MASUSING BANGHAY – ARALIN SA ARALING PANLIPUNAN IKA-8 BAITANG I.
Layunin: Sa pagtatapos ng araling ito, ang 85% ng mga mag-aaral ay inaasahang
maipapamalas ang mga sumusunod nang may 90% na pagkatuto: 1. Nasa Nasasa sabi bi ang pagkak pagkakaib aiba a ng mga pamumuh pamumuhay ay ng mga unang unang tao sa ibatibatibang panahon. 2. Nakaga Nakagaga gaa a ng isang isang malikhaing malikhaing gaain gaain kung ano ang pagkak pagkakaiba aiba-iba -iba ng pamumuhay ng mga unang tao. !. Naka Nakaha haha hana nap p ng kaga kagand ndah ahan an sa pagpag-al alam am ng mga mga pamu pamumu muha hay y noon noong g
II.
unang panahon. Paksang Ar Aralin A. Paksa: "#amumuhay ng mga unang tao sa daigdig$ 'S(-)*-+ #anahon hon ng pamum pamumuh uhay ay ng mga sina sinauna unang ng tao #anah #anahon ong g B. Kns Kns!" !"# #:: #ana
$. &. (.
*.
#alolitiko, #anahong Nolitiko, at #anahon ng tal In#!grasyn In#!grasyn Sa I%a I%a Pang Pang Asigna#ura Asigna#ura: &ntropolohiya Pag" Pag"a" a"a' a'al alaga aga: pakiki-angkop sa kapaligiran, malikhain, mapamaraan Kaga Kaga)i )i#a #an n: -hitboard markr -maliliit na sanga -plasti/ -mga dahon -bato Sang Sanggu guni nian an:: Bk R!+!r!n,!: abils, a. olors S. and Santiago, &urora . 2003. “Kasayasayan ng Daigdig” . 4 #rss, )n/. ungsod u6on.
III.
Pa)a)araan
Gaain ng Gur A. Pang-ar Pang-araa-ara ara na Gaai Gaain n
#analangin
Gaain ng Mag-aaral
#inangunahan
agsitayo ang lahat para sa
studyant
panalangin.
panalangin
agandang 7maga klas.
sa
ng ara
nakatalagang na
iyon
ang
agandang 7maga din po guro. 1
aaari na kayong umupo. #agtatala ng liban sa klas Sinu Si nu-- si sino no an ang g lu lumi miba ban n sa klas Sala Sa lama matt at ku kump mpl lto to an ang g
ala po.
lahat. ago natin simulan ang lahat, pulutin ang mga kalat na nasa ilalim, tapat, likod at gilid ng inyong upuan. 'uag ilagay sa Nag Nagpu pulo lott ng mga mga kala kalatt at umay umayos os ng bag ng kaklas kundi itago niyo sa mga upo. bag niyo. B. Bali Balik k Ara Arall (aha (ahapo pon n ay tina tinala laka kay y nati natin n ang ang tungk tungkol ol sa mga sinauna sinaunang ng tao at ay tatlong paninialang pinagmulan ang ang mga paninialang pinagmulan tao.
7na,
ang
paniniala
mula
sa
nila. )lahad mo nga sa klas ang mitolohiya tulad ng &lamat ni alakas at iyong natatandaan sa araling iyon. ;umaag ng isang mag-aaral
aganda.
)kalaa
naman
ay
ang
panini paninialan alang g panrli panrlihiy hiyon on kung kung saan saan si &dan at
ang huli ay ang panini niala mul mula sa
agaling. (aragdagan ;umaag muli ng isa pang mag-
siy iynsya na kung saan ang tao ay nagmula sa unggoy.
aaral
=po
ahusay. ron pa ba ;umaag mula sa mga nakataas &yon sa toryang toryang Ebolus Ebolusyon yon ng Tao ni ang kamay
harls arin, ang tao da ay nagmula sa iisang ninuno na dumami at naging iba>t ibang sp/i na ang tanging matibay at mala malaka kas s
ang ang
siy siyang ang
magmag- ?ol ?ol? ? sa
pamamagitan ng "natural sl/tion$ 2
idagdag klas ga katanungan o nais
linain
sa
araling
ating
tinalakay tinalakay (ung ala na ay tutungo
ron pa po.
na tay tayo sa gaa gaain in nati natin n ngay ngayon on bago natin pormal na buksan ang susunod na aralin.
