Si f at s i f atKol i gat i fLar ut an Be b e r a pas i f a tpe n t i ngl a r ut a nb e r g a nt ungp ad ab an y akn y ap ar t i k e lz a tt e r l a r utd al a m i f at l ar ut andant i dakbe r g ant ungpadaj e ni spar t i ke lz att e r l ar ut .Si f at s i f ati nidi s e but s kol i gat i f( c o l l i g at i v epr o pe r t i e s)s e b a bs i f a t s i f a tt e r s e b utme me mi mi l i k is u mb mb e ry a ng s a ma ma ; d e ng a n ka t al a i n,s e muas i f a tt e r s e b utb e r g a nt ungp ad ab an y akn y ap ar t i k e lz a tt e r l a r ut y angada .Ya ngdi s e b uts e b ag ais i f a t s i f a tk o l i g at i fi a l a hpe nur una nt e ka na nua p,k ena i ka n t i t i kdi d i h,p e nur u na nt i t i kb e ku,d ant e ka na no s mo mo s i s . ( s umb er :Ra y mo mo ndCha ng .Ki mi ada s arko ns e p -ko ns e pi nt i . Edi s ike t i g a.j i l i d2ha l .1 2) PenurunanTekananUap I n d i k a t o r 4. 1 . 1Mel akukan per c obaanunt ukmenge t ahuipenurunant ekananuap. 3 . 1 . 1 . 1 Menul i s kan has i l pe ngama mat an pe nurunan t e kanan uap l ar ut an aki bat p e na mb mb aha nz a tt e r l a r u tme l a l uip e r c o b a an. 3. 1 . 1 . 2 Mendi s kus i kan has i lpengama mat an penur unan t ekanan uap l ar ut an aki bat p e na mb mb aha nz a tt e r l a r u tme l a l uip e r c o b a an.
A.Tuj uanPer cobaan Mengama mat iper bedaant ekananuappel ar utmur nidanl arut an
B.Al atdan Bahan Al at
Bahan
•
Duabuahge l as
•
•
Duabuaht ut upgel as
•
Ai r Gar am ( NaCl )
C.Pr ose durPer cobaan 1.Mas ukandanl ar ut kangar am kedal am gel asper t ama mayangber i s i100mL mLai r . 2.Mas ukkanai rs ebanyak100mL mLai rkedal am gel askedua. 3 .Tut upke d uag e l a sd e ng a nt ut upg e l a s .
4 .Ama t ik eduag e l a ss e l a ma ma1ha r i .
D.Hasi lPerc obaan No
Larut an
BanyaknyaUap
Vol umeAwal
Vol umeAkhi r
. 1
Larut angar am
2
Ai r
E.Anal i si sData Di s kus i kandengant ema mans ekel ompokkmudanj awabl ahper t anyaandibawahi ni ! 1.M . Manakahyangl ebi hbanyakuapnya, ge l asyangme mengandungl ar ut angar am at au gel asyanghanyame mengandungai r ? ? ? 2. Bag ai mana pengaruh z att e r l ar ut t e r h a d a p ua py a ngt e r b e nt uk ? 3. Apakah A
k e s i mpul a nda r ik e gi a t a ndia t a s ?
( Sumb e r : Da sSa l i r a wa t i ,M. Si ht t p: / / s t aff. uny . ac . i d/ s i t es / def aul t / fil es / PRAKTI KUMKI MI ASEDERHANABERBASI SLI NG KUNGAN. pdf )
I n d i k a t o r 3. 1 . 1 . 4Menyi mpul kan penurunant e kananuap
Per i s t i wa menguap mer upakana per i s t i wa l epas nya part i kel part i kel zat c ai r dari per mukaanc ai r annyadanmembent ukf as agasat auuap.Uapyangt er bent ukme mber i kan t e k ana n( g a y ay a ngb e k e r j ape rs a t ua nl ua sp e r muk aa n) .Pa das a a tp e ng ua p an,s e j uml a h p ar t i k e l p ar t i k e ld al a mc a i r a n me mi l i kie n e r g yki ne t i cy a ngc ukupunt uk me ni ng g al ka n p e r muka an.Pa r t i k e l p ar t i k e lbe r g e r a kd ar ic a i r a nk er u ang k o s o n g .Pa r t i k e l p ar t i k e l d a l a mr ua ngd ia t a sc a i r a ns e g e r ame mb e nt ukf a s au a p. Ji ka ke dal am pel ar utt er s ebutdi masukkan zatt er l ar uty ang s ukarmenguap hi ngga t e r b e nt ukl a r u t a n,ma kat e k a na ny a ngd i t i mb ul k ano l e hua pj e n uhp e l a r u td a r il a r u t a n di s ebutt ekanan uap j enuh l ar ut an P () .Adanya z at t er l ar ut y ang s ukar menguap ( no nv o l at i l e ) meny ebabkan j uml ah f r aksi par t i kel pe l ar ut di per mukaan ber kur ang, s ehi ngga menghambatpel ar utunt uk menguap dan meny eb abkan j uml ah par t i keluap pel ar utyang t er bent uk ber kur ang.Unt uk menj aga kes e t i mbangan,maka hanya s edi ki t pul a par t i keluap yang kembal imemas ukic ai r an.Hali nimeny ebabkan t ekanan uap l a r u t a nl e b i hk e c i ld i b and i ng ka nd e ng a nt e k ana n ua pl a r u t a nl e b i hk e c i ld i b and i ng ka n p nur unant e kananuap. d e ng a nt e k ana nua pp e l a r utmur n i n y a,a r t i n y at e r j a d i e Pe r ha t i k ang a mb a rb e r i k ut !
