Ano ang paraan ng ng komunikasyon komunikasyon ng mga Filipino? Filipino? Ito ang ang isa sa maraming maraming tanong na sinasagot sinasagot ng Pahiwatig: Kagawiang Pangkomunikasyon ng Filipino (2002) niMelba niMelba Padilla Maggay. Maggay. Hitik umano sa pahiwatig at ligoy ang pakikipag-usap ng mga Filipino, dahil nagmumula sila sa kulturang may mataas na uri ng pagbabahaginan ng kahulugan, kompara sa mga taga-Kanluran na itinuturing na may mababang konteksto ng kulturang mababa rin ang antas ng pagbabahaginan ng kahulugan. Bukod dito’y ginagamit ng mga Filipino ang konsepto ng pakikipagkapuwa— na pagturing sa kausap bilang bahagi ng sarili— sarili—na mauugat sa kulturang mataas ang pagpapahalaga sa ugnayan ng pamayanan. Habang lumalayo ang agwat ng pagsasamahan ng mga Filipino, ani Maggay, lalong tumataas ang antas ng di-pagkatiyak sa pakikipagpakikipag-ugnayan ugnayan sa isa’t isa. Halimbawa, gagamit ang mga Filipino ng mga tayutay (figure of speech), bulaklak ng dila (idyoma), at talinghaga (metapora) kung ang kausap ay itinuturing itinuturing na ―ibang tao‖ (i.e., hindi kaibigan, kaanak, o kakilala). Itinuturing na maligoy ang gayong paraan ng komunikasyon, samantalang nagtatangkang ihayag ang ―panlabas‖ na anyo ng pakikipag-ugnay at pakikibagay. Pormal ang tono ng pakikipag-usap, at nakatuon sa pagpapakilala. Ngunit may kakayahan din ang mga Filipino na magsabi nang tahas, kung ang kausap ay kapalagayang-loob. kapalagayangloob. Ang ―kapalagayang―kapalagayang -loob‖ dito ay maaaring kaanak, kaibigan, o kasamang matagal nang kakilala at matalik sa loob ng isang tao. Idinagdag ni Maggay na mahilig umano ang mga Filipino sa malapitang pag-uugnayan, na humihipo at dumadama sa mga tao at bagay-bagay. Kung pagbabatayan naman ang tahas at magagaspang na banat ng mga komentarista sa radyo, diyaryo, at telebisyon sa ilang personalidad o politiko, ang gayong paraan ng komunikasyon ay maaaring pagbubukod mismo ng mga taong nanunuligsa sa mga taong tinutuligsa. Ang ugnayan ay maaaring nagiging ―kami‖ laban sa ―kayo,‖ na hindi lamang umaangat sa personalismo, gaya ng isinaad ni Maggay, bagkus kaugnay ng papel ng kapangyarihan at impluwensiya mula sa dalawang panig. Mahabang disertasyon naman kung pag-aaralan ang paraan ng komunikasyon ng mga blogistang Pinoy sa cyberspace cyberspace.. Ang mga blogistang Pinoy ay maaaring isaalang-alang pa rin ang dating anyo ng komunikasyon ng mga Filipino, at ang pagtuturingan ng mga nag-uusap ay hindi bilang magkakabukod na entidad bagkus matatalik sa kalooban o sirkulo ng blogista. Nalilikha ang pambihirang espasyo sa pagitan ng blogista sa kapuwa blogista o mambabasa, at sumisilang ang isang uri ng diskursong matalik sa sirkulo nila. Halimbawa, ano ba ang pakialam ng mambabasa kung nakabuntis ang isang blogista o kaya’y nagkahiwalay ang dalawang blogistang dating magkasintahan? Makapapasok lamang sa ugnayan ang mambabasa kung ang pagturing ng mga blogista sa kanilang mambabasa ay para na ring kalahok sa mga pangyayari, at