ARTIKULO: “ANG PANTAYONG PANANAW BILANG DISKURSONG PANGKABIHASNAN, ISANG PAGBUBUOD”
Pantayong Pananaw at Kasaysayan ng Lipunang Pilipino
Ipinapalagay ng Pantayong Pananaw na ang ating kasaysayan (at ang pagbubuo nito) ay lagi na lamang batbat ng mga diskursong maka-Kanluranin ang oryentasyon (Eurocentric). Ang ibig sabihin, ang lahat ng pagpapaliwanag ukol sa pinagmulan at pagunlad ng ating kabihasnan ay nakatali sa impluwensya ng mga Kanluranin (lalo ng mga mana manana nako kop p na Kast Kastil ilaa at Amer Amerik ikan ano) o) na nagd nagdal alaa sa Pili Pilipi pina nass ng mga mga teor teorya ya,, metodolohiya o pamamaraan sa pag-aaral ng kasaysayan, kultura at kabihasnang Pilipino (halimbawa: ang “Positivism”, “Structural-Functionalism” at “Conflict/Marxism” bilang mga pananaw sa pagsusuri ng kultura at lipunan [maging ng kamalayang] Pilipino). Ngunit hindi lamang mga pananaw at pamamaraan ng pag-aaral ang naimpluwensiyahan ng mga dayuhang mananakop. Higit nitong naimpluwensiyahan ang kamalayan at diwa ng mga Pilipino Pilipino na nagresulta nagresulta sa pagkakahati pagkakahati ng ating lipunan lipunan sa dalawang magkaibang magkaibang kultura--- ang “akulturadong grupo ng mga tao” (Salazar 1988: 51) o elit, at ang “bayan”. Habang tangan- tangan ng mga elit ang impluwensiya ng kulturang banyaga o ng mga mananakop; yakap-yakap naman ng bayan ang taal na kalinangang Pilipino (Salazar 2004: 2004: 31). 31). Ito Ito ang lumi lumikha kha ng “Dam “Dambuh buhal alan ang g Pagka Pagkaka kaha hati ting ng Pangk Pangkal alin inang angan an sa Pilipinas” (iisang bansa--- dalawang magkaibang kultura at kamalayan) (Salazar 1988: 60) na naging dahilan kung bakit nananatiling hati ang Kapilipinuhan.
1
Kitang-kita ang pagkakahating ito hanggang sa akademiya. Sinasabing “may pagkakaiba ang pananaw ng mga mananaliksik na banyaga at kaugnay ng mga itong Pilipino sa wikang Ingles (“Philippine Studies”) at ng mga mananaliksik na Pilipino sa wikang Pilipino (“Pilipinolohiya”) sa bansang Pilipinas bilang larangan ng pag-aaral” (Salazar 2004). Malinaw na isinasaad ng mga tagapagsulong ng PP (Pantayong Pananaw) na ang Dambuhalang Pagkakahating Pangkalinangan ay “hindi lamang istruktural na karaniwang nasisilayan at nararamdaman ng mga tao kundi matatagpuan din sa lebel ng pananaw ng kapantasan” (Salazar 2004).
