Buhay-Kuting: Iba't Ibang Anyo ng Pasyon sa Pilipinas Introduksiyon
Ang panit panitika ikan n ng Pili Pilipin pinas as sa ilal ilalim im ng mga mga Kast Kastil ilaa (1565 (1565-1 -1897 897)) ay masas masasab abing ing nagtataglay nagtataglay ng relihiyosong relihiyosong karakter dahil na rin sa Kristiyanisa Kristiyanisasyon syon sa ating bansa. Kaya naman, karamihan sa mga obrang nagawa sa panahong ito ay madalas na katesismo, manwal ukol sa pangungumpisal pangungumpisal,, libro ng balarila balarila at mga talahulugan. talahulugan. At dahil ang naunang panahon ay oral pa lamang ang anyo ng literatura, nang itala ito ng mga prayle ay nahaluan na ito ng tema ng Kristiyanismo. Kristiyanismo.1 Isa sa mga naging pinaka-popular na anyo ng pang-relihiyong panitikan ay ang ‘pasyon,’ na isang isang mahabang mahabang tulang tulang naratib naratibo o ng buhay buhay ni Hesus. Madalas Madalas ay isinusula isinusulatt ito sa anyong anyong quintilla kung kung saan saan sa bawa bawatt saknon saknong g ay mayr mayroon oong g lima limang ng linya linya na nagta nagtata tagl glay ay naman naman ng wawaluhing silabiko. Samantalang ang ibang anyo naman nito ay ang plosa ang plosa o apat na linya na may lalabindalawahing silabiko ang bawat saknong. Parehong asonantal ang tugmaan ng dalawang anyong ito (paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan ang salita ay nagtatapos sa patinig). Layunin ng reaksiyong papel na ito na talakayin kung paano nga ba naimpluwensiyahan o napakinabangan ng mga makata ang materyal na pasyon sa pamamagitan ng pag-aanalisa ng histo histori rika kall na tala tala ng mga mga naili nailimb mbag ag na bers bersiyo iyon n nito nito sa ating ating bansa bansa.. Kasa Kasabay bay nito nito ay ang pagbibigay pagbibigay ng sariling sariling interpre interpretasyon tasyon ayon ayon sa sariling sariling pagkakaunawa pagkakaunawa sa mga datos. datos.
Kasaysayan ng Pasyong Pilipino
Ang Mahal na Passion ni Jesu Christong Panginoon Natin na Tola (Holy Passion of Our Lord Jesus Christ in Verse) ni Gaspar Aquino de Belen ang sinasabing pinakaunang tagalog na pasyon na nailimbag nailimbag noong 1703 0 1704. Ang bersyong ito ni Aquino de Belen ay nag-umpisa nag-umpisa sa Huling Hapunan at nagtapos naman sa kamatayan bilang isang martir ni Longinus. Noong 1814 naman ay nagkaroon nagkaroon ng panibagong panibagong bersiyon bersiyon ng pasyon, ang Casaysayan nang Pasiong Mahal ni Jesucristong Panginoon Natin na Sucat Ipag-alab nang Puso nang Sinomang Babasa (The Story of the Holy Passion of Our Lord Jesus Christ That Should Inflame Inflame the Heart of the Reader). At dahil nag-umpisa ito sa Paglikha ng Tao sa Aklat ng Henesis at nagtapos naman sa Huling Paghatol sa mundo, mas nakilala ito sa tawag na Pasyong Genesis. Nagkaroon Nagkaroon pa ng ikatlong ikatlong bersyon bersyon ang tagalog na pasyon pasyon noong 1852, 1852, angEl Libro de La Vida: Historia Sagrada Con Santas Reflexiones Reflexiones y Doctrinas Doctrinas Morales Para La Vida Cristiana En Verso Tagalo (The Book of Life: Sacred History with Pious Reflections and Moral Teachings for for the the Chri Christ stia ian n Life Life Wr Writ itte ten n in Taga Tagalo log g Vers Verse) e) na isin isinul ulat at ni Anic Anicet eto o de la Merce erced. d. Mas Mas kilala ito sa tawag na Pasyong de la Merced o Pasyong Candaba .
1
Balarbar, Corazon et. al.,Gems in Philippine Literature (National Bookstore Inc.,1989), p.
xxiv.