ang gayong pangyayari ay likha ng konsepto ukol sa ―pamayanan‖ ng mga Filipinong blogista. Sa ilang Filipino, ang pagsulat ng blog ay pagsangkot na rin sa madlang mambabasa sa anumang nagaganap sa buhay ng blogista, kaya ang mambabasa ay hindi hindi basta basta ―ibang tao‖ bagkus ―kapuwa tao‖ na marapat makaalam, makaugnay, at makatuwang sa lahat ng bagay. Mahalaga ang kapuwa-sa-kapuwang komunikasyon ng mga Filipino. Kung babalikan ang mga pagaaral ni Iñigo Ed. Regalado hinggil sa ―talinghaga,‖ ―kawikaan,‖ at ―tayutay,‖ mababatid na kumukuha ang mga Filipino noong sinaunang panahon ng mga salitang buhat at kaugnay sa kaligiran, at ang mga ito ang kinakasangkapan sa paghahambing, pagtatambis, pagtutulad, at
panghalili sa mga katangian ng tao na pinatutungkulan, ngunit ayaw tahasang saktan dahil sa kung ano-anong dahilan. Malimit gamitin noon ang pisikal na anyo ng hayop, isda, ibon, insekto, halaman, at bagay upang itumbas sa ugali at asal ng tao. Halimbawa nito ang ―tagong -bayawak‖ na tumutukoy sa ―madaling makita‖; ―buhay-pusa‖ na mahaba ang buhay; at ―paang -pato‖ na katumbas ng ―tamad.‖ Kung minsan, ginagamit ang isang bahagi ng katawan upang maging metonimiya s a ugali, pananaw, at asal ng isang tao. Maihahalimbawa rito ang ―taingang -kawali‖ na ibig sabihin ay ―nagbibingi-bingihan‖; ―mainit ang mata‖ na katumbas ng ―buwisit‖ o ―malas‖ na miron sa sugalan; at ―marumi ang noo‖ na katumbas ng ―taong may kapintasan.‖ Heto ang ilan pang tayutay at idyomang tinipon ni Regalado, ang mga kawikaang maaaring nakaiwanan na ng panahon, ngunit maaaring balikan ng mga Filipino upang ipagunita sa susunod na henerasyon: Talinghagang tinumbasan ng mga katangian ng hayop, ibon, isda, kulisap, at halaman Asong-pungge — susunod-sunod sa dalaga Balat-kalabaw — Matibay ang hiya; walanghiya Balat-sibuyas — maramdamin; madaling umiyak Basang-sisiw — api-apihan; kalagayang sahol sa hirap Buhay-alamang — laging nasusuong sa panganib; hikahos Buhay-pusa — mahaba ang buhay; laging nakaliligtas sa panganib Bulang-gugo — bukás ang palad sa paggasta Buwayang-lubog — taksil sa kapuwa; hindi mabuti ang gawa Dagang-bahay — taksil sa kasambahay Kakaning-itik —api-apihan Kutong-lupa — bulakbol; walang hanapbuhay Lakad-kuhol — mabagal utusan; patumpik-tumpik kapag inutusan Ligong-uwak — hindi naghihilod o gumagamit ng bimpo kapag naliligo; ulo lamang ang binabasa. Maryakapra (marya-kapra) — babaing masagwa o baduy magbihis Mataas ang lipad — hambog Matang-manok — Malabo ang paningin kung gabi; Di-makakita kung gabi May sa-palos— Hindi mahuli. Mahirap salakabin. Madulas sa lahat ng bagay. Nagmumurang kamatis — nagdadalaga Nagmumurang kamyas — bagong naniningalang-pugad; bagong nanliligaw. Paang-pato — tamad; makupad; babagal-bagal kung lumakad Pagpaging alimasag — walang laman Puting-tainga — maramot Putok sa buho — Walang tiyak na ama nang isilang Salimpusa (saling-pusa) — hindi kabilang sa anumang panig; Sangkahig, sangtuka — Ginagasta ang siyang kinikita. Tagong-bayawak — madaling makita sa pangungubli Tawang-aso — tawang nakatutuya Talinghagang tinumbasan ng mga bahagi ng katawan o kaya’y kilos ng tao
