Hans-Georg Gadamer(1900–2002) Tanımak\Anlamak ve Türkçe’de Gadamer Kaynakçası Mehmet Uukütük1 ÖZET Bu çalışma 2008 yılı Aralık ayı itibariyle Türkiye‟de bu güne kadar yayınlanmış olan Hans- Georg Gadamer‟in kendi yapıtlarının hem orijinal dilinden hem de farklı dillerden yapılmış çevirilerini ve onun üzerine yapılmış incelemeleri, değerlendirmeleri derli toplu bir biçimde ortaya koymaktadır. Bu anlamıyla çalışma, elden geldiğince Gadamer üzerine düşünen ve yazanlara bir katkı sağlamayı amaçlamaktadır ve ilk Türkçe Gadamer kaynakçasıdır. Anahtar Kelimeler: Kaynakça, Dil, Felsefe, Hermeneutik, Martin Heidegger, Hakikat ve Yöntem.
ABSTRACT This bibliography presents translations of Hans Georg Gadamer‟s work from both original German texts and texts in other languages; in addition essays, articles, surveys etc. on Gadamer‟s work published in Turkish. The aim of this bibliography is to provide a modest contribution for those researching and writing on Gadamer and this bibliography first Gadamer‟s Turkish bibligraphy.
Keywords: Bibliography, Language, Hermeneutics,
Hans Georg Gadamer,
Philosophy, Truth and Method
1
Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Öğrencisi,
[email protected],
[email protected].
1
Giriş Hans-Georg Gadamer‟in 1960 yılında emekliliğine yakın bir dönemde yayımladığı Hakikat ve Yöntem: Felsefi Hermeneutiğin Temel Özellikleri adlı eseri, Heidegger‟in Varlık ve Zaman (1927) adlı eserinden sonra felsefi Hermeneutik alanındaki en önemli eser olarak uluslar arası şöhrete ulaşmıştır. Kleine Schriften dışında yayımlanan çalışmalarının toplandığı on ciltlik Gesammelte Werke‟nin2 1. cildi olarak yerini alan ve A. B. D.‟nde İngilizce‟ye çevrilmiş şekliyle ilk olarak 1975‟te, gözden geçirilmiş şekliyle 1989‟da ikinci kez yayımlanan bu eser, Gadamer‟in zengin ve derin düşüncelerinin kapsamlı ve bir bütünlük içindeki ifadesi olan magnum opustur.3 Gadamer‟in özellikle bu eserde ortaya koyduğu ve diğer çalışmalarında desteklediği düşünceleri, sosyoloji, edebiyat teorisi, tarih, teoloji, hukuk, sanat felsefesi gibi sosyal bilimlerde ve “hatta tabiat bilim felsefesinde gittikçe artan ölçülerde izlerini bırakmaya devam etmektedir. Ne var ki, ülkemizde Gadamer‟in adı tümüyle yabancı olmamakla birlikte, hermeneutik disiplini üzerine yazdığı makalelerinden bazı çevirilerinin dışında Türk okuruna doğrudan ve kapsamlı olarak hitap etme şansına tam
2
Philosophische Lehrjahre: Eine Rückschau adlı hâtıratını 1977'de neşretmiş olan Gadamer'in külliyatı 1985-1995 yılları arasında 10 cilt halinde (Gesammelte Werke, Tübingen) yayımlanarak tamamlanmıştır. 3 Tatar, Burhanettin,“Hans-Georg Gadamer ve „Hakikat ve Yöntem‟ adlı Eseri”, 19 Mayıs, Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:13, Samsun, 1999, s. 277
2
anlamıyla henüz erişememiştir 4. Kaldı ki Gadamer‟in çevrilen makaleleri ve Gadamer üzerine yapılan çalışmaların etraflı bir kaynakçası da yapılmamıştır. Bu anlamda bu makale Türkçe‟de ilk Gadamer kaynakçasıdır. Türkçe'de Hans-Georg Gadamer Kaynakçası 2008 yılı Şubat ayı itibariyle Türkiye'de bu güne kadar yayınlanmış olan Hans-Georg Gadamer 'in kendi yapıtlarının çeşitli dillerden yapılmış çevirilerini, üzerine yapılmış incelemeleri, değerlendirmeleri derli toplu bir biçimde ortaya koymayı ve elden geldiğince Gadamer üzerine okuyan, düşünen ve yazanlara mütevazı bir katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Ama önce Gadamer‟in hayat öyküsüyle ilgili –her ne kadar bir filozofun hayatını kısaca anlatmanın çok zor olduğunu bilsek de- kısa bir bilgi vermemiz yerinde olacaktır. Gadamer’in Kısa Hayat Öyküsü De nobis ipsis silemus (Kendi hakkında susmak daha iyidir). Gadamer‟in doktora tez danışmanı Paul Natorp‟un kendi öz geçmişiyle ilgili yazısının başında yer alan bu Latince ifadenin Gadamer için de geçerli olduğunu gösteren belki en önemli kanıt, O‟nun, aldığı felsefe eğitimi konusunda 1977‟de yayımladığı Philosophische Lehrjahre (Felsefi Öğrencilik Yılları) içinde kendisi hakkında hemen tümüyle sessiz kalırken daha çok hocalarından söz etmesidir. Bununla birlikte araya serpiştirdiği bilgi kırıntılarından yola çıkarak kendi felsefi hayatını ana hatlarıyla belirlemek mümkün görünüyor.5 Gadamer, 1900 yılında Marburg‟da bir kimya profesörünün oğlu olarak dünyaya gelir. Gadamer babasının profesör olarak çalıştığı Breslau‟da büyür ve liseyi bitirdikten sonra felsefe ve Almanca okumaya başlar. Okulu bitirdikten sonra 22 yaşında Paul Natorp nezaretinde doktorasını tamamlar. Gadamer aynı yıl ağır bir hastalığa yakalanır. Bu hastalığına rağmen felsefe eğitimine devam etmek için Freiburg‟a Martin Heidegger‟in yanına gelir. Gadamer ile Heidegger Marburg‟da tanışmışlardır. Gadamer doktoradan sonra doçentlik tezi yazmak için Heidegger‟in yanına gider (Heidegger 1927 yılında Freiburg Üniversitesi Felsefe Bölümü‟nde Husserl‟den boşalan kürsüye 4
Burada bir istisna olarak Gadamer‟in baş yapıtı olan Hakikat ve Yöntem‟in Hüsamettin Arslan ve İsmail Yavuzcan tarafından çevrilen ve üç cilt halinde yayınlanılması planlanan çalışma sayılabilir. İlk cildi 2008 yılında Paradigma yayınları tarafından yayınlanmıştır. 5 Tatar, Burhanettin,“Hans-Georg Gadamer ve „Hakikat ve Yöntem‟ adlı Eseri”, s. 279.
3
profesör olarak atanır). Fakat Heidegger Gadamer‟in eski Yunanca ve Latince‟sinin yeteri kadar iyi olmadığından dolayı Gadamer‟in doçentlik tezini kendi yanında yapma isteğini geri çevirir. Gadamer burada bir sömestir kaldıktan sonra Marburg‟a geri döner. Gadamer Marburg‟da klasik filoloji okur ve Martin Heidegger‟den yanında doçentlik tezi yazmak için davet alır. Bunu parasal yönden sıkıntılarla geçen doçentlik yılları izlemiştir. Gadamer bu yılları hastalıklarla boğuşarak geçirmiştir. Gadamer‟in içinde yaşadığı kültürel çevre başta şair Stefan Georg‟un taraftarları ile Grek edebiyat hayranları ve diğer felsefi okulların temsilcileri olmak üzere canlı bir entelektüel bir çevredir. Nasyonal Sosyalizm diktatörlüğünden önce Gadamer kariyerini tamamlamıştır. Gadamer Nazi döneminde de çalışmalarına devam etmiş ve kendisini bir kaç yıl süreyle Heidegger‟den uzak tutmuştur. Gadamer 1937‟de LeipzigÜniversitesi‟ne profesör olarak atanmıştır. Gadamer Leipzig‟de kariyerinden ve diplomatik ilişkilerinden dolayı büyük bir üne kavuştu. Leipzig Üniversitesi Almanya‟nın en iyi üniversitelerin başında geliyordu. Bu üniversitenin rektörü Helmut Berve gerçek bir nasyonalist ve aynı zamanda iyi bir bilim adamıydı. Fizikci Werner Heisenberg, filolog Karl Reinhardt Gadamer‟in en iyi arkadaşları arasındaydı. Gadamer, II. Dünya Savaşı‟ndan sonra fizikci Carl Friedrich von Weizeckär ile birlikte Portekiz‟e misafir öğretim üyesi olarak kabul edildi. Gadamer‟in hem kendisi hem de öğrencileri rejimi tarafından fazla rahatsız edilmemişlerdir. Gadamer bunun gerekçesi olarak kendilerinin yaptığı işin o günkü yetkili