Ang tatlong teksto na ito ng pasyon ay naglalaman ng aral tungkol sa moralidad at Kristiyanong pamumuhay. Halimbawa nito ay ang aral ng Pasyong Genesis matapos matagpuan si Hesus sa templo nang siya’s mawalay sa piling nina Jose at Maria. Itinuturo nito ang pagiging masunurin at lapit ng anak sa magulang dahil sa sakripisyong ginagawa ng magulang para sa anak. Hindi umano ito masasabing masasabing basta-basta basta-basta na lamang na pagsasalin ng Espanyol Espanyol na bersyon ng pasyon sa Tagalog sapagkat nagbago na mismo ang teksto ng pasyon dahil sa paglalapat ng mga Pilipinong makata ng sarili nilang sensibilidad sa mga tauhan nito. Dagdag pa rito, dahil sa taglay na kasikatan kasikatan ng Pasyong Genesis, Genesis, naisalin ito sa iba’t ibang dialekto ng mga lalawigan sa ating bansa. Ilang naitalang pagsalin ay sa dialektong dialektong Pangasinense, Bicolano, Bicolano, Ilocano, Ilonggo, Waray, Pampango, Sambal, Ibanag at Cebuano. Sa Pampanga pa nga, naging kaugalian ang pagpapagawa ng sariling sariling espesyal na pasyon ng isang partikular partikular na pamilya pamilya sa mga makata sa kanilang lugar. Isang halimbawa nito ay ang David Codex. Sa mga nangyaring pagsasalin na ito ng pasyon, hindi talaga maiiwasan ang pagkakaroon ng pagpapakahulugan sa ibang pangungusap (paraphrasing), pagdaragdag ng mga kuwento mula sa bibliya na hindi naman naisama sa naunang bersyon at pagkakaiba-iba pagkakaiba-iba ng simula at wakas mismo nito. Pasyon Bilang Instrumento ng mga Politikal na Ideolohiya
Dahi Dahill nga nga sa kasi kasika kata tan n ng pasy pasyon on,, gina ginami mitt ito ito bila bilang ng bihi bihiku kulo lo ng mga mga kais kaisip ipang ang ipinaglalaban ng ilang manunulat laban sa konseptong ipinasok sa atin ng mga Kastila - na isang Hesus na maaamo at sunud-sunuran na siyang naging modelo nating mga Pilipino. Isa sa mga naunang halimbawa nito ay ang sinulat ni Marcelo H. del Pilar noong 1885 na “Pasiong Dapat Ipag-alab nang Puso nang Tauong Baba sa Kalupitan nang Fraile,” na isang patutya o nakakatawang nakakatawang imitasyon imitasyon ng Pasyong Genesis Genesis na may layuning layuning isiwalat isiwalat ang pang-aabuso pang-aabuso ng mga prayle. Noong 1935 naman, sinulat ni Pascual Poblete ang “Patnubay ng Binyagan” Binyagan” na halaw sa Pasyong Candaba at dagdag na berso mula sa Pasyong Genesis, ngunit binago niya ang mga aral nito nito upang upang ikone ikonekta kta sa mga mga kasal kasaluku ukuyan yang g pamban pambansa sang ng isyu isyu noon. noon. Hali Halimb mbaw awaa nito nito ay ang ang kataksi kataksilan lan ni Hudas, Hudas, ang kanyang kanyang pagtanggap pagtanggap ng kabayar kabayaran an ay inihant inihantula ulad d ni Poblete Poblete sa 20 mily milyong ong dolyar dolyar na tinan tinangg ggap ap ng Espan Espanya ya mula mula sa Amer Amerik ikaa bila bilang ng bayadbayad-pin pinsa sala la ayon ayon sa nangyaring Kasunduan sa Paris noong 1898. Itinuring naman na reinkarnasyon ni Hesus si Rizal sa “Pasiong Pilipino: Ang Buhay at HIrap ng Ating Dakilang Martir na si Dr. Jose Mercado Rizal” na isinulat ni Nicasio L. Geronimo. Ang akda naman ni Julian Leguro ay ang “Tonco del mundo” o ang “Pasyong Truncalis na nagtatalakay ng mga esoterikong kaalaman sa miyembro ng kanilang samahan.