Bukás ang palad — magaang magbitiw ng salapi; galante; hindi maramot Kadaupang-palad— kaibigang matalik
Kumindat sa dilim — nabigo; nilubugan ng pag-asa Lawit ang pusod — balasubas Ligaw-tingin — torpe; hindi makapagsalita sa nais ligawan Mababang-luha — iyakin; bawat kalungkutan ay iniiyak Mabigat ang dugo — kinaiinisan Magaan ang bibig – palabati; magiliw makipagkapuwa Magaan ang kamay — magandang magbuwana mano, kung sa negosyo o sugal; mapagbuhat ng kamay, o madaling manampal o manakit Mahaba ang paa — nananaon sa oras ng pagkain ang pagdating o pagdalaw Mahabang-dila — palasumbungin Mahabang-kuko— palaumit Mahigan ang kaluluwa — matinding galit Mainit ang mata — malas sa panonood; nagdadala ng kamalasan kapag nagmiron sa sugalan Manipis ang balát— mapaghinanakit; madaling masaktan kapag sinabihan Marumi ang noo — taong may kapintasan May balahibo ang dila — sinungaling May bálat sa batok — malas May bituin sa palad — masuwerte sa lahat ng bagay, lalo sa negosyo; mapapalarin May kuko sa batok — masamang tao; di-mapagkakatiwalaan May kurus ang dila — nagkakatotoo ang bawat sabihin May nunal sa paa — Layás; mahilig maglagalag May tala sa noo — babaeng ligawin o malimit suyuin ng mga lalaki May-sungay — lalaking di-pinagtatapatan ng asawa; lalaking kinakaliwa o pinagtataksilan ng asawa Nakadikit ng laway — tanggalin; madaling tanggalin Namuti ang mata — Nabigo sa paghihintay; hindi dumating ang hinihintay Namuti ang talampakan — kumarimot dahil naduwag; tumakbo palayo dahil sa natakot o naduwag. Nasa dulo ng dila — hindi masabi-sabi; hindi matandaan, bagama’t alam na alam Naulingan ang kamay — nagnakaw; kumupit ng salapi Puting tainga — maramot Sa pitong kuba — paulit-ulit Tabla ang mukha — walang kahihiyan Taingang-kawali — nagbibingi-bingihan; kunwari’y hindi nakarinig. Walang butas ang buto — malakas Walang sikmura — hindi marunong mahiya Masasabing mahiligin ang mga Filipino, lalo ang mga sinaunang Tagalog noon, sa paglikha ng mga ―taguring ambil‖ na naghuhudyat ng kaugalian, kung lilimiin ang pag -aaral ni Regalado. Ang ―ambíl‖ ay tumutukoy sa salita, parirala, o pahayag na may katumbas na pakahulugang hindi tuwirang nagsasaad ng orihinal na tinutukoy na ugali o asal o katangian ng tao. Sa Ingles, tinatawag itong personipikasyon at malimit kasangkapanin sa matalinghagang pamamahayag sa tula. Halimbawa, maaaring wala nang nakaaalam ngayon na ang orihinal na sal itang ―ganid‖ ay tumutukoy sa malaking asong ginagamit sa pamamaril o pangangaso. Ang ―ganid‖ ngayon ay hindi ikinakabit sa