&yon sa mga ksprto, ksprto, ang tao da ay nagm nagmul ula a sa sina sinaun unan ang g mga mga sp/ sp/i i ng &ps.
)to
ay
"&us "&ustr trol ola apth pthi/ i/us us$$
ang at
sp/i
sp/ sp/i i
ng
ng mga mga
"'om "'omo$ o$ kung kung saan saan kabi kabila lang ng ang ang Homo Habilis, Homo Erectus, at Homo Sapiens .
ala na po.
$. Paggany Pagganyak akM#i M#i%asy %asyn n Ngay Ngayon, on, bago bago natin natin simula simulan n ang ang
atin ting
talaka lakay yan
mron ron
ako akong
inihandang aktibiti na maaari niyong malama malaman n kung kung tungk tungkol ol saan saan ang ang
=po titsr.
ating ating aralin aralin ngay ngayon ong g ara ara na ito. ito. 'anda na ba kayo klas 'ahatiin
ko
kayo
sa
tatlong
pangkat. Ngayon magbilang na tayo ng
isa
pagkatapos
hanggang ay
igrupo
tatlo na
at ang
agbibilang 1,2,!
inyong mga sarili. Ngayong naka grupo na kayo, 3
bibigyan ko ang baat grupo ng isang plasti/ bag na nag lalaman ng iba>t ibang bagay na gagamitin nyo upang makagaa ng isang bahay
#d po ba kaming gumamit ng ibang
sa loob lamang ng 3 minuto.
bagay bukod sa laman ng plasti/
'indi
pd.
7ulitin
ko
ang
gagamitin nyo lamang sa paggaa ng iny inyong ong baha bahay y ay yun yun lama lamang ng nasa plasti/ na ibibigay ko. alina na ba klas =po@ &t sinumulan na nilang buuin ang Nakatapos na ba ang lahat amili
kanilang bahay
ng isang rprsntati? para ipali ipalian anag ag ang ang iyon iyong g naga nagaa ang ng bahay
at
ilahad
ang
mga
kagamitang kagamitang inyong nagamit. auna na ang ang unang grupo.
)to po ang aming munting bahay nagtulong tulo tulong ng kami kaming ng laha lahatt sa pagg pagga aa a nito nito,, nagpla nagplano no po muna muna kami kami pagk pagkata atapo pos s ay gina gina a na nami namin n hang hangga gang ng sa huli huli ay nilagya nilagyan n naman naman namin namin ng disny disnyo. o. &ng &ng ginamit namin ay mga bato, sanga ng mga
aga agali ling ng
unan unang g
pang pangka kat. t.
Sumun umunod od
halaman at ang mga dahon nito.
naman na groupo.
ahu ahusa say y grou group p 2. Ngay Ngayon on ang ang huli huling ng
)to naman yung nagaa naming bahay na
pangkat. )pakita sa buong
mula sa mga makikinis na bato, /lay at
klas ang inyong nagaang bahay.
ilang matitigas na papl.
'alo 'alos s laha lahatt ng mat matry ryal als s ay amin aming g nag nagamit amit
at
napa napagg-is isip ipan an
din din
nami naming ng 4
maayos kung paano namin ito gagamitin. (ung titingnan ang mga nagamit namin ay maliliit na paid, mga sanga, tali o pisi, agaling agaling ikatlon ikatlong g pangkat. pangkat. &yan, yan, nakita nakita
sti/k, at mga hibla-hibla. ahil na rin sa
nyo na mayroong iba>t ibang bahay ang
mga matryals na ito ay naging matibay
mga nagaa gamit ang mga matryals
ang aming bahay.