kişiler tarafından hafife
alınmasını gösterir. Gadamer II. Dünya Savaşı‟ndan sonra Rusların işgali altındaki Leipzig Üniversitesi‟ne rektör olur ve mümkün olduğu kadar üniversitenin özerkliğini korumaya çalışmıştır. Gadamer 1947‟de Frankfurt‟a profesör olarak atandı. 1950‟de Heidelberg Üniversitesi‟ne gitti ve orada 1968‟de emekli olana kadar çalıştı. Savaştan sonra bu iki üniversitenin yeniden imarında Gadamer‟in oldukça büyük emeği vardır.6 Gadamer Heidelberg‟de geçirdiği yıllar içinde gösterdiği performansla Avrupa çapında bir üne kavuştu. Gadamer Wahrheit und Methode (İng. Truth and Method, Tr.Hakikat ve Yöntem, 1960) adlı eserini Fransızca verdiği ders notlarından
6
Grondin, Jean. Sources of Hermeneutics. Albany: SUNY, 1995. s. 5
4
oluşturmuştur. Ayrıca sonradan yazdığı pre-Sokratlarla ilgili kitabı da yine onun İtalyanca verdiği konferansların bir araya getirilmesiyle oluşmuştur. Gadamer‟in ikinci hayat hikayesi onun profesörlüğü ile ilgilidir. Gadamer‟in doktora tezi oldukça kısa bir kitapçıktır. Bu tez yazarı için sadece akademik kariyerin bir kuralını yerine getirmek için yazılmıştır. Gadamer‟in doktora hocası Natorp, zamanının ileri gelen filozoflarından biridir. Martin Heidegger‟in cazibesi Gadamer‟i Freiburg‟a çekmiştir. Gadamer Freiburg‟da kısa bir süre kaldıktan sonra Marburg‟da klasik filoloji eğitimine başlamıştır. Gadamer‟in buradaki hocası Platon uzmanı olan Paul Friedländer‟dir. Gadamer ünlü filoloji uzmanı Werner Jaeger‟in düsüncelerini eleştiren bir çalışma yapmasına rağmen onunla yakınlaşmayı da ihmal etmemiştir. Bu sayede Gadamer 1930‟da Naumburg‟da uluslar arası öneme haiz klasik filoloji kuruluna üye olarak katılmayı başarmıştır. Gadamer‟in Frankfurt hayatı zorluklarla başlamıştır. Frankfurt‟daki sosyal demokrat bürokrasi ile yıldızları hiçbir zaman barışmamıştır. O çalışabileceği zemini Heidelberg‟de bulmuştur. Gadamer burada Karl Jaspers ile birlikte kısa bir süre çalıştıktan sonra, Jaspers kürsüsünü Gadamer‟e devrederek Basel‟e profesör olarak atanmıştır. Jaspers, Gadamer‟in Martin Heidegger‟le olan ilişkisinden dolayı ona devamlı mesafeli davranmıştır. Gadamer savaş sonrası meşru görülen bütün baskılara rağmen 1949 yılında Heidegger hakkında oldukça övücü uzun bir makale yazmıştır. Böyle bir yazı kaleme almak herkesin Heidegger‟den uzaklaştığı bir dönemde işgal kuvvetlerini bile bile karşısına almak pahasına oldukça cesaret isteyen bir şey olsa gerektir.7 Gadamer, Heidegger‟in eski öğrencilerinden olan Karl Löwith‟i Heidelberg‟e felsefe bölümüne öğretim üyesi olarak davet etmiştir. Löwith Nazi yönetimi tarafından emekliye sevk edilmiş ve kendi hocası Heidegger hakkında “Denker in dürftiger Zeit” (karanlık zamanın düşünürü) adlı bir eser kaleme almıştır. Aynı zamanda Gadamer 60‟lı yılların başında kendi hocaları Horkheimer ve Adorno tarafından kötü muameleye tabi tutulan Jürgen Haberması da üniversitede toplum ve siyaset felsefesi üzerine dersler vermek üzere getirtmiştir. Gadamer Heidelberg‟de “Philosophische Rundschau” adlı 7
Topakkaya, Arslan, “Hans-Georg Gadamer‟in Ardından”, Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Sayı:1\4, Temmuz, 2008, s. 4
5
dergiyi kurarak arkadaşı Helmut Kuhn ile birlikte dergiyi Almanya‟nın uzun ömürlü ve en iyi felsefe dergisi yapma başarısını göstermiştir. Gadamer‟in eserleri bu arada Amerika‟da gittikçe tanınmaya ve okunmaya başlanmıştır. Gadamer‟e kadar teolojiye ait olan hermeneutik kavramı bugün batı dünyasında anlamanın üzerinde düşünen herkesin güvendiği bir kavram haline gelmiştir. Onun ilk hocası Neo-Kantçılık akımına mensup olan Richard Hönigswald‟tır. Gadamer onun yanında transzendental felsefenin ne demek olduğunu öğrenmiştir. Marburg‟da Nicolai Hartmann ve Paul Natorp‟la birlikte olmuş ve onlardan dersler almıştır. Fakat Gadamer için Martin Heidegger, Nicolai Hartman‟a göre her zaman daha fazla anlam ifade etmiştir. Fenomonoliji‟nin kurucusu olan “şeylerin kendisine” bakış metodunu geliştiren Edmund Husserl ile, Husserl‟in asistanı olan Heidegger hiç şüphesiz Gadamer‟in felsefi gelişiminde önemli bir yere sahiptirler. Gadamer özellikle “anlama”nın (Verstehen) ne olduğunu sorusu bağlamında hocası Heidegger‟den oldukça etkilenmiştir. Heidegger‟in tavsiyesi üzerine Gadamer bir eser kaleme alır. Bu çalışmanın başlığı olarak seçilmiş olan “hermeneutik” kavramının kaynağı protestan teolojisidir. Wilhelm Dilthey‟e göre hermeneutik kavramı, ruhsal bilimlerin anlaşılması için temel bir kavramdır.8 Gadamer bu görüşe katılmaz. Gadamerin güvendiği isimlerden teolog Rodolf Bultmann “Jenseits” (öteki taraf, ahiret) kavramına metodik olarak oldukça farklı bir anlam yüklemiş ve İncil metinlerinin anlaşılmasında Bultmann‟ın getirdiği bu yeni anlayış metnin ne demek istediğini anlamada oldukça faydalı bir açılım sağlamıştır. Gadamer 1961‟de Bultmann‟a yazdığı bir mektupta şöyle der: “Ben bu kitabımda tamamen kendi tecrübelerime dayanarak klasik filozofların tecrübelerini, sanatı ve hümanistik geleneği ve tarihsel bilincin tezahürünü kendi muhtevalarına bağlı kalarak temellendirmeye çalıştım. Bana öyle geliyor ki benim bu çalışmam teolojinin son yıllardaki gelişim trendiyle ve sizin teolojiyle ilgili çalışmalarınızla da oldukça örtüşmektedir”.9 Gadamer anlama fenomenini, Dilthey‟de olduğu gibi tinsel bilimlerin özel metodoloji problemi olarak değerlendirmez. O anlamayı, insanın dünyaya yönelik bütün edimleriyle ilişkilendirir. Bundan dolayı Gadamer tarafından geliştirilen felsefî 8 9
Topakkaya, Arslan, “Felsefi Hermeneutik“, Felsefe Dergisi, sayı:4, 2007. s. 80. Topakkaya, Arslan, “Hans-Georg Gadamer‟in Ardından”, s. 6
6
hermeneutik, bir tinsel bilimler metodolojisi olarak kabul edilmez. Gadamer‟in ortaya koymuş olduğu hermeneutik, tinsel bilimlerin sahip oldukları metotların ötesinde taşıdıkları gerçeklikler ile, bizim dünyaya ait tecrübelerimizi yakınlaştırma çabasıdır 10 Genel olarak maddeleştirmek istersek Gadamer hermeneutiğin önemli unsurlarını şöyle sıralayabiliriz: 1)Bütün anlamalarda özsel olarak önyargının olumlanması ve bu bağlamda otorite ve geleneğin yeniden yorumlanması. 2)Anlama çemberinin\döngüsünün “anlamanın yapısal ontolojik yönü” olarak değerlendirilmesi. 3)Anlamada
“zaman
farklılıklarının”
(Zeitabstände)
öneminin
vurgulanması.