Sumbe ra-research.upi.edu/operator/upload/s_pkim_050137_bab_ii.pdf I n d i k a t o r 3. 1 . 1 . 3Menghi t ung p e nur una nt e k a na nua pb e r d a s a r k and at aha s i lp e r c o b a a n
Penur unan t ekanan uap t i dak ber gant ung darimac am zatt er l ar ut ,t e t apiber bandi ng l ur usd e n g ank o ns e n t r a s iz a tt e r l a r u t .Me n ur u tHuk um Ro u l t: o
Te k ananpar s i alpe l ar u tdar il a r ut an,P , dal aht e kananuappe l ar utmur ni ,P , i akl i kan 1 a 1 d f r aks imo lpe l ar utdal am l ar ut an,X1. P1=X1Po1 Da l a ml a r u t a ny a ngme n g and ungha n y as a t uz a tt e r l a r u t ,X1 =1 X2,di manaX2 a da l a h f r a ks imo lz a tt e r l a r ut .De ng ande mi ki a nda pa tdi t ul i s k an o
P1 =( 1X2) P1 o
o
P1P1 = ∆P=X2P1 Ji ka dal am kedua komponen mudah menguap ( Vol at i l e)( ar t i nyamemi l i kit ekanan uap y a ngda p atd i uk ur ) ,ma kat e k a na nua pl a r u t a na da l a hj uml a hd a r it e k a na np a r s i a ly a ng mas i ngmas i ngkompone n. o P A =X A P A o
PB =XBPB DenganPadanPBadal aht ekananpar s i all ar ut anunt ukkomponenAdanB; o P danPoB i al ah t ekanan uap z atmurni ;dan X dan XB i a l a hf r a ks imo ln y a ma s i ng A A
ma s i ng .Te k ana nt o t a ld i b e r i k ano l e hHuk um Da l t o nunt ukt e k a na nPa r s i a l PT =P A +P B
Fr aks imo ladal ah per bandi ngan bany aknya mo ls uat uz aty ang ada dal am c ampur an X.unt t e r s e b ut .Fr a ks imo lt i d akme mi l i kis a t ua nd and i no t a s i ka nd e ng a n ukmenent ukan f r a ks imo lz a tt e r l a r utda np e l a r utd apa td i r u mus k ans e b a ga ib e r i kut : X t =
n t nt + n p
n p X = p a t a u n p+ nt
Ke t e r a ng a n:Xt =f r a ks imo lz att e r l ar ut ,nt= jumlah mol zat terlarut, np = jumlah mol zat pelarut, Xp =f r aks imo lz a tp e l ar ut .
Be r i kutc o n t o hf r aks imo lz a tt e r l a r utda npe l a r ut :
+
+
9mo lai r
= 1mo lg l uko s a
= l ar ut ang l uko s a Xair
=0 , 9
Xglukosa=0, 1 Sumbe r :a-research.upi.edu Cont oh: Suat uc ai r anmur nime mpuny ait e kana n uap50mmHgpada25 oC.Hi t ungpenur unan t e k ana nua pl a r ut a nj i ka6mo lz a ti nid i c a mp urd e n ga n4mo ls u at us e n y a wano ne l e k t r o l i t ya ngt i dakmudahme nguap. Ja wab : Di k e t a hui :mo lz a tA=6mo l
PO 1=50mmHg
Mo lz atB=4mo l Di t anyakan:penur unant ekananuapl ar ut an( ∆P) X =molzatA/molzatA+molzatB A =6mol/6mol+4mol=0, 6 XB =1 -X A
=1 -0, 6=0 , 4 o ∆P=P X 1 B
=50mmHgx( 0, 4)=20mmHg I n d i k a t o r 3. 1 . 1 . 5Member icont oh penur unant ekananuapdal am kehi dupans ehari har i
Lautmat iadal ah c ont oh darit er j adi nya penurunan t e k ana nua pp e l a r uto l e hz a tt e r l a r uty a ngt i d akmud ah me ng ua p.Ai rb e r ka da rg a r a ms a ng att i ng g ii nit e r l e t a k d id a e r a hg ur un s a ng a tp a na sd a nk e r i ng ,s e r t at i d ak b e r hub ung a nd e ng a nl a utb e b a s ,s e h i ng g ak o ns e nt r a s i z a tt e r l a r ut ny as e ma ki nt i ng gi . Sumb e r :nur u l . k i mi a . upi . e d u
Pada s aat ber enang dil aut mat i ,ki t at i dak akan t e n g g e l a m k ar e n ak o ns e n t r a s iz a tt e r l a r u t n y as a n g a t t i ng g i .Ha li nit e nt us a j a ,da pa tdi ma nf a at ka ns e b a ga i s a r a nahi b ur a na t a ur e k r e a s ib a g ima nus i a .Pe n e r a pa n p r i ns i py a ngs a made n g anl a utma t id ap a tk i t at e muid i bebe r apa t empat wi s at a di I ndones i a yang ber upa ko l am apung c o nt o hnyako l am apung ya ng be r ada di TamanI mpi anJayaAnc o l .
Kenai kanTi t i kDi di h Indikator
4. 1 . 2Mel akukan pe r c o b a anunt ukme ng e t a huik e na i ka nt i t i kd i d i h dent i fikas i 4. 2. 1Mengi ant ar as i f atk ol i g at i fl ar ut anno ne l e kt r o l i td eng ans i f atk ol i g at i f l a r ut a ne l e kt r o l i ty a ngk o ns e n t r a s i n y as a mabe r d as a r ka nd at ape r c o b aa n. 4 . 2 . 2Membe dakan a nt a r as i f atko l i g at i fl ar ut a nno ne l e kt r o l i tde ng ans i f atko l i gat i f l a r ut a ne l e kt r o l i ty a ngk o ns e n t r a s i n y as a mabe r d as a r ka nd at ape r c o b aa n. 3. 1 . 2. 1Menul i s kan ha s i lp e ng a ma t a nk e na i k ant i t i kdi d i hl a r ut a na ki b atp e na mb aha n z a tt e r l a r utme l a l uipe r c o b aa n. 3. 1 . 2. 2Mendi s kus i kan ha s i lp e ng ama t a nk e na i ka nt i t i kdi di hl a r ut a na ki b at p e na mb aha nz a tt e r l a r u tme l a l uip e r c o b a an.
Pengaruhpart i kelzatt erl arutt erhadap t i t i kdi di hl arut an A.Tuj uan Me ng ama t ipe ng ar uhpa r t i ke lz a tt e r l a r utt e r h adapt i t i kdi di hl a r ut a n B.Al atdanBahan Al at
Bahan
•
Gel aski mi a100mL
Ai r
•
Ter mome t er
•
Gar am dapur( NaCl )
•
Sp at ul a
•
Gul a( g l uk o s a )
C.Car aKer j a 1. Mengisi gelas kimia 100 mL dengan air sampai setengah volum
2. Panaskan hingga mendidih/ catat suhunya 3. Ke dalam gelas kimia di atas masukan 10 gram gula, catat titik didihnya . !langi perco"aan di atas denga 3 gram garam dapur
D.Dat aPengamat an No
Suhupadakeadaanawal
Suhus et el ahper l akuan
. 1
Ti t i kdi di hai r=……….º C
Ti t i kdi di hai rs e t e l ahd i l ar ut ka n10 g r a mg ul a=. . . …….º C
2
Pengul anganper c obaan
Ti t i kdi di hai rs e t e l ahdi l ar ut kan3
Ti t i kdi d i ha i r=……….º C
gr am gar am =. . . …….º C
E.Anal i s i sDat a Pe r t a n y a an:
1. #agaimana pengaruh penam"ahan gula/garam terhadap titik didih air$
2. #andingkan titik didih air ketika dilarutkan gula, dan ketika dilarutkan garam%
3. Mengapa penam"ahan gula dilakukan dalam ¨ah yang le"ih "anyak$
( ModulKi mi a( Larut an2) ,Ti m Kons ul t anKi mi a,Depart emenPendi di kan Nasi onal ,2009)
I n d i k a t o r 3. 1 . 2. 5Member icont oh k e na i ka nt i t i kd i d i hda l a mk e hi dupa ns e h ar i ha r i 3. 1 . 2. 4Menyi mpul kan k e na i ka nt i t i kdi di hb e r da s ar ka nha s i lpe r c o ba an
Te k a na nua ps ua t uz a tc a i ra ka nme n i ng k atb i l as u hud i na i k ka ns a mp aiz a ti t ume n di d i h. Suat uz atc ai rdi kat akan mendi di h bi l at ekanan uapnyasamadengant ekanan udar adi a t a sc a i r a n( t e ka na nuda r al ua r ) .
