ARSITEKT ARSI TEKTUR UR VERN V ERNAKUL AKULAR AR INDO I NDONESI NESIA A (Ir. Primi Artiningrum, M.Arch.)
ARSITEKTUR VERNAKULAR SULAWESI SELATAN
RIZKO ZAINAL ARIANTO
!"#"!$"$$%&
S'IVA IRL RA'MANIA
!"#"!$"$$""
UKI ANRAINI
!"#"!$"$$*"
UNIVERSITAS UNIVERSITAS MER+U UANA TEKNIK ARSITEKTUR #$"&
Daftar isi
KATA KATA PENANTA PENANTAR.................. R............................................. ...................................................... ...................................................... ........................................................................ ............................................. . * PENDA'ULUAN............. PENDA'ULUAN........................................ ...................................................... ...................................................... ...................................................... ........................................................ ............................. ! LAT LATAR ELAKAN................ ELAKAN............................................ ....................................................... ...................................................... ...................................................... ......................................... .............. ... ! TU-UAN................................. TU-UAN............................................................ ...................................................... ...................................................... ...................................................... .......................................... ............... ... ! PERMASALA'AN... PERMASALA'AN.............................. ...................................................... ...................................................... ...................................................... ............................................................ ................................. & RUMUSAN MASALA'........................... MASALA'...................................................... ...................................................... ...................................................... .................................................... ......................... .... & METODE PEMA'ASAN.............. PEMA'ASAN.......................................... ....................................................... ...................................................... ........................................................ ............................. ....... & SISTEMATIKA SISTEMATIKA PENULISAN................... PENULISAN.............................................. ...................................................... ...................................................... ........................................................ ............................. & TIN-AUAN PUSTAKA PUSTAKA....................... .................................................. ...................................................... ...................................................... ................................................................. ...................................... DEINISI........................ DEINISI................................................... ....................................................... ....................................................... ...................................................... ................................................... ........................ . TEORI DAN KONSEP............................ KONSEP....................................................... ...................................................... ...................................................... ........................................................ ............................. STUDI KASUS.............................. KASUS......................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... .......................................... ............... % TORA-A...................... TORA-A................................................. ...................................................... ...................................................... ...................................................... ....................................................... ............................ . % LOKASI LOKASI TORA-A...................... TORA-A................................................. ...................................................... ...................................................... ...................................................... ....................................... ............ % SE-ARA' SE-ARA' TORA-A................... TORA-A.............................................. ...................................................... ...................................................... ........................................................... ................................ ...... / ADAT ADAT DAN DAN KEUDA KEUDAAAN TORA-A.................... TORA-A............................................... ...................................................... .......................................................... ............................... ....... / POLA KAMPUN......................... KAMPUN.................................................... ...................................................... ....................................................... ....................................................... ........................... ....... 0 POLA RUMA'................................... RUMA'............................................................... ....................................................... ...................................................... ............................................. .................. ......... "$ KONSEP ARSITEKTUR ARSITEKTUR TORA-A................. TORA-A............................................. ....................................................... ...................................................... ........................................... ................ "# UIS............................. UIS........................................................ ...................................................... ....................................................... ....................................................... ................................................. ...................... "* LOKASI LOKASI UIS............................... UIS.......................................................... ....................................................... ....................................................... ........................................................."* .............................."* SE-ARA' SE-ARA' UIS................................ UIS........................................................... ...................................................... ...................................................... ................................................. ...................... .... "* ADAT ADAT DAN DAN KEUDA KEUDAAAN UIS.................................. UIS............................................................. ...................................................... .............................................. ................... ...... "* POLA KAMPUN......................... KAMPUN.................................................... ...................................................... ....................................................... .................................................. ...................... .......... "& POLA RUMA'................................... RUMA'............................................................... ....................................................... ...................................................... ............................................. .................. ......... " KONSEP ARSITEKTUR ARSITEKTUR UIS............................... UIS.......................................................... ...................................................... ......................................... .............. .................. ........... ....... " TANA TANA TOA............................... TOA.......................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... .......................................... ............... "0 LOKASI LOKASI TANA TANA TOA............................... TOA.......................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................."0 ........................."0 SE-ARA' SE-ARA' TANA TANA TOA............................... TOA.......................................................... ...................................................... ...................................................... ............................................. .................. ... "0 ADAT ADAT DAN DAN KEUDA KEUDAAAN TANA TANA TOA........................... TOA...................................................... ...................................................... ................................................. ...................... .... #$ POLA