4)Tarihsel etki (Wirkungsgeschichte) ilkesiyle, farklı görüşlerin kaynaşması olgusunun birlikte ele alınması. 5)Anlamada önemli bir yere sahip olan başkasına yönelme teorisinin öneminin vurgulanması11. 6) Anlamanın birincil fonksiyonunun kendini anlama olduğunun altını çizmesi ve dolayısıyla her anlamanın uygulamayı da içine alan geniş bir varoluşsal ve geleneksel bir faaliyet olduğunu savunması. 7) Anlamada sorucevap diyalektiğinin ve sen-ben ilişkisinin önemini her fırsatta vurgulaması. 8)Anlamayı yöntem tasallutundan postmodern görecelik batağına düşmeden kurtarması. Bu sayılan ilkeler Gadamer hermeneutiğinin temelini oluşturan ilkeler olduğu söylenebilir. Son olarak hermeneutikteki tarihsellik ve fanilik bilincinin nedeni ve kaçınılmaz sonucu olan ölüm tecrübesinin Gadamer‟deki tecellisine gelince. Gadamer‟in vefat ettiği tarih olan 15 Mart 2002 tarihli Der Tagesspiegel'de Kerstin Decker'in Gadamer'in ölümü üzerine yazdığı yazı, ilgilileri için oldukça anlamlı bir başlık taşıyordu: "Önce Haberci Vardı!" (Am Anfang war der Bote!) Decker, Atina sokaklarında, "Bana gerekli olmayan ne de çok şey görüyorum!" diye bağıran Sokrat'a benzettiği Gadamer'i anlam'ı, anlama'yı, kendini-anlama'yı öne çıkaran bir düşünür olarak tanıtıyor ve onun, Nietzsche'den başlayarak modern Alman düşüncesine (sadece Alman düşüncesine mi?) canlılık getirmiş nadir ustalardan biri olduğuna işaret ediyor: "O 20. Yüzyılın diyalog felsefecisidir, diyalog-biliminin kurucusudur.12
10
Topakkaya, Arslan, “Hans-Georg Gadamer‟in Ardından”, s.7 Topakkaya, Arslan, “Hans-Georg Gadamer‟in Ardından”, s.7 12 Cündioğlu, Dücane, “Son Alman Filozofu Öldü”, Yenişafak Gazetesi, 22 Mart 2002. 11
7
Bu fotoğraf muhtemelen Marburg‟da çekilmiş. Tarih, 1923. Bu tarihte Heidegger 34, Gadamer ise 23 yaşında. Heidegger‟in öğrencisi Gadamer‟le hayatı, zamanı, tarihi paylaşımlarının birbirlerini ne kadar etkilediğinin resmi de sayılabilir bu fotoğraf. Gadamer’in Felsefi Arkabahçesi Gadamer, Heidegger‟in öğrencisidir ve Heidegger Varlık ve Zaman‟ı yazarken her ne kadar Heidegger bu yapıtını bitiremese de- onun yanında bulunmuş ve Heidegger‟in sorularını, Varlığın neliği yönündeki iç gerilimlerini, çelişkilerini, arayışlarını ve sancılarını bizzat tecrübe etmiş ve Heidegger‟in felsefi arayışındaki soruları, kavramları, Gadamer‟in felsefi hermeneutiğinin her satırına sinmiştir. Ancak Gadamer‟in anlama ve yorumlama tarzı sadece Heidegger‟e indirgenerek anlaşılamaz. Gadamer‟in anlama ve yorumlama yönündeki arayışlarını, sorgulamalarını ve en önemlisi de felsefi öngörülerini anlayabilmek için onun felsefi arkaplanına bakmak gerekir. Buna göre Gadamer‟in felsefi arkaplanı Platon‟un Diyalogları ile başlar. Diyalog Batı-Avrupa felsefe geleneğinin temelini atan Eski Yunan düşünürlerinin yapıtlarından beri, diyalojik düşünme tarzı ve onun zemininde yöntem olarak gelişen diyalektikte önemli bir rol oynar. Gadamer‟in felsefi hermeneutiğinde ise, önemli kavramlardan olan; „soru-cevap diyalektiği‟, „yorumun diyalektiği‟, „sorunun açıklayıcı niteliği‟, „anlamanın vazgeçilmez koşulu olan, anlaşılacak şeyi soru(n) haline getirmenin önemi‟, „hermeneutik anlamada dinlemenin önemi‟ ve „anlamada Ben-Sen diyalektiği‟ gibi kavramların arkaplanında Platonik diyalogların etkisi rahatlıkla
8
görülebilir13. Zira Platon‟un kendi yapıtlarını diyalog şeklinde yazmasının nedeni, sadece Sokrates‟e karşı hissettiği saygıdan dolayı değildir; anlatımın monolojik ve otoriter niteliklerini ortadan kaldırmak için canlı konuşma tarzına başvurma düşüncesidir. Platon için diyalog ilkesi, bir hakikat güvencesidir. Çünkü söylenen şey sadece başkası tarafından algılandığı zaman ve başkasının onayıyla doğrulanır. Bunun yanında diyalogun hermeneutik için üç önemli yönü vardır: Dilsel olması, öznelerarası olması ve uzlaşmayı sağlar oluşudur14. Gadamer‟in Platon‟un eserleri üzerindeki uzun nefesli çalışmaları onda düşüncenin veya anlamanın daima bir diyalog süreci içinde gerçekleştiği kanaatini ortaya çıkardı. Anlamanın tarihselliği ve dilselliği 15 ile ilgili araştırmaları bu diyalogun aynı zamanda tarihsel bir varlık tecrübesi olarak ortaya çıktığı ve bu tecrübenin, daima dil içinde anlam kazanıp aktarılabildiği tezini ortaya atmasını sağladı16. Heidegger Platonik varlık kuramını niçinlik temelinde, kökten sıkı bir eleştiriye tabi tutarak yeniden inşa etmeye çalışırken, Gadamer, Platon‟un diyaloglarındaki nasıllığa eğilir, onu anlamaya çalışır. Diyaloglardan diyalojik düşünme ve anlamanın iç mantığını çözümlemeye çalışır. Ama iş Aristoteles‟e gelince hocası Heidegger‟le ortak kaygılar taşıyan Gadamer, Aristoteles‟teki Pronesis17 kavramına kendi felsefi
13
Nesterova, Svitlana, Hans-Georg Gadamer‟in Hermeneutiğinde Bir Anlama Modeli Olarak Diyalog, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004. s. 125147. 14 Grondin, Jean, Philosophy of Gadamer, Trans. Kathryn Plant, British Library, 2003, s. 25–85. 15 Gadamer, Hans-Georg, “el-Luğa ke Vasîtun li'l-Hibrati'l-Hermenvîtıkiyye”, Çev. Georg Tâmer, Fikrun wa Fann, sy. 75 (2000), s. 45. 16 Tatar, a.g.m. s. 282. 17 Phronesis basitçe düşünmek anlamına gelen phronein fiilinden gelir. O nedenle bazı kimseler tarafından phronesis düşünceli olma, anlayışlı/duyarlı olma olarak çevrilir. Phronesis ile episteme arasındaki farklılık kendilerine konu edindikleri objelerin farklı olmasından ileri gelir. Phronesis değişmeye elverişli olan nesneler üzerinde düşünmeyi gerekli kılarken, bilim (episteme) değişmesi mümkün olmayan nesneler üzerinde düşünmeyi gerekli kılar. Bu ayrım gerçekte ruhun akıllı yanının iki yanına işaret eder. Başka türlü olması mümkün olmayan zorunlu nesnelerle bilimsel yeti (epistemonikon) ilgilenirken, başka türlü olması mümkün olan nesnelerle de tartan yan (logistikon) ilgili olur. Bilimsel yanda nesneler tümel kavramlar olurken, tartan yanda nesneler tikel olanlardır. Sonuç olarak phronesis yalnızca başka türlü olabilecek nesnelerle yani tikellerle çalısır. Zira bilimsel bilgi ile phronesis arasındaki fark da bilimsel bilginin tümellerle çalışırken, phronesisin gerçekte tikellerle uğraşırken tümellerle de uğraşmasıdır. Phronesis için tümeller uygun durumlara taşınmak için kullanılırlar. Phronesis tümellerle çalışmasa da onun bilgisine genel olarak sahip olmalıdır; tıpkı eudaimonianın bilgisine sahip olması gerektiği gibi. Bkz. Reeve C., Practices of Reason, New York: Oxford University Press. 1992, s. 67. “Bilimsel alanda nesnelerin zorunlu olması kanıtlamaya izin verirken, phronesis alanında konu edinilen nesnelerin özelliği gereği kanıtlamanın olması düşünülemez. Dolayısıyla phronesis gerçekleştirilen eylemin başka türlü olması olasılığı nedeniyle bilim (episteme) olamaz.” Aristoteles, Nikomakhos‟a Etik, Çev., Saffet Babür, Ayraç Yayınları, Ankara, 1996, 1140a 30 – 35, 1140b 5.
9
hermeneutiğinde özel bir önem verir 18. Gadamer‟e göre Aristoteles‟in ahlaki bilgi tanımı, anlama sürecine en yakın modeli ortaya koymaktadır 19. Zira Aristoteles, ahlaki bilgiyi (Pronesis-ahlaki pratik akıl-) teorik bilgiden (episteme) ayırmaktadır. Bu ikisinin en ayırıcı özelliği, ahlaki bilgide, matematikte bulunan nesnelliği ve kesinliği bulabilmenin mümkün olmayışıdır. Gadamer‟in anlama ve yorumlamada pozitivist kesinliği ve nesnelliği ciddi eleştirilere tabi tutmasında ve anlamanın-yorumlamanın en nihayetinde de hakikatin bir yöntem meselesi olmadığının altını ısrarla çizmesinin arkaplanında Aristotelesçi bu tema vardır. Hatta Gadamer‟e göre Kant‟ın çok farklı pratik akıl kavramı, evrenselliği gerektiren bir pratik akıl kavramı meydana getirdiği için,
insan bilimlerinde Fichte‟ten Marks‟a
yürürlükte kalacak en tehlikeli
düşüncelerden biri olan, pozitivizmin kapısını açmıştı. Gadamer, Kant‟ı insan bilimlerinde pozitivizme kapı açmasından ötürü eleştirir ve insan eylemi alanında evrensel ve tikel arasında varolan ilişki türünü kavramaya Aristotelesçi phronesis kavramının Kantçı yargı analizinden çok daha yeterli olduğunu ifade eder 20. Zira bilimlere (episteme) özgü bilgiden ayrı olarak bu „etik bilgi topluluğunun ethos‟una, topluluk içindeki güncel tarihsel ve kültürel şartlara bağlıdır ve Aydınlanmanın soyut evrensellik bahanelerinden feragat etmeyi ima eder 21. Diğer yandan Aristoteles‟in Pronesis kavramı üzerindeki tahlilleri onu, pratik bağlamdan ayrı olarak teorik doğrulara ulaşmanın bir yanılgı olduğu ve bu pratik bağlamın sosyal bilimler için bir model teşkil edebileceği düşüncesine iletti22. Gadamer‟in,
Aristoteles‟in pratik
felsefesinde ve modern Aristoteles olarak gördüğü, Hegel‟in etik yaşam (Sittlichkeit) anlayışında önemsediği husus pratik akla ve deneyime tanınan önceliktir 23. 18
Kaan H. Ökten, “Heidegger‟in Aristoteles‟teki Pronesis Kavramını Alımlaması” Vehbi Hacıkadiroğlu Armağanı, Der. D.Özlem, H.Ökçesiz, Ş. Argın, Everest Yay. İstanbul, 2002, s. 300–351, Gadamer, “Aristo‟nun Hermenötik İlgisi”, Siyasi Hermenötik içinde, Der-Çev.,, Burhanettin Tatar, Etüt Yayınları Samsun, 2000, s.107–119, Akın, Ergüden, “Gadamer‟in Felsefesinde Aristoteles‟in Yeri”, Türkiye I. Felsefe Mantık Bilim Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Yayına Hazırlayanlar, Kenan Gürsoy-Alparslan Açıkgenç, Ankara, 1986, s.165–175. Gadamer ve Aristoteles‟teki etik, teknik ve estetik kavramların karşılaştırmalı tahlilini yapan makale için bakınız, Hasan Ünal Nalbantoğlu, “Etik, Estetik, Teknik”, Defter Dergisi, Sayı: 45, Ankara, 2002, s. 187–229. 19 Gadamer, T.M. s. 315, bu bölümün çevirisi için bkz. Gadamer, “Aristo‟nun Hermenötik İlgisi”, Siyasi Hermenötik içinde, s. 107–119. Bu anlamda, İslam hukuk metodolojisinde öznenin (Müçtehit) nasslar karşısındaki rolünü Gadamer‟in Aristoteles‟in kavramsallaştırmaları bağlamında eleştirdiği yaklaşımlar için bkz. Mehmet Paçacı, “İmam-ı Şafii‟nin Metodolojisinde Öznenin Rolü: Hermeneutik Bir Eleştiri”, Sünni Paradigmanın Oluşumunda Şafii‟nin Rolü, Seçki, Yayına Hazırlayan, M: Hayri Kırbaşoğlu, Kitabiyat Yay. Ankara, 2000, s. 163-179. 20 Chantal Mouffe, “Radikal Demokrasi: Modern mi, Postmodern mi? Modernite Versus Postmodernite içinde, Çev- Der. Mehmet Küçük, Vadi Yayınları, Ankara, 2000, s. 304. 21 Mouffe, a.g.m. 303. 22 Tatar, a.g.m. s. 282. Ayrıca bakınız, O.F.Bollnow, “İfade ve Anlama” Hermeneutik Üzerine Yazılar, Çev-Der. Doğan Özlem, Ark Yayınevi, Ankara, 1995, s. 104. 23 Sezer, a.g.m. s. 284.