Ang mga pantas na ito di lamang ng Philippine Studies, kundi maging ng Agham Panlipunan sa kabuuan ay nagpalaganap ng mga diskursong dinala ng mga elit na bagaman nasyonalistik ang ibang tema ay nananatili namang tangan-tangan ang ku lturang banyaga dulot ng kanilang pagpapakadalubhasa sa edukasyon at kulturang banyaga. Ang mga elit (halimbawa: ang mga ilustrado na kinabibilangan ni Rizal, at mga pensionado tulad nila Quezon) ay ginamit din ang wikang banyaga sa kanilang pakikipagtalastasan, partikular sa pagsulat ng mga akdang naglalaman ng kanilang mithiing pagbuklurin ang bansa sa ilalim ng isang pambansang pagkakakilanlan; sa ilalim ng isang estado ng Pilipinas. Bagaman ang ilan sa kanila ay isinulat (o isinalin) nga sa wikang Pilipino ang ating kasaysayan, karamihan sa mga lathalaing ito ay inilahad sa paraang banyaga. Ang “pinagtutumbasang kahulugan” (o code) para sa pagsulat ng kasaysayan (Salazar 1988: 48) ay “nagsisimula (lagi) sa mga alam na ng mga dayuhan” (Veneracion 1997: iv). Sa wika ni Guillermo (2003), kapansin-pansin ang “pagsusulat sa wikang Pilipino ngunit ang pag-iisip ay nananatiling banyaga”. Halimbawa nito ay ang klasikong “pagpapakilala sa ating mga bayani bilang Joan of Arc of the Ilocos para kay Gabriela Silang. (Na)
2
kailangan pang alamin kung sino si Joan of Arc para makilala ang kabayanihan ni Gabriela” (Veneracion 1997). Habang patuloy rin naman ang karamihan sa mga pantas sa pagsulat sa banyagang wika upang ipakilala (at ipagmalaki) ang kabihasnang Pilipino at husay ng mga Pilipino; nakatutuwang isipin ang pagiging reaksyonaryo (tingnan sa website ng PP) ng kanilang argumento: “hindi totoo na bago dumating ang mga Kastila ay walang kabihasnan (kaming) mga Pilipino. Sa katunayan, may kultura na (kami), nakikipag-ugnayan na (kami) sa Tsina, Indotsina, sa India, at iba pa, bago dumating ang mga Kastila” (Salazar 1988: 54). Hanggang ngayon, ang argumentong (o reaksiyong ito laban sa panlalait ng mga dayuhan sa mga Pilipino) (Salazar 1988) ay kinakagat pa rin di lamang sa akademiya at hanay ng mga elit, kundi maging ng masang Pilipino. Kung mayroong Beauty Queen ang Amerika, mayroon din tayong mga Pilipino; kung mayroon silang Muhammad Ali, mayroon naman tayong Manny Pacquiao; at kung mayroon silang magagaling na “surgeon”, mayroon din naman tayong magagaling na “beauty experts”. Muli, reaksyonaryo (sa pananaw ng PP) ang ganitong mga pahayag (Salazar 1988/ Guillermo 2003) na bagaman may mga pagtatangkang iwasto ang mga pagkakamaling naisulat sa kasaysayan ay nananatili namang nakakulong sa loob (at hindi pa nakakaigpaw) ng kolonyal na diskursong may pangkaming pananaw; ang ibig sabihin, hindi pa rin para sa mga mas nakararaming Pilipino ang diskursong binubuo.
Pamamaraan ng Pantayong Pananaw at ang Pagbubuo ng Lipunang Pilipino
Mahalagang banggitin na bagaman hindi tutol ang PP sa pagsasakatutubo (indigenization) o pag-aangkin ng mga pamamaraang banyaga sa pag-aaral ng
3
kasaysayan, kabihasnan at kulturang Pilipino (tulad ng ‘hermeneutika’ at ‘emic’ na pamamaraan sa pag-aaral ng kultura at kamalayang Pilipino) (Salazar 2004/ Guillermo 2003); ang pinahahalagahan sa gawaing ito ay ang pag-aangkop
sa mga dayuhang
pamamaraan upang magamit sa kapakinabangan ng mga Pilipino; “sa pag-unawa sa sariling kultura” (Enriquez 1991: 31, matatagpuan sa aklat-patnugot ni Salazar 2004), at pagpapayabong ng kabihasnang Pilipino.