Noong 1934 naman, inilimbag inilimbag ni Joaquin Mañibo ang “Pasion nang Bayan sa Kahapo't Ngayon” na may temang nasyonalismo nasyonalismo dahil sa pagtalakaay pagtalakaay sa umano'y mapayapang mapayapang buhay ng mga Pilipino bago ang mga naging pananakop, ang pagkawasak na sanhi ng Kastila at ng Amerika, at ang pagkakanulo sa interes ng masa ng mga makasariling pulitiko tulad nina Quezon, Roxas at Osmeña. Samanta Samantala, la, ang pinakam pinakamapan apangaha gahass at pinaka-o pinaka-orih rihinal inal naman naman na pasyong pasyong politika politikall ay inilathala noong 1936 ni Lino Gopez Dizon na “Pasion ding Talapagobra, I Cristo Socialista Ya” (Passion of the Worker) o mas kilala sa bansag na Pulang Pasyon dahil sa paglalantad nito ng mga katiwalian sa lipunan at panawagang baguhin ang bulok na sistemang kapitalismo. Tulad ng orihinal na pasyon, ang Pulang Pasyon ay nasa anyong dalit (tulang may walong pantig bawat taludtod) at may limang taludtod bawat saknong. Nasusulat ito sa Kapampangan, merong 794 na saknong (3,970 taludtod) at binubuo ng tatlumpung kabanata. Umaabot ito ng 108 pahina kung saan ang orihinal na bersyong Kapampangan ay may katapat na salin sa Tagalog. Sa haba nito, halos halos dalaw dalawang ang araw araw itong itong inaaw inaawit it sa Pabas Pabasaa pag mahal mahal na araw araw.. Sa Pula Pulang ng Pasyo Pasyon, n, ang ang mangg manggaga agawa wa ang bago bagong ng Kris Kristo tong ng nagpap nagpapas asan an ng krus krus ng kahir kahirapa apan, n, na nanana nananawa waga gan n ng 2 pagkakaisa pagkakaisa ng uring manggagawa manggagawa at pagbabalikwas pagbabalikwas laban sa kapitalismo. kapitalismo. Naging malaki ang ambag nito upang lumaganap ang sosyalismo sa bansa. Muli na itong nasundan noong 1976 sa ilalim ng rehimeng Marcos, na nilikha ni Francisco “Soc” “Soc” Rodr Rodrig igo o mata matapos pos ang kanya kanyang ng nagin naging g dete detensi nsiyo yon n bilang bilang isang isang “poli “politi tical cal pris prisone oner. r.”” Pinamagatan niya itong “Si Kristo ay Rebelde” kung saan binigyang-diin niyang si Hesus, sa halip na tila mahina o walang tapang na siyang inilalarawan ng mga naunang pasyon, ay marunong lumaban at manindigan para sa katarungan. Tinutukan ng bersyong ito ni Rodrigo ang mga berso sa Bibliya na tila kinalimutan na o hindi nabigyang pansin ng mga tao. Deribasyon ng mga Makata ng Pasyon
Marami Maraming ng mga makatang makatang Pilipin Pilipino o ang ginamit ginamit din ang pasyon pasyon bilang bilang inspira inspirasyo syon n ng kanilang mga sariling akdang pampanitikan kung saan ang imahe nito, ang mga tauhan, ang istorya at ang porma ay maaaring naaayon o sumasalungat sa ideya ng pasyon. Isa na rito ay ang “Pasyong Mahal ni San Jose” ni Jose F. Lacaba (ca 1971), na gumamit ng anyong anyong quintil quintilla la sa tatlong tatlong saknong saknong na monolog monologo o ng karpint karpintero erong ng si Jose Jose na siyang siyang noo'y noo'y kasintahan ni Maria. Narito ang tala ng tula ni Lacaba: Matay na niyang niyang isipin isipin ang kabuntisan ng Birhen anopa’t babaling-baling walang matutuhang gawin, ang loob niya’t panimdim.
2
Pulang Pasyon (Pasyon ng mga Manggagawa) ni Gregorio V. Bituin Jr. (Pahayagang Obrero, Marso 2004, pahina 7).
Pait, katam at martilyo, ibubulong ko sa inyo ang masaklap kong sikreto: hindi ko pa inaano ay buntis na ang nobya ko. Ang sabi ng anghel, wala akong dapat ikahiya, walang dahilang lumuha; dapat pa nga raw matuwa pagkat Diyos ang ang gumahasa. Martilyo, katam at pait, makukuha bang magalit ng karpintero? Magtiis. Ang mahina at maliit, wala raw laban sa langit.