10
Pratik felsefeden bahsetmişken hemen belirtelim ki, Gadamer‟in sık sık vurguladığı pratik felsefe ile Derrida‟nın yapı çözümcü felsefesi praksis olarak geleneği öne çıkarması bakımından birbirine benzer vurgular taşırlar. Ancak Gadamer‟de geleneğin daha çok „birleştirici‟ ya da „aidiyet boyutu‟ („ufukların kaynaşması‟ metaforunda görüleceği üzere); Derrida‟da ise „farklılaştırıcı‟ boyutu (differance ve dissemination kavramlarında fark edileceği üzere) felsefi bir tartışma konusu haline getirmektedir. Bu yönüyle Derrida‟nın saf praksis olarak gelenek anlayışı geleneğin bilincine imkân tanımadığı için bizi bir bakıma mistik bir tutumla yüz yüze bıraktırır 24. Mistik tutumun ise geleneğin derinliğine bir katkısı olabilir ama dinamik sürekliliğine imkân tanıması mümkün değildir. Diğer yandan hermeneutikteki anlama modellerine ilhamını veren referans noktalarından biri de hakikat sorununa yaklaşım biçimleridir. Hakikatin algılanması ve yorumlanmasında görülen farklılıklar hermeneutikle uğraşan filozofların anlama ve yorumlama modellerini doğrudan etkilemiştir. Buna göre Gadamer‟in hakikat anlayışı söz konusu olduğunda ne söylenebilir? Öncelikle Gadamer'in hakikat anlayışını belirleyen iki temel hakikat anlayışının olduğunu söylemek mümkündür, bunlar; Heideggerci ve Hegelci hakikat anlayışlarıdır. Ayrıca bu hakikat anlayışları belli açılardan Gadamerci hermeneutik görevi belirlemişlerdir. Gadamer‟de hermeneutik görevin, Hegelci hakikat anlayışına bakan yüzünde özneye hermeneutik faaliyetinde daha teorik bir görev yüklediği, buna karşılık, Heideggerci hakikat anlayışına bakan yüzünde ise, özneye nispeten pratik bir görev yüklediği görülür. Hermeneutik durumun aydınlatılmasında üstlenilen bu ikili rolün, Gadamer tarafından başarılı bir şekilde bir potada eritildiğini görüyoruz 25. Zira Gadamer‟e göre, bir şeyin ne olduğu ancak o şey hakkında konuşurken ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan bir nesnenin hakikati dediğimiz şey, yani onun aşikârlığı ve
24
Burhanettin Tatar, “Nostalji ve Ütopya Arasında Gelenek Sorunu”, Bilimname Düşünce Platformu, Sayı:6, İstanbul, 2004, s.15–16. Hans-Georg Gadamer, “Pratik Bir Felsefe Olarak Hermeneutik” Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der-Çev., Medeni Beyaztaş, Efkâr Yayınları, İstanbul, 2004, 87–11. 25 Dursun, Yücel, “Gadamer‟in Hakikat Anlayışının İki Kaynağı ve Hermeneutiğin Görevi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, Ankara, 2004. s. 220. Ayrıca bakınız, Brice R. Wachterhauser, “Söylediğimiz Şey Olmamız Gerekir mi? İnsan Bilimlerinde Hakikat Üzerine Gadamer”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2002, s. 128.
11
gizli olmayışı kendine ait bir zamansallığa ve tarihselliğe sahiptir, bağımlıdır 26. Burada şunu da belirtmek gerekir ki yukarıda belirttiğimiz hakikat anlayışıyla Gadamer, kendi hakikat düşüncesini temellendirirken, tek bir gerçeklik olduğu, dolayısıyla bu gerçekliği ele almanın tek yöntemi olduğu görüşüne, yani pozitivizme varan kartezyen düşünceye karşı çıkmakla kalmamış, en az iki farklı gerçeklik olduğunu dile getirip „nesneye göre yöntem‟e vurgu yapan, ancak yöntemi kendi alanından kopartan Dilthey‟a da karşı çıkmıştır 27. Her iki durumdaki tutumuyla Gadamer, hakikat anlayışını daha da kendine özgüleştirerek ve farklılaştırarak tavrını, teorik akla karşı pratik felsefen ve tarihsellikten yana koymuştur. Diğer yandan Heidegger‟in anlamanın egzistansiyel (varoluşsal) yapısı ile ilgili derin tahlilleri Gadamer‟in Batıdaki idealist ve romantik geleneği eleştirmesi için bir temel sağladı. Bu bağlamda geliştirdiği “oyun” (des Spieles) kavramı ile idealizmin özbilinç (self-consciousness) ile ilgili yanılsamalarını aşmaya çalıştı. Gadamer‟in „oyun‟ kavramı üzerindeki analizleri Wittgenstein‟la eleştirel bir diyaloga girmesini sağladı. 28 Bu
bağlamda
Gadamer,
Wittgenstein‟ın
„dil
oyunları‟
kavramının-teorisinin
hermeneutik yönünü değerlendirirken bu teorinin açmazlarını ve sınırlarını gözler önüne sermeye çalıştı. Gadamer, Schleiermacher‟in hermeneutiği dinle sınırlanamayacak kadar geniş ve ayrı bir bilim haline getirmesinden ve Husserl‟in yönelimsellik ve yaşam alanı kavramlarından etkilenmiş ve bunu felsefi hermenutiğinde önemli ölçülerde vurgulamıştır. Ancak Gadamer‟in asıl vurgusu dile yöneliktir. Hekman‟a, göre, Gadamer'in insan bilimlerinin doğası konusunda Hakikat ve Yöntem'in başında yönelttiği “anlama nasıl mümkündür” şeklindeki soruya verdiği cevap, tüm anlam(a)ın linguistik olduğu ve insan bilimlerinde anlamanın bu nedenle dil ortamı içinde incelenmesi gerektiğidir. Bu, anlamanın dilselliğinin Gadamer'in yaklaşımının anahtarı olduğu ve eserinin açıklanmasının odağı haline geldiğini dile getirmek, apaçık olan bir şeyi gereğinden fazla vurgulamak gibi görünebilir. Hakikat ve Yöntem'de insan 26
Gadamer, “Hakikat Nedir?”, s. 26. Hans Georg Gadamer, “Dilthey‟in Tarihselliğinin Güçlüklerle Dolanışı” Metinlerle Hermeneutik Dersler, içinde, Çev., Doğan Özlem, Inkılap Yayınları, İstanbul, 1996, s. 347. Ayrıca bakınız, Nazile Kalaycı, “Gadamer ve Hermeneutik” Yeditepe'de Felsefe, Yeditepe Üniversitesi Yay., Sayı: 2, İstanbul, 2003, s. 350. 28 Arnswald, Ulrich “On The Certainty of Uncertainty: Language Games and Form of Life in Gadamer and Wittgenstein”. Gadamer‟s Century Essays‟in Honor of Hans Georg Gadamer, Edited by Jeff Malpas, Ulrich Amswald and Jens Kertscher, Cambridge, 2002. s. 39. Mehmet Ulukütük, “Anlamın Dilselliği İçindeki Oyunsallık: Gadamer ve Wittgenstein‟da „Oyun‟ Kavramı”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 39, 2008. 27
12
bilimlerinin doğasını keşfetmek amacıyla yola koyulan Gadamer, şu kapsayıcı sorular dizisinin tartışmasına girişir: estetik tecrübenin doğası, oyunun rolü, insan bilimlerinin ve ontolojinin tarihi. Gadamer'in bu konularla ilgili analizinin ayrıntılarına takılıp kalmak kolaydır ve eleştirmenlerinden çoğunun yaptığı şey de budur. Gadamer 'in bu konularla ilgili anlayışı, özellikle de zor ontoloji sorunlarına yaklaşımı hakkındaki tartışmalar gereğinden fazla uzundur. Bu tartışmalar, ulaştığı sonucun önemini gözden kaçırdıkları için Gadamer‟in eserinin gerçek gücünü kavrayamamışlardır. Nihaî noktada önemli olan sorun, diğer bütün konuları anlamanın anahtarı olduğu için anlaşılması gerekenin dil olduğunun, açık ve kesin bir şekilde dile getirilmesidir 29.
Bu konu,
Gadamer 'in tartıştığı bütün diğer konuları gölgede bırakır ve kendisiyle diğer konulara yaklaşılması gereken bir perspektif sağlar.