Isang layunin ng PP ang pagtagpuin ang dalawang bahagi ng ating kalinangang Pilipino (ang elit at ang bayan; ang mga pantas ng “Philippine Studies” at “Pilipinolohiya”) upang makamtan ang isang uri ng kabuuan. Ginamit ng PP ang Tripartite na pagsusuri sa ating kasaysayan bilang pagpapaliwanag sa tunguhin ng ating lipunan (sa simula ay may “Liwanag” [bago ang pananakop ng mga dayuhan ay may PP ang mga pangkat-etniko sa Pilipinas], sumunod ang mahabang yugto ng “Dilim” [sa panahon ng pananakop] at ang huli ay ang “Liwanag” [muling panunumbalik ng PP sa pag-iisa ng elit at ng bayan] o ganap na liberasyon) (Salazar 1988). Kapansin-pansing ipinakilala ng PP ang pagsusuring ito (matatagpuan sa ‘A Legacy of the Propaganda: The Tripartite View of Philippine History’ ni Salazar) ng Kapilipinuhan at kasaysayan sa wikang Pilipino at Ingles (tingnan ang website ng PP). Mahihinuha dito ang pagtatangka ng mga tagapagsulong ng PP na ipaabot sa (at isama sa pagbubuo ang) lahat ng mga mamamayan, masa man o elit, ang kahalagahan ng pagtingin sa kasaysayan gamit ang isang lente ng pagsusuri (Guillermo 2003) at makapagbigay ng alternatibong pagtingin sa kung paano kolektibong ipagpapalagay ang kasaysayan ng sambayanang Pilipino (Salazar 2004) sa pamamagitan ng diskurso ng “Liwanag-Dilim-Liwanag”.
Ang
4
pagpapasimulang ito ay mahalagang maisakatuparan upang makamit ang inaasam na pagkakaisa sa diwa, isip at damdamin ng mga Pilipino; sa pagbuo ng bansang Pilipino.
Ngunit paano maisasakatuparan ang pagbubuo ng sambayanang Pilipino? Muling ipinaliliwanag sa atin na bagaman wala pang iisang PP ang (lahat ng) mga pangkat etnolinggwistiko (tinatayang nasa pitumpu’t pitong [77] pangkat etnolinggwistiko ang bumubuo sa Pilipinas, kasama ang humigit kumulang dalawang daang [200] maliliit pang mga grupo o ’subgroups’ [Boncan 2006: 34]) sa Pilipinas noong bago ang pananakop ng mga Kanluranin (Salazar 1988: 50), sila naman ay nagkakaintindihan pa rin dahil sa iisang “batayang kalinangan” (cultural base) na pinagsasaluhan nila-- ang kultura at wikang Austronesyano (Salazar 1988: 60). Kung babalikan natin ang suliranin at hamong pag-isahin ang bayan at elit, isinasaad ng PP na ang mga taal na kultura ng mga pangkatetnolinggwistiko na siyang “…patuloy na pinagsisibulan ng kalinangang bayan” (Salazar 1988: 67) ay nararapat na:
“…maging batayan ng kabihasnang pambansa (na) may sariling PP bilang diskursong pangkabihasnan… dapat (ding) masaklaw ng kalinangang bayan ang kulturang pambansa (ng mga elit)…(at) dapat matunaw sa (o kaya’y maging bahagi ng) kalinangang bayan ang kulturang pambansa, upang mabuo ang kabihasnang pambansa. Ang ibig sabihin nito, magiging bintana (natin) ang kulturang pambansa tungo sa labas; ang kalinangang bayan naman, na nakaugat sa mga kalinangang etnolinggwistiko at sa karanasang pambansa, ay magiging salamin at bukal ng ating loob. Ang interseksyon ng lahat ng iyan sa loob ng PP sa sariling wika ang siyang magpapasibol ng ating orihinalidad bilang kabihasnan.” (Salazar 1988: 71).