Ji kakedal am c ai r anyangmendi di hdi t ambahkanz atyangs ukarmenguapmakat ekanan ua pl a r u t a ny a ngt e r b e nt uka ka nl e b i hr e n da hd a r it e k a na nua pp e l a r u tmur ni n y a .Ad an y a p a r t i k e lz a tt e r l a r u ta ka n me n g ur a ng if r a ks imo lp ar t i k e lp e l a r u ty a nga ka n me n g ua p s ehi ngga j uml ah part i kelpel ar utyang meni nggal kan c ai r an dengan yang kembal ike c a i r a nb e r kur a ng p ad as a a tt i t i kd i d i hp e l a r ut .Aki b at n y aa g arl a r ut a ni t u me nd i d i h di pe r l ukan t ambahan s uhu unt uk me ny amakan t e kanan uap l ar ut an de ngan t e kanan ud ar al ua r .De n g an d e mi k i a n,l a r u t a na ka n me n di d i hp a das uhu l e b i ht i ng g id ar is u hu di di hpe l a r utmur ni .Ge j a l ai niy angdi s e b uts e b ag a k i e nai kant i t i kdi di h. Sumbe ra-research.upi.edu/operator/upload/s_pkim_050137_bab_ii.pdf Gambar2 memper l i hat kan di agr am f as a dar iai rdan per ubahan yang t er j adidal am l a r u t a nb e r a i r .Ka r e napa d as uhub e r a papunt e k a na nua pl a r u t a nl e b i hr e n da hd a r i p a da t e k ana nua pp e l a r u tmur n i n y a ,k ur v aunt ukl a r u t a na ka nt e r l e t a kd ib a wa hk ur v aunt uk p e l a r utmur n i n ya .Aki b at n ya ,kur v al a r ut a n( g a r i sp ut us put us )me mo t o ngg ar i sh o r i z o nt a l yangber t anda P=1a t mp ad as u huy a ngl e b i ht i ng g id ar i p ad at i t i kd i d i hno r ma lp e l a r u t mur n i .Ha li nime nunj ukka nb ahwat i t i kdi d i hl a r ut a nl e b i ht i ng gi dar i padat i t i kdi di hai r .
Gambar 2 Diagram fasa yang mengilustrasikan kenaikan titik didih dan penurunan titik beku larutan berair. Kurva putus-putus adalah untuk larutan dan krva biasa untuk pelarut murni. Seperti yang dapat anda lihat, titik didih larutan lebih tinggi daripada titik didih air dan titik beku larutan lebih rendah daripada titik didih air
( s u mb e r : Ra y mo ndCha ng .Ki mi ada s a rko ns e p -k o ns e pi nt i . Ed i s ike t i g a.j i l i d2 ) I n d i k a t o r
3. 1 . 2. 3Menghi t ung ke na i ka nt i t i kdi di hb e r d as a r ka nd at aha s i lpe r c o b a an
Ke nai kant i t i kdi di h,∆Td,di de fis i ni ka ns e b ag ai ∆Td=Td-Tdo di manaTd a da l a ht i t i kdi di hl a r ut a nda n Tdo a da l a ht i t i kdi d i hpe l a r utmur n i .Ka r e na ∆Td ber bandi ng l urusdengan penur unan t ekanan uap,maka j uga ber bandi ng l urusdengan ko ns e nt r a s i( mo l a l i t a s )l a r ut a n.De ng anka t al a i n, ∆Td=Kd. m di manam ad al a h mo l a l i t a sl a r ut a nd an Kd adal ah ko ns t ant ake nai kant i t i kdi di hmo l al . SatuanKd i a l a hC/ m.
Kons t ant a Kenai kan Ti t i k Di di h Mol al dan Kons t ant a Penurunan Ti t i k Beku Mol alunt uk Bebe r apa Cai r an yang Umum
Pel arut
Ti t i kBe ku
Kb
Ti t i kDi di h
Nor mal(C) *
(C/ m)
Nor mal(C) *
(C/ m)
0
1 , 86
100
0, 52
5, 5
5, 12
80, 1
2, 53
117 , 3
1 , 99
78, 4
1 , 22
16, 6
3, 90
117 , 9
2, 93
6, 6
20, 0
80, 7
2, 79
o
Ai r Benz ena Et anol As am as et at Si kl oheks ana
o
o
Kd o
*Diukurpada1at m
Co nt o hs o a l : Hi t ung l a ht i t i kdi di hl a r ut a ng l uk os a0, 1m j i kake na i ka nt i t i kd i di hmo l a la i r0 , 5 12° C/ m! Ja wab : Di ke t ahui :m =0, 1m Di t any a :t i t i kd i di hl ar ut an
∆t b =kd. m
Kd=0 , 5 12° C/ m
=0 , 5 1 2° C/ m x0 , 1m =0 , 0 5 12° C t dl a r ut a n =t ba i r+∆t b =1 0 0° C+0 , 0 5 12° C=1 0 0 , 0 5 12° C ( s u mb e r : Ra y mo ndCha ng .Ki mi ada s a rko ns e p -k o ns e pi nt i . Ed i s ik e t i g a.j i l i d2 )
Da l a mi ndus t r i ,k ena i ka nt i t i kdi d i hs a ng at pe nt i ngdi pe l a j a r is ua t upr o s e sb ahan i ndus t r yp e r l udi k e t a hui
Penurunan Ti t i kBeku Dal am membuateskr i m di per l ukans uhudibawah0º C.Bagai manac ar amembuatt i t i k bekueskri mt urundibawah0º C? ( Sul i s t y ani ,UNY) .