Daha geniş bir perspektiften bakacak olursak, Gadamer, Antik felsefedeki Aristotelesçi pratik felsefenin ve Plâtoncu diyalog\ diyalojik tutumunun yanı sıra Kıta Avrupası felsefesinin sınırları içinde sayılabilecek Modernite ve Aydınlanma eleştirilerinden, özgürleşmenin diyalektiğini kurmaya çalışan Habermas ve Marks‟tan, yapısalcılık, postyapısalcılık ve postmodernizmden, tarihselcilik, hermeneutik ve fenomenolojiden ve son olarak da varoluşçu akımlardan hem etkilenmiş hem de onların şimdiki durumlarının oluşmasına katkı da bulunmuştur. Ve Gadamer tüm bu etkenlerle birlikte anlaşılabilecek bir filozoftur. Galiba Gadamer‟i tanımak ve anlamak da onun etkileşimde olduğu filozof ve akımları bilmek, felsefi arkabahçesinden haberdar olmak, kullandığı kavramları bilmek demektir. Gadamer ölümünden sonra bile -özellikle Almanya‟da- en çok okunan ve üzerinde tartışılan düşünürlerden biridir. Bu tartışmaların önemli bir bölümü onun felsefi hermeneutik akımı bağlamında geliştirdiği ilkelerin, özellikle anlamayla ilgili olanların birbirini anlamakta oldukça güçlük çeken insanların bu güçlüklerini ortadan kaldırmada ne gibi bir çözüm sunabileceği tartışmasıdır. Genelde dünyadaki ve özelde ülkemizdeki en önemli sorun “insanların birbirlerini anlamama ya da anlamak istememe” sorunudur. Dolaysıyla gerçek anlamanın ne olduğu ve insanların birbirlerini nasıl (daha) iyi ve doğru anlayabilecekleri sorusuna Gadamer‟in hiç şüphesiz önemli
29
Hekman, Susan, Bilgi Sosyolojisi ve Hermeneutik, Çev., H. Arslan-B. Balkız, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999, s. 129.
13
cevapları vardır.30 Bu cevapların sağırlar diyalogu içinde olan ülkemize de önemli açılımlar sağlaması da söz konusu olabilir. Gadamer Kaynakçası Üzerine Hans-Georg Gadamer üzerine okumaya, araştırmaya başlanıldığında birçok sorunla yüz yüze gelinir. Onun dilinin, düşünme yapısının ve düşünmelerinin arkaplanını ortaya koymak onun anlaşılması için vazgeçilmez özelliklere sahiptir. Bir başka sorun da Gadamer'in Almanya'da hala yayınlanmakta olan toplu yapıtlarına ülkemizde -hem üniversitelerde(özel/kamu) hem üniversiteler dışındaki kurumlardaulaşmakta karşılaşılan maddî güçlüklerdir. Bu sorunları herhangi bir yolla aşanların karşısına bir başka sorun çıkmaktadır ki, kanımızca bu sorun en az yukarda sözü edilenler kadar önemlidir. Bu Gadamer'in Türkçe'de nasıl konuştuğu ya da konuşacağıyla, üzerine nasıl düşünüldüğü ya da düşünüleceğiyle ilgilidir. Tüm bu anılanlara ilişkin temel bir hazırlık yapmak adına ulaşılmak istenen Türkçe'deki Gadamer ve Gadamer üzerine yapılan çalışmaların hemen hemen düşünmeye, yazmaya ilişkin her alanda olduğu gibi- dağınık, düzenlenmemiş, okuyucunun-araştırmacının ulaşabileceği, kullanabileceği biçimde işlenmemiş olduğu açıktır. Gadamer'e ilişkin şimdiye kadar yapılmış birkaç kaynakça denemesi de -çeşitli düzeylerde kendini gösteren özen eksikliklerini ve başlı başına bir kaynakça hazırlamaktan kaynaklanan güçlükleri de hesaba katarsak- bu sıkıntıları büyük ölçüde içermektedir. Tam da bu nedenlerden ötürü konusu ne olursa olsun herhangi bir konudaki bilgilerin ancak paylaştıkça çoğalacağına duyulan inançtan ve Türkçe‟mizde eksikliği gün geçtikçe artacağı tahmin\umut edildiği için bu kaynakça hazırlanmıştır. Kaynakçada sırasıyla, görebildiğimiz kadarıyla, bugüne kadar Gadamer'den dilimize çevrilmiş bütün kitap, kitap bölümü ve makaleler, özgün kitap, makale ve çeviriler, son olarak da Gadamer üzerine ve Gadamer‟den bahseden üniversitelerimizde hazırlanmış yüksek lisans ve doktora tezleri soyadlarının alfabetik sıralamasına göre çeşitli başlıklar altında düzenlenmiştir.
30
Topakkaya, Arslan, “Hans-Georg Gadamer‟in Ardından”, s.8
14
A-Hans-Georg Gadamer’in Türkçe'deki Çevirileri: Kitaplar, Makaleler 1. -“Tarih Bilinci Sorunu”, Toplum Bilimlerinde Yorumcu Yaklaşım, Çev., Taha Parla, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul, 1990, s. 79–106. 2. -“Hermeneutik”, Der-Çev. Doğan Özlem, Hermeneutik Üzerine Yazılar, Ark Yay. Ankara, 1995. 3. -“Dilthey‟in Tarihselliğinin Güçlüklerle Dolanışı”, Metinlerle Hermeneutik Dersleri, Çev., Doğan Özlem, Metinlerle Hermeneutik Dersleri İçinde, Inkılap Yay., İstanbul, 1996, s. 322-353. 4. -“Heidegger‟in Geç Dönem Felsefesi”, Çev., Osman Bekiroğlu, Yolcular, Sayı: 4, Bursa, 1999, s. 42–52. 5. -“Felsefe ve Edebiyat”, Edebiyat Nedir? Der-Çev., Şahbender Çoraklı, Ahmet Sarı, Babil Yay., Erzurum, 2000. 6. “Aristo‟nun Hermenötik İlgisi”, Siyasi Hermenötik, Der-Çev., Burhanettin Tatar, Etüt Yay. Samsun, 2000. s.107–119. 7. -“Heidegger ve Metafiziğin Dili”, Çev. Osman Bekiroğlu, Yolcular, Sayı: 7, Bursa 2001, s. 26-32. 8. -“Suskun İmge”, Çev., Yasin Aktay, Tezkire, Sayı:21\ 2001, s. 37- 44. 9. “İnsan ve Dil”, İnsan Bilimlerine Prolegomena, Der-Çev.,, Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002. s. 65–75. 10. “Hermeneutik Refleksiyonun Kapsamı ve Fonksiyonu”, Retorik Hermeneutik ve Sosyal Bilimler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s. 1–23.
15
11. “Hermeneutik Problemin Evrenselliği”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, İstanbul, Paradigma Yay., 2002. 61–73. 12. “Metin ve Yorum”, Retorik Hermeneutik ve Sosyal Bilimler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s. 284–321. 13. -“Hermeneutik ve Logosentrizm”, Hermeneutik ve Hümaniter Displinler, DerÇev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s. 329–343. 14. -“Jacques Derrida‟ya Cevap”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, GadamerHabermas; Gadamer–Derrida Tartışması, Çev. Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002. s. 325-329. 15. “Kuşkucu Hermeneutik”, Retorik Hermeneutik ve Sosyal Bilimler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s. 149–161. 16. “Eleştirilerime Cevap”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s. 259-282. 17. -“Martin Heidegger ve Marburg Teolojisi”, Çev. Ahmet Demirhan, Heidegger ve Teoloji, İnsan Yay, İstanbul 2002, s. 181-190. 18. -“Ölüm Tecrübesi”, Çev. Ali Rıza Aydın, Din Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, 2002\1, s. 105-112. 19. -“Hakikat Nedir?”, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der-Çev., Medeni Beyaztaş, Efkâr Yay., İstanbul, 2004, s. 9–27. 20. -“Bir Pratik Felsefe Olarak Hermenutik”, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der-Çev., Medeni Beyaztaş, Efkâr Yay., İstanbul, 2004, s. 87-111. 21. -“İnsan ve Dil”, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der-Çev., Medeni Beyaztaş, Efkâr Yay., İstanbul, 2004, s. 111-127.
16
22. -“Felsefenin Bilimselliği Hakkında”, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, DerÇev., Medeni Beyaztaş, Efkâr Yay., İstanbul, 2004, s. 39–57. 23. “Pratik Bir Felsefe Olarak Hermeneutik”, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der-Çev., Medeni Beyaztaş, Efkâr Yay., İstanbul, 2004, s. 87–111. 24. -“Sanat ve Taklit”, Çev., Osman Bilen, Merdiven Şiir Dergisi, Sayı: 3, İstanbul, 2005, s.79–89. 25. -“Şiir ve Taklit”, Çev., Osman Bilen, Merdiven Şiir Dergisi, Sayı:1, İstanbul, 2005, s.7-12. 26. -“Telif ve Yorum” Çev. Osman Bilen, Merdiven Şiir Dergisi, Sayı:2, İstanbul, 2005, s. 122-130. 27. -“Sözsüz Tasvir”, Çev., Osman Bilen, Merdiven Şiir, Sayı:8, İstanbul, 2006, s. 130–139. 28. -Güzelin Güncelliği-Bir Oyun, Sembol ve Festival Olarak Sanat-, Çev., Fatih Tepebaşlı, Çizgi Kitabevi, Konya, 2005. 29. -“İnsanoğlunun Eksikliği Felsefenin Soru ve Cevapları”, Çev., Süreyya İlkılıç, Avrupa Günlüğü, Sayı:6, İstanbul, 2005, s.365–378. 30. -Hakikat ve Yöntem, cilt I (Wahrheit und Methode), çev. Hüsamettin Arslanİsmail Yavuzcan, Paradigma yay. İstanbul, 2008. B-Hans-Georg Gadamer Üzerine Türkçe'deki Çalışmalar: Çeviriler-Özgün Makaleler, Gadamer’den Bahseden Makaleler, Kitaplar-Kitap Bölümleri: 1. Adugit, Yavuz, “Gadamer: Pozitivist Bilim Anlayışının Reddi”, Felsefelogos 27/28, İstanbul, Aralık 2005.