KAMPUN......................... KAMPUN.................................................... ...................................................... ....................................................... .................................................. ...................... .......... #" POLA RUMA'................................... RUMA'............................................................... ....................................................... ...................................................... ............................................. .................. ......... ## KONSEP ARSITEKTUR TANA TANA TOA.............................. TOA......................................................... ........................................................................... ................................................ ...... #! KESIMPULAN............. KESIMPULAN........................................ ...................................................... ...................................................... ...................................................... .......................................................... ............................... #& DATAR DATAR PUSTAKA PUSTAKA........................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... .................................................. ....................... ............ # DATAR DATAR AMAR............................. AMAR........................................................ ...................................................... ...................................................... .................................................... ......................... ......... #
KATA PENANTAR
Pu1i 23u4ur 45h67ir6t Tuh6n 6ng M6h6 Ku626 6t62 25g686 8im96h6n R6hm6t, In636h, T6u:i4 76n 'in636hn36 25hingg6 46mi 7696t m5n358526i46n 95n3u2un6n 9695r ini 7686m ;5ntu4 m6u9un i2in36 36ng 26ng6t 2575rh6n6. S5m52i 2586t6n. '6r696n '6r696n 46mi 25m
A "
PENDA'ULUAN LATAR ELAKAN In7< In752i, 75ng6n 8u62 >i8636h 25;526r "%!.$$ 4m@. Su86>52i m5mi8i4i ;5rm6c6?m6c6m 2u4u ;6ng26 75ng6n c52i 2586t6n 26ng6t 45nt68 75ng6n 46ri26n 45;u76366n 76n 16ti 7iri. D5ng6n 95ng6m;i86n c52i 2586t6n, 7696t m5n6m;6h 95ng5t6hu6n,4r56ti=it62 76n m5nci9t646n in<=62i 76ri 6r2it54tur 36ng t586h 7ici9t646n 76ri 6m6n 76hu8u untu4 7i6ng46t 45m;68i 9676 6m6n ini 76n 7696t ;5r;6ur 75ng6n 45 Su86>52i 2i 2586t6n 2586t6n *. M5n1586 M5n1586246n 246n 452i Su86>52i 2586t6 2586t6n n
PERMASALA'AN 6n364n36 6r2it54 36ng m62ih ;58um m5ng5t6hui 9676 7626rn36 ;6ngun6n?;6ngun6n In7686u9un ;58um 676n36 6r2it54. P5m;u6t6n rum6h
;5r7626r46n 45252u6i6n 686m, 6r6h m6t6 6ngin, 76n :ung2i t586h 7i864u46n <85h 686u9un ti764 25c6nggih m626 4ini. P5r8un36 m5ng5t6hui 25g686 62954 45;u76366n, t5rut6m6 Su86>52i 2586t6n t5rh6769 6r2it54tur rum6h 36ng m5mi8i4i m5mi8i4i ciri 4h62, 4h62, 76n 4
A96 36ng 36ng 7im642 7im642u7 u7 75ng6 75ng6n n 6r2it54tu 6r2it54turr =5rn64u8 =5rn64u85rC 5rC 6g6im6n6 6g6im6n6 45;u76366n 45;u76366n 76n 676t 36ng 36ng 676 676 7i Su86>52i S586t6nC S586t6nC 6g6im6 6g6im6n6 n6 4 Su86>52i 52i S586t S586t6nC 6nC A96 ciri 4h62 4h62 76ri 76ri rum6h rum6h 676t 676t Su86> Su86>52i 52i S586t6 S586t6nC nC A96 4 Su86>52i 52i S586t6 S586t6nC nC
METODE PEMA'ASAN D686m 95n3u2un6n 9695r ini, 95nu8i2 m5nggun646n m5t<75 2tu7i 9u2t646 (95ngum9u86n 2um;5r 76ri ;u4u 76n 1urn68) 76n 76n 95nggun66n 95nggun66n browsing int5rn5t. int5rn5t. SISTEMATIKA PENULISAN 6; " D686m ;6; " t5r7696t ;6; ", 7im6n6 46mi m5n1586246n 86t6r ;58646ng 76n tu1u6n 46mi 7686m 95m;u6t6n 9695r ini, 95rm62686h6n 696 36ng 646n 46mi 2585826i46n 7686m 9695r ini, 76n m5n1586246n 75ng6n m5t<75 696 46mi untu4 m5m;u6t 9695r ini. 6; # 6; # 46mi m5n1586246n 696 itu 6r2it54tur =5rn64u85r, 76rim6n6 2616 46mi m5ng6m;i8 4uri96n m5ng5n6i 6r2it54tur =5rn64u85r 76n t552i 2u86>52i 2586t6n, 2586t6n, t5r7696 t5r7696tt 2595rti 2595rti 696 45;u763 45;u76366n 66n 7i26n6, 7i26n6, 8ing4ung6n, ;5ntu4 rum6h, 25rt6 2595rti 452i 2586t6n. S5rt6 46mi m5n1586246n 452im9u86n 76ri 25g686 i2i m6t5ri 7i 9695r ini.
A #
TIN-AUAN PUSTAKA DEINISI Th5 t5rm V5rn6cu86r 6rchit5ctur5 i2 u257 h5r5 t< r5:5r t< tr67i2i
Di;6ngu Di;6ngun n t6n96 t6n96 676n36 676n36 t5n6g t5n6g6 6 6h8i 6t6u 6t6u 6r2it5 6r2it54. 4. 6ngun6n 6ngun6n 7696t 7696t ;5r6769t62i ;5r6769t62i 75ng6n 468 36ng 36ng ;5r45m;6ng ;5r45m;6ng 7i 7i 7686m m6236r646t tr67i2i
A *
STUDI KASUS TORAJA
LOKASI TORA-A
6m;6r ". P5t6 ti8636h Su86>52i S586t6n 7i ;6gi6n ut6r6 36ng 7i25;5ut 75ng6n n6m6 T6n6 Ti8636h F*,"%/
km
2
76n ;5r676 9676 g6ri2
2
°
!$?
3
°
#& LS 76n
°
119
*$?
°
120
#&
. (Ki2?-<=64,"0//) Wi8636h T6n6 Ti8636h 2586t6n,36itu 765r6h M64685 76n R6nt596< 75ng6n 25;ut6n T6n6 T6n6 T22,"00!) SE-ARA' TORA-A T52i 2586t6n,36ng hi7u9 c5n75rung t5ri2<862i. (D6>2,"00!)
