ASUHAN KEPERAWA KEPERAWATAN ANAK DENGAN DENG AN HISPRUNG HI SPRUNG A. TINJ TINJAU AUAN AN TEOR TEORII 1. Definisi Hirschsprung atau Mega !"!n a#a"ah pen$a%it $ang ti#a% a#an$a se" & se" gang" gang"i! i!n n #a"a #a"a' ' rect rectu' u' atau atau (agi (agian an re%t re%t!s !sig ig'! '!i# i# !"! !"!n. n. Keti Keti#a% #a% a#aan a#aan ini ini 'eni'(u"%an %ea(n!r'a"an atau ti#a% a#an$a gera% )perista"ti% serta ti#a% a#an$a e*a%uasi usus sp!ntan + ,et- eci"$ / S!0#en 1 2333 4. Se#a Se#ang ng%a %an n
'enu 'enuru rutt
W!ng ng
2335 2335
Hirs Hirscp cpru rung ng +'eg +'egac ac!" !"!n !n anga angang ng"i "i!n !ni% i%
c!ngenita"4 a#a"ah an!'a"i c!ngenita" $ang 'enga%i(at%an !(stru%si 'e%ani% %arena %eti#a%a#e%uatan '!ti"itas se(agian #ari usus. Keti#a% a#e%uatan '!ti"itas #ari usus ini %arena a#an$a %e"ainan #i'ana ti#a% a#an$a se" gang"i!n parasi'patis pa#a usus #apat #ari %!"!n sa'pai usus ha"us + Ngasti$ah233612784. Nga sti$ah233612784. Pen$a%it Pen$a%it hisprung hisprung #apat ter9a#i ter9a#i pa#a setiap setiap usia na'un (iasan$a (iasan$a (an$a% ter9a#i pa#a ne!natus. Dan #apat #i%ata%an se(agai suatu %e"ainan %!ngenita" #i'ana ti#a% ter#apa ter#apatn$ tn$aa se" gang"i! gang"i!n n parasi parasi'pa 'patis tis #ari #ari p"e%su p"e%suss auer(ach auer(ach #i %!"!n %!"!n %ea#aan %ea#aan a(n!r'a" terse(ut"ah $ang #apat 'eni'(u"%an ti#a% a#an$a perista"ti% #an e*a%uasi usus secara sp!ntan spingter re%tu' ti#a% #apat (ere"a%sasi ti#a% 'a'pu 'encegah %e"uarn$a )eses secara sp!ntan %e'u#ian #apat 'en$e(a(%an isi usus ter#!r!ng %e (agian seg'en $ang ti#a% a#a"i!n #an a%hirn$a )eses #apat ter%u'pu" pa#a (agian terse(ut sehingga #apat 'en$e(a(%an #i"atasi usus pr!%si'a". K"asi)i%asi pen$a%it Hisprung ,er#asar%an pan9ang seg'en $ang ter%ena #apat #i(e#a%an 2 tipe $aitu 1 7. Pen$a%it Pen$a%it Hirsch Hirschpru prung ng seg' seg'en en pen#e pen#e% % Seg'en agang"i!n!sis agang"i!n!sis 'u"ai #ari anus sa'pai sig'!i#: ini 'erupa%an ;3< #ari %asus pen$a%it Hirschprung Hirschprung #an "e(ih sering #ite'u%an #ite'u%an pa#a ana% "a%i= "a%i #i(an#ing ana% pere'puan.