17
2. Aktay, Yasin,
“Kuran
Yorumlarının
Hermenötik
Bağlamı”,
İslami
Araştırmalar, 9, 1-4, Ankara, 1996, s.78 – 102. 3. Armağan, Mustafa, Gelenek ve Modernlik Arasında, İz Yay., İstanbul, 1998. 4. Armağan, Mustafa, “Dünyanın en uzun yüzyılı”, Zaman Gazetesi, 16, 06, 1998. 5. Arslan, Hüsamettin, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, GadamerHabermas; Gadamer–Derrida Tartışması, Paradigma Yay., İstanbul, 2002 6. Atari, Walid, “Gadamer‟in Yorumlama ve Hakikat Teorisi”, Divan İlmi Araştırmalar, Sayı: 8, İstanbul, 2001. s. 63–76. 7. Becermen, Metin, “Dilthey, Heidegger ve Gadamer‟de Anlama Sorunu”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 6, Bursa, 2004, s. 35–64. 8. Bernsteın, Richard, “Felsefi Yorumbilgisi: Temel Bir Varoluş Tarzı”, Felsefe Tartışmaları Dergisi, Sayı: 24, İstanbul, 2000, S. 137–143. 9. Bernsteın, Richard, “Hermeneutikten Praksise”, Retorik Hermeneutik Ve Sosyal Bilimler, Der, Çev.,, Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, S. 57–78. 10. Bernasconi, Robert, “Sanat Eserinin Büyüklüğü”, Çev. Ahmet Aydoğan, Merdiven Şiir, Sayı:10, İstanbul, 2006, s. 107-130. 11. Bilen,Osman, “Gadamer‟in Felsefi Hermeneutiği”, Çağdaş Yorumbilim Kuramları, Kitabiyat Yayınları, 1.baskı, İzmir 2001, s. 113-141 12. Bruns, Gerard, Antik Hermenötik, Çev. İhsan Durdu, Yeni Zamanlar Yay. İstanbul, 2001.
18
13. Bozkurt, Nejat, “Gadamer‟in Estetiği”, Sanat ve Estetik Kuramları, Sarmal Yayınları, İstanbul, 1995. 14. Bubner, Rudiger, Modern Alman Felsefesi, Çev., Aziz Yardımlı, İdea Yay., İstanbul, 1993. 15. Bultmann, Rudolf, “Önyargılar Olmaksızın Yorum Mümkün Mü?”, Çev., Hafsa Fidan, Www.Dinbilimleri Akademik Dergi, Sayı: 3, 2006, S. 307–314. 16. Cogito Dergisi, -“Gadamer'le Omuz Omuza”, Cogito Dergisi, Sayı: 32, 17. Corliss, Richard L., “Schleiermacher‟in Hermeneutiği ve Tenkidi”, Çev. İbrahim Görener, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, Kayseri, 2000, 18. Cündioğlu, Dücane, “Son Alman Filozofu Öldü”, Yenişafak Gazetesi, 22 Mart 2002. 19. Cündioğlu, Dücane, “Gadamer‟le Gazali‟ye Ulaşılabilir mi?”, Dergah Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 86, 1997 20. Çüçen, A. Kadir, “Bilim ve Teknoloji: Husserl, Heidegger ve Gadamer”, Doğan Özlem Armağan Kitabı içinde, Yayına Hazırlayanlar, A. Güçlü, H.Erkızan, G. Ateşoğlu, Inkılap Yayınları, İstanbul, 2004. 21. Danncr, H. “Eğitimsel Söylemde Hermeneutik: Temeller”, Çev. Vefa Taşdelen, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Yıl: 2000, Cilt: 33,Sayı. 1-2. 22. Davidson, Andrew, Türkiye‟de Sekülarizm ve Modernlik-Hermenötik Bir Yeniden Değerlendirme, Çev., Tuncay Birkan, İletişim Yay., İstanbul, 1998. 23. Dellaloğlu, F. Besim, „Toplumsal‟ın Yeniden Yapılanması Habermas Üzerine Bir Araştırma, Bağlam Yay., İstanbul, 1998. 19
24. Deniz, Şefik, “Aşkınlık Problemi ve Hermeneutik Ontolojide Varlığın Birliği Sorunu”, Tabula rasa Dergisi, Sayı: 10, Isparta 2004, s. 105–109. 25. Derrida, Jacques, “Gadamer‟e Üç Soru”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler,
Gadamer-Habermas;
Gadamer–Derrida
Tartışması,
Çev.
Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002. s. 321-325. 26. Durmaz, Birsen, “Anlama”, Felsefe Ansiklopedisi (ed) Ahmet Cevizci, Etik Yay. İst. 2003, 27. Dursun,
Yücel,
“Gadamer‟in
Hermeneutiğin Görevi”,
Hakikat
Anlayışının
İki
Kaynağı
ve
Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,
Sayı: 1, Ankara, 2004, s. 219–230. 28. Ergüden, Akın, “Aesthetic Experience in Gadamer”, A Chapter in Art and Philosophy, İstanbul Aralık 1990 29. Ergüden, Akın, “Gadamer‟in Felsefesinde Aristoteles‟in Yeri”, Türkiye I. Felsefe Mantık Bilim Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Yayına Hazırlayanlar, Kenan Gürsoy-Alparslan Açıkgenç, Ankara, 1986, s.165–175. 30. Ergüden, Akın, “Çağdaş Hermeneutik ve Bilimsel Yöntem" 1995 Felsefe Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, Ocak, 1995. 19–21 31. Ergüden, Akın, “Gadamer'de Estetik Deneyim Kavramı", Felsefe ve Sanat (Ed: Ömer Naci Soykan), İstanbul, Ara Yayıncılık, 1990, s. 59–71. 32. Ertürk, Ramazan, “Gadamer‟in Felsefi Hermeneutiğinde „Önyargı‟ Kavramı ve Düşündürdükleri”, Felsefe Dünyası Dergisi, Sayı: 38, Ankara, 2003, s. 59– 71. 33. Göka, Erol, “Hermenötik Üzerine”, Türkiye Günlüğü, Sayı: 22, s. 84–94.
20
34. Göka, Erol, “Geleneğin Yaratıcı Yenilenmesi-Gadamer-Habermas Tartışması”, Türkiye Günlüğü, Sayı:25, Yıl: 1993, s.26-37. 35. Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu, Yasin Aktay,
“Gadamer‟in Felsefi
Yorumsaması”, Önce Söz Vardı-, Vadi Yay., Ankara, 1999. s. 46-57. 36. Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu, Yasin Aktay, “Yorumsama Probleminin Evrenselliği” Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1999. s. 111-119. 37. Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu, Yasin Aktay, “Gadamer versus Betti”, Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1999. s. 19-125. 38. Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu, Yasin Aktay, “Gadamer versus Habermas”, Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1999, 125-148. 39. Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu, Yasin Aktay, “Gadamer ve Habermas‟ın Arabulucusu: Paul Ricoer”, Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1999, 125-148. 40. Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu, Yasin Aktay, “Derrida‟nın Tebliği ve Gadamer‟e Üç Sorusu”, Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1999, 237-245. 41. Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu, Yasin Aktay, “Gadamer‟in Derrida‟ya Yanıtı”, Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1999, 245-249. 42. Göktürk, Akşit, Okuma Uğraşı, Çağdaş Yay., İstanbul, 1979. 43. Güçlü, A. Baki, “Hermes‟ten Günümüze Felsefece Hermeneutik ya da „Anlamayı Anlamak‟, Edebiyat ve Eleştiri 9, Güz, 1995, s. 124-136. 44. Günay, Mustafa, “Düşünce ve Kültür Tarihinde Hermeneutik Gelenek”, Doğu Batı - 3Aylık Düşünce Dergisi-Yeni Düşünce Hareketleri Özel Sayı-Felsefe Sanat Kültür Yayınlar-Mayıs-Temmuz 2002.
21
45. Güzel, Murat, “Felsefenin Kutsal Kitabı: Hakikat ve Yöntem”, Star Gazatesi, Açık Görüş, 15 Eylül, 2008. 46. Habermas, Jürgen, “Anlama Kuramı”, Metinlerle Hermeneutik (Yorumbilgisi) Dersleri cilt I-II, Çev, Doğan Özlem, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1996. 47. Habermas,
Jürgen,
“Gadamer‟in
Hakikat
Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler,
ve Yöntem‟inin Eleştirisi”,
Der-Çev., Hüsamettin Arslan,
Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s.200–230. 48. Habermas, Jürgen, “Yorumbilgisi”, Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine, Çev., Mustafa Tüzel, Kabalcı Yay. İstanbul. 1998. s. 93–379. 49. Habermas, Jürgen, “Hermeneutiğin Evrensellik Talebi”, Hermeneutik Ve Hümaniter Disiplinler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, S.231–258.
50. Hekman,
Susan,
“Gadamer‟in
Hermeneutiği
ve
Sosyal
Bilimlerin
Metodolojisi” Bilgi Sosyolojisi ve Hermeneutik, Çev. Bekir Balkız-Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay.İst.1999. s. 125- 209 51. Hira, İsmail, “Sosyal Bilimler: Yasa Koyucu Tasarımdan Yorumcu Tasarıma”, Bilgi, Sayı:3, İstanbul, 2000. 52. Hirsch, E.D, “Gadamer‟in Yorum Teorisi”, Çev., Ramazan Ertürk, İslami Araştırmalar Dergisi, Sayı:3, İstanbul,1999, s.405–415. 53. Jeanrond, G. Werner, “Hakikat yada Yöntem: Hans Georg Gadamer‟in Hermeneutiği”, Teolojik Hermenötik, Çev., Emir Kuşçu, İz Yayınları, İstanbul, 2007, s.112-129. 54. Juhl, P. D., “Yorumlama Kuramları”, Edebiyat ve Eleştiri , Mart-Nisan, 1995, s. 334-366.