5r7626r46n tr67i2i 36ng ;5r45m;6ng turun?t5murun, Su4u T6 n5n54 m<36ng m5r546 ;5r62 ;5r6268 68 76ri 76ri 9u86u 9u86u mi2ti2 mi2ti2 36ng 36ng 7i25; 7i25;ut ut P52i S586t6n. N5n54 m<36ng Su4u T66n. K2 ("00!) 4595rc6366n 628i 2u4u T6n, h5>6n, u96c6r6 u96c6r6 95m646m6 95m646m6n n 36ng 36ng m5g6h m5g6h 76n 952t6?9 952t6?952t6 52t6 46 4595rc6366n 2u4u T
M5nurut 4595rc6366n A8u4 T<7<8<, tuh6n 36ng t5rtinggi 67686h 9u6ng m6tu6, 36itu 95nci9t6 m6nu62i6 95rt6m6 76n 686m 25m52t6. POLA KAMPUN
6m;6r # B 9<86 46m9ung Sum;5r B Ki2?-<=64,"0// P<86 P<86
95mu4im6 95mu4im6n n 2u4u t
75ng6n 75ng6n 2um;u 2um;u ut6r6?25 ut6r6?2586t6 86t6n n 7im6n6 7im6n6 2i2i mu46 rum6h 25868u 25868u m5ngh67 m5ngh6769 69 45ut6r6 45ut6r6 76n 76n 7i 25;5r6ng 25;5r6ngn36 n36 7i7iri46n 8um;ung 967i 6t6u 686ng 75ng6n 6r6h m5ng6h69 m5ng6h69 45 2586t6n. Ant6r6 Ant6r6 rum6h 76n 8um;ung t5r7696t t5r7696t 1686n 7526 36ng cu4u9 85;6r. -686n 7526 36ng ;5r676 7i6nt6r6 1616r6n 8um;ung 76n rum6h m5n167i ru6ng 46rg6, t5m96t u96c6r6?u96c6r6 676t ;5r86ng2ung. ( E2ti A2ih Nur7i6h,#$"") Rum6h T2 ("00!), 7526 T
POLA RUMA'
6m;6r * B 6 m6nu2i6 7ici9t646n untu4 hi7u9 ;5r26m6. Ag6r 45hi7u96n 45hi7u96n ;5r26m6 ini 86nc6r m646 Tu6ng Tu6ng M6tu6 m5nurun46n m5nurun46n A8u4 A8u4 T<7<8< T<7<8< (8696 t5rtinggi, 9u6ng m6tu6 ;5rt6ht6 7i 86ngit 36ng 7i2im;<846n 25;6g6i 2i2i ut6r6. ut6r6. S576ng S576ng46n 46n 7uni6 7uni6 45hi7u9 45hi7u96n 6n 7i t<96ng t<96ng <85h <85h P6h 7i;6>6h t6n6h,7i2im;<846n t6n6h,7i2im;<846n 25;6g6i 2i2i 2586t6n. D6n t5m96t hi7u9 m6nu2i6, 7im6n6 rum6h 7i7iri46n ;5r676 7i6t62 t6n6h. K6h t5ng6h 76n 6t62 t5r25;ut 7it5r6946n 9676 huni6n. 6gi 2u4u T6h 7i;6>6h 4<86h ;6>6h t5m96t t5m96t r
Ru6ng Ru6ng 7i;6>6h 7i;6>6h 6t69 m5ru9646n m5ru9646n 95ngg6 95ngg6m;6r m;6r6n 6n 7uni6 7uni6 6t62
25hingg6 7i6ngg69 264r68. 5r7626r46n 95mi4ir6n t5r25;ut,m646 2u4u T6 rum6h tingg68 m5ru9646n 95ngg6m;6r6n mi4r< 76ri 7uni6 hi7u9 25hingg6 rum6h tr67i2i
D5n6h rum6h 1ug6 7i;6gi ;5r7626r46n 4
25868u 25868u m5ngh67 m5ngh6769 69 456r6h ut6r6 36ng m5ng6m;6r46 m5ng6m;6r46n n t5m96t t5m96t