I n d i k a t o r 4. 1 . 3
Mel akukan p e r c o b a a nunt ukme n g e t a huip e nur u na nt i t i kbe k u
4. 2. 1Mengi dent i fikas i ant ar as i f atko l i g at i fl ar ut anno ne l e kt r o l i tde ng ans i f at ko l i g at i fl a r ut ane l e kt r o l i ty angko ns e nt r a s i ny as amabe r d as a r k anda t ap e r c o b aan. 4 . 2 . 2Membe dakan ant ar as i f atk ol i g at i fl ar ut anno ne l e kt r o l i td eng ans i f atk ol i gat i f l a r ut a ne l e kt r o l i ty a ngk o ns e n t r a s i n y as a mabe r d as a r ka nd at ape r c o b aa n. 3 . 1 . 3 . 1 Menul i s kan has i l pengamat an penur unan t i t i k be ku l ar ut an aki bat p e na mb aha nz a tt e r l a r u tme l a l uip e r c o b a an 3. 1 . 3. 2 Mendi s kus i kan has i lpengamat an penur unan t i t i k beku l arut an aki bat p e na mb aha nz a tt e r l a r u tme l a l uip e r c o b a an
Pengaruhpart i kelzatt erl arutt erhadapt i t i kbekul arut an A.Tuj uan Me ng ama t ipe ng ar u hpa r t i k e lz a tt e r l a r utt e r ha da pt i t i kb e kul a r ut a n B.Al atdanBahan Al at
Bahan
•
Gel aski mi a250mL
Aquade s
•
Te r mo me t e r( 1 0° C–5 0° C)
•
Esb a t u
•
Sp at ul a
•
Gul a( g l uk os a )
•
Gar am dapur( NaCl )
C.Car aKer j a 1.Mas ukanbongkahanesyangt el ahdi hanc urkanmenj adibut i r ankedal am gel as ki mi a2 50mLhi ng g adi c a pa is e t e ng a hv o l umeg e l a st e r s e b ut . 2.Sel anj ut nyaukurs uhuest er s ebutdengant er mome t erhi nggas uhunyakons t an. 3 .Ked a l a mg e l a sk i mi ab e r i s ie st a d it a mb a hk an6g r a mg a r a m,c a t a ts u hul a r u t a n. 4.Ul angil angkahke r j adiat asdenagnme nambahkan12gr am gar am,10gr am gul a dan20gr am gul a. D.Dat aPengamat an
No
Suhupadakeadaanawal
Suhus et el ahper l akuan
. re s=………. º C 1 Ai
Ai re ss e t e l ahdi l ar ut kan6gr am gar am =. . . …….º C
2
Pengul anganper c obaan Ai re s=………. º C
Ai re ss e t e l ahdi l ar ut kan12gr am gar am =. . . …….º C
3
Pengul anganper c obaan Ai re s=………. º C
4
g ul a=. . . …….º C
Pengul anganper c obaan Ai re s=………. º C
Ai re ss e t e l ahdi l ar ut kan10gr am Ai re ss e t e l ahdi l ar ut kan20gr am g ul a=. . . …….º C
E.Anal i s i sDat a Pe r t a n y a an: 1.Bagai manapengaruhpenambahangul a/ gar am t er hadapt i t i kbekuai res ?
2 .Ba nd i ng ka np e r b e d a anp e r u b aha nt i t i kb e k ue sk e t i k ad i l a r u t k ang ul ada nk e t i ka d i l a r ut ka ng a r a m.Me ng a pab i s at e r j a dip e r b e d aa n?
3.Tent ukanhar ga
∆
Tbs ec ar at eo r i ,denganmenggunakanr umus
∆
Tb=m . Kb
d anba nd i ng k ande n g anha s i lp e r c o b a a n!
( ModulKi mi a( Larut an2) ,Ti m Kons ul t anKi mi a,Depart emenPendi di kan Nasi onal ,2009)
I n d i k a t o r 3. 1 . 3. 3Menghi t ung pe nur u na nt i t i kb e kub e r d a s a r ka nd at aha s i lp e r c o b a an mpul kan 3. 1 . 3. 4Menyi pe nur u na nt i t i kb e kub e r d a s a r ka nha s i lp e r c o b a an
Pe nur unant i t i kbe k u,∆Tb,di de fis i ni ka ns e b ag ai : o
∆Tb=Tb -Tb di manaTbo a da l a ht i t i kb e kup e l a r utmur n i ,d anTb a dal aht i t i kbe kul ar ut an.Se kal il ag i , ∆Tb be r b and i ngl ur u sde ng a nk o ns e nt r a s il a r ut a n: ∆Tb∞m ∆Tb=Kb. m di mana dal am pe r s amaa ni ni m a d al a hk o ns e n t r a s id a r iz a tt e r l a r u td a l a m s a t ua n mo l al i t as ,danKb i a l a hk o ns t a nt ape n ur una nt i t i kbe k umo l a l ,me mp un y a is a t ua nC/ m. ( Ra y mo ndCha ng .Ki mi ada s ark ons e p -ko ns e pi nt i . Edi s ike t i g a.j i l i d2ha l .1 5) Ti t i kbekuadal ahs uhupadaper pot ongangar i st ekanant e t appada1at m dengan kur va p e l e b ur a n.
'mpat titik potong dinyatakan dalam (am"ar 12)13, yaitu titik "eku dan titik didih pelarut murni serta untuk pelarut dari suatu larutan. *itik "eku dari pelarutan diturunkan, sedangkan titik didihnya ditingkatkan. +Petrucci.Kimia dasar prinsip dan terapan modern.edisi keempat &ilid 2. hal. -)0 Pen&elasan kualitati untuk enomena penurunan titik "eku ialah se"agi "erikut. Pem"ekuan meli"atkan transisi dari keadaan tidak teratur ke keadaan teratur. gar proses itu ter&adi, energi harus diam"il dari sistem. Karena larutan le"ih tidak teratur di"andingkan pelarut, maka le"ih "anyak energi yang harus diam"il darinya untuk menciptakan keteraturan di"andingkan dalam kasus pelarut murni. adi, larutan memiliki titik "eku le"ih rendah di"andingkan pelarut. Perhatikan "aha "ila laruta mem"eku, padatan yang memisah ialah kompenen palarutnya.
+4aymond 5hang. Kimia dasar konsep) konsep inti.'disi ketiga. &ilid2 hal. 16 I n d i k a t o r icont oh 3. 1 . 3. 5Member pe n ur u na nt i t i kb e k ud a l a mk e hi d up a ns e ha r i ha r i
Gej al apenur unan t i t i k beku j uga mempunyait er apan pr akt i s .Bar angkal imet odeyang pal i ng ber guna adal ah dal am halpenur unan t i t i k beku ai r .Zatant ibe ku ( bi as anya e t i l engl i kol ) yang di t ambahkan ke dal am s i s t em pendi ngi n mes i n mobi l , menc egah pe mbe kuan ai rr adi at o r pada mus i m di ngi n. Pe nggunaan CaCl2 at au NaCl unt uk me nur u nka nt i t i kl e l e he s ,j ug as e r i ngd i t e r a pka n,mi s a l n y aunt ukme n y i a pka nc a mp ur a n pendi ngi ndal am pembuateskri m.