22
55. Kalaycı, Nazile, “Gadamer ve Hermeneutik” Yeditepe'de Felsefe, Yeditepe Üniversitesi Yay., Sayı: 2, İstanbul, 2003, s. 334–366. 56. Keyman, E.Fuat, “Toplumbilimlerinde Yorumbilimsel Yaklaşım ve Modernite Sekülerleşme Söylemini Anlamak, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, Sayı:9, Ankara, 1999, S.51–69. 57. Kıssack, Michael, “Hermeneutik ve Eğitim: İnsan Bilimleri Öğretmenleri İçin Düşünceler” Çev. Vefa Taşdelen, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2002,35(1-2):171-181 58. Kisiel, Theodor, “Geleneğin Vuku Bulması: Gadamer ve Heidegger‟in Hermeneutiği”, İnsan Bilimlerine Prolegomena, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s.181 208. 59. Koçak, Orhan, “Anlaşmazlığın Payı”, Doğan Özlem Armağan Kitabı içinde, Yayına Hazırlayanlar, A. Güçlü, H.Erkızan, G. Ateşoğlu, Inkılap Yayınları, İstanbul, 2004. 60. Kotan, Şevket, “Anlama Sorunu ve Niyetselcilik”, Tezkire Dergisi, Sayı:25, Ankara, 2002, S.153–162. 61. M.Tura, Saffet, “Dilsel Cemaat ve Evrensel Özne-I”, Defter Dergisi, Sayı: 42, İstanbul 2001, s. 171–221. 62. M.Tura, Saffet, “Dilsel Cemaat ve Evrensel Özne-II”, Defter Dergisi, Sayı: 43, İstanbul 2001, s. 147–196. 63. Maşalı, Mehmet Emin, “Nasr Hâmid Ebû Zeyd‟in Yorum Telakkisi ve Bu Telakkinin Niyetselci ve Felsefi Hermenötiğe Atıfları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı: 1, s.73-90.
23
64. Mclean, G.F, “Yaşayan Düşünce Olarak Gelenek: Hans-Georg Gadamer”, Çev., Hafsa Fidan, Bilimname Düşünce Platformu, Sayı: 6, İstanbul, 2004, s.23– 41. 65. Misgeld, Dieter, “Gadamer‟in Hermeneutiği Üzerine”, İnsan Bilimlerine Prolegomena, Der, Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s. 73–97. 66. Moran, Berna, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yay., İstanbul 1981, 67. Mouffe, Chantal, “Radikal Demokrasi: Modern mi, Postmodern mi? Modernite Versus Postmodernite içinde, Çev- Der. Mehmet Küçük, Vadi Yayınları, Ankara, 2000, 68. O’Hagan, Timothy, “Gadamer, Hermenötik ve Hukuk”, Çev., Muharrem Kılıç, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:3, Sakarya, 2001, s. 425– 435. 69. Outwaite, William, “Hans-Georg Gadamer”, Çağdaş Temel Kuramlar içinde Der. Q. Skinner, Çev., Ahmet Demirhan, Vadi Yay., Ankara, 1991. 70. Oppermann, Serpil, “Hermeneutics: „Yorumbilim‟”, Edebiyat ve Eleştiri, Sayı:3–4, s.86–92 71. Orhanoğlu, Hayrettin, “Kurmaca Deneyimden Yayılan Bilincin Düşmanlığı” Hece Aylık Edebiyat Dergisi, Yıl:7, Sayı:77–79, 72. Ormitson, L. Gayle- Schrift, Alan D. “Hermeneutiğe Giriş” Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, Derleyen-Çeviren, Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay. İstanbul, 2002, s.1–61 73. Özcan,
Zeki,
“Bir
Hermenötik
Problemi
Hermeneutik, Alfa Yay. İst, 2000, s. 141–155.
24
Olarak
Anlama”,
Teolojik
74. Özlem, Doğan, “Gadamer‟de Hermeneutik Refleksiyonun İşlevi ve Alanı”, Bilim Tarih ve Yorum, İst. 1998. s. 117–140 75. Özlem, Doğan, “Hermeneutik Ve Şiir Sanatı”, Cogito, Sayı: 37, Ankara, 2004, S. 117–150. 76. Özlem, Doğan,“Felsefi Hermeneutiğe Geçiş Yolu Olarak Tarihselcilik”, Ankara Üniversitesi 77. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Necati Öner Armağanı, Sayı:15, Ankara, 1999, S. 127–145 78. Özlem, Doğan, Bilim Tarih ve Yorum, İnkılâp Yay., İstanbul, 2000. 79. Özlem, Doğan, Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi, İnkılap Yay., İstanbul. 2000. 80. Özlem, Doğan, “Değerler Sorununda Nesnelcilik/ Mutlakçılık ve Öznelcilik/ Rölativizm Tartışması Üzerine”. Bilgi ve Değer Sempozyumu Bildirileri, Editör, Sahabettin Yalçın, Vadi Yayınları: Ankara, 2002 81. Özlem, Doğan, “Doğa Bilimleri ve Sosyal Bilimler Ayrımının Dünü ve Bugünü Üzerine”. Siyaset, Bilim ve Tarih Bilinci, İnkılâp Yay, İstanbul, 1996 82. Özlem, Doğan, “ Doğabilimsel Yöntemin Kapsam ve Sınırları”. Felsefe ve Doğa Bilimleri, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2003. 83. Paçacı,
Mehmet,
“İmam-ı
Şafii‟nin
Metodolojisinde
Öznenin
Rolü:
Hermeneutik Bir Eleştiri”, Sünni Paradigmanın Oluşumunda Şafii‟nin Rolü, Seçki, Yayına Hazırlayan, M: Hayri Kırbaşoğlu, Kitabiyat Yay. Ankara, 2000, s. 163-179. 84. Palmer, Richard E, “Gadamar‟in Diyalektik Hermeneutiği”, Hermenötik, Çev. İbrahim Görener, Anka Yayınları, İstanbul 2002, s.255–287.
25
85. Palmer, Richard E, “Gadamer‟in Modern Estetiği ve Tarihsel Bilinci Tenkidi”, Hermenötik, Çev. İbrahim Görener, Anka Yayınları, İstanbul 2002, s. 215–255. 86. Palmer, Richard E., Hermenötik, Çev., İbrahim Görener, Anka Yay., İstanbul, 2003. 87. Peter V.Zima, Modern Edebiyat Teorilerinin Felsefesi, Çev: Mustafa Özsarı, Hece Yay., Ankara 2004, 88. Pöggeler, Otto, “Felsefe ve Yorumlama Sorunu”, Çev. Akın Kanat, 20.Yüzyıl Filozofları, Margot Fleischer, İlya Yayınevi, 1.baskı, İzmir 2002, s. 181–210. 89. Rabinow, Paul, Sulliam, William, “Yorumcu Eğilim: Bir Yaklaşımın Doğuşu”, Toplum Bilimlerinde Yorumcu Yaklaşım, Çev., Taha Parla, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul, 1990, S. 79–106. 90. Ricoer, Paul, “Hermeneutik ve İdeoloji Eleştirisi”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, S.161–198. 91. Ricoer, Paul, “Edebi Eleştiri ve Felsefi Hermeneutiğin Bir Problemi Olarak Yazmak”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Çev. Ramazan Ertürk, Doğu-Batı Yayınları: Ankara, 2003. 92. Rickman, H. P. Anlama ve İnsan Bilimleri, Çev Mehmet Dağ, Ankara Üniversitesi Basımevi: Ankara, 1992. 93. Rorty, Richard, “Epistemolojiden Hermeneutiğe”, Felsefe ve Doğanın Aynası, Çev., Funda Günsoy Kaya, Paradigma Yay., İstanbul, 2006. s. 321-364. 94. Rorty, Richard, “Hermeneutik ve Edifikasyon”, ”, Felsefe ve Doğanın Aynası, Çev., Funda Günsoy Kaya, Paradigma Yay., İstanbul, 2006. s.364-372.
26
95. Rorty, Richard, “Yöntem, Sosyal Bilim ve Sosyal Umut”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002. 96. Sayın, Şara, “Yorumbilimsel Söyleşi”, Macit Gökberk Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1983. 97. Schrift, D. Alan, “Dil, Metafor ve Retorik”, İnsan Bilimlerine Prolegomena, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, S.1–29. 98. Sezer, Devrim, “Gadamer‟in Pratik Felsefesi: Hermeneutik Düşüncede Gelenek ve Deneyimin Önceliği” Toplum ve Bilim Dergisi, Sayı: 105, İstanbul, 2006, s. 283–300. 99. Siemek, Marek J., “Marksizm ve Yorumsamacı Gelenek”, Çev. Celal A. Kanat, Defter Dergisi, Sayı: 15, İstanbul 1990, s. 8-25.
100.
Soykan, Ömer Naci, “Alman Felsefesi”, Felsefe Ansiklopedisi (ed)
Ahmet Cevizci, Etik Yay. İst. 2003,
101.
Sözer, Önay, “Yorumbilgisinin Dilthey, Heidegger, Gadamer‟deki
Belirgin Sav ve Kavramlarına Bakış” Anlayan Tarih-Dil Tarih İlişkisi Üzerine Bir Deneme, Yazarlar ve Çevirmenler Yayın Üretim Kooperatifi, İst. 1981. s. 33–42.
102.
Su, Hüseyin, (haz) Teori ve Eleştiri, Hece Yay. Ankara, 2005.
103.
Sunar, Şebnem, “Diyalektik Yöntem ve Yorumsama”, Disiplinlerarası
Ortam ve Yöntem Sorunları, Yayına Hazırlayan Nedret Öztokat, Multilingual Yay. İst. 2004. s. 91–98.
104.
Taşdelen, Vefa, “Biyografi: Ötekine Yolculuk”, Milli Eğitim, 2006,
(172),s. 8–16.
27
105.
Taşdelen, Vefa, “Çağdaş Hermeneutiğe Doğru: Schleiermacher ve
Genel Hermeneutik” Felsefe Dünyası, 2007,(46), s.189–203.
106.