German Shepherd o iba pang aso, bagkus sa taong ―sakim‖ o taong nais lamang kumabig nang kumabig ngunit ayaw maglabas kahit isang kusing. Isa pang halimbawa ang ―ampalaya‖ na ginagamit na ambil sa mga tao na ―napakahirap hingan ng kahit ano, lalo na kung salapi.‖ Bagaman naglaho na ang ganitong taguri, higit na kilala ang ampalaya ngayon bilang pangontra sa diabetes at alta-presyon. May ibang salita namang nagbabalik ngayon, at kabilang dito ang ―limatik‖ na isang uri ng lintang maliit ngunit masidhing manipsip ng dugo. Iniaambil ang salitang ito sa mga tao na mahilig kumabit sa ibang tao upang manghuthot ng salapi hanggang wakas; o kay a’y sa mga propitaryong ―walang habas magpatubo.‖ Nagbabalik din ang ―hunyango‖ na isang uri ng hayop na may pakpak, sinlaki ng karaniwang kuliglig, na nakikikulay sa bawat makapitan. Panukoy ito ngayon sa mga tao na taksil kung hindi man mapagbalatkayo. Usong-uso rin ang ―balimbing‖ na isang uri ng punongkahoy na ang bunga ay may limang mukha o panig. Tumutukoy ito sa taong kung sino ang kaharap ay siyang mabuti, at idinagdag dito ang isa pang kahulugang tumutukoy sa politikong palipat-lipat ng partido. Marami pang dapat pag-aralan ang bagong henerasyon ng mga Filipino hinggil sa paraan ng komunikasyon nito. At upang magawa ito’y kinakailangang magbalik sa nakaraan, halungkatin ang mga antigong dokumento at aklat, itala ang mga kuwento ng matatanda, at sipa tin sa iba’t ibang anggulo ang mga wika, kaisipan, at panitikan. Maaaring maging makulay din ang gagawin nating mga ngangayuning idyoma, talinghaga, at tayutay kung maláy tayo sa mga aral ng nakaraan na pawang makatutulong sa pagbubuo ng masigla, maunlad, at abanseng panitikang Fillipino —na maipagmamalaki ng sinumang Filipino saanmang panig ng mundo.
Binanggit ni Lope K. Santos ang apat na katangian ng katutubong pagtula, at kabilang dito ang tugma, sukat, talinghaga, at kariktan [Santos: 1929]. Mahaba ang kaniyang paliwanag sa kapuwa sukat at tugma, ngunit manipis ang talakay hinggil sa talinghaga at kariktan. Hindi malalayo ang pag-aaral nina Julian Cruz Balmaseda at Iñigo Ed. Regalado sa pag-aaral ni L.K. Santos, ngunit imbes na ―talinghaga‖ ay gagamitin ni Regalado ang salitang ―kaisipan.‖ Ang ―kaisipan,‖ ani Regalado, ay ―siyang salik na kinapapalooban ng diwa’t mga talinghagang ipinapasok ng sumusulat. Dito nakikilala ang tunay na manunula. Dito nasusukat ang ilaw ng pag-iisip at ang indayog ng guniguni ng isang ganap na makata” [Regalado: 1947]. Mahihinuha sa talakay ni R egalado
na ang kaisipan ay sumasaklaw sa buong retorika ng pagtula. Mahirap ipakahulugan ang ―talinghaga‖ dahil salát na salát ang pakahulugan dito sa mga diksiyonaryo, at kahit ang Vocabulario de la lengua tagala (1860) nina Juan de Noceda at Pedro Sanlucar ay tinumbasan lamang iyon ng ―misteryo‖ kumbaga sa kaisipan, at ―metapora‖ kumbaga sa kataga at pangungusap, at siyang nakalahok din sa akda ni L.K. Santos. Para kay L.K. Santos, ang talinghaga ay hindi lamang sumasakop sa ―sinekdoke,‖ ―metapora,‖ at ―metonimiya‖ bagkus sa
kabuuan ng retorika at poetika na tumatalakay sa mga kaisipan at sari-saring pamamaraan ng pamamahayag nito. Taglay nito ang “di -tuwirang pagpapahayag ng damdamin, hangad, bagay, o pangyayari sa pamamagitan ng kataga o paglalarawan ng mga pangungusap na nilapatan ng tugma at sukat.”