na aking binigay sa baat grupo. Natua ako ako sa mga mga naga nagaa a nyo, nyo, naga nagami mitt nyo nyo nang nang maay maayos os ang ang mga mga mat matry ryal als s na
;uang tuang pinapalakpakan ang mga sarili
ibinigay ko sa inyo. ahil dyan palakpakan nyo ang inyong mga sarili. &. Paglun Paglunsa/ sa/ ng Aralin ralin Ngay Ngayon on naman naman matut matutun unan an natin natin ang isang bagong aralin. Sa aralin nati nating ng ito, ito, matu matutu tuko koy y nati natin n ang ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga unang tao sa iba>t ibang panahon. 'anda na ba kayo sa bagong aralin
=po, kami>y handa na. 7mupo ng maayos
natin ngayon Sa ginaang aktibiti, itala niyo nga sa pisa isara ang mga mga gin ginamit mit na Nagtala sa pisara ng mga ginamit nilang matry matryal als s sa pagga paggaa a ninyo ninyo ng kagamitan sa paggaa ng bahay bahay. ;u ;uma maag
ng
ilan ilang g
magmag-aa aara rall
upang magsulat sa pisara
-bato -sanga ng mga halaman -dahon - makikinis na bato -/lay
&nong mapapansin mapapansin nyo sa mga nakatalang matryals sa pisara ;umaag ng isang mag-aaral
-ilang matitigas na papl - maliliit na paid -tali o pisi
;ama ba ang kanyang sagot klas -sti/k ;ama. ahat ng mga bagay na iyan 5
ay makukuha natin sa ating paligid.
-mga hibla-hibla
Sa ting tingin in nyo, nyo, kung kung nabu nabubu buha hay y kayo kayo noon noong g sinaun sinaunan ang g panah panahon, on, maga magaga gami mitt niy niyo rin rin ba ang ang mga mga matryals na iyan akit #aan #aano o kung kung iyan iyan lang lang ang mga mga
ah ahat ng mga mga naka nakata tala la ay mada madali ling ng makita at makuha sa ating paligid.
gamit gamit na mayroo mayroon n kayo kayo alan alang g mga mga gadg gadgt ts s na may mayroon roon kay kayo =po ngayon. abubuhay kaya kayo akit oo akit hindi ;umaag ng isang mag-aaral Salamat. akit naman oo
=po. ahil ang mga matryals na iyan ay
;umaag muli
mayroon na noong unang panahon.
Salamat sa inyong mga opinyon. (ung (ung naka nakaga ga a kay kayo ng baha bahay y mula sa mga matryals na binigay
=po. 'indi po
lang sa inyo, ganun din ang mga sina sinaun unan ang g tao. tao. Aina Ainami mitt nila nila ang ang mga mga
mak makikit ikita a
nila ila
sa
kan kanila ilang
paligid na posibl nilang magamit. &ng pamumuhay pamumuhay ng sinanunag sinanunag tao
'indi po kami mabubuhay kasi po ala kaming gadgts na kailangan namin.
ay nahah nahahat atii sa tatlon tatlong g panah panahon. on. agbigay ng isa. ;umaag ng mag-aaral agaling. &no pa ;umaag muli ng isa pang magaaral. ahusay. &t &t ang huli ;umaag ng isa pang mag-aaral agaling. #anahong #alolitiko ang
=po, =po, mabubuh mabubuhay ay po dahil dahil noong noong unang unang panaho panahon n hindi hindi naman naman po kinaka kinakaila ilang ngan an ang ang mga mga gadg adgts ts para ara mabu mabuha hay y sila sila halimbaa na lang ang pagkuha nila ng pagkain, manghuhuli sila ng hayop gamit
unang unang pana panaho hon. n. &nong nong mayroo mayroon n ang sibat upang may makain sila. noong panahon ng #alolitko ;umaag ng isang studyant. 6
;ama ;ama ba siya klas agaling. (aragdagan ;umaag ng isang mag-aaral.
;ama. &nong uri ng kagamitan ang mron sila ;umaag ng isang mag-aaral agaling.
ron
magagaspang
silang
na
mga
kagamitan.
#aan #aano o nama naman n sila sila kumu kumuku kuha ha ng kanilang pagkain ;umaag ng mag-aaral ;ama.
Sama-sama
pagha aghah hanap
nila ila
ng
#anahong #alolitiko sila
sa
kanilang lang
maka makaka kain in.. Nana Nanana nati tili li ba sila sila sa
#anahong Nolitko
iisang lugar akit ;umaag ng isang studyant
#anahon ng tal
Noong unang panahon, mga 2.5 milyong agaling. ;inataag din silang mga taon na ang nakakaraan, dito nagsimula nomad nomadiko iko dahi dahill sila sila ay lagala lagalag g o ang
#&N&'=NA
#&<=);(=.
hindi sila nananatili sa kanilang mga ;inataag din itong "#anahon ng umang lugar.