Kung susuriin ang pahayag, masasabing hindi itinatatwa ng PP ang posibilidad ng paggamit ng wikang banyaga sa pakikipagtalastasan ng mga Pilipino. Ang paggamit ng wikang banyaga (halimbawa: Ingles) bilang bahagi ng “kulturang pambansa tungo sa
5
labas” (o pangkaming pananaw) ay maaaring gamitin “sa mga okasyong mag-uulat sa (mga) dayuhan” (Salazar 2004: 5). Idagdag pa, “maaaring gumamit ng wikang angkop sa mga tagapakinig o manonood na dayuhan. Halimbawa, ang paggamit ng wikang Ingles kung Amerikano (o kaya’y mga bayan/ bansang may impluwensiya lamang ng Amerika) ang tagapakinig o manonood” (Salazar 2004). Sa paanong pagkakataon naman dapat gamitin ang wikang Pilipino? Isinaad ng PP ang mahigpit na pagsunod sa alintuntuning gumamit ng punto-de-bistang maka-Pilipino kung ang tunguhin ng pinag-uusapan ay mga Pilipino. Ang ibig sabihin, nararapat na gumamit ng iisang wikang mauunawaan ng lahat dahil “kung mga Pilipino ang tuon ng pag-aaral, ang pamamaraan ay dapat iangkop sa mga Pilipino. Sa ganitong (pagkakataon), kinakailangan ang pag-uulat, pagtuturo o anumang diskurso ay sa wikang Pilipino, dahil ang pangunahing mambabasa at/o tagapakinig at makinabang nito ay mga Pilipino” (Salazar 2004: 5).
“Pagbubuo ng sambayanang Pilipino”, kay gandang pakinggan! Ngunit hindi magiging madali ang pagtatangkang ito. Lalo pa nga’t nakaranas tayo ng mga serye ng pananakop kung saan nagresulta ito sa pagkawasak ng kabihasnan at kultura ng maraming pangkat etnolinggwistiko sa Pilipinas (Salazar 1988: 50). Idagdag pa sa malaking hamon na ito ang kasalukuyang kalagayan ng pagpapaimbulog ng Pilipinas sa isang panibagong kaayusang panlipunan na “bukas” sa anumang pakikipag-ugnayang internasyunal at/o ang integrasyon ng mga bansang ito sa larangan ng komersyo, kultura at kaisipan (globalisasyon). Ito ang pinakamalaking hamon sa pagbubuo ng kalinangang Pilipino. Sa kabila ng mga hamong ito sa PP, ipinagpapalagay na mahalaga ang balikan ang muling pag-aaral sa ating lokal na historiograpiya at etnograpiya. Ang “kasaysayan mula sa ilalim” (history from below) ay nararapat na ibalik sa “agos ng kasaysayang
6
Pilipino” (Veneracion 1997: iii) tungo sa pagbububo ng sambayanang Pilipino. Ito ang kasaysayan ng bayan--- ang kasaysayan ng masa, ng minoryang grupo, ng katutubong Pilipino at kababaihan (dahil ang ating kasaysayan ay di lamang maka-Kanluranin, kundi maka-lalaki rin). Kung susuriin, ang pagbibigay ng boses sa mga samahang ito ng ating lipunan ay isa sa pinakamahalagang kontribusyon ng PP sa pag-aaral ng lipunan at kulturang Pilipino (Guillermo 2003).
Sanggunian
Abinales, PN. The Question of Location. 2005.
Guillermo, Ramon. Review Essay: Exposition, Critique and New Directions for Pantayong Pananaw. 2003.
Salazar, Zeus. (pat.) Sikolohiyang Panlipunan-at-Kalinangan: Panimulang Pagbabalangkas ng Isang Larangan; Lungsod Quezon: LAPIS, Palimbagan ng Lahi, DLSU Taft, 2004.
___________. Ang Pantayong Pananaw Bilang Diskursong Pangkabihasnan; Halaw sa Professional Chair na Panayam, “Ang Pantayong Pananaw sa Kasaysayan, Lipunan at sa Agham Panlipunang Pilipino”, Lungsod Quezon: UP, Diliman, 1988.
7
