapanatili sa kadatuhan) at sa pagpapakilala sa isang bagong pamantayang pang relihiyon, - ang Islam ay ipinasailalim ng sultan sa isang sentralisado at makapangyarihang istruktura ang mga pamayanan sa Sulu at Maguindanao. Sa bias ng pinagsamang
1
Tingnan si O. D. Corpuz, sa kanyang “The Roots of the Filipino Nation”. P. 50 -53
lakas ng Islam at ng tradisyon, pinagtibay ni Salip Abu Bakar ang sultanato ng Sulu, sa pamamagitan ng pagtatatag at pagpapalakas ng Kampong. Maliban sa sulatanato ng Sulu na dinodomina ng mga Tausug, mahalaga rin ang nagging papel ng sutanato ng Maguindanao sa kasaysayan ng bansa. Ayon sa tarsilao salsila 2, ang sultanato ng Maguindanao ay itinatag ni Sharif Kabungsuwan na pinaniniwalaang inapo ng propetang Muhammad. Katulad ng mga makababagong sistemang pampulitika, ang sultanato ay mayroong sinusunod na burukrasya, na naghahati sa mga tungkulin ng estado sa iba’t ibang opisina o katulad ng ahensiya sa kontemporaryong pagtingin. Tingnan ang talahanayang 4, na nagpapakita ng Burukrasyang Sultanato.
2
Sa mas detalyadong pagtalakay, tungkol sa pamayanang Muslim at sa tonsil. Sumangguni kay Cesar Adib Majul, Muslim in the Philippines (Quezon City at U.P Press, 1973)
TALAHANAYAN 4 ANG BURUKRASYANG SULTANATO
Pinagsanib na lakas ng Islam at Tradisyon
Sistemang Sultanato Sultan
Tagapagpaganap sa Larangang Pampulitika, Ekonomiya at Relihiyon Ruma Bichara Wahir
Kataas-taasang Ministro
Muluk Bandarasa
Kalihim ng Estado
Kalipunan ng Tagapayo ng Sultan sa Aspetong Pampulitika, Ekonomiya at Relihiyon Panglima Tagapagpalaganap ng mga Dikreto o Kautusan sa
Mirbahal
Pinunong Pangkalakalan
Maharaja
Pinuno ng Aduana
Lokal na Antas Muluk Kahal
Raja Laut
Tuangabi
Kalihim ng Digmaan
Pinuno ng Hukbong Dagat
Tagapayo sa Batas Islam o Shariah
RAJA MUDA
Sailima
Pahalawan
Tagapagmana sa Trono ng
Pinuno ng Hustisya
Pinuno ng Tanggulan
Sultan
MAHARAJA ADINDA Ikalawang Prinsipe o Tagapagmana sa Trono
Sa pagtalakay ng institusyong Sultanato, ang papel ng tarsila, bilang batis pangkasaysayan ay mahalaga. Bilang institusyong pampulitika at pang relihiyon, ang sultan, bilang pinuno ay
kinakailangan na galing sa angkan ni Mohammad. Sinisikap ng tarsila na patunayan na ang datu ay galing sa angkan ni Mohammad at mayroon maharlikang pinagmulan, maging karapa-dapat na mahirang na sultan. (Teodoro at Rodriguez, 2001). Sa pamamagitan ng pagiging inapo ni Mohammad (Islam) at pagkakaooon ng maharlikang angkan (tradisyon) ay nagiging lehitimo at may basbas ng langit ang pamumuno ng sultan. III. Ang Pamayanan ng Malalayang Pangkat Etniko Maliban sa mga pamayanang barangay at sa institusyong sultanato, may ilan pang uri ng mga pamayanang proto-filipino na dinatnan ng mga dayuhang Kastila sa kapuluan. Sila ang malalayang pangkat etniko na nanatiling taal sa kanilang kinagisnan at kinasanayang kultura at mga paniniwala. Anumang pagtatangka ng labas, maging Kastila man o Muslim, sila ay hindi yumukod sa panggugulo at pagpupumilit na palitan ang kanilang kamulatan at tanggapin ang bago. Si William Henry Scott (1982), sa kanyang pagtalakay sa mga malalayang pamayanang etniko 3 ay nakagawa ng apat a klasipikasyon. Uri ng mga pamayanang hindi napasailalim sa impluwensiya at kapangyarihan ng mga mananakop. Ang bawat uri ng pamayang etnikong kanyang inilarawan ay may kanya-kanyang katanian: 1.
Classlesss Society- na kung saan ay walang klasipikasyon o paguuri-uring sinusunod ang mga kasapi rito. Kadalasan ay walang kinikilalang pinuno at itinuturing na nomad o mga pangkat na palipat-lipat at walang permanenteng pamayanan. Ang mga Igorot at Dumagat ay nabibilang sa uring ito. Marahil, ang dahilan kung bakit hindi sila nakabuo ng sistema ng pag-uuri ng tao saa lupunan (social stratification) ay dahil sa karakter nilang palipat-lipat. Ang lipunang ito ay walang konsepto.
2. Warrior Society- sa uri ng lipunang ito, ang itinuturing na mataas ay ang mga malalakas. Ang pamantayan ng paghahati-hati ng tao sa lupunang mandirigma ay kakayahan at kagalingan ng mga kasapi sa larangan ng digmaan. Sa ganitong uri ng pamayanan, napataas ang pagtingin sa mga bagani (warrior). Ang mga pamayanang Bagobo at Manobo ay nabibilang sa lipunang ito.
3
Sa mas lalong ikauunawa sa mga m alalayang pamayanang etniko, basahin ang “Cracks in the Parchment Curtain” ni William Henry Scott. (Quezon City, New Day, 1982)
3. Petty Plutocracies- sa lipunang ito, lubos na pinahahalagahan ang mga pamilyang may ariarian. Ang mga may kayang pamilya ay madalas na naghahanda at nagpapakain sa mga kasapi ng pamayanan. Madalas, sinusukatang yaman at katayuan ng pamilya sad alas at tagal na pagpipista. Ang pamayanang may ganitong uri ay may malinaw na sinusunod na mga alitutunin ng pamayanan. Ang Ifugao sa bulubundukin ng Cordillera ay isang halimbawa ng mgay ganitong uri ng pamayanan.
4.
Principalities- ang lipunang ito ay kumikilala at may kinikilalalng aristokrasyang pamilya. Ang mga tao sa lipunang ito ay kumikilala sa pamilyang may dugong bughaw na kanilang sinusunod at pinahahahlagahan. Ang mga Muslim sa Sulu at Maguindanao ang ilang halimbawa ng lipunang ito.