Taşdelen, Vefa,
“Gadamer‟in Felsefî Hermeneutiği”, Hermeneutiğin
Evrimi, Hece Yay. İstanbul, 2008, s. 171-192.
107.
Tatar, Burhanettin, Interpretation and the Problem of the Intention of
the Author: H.-G. Gadamer vs E. D. Hirsch. Cultural Heritage and Contemporary Change Series IIA, Islam V. Washington, D. C.: RVP, 1998.
108.
Tatar, Burhanettin, “Hermeneutical Turn in Recent Turkish Intellectual
Thought” Vol.IIA. 18, Change and Essence: Dialectical Relations Between Change and Continuity in the Turkish Intellectual Tradition, Sinasi Gunduz and Cafer S. Yaran, eds
109.
Tatar, Burhanettin, “Nostalji Ve Ütopya Arasında Gelenek Sorunu”,
Bilimname Düşünce Platformu, Sayı: 6, İstanbul, 2004, S.5–23.
110.
Tatar, Burhanettin, “Felsefi Hermeneutik ve Yazarın Niyeti-Gadamer
Versus Hirsch-, Vadi Yay., Ankara, 1999.
111.
Tatar, Burhanettin, “Hans-Georg Gadamer ve „Hakikat ve Yöntem‟ adlı
Eseri”, 19 Mayıs, Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:13, Samsun, 1999, s. 277–306.
112.
Tatar, Burhanettin, Hermenötik, İnsan Yay. İst. 2004.
113.
Tatar, Burhanettin, Siyasi Hermenötik: Siyaset Felsefesinin Temel
Sorunları, Derleme, Etüt Yayınları, Samsun, 2000
114.
Topakkaya, Arslan “Hermeneutik ve İdeoloji Kritiği Bağlamında
Gadamer-Habermas Tartışması”,
Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe
Bölümü Dergisi, Sayı:3, Isparta, 2007.
28
115.
Toprak, Metin, Hermeneutik (Yorumbilgisi)
ve Edebiyat, İstanbul,
2003,
116.
Topakkaya, Arslan, “Hans-Georg Gadamer‟in Ardından, Felsefe ve
Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Sayı:1\4, Temmuz, 2008.
117.
Ulukütük, Mehmet, “Anlamın Dilselliği İçindeki Oyunsallık: Gadamer
ve Wittgenstein‟da „Oyun‟ Kavramı”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 39, 2008.
118.
Vattimo, Giovanni, “Hermenötik Ontolojide Hakikat ve Retorik”,
Modernliğin Sonu, Çev., Şehabettin Yalçın, İz Yay., İstanbul, 1999, s. 175-187.
119.
Vattimo, Giovanni, “Hermenötik ve Nihilizm”, Modernliğin Sonu,
Çev., Şehabettin Yalçın, İz Yay., İstanbul, 1999, s. 159-174
120.
Vattimo, Giovanni, “Ortak Dil Olarak Yorumbilgisi” Çev., Sami Oğuz,
Modernite versus Postmodernite, Der. Mehmet Küçük, Vadi Yay. Ankara, 2000,
121.
Wachterhauser, Brice R. “Anlamada Tarih ve Dil”, İnsan Bilimlerine
Prolegomena, Der-Çev.,, Hüsamettin Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002.
122.
Wachterhauser, Brice R., “Söylediğimiz Şey Olmamız Gerekir mi?
İnsan Bilimlerinde Hakikat Üzerine Gadamer”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler, Der-Çev.,, Hüsamettin 123.
Arslan, Paradigma Yay., İstanbul, 2002, s.217–148.
124.
West, David, “Gadamer ve Hermeneutiğin Evrenselliği”, Kıta Avrupası
Felsefesine Giriş, Çev., Ahmet Cevizci, Paradigma Yay., İstanbul, 1998. s. 148163
29
125.
Wrıght, Kathleen, “Gadamer: Dilin Spekülatif Yapısı”, İnsan
Bilimlerine Prolegomena, Der-Çev., Hüsamettin Arslan, İstanbul.2002, S. 75– 98.
126.
Yavuz, Hilmi, “Edebiyat ve Psikanaliz–2”, Zaman Gazetesi, 29 Mart
2006.
127.
Yavuz, Hilmi, “Gelenek ve Modernlik”, Zaman Gazetesi, 18 Haziran
2006.
128.
Yavuz, Hilmi, “Kuram ve İdeoloji: Neceti Polat‟a Cevap”, Zaman
Gazetesi, 15 Nisan 2007.
129.
Yavuz, Hilmi, “Metin Okuma: Teori ve Pratik”, Zaman Gazetesi, 15
Şubat 2006.
130.
Yavuz, Hilmi, “Okuma Biçimleri–2”, Zaman Gazetesi, 26 Şubat, 2003.
131.
Yıldırım, Ergün, “Hermeneutik Bilgi Yaklaşımı”, Bilgi Sosyolojisi,
Kavramlar Teoriler Pratikler, Ekin Yay. 2007, s. 42–56.
132.
Yılmaz, Âlim, “Gelenek, Dil ve Ahlak: Hermeneutik Bir Yaklaşım”,
Muhafazakâr Düşünce, Sayı: 3, İstanbul, 2000, S.105–118.
133.
Yılmaz, Muhsin “Eğitimin Hermeneutik Boyutu: Eğitim Kavramının
Doğasına İlişkin Kimi Sorular” Kaygı/ Uludağ Üniversitesi Felsefe Dergisi, 2007,(8):162-172
134.
Yılmaz, Faik, “Yorumlama Tarihinin Değişim Sürecinde Hermenötik
Problem”, Kur‟an ve Dil, Dilbilim ve Hermenötik Sempozyumu, Yüzüncü Yıl İlahiyat, Van, 2001, C-Hans-Georg Gadamer Üzerine Üniversitelerde Yapılmış Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri, 30
1. Bilen, Osman, Historicity of Understanding and the Problem of Relativism in Gadamer's Philosophical Hermeneutics ,(Gadamer‟in Felsefi Hermeneutiğinde Anlamın
Tarihselliği
ve
Görecelik Sorunun),Washington,
D.C.,
1995.
(Basılmamış Doktora Tezi) 2. Bilen, Osman, Historicity of Understanding in Gadamer‟s Hermeneutic Theory, (Gadamer‟in Hermeneutik Teorisinde Anlamın Tarihselliği) The School of Philosophy, Catholic University of America, Washington, D.C. 1994, (Basılmamış Yüksek Lisan Tezi) 3. Gülle, Muhammed Bahadır, Hermeneutics and the English School: Gadamer`s Hermeneutics and Wight`s Approach to International Theory, (Hermenötik ve İngiliz ekolü: Gadamer`in hermenötiği ve Martin Wight`in uluslararası kurama yaklaşımı) Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004. 4. Günok, Emrah, Reformulation of The Concept of Understanding in Heidegger's and Gadamer's Hermeneutic Theories, (Heidegger ve Gadamer'in Hermeneutik Teorileri Işığında Anlama Kavramını Yeniden Formüle Etmek) Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004. 5. Nesterova, Svitlana, Hans-Georg Gadamer‟in Hermeneutiginde Bir Anlama Modeli Olarak Diyalog, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004. 6. Topkara, Sevgül, Critical Theory and Hermeneutics: The Debate Between Habermas and Gadamer, (Eleştirel Teori ve Hermeneutik: Gadamer-Habermas Tartışması) Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1993.
31
7. Ulukütük, Mehmet, Anlama ve Gelenek: Hans-Georg Gadamer‟in Felsefi Hermeneutiğinde Anlamada Geleneğin Rolü Sorunu, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van, 2008. 8. Yılmaz, Alim, An Inqury on Meaning and Understanding: The Debate Between Gadamer and Derrida, (Anlam ve Anlama Üstüne Bir Araştırma: Gadamer ve Derrida Arasındaki Tartışma) Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1996. D-Gadamer’den Bahseden Tezler: 1. Akın, Mahmut Hakkı, Sosyolojide Yöntem Sorunu Anlama ve Açıklamanın Sınırları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2005. 2. Ataman, Işıltan, Bir Yorumlama Yöntemi Olarak Hermeneutik: Erol Akyavaş Üzerine İnceleme Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007. 3. Çiçek, Mehmet, Hermenötik-Tevil İlişkisi ve Tefsir İlmindeki Yeri, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2003. 4. Demir,Gökhan Yavuz, Sosyal Bir Fenomen Olarak Dilin Belirsizliği, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Bursa, 2007. 5. Devrim, Kaya, A Research On The Possıbılıty Of Dıstınguıshıng Kıtsch And Art Usıng Phılosophıcal Hermeneutıcs (Felsefi Hermeneutik Kullanarak Kıtsch‟i ve Sanatı Birbirinden Ayırmanın Olanaklılığı Üstüne Bir Araştırma), Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004.
32
6. Erkoç, Fudaly, Felsefi Hermeneutik ve Kur‟an‟ın Felsefi Hermeneutik Bağlamında Yorumlanması, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2005. 7. Ahmet, Kavlak, Felsefi Hermeneutikle Dini Hermeneutiğin Karşılaştırılması, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007. 8. Sejdini, Zekirija, Hermeneutik'in Felsefi Temelleri, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2000. 9. Tırnovalı, Aslı, Hermeneutik ve Çağdaş Hermeneutiğe Habermas‟ın Katkıları, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2005 10. Uçar, Metin, Değişen Bilim Anlayışında Yöntem (Hermeneutik) ve Toplumsal Kimlik Sorunu, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2002. 11. Verçin, İsmet, Hafız Divanında Yer Alan İlk Gazaller Üzerine Bir Açımlama Hermeneutiği Uygulaması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006. 12. Yaşat, Cem Doğan, Sanat ve Toplum Karşısında Hermeneutik: Edebiyat Sosyolojisi Açısından Hermeneutik Yaklaşımın Değerlendirilmesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004. 13. Yılmaz, Alim, A Hermeneutic Reconstruction Of The İdea Of The Good, (İyi Düşüncesinin Hermeneutik Tasarımı), Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2001.
33