;5rt6ht6n36 Pu6ng M6tu6. Pintu m62u4 ;5ru96 t6ngg6 36ng m5n5m;u2 86nt6i t5r85t64 7i 2i2i mu46, 36itu 9676 ru6ng 36ng 7i25;ut t6ng7<. T6ng7< 1ug6 7igun646n 25;6g6i t5m96t ti7ur 6n64. Ru6ng t5ng6h 7i25;ut S68i, m5ru9646n m5ru9646n t5m96t ;5r64ti=it62 ;5r64ti=it62 36ng 7i85ng469i 75ng6n 75ng6n 769ur. 769ur. D69ur 75ng6n 75ng6n 95r69ir6n 7i85t646n 7i 2i2i timur 46r5n6 2i2i timur 7i6ngg69 25;6g6i 86m;ing 45hi7u96n 7imu86i, 25;6g6i 95ng6m;6r6n m6t6h6ri t5r;it. Di 2i2i ;6r6t ;6r6t t5r76 t5r7696 96tt ru6ng ru6ng untu4 untu4 ru6ng ru6ng ti7ur ti7ur 6n64 6n64 6t6u 6t6u ;i86 ;i86 676 676 6ngg 6ngg
6m;6r &. T6m964 7596n rum6h 2u4u t6 2 ("00!) m5n35;ut46n ;6h>6 rum6h T
KONSEP ARSITEKTUR TORA-A
6m;6r . M6;676 m6nu2i6 7ici9t646n untu4 hi7u9 ;5r26m6 26tu 26m6 86in. M646 76ri itu rum6h 9676 2u4u t6rg6, t5m96t u96c6r6?u96c6r6 676t ;5r86ng2ung. D5n6h rum6h 1ug6 7i;6gi ;5r7626r46n 4
25868u 25868u m5ngh67 m5ngh6769 69 456r6h ut6r6 36ng m5ng6m;6r46 m5ng6m;6r46n n t5m96t t5m96t
;5rt6ht6n36 Pu6ng M6tu6. Pintu m62u4 ;5ru96 t6ngg6 36ng m5n5m;u2 86nt6i t5r85t64 7i 2i2i mu46, 36itu 9676 ru6ng 36ng 7i25;ut t6ng7<. T6ng7< 1ug6 7igun646n 25;6g6i t5m96t ti7ur 6n64. Ru6ng t5ng6h 7i25;ut S68i, m5ru9646n m5ru9646n t5m96t ;5r64ti=it62 ;5r64ti=it62 36ng 7i85ng469i 75ng6n 75ng6n 769ur. 769ur. D69ur 75ng6n 75ng6n 95r69ir6n 7i85t646n 7i 2i2i timur 46r5n6 2i2i timur 7i6ngg69 25;6g6i 86m;ing 45hi7u96n 7imu86i, 25;6g6i 95ng6m;6r6n m6t6h6ri t5r;it. Di 2i2i ;6r6t ;6r6t t5r76 t5r7696 96tt ru6ng ru6ng untu4 untu4 ru6ng ru6ng ti7ur ti7ur 6n64 6n64 6t6u 6t6u ;i86 ;i86 676 676 6ngg 6ngg
BUGIS
LOKASI UIS
6m;6r / Sum;5rB 7ut6ni00.;852 Su86>52ii S586t6n S586t6n.. M5nurut M5nurut M6ttu8676 ;6h>6 2u4u 5tni4 ugi2 968ing ;526r 1um86hn36 ;i86 7i;6n7ing46n 75ng6n 2u4u M646226r, M6n76r, 76n T52i S586t6n, Lu>u, P6r5?P6r5, 6rru, P6ng4615nn5, K59u86u6n M6r<2, 76n P<85>68i. SE-ARA' UIS N5n54 m<36ng 76ri 2u4u ugi2 ;5r6268 76ri 76t6r6n A2i6, t596tn36 un6n. M6t6 95nc6h6ri6n ut6m6 m6236r646t ugi2 45;6n3646n 67686h 25;6g6i 95t6ni 76n n58636n 46r5n6 tingg68 7i 76r6r6n r5n76h 36ng 2u;ur 76n 7i 952i2ir. M6t6 95c6h6ri6n 86in 36ng 