Petrucci.Kimia dasar prinsip dan terapan modern.edisi keempat &ilid 2. h al. 2 ( Ant i bekuunt ukMencai r kanSal j u Fenomena penur unan t i t i k be ku l ar ut an bany ak d i g una ka nd a l a m k e hi d up an s e h ar i ha r i ,t e r ut a ma dinegar ayangmengal amiempatmusi m.Dinegar a y ang me ng al ami mus i m
di ng i n aka n mud ah
t er bent uk s al j u.Sal j u mer upakan mas al ah yang s er i us kar ena dapat mengganggu t r anspo r t as i , s e bab
s al j u
y ang
me nut up
j al an
aka n
me ngaki bat kan j al an s anga t l i c i n dan dapat me ny e babka n
ke ndar aan
t e r ge l i nc i r .
Unt uk
menc ai r kan s al j u di j al anan, maka di l akukan pe nab ur an NaClda n CaCl e nambaha n NaClda n 2.P CaCl ka n me n y e b ab ka nt i t i kb e ku ( t i t i kl e b ur )a i r 2a akant urundibawah0º C. MembuatCampuranPendi ngi n Pada pembuat an esput arc ai r an pendi ngi n di buat de ng an
me nc ampur ka n
g ar am
dapur de ng an
k e p i ng a ne sb a t ud al a ms e b ua hb e j a nab e r l a p i sk a y u. Pada pe nc ampur an i t u, es ba t u ak an me nc ai r s e dang kan s uhu c ampur an t ur un kar e na ada ny a t ambahan gar am dapur yang t i t i k be kunya l eb i h
r endah.Sement ar ai t u,c ampur an bahan pe mbuat es put ar di mas ukkan dal am bej ana l ai n yang t er buat dar i bahan s t ai nl e s s s t e e l . Be j ana i ni ke mudi an di mas ukkan ke dal am c ai r an pendi ngi n, s ambi lt er usmener us di aduk s ehi ngga c ampur anme mbe ku. Ant i bekupadaRadi at orMobi l Did ae r a hb e r i k l i m d i ng i n,k ed al a m a i r r a di a t o rb i a s any adi t a mb ahka ne t i l e ng l i k ol .Dida er a hb er i kl i m di ng i n,a i rr a di a t o rmuda h membeku.Ji ka keadaan i nidi bi ar kan,maka r a di a t o rk e nd ar a a na ka nc e p a tr u s a k .De n g an p e na mb aha ne t i l e ng l i k o lk eda l a ma i rr a di a t o r di harapkan t i t i k beku ai r dal am r adi at or menur un,denga n kat al ai n ai rt i dak mudah me mbe ku.
Ant i bekudal am TubuhHewan He wa nhe wa ny a ngt i ng g a ld id a e r a hb e r i k l i m d i ng i n,s e p e r t ib e r ua ngk ut ub ,me ma nf a a t k an pr i ns i ps i f atko l i g at i fl ar ut an pe nur unan t i t i k beku unt uk ber t ahan hi dup.Dar ah i kani kan l autmengandungzat zatant i bekuyangmempu menur unkan t i t i kbekuai rhi ngga0, 8oC yangdapatmenc egahpembent ukankri s t ales . He wanhewan l ai n yangt ubuhnyamengandung z atant i beku ant ar al ai ns er anggayang t ub uhn y ame n g a nd ungg l i s e r o ld and i me t i ls ul f o k s i d a ,a mp i b iy a ngme n g and ungg l uk o s a d ang l i s e r o ld ar a h,d anne ma t o d ay a ngme ng a nd ungg l i s e r o ld ant r i ha l o s e .
TekananOs mos i s
Pa da t a hun 1 7 48 ,Ab b e No l l e tt e l a hb e r ha s i lme mp e l a j a r is ua t up e r i s t i wa y a ng d i s e b uto s mo s i s .I ame ng a ma t i ,j i kal a r ut a na l k o ho ld an a i rd i p i s a h ka nd e ng a ns e l a put hewan,dan di t empat kan ke dal am ai rmurni ,ai rmener obo s me l a l uis e l a putma s ukk ed al a ml a r ut a na l k o ho l ,t e t a pia l k o ho l t i d akd ap a tme n e r o b o sma s u kk ed al a ma i r .Pe n e r o b o s a np e l a r u t me l al uis uat u membr an dan mas uk kedal am l ar ut an di s eb ut o s mo s i s . De ngan mas uknya ai r ke dal am l ar ut an al ko hol t ekanan dal am l ar ut an ber t ambah.Pembes ar an t ekanan akan me mp e r k e c i l n y al e b i hl a nj ut ,hi ng g a me n c a p a is ua t ut e k a na n y a ngt e p atme ng he nt i ka np e ne r o b o s a np e l a r uti t u. ( KI MI A I I ,Pener bi t Karuni ka Jakart a Uni ve r s i t as Ter buka 1986,Dr s .Har unHal i m,M. Sc ,dkk) Per nahkahkamus aki tdandi r awatdir umahs aki t ?Adakal anyase or angpas i endir umah s a ki tha r usd i b e r ic a i r a ni nf us . Se b e na r n yaa pa ka hc a i r a ni nf ust e r s e b ut ?La r ut a ny a ng di mas ukkan kedal am t ubuhpas i enmel al uipembul uh dar ahharus l ahmemi l i kit ekanan y a ngs a mad e ng a nt e k ana ns e l s e ld ar a h.Ap ab i l at e k ana nc a i r a ni nf usl e b i ht i ng g ima ka c a i r a ni nf usa ka nk e l ua rd ar is e ld ar a h.Pr i ns i pk e r j ai nf usi nip ad ad as a r n y aa da l a h t e k ana no s mo t i k.Te k ana nd is i nia da l a ht e k ana ny a ngha r usd i b e r i ka np ad as u at ul a r ut a n unt ukmenc eg ahmas uknyamol e kul mo l e kuls o l utmel al uimembr anyangs emi per mi abel d ar ip e l a r utmur n ik el a r ut a n.
Kimia 3 untuk SMA dan MA. Wening Sukmanawati, Departemen Pendidikan Nasional, ( 2009
I n d i k a t o r 4. 1 . 4 Mel akukan per c obaanunt ukmenget ahuit ekananos mos i s 4. 2. 1Mengi dent i fikas i ant ar as i f atko l i g at i fl ar ut anno ne l e kt r o l i tde ng ans i f at ko l i g at i fl a r ut ane l e kt r o l i ty angko ns e nt r a s i ny as amabe r d as a r k anda t ap e r c o b aan. 4 . 2 . 2Membe dakan ant ar as i f atk ol i g at i fl ar ut anno ne l e kt r o l i td eng ans i f atk ol i gat i f l a r ut a ne l e kt r o l i ty a ngk o ns e n t r a s i n y as a mabe r d as a r ka nd at ape r c o b aa n. 3. 1 . 4. 1Mengamat i t e k ana no s mo s i sl a r ut a na ki b atp e na mb aha nz a tt e r l a r utme l a l ui p e r c o b a a n 3. 1 . 4. 2Mendi s kus i kan ha s i lp e ng a ma t a nt e k ana no s mo s i sl a r ut a na ki b at p e na mb aha nz a tt e r l a r u tme l a l uip e r c o b a an
Per cobaanTekananOs mos i s A.Tuj uan Per c o baani nibe r t uj uan membe r i kan pemahaman ke padas i s waakan f e nomenao s mo s i s y angt e r j a didida l a m ke hi dupa ns e ha r i ha r i .