2. Pen$a%it Hirschprung seg'en pan9ang Ke"ainan #apat 'e"e(ihi sig'!i# (ah%an #apat 'engenai se"uruh %!"!n atau usus ha"us. Dite'u%an sa'a (an$a% pa#a ana% "a%i 'aupun pre'puan. +Ngasti$ah 788; 1 75>4 2. Etiologi Pen$e(a( #ari Hirschprung $ang se(enarn$a (e"u' #i%etahui tetapi
Hirschsprung atau Mega !"!n #i#uga ter9a#i %arena 1 74 ?a%t!r geneti% #an "ing%ungan sering ter9a#i pa#a ana% #engan D!0n s$n#r!'. 24 Kegaga"an se" neura" pa#a 'asa e'(ri! #a"a' #in#ing usus gaga" e%sistensi %rani! %au#a" pa#a '$entri% #an su( 'u%!sa #in#ing p"e@us. 54 Agang"i!nis parasi'patis $ang #ise(a(%an !"eh "esi pri'er sehingga ter#apat %eti#a%sei'(angan aut!n!'i%. 3. Patofisiologi Isti"ah c!ngenita" agang"i!nic Mega !"!n 'engga'(ar%an a#an$a
%erusa%an pri'er #engan ti#a% a#an$a se" gang"i!n pa#a #in#ing su( 'u%!sa %!"!n #ista". Seg'en agang"i!nic ha'pir se"a"u a#a #a"a' rectu' #an (agian pr!%si'a" pa#a usus (esar. Keti#a%a#aan ini 'eni'(u"%an %ea(n!r'a"an atau ti#a% a#an$a gera%an tenaga pen#!r!ng + perista"ti% 4 #an ti#a% a#an$a e*a%uasi usus sp!ntan serta spin%ter rectu' ti#a% #apat (ere"a%sasi sehingga 'encegah %e"uarn$a )eses secara n!r'a" $ang 'en$e(a(%an a#an$a a%u'u"asi pa#a usus #an #istensi pa#a sa"uran cerna. ,agian pr!%si'a" sa'pai pa#a (agian $ang rusa% pa#a Mega !"!n + ,et- eci"$ / S!0#en4. Se'ua gang"i!n pa#a intra'ura" p"e@us #a"a' usus (erguna untu% %!ntr!" %!ntra%si #an re"a%sasi perista"ti% secara n!r'a". Isi usus 'en#!r!ng %e seg'en agang"i!ni% #an )eses ter%u'pu" #i#aerah terse(ut 'en$e(a(%an ter#i"atasin$a (agian usus $ang pr!%si'a" terha#ap #aerah itu %arena ter9a#i !(stru%si #an 'en$e(a(%an #i(agian !"!n terse(ut 'e"e(ar + Price S / Wi"s!n 4.
4. Pathway
5. Manifestasi Klinis Neonatal 1. Ti#a% a#a penge"uaran 'e%!niu' +%eter"a'(atan 2B 9a'4 2. Muntah (er0arna hi9au 3. Distensi a(#!'en %!nstipasi %arena a#an$a !(stru%si usus "eta%
ren#ah 4. Diare $ang (er"e(ihan $ang pa"ing 'en!n9!" #engan penge"uaran tin9aC penge"uaran gas $ang (an$a% %arena ge9a"a ti#a% 9e"as pa#a 0a%tu "ahir Infant
7. 2. 5. B. 6.
Kegaga"an #a"a' pertu'(uhan (erat (a#an K!nstipasi Distensi a(#!'en A#an$a suatu peri!#e #iare #an 'untah Ka#ang 'uncu" tan#a enter!%!"itis seperti #iare #e'a' (er#arah "etargi Childhood 7. K!nstipasi 2. ?ases (er(au 'en$engat seperti %ar(!n 5. Distensi a(#!'en B. Masa )eses tera(a 6. Ana% (iasan$a 'e'i"i%i na)su 'a%an $ang (uru% 6. Pemei!saan "en#n$ang 1. Pe'eri%saan c!"!% anus Pa#a pe'eri%saan ini 9ari a%an 'erasa%an 9epitan #an pa#a 0a%tu
#itari% a%an #ihu(ung%an #engan %e"uarn$a u#ara #an 'e%!niu' atau tin9a $ang 'en$e'pr!t. 2. Pe'eri%saan Diagn!sti% 3. ?!t! p!"!s a(#!'en 4. Pa#a pen$a%it hirscprung ne!natus ter"ihat ga'(aran !(stru%si usus pa#a "eta% ren#ah #an #aerah pe"*is ter"ihat %!s!ng tanpa u#ara. 5. ?!t! ene'a (ariu' Pe'eri%saan ini #ite'u%an 1 74 Darah transisi #engan peru(ahan #ari seg'en se'pit %e 24
seg'en #i"atasi Ga'(aran %!ntra%si usus $ang ti#a% teratur #i (agian $ang
54 B4
'en$e'pit Enter!%!"itis pa#a seg'en $ang 'e"e(ar Ter#apat retensi (ariu' sete"ah 2B=2> 9a'
6. Penatala!sanaan a4 Penata"a%sanaan 'e#is #an (e#ah ,i"a #iagn!sis su#ah #itega%%an peng!(atan a"ternati*e a#a"ah