Ang pagkakaroon natin ng mga malalayang pamayanang etniko na hindi napasailalim sa kapangyarihan ng labas (maging kastila man o Amerikano), ay isang malakas na testimonya ng kakayahan ng mga proto-filipino na mabuhay at lumago ayon sa kanilang nais. Ang tuluy-tuloy na pagtutol ng mga malalayang pamayanang etniko sa harap ng banta ng kolonyalismo ay isa pang karaniwang tema ng (maging sa mga pamayanang nasakop ng kolonyalismo) kasaysayan ng pakikihamok, pakikipagsanib, paghihimagsik at pagbubuo ng Bayan ng mga Filipino.
IKATLONG BAHAGI ANG MGA PAMAYANANG PROTO-FILIPINO AT ANG HAMON NG KOLONISASYON Ang matagal na prosesong historiko ng pabubuong panloob ng mga malayang pamayanang etniko sa kapuluan ay nabalam sa pagdating ng isang malakas at makapangyarihang puwersa na galing sa labas- ang Kolonyalismo. Sa kanilang pagdating, ang kaayusang pulitikal at sosyo- kultural ng mga sinaunang pamayanan ay pinalitan ng (kabilang na ang katauhan at pagpapahalaga) kanilang bersyon ng kaayusang pulitikal at sosyo-kultural. Sa pamamagitan ng kanilang mga polisiya ng pangaakit, panggigipit at dahas ay ipinasailalim ang mga malalayang pamayanang erniko sa isang sentralisadong pamahalaan, sa ilalim ngpag-aandukha ng simbahan ay nagbunga ng mabilisang integrasyon ng mga malalayang pamayanang etniko sa ilalim ng istrukturang kolonyal. Sa kabila nito, iba-iba ang naging tunguhin at tugon ng mga katutubo sa hamon ng kolonisasyon. Sa bahaging ito ng aklat, tatangkain ng mga may akda na ititik ang mga naging tunguhin at tugon ng mga malalayang pamayanang etniko sa istrukturang kolonyal. Mahahati sa dalawang mahahalagang tema ang ikatlong bahagi ng aklat. (1) ang paglalatag ng istruktura at mga polisiyang kolonyal at (2) ang mga naging tunguhin at tugon ng mga katutubo sa hamon ng kolonisasyon. Sa unang tema, matatalakay ang mga sumusunod na paksa: 1.
Rasyunalisasyon sa paggalugad at panankop
2. Ang kolonyal na burukrasya 3. Ang pagbabagong sosyo-kultural at ang mga 4. Patakarang pangkabuhayan ng pamahalaang kolonyal Bibigyang diin naman ng ikalawang tema ang mga sumusunod na mahahalagang paksa: 1.
Ang pagpasok sa burukrasyang kolonyal
2. Mga pag-aalsa ng mga pamayanang napasailalim ng sa kaayusang kolonyal at ang 3. Pakikidigma ng mga malalayang pamayanang etniko.
KABANATA II ANG BURUKRASYANG KOLONYAL Sa pook na kinatayuan ng kaharian ni Sulayman sa Maynila, napili ni Adelentade Legaspi na itayo ang sentro ng pamahalaang kolonyal sa kapuluan. Marahil, ang istratehikong kinalalagyan ng kaharian ni Sulayman na may maayos na depensa at ang material na kaunlarang tinamasa nito bilang entripot o daluyan ng mga kalakal na papasok at palabas ng Kamaynilaan, ang naging konsiderasyon ni Legaspi upang hirangin ang Maynila, bilang pinakapuno ng kapangyarihang kolonyal sa kapuluan. Katulad ng kasalukuyang burukrasya 4, ang pamahalaang kolonyal sa Pilipinas ay nahati sa mga sangay ng ehekutibo at hudikatura. Maliban sa pamahalaang nasyonal, panatibay din ng istrukturang kolonyal ang mga pamahalaang lokal, tulad ng mga pamahalaang panlalawigan, pangbayan at panglungsod. Sa lahat ng aspeto ng pamamahal, maging nasyonal o lokal, ang simbahan ay nagsilbing matatag na kapanalig at katuwang ng pamahalaang kolonyal sa bansa. Ang prinsipyo ng kaisahan ng Pamahalaan at Simbahan (Unity of Church and States), na naaayon sa doktrina ng Patronato Real ay nakapgsulong sa kaharian ng Espanya, pulitikal na kapangyarihan, kayamanan at katanyagan, at sa simbahan, ang inaasam na ebanghelyisasyon at konbersyon (conversion) ng mga katutubo sa Kristiyanismo. Sa madaling sabi, ang magkatuwang na pamamahala ng Espanya at ng simbahan ay naging mabisang taktika ng pamahalaang kolonyal, upang pangasiwaan ang kapuluan nang humigit-kumulangsa 300 taon. Hindi maitatanggi ang napakahalagang papel ng simbahan s apagpapalaganap at pagpapanatili ng kapangyarihang kolonyal sa bansa. Sa katunayan, winika ng isang Espanyol, na sa bawat isang prayle sa kapuluan, mayroong katumbas na batalyon ng mandirigma ang hari. Ang prayle ang siyang pumapasok sa mga masusukal na gubat upang kumbinsihin ang mga katutubo na pumasok sa istrukturang kolonyal at maging tapat na tagasunod ng simbahan at ng hari. Isa pang patunay ng matibay na samahan at pagtutulungan ng simbahan at pamahalaan ang makailang beses na pag-akto ng Obispo ng Maynila bilang Gobernador Heneral. Sa kabilang banda, may mga pagkakataong nagkaroon ng hidwaan/paligsahan ng dalawang mahalagang ahente ng kolonyalismo (pamahalaang nasyonal at simbahan). May mga pagkakataon ng nagpapagalingan ang mga opisyal ng pamahalaan at ng simbahan na kung minsan ay humahantong pa sa hari ng Espanya. Sa katunayan sa mga unang taon ng kolonyalismo sa kapuluan, madalas na magkaroon ng di pagkakaunawaan ang mga prayle at ang mga opisyal ng pamahalaang
4
Sa panahon ng Kastila ay walang kongreso, sapagkat ang batas ay mula sa mga atas ng hari.
nasyonal at lokal. Ang magkaibang polisiya at pamamahala sa mga katutubo ang madalas na pagmulan ng mga di pagkakaunawaan ng mga prayle at opisyal ng pamahalaan. Ang mga prayle ay tumayong tagapagtanggol ng mga katutubo laban sa mga pagmamalabis at pang-aabuso ng mga encomiendero (hindi makatarungang paniningil ng buwis at ng walang habas na pagpapadala sa mga katutubo sa labas ng kanilang encomienda) 5 ay nagpadala ng ulat sa hari na naglalaman ng mga kamalian at kakulangan ng ma opisyales ng pamahalaan. Kung minsan pa nga, humahantong sa pulpit ang di pagkakaunawaan ng mga prayle at encomiendero. Sa kabila ng kung minsa’y di pagkakaunawaan ng mga opisyal ng pamahalaang kolonyal at simbahan, mahihinuha na naging matagumpay ang pagtutulungan/pagsasabuwatan ng pamahalaan at simbahan (sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng pamahalaang Kastila). Ang 300 taong pananatili ng mga Kastila sa kapuluan at ang di mabilang na impluwensya ng mga Kastila sa pulitika at sosyokultural na aspeto ng pamumuhay ng mga Filipino ay buhay na patunay at manipestasyon ng matagumpay na pagtutulungan ng pamahalaang kolonyal at simbahan.