B.Al atdanBahan Al at
Bahan
•
3b ua hg e l a s
•
Ai r
•
Sebuahpi s au
•
Gar am
•
Ker t as
•
Gul a
•
Pe ns i la t a upe na
•
Sebuahkent ang
C.Car aKer j a 1.I s ima s i ng‐ma s i ngg e l a sd e ng a na i rs e t e n g ahp e nuhd a nl e t a ka nd ia t a sme j a .Bua t l abelunt uk mas i ng‐mas i ng gel as,mas i ng‐mas i ng ber bunyi" Ai r murni " ," Ai r g a r a m"d a n" Ai rg u l a . "Ma s u kk ank eda l a mg e l a sy a ngb e r l a b e l“ Ai rg a r a m”d e ng a n gar am dan aduk.Tambahkan gar am s edi ki tde mis edi ki ts ambi lt e t ap di aduk s ampait i dakadal agigar am yangbi s al arut .Lakukanhalyangs amaunt ukgel as be r l abe l“ Ai rg ul a”d e ng andi i s ig ul a. 2.I r i sba gi a nt e ng ah k e nt a ngt i p i s‐t i pi s( t e balki r a‐k i r a 5mm)s e b a ny a kt i g ai r i s . Se ma ki nt i p i ss e ma ki nb ai k.Ma s uk ka ns a t ui r i sk e nt a ngked al a ms e t i a pg e l a s . 3.Bi ar kans el amakurangl ebi h30meni t . 4 . Se t e l a h3 0me ni t ,Ke l ua r k a ni r i s a nk e nt a ngd ar ig e l a sb e r l a be l” Ai rmur n i ” ,“ Ai r g a r a m” ,d an” Ai rg ul a ”d ana ma t i .Ap ay a ngAnd al i ha t ?Di s k us i k and e ng a nt e ma n s e k e l o mp o kmud anc a t a tha s i l n y a !
D.Has i lPer cobaan
No
Bahan
Set el ah
. 1 .
I r i s a nk e nt a ng d al a m a i r 30me ni t mur ni
2.
I r i s an ke nt angdal am ai r 30me ni t
Perubahanyangt erj adi
g ul a 3.
I r i s anke nt angda l am ai r 30me ni t g a r a m
E.Anal i s i sDat a Pe r t any aan:
‐hari 1.Didal am ke hi dupan s e har i ,ke t i ka manus i a banyak menge l uar kan ker i ngat ( mi s a l n y aa t l e to l a hr a g a )s a ng a td i a nj ur k an unt uk mi nur a i r( g a r a m) .J e l a s k a n me nga pa ?
2.He wan ya ng bany ak be r ge r ak akan me ngo ns ums iai rl e bi h bany ak di bandi ngkan denganhe wanyangt i dakakt i f .Mengapa?
( Pe r c o ba anBi o fis i ka ,Uni v e r s i t a sBr a wi j a y a, ht t p: / / www. fis i ka. ub. ac . i d/ we b/ s i t e s / de f aul t / fil e s / l abbi o fis i ka/ Pe r c o baan %202%20Os mos i s . pdf )
I n d i k a t o r t ung 3. 1 . 4. 3Menghi t e k ana no s mo s i sb e r d as a r ka nd at aha s i lp e r c o b a an mpul kan 3. 1 . 4. 4Menyi t e k ana no s mo s i sb e r d as a r ka nha s i lp e r c o b a an
*ekanan osmotik termasuk dalam siat)siat koligati karena "esarnya hanya tergantung pada jumlah partikel zat terlarut per satuan volume larutan. *ekanan osmotik tidak tergantung pada &enis 7at terlarut. Persamaan yang ditulis di "aah ini +dikenal se"agai persamaan van8t 9o cocok digunakan untuk menghitung tekanan osmotik dari larutan encer. *ekanan di lam"angkan dengan
π
, 4 adalah tetapan gas +0,0:2 L atm/mol. K; dan * dalam suhu kelvin. *anda n
mengatakan mol 7at terlarut dan < adalah volume +dalam liter larutan; sehingga nis"ah n/< adalah molaritas larutan +M. π =
( ) n V
4* = M . 4*
+Petrucci.Kimia dasar prinsip dan terapan modern.edisi keempat &ilid 2. hal. 3 Gerakan bersih molekul pelarut melewati membran semipermeabel dari pelarut murni atau dari larutan encer ke larutan yang lebih pekat disebut osmosis. !ekanan "smosis +osmotic pressure +> suatu larutan adalah tekanan yang diperlukan untuk menghentikan osmosis. +4aymond 5hang. Kimia dasar konsep) konsep inti.'disi ketiga. &ilid2 hal. 1)1
I n d i k a t o r 3. 1 . 4. 5Member icont oh t e k a na no s mo s i sd a l a mk e hi d up ans e ha r i ha r i
Fenomenat ekanan os mo t i kdapatki t aamat idal am banyakc ont ohyangmenar i k.Unt uk me mp e l a j a r ik ad ars e ld ar a h me r a h,y a ng t e r l i nd ung id a r il i ng kung a ne k s t e r na lo l e h membr ans emi per meabel ,boi ki mi awanmenggunakans uat ut ekni kyangdi s ebuthemi l i s i s . Seldarahmer ah di l e t akan dal am l ar ut an hi pot omi k.Kar enal ar ut an hi pot omi k kur ang p e ka td i b andi ng ka nl a r ut a ndida l a ms e l ,a i rb e r g e r a kk eda l a ms e l ,s e p e r t idi pe r l i ha t k an pad ag amba r 13 . 10 ( b) . Se l akan me nge mbung dan akhi r ny a pe c ah, me mbe ba s kan he mo g l o b i nda nmo l e k ull a i n.