(anina
sinabi
niyo iyo
na ato$ =ld Ston &g.
magagaspang na bato ang gamit ng mga sinaun sinaunan ang g tao ng panaho panahong ng =po ito, tama ba klas Saan naman kaya
nila
ito
ginagamit ;umaag ng isang mag-aaral.
&ng panahong panahong palolitko palolitko ay nagmula sa salitang
Ariygo
na
“Paleos”
na
nangan nanganga gahu hulug lugan ang g matan matanda da o luma, luma, at ;ama. ma.
#ara ara
may may
mag magamit amit sila ila nangang ngah ahulu ulugan gang g bato. bato. )to “lithos” na nanga 7
bilang bilang sand sandata ata,, gina ginamit mit nila nila ang ang
ang
pinakamahabang
magagaspang na bato. ito din sa
kasaysayan ng sangkatauhan.
yugto
sa
panaho panahong ng ito natu natukla klasa san n ng mga sinaunang tao ang apoy. &no naman ang sumunod sumunod
agagaspang na bato ang kagamitan ng na mga tao sa panahon ito.
panahon ;umaag ng isang mag-aaral. ;ama. #aano naman kaya namumuhay ang sinaunang tao sa panahong ito ;umaag ng isang studyant.
#ulo-pulotong #ulo-pulotong sila sa paghahanap paghahanap ng mga
aga agali ling ng.. (ung (ung sa pana panaho hon n ng
pagkaing
palolitiko, ang mga sinaunang tao
kapal kapaligi igiran ran magin maging g sa paghu paghulili ng mga
ay nang nangan anga gala lap p ng pagk pagkai ain n at
galang hayop.
kinakalap
nila
mula
sa
nanghuh nanghuhuli uli ng hayop, hayop, dito naman sa panahon ng nolitiko natutunan ng
mga
sinaunang
tao
ang
pagt pagtat atan anim im at umun umunla lad d din din ang ang kan kanilan ilang g
mga mga
kasan asangk gkap apan an
'indi po.
sa
paggamit ng mas makinis na bato.
agalag agalag sila at pallipa pallipat-li t-lipat pat ng tahanan tahanan
&no naman kaya ang kanilang mga
subal subalit it pana pananda ndalia liang ng nana nananat natili ili sa mga
itinatanim ;umaag ng isang studyant Aanun na nga. &no pa kaya ang
yungib at malalaking punong kahoy para
mga
at ilan pang mga panganib na nagbabanta.
ginagaa
nila
noong
makaias sa mga mababangis na hayop
panahong ito ;umaag ng isang studyant agaling. 'indi lamang pagtatanim, natuto din sila mag-alaga ng hayop. 'indi
lang
nila
ito
hinuhuli
at
kakainin bagkus inaalagaan pa. &no pa &no &no pa ang nagagaa nila ng panahong ito ;umaag ng isang studyant ;ama. Sa panahong ito ba, nanatili
=po.
8
na sila sa kanilang lugar ;umaag ng isang studyant.
Aina Ainami mitt nila nila iton itong g mga mga sand sandat ata a para para mang manghu huli li ng mga mga maii maiila lap p na hay hayop sa ilang, ilang, pangh panghia ia ng karn karn,, pampu pamputo toll ng
;ama.
)sang
halimbaa
ng kahoy, at maging sa pagkuha ng iba pang
no noliti litiko kong ng
pamay amayan anan an
ay
ang ang halaman.
"atal "atal 'uyuk$ 'uyuk$ na matatag matatagpuan puan sa &natolia ;urky ;urky.. &ng mga batong gamit nila ay mas makinis, makintab at higit sa lahat ay may disnyo. aat disnyo ay ayon ayon sa kani kani-k -kan anil ilan ang g gami gamitt sa pangangaso at gaaing bahay. &no naman ang huling panahon panahon ng &ng sumunod po ay ang panahong panahong pamumuhay ng sinaunang tao ;umaag ng isang studyant
nolitiko.