5
Ang encomienda ay isang uri ng lok al na pamamahala. Basahin si Agoncillo (1960) at O.D. Corpuz “Roots of Fililpino Nation (1989)”
A. ANG PAMAHALAANG NASYONAL Tulad ng sa kasalukuyan, ang pamahalaang kolonyal ay pinamunuan ng isang punong tagapagpaganap. Ang Pilipinas, bilang kolonya ng Espanya ay pinamahaan ng hari, sa pamamagitan ng “viceroy” ng Mehiko, na kinakatawan ng Gobernador Heneral, ang ibig sabihin, ang Gobernador Heneral ng Pilipinas ay kumakatawan sa hari ng Espanya, sa bias ng kapangyarihang ipinagkaloob ng hari sa viceroy ng Mehiko at sa paggalang ng konseho ng Indies. Sa madaling sabi, hindi direkta ang ugnayan ng Pilipinas at Espanya, at sa halip, ang sistema ng pamamahala sa kolonya ay nakabase sa Mehiko. Bilang punong tagapagpaganap, ang gobernador ng Piliipinas ay may mga tungkulin at pribilehiyo na katulad ng sa kasalukuyang punong tagapagpaganap (president). Pangunahing tungkulin niya na maisayos ang pamamahala ng kolonya. Kinakailangan na kanyang masiguro na ipinatutupad ang mga batas at polisiya nga kaharian ng Espanya na nakabase sa kkonseho ng Indies. Sa madaling salita, ang gobernador heneral ang siyang nararapat na manguna, upang masiguro ang kapakanan ng mga katututbo (na pumasok sa istrukturang kolonyal) at ang integridad at kapangyarihan ng kaharian ng Espanya. Ang gobernador heneral ang siya ring kinikilala bilang punong-sibil at pinuno ng sandatahang lakas ng pamahalaang kolonyal. Ang opisina nito ay may kapangyarihang magtalaga-/magtanggal ng mga opisyal ng kolonya, maliban sa mga direktang opisyales na itinalaga ng hari. May kapangyarihang magdiseno ng panlabas na polisiya ng kolonya (Foreign Policy), kasamana ang pagdedeklara ng digmaan sa mga karatig na estado ng kolonya, pagtatakda ng diplomatikong relasyon (Pobre 2000), pagsilip/pagrerekomenda sa mga itinalagang oopisyal ng simbahan sa kolonya at ang kapangyarihan na magsuspinde ng mga batas (veto) na kilala sa tawag na Cumplse. Bukod sa gobernador heneral, ang sangay ng ehekutibo ng pamahalaang kolonyal ay katulong na pinamamahalaan ng konseho ng administrasyon at ng kapulungan ng mga tagapamahala (Junta de Autoridades). Ang sangay ng hudikatura na kinatawan ng Audencia Real (Roral Audencia) ay matatag na katuwang din ng gobernador heneral sa pamamahala ng kolonya. Samantala, upang mabalanse ang making kapangyarihang ipinagkaloob sa gobernador heneral, nagtalaga ang hari ng mga kinatawan na pipigil sa mga pang-aabuso ng punong kinatawan ng pamahalaang kolonyal. Bukod sa mga gawaing may kinalaman sa paggawad ng hustisya, inatasan din ng hari ang Audencia Real na bantayan ang mga pang-aabuso at ang kawalang kakayahan ng
gobernador heneral na siguruhin ang kapakanan at integridad ng kaharian ng Espanya. Nagtalaga rin ang hari ng mga ahensiyang kahalintulad ng Ombudsman sa kontemporaryong panahon- ang Visitador at ang Residencia. Ang Visita o Visitador ay siyang lihim na imbestigason na isinasagawa sa mga matataas na opisyal ng pamahalaang kolonyal, upang masiguro na mapaparusahan ang mga abusado at walang kakayahang pinuno ng kolonya. Samantala, ang residencia ay isang imbestigasyon na isinasagawa ng mga hahaliling opisyal sa mga papaalis na opisyal. Sa kabuuan, ang mga pagtatangka ng hari na masiguro ang kapakanan ng mga mamamayan ng kolonya at matiyak ang integridad ng kaharian ng Espanya ay hindi lubusang naging tagumpay, dala na rin ng sabuwatan ng mga opisyales ng pamahalaan at kawalang aksyon ng simbahan. Ang mga pang-aabusong ito ng mga namamahala sa kolonya ang isa sa mga naging pangunahing dahilan ng mga mamamayan sa kanilang pagkilos, laban sa kapangyarihan ng pamahalaang kolonyal.
B. PAMAHALAANG LOKAL Ang pagsasaayos sa kolonya, sa ilalim ng isang sentralisadong pamahalaan ay hindi magiging possible, king hindi nailatag at napanatili ng isang maayos at sistematikong uri ng pamahalaang lokal. Sa Pilipinas, hinati sa mga lalawigan, bayan/nayon at barangay ang pamahalaang lokal. Ang lalawigan, sa panahon ng Kastila ay hinati sa dalawang uri na nakabatay sa estado ng kaayusang pampulitika. Ang ibig sabihin, ang mga lalawigang lubusan nang nasa kontrol ng pamahalaang kolonyal ay inilagay sa pamamahala ng isang gobernador-sibil. Ang mga lalawigang ito ay tinawag na Alcaldias na pinamamahalaan ng isang alkalde mayor, na ang katumbas sa kasalukuyan ay gobernador. Samantalang ang mga lalawigang may patuloy na pakikibaka ay ipinasailalim sa kontrol ng militar. Ang mga lalawigang may patuloy na pagtutol ng mga katutubo ay tinawag na Corregimiento, na pinamumunuan ng Corregidor. Sa mas maayos na pamamahala, ang mga lalawigan ay hinati-hati sa mga bayan/pueblo. Ang itinalagang pinuno ng pueblo ay tinawag na gobernadorcillo, na ang katumbas sa kontemporaryong panahon ay alkalde/mayor. Sa pagpasok ng 19 na DT, ang posisyon ng gobernadorcillo ay binuksan sa mga katutubo at mga mestizo. Ang karamihan sa mga naging gobernadorcillo ay ang mga pamilyang nagtamasa ng yaman na dala ng kanilang pakikilahok sa kalakalan.