Pe n g a we t a ns e l a id a nj e l iy a ngdi l a kuk and ir uma hme r up ak anc o n t o hl a i nd ar ip e ne r a pa n t ekanan os mo t i k.Gul adal am j uml ah yangbanyak t er nyat apent i ngdal am dal am pr os es pe nga we t an kar e na gul a me mba nt u me mbunuh ba kt e r iy ang bi s a me nga ki ba t kan b o t ul i s me .Se p e r t iy a ngdi t unj uka n pa daGa mb ar1 3. 1 0( c ) ,b i l as e lb akt e r ib e r a dad al a m l a r ut ang ul ahi pe r t o ni k( ko ns e nt r a s it i ng gi ) ,a i ri nt r a s e lc e nde r ungunt ukb er g e r a kke l ua r da r is e lb akt e r ikel a r ut a ny angl e bi hpe ka tl e wa to s mo s i s .Pr o s e si ni ,y angdi s e b ut kr e nas i ( c r e nat i o n) ,me n y e b a b ka ns e lme n g e r u td a na khi r n y at i d a kb e r f ung s il a g i ,k e a s a ma na l a mi buahbuahanj ugamenghambatper t umbuhanbakt er i . Tekanan os mo t kj ugame r upakan mekani s meut amadal am penga ngkut anai rk ebagi an at aspadat umbuhan.Kar enadaunt er usmener uskehi l anganai rkeuadara,dal am pr os es r a ns p i r a s i ,k yang di s ebutt o ns e nt r a s iz a tt e r l a r u tda l a m c a i r a nd aun me n i ng k at .Ai r
d i d o r o n gk ea t a sl e wa tb a t a ng ,c a ba ng ,d anr a nt i ng r a nt i ngp o ho n go l e ht e k ana no s mo t i k. Di per l ukan t ekanan s ebe s ar1015at m unt uk mengangkutai rkedaun dipuc uk pohon r e dwoo ddiCa l i f o r ni a ,y angt i ng gi ny ame nc a pa is e k i t a r1 20m.
+4aymond 5hang. Kimia dasar konsep) konsep inti.'disi ketiga. &ilid2 hal. 1: Da l a m s i s t e m a na l i s i s ,d i k e na ll arut an hi per t oni ky ai t ul ar ut an ya ng me mpunya i k o ns e n t r a s it e r l a r ut t i ng g i ,l arut an i sot oni ky ai t u dua l ar ut an y ang me mpuny ai k o ns e nt r a s it e r l a r u ts a ma ,d a nl arut an hi pot oni ky a i t ul a r u t a nd e ng a nk o ns e nt r a s i t e r l a r utr e nd ah.Ai rk e l a pame r u pa ka nc o nt o hl a r ut a ni s o t o ni ka l a mi . Sec ar ai l mi ah,ai rkel apamudamempunyaikompos i s imi ner aldan gul ayangs empur na s e hi ng g g ame mi l i kik e s e t i mb ang a ne l e k t r o l i ty a ngn y ar i ss e mp ur n as e t a r ade ng a nc a i r a n t ubuhmanus i a. Pr o s e so s mo s i sj ug at e r j a dip a d as e lhi d up d ia l a m.Co n t o hb i nt a ng l a utd an k e p i t i ng me mi l i kic a i r a ns e ly angb e r s i f a ti s o t o ni kde ng anl i ng kung anny a.J i kac a i r a ns e lb er s i f a t hi p o t o n i kma kas e lt e r s e b uta k an me n da p at k an b a ny a ka i r .Te t a pij i k as e lb e r a dap a da l a r u t a nhi p e r t o ni kma kas e la ka nk e hi l a ng a nb an y akmo l e k ula i r .
( Kimia 3 untuk SMA dan MA. Wening Sukmanawati, Departemen Pendidikan Nasional,
2009 Mengont r olBent ukSel Lar ut anl ar ut an yang mempunyait ekanan os mos i s yang s ama di s ebuti s o t oni k.Yang mempunyai t ekanan os mos i sl ebi hr endah dari pada l ar ut an l ai n di s ebut hi pot oni k. Se d a ng k an y a ngme mp un y a it e k a na no s mo s i sl e b i ht i ng g id a r i p a dal a r u t a nl a i nd i s e b ut hi pe r t o ni k. Cont oh l ar ut an i s o t oni k adal ah c ai r an i nf usyang di masukkan kedal am darah.Cai r an i nf usha r usi s o t o ni kd e ng an c a i r a ni nt r a s e la ga rt i d ak t e r j a dio s mo s i s ,b ai kk ed al a m a t a up unk el ua rs e ld ar a h.De ng a nd e mi ki a n,s e l s e ld ar a ht i d akme ng a l a mik e r u s a ka n.
Mes i nCuciDar ah Pa s i e np e nd e r i t ag a g a lg i nj a lh ar u sme n j a l a nit e r a pic uc id a r a h.Te r a pime n g g una ka n me t o d ed i a l i s i s ,y a i t u p r o s e sp e r p i nd aha n mo l e k ul k e c i l k e c i ls e p e r t i ur e a me l a l ui membr an s e mi per me abe ldan mas uk kec ai r an l ai n,ke mudi an di buang.Me mbr an t ak d ap atd i t e mb uso l e hmo l e k ulb e s a rs e p e r t ip r o t e i ns e hi ng g aa ka nt e t a pb e r a d ad id al a m d ar a h.
Pengawet anMakanan Sebe l um t e kni k pe ndi ngi nan unt uk me nga we t kan makanan di t e mukan,ga r am dapur di gunaka n unt uk me nga we t kan maka nan.Gar am dap atme mbunuh mi kr o bapen y e ba b makananbus ukyangbe r adadipe r mukaanmakanan.
Membas miLi nt ah
Gar am dapurdapatme mbas mihewanl unak,s epe r t il i nt ah.Hali nikar enagar am yang di t abur kan padape r mukaan t ubuh l i nt ah mampu me nye r apai ry ang adadal am t ubuh s e h i ng g al i nt a ha ka nk e k ur a ng a na i rd a l a mt ub uhn y a .
PenyerapanAi rol ehAkarTanaman Tanamanmembut uhkanai rdaridal am t anah.Ai rt er s ebutdi s er apol eht anamanmel al ui a ka r .Ta na ma nme ng a nd ungz a t z a tt e r l a r uts e hi ng g ak o ns e nt r a s i n y al e b i ht i ng g id ar i p ad a a i rd is e k i t a rt a na ma ns e hi ng g aai rd al a mt a na hd ap atd i s e r a po l e ht a na ma n.
Des al i nasiAi rLautMel al uiOsmosi sBal i k Os mo s i sb al i kt e r j a dij i kake pa dal a r ut a nd i b e r i ka nt e ka na ny a ngl e b i hb e s a rda r it e ka na n os mo t i knya.Di gunakanunt ukmembuatai rmur nidariai rl aut .Denganmember it ekanan
p ad ap e r muka ana i rl a uty a ngl e b i hb e s a rd ar i p ad at e k ana no s mo t i k ny a ,a i rd i p aks aunt uk mer embesdariai rasi n kedal am ai rmurnimel al uis el aputy angper meabelunt uk ai r t e t a pit i d ak unt uk i o ni o nd al a m a i rl a ut .Ta np at e k ana ny a ngc ukup b e s a r ,a i rs e c a r a s p o nt a na ka nme r e mb e sd a r ia i rmur nik ed a l a ma i ra s i n. Penggunaan l ai n darios mos i sbal i kyai t u unt ukmemi s ahkan zat zatber ac un dal am ai r l i mb ahs e b e l um d i l e p ask el i ng kung a nb e b as .