1ug6 7imin6ti 67686h ;5r76g6ng, 2586in itu 1ug6 m5ngi2i ;ir<4r62i 95m5rint6h6n 76n m5n54uni ;i76ng 95n7i7i46n. M6236r646t ;ugi2 7i45n68 75ng6n 459i6>6i6nn36 7686m m5ng6rungi 26mu7r6. Wi8636h r6nt6u6n m5r546 9un hingg6 26m96i 45 n5g6r6?n5g6r6 n5g6r6?n5g6r6 t5t6ngg6 2595rti M68632i6, i8i9in6, run5i, Th6i86n7, Au2tr68i6, Au2tr68i6, ;6h46n 26m96i 45 M676g6246r 76n A:ri46 S586t6n. ADAT DAN ADAT DAN KEUDA KEUDAAAN UIS Su4u ugi2 m5mi4i tig6 h68 36ng ;i26 m5ngg6m;6r46n ;u7636n36, 36itu 4
? A75 6226m6turu45ng, 95r6tur6n 36ng 7it5ntu46n m5868ui 45259646t6n. ? A75 6;i626ng, 676t 36ng 7i9646i 76ri 7u8u 26m96i 2546r6ng 76n 2u76h 7it5r6946n 7686m m6236r646t. M5nurut L6ri, 76n 26r6. K6ri 67686h 6tur6n m5ng5n6i 45turun6n 76n hir6r4i m6236r646t 26r6 36itu 6tur6n hu4um I286m. Siri m5m;5ri46n 9rin2i9 36ng t5g62 ;6gi ting46h 864u
. K6 86h ;636r6nn36.5gitu tinggi m64n6 76ri 2iri ini hingg6 7686m m6236r646t ;ugi2, 45hi86ng6n h6rg6 7iri 25256 <85h 2i 9ih64 86>6n ;6h46n 36ng ;5r26ng4ut6n 25468i9un. SiriH N6 P6cc5 25c6r6 86:7hi36h SiriH ;5r6rti B R626 M68u (h6rg6 7iri), 2576ng46n P6cc5 6t6u 7686m ;6h626 ugi2 7i25;u P5225 36ng ;5r6rti B P57ihP5762 (K5r62, K<46. #. SiriH M6996462iriH2iriH. A7686h 2iriH ;5rhu;ung6n 75ng6n 5t<2 45r16. D686m :6826:6h ugi2 7i25;ut46n, N6r544< 75g6g6 2iriHmu, inr5ng4< 2iriH. Artin36, 4686u An76 ti764 9un36 m68u m646 9in16m86h 459676 64tu 36ng t586h 7it5ntu46n (7i259646ti). K5ti46 26m96i >64tu 36ng t586h 7it5ntu46n, 1i46 2i ;5rut6ng t5rn36t6 ti764 m5n596ti 16n1in36, itu 6rtin36 7i6 t586h m5m95rm68u m5m95rm68u46n 46n 7irin36 25n7iri. !. SiriH M6t5 SiriH. 6itu SiriH 36ng ;5rhu;ung6n 75ng6n im6n. D686m 96n76ng6n
2595rti ini 7i69646n 1ug6 ti764 646n 95rn6h m5r626 m68u, 6t6u 36ng ;i626 7i25;ut 25;6g6i ;6ng46i hi7u9 36ng hi7u9. un6 m585ng469i 455m96t 2tru4tur SiriH t5r25;ut m646 P6cc5 6t6u P5225 m5n7u7u4i 26tu t5m96t, 25hingg6 m5m;5ntu4 2u6tu ;u7636 (46r64t5r) 36ng 7i45n68 75ng6n 25;ut6n SiriH N6 P6cc5. POLA KAMPUN T5r;5ntu4n36 8ing4ung6n 95rmu4im6n 7imung4in46n 46r5n6 676n36 9r<252 95m;5ntu46n huni6n 25;6g6i >676h :ung2i676h6nn36 (R69<9