Ang alkalde mayor at gobernadorcillo ay may halos parehas na tungkulin. Ang alkalde mayor ay tumatayong punong tagapagpaganap ng mga polisiya at batas at pangunahing tagapangolekta ng buwis. Hindi kalakihan ang kanyang tinatanggap na suweldo, ngunit siya naman ay nagtaglay ng isang pribilehiyo na nagbigay sa kanya ng pagkakataong magpayaman at magpabaya sa tungkulin. Ang tawag sa pribilehiyong ito ng alkalde mayor ay Indulto de Comercio. Ang pribilehiyong ito ay inabuso, dahilan, upang mapabayaan ang pamamahala sa mga lalawigan. Sa kabilang banda, ang gobernadorcillo, na umakto bilang punong bayan (mayor) ay may kapangyarihang magpatupad ng batas at mangolekta ng buwis sa kanyang sakop. Siya ang pangunahing tagapagpanatili ng kaayusan at kapayapaan ng bayan. Ang gobernadorcillo ay hindi tumatanggap ng suweldo, sa halip, siya ay hindi na pinagbabayad ng buwis at pinagtatrabaho, bilang polista. Bukod sa mga benepisyong ito, ang pagtingin at trato sa kanya ng mamamayan ay isang malaking kabayaran at karangalan, kapalit ng kanyang serbisy. Ang isa pang uri ng pamahalaang lokal na ipinakilala ng pamahalaang kolonyal ay ang pamahalaang panlunsod o Ayuntamiento. Sa pagdating ng mga Kastilang mananakop ay lumikha sila ng mga lunsod na magiging sentro ng pamamahala at kulturang Kastila sa kapuluan. Ang ilan sa mga pinakaunang lunsod sa kapuluan na itinatag na pamahalaang kolonyal na naaayon sa kanilang mga pamantayan ay ang Cebu (1569), Maynila (1571), Nueva Caceres o Naga sa Kabikulan, Arevalo (Iloilo), Villa Fernandina (Vigan), at Nueva Segovia. Ang pamahalaang lunsod o Ayuntamiento ay binubuo ng Sabildo, bilang konseho ng lunsod- at kinabibilangan ng alkalde residorer/konsehal at aguacil mayor o hepe ng pulisya (Agoncillo, 1960; Cortes, Boncan at Jose, 2000). Ang mga lunsod na ito na naging sentro ng pulitika at kalinangang pangkultura ng Espanya sa kapuluan ang siya ring pinagsibulan ng kamulatan at kalinangang Filipino, na humamon sa kaayusan at kapangyarihan ng pamahalaang kolonyal.
III. MGA PATAKARANG PANGKABUHAYAN NG PAMAHALAANG KASTILA SA PILIPINAS Kasabay ng paglalatag ng kaangyarihang pulitikal ng pamahalaang kolonyal sa kapuluan, ipinakilala at ipinatupad ng mga Kastila ang kanilang sistema at mga programang pangkabuhayan. Ang mga programang ito ay mahigpit na ipinatupad ng pamahalaang kolonyal sa mga katutubo sa kapuluan. Matatandaan na ang isa sa mga pangunahing layunin ng kolonisason ay ekonomiya, (ibig sabihin, ang agiging tagatustos sa kaharian ng Espanya ng kanyang mga pangangailangan ay ang kanyang mga kolonya), kung kaya’t mahigpit na nagpa tupad ng programang makatutugon sa kanilang layunin ang pamahalaang Kastila sa kapuluan. Ang isa sa pinakaunang polisiya na ipinakilala ng pamahalaang Kastila ay ang Encomienda. Ang encomienda ay hindi lamang isang simpleng programang pangkabuhayan, undi isa ring sistema ng pamahalaang lokal. Ang ibig sahinin ng salitang encomienda ay ipagkatiwala/ihabilin na ang konotasyon sa panahong ito ang pagsuko ng mga karapatan at kalayaan ng mga taong pumaloob dito. Ang encomienda, bilang institusyong pampulutika at pangkabuhayan ay nagbigay sa mga katutubo ng masamang karanasan. Ang pagtangkilik at pag-aaruga na dapat ipagkaloob ng mga encomiendero sa mga katututbo ay hindi ibibigay at sa halip, pulos pangungulekta at pagpapataas ng buwis ang kanilang inasikaso. Ang tungkuling pangalagaan, ipagtanggo at ang pagtulong sa ebanghelisasyon at konbersyon ng mga katutubo ay ipinagwalang bahala ng mga encomiendero. Ang isa sanang ideyal at praktikal na sistemang pampulitika at pangkabuhayan ay naging isang dagok sa mga katutuno at balakid sa pagkakaroon ng maayos na ugnayan ng mga Kastila sa mga katutubo. Sa katunayan, di lang iisang encomiendero ang pinatay ng mga katutubong Pilipino, nang sila ay mag-alsa laban sa malupit at mapaniil na sistema. Sa anotasyon ni Rizal ng Successos de las Islas Filipinas 6 ni Dr. Antonio Morga ay kkanyang binigyang katuwiran ang mga naging hakbang ng mga katutubo hinggil sa pagmamalabis at pagmamalupit ng mga encomiendero at iba pang opisyal na Kastila. Ayon kay Rizal, ang salitang pacificar (pacify) at encomiendar (entrust) ay hindi naaayon na gamitin ng mga Kastila. Una, sapagkat ang ginawa ng mga katutubo ay lohikal at natural na reaksyon lamang, sa pagsakop at pang-aabuso ng mga ddayuhan. Paano nga naman na sasabihin ni Morga at ng iba pang 6
Ang temang ito ay tinalakay ni Floro Quibuyen sa kanyang “A Nation Aborted”, Lunsod Quezon. Ateneo de Manila Press, 2000.