Para kay L.K. Santos, may dalawang uri ng talinghaga: una, ang mababaw; at ikalawa, ang malalim. Ang una’y tumutukoy sa madaling maunawaan ng nagbabasa o nakikinig; samantalang ang ikalawa ay nangangailangan ng malalim na pag-iisip at tuon upang maunawaan ang kahulugan. Ipinanukala naman ni Virgilio S. Almario na sinupin ―ang mga butil ng halagahan, paraan ng pahayag, at tayutay na ginagamit noon ng mga makatang Tagalog.‖ Sa pamamagitan nito’y mauunawaan ang talinghaga, malilinang ang anumang maituturing na katutubo at mapauunlad ang anumang kabaguhan. Ang paliwanag ni Almario hinggil sa talinghaga ay nakapaloob sa aklat na Taludtod at Talinghaga (1991). Ipinaliwanag niya roon ang pakahulugan at ang mga mekanismo ng talinghaga sang-ayon sa naging gamit nito sa iba’t ibang yugto ng kasaysayan. Ang ―talinghaga,‖ ani Almario, ay ang ―buod ng pagtula. Ito ang utak ng paglikha at disiplinang pumapatnubay sa haraya at sa pagpili ng salita habang isinasagawa ang tula. Sa gayon, napaghaharian nito ang pagbukal at pagdaloy ng diwa gayundin ang kislap ng tayutay at sayusay na isinasangkap sa pagpapahayag.‖ Mabigat pa rin ang paliwanag ni Almario, at para masuhayan ang gayong pahayag ay gagamitin niya ang ―panloob at panlabas na puwersa‖ na pawang kaugnay sa paglalarawan o pagsasalaysay ng tula, at nakaaapekto sa pagsagap sa isang bagay, pangyayari, o persona. Ang panloob na puwersa ay mahihinuhang may kaugnayan sa mga salita o sagisag na ginagamit sa loob ng tula, samantalang ang panlabas na puwersa ay may kaugnayan umano sa anumang umaantig o nakaaantig sa diwa o guniguni. Kung paglalangkapin ang siniping mga pakahulugan, ang talinghaga ay maaaring magtaglay ng mga sumusunod na katangian: una, ito ang sisidlan ng diwa; ikalawa, ito ang palaisipan na nakasakay sa pahiwatig at ligoy; ikatlo, ito ang disenyo at paraan ng pagpapahayag, paglalarawan, o pagsasalaysay; ikaapat, ito ang buod na nilalaman ng tula. Maidaragdag ko rito ang isa pang elemento, at ito ang resultang diwain sanhi ng kombinasyon ng mga salita, sagisag, pahiwatig, pakahulugan, at disenyong taglay ng tula. Ano ang ibig sabihin nito? Ang talinghaga ay hindi malamig na bagay na nakatago sa loob ng tula. Nabubuo ito sa pagsasalikop at pagsasalimbayan ng mga salita at disenyo sa loob ng tula, at naihahayag sa isang pambihirang pamamaraan. Ang dalawa o higit pang salita na pawang may kani-kaniyang pakahulugan o pahiwatig ay nagkakaroon ng isa o higit pang resultang pahiwatig o pakahulugan kapag pinagsama-sama. Mababatid ito sa ganitong hatag:A+B=C. Tumatayo ang A sa unang salita, ang B sa ikalawang salita, at ang resultang pahiwatig ay ang C, bagaman ang C na ito ay maaaring hindi lamang isa ang pahiwatig, gaya ng bugtong, bagkus iba-iba ang pahiwatig, gaya ng iniluluwal ng salawikain. Ipinapalagay dito na ang A ay hindi lamang simpleng singkahulugan ng B. Tingnan ang halimbawang ito: Ang tubig ma’y malalim malilirip kung libdin itong budhing magaling maliwag paghanapin.