;ama. #ana #anaho hon n ng mtal. mtal. )to ay nahahati sa tatlo, ano-ano ang mga
Sa pana panaho hon ng ito, ito, natu natutu tun nan ng mga mga
ito ;umaag na isang studyant ;ama ;ama ba sya klas &nong mron sa panahon panahon ng
sinaunang sinaunang tao ang pagtatanim pagtatanim at ang mga kasa kasang ngka kapa pan n nila nila ay yari ari na sa mga mga makikinis na bato.
tanso ;umaag ng isang studyant agaling. &no pa ;umaag ng isang studyant
ahusay. ron pa ba &no naman ang nangyari nangyari noong panahon ng rons ;umaag ng isang studyant
agaling. &t sa panahon ng bakal ;umaag ng isang studyant
;ama. ay idadagdag pa ba ;umaag na isang studyant Nagt Nagtata atanim nim sila sila ng mga buty butyl, l, buto buto ng ahus ahusay ay klas klas.. &ng panah panahon on ng prutas, gulay at iba pang halaman. 9
mtal
ang
huling
yugto
ng
pamum pamumuh uhay ay ng sinau sinauna nang ng tao at
Nagaa din nilang magpaamo ng hayop
hanggang ngayon makikita natin ito
na nagsilbing malaking tulong sa kanilang
sa kasalukuyang panahon.
mga gaain at pagbubungkal ng lupa.
Naka Nakaga gaa a din din sila sila ng palay palayok ok mula mula sa luad luad na ginag ginagami amitt nila nila para para lutua lutuan n at imbakan ng pagkain.
=po. =po. Nagi Naging ng pirm pirmih ihan an na rin rin nila nila ang ang kanilang mga tahanan, nakapagtatag sila ng mga pamayanan at dumating din sila sa puntong nagkaroon sila ng pinuno at pamahalaan.
#anahon ng tal
10
#anahon ng ;anso, #anahon ng rons, at #anahon ng akal
=po.
Naging mabilis ang pag-unlad ng tao dahil sa tanso subali balitt patu atuloy loy pa rin ang paggamit sa kagamitang yari sa bato. Nali Nalina nang ng ng mabu mabuti ti ang ang pagg pagga aa a at pagpapanday ng mga kagamitag yari sa tanso.
ala na po
)ba>t ba>t ibang kagami gamita tan n at armas mas ang nagaa mula sa tanso tulad ng spada, palakol, kutsilyo, punyal, martilyo, pana, at sibat.
Natuklasan ang bakal ng mga 'ittit, isang pangkat ng )ndo-
Natutunan nilang magpanday ng bakal at nang lumaon, lumaganap ang paggamit ng bakal sa iba pang kaharian.
(. Pag% Pag%u u%u %u/ Sinong makakapagbuod ng napag-
Napag-aralan natin sa ara na ito na may aralan natin sa ara na ito 11
;umaag ng studyant
tatlong yugto o panahon ang pamumuhay ng
mga
sinaunang
tao.
)to
ay
ang
panahon panahong g palolit palolitiko, iko, nolitik nolitiko o at mtal. mtal. &ng panahong palolitiko palolitiko o tinataag ding luma lumang ng bato bato ay nagm nagmul ula a sa kata kataga gang ng matand nda a at lithos o bato. &ng paleos o mata mga sinau sinauna nang ng tao sa pana panaho hong ng ito ay mga nomadiko dahil nangangalap sila ng kani kanila lang ng pagk pagkai ain n at nagh naghuh uhul ulii sila sila ng maiilap na hayop. Ainagamit nila ang mga maga magaga gasp span ang g na bato bato sa pagh paghul ulii ng hayop. &ng panahong nolitiko naman ay tinata tinataa ag g na pana panaho hon n ng bago bagong ng bato bato.. ito, ang mga sinaunang sinaunang tao ay a y pumipirmi ahuhsay ahuhsay na pagbub pagbubuod. uod.Sin Sino o pa
na sa kanilang mga tirahan at nag-aalaga
ang nais nais magba magbaha hagi gi ng kany kanyang ang
na rin sila ng mga hayop. akikinis na
natutunan ;umaag ng isa pang studyant
bato
naman
ang
ginagamit
ng
mga
sinaunang tao ditto. Nagkaroon na rin ng pamayanan at pamahalaan sa panahong ito, halimbaa na lang ang atal 'uyuk na matata matatagpu gpuan an sa &natol natolia ia ;urky urky.. &ng hulin huling g yugto yugto ay ang ang pana panaho hon n ng mtal mtal kung kung saan saan ito>y ito>y naha nahaha hati ti pa sa tatlon tatlong g panaho panahon. n. )to ay ang ang pana panahon hon ng tanso tanso,, panahon ng brons, at panahon ng bakal. &ng
mga
mtal
na
matryals matryals
ay
gina ginaga gami mitt sa pagg pagga aa a ng iba> iba>tt iban ibang g kaga kagami mittan at arma armas s tula tulad d ng pada pada,, punyal, martilyo, sibat, at iba pa.