mananalaysay na Kastila na ang ginawa nila ay pagpapatahimik sa mga katutubo, gayong sila ang dahilan ng gulo. Samantala, binigyang pansin ni Rizal na ang encomienda o pagtitiwala (entrust) ay isang gawa na kusang oob na ibinibigay ng taong naghahabilin at hindi ito nahahabilin, sa pamamagitan ng dahas at lakas. Sa pangkahalatan, mayroong dalawang uri ng encomienda ag ipinakilala ng pamahalaang Kastila sa kapuluan. Una, ang realenga o encomienda de la real corena at ang pribado o ang encomienda de particulares (Gripaldo; et al, 2003). Ang unang uri ng encomienda ay nakatuon sa mga pangunahing lunsod, bayan at sa mga mauunlad na daungan au nakalaan sa hari ng Espanya, samantalang ang pribadong encomienda ay ipinagkaloob ng hari sa mga matatapat na tauhan ng kolonya na malaki ang naitulong sa paglalatag ng kapangyarihang Kastila sa kapuluan. Ang simbahan ay mayroon ding bahagi sa encomienda na kanilang pinagyaman, mas nauna pang inilatag ng simbahan ang kanilang istrukturang pullitikal sa kapuluan, matapos mabigyan ng kani-kanilang sakop ang relihiyoso (religious orders). Bukod sa encomienda, may iba pang patakarang pangkabuhayan na ipinatupad ang pamahalaan kolonyal sa kapuluan. Sa pangkalahatan, masasabi na ang mga patakarang pangkabuhayang ito, na sapilitang ipinatupad sa mga katutubo ay nagdulot ng samut-saring pasakit sa kanila. Bagama’t masasabi na ang ilang mga programang pangkabuhayang ito ay nakapagdulot sa ilang sektor ng pamayanan ng bahagyang pag-unlad at nagtaas ng kita ng pamahalaang kolonyal, hindi maitatanggi na ang mga pag-unlad na ito ay hindi nakarating sa karamihan ng mga katutubo. Sa katunayan, maraming mga talang pangkasaysayan ang nagpapakita nga maraming mga pag-aalsa at pagsubok sa kaayusang kolonyal na ang dahilan ay ang mapaniil na mga polisiyang pangkabuhayan. Ang ilan sa mga programang pangkabuhayan ipinatupad ng pamahalaang Kastila ay ang mga sumusunod: (a) Tributo, (b) Bandala, (c) Polo y Servicios, (d) Kalakalang Galleon, (e) Monopolyo ng Tabako at (f) Compania Royal de Filipinas. A. Tributo- ang tributo o ang pagbubuwis ay ipinataw ng pamahalaang kolonyal sa mga katutubo, upang matustusan ang gastos ng kolonya. Ang malungkot, ito ay naabuso ng mga encomiendero at mga tagakolekta ng buwis. Ang pagbabayad ng buwis ay simbulo ng pagkilala ng mga pamayanang nasakop ng mga ekspedisyong military (entrados), sa
kapangyarihan ng hari. Dahil sa labis na pang-aabuso nng mga opisyal ng pamahalaang kolonyal, ito ay inalis noong 1884 at pinalitan ng cedula.
B. Bandala- ang polisiyang pangkabuhayang ito ay kinamuhian ng maraming katutubo. Tulad ng tribute, may mga pagkakataon na ito ay naging dahilan ng paglaban ng mga katutubo sa pamahalaang Kastila. Ang bandala o compras reales ay nangangahulugang sapilitang pagbili ng mga produkto. Ang siste, bukod sa ang pamahalaan na ang nagtakda ng presyo, na ikinalugi ng mga katutubo, madalas pa na sila ay di nababayaran. Napakalaking pahirap sa mga katutubo ang sapilitang pagbili ng mga produkkto, at ito ay naging sanhi ng problema sa pagpapanatili ng kaayusan sa loob ng istrukturang kolonyal. C. Polo y Servicios- ang sapilitang pagtatrabaho ng mga kalalakihan na may edad 16-60, sa loob ng 40 araw ay kung tutuusin ay hindi masama. Sa teorya, nilalayon ng polo y servicios na matugunan ang mga pangangailangan ng kolonya, tulad ng mga simbahan, pamahalaan, tulay at iba pang esensyal sa pagpapatakbo ng pamayanan. Sa pamamagitan ng sama-samang pagratrabaho ng mga mamamayan ng isang komunidad (bayanihan). Sa ilalim ng batas para sa kolonya, ang mga polista o ang mga manggagawa ay may proteksyon sa pagmamalabis ng mga opisyal ng pamahalaang kkolonyal. Inatasan din ng hari ang mga opisyal na siguruhin, na ang mga polista ay makatatangap ng sapat na kabayaran sa kanilang serbisyo. Ngunit, tulad ng ibang programang pangkabuhayan, ito ay pinagkakitaan at inabuso ng mgaraming opisyal ng kolonya. Ang di pagtupad sa mga alituntunin ng polo y servicios ay nagbigay ng maraming hirap sa mga mamamayan. Ang pagpapadala sa mga polista sa mga pook na malayo sa kanilang pamayanan ay nagpahina sa moral ng kanilang pamiya. Ang ganitong gawain ay lubusang nakaapekto sa kani-kanilang produksyon, dahilan, upang sila ay lalong maghirap, na naging sanhi naman upang yanigin ng mga katutubo ang kaayusang kolonyal. Sa kabilang banda, ang inapo ng mga datu, na malaki ang naitulong sa proseso ng kolonisasyon, at ang mga mamamayan na may kakayahang magbayad ng falla ay binigyan ng eksempsyon ng pamahalaang kolonyal.
D. ANG KALAKALANG GALYON Ang patakarang pangkabuhayang ito na kilala rin sa tawag na Kalakalang Manila- Acapulco ay naging mahalagang tagapag-ugnay ng Maynila sa Mehiko at sa Espanya. Matatandaan na ang Pilipinas ay matagal na pinamahalaan ng hari ng Espanya, sa pamamagitan ng viceroy ng Mehiko at sa pamamagitan ng kalakalang Galyon, regular na nabibigyan ng ulat ang viceroy ng Mehiko tungkol sa kondisyon ng Pilipinas. Ang barkong Galyon ay naglalaman, hindi lamang ng mahahalagang kalakal, mula sa Asya at Amerika, kundi ng mahahalagang dokumentong may kaugnayan sa pamamahala sa kolonya, at ng tulong pinansiyal ng Espanya, para sa mga gastusin ng pamahalaang kolonyal sa kapuluan. Ang kalakalang Galyon ay nagdulot ng material na pag-unlad sa maloot na sektor ng lipunang kolonyal, ngunit nagbigay ng pasakit sa karamihan ng mga mamamayan. Tulad ng inaasahan, ang maraming opisyal ng pamahalaang kolonyal, tulad ng gobernador heneral, alcalde mayor, gobernadorcillo at ng ilang katutubong malapit sa mga ito ang siyang lubusang nakinabang sa biyayang dulot ng kalakalan. Maging ang mga prayle 7, na kung tutuusin ay dipinahintulutan ng Santo Papa na makisawsaw sa kalakalang ito ay nagtamasa ng malaking biyaya mula rito. Sa pamamagitan ng Obras Pias8, ang mga prayle ay naging tagatustos ng mga pangangailangan ng mga negosyanteng kalahok sa Galyon. Ang mga opisyales ng pamahalaang kolonyal ay pinagkalooban ng hari ng indulto de Comercio o ang pribilehiyong makilahok sa kalakalang Galyon. Ang pribilehiyong ito ay ipinagkaloob ng hari, upang mabigyan ng pagkakataon ang mga opisyal ng kolonya na makibahagi sa biyayang dulot ng kalakalan. Ang mabuting intensiyon ng hari ay sinuklian ng di mabuting gawa ngkanyang mga opisyal. Pinabayaan ng mga opisyales ng kolonya ang pamamahala sa kanilang mga sakop, na lalong nagpahirap sa kalunos-lunos na kalagayan ng mgakatutubo. Ang pag-aabandona ng pamahalaaang kolonyal sa mga mamamayan ay dinagdagan pa ng pang-aabuso at panggigigpit ng mga negosyante. Pinagsamantalahan ng mga tiwaling opisyal at gahamang negosyante ang tiwala at mabuting loob ng mga katutubo. Ang mga produkto ng mga magsasaka ay inuri ng mga negosyante sa mababang klase, samantalang ito ay mag primera klase. Sa panahon ng kalakalang Galyon, ang 7
Nais linawin ng may akda na ang mga relihiyosong korporasyon ay pinahihintulutan ng hari na sumali sa kalakalang Galyon. Sa pamamagitan ng pagbibigay ng Indulto de Comercio sa simbahan, nabigyan ng taunang kota ng bolotas, na kanilang tiket sa Galyon. 8 Ang Obras Pias ay kahalintulad ng kasalukuyang mga bangko. Ito ay pinamahalaan ng mga samahang pang relilhiyon at naging malaking bahagi ng kalakalang Galyon.