!perasi (erupa pengang%atan seg'en usus agang"i!n #ii%uti #engan penge'(a"ian %!ntinuitas usus. Tetapi (i"a (e"u' #apat #i"a%u%an !perasi
(iasan$a 'erupa%an tin#a%an se'entara #ipasang pipa rectu' #engan atau tanpa #i"a%u%an pe'(iasaan #engan air gara' )isi!"!gis secara teratur. Penata"a%saan !perasi a#a"ah untu% 'e'per(ai%i p!rti!n agang"i!ni% #i usus (esar untu% 'e'(e(as%an #ari !(stru%si #an 'enge'(a"i%an '!ti"itas usus (esar sehingga n!r'a" #an 9uga )ungsi spin%ter ani interna". A#a #ua tahapan #a"a' penata"a%sanaan 'e#is $aitu 1 a. Te'p!rari !st!'$ #i(uat pr!%si'a" terha#ap seg'en agang"i!ni% untu% 'e"epas%an !(stru%si #an secara n!r'a" 'e"e'ah #an ter#i"atasin$a usus (esar untu% 'enge'(a"i%an u%uran n!r'a"n$a. %. Pe'(e#ahan %!re%si #ise"esai%an atau #i"a%u%an "agi (iasan$a saat (erat ana% 'encapai se%itar 8 Kg + 23 p!un#s 4 atau se%itar 5 (u"an sete"ah !perasi perta'a A#a (e(erapa pr!se#ur pe'(e#ahan $ang #i"a%u%an seperti S0ens!n Duha'e" ,!"e$ / S!a*e. Pr!se#ur S!a*e a#a"ah sa"ah satu pr!se#ur $ang pa"ing sering #i"a%u%an ter#iri #ari penari%an usus (esar $ang n!r'a" (agian a%hir #i'ana 'u%!sa agang"i!ni% te"ah #iu(ah . (4 Penata"a%sanaan pera0at Pera0atan tergantung pa#a u'ur ana% #an tipe pe"a%sanaan$a (i"a %eti#a%'a'puan ter#iagn!sa se"a'a peri!#e ne!nata" perhati%an uta'a antara "ain 1 a. Me'(antu !rang tua untu% 'engetahui a#an$a %e"ainan c!ngenita" pa#a ana% secara #ini (. Me'(antu per%e'(angan i%atan antara !rang tua #an ana% c. Me'persiap%an !rang tua a%an a#an$a inter*ensi 'e#is + pe'(e#ahan4 #. Men#a'pingi !rang tua pa#a pera0atan c!"!st!'$ sete"ah rencana pu"ang.
&. Kom"li!asi
2' Ga0at pernapasan +a%ut4 3' Enter!%!"itis +a%ut4 4' Stri%tura ani +pasca (e#ah4 5' In%!ntinensia urin +9ang%a pan9ang4 6' O(stru%si usus &' Keti#a% sei'(angan cairan #an e"e%tr!"it (' K!nstipasi ). ASUHAN KEPEARAWATAN I. Peng%a9ian 1. In)!r'asi i#entitasC#ata #asar 'e"iputi na'a u'ur 9enis %e"a'in
aga'a a"a'at tangga" peng%a9ian pe'(eri in)!r'asi. 2. Ke"uhan uta'a Masa"ah $ang #irasa%an %"ien $ang sangat 'engganggu pa#a saat #i"a%u%an peng%a9ian pa#a %"ien Hirschsprung 'isa"n$a su"it ,A, #istensi a(#!'en %e'(ung 'untah. 3. Ri0a$at %esehatan se%arang ang #iperhati%an a#an$a %e"uhan 'e%!niu' %e"uar sete"ah 2B 9a' sete"ah "ahir #istensi a(#!'en #an 'untah hi9au atau )e%a". Tan$a%an su#ah (erapa "a'a ge9a"a #irasa%an pasien #an tan$a%an (agai'ana upa$a %"ien 'engatasi 'asa"ah terse(ut. 4. Ri0a$at %esehatan 'asa "a"u Apa%ah se(e"u'n$a %"ien pernah 'e"a%u%an !perasi ri0a$at %eha'i"an persa"inan #an %e"ahiran ri0a$at a"ergi i'unisasi. P!"a )ungsi!na" G!r#!n a. Ri0a$at Nutrisi 'e"iputi 1 'asu%an #iet ana% #an p!"a 'a%an ana%. (. Ri0a$at psi%!"!gis ,agai'ana perasaan %"ien terha#ap %e"ainan $ang #i#erita apa%ah a#a perasaan ren#ah #iri atau (agai'ana cara %"ien 'enge%spresi%ann$a. c. Ri0a$at %esehatan %e"uarga Tan$a%an pa#a !rang tua apa%ah a#a angg!ta %e"uarga $ang "ain $ang 'en#erita Hirschsprung. #. Ri0a$at s!cia"
Apa%ah a#a pen#a%an secara *er(a" atau ti#a% a#e%uatn$a #a"a' 'e'pertahan%an hu(ungan #engan !rang "ain. e. Ri0a$at tu'(uh %e'(ang Tan$a%an se9a% %apan (erapa "a'a %"ien 'erasa%an su#ah ,A,. ). Ri0a$at %e(iasaan sehari=hari Me"iputi & %e(utuhan nutrisi istirahat #an a%ti)itas. Pemei!saan *isi!