Sa naturang kawikaan, isinasaad na gaano man kalalim ang tubig, gaya sa dagat o ilog, ay madali itong mababatid kung nanaisin ninuman kompara sa ―budhing magaling‖ (mabuting kalooban) na mahirap matagpuan sa libo-libong tao. Kasalungat ng ―budhing magaling‖ ang ―budhing masama‖ na tumutukoy sa mga tao na may negatibong asal o ugali. Sa naturang tula, ang talinghaga ay ang bunga ng kombinasyon ng ―tubig,‖ ―budhi,‖ ―malilirip,‖ at ―maliwag.‖ Talinghaga rin ang konseptong nabuo sa paghahambing ng ―budhi‖ at ―tubig,‖ ng ―malalim‖ at ―magaling,‖ at ng ―malilirip‖ at ―mahirap hanapin.‖ Ang ―tubig‖ o ―budhi‖ ay hindi maituturing na talinghaga agad hangga’t hind i lumalampas ito sa likas o nakagawiang pagkakaunawa rito, saka naiuugnay sa iba pang salitang may partikular ding diwain. Samantala, ang ―tubig,‖ na ikinabit na pahambing sa ―budhi,‖ ay mahihinuhang lumalampas sa ordinaryong pakahulugan, nagiging talinghaga, at nagiging kasangkapan upang maitanghal ang kakatwang katangian ng kalooban ng tao. Heto ang isa pang halimbawa: Ang katakatayak, sukat makapagkati ng dagat. Ipinahihiwatig ng matandang kawikaang ito, na itinala nina Noceda at Sanlucar, na ang isang patak na alak ay makapagtataboy palayo ng mga alon. Sa ibang anggulo, ang ―patak ng alak‖ ay kaya umanong makahawi ng dagat, gaya sa Biblikong alusyon. Ang talinghaga rito ay hindi lamang ang ―utak‖ o ―diwa‖ ng pagkakalikha. Tumitindi ang pahiwatig ng pagl alarawan sa kombinasyon ng mga salitang ―katakatayak‖ at ―dagat‖ na bagaman magkasalungat ang katangian (maliit ang una at malaki ang ikalawa) ay kayang makapagluwal ng kabatirang maparikala. Hinihikayat ng tula ang mambabasa na aninawin kung ano ang ―katakatayak‖ o ―dagat‖ nang higit sa karaniwang pagkakaunawa rito ng mga tao. Ang katakatayak ay mahihinuhang metonimiya lamang ng bisyo o paglalasing, kung ibabatay sa kaugalian ng mga tao noon na mahilig uminom ng alak, gaya ng tuba o lambanog. At ang ―dagat‖ ay maaaring hindi ang pisikal na dagat, kundi maaaring tumukoy sa ―kaugalian,‖ ―lipunan,‖ ―katahimikan,‖ at iba pang diwaing matalik noon sa mga katutubo. Sa naturang pahayag, ang resultang kabatiran ay maaaring magsanga- sanga, dahil ang ―katakatayak‖ ay maaaring sipatin sa doble-karang paraan: positibo (dahil sumasalungat sa nakararami) at negatibo (dahil maaaring taliwas ang patak o gawi sa itinatakda ng kalikasan). Ang resultang diwain ay masisipat na hindi rin basta ang ―buod‖ [summary] ng tula, kung isasaalangalang ang mga tulang pasalaysay. Ang serye ng mga pangyayari ay dapat may kakayahang magluwal ng isang pahiwatig nang higit sa dapat asahan. Maaaring ihalimbawa ang tula ni Regalado na pinamagatang ―Ang Salát sa Isip‖: Ang aking si Kuting may nahuling daga kinakagat-kagat sa aming kusina, nang aking makita, sa daga’y naawa, pusa’y binugaw ko, daga’y nakawala. Nang kinabukasan, ang bago kong damit uka’t sira-sira sa pagkakaligpit, ako ang naawa’y sa akin nagalit, ganyan kung gumanti ang salát sa isip!