kolonya ay dumanas ng krisis sa pagkain, dahilan, upang lumaganap ang gutom. Ang puspusang pagtatanim ng tabako, upang matustusan ang pangangailangan nito sa merkado sa labas ng kapuluan ang nagpababa sa suplay ng bigas, mais at iba pang pangunahing pagkain ng mga katutubo. E. MONOPOLYO NG TABAKO Ang programang pangkabuhayang ito ay ipinanukala ni Gobernador Heneral Jose y Basco y Vargas, at isinabatas sa bias ng Dekreto Royal ng 1780. Sa ilalim ng patakarang ito, kinontrol ng pamahalaang kolonyal ang pagtatanim, pagbili at pagbebenta ng mga produktong may kinalaman sa tabako. Sa aspetong pinansiyal, masasabi na ito ay nagbigay ng kita sa pamahalaan, ngunit nagpalala ng kondisyon ng mga mamamayan. Ang sapilitang pagtatanim, pagbili at pagbebenta ng tabako ay nagpalala sa kondisyon ng mamamayan. Una, dahil sa tabako, napabayaan ang ibang mga pananim na siyang pangunahing pagkain ng mga mamamayan na naging sanhi ng malawakang gutom. Pangalawa, ang sapilitang pagbili at pagbebenta ng mga produktong tabako, ayon sa itinakdang presyo ng pamahalaan ay nagpalugi sa mga magsasaka at nagtanggal ng kanilang kakayahang makabili ng kanilang mga pangangailangan (Purchasing Power). Ang monopoly ng tabako ay binuwag nong 1882, dahil sa malawakang korupsyon at pangaabuso. F. COMPANIA ROYAL DE FILIPINAS Isa sa mga pangunahing programang pangkabuhayan na isinulong ni Gobernador Heneral Basco. Ang Kumpanyang Royal ng Pilipinas ay itinatag sa bias ng dekretong ipinalabas ng hari noong 1785. Ang pangunahing layunin ng samahan a ang pagpapaunlad ng ekonomiya at kabang-yaman ng kolonya, upang maging Malaya ang Pilipinas sa tulong pinansiyal (Royal Subsidy) ng Mehiko. Upang maisakatuparan ang layuning ito, pinagtuunan ng pansin ng administrasyon ni Basco ang pagpapalakas ng pakikipagkalakalan ng kolonya ng Espanya. Bilang suporta, binigyan ng hari ng ekslusibong karapatan ang kumpanya na makipagkalakalan sa Espanya, kakabit pa ang ilang pribilehiyo, tulad ng di pagbabayad ng taripa ng mga produktong pumapasok sa kaharian. Pinaunlad din ni Basco ang yamang likas ng kapuluan, sa pamamagitan ng pagpapalakas sa mga programang pang agrikultura.
Sa kabila ng mga pribilehiyong ito na ibinaigay sa Kumpanyang Royal ng Pilipinas, hindi lubusang naisakatuparan nito ang mga layunin ng kumpanya. Ang nakaugat nang korupsyon sa mga opisyal ng kumpanya at ang kawalang kakayahan at inisiyatibo ng mga opisyal ang naging malaking balakid sa tagumpay ng kumpanya. Dahil sa kabiguang ito, binuwag ng hari ng Espanya ang Compania Royal de Filipinas noong 1834. Masasalamin sa mga patakarang pangkabuhayan ng Espanya sa kapuluan ang kanilang pagtatangka na mapatos ang kita ng pamahalaan kolnyal, upang matustusan nito ang mga gastusin ng pamahalaan, at nang s gayon ay hindi na umasa sa tulong na pinansiyal ng kaharian. Bagamat sa mga polisiya at kautusan ng hari, makikita ang kanilang pagnanais na maproteksyunan ang mga karapatan ng mga katutubo, malinaw na ito ay hindi nasunod ng mga opisyal ng kolonya. Ang kawalang kakayahan ng ilang namamahala at ang makasariling layunin ng iba ang naging balakid sa pagkakaroon ng isang maayos na lipunang kolonyal. Idagdag pa rito ang kawalan ng kaalaman ng mga namamahala sa uri ng pamumuhay ng mga katutubo na naging balakid din sa kanilang maayos na ugnayan. Ang kawalan ng konsultasyon at ang imposisyon ng mga polisiyang taliwas at hindi nauunawaan ng mga mamamayan ay lalong nagpalubha saa estilo ng buhay ng mga katutubong Filipino- dahilan, upang sila ay kumilos at hamunin ang kaayusang kolonyal.
KABANATA IV ANG PAGTATAGPO NG MGA PAMAYANANG PROTO-FILIPINO AT NG KAAYUSANG KOLONYAL. ISANG PROSESO NG MGA PAGBABAGONG SOSYO-KULTURAL Ang pagdating ng mga dayuhang mananakop ay nagpabalam sa iaasam na pagbubuong panloob ng mga pamayanang proto-filipino. Ang kalinangang kultural ng mga pamayanang nabibilang sa isang partikular na pangkat etniko (hal.: Ilokano, Tagalog, Kapampangan, Cebuano) na nakapasok sa kaayusang kolonyal ay unti-unting binago/ nabago/umunlad, ( bagama’t superpisyal ang mga ito). Ang ibig sabihin, sa pagtatagpo/pakikipagtagpo ng mga pamayanang proto-fililpino sa isang makapangyarihang istrukturang sosyo-pulitikal (Kolonyalismo at Kristyanismo) ay nakalikha/lumikha ng isang bagong pamantayang nagtatkda sa kilos at gawi ng mga taong pumaloob sa prosesong ito. Maaaring ang resulta ng pagtatagpo ng dalawa o higit pang kaayusang sosyo-kultural ay kakitaan ng di parahas o hindi pantay na mga impuwensiya (maaaring manaig ang isang dominanteng kultura). Mahihinuha naman na ito ay bunga ng adptasyon o pakikibagay ng mga taong pumaloob ditto. Sa madaling sabi, ang mga pagbabagong naganap sa mga pamayanang proto-filipino sa kanilang pakikipagtagpo sa kaayusang kolonyal ay bunga ngkanilang pakikibagay dito at hindi isang uri ng lubusang pagtanggap. Sa ganitong konteksto, malinaw na ang pakikipagtagpo/pagtanggap at pakikibagay ng mga katutubong Filipino ay isang mulat (conscious) na kilos, mula samga sangkot sa proseso at hindi isang parang tubig na nakasunod lamang sa agos. Matatandaan na ang kultura ay may kakayahang bumaga, hindi lamang sa hamon ng kanyang kaligiran, kundi maging sa kanyang pakikitungo/pakikipag-ugnayan sa ibang kultura. Sa madaling sabi, ang mga naganap na mga pagbabagong pampulitika at sosyo-kutural sa mga pamayanang proto-filipino ay hindi dapat tingnan na bunga ng pagkalupig ng isang mahinang kultura/kabihasnan sa mas malakas, kundi, bunga ng pakikibagay at mulat/ di mulat na pagtugon sa ganitong hamon. Samakutiwid, ang mga katutubo ay kabahagi sa paglikha ng mga pagbabagong pampulitika at sosyo -kultural at hindi isang tau-tauhan na susian at pinagagalaw, ayon sa nais ng sino man. Ang kabatang ito ay tatalakay sa isang mahalagang paksang pang kasaysayan- ang mga pagbabagong sosyo-kultural sa mga pamayanang proto-filipino. Bibigyang pansin ang mga sumusunod na tema: (a) reduccion, (b) ang mga relihiyosong order ng mga pari, (c) sining at panitikan, (d) pagbabago sa edukasyon at agham at (e) ant as ng tao sa lipunang kolonyal.
Nililinaw ng mga may akda na bibigyang diin ang pakikipagtagpo/pakikibagay ng mga katutubo sa mga pagbabagong pang kultura sa lipunang kolonyal.
A. REDUCCION Ang mga ekspedisyong militar (entradas) ay hindi naging sapat upang lubusang mapasailalim ng pamahalaang Kastila ang mga katutubong pamayanan na kanilang nasakop. Ang pagkakawatakwatak ng mga pamayanang proto-filipino na ang karamihan ay nakatira sa mga baybaying dagat at ang iba naman ay matatagpuan sa mga matataas na lugar ay naging blakid sa maayos na sistematikong pamamahala sa kapuluan. Upang masolusyunan ang problemang ito sa pamamahala at ebanghelisasyon, ipinanukala ng Pransiskanong si Fr. Juan de Placencia ang plano sa reduccion sa isang synod na ginawa sa Maynila noong 1582 na sinang-ayunan ng lahat ng ordeng relihiyoso. Masasabi na isa ito sa pinakamahirap na tungkuling ibinigay sa mga prayle, katulong ang mga encomiendero. Ang istratehiyang ito ay pinaniniwalaan na ibinase sa karanasan ng Espanya sa kumbersyon ng mga katutubo sa sentral at timog na bahagi ng Amerika. Ang supil ay naging isang epektibong patakaran ng pamahalaang kolonyal upang matipon at mapagsama-sama ang magkakahiwalay na barangay na malapit at paikot sa plasa (pueblo/kabayanan), na naging sentro ng buhay ng katutubong Filipino sa lipunang kolonyal. (Gripaldo, p. 41, 2003). Sa ilalim ng istratehiyang ito, lahat ng pamayanang nakapalibot at naaabot ng tunog ng kampana ay dapat matipon/magtipon-tipon sa sentro (plasa) upang makibahagi sa ebanghelisasyon at kumbersyon. Ang reduccion na nang lumaon ay naging pueblo ay sinimulan sa pamamagitan ng paghikayat sa mga pamilya ng datu na manguna sa pagtatayo ng komunidad malapit sa plasa. Sa pangunguna ng mga tinitingalang puno ng pamayanan at sa mga panghihikayat at pangako ng pabuya ng mga prayle, naging matagumpay ang reduccion. Marami sa mga katutubo ang nahikayat na magtungo sa mga pueblo (plasa), na itinuturing na sentro ng pamamahala, relihiyon at mga impluwensiyang Kastila. Ang makukulay na palabas sa plasa at mga pista ay nakahikayat din sa mga katutubo na maging bahagi ng plasa. Maging sa kasalukuyan, mapapansin na ang plasa ay kakikitaan ng mga mahahalagang institusyong panlipunan, tulad ng simbahan, bahay pamahalaan, palengke, ospital, at paaralan. Kapansin-pansin din na karamihan sa mga nakatira sa paligid ng plasa ay ang mga pamilyang kinikilala sa lipunan.
Ang pagpasok ng mga katutubo sa loob ng plasa ay nagpadali sa mga prayle at mga opisyal ng kolonya na doktrinahan at pamahalaan ang mga katutubo. Ang doktrina 9 ay isang mahalagang sangkap o kabahagi ng reduccion. Kasabay ng proseso ng reduccion, ipinakilala/isinagawa ang doktrina, bilang isang institusyong kolonyal, na siyang mangangasiwa at maghahanda sa mga katutubo sa kanilang pagpasok sa parokya (Corpuz, 1989). Ang doktrina, ayon kay Zamora y Conrado ay komunidad ng mga katutubong yumakap sa Kristyanismo na dumaan sa proseso ng indokrinasyon, upang sila ay maihanda, bilang bahagi ng parokya. (Malayang Salin). Ang doktrina ay sinisimlan sa pagtuturo ng mga prayle o doktrineros ng mga aral at paniniwala ng Kristiyanismo at susundan ng pagbibinyag, bago tuluyang pumasok sa parokya at maging bahagi ng pamayanang Kristiyano (Corpuz, 1989). Ayon kay Corpuz (1989), matapos ang doktrina, ang mga katutubong Filipino na pumasok sa plasa, ay maaating tingnan sa dalawang magkaiba, ngunit nagtutulungang komunidad: ang pueblo (reduccion) o ang pamayanang sibil at ang pamayanang Kristiyano sa ilalim ng pag-aandukha ng simbahan (doktrina). Ang dalawang uri ng komunidad na ito ay kumakatawan sa kabuuan ng pagkatao ng tao, ana kung saan ang una ay tumutukoy sa aspeto ng temporal (materyal) at ang ikalawa ay sa aspetong ispitirwal. Ang reduccion at ang doktrina na naging mahalagang bahagi ng proseso kolonisasyon at kumbersyon ang naging panuimula ng paglalatag at pagpapanatili ng kaayusang kolonyal. Ang magkatuwang na prosesng ito (reduccion at doktrina) ay nagbigay sa pamahalaan kolonyal at simbahan ng isang mabisang istratehiya na kanilang nagamit sa kani-kanilagn mga layunin. Bagamat pumaloob ang maraming katutubong Fililpino sa reduccion, ito ay bilang tugon lamang sa mga polisiya ng dahas, pang-aakit, at pangungumbinse ng mga ahente ng istrukturang kolonyal (prayle, encomiendero, sundalo). Ang pakikipagtagpo, na sa unang tingin ay pag-ayon sa kaayusang kolonyal, ay isang paraan lamang ng pagtugon ng mga katutubo. Hindi ito nangangahulugan ng pagtanggap sa lahat ng idinikta at lalong hindi nagpapakita ng kawalan ng papel ng mga katutubo, sa paghubog at paggawa ng kanilang kultura at kasaysayan. Ang tugon ng mga pamayanang proto-filipino na pumaloob sa istrukturang kolonyal say tatalakayi sa ika-5 ng ika-3 bahagi ng aklat na ito.
9
Sa mas malalimang pagtalakay, sumangguni kay O.D Corpuz (1989) sa kanyang “Roots of the Filipino Nation”
B. ANG RELIHIYOSONG ORDER NG MGA PRAYLE Ang pagkakaisa ng simbahan at pamahalaan (unity of church and state) ang isa sa pangunahing karakter ng kaayusang kolonyal sa kapuluan. Sa bias ng paronato real, pinagkalooban ng Santo Papa ang hari ng Espanya ay patunay ng pagkilala ng simbahan sa malaking papel ng Espanya sa pagsulong at pagpapalaganap ng Kristiyanismo. Sa kabilang banda, hindi matatawaran ninuman ang naging papel ng mga prayle sa paglalatag at pagpapanatili ng kapangyarihang kolonyal sa kapuluan. Bilang mga misyunero ng simbahan, ginalugad ng mga prayle ang matatarik nga kagubatan, upang hikayatin ang mga katutubo na pumaloob sa mga pueblo, at yakapon sa kristiyanismo at ang kapangyarihan ng hari. Ang mga prayle ang naging pangunahing lakas ng pamahalaang kolonyal sa kapuluan. Kabahagi sia ng mga sundalong kastila sa pagpasok sa mga pook na hindi pa napapasailalim sa kontrol ng kolonya. Ang mga prayle ay nanguna rin sa pagsugpo sa mga kilos ng mga katutubo, laban sa kaayusang kolonyal. Ayon nga sa isang mananalaysay, “Ang hari ay mayroong isang batalyon ng sundalo sa katauhan ng mga prayle.” Ang komentong ito ay malinaw na patunay ng malaking bahagi ng mga prayle sa pagpapanatili ng kapangyarihang kolonyal sa kapuluan. Maliban dito, ang mga prayle ay tumayo rin, bilang pangunahing ahente ng pamahalaan na naging responsable sa pagtatag at paghati-hati ng mga alcaldia sa mga pueblo. Dahill dito, mas natutuhan ng pamahalaang kolonyal (sa pamamagitan ng pagpapalakas sa pamahalaang lokal) ang pangangasiwa at pagpapalakas ng impluwensiyang kastila sa kapuluan. Sa pagsisimula ng pananakop ng espanya sa kapuluan, tumayong tagapagtanggol ng katutubo ang mga prayle sa mga pang-aabuso ng mga encomiendero. Gumanap din sila, bilang tagapagugnay ng mga katutubo, nakuha nila ang paggalang at pagtitiwala ng mga ito. Sa kabilang banda, ang maayos na gawaing ito ng mga prayle, sa pagsisimula ng kapangyarihang kastila ay napalitan ng mga buktot at masamang gawa ng ilan sa mga sumusunod sa kanila. Matatandaan na isa ang pagmamalabis ng mga prayle sa naging dahilan ng paghiling ng reporma ng mga propagandista. Bukod sa mga gawaing may kinalaman sa Kristiyanismo, tulad ng doktrina at kumbersiyon at kanilang pagtayo, bilang katuwang ng pamahalaang kolonyal sa pangangasiwa sa kapuluan. Ang mga prayle ay nakilala din bilang pangunahing tagapagsulong at patron ng sining at kultura. Patunay dito ang kanilang mga tala na nagdokumento ng buhay at ng mga katutubo na kanilang dinatnan, ang
kanilang mga kwento na nagsalaysay ng kanilang mga karanasan sa pagtatayo ng ga bayan, ang di mabilang na mga simbahan, plasa, paaralan, imahen ng santo, instrumenting pang musika, dula, tula, palimbagan na kung hindi man nila direktang ginawa, ay mula naman sa kanilang inspirasyon at paggabay. Ang matiyagang pagtuturo ng mga prayle ng mga paraan at teknolohiya ang siyang lalong nagpahusay sa natural na talento ng mga katutubo. Idagdag pa sa kanilang kontribusyon ang agham at teknolohiya na tunay namang nakapagbigay sa sangkatauhan. Sa panahon ng Kastila ang mga pook na pumasok sa kaayusang kolonyal ay hinati-hati sa pangangasiwa ng iba’t ibang ordeng relihiyoso. May mga pag kakataon din na maging ang mga pook na wala pa sa kontrol ng pamahalaang kolonyal ay matiyagang pinasok at pinastulan ng mga misyonerong prayle. Ang buong kapuluan ay hinati sa apat na diyosis. Ang unang diyosis na tinatag ay ang diyosis ng Maynia. Noong 1578, na kung saan unang ipinasailalim dito ang buong kapuluang nasakop. Sumunod na inorganisa noong 1595 ang tatlo pang diyosis. Ang diyosis ng Cebu na sumaklaw sa buong Visayas at Mindanao. Ang diyosis ng Nueva Segovia, na sumakop sa Pangasinan at hilagang Luzon at diyosis ng Nueva Caceres, na siyang nakasakop sa Kabikulan. (Cortez at iba pa, 2000). Sa pagkakatalaga kay Fr. Domingo de Salazar, bilang unang Obispo ng Maynila noong 1581. Ang diyosis ng Maynila ay nawala sa pangangasiwa ng arkidiyosis ng Mehiko. Samantala, noong 1595 ang diyosis ng Maynila ay naging isang arkidiyosis. Sa ilalim ng pangangasiwa ni Fr. Ignacio Santibanez, bilang unang arsobispo. Sa pagkakatatag ng arkidiyosis ng Maynila, ang pamahalaang eklisiyastikal sa kapuluan ay pinamunuan ng arsobispo ng Maynila na itinalaga ng Santo Papa, sa rekomendasyon ng hari ng Espanya. (Agoncillo, 1974)
