Identifikasi Pencemaran Air Tanah dan Udara

IDENTIFIKASI PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH Makalah Mata Pelajaran Kimia Lingkungan Tahun Tahun Pelajaran !"#$!"%

&leh Kel'm('k ), *II+ -

Farhan Er.ian/0ah

")1231!%2!"

Li.ia Nurul Ri4ianita

")1231!%

Satri' 5ah0u Nugr'h'

")1231!%

6u/u4 N'er Ari4in

")1231!%

KEMENTERIAN PERINDUSTRIAN REPU7LIK IND