Naging aging kontrob kontrober ersi siyal yal ang isa mga mga talu taludt dtod od ng tula tulang ng ito ito na - “ pagkat pagkat Diyos ang gumahasa” gumahasa” dahil “offensive” na mga salita umano ito sa relihiyong Kristiyanismo. Ngunit sa isang interbyu na isinagawa ni Carmela Lapena ng GMA News noong Nobiyembre 30, 2011 para sa kanyang artikulong “When literature offends: authors speak up,” nagbigay paliwanag si Lacaba:
"Ibig sabihin, patama sa mga, kung sa salitang aktibista, sa mga naghaharing uri. Hindi diyos na Diyos kung ‘di mga diyos ng ating lipunan. So merong deliberate na pinapatamaan.”3 Bukod dito, isa pa sa akdang pinabasa sa amin ay ang maikling kuwento ni Wilfredo Pa. Virtusio na “Maria, Ang Iyong Anak” kung saan ginamit ang persona nina Jesus, Maria at Jose bilang mga tauhan na bumubuo sa isang pamilya pamilya noong kasagsagan kasagsagan ng pamumuno pamumuno ni Marcos. Marcos. Kung susuriin ang akda, pagkamulat ng isang ina ang tema ng “Maria, Ang Iyong Anak” ni Virtusio. Napaliting Napaliting makisosyo makisosyo ni Maria sa tiwaling tiwaling pulis para mapaaral mapaaral lamang ang anak na si Jesus. Naging kolektor kolektor si Maria ng tong ng pulis. Nakatira sila sa Looban at nais niyang mahango si Jesus sa lugar na ito. Mag-isa itong binuno ni Maria dahil ang asawang si Jose ay biktima ng karahasan. Natagpuan itong lumulutang sa estero, basag ang bungo, pinapatay ng Intsik na galit sa kanya dahil siya ang pinuno ng unyon ng mga manggagawa sa kanilang pabrika. Hindi mapigil ni Maria ang paghinto sa pag-aaral pag-aaral ni Jose. Ang anak niya ay naging aktibo sa kilusan. Laman ito ng mga DG at naging manunuri ng lipunan. Ipinaliwanag ni Jesus ang kaniyang prinsipyo: labanan ang pang-aapi, ipalaganap ang demokrasya sa lahat, at tapusin ang karaha karahasan san ng mga mga pulis pulis at polti poltiko. ko. Nagw Nagwel elga ga rin rin sila sila sa Plaza Plaza Mira Miranda nda para para laban labanan an ang reaksiyonaryong simbahan. Nasaksihan ni Maria ang karahasan ng mga pulis sa kabataan. Sa 3
Nakuha mula mula sa website ng GMA News – http://www.gmanetwork.com/news/story/240131/lifestyle/literature/when-literature– http://www.gmanetwork.com/news/story/240131/lifestyle/literature/when-literatureoffends-authors-speak-up. Araw ng pagsipi - Hulyo 13, 2012.
kaniyang panaginip, pinaliligiran sila ng mga baboy-ramo, lobo, at buwaya. Ito ang simbolo ng mga kaaway. Sa huli’y matatagpuan niya ang anak na bangkay sa ilalim ng tulay ng Mendiola. Konklusyon
Makikit Makikitaa sa mga talang talang iyan pa lamang lamang kung paanong paanong yumabong yumabong ang kaisipan kaisipan ng mga makatang Pilipino mula sa simpleng pasyon na nagsasalaysay ng buhay ni Hesus hanggang sa paghulma paghulma nito sa iba't ibang kaanyuan bilang repleksiyon repleksiyon ng mga nasiyonal na isyu na kinaharap kinaharap ng ating bansa. Kung isasalarawan isasalarawan ko ito, masasabing masasabing sa umpisa ay tila isang kuting ang pasyon nating mga Pilipino. Isang kuting na itinuturing lamang na simpleng anak ng kanyang Ina. At ang mga makatang Pinoy ay tila isang inosenteng bata na labis na natuwa sa kuting na ito. Ang kanyang naging unang pananaw ay maamo at 'di makabasag-pinggan ang kuting. Kanya itong paglalaruan kasama ng kanyang mga kaibigan. At sa paglalaro nilang ito ay matutuklasan nila na marunong rin pa lang mangalmot ang kuting. Kanila itong patuloy na paglalaruan, hanggang sa ito'y maging isa nang nang ganap ganap na pusa. pusa. Sa pagla paglaki king ng ito ito ng kuti kuting ng ay kayra kayrami ming ng pagba pagbabag bago o itong itong nara naranas nasan. an. Nariyang Nariyang nabalian nabalian ito ng paa dahil sa labis na paglalaro ng mga bata, nariyang nalapnusan nalapnusan ito ng balat dahil dahil sa kakulitan kakulitan ng mga mga bata at nariyan naman naman pininturahan pininturahan ito ito at pinagmukhang pinagmukhang isang isang tigre tigre dahil iyon ang ninanais ng mga bata. Sa pagiging ganap na pusa ngayon ng dating kuting na ito, hindi mo na halos makita ang bakas o hawig nito sa kanyang Ina. At sa huli, ang kuting na ito na isa na ngang ganap na pusa ay siya namang manganganak ng mga panibagong kuting. Siyempre, naririyan pa rin ang mga hindi mapigilan sa 'kakulitang' mga batang patuloy na paglalaruan ang mga panibagong silang na kuting. Tulad ng mga makatang Pinoy na siyang gagawa at gagawa ng mga panibagong bersyon ng pasyong Pilipino, o kahit na anong anyo pa man ng obra maestra ito – tula, maikling kuwento, awit, kahit ano. Patuloy ang ikot ng buhay ng kuting! Sanggunian: Lumbera, Lumbera, Bienveni Bienvenido.Ta do.Tagalog galog Poetry:A Poetry:Assimi ssimilation lation and Synthesis Synthesis.1987. .1987. Pasyon. Pasyon. Handouts Handouts na na ibinigay ibinigay ng guro