7. Siste' integu'ent Ke(ersihan %u"it 'u"ai #ari %epa"a 'aupun tu(uh pa#a pa"pasi #apat #i"ihat capi"ar$ re)i" 0arna %u"it e#e'a %u"it. 2. Siste' respirasi Ka9i apa%ah a#a %esu"itan (ernapas )re%uensi pernapasan 5. Siste' %ar#i!*as%u"er Ka9i a#an$a %e"ainan (un $i 9antung +'ur='ur ga""!p4 ira'a #en$ut na#i api%a" )re%uensi #en$ut na#i C api%a". B. Siste' peng"ihatan Ka9i a#an$a %!n9ungti*itis rinitis pa#a 'ata 6. Siste' Gastr!intestina" Ka9i pa#a (agian a(#!'en pa"pasi a#an$a n$eri aus%u"tasi (ising usus a#an$a %e'(ung pa#a a(#!'en a#an$a #istensi a(#!'en 'untah +)re%uensi #an %ara%teristi% 'untah4 a#an$a %era' &. 1. 2. 3.
ten#ernes. Diagnosa !e"eawatan Pe o"easi P!"a na)as ti#a% e)e%ti) (erhu(ungan #engan penurunan e%spansi paru K!nstipasi (erhu(ungan #engan !(stru%si %arena agang"i!n pa#a usus Risi%! nutrisi %urang #ari %e(utuhan tu(uh (erhu(ungan #engan 'ua"
'untah 4. Resi%! %e%urangan *!"u'e cairan (.# 'untah #iare #an pe'asu%an ter(atas %arena 'ua". Post +"easi 5. N$eri (erhu(ungan #engan insisi pe'(e#ahan 6. Risi%! in)e%si (erhu(ungan #engan pr!se#ur pe'(e#ahan #an a#an$a insisi
&. e'as %e"uarga (erhu(ungan #engan %urang pengetahuan %e"uarga
'engenai peng!(atan #an pera0atan p!st !perasi (. IN,E-EN/I Pe o"easi No Diagnosa
7
2
,#$#an dan Inte0ensi Kiteia hasil P!"a na)as ti#a% ,#$#an -es"iatoy e)e%ti) (.# Sete"ah #i"a%u%an Monitoing penurunan e%spansi tin#a%an 7. M!nit!r )re%uensi paru %epera0atan rit'e #an %e#a"a'an se"a'a 7 @ 2B 9a' perna)asan p!"a na)as 2. atat pergera%an (erangsur e)e%ti) #a#a %esi'etrisan penggunaan !t!t N+C Respirat!r$ Status ta'(ahan 5. M!nit!r p!"a na)as seperti (ra#ipneu Kiteia asil 7. ?re%uensi ta%ipneu hiper*enti"asi perna)asan n!r'a"B. Aus%u"tasi suara 2. E%spansi #a#a perna)asan !pti'a" #an +ygen tea"y si'etris 7. Pertahan%an 9a"an 5. ,erna)as 'u#ah na)as $ang paten B. Kea#aan 2. Pertahan%an p!sisi inspirasi pasien #engan %epa"a "e(ih tinggi 5. Siap%an pera"atan !%sigenasi B. M!nit!r #an atur a"iran !%sigen
K!nstipasi (.# #e)e% pers$ara)an terha#ap agang"i!n usus
,#$#an )owel Iigation Sete"ah #i"a%u%an 7. Tetap%an a"asan tin#a%an tin#a%an 'e'(ersih%an %epera0atan 2 @ sa"uran pencernaan 2B 9a' %!nstipasi 2. Pi"ih pe'(erian (erangsur teratasi ene'a $ang tepat N+C 5. Je"as%an pr!se#ur ,!0e" E"i'inati!n pa#a pasien B. M!nit!r e)e% sa'ping Kiteia asil #ari tin#a%an
7.
P!"a e"i'inasi peng!(atan #a"a' (atas 6. atat per%e'(angan n!r'a" (ai% 2. Warna )eses . O(ser*asi tan#a *ita" #a"a' (atas #an (ising usus setiap 2 n!r'a" 9a' se%a"i 5. ,au )eses ti#a% ;. O(ser*asi 'en$engat penge"uaran )eces per B. K!nstipasi ti#a% re%ta" & (entu% ter9a#i %!nsistensi 9u'"ah 6. A#a pening%atan>. K!nsu"tasi%an #engan p!"a e"i'inasi #!%ter rencana $ang "e(ih (ai% pe'(e#ahan 5
Resi%! nutrisi %urang #ari %e(utuhan tu(uh (.# 'ua" 'untah
7. 2. 5. B. 6. . ;. >. B
Resi%! %e%urangan
,#$#an Sete"ah #i"a%u%an 7. tin#a%an %epera0atan 7 @ 2B 9a' 'ua" 2. 'untah #apat 5. teratasi sehingga resi%! ti#a% ter9a#i B. N+C Status Nutrisi Kiteia asil ,erat (a#an pasien sesuai u'ur Sta'ina 7. Tenaga 2. Ke%uatan 'enggengga' 5. Pen$e'(uhan B. 9aringan Da$a tahan tu(uh K!n9ungti*a ti#a% ane'is Pertu'(uhan ,#$#an
Management N#tisi Ka9i ri0a$at 'a%anan $ang (iasa #i'a%an #an %e(iasaan 'a%an Ti'(ang (erat (a#an An9ur%an i(u untu% tetap 'e'(eri%an asi rutin K!"a(!rasi%an #engan ah"i gi-i untu% 'enentu%an 9u'"ah %a"!ri #an nutrisi $ang #i(utuh%an Monitoing N#tisi M!nit!r turg!r %u"it M!nit!r 'ua" #an 'untah M!nit!r inta%e nutrisi M!nit!r pertu'(uhan #an per%e'(angan ana%
NIC
*!"u'e cairan (.# 'untah #an pe'asu%an ter(atas %arena 'ua"
7.
2. 5. B. 6.
. Post +"easi 6 N$eri (.# insisi pe'(e#ahan
Sete"ah #i"a%u%an tin#a%an 7. %epera0atan 7 @ 2B 9a' resi%! 2. %e%urangan cairan #apat #iatasi 5. B. N+C ?"ui# (a"aKiteia6. asil Kesei'(angan . inta%e #an !ut put 2B 9a' ,erat (a#an sta(i" Mata ti#a% ce%ung Me'(ran 'u%!sa "e'(a( Ke"e'(a(an %u"it n!r'a"
*l#id Management Ti'(ang p!p!% 9i%a #iper"u%an Pertahan%an inta%e #an !utput $ang a%urat M!nit!r status hi#rasi M!nit!r *ita" sign K!"a(!rasi%an pe'(erian cairan IF D!r!ng 'asu%an !ra" seperti ASI
,#$#an Sete"ah #i"a%u%an tin#a%an 7. %epera0atan B @ 2B 9a' n$eri (erangsur teratasi N+C Pain e*e"
NIC Pain Management Ka9i secara %!'prehensi) tentang n$eri 'e"iputi 1 "!%asi %ara%teristi% #an !nset #urasi )re%uensi %ua"itas intensitas atau (eratn$a n$eri #an )a%t!r & )a%t!r presipitasi O(ser*asi is$arat & is$arat n!n *er(a" #ari %eti#a%n$a'anan %hususn$a #a"a' %eti#a%'a'puan untu% %!'uni%asi secara e)e%ti) Guna%an %!'uni%asi terapeuti% agar pasien
Kiteia asil 7. Mengena"i )a%t!r #an pen$e(a( 2. n$eri 2. Mengguna%an 'et!#e pencegahan n$eri 5. Mengena"i ge9a"a n$eri 5.
B.
6.
7.
2.
5.
B.
Resi%! in)e%si (.# insisi "u%a p!st !perasi #an i'unitas 'enurun
,#$#an Sete"ah #i"a%u%an tin#a%an 7. %epera0atan se"a'a pr!ses %epera0atan 2. resi%! in)e%si #apat teratasi #an 5.
#apat 'enge%spresi%an n$eri K!ntr!" )a%t!r & )a%t!r "ing%ungan $ang #apat 'e'pengaruhi resp!n pasien terha#ap %eti#a%n$a'anan +e@ 1 te'peratur ruangan pen$inaran4 A9ar%an penggunaan te%ni% n!n)ar'a%!"!gi +'isa"n$a 1 re"a%sasi gui#e# i'ager$ #istra%si terapi (er'ain terapi a%ti*itas4 nalgeti! dministation Tentu%an "!%asi %ara%teristi% %ua"itas #an #era9at n$eri se(e"u' pe'(erian !(at. e% instru%si #!%ter tentang 9enis !(at #!sis #an )re%uensi Pi"ih ana"geti% $ang #iper"u%an C %!'(inasi #ari ana"geti% %eti%a pe'(erian "e(ih #ari satu. Tentu%an pi"ihan ana"geti% tergantung tipe #an (eratn$a n$eri. NIC Infetion Potetion M!nit!r tan#a ge9a"a in)e%si siste'i% #an "!%a" M!nit!r %erentanan terha#ap in)e%si Inspe%si %u"it #an
"u%a se'(uh se'purna N+C I'une Status
'e'(ran 'u%!sa terha#ap %e'erahan panas #an #rainase B. Inspe%si %!n#isi "u%a C insisi (e#ah Kiteia asil 6. D!r!ng 'asu%an 7. Pasien (e(as #ari nutrisi $ang cu%up ge9a"a in)e%si . An9ur%an (an$a% 2. Mengetahui istirahat pr!ses penu"aran pen$a%it 5. Menun9u%an %e'a'puan untu% 'encegah ti'(u"n$a in)e%si B. Menun9u%an peri"a%u hi#up sehat
;
e'as %e"uarga (.# %urang pengetahuan %e"uarga 'engenai peng!(atan #an pera0atan "u%a
,#$#an 7. sete"ah #i"a%u%an tin#a%an 2. %epera0atan 7 @ 2B 9a' %ece'san %e"uarga (er%urang #an 5. ter'!ti*asi untu% 'e'(entu B. 'era0at an Kagar cepat se'(uh serta #apat 'era0at #i 6. ru'ah. Kiteia asil 7. Ke"uarga %"ien 'a'pu 'engung%ap%an %ece'asan 2. Ke"uarga %"ien 'engung%ap%an %einginan (e"a9ar i%ut 'era0at %"ien
,ina hu(ungan sa"ing perca$a ,eri%an %ese'patan %e"uarga %"ien untu% 'engung%ap%an %einginan #an harapan Pertahan%an %!n#isi sen$a'an 'ung%in ,eri%an pen9e"asan 'engenai pr!se#ur peng!(atan pera0atan ,eri%an pen9e"asan pe"atihan (agai'ana pera0atan %"ien #iru'ah #ari pera0atan %!"!st!'i 'en9aga %e(ersihan #an Diit tepat pa#a An K
5.
Ke"uarga %"ien 'e'aha'i tu9uan peng!(atan #an pera0atan %"ien B. Ke"uarga %"ien 'a'pu 'e"a%u%an pera0atan #iru'ah.
D*,- P7/,K
A. Price S. +78864. Pat!)isi!"!gi. Ja%arta1 EG Arie) Mans9!er+ 2333 4 Kapita Se"e%ta Ke#!%teran e#isi 5 Ja%arta 1 Me#ia Aescu"apius ?KUI ,et- eci"$ / S!0#en. + 2332 4. ,u%u Sa%u Kepera0atan Pe#iatri% A"ih (ahasa Jan Ta'(a$!ng. Ja%arta 1 EG W!ng D!nna . 2335. Pedoman Klinis Keperawatan Pediatrik.Sri Kurnianingsih +?#4 M!nica Ester +A"ih (ahasa4 e#isi & B Ja%arta 1 EG. http1CC%u'pu"anas%ep=nurses.("!gsp!t.c!'C2375C35Cas%ep=hisprung= 'ega%!"!n.ht'"