ht t p: / / www. s l i de s har e . ne t / t y aako t o r i / apl i kas i s i f at ko l i g at i f dal amke hi dupans e har i har i
I n d i k a t o r 3. 2. 1Mengurai kan y a ngme mb edaka na nt a r as i f a tko l i g at i fl a r ut a nno ne l e kt r o l i t de ng ans i f atko l i g at i fl ar ut a ne l e kt r o l i t 3 . 2 . 2 Menyi mpul kan p e r b e da an a nt a r as i f a tk o l i g a t i fl a r ut a n no ne l e kt r o l i tde ng an s i f atko l i g at i fl ar ut a ne l e kt r o l i t
Si f atKol i gat i fLarut an La r ut a ne l e kt r o l i ta da l a hl a r ut a ny a ngd apa tme ng ha nt a r k an a r usl i s t i k.Si f a tko l i g at i f l ar ut a ne l e kt o l i tbe r be dadar is i f atko l i g at i fl ar ut a nno ne l e kt r o l i t . ( s u mb e r :mo d ulka pi t as e l e k t aki mi ab ag .1 .End angW La ks o no .s t a ff. un y . a c . i d ) La r ut a ne l e k t r o l i tt e r ur a ime nj a dii o ni o nd al a m l a r ut a nd e ng a nd e mi ki a ns a t us a t ua n s e n y a wa e l e k t r o l i tt e r p i s a h me n j a didua a t a ul e b i hp ar t i k e lbi l ad i l a r ut ka n.Se p e r t i d i k e t a huib ahway a ngme ne nt uka ns i f a tk o l i g a t i fl a r ut a na da l a hb an y akn y ap ar t i k e lz a t t e r l a r u t ,o l e h ka r e n ai t us i f a tk o l i g a t i f0 , 1m l a r ut a n Na Cla ka nd ua ka l il e b i hb e s a r d i b a nd i ng ka n0 , 1m l a r u t a n no ne l e k t r o l i t ,s e p e r t is u kr o s a ,Ka r e na t i a ps a t ua n Na Cl t e r ur a ime n j a did uai o n ,Na+ da nCl .Samahal nya,0, 1m l ar ut an CaCl aka nt i g aka l i 2
l e b i hb e s a rd i b and i ng ka n0 , 1m l a r ut a ns u kr o s a . ( s u mb e r : Ra y mo ndCha ng .Ki mi ada s a rko ns e p -k o ns e pi nt i . Ed i s ike t i g a.j i l i d2 )
Van’ tHo fft el ah mengamat ipenyi mpangan i nidan menj el as kan per bedaan i nidengan f akt o ria tHoff.Fa menggunakan kor eks iyang di kenals ebag ai t a uf a kt o rVan’ kt o ri ni mer upakan per bandi ngan j uml ah par t i kels es ungguhnyadal am l ar ut an dengan j uml ah par t i ke l s e be l um
i o ni s as i ,
y ang
dapat di t ul i s kan
dal am r umus:
La r ut a ne l e kt r o l i ty a ngme ng al a mii o ni s a s is e mpur n a(de r a j a di o ni s a s i=1 )ma kani l a ii mendekat ij uml ah par t i keli onyang di urai kan.Dengan mengukuri ,maka pengukuran s i f a tk o l i g at i fl a r ut a ne l e kt r o l i tda pa td i t e nt uka nde ng anhub ung anb er i kut:
Na mununt ukl a r ut a ne l e kt r o l i tl e ma hni l a iit e r g ant ungd ar id e r a j a di o ni s a s i n ya .Se b ag ai c o n t o hunt ukl a r u t a ne l e k t r o l i tAB d e ng a nd e r a j a di o n i s a s ia,d al a mk e a da a ns e i mb a ng a ka nd i p e r o l e h:
Cont oh: Hi t ungt i t i kbekul ar ut anNaOH yangdi buatdar i8gr am NaOH dan100gr am ai r .K b ai r= 0 , 5 2da nkf=1 , 86MrNaOH =40 Ja wab :
Mo l al i t asz a tt e r l ar ut=( 8/ 40)x1000/ 100=2m Na OH t e r ma s ukl a r ut a ne l e k t r o l i tkua t ,ma kae l e k t r o l i tkua tma kaa=1 NaOH ( aq)→
+
Na( aq)
+ +
-
OH ( aq) -
Da l a ml a r u t a na dapa r t i k e lNa da nOH ,s e hi ng gai=2 / 1=2 Se hi ng g ai=2 ∆t .mB .i f=k f =1 , 86.2. 2=7 , 44oC Ti t i kb e kul a r ut a n=0oC–7 , 4 4oC=7 , 4 4oC ( s u mb e r :mo d ulka pi t as e l e k t aki mi ab ag .1 .End angW La ks o no .s t a ff. un y . a c . i d )
SoalEval uasi 1.Manakahyangl eb i hbanyakuapnya,ge l asyangmengandungl ar ut angar am at auge l as y a ngh an y ame n g a nd unga i r ?J e l a s k a nb e s e r t aa l a s a nn y a ! 2.Tekananuapj e nuh ai rp ada30oC adal ah3, 18mmHgdanf r aks imolz atY dal am ai r a da l a h0 , 5 6 .Pa d as uhu3 0oC,b e r a pat e k a na nua pj e n uhl a r u t a nn y a ?
3. #agaimana pengaruh penam"ahan gula atau garam terhadap titik didih air$J e l a s ka nb e s e r t a a l a s a nn y a! 4 . Dia nt a r ak e l i mal a r u t a nb e r i kuti ni:KAl ( SO 4) , 03M,NaCl0, 02M,C6H12 O60 , 03M, 20 Mg( NO3) 2 0, 02 M,Al 2( SO4) 3 0, 01 M manakah ya ng mempunyait i t i k di di h pal i ng r e nd ah?J e l a s k anb e s e r t aal a s a nn y a! 5.Ai rl autme ngandungs e ki t ar0 , 5M NaCl .Be r apakaht e kanan mi ni mum ya nghar us d i t e r a pka np ad a2 5c e l c i usu nt ukme nur u nka na i rl a utd e ng a nt e k ni ko s mo s i sb a l i k?
Da f t a rPus t a ka Sul i s t i y ani .Po we r po i ntl ar ut andans i f atko l i g at i f ny a.UNY;Yo gy akar t a. ht t p: / / s t a ff. uny . ac . i d di akse spada12No ve mber2015
Pe r c o b aa nBi o fis i ka ,Uni v e r s i t a sBr a wi j a y a, ht t p: / / www. fis i ka. ub. ac . i d/ we b/ s i t e s / de f aul t / fil e s / l abbi o fis i ka/ Pe r c o baan %202%20Os mos i s . pdf di aks espada12Nov ember2015 Dr s .Har un Hal i m,M. Sc ,dkk.1986.KI MI AI I .Jakart a;Pener bi tKar uni ka Jakart a Uni v e r s i t a sTe r b uka