Maituturing na tulang pambata ito na hinggil sa istorya ng dagang nahuli ng alagang pusa ng persona. Ang hatag ng mga pangyayari ay masisipat nang ganito. Una, naawa ang persona nang akmang kakainin ng pusa ang daga. Ikalawa, pinalis ang pusa. Ikatlo, nakatakas ang daga. Ikaapat, gumanti ng paninira ang daga sa persona. At ikalima, salát sa isip ang daga. Kung wawariin, ang resultang diwain o talinghaga ay hindi ang simpleng pagganti ng daga. Ang literal na daga ay maaaring lumampas sa nakagawiang p agkakaunawa rito ng madla sakali’t ikinabit sa ―pag-iisip.‖ Bagaman may utak ang daga, nabubuhay ito batay sa instinct at alinsunod sa likás na pangangailangan. Ang pagganti nito ay pagpapamalay ng mataas na kalooban, na matataglay lamang ng tao. Samantala’y may ilang tao na walang utang na loob, at kahit tinulungan na’y nagagawa pang gumanti sa negatibong paraan para manaig sa kapuwa. Sa tula, hindi na magbubulay pa ang daga na tinulungan ito ng persona, at wala itong hangad na pumantay sa antas ng tao. Pabaligtad na ipinahihiwatig wari ng tula na may ilang tao na gaya ng daga, at ito ay hindi lamang dahil sa kasalatan sa isip kundi sa pagtalikod sa makataong damdamin. At ang awa ay hindi dapat ibinibigay sa lahat ng pagkakataon, dahil ang ―awa‖ ay nararapa t lamang sa sinumang makauunawa ng gayong kaselang damdamin. Ang nasabing kabatiran ang maituturing na talinghaga. Ang ―talinghaga‖ ay nadaragdagan ng pakahulugan habang lumilipas ang panahon. Masisipat ito hindi lamang bilang resultang diwain o pangyayari, bagkus maging sa pagpapahiwatig ng aksiyon o pagbabago ng mga tauhan, lunan, at panahon. Heto ang isang tanaga na pinamagatang ―Tag -init‖ (1943) ni Ildefonso Santos: Alipatong lumapag Sa lupa—nagkabitak Sa kahoy—nalugayak Sa puso—naglagablab! Sa tanagang ito, ang ―alipato‖ na tumutukoy sa munting apoy mula sa lumilipad na titis o abo ay maituturing na lumalampas sa ordinaryo’t nakagawiang pagpapakahulugan. Ang pagbabagong idinudulot ng alipato ay serye ng mga pambihirang pangyayari. Una, pagkatuyot ng lupa. Ikalawa, pagkasira ng kahoy. At ikatlo, pagkabuhay sa damdamin. Ang alipato kung gayon ay masisipat na pahiwatig ng munting pangyayari na makalilikha ng malaking pagbabago sa buhay o kaligiran ng tao. Ang iba’t ibang antas ng kabatiran o anomalya hinggil sa ―alipato‖ ang masasabing talinghaga ng tula. Tumitindi ang talinghaga kung idaragdag ang pambihirang tugma, na bumabagay sa masilakbong damdamin o pangyayari. Ang ganitong taktika ay ginagawa ng mga makata upang umangkop ang tunog o himig sa nais iparating na pahiwatig ng tula. Mahihunuha na ginamit lamang ang ―alipato‖ bilang kasangkapang panghalili sa bagay na makapagdudulot ng pagkasira o pagkabuhay sa sarili o paligid. Ang pagpapakahulugan sa ―talinghaga‖ na binanggit dito ay hindi pangwakas, bagkus muling pagsipat at pagdaragdag sa mga naunang pakahulugan. Inaasahan ang pagiging dinamiko ng pakahulugan, dahil kung magiging estatiko ito ay mahuhubdan ng ―misteryo‖ ang salita at maaaring itumbas lamang sa napakakitid na pagkakaunawa sa banyagang ―metapora.‖
Sanggunian: Almario, Virgilio S. Taludtod at Talinghaga: Mga Sangkap ng Katutubong Pagtula . Pasig: Anvil Publishing Inc., 1991. Noceda, Juan de at Pedro Sanlucar. Vocabulario de la lengua Tagala. Manila: Ramirez y Giraudier, 1860. Regalado, Iñigo Ed. ―Ang Panulaang Tagalog.‖ Maynila: Institute of National Language, Tomo 6, bilang, 5, Hulyo 1947. Regalado, Iñigo Ed. Damdamin: Mga Piling Tula. Lungsod Quezon: Ateneo de Manila University Press, 2001. Binigyan ng introduksiyon ni Roberto T. Añonuevo. Santos, Lope K. ―Peculiaridades de la poesia tagala.‖ Manila, 1929. Muling inilathala sa Poetikang Tagalog : Mga Unang Pagsusuri sa Sining Pagtulang Tagalog , inedit ni Virgilio S. Almario. Lungsod Quezon: Sentro ng Wikang Filipino, 1996.