12
inahagi ng mag-aaral ang kanyang mga natutunan *. Pag" Pag"a" a"a' a'al alag aga a &nong kabutihan kabutihan o kagandahan kagandahan
Napag-alaman kong sa baat pagdaan ng ang napag-alaman mo o nakita sa baat
pamumuhay
ng
panahon,
nagkaroon
pagb agbaba abago
sa
ng
malaking
mga pamumu mumuh hay
ng
mga mga
sinaunang tao sinaunang tao lalo na sa mga kagamitan nila nila na gina ginaga gami mitt nila nila sa pagk pagkuh uha a ng ay
katanungan
pa
ba
klas kanilang mga pagkain.
tungkol
sa
ating
aralin
Nais
bigyang lina (ung (ung gayon gayon naint naintind indiha ihan n niyo niyo na ala na po. ang ating aralin sa ara na ito kaya alam kong handa na kayo ayo sa inihanda kong maiksing pagsusulit. (umuha ng isang-kapat na papl at lagyan ng bilang 1-5.
I0.
Pag#a#aya Sagutin ang mga sumusunod ng may buong husay. 1. &no ang ang tatlong yugto o panahon panahon ng pamumuhay pamumuhay ng mga sinaunang sinaunang tao tao Sagot: Panahong Paleolitiko, Panahon eolitiko, at Panahon ng !etal 2. &non &nong g klas klasn ng g kaga kagami mita tan n ang ang gina ginaga gami mitt ng mga mga sina sinaun unan ang g tao tao noon noong g
panahon ng #alolitiko o umang bato Sagot: mga magagaspang na bato !. #aano mamuhay ang mga sinaunang sinaunang tao noong panahon panahon ng palolitik palolitiko o Sagot Sagot:: Sila Sila ay mga mga nomad nomadik ikon ong g tao tao o nagl naglal alag agal alag ag upang upang kumu kumuha ha ng kanilang pagkain at manghuli ng mga hayop B. &nong &nong pinag pinagka kaiba iba ng pamum pamumuh uhay ay ng mga sinau sinaunan nang g tao tao ng panahon panahon ng
palolitiko sa panahon ng nolitiko Sagot: oong panahon ng paleolitiko, ang pamumuhay ng mga sinaunag tao ay mangalap ng pagkain at manghuli ng mga hayop habang noong panahon naman ng neolitiko, ang mga sinaunang tao ay natutong pumirmi sa kanilang lugar at natuto silang magtanim at mag"alaga ng hayop# 5. Saan ginamit ng ng mga sinaunan sinaunang g tao ang mga matryals matryals na mtal mtal
13
Sagot: $inamit ng mga sinaunang tao ang mga materyales na metal sa pagga%a ng iba&t ibang kagamitan at armas tulad ng espada, palakol, kutsilyo, punyal, martilyo, pana at sibat# 0.
Kasun/uan ;akdang aralin: 1. Sa isa isang buong papl, guma umaa a ng maik maiklling ing sanaysa aysay y tungk ngkol sa
pamumuhay pamumuhay ng mga unang tao sa daigdig ayon sa inyong pagkakaintindi pagkakaintindi sa nagging aralin natin. 2. asa asahi hin n at unaain unaain ang &ral &ralin in ! "ga "ga yugto yugto sa pag-u pag-unla nlad d ng kultur kultura a sa panahong #rhistoriko$.
)nihanda nina: ara/as, &ngli/a Cbulado, onali6a <. )))-10 S< So/ial S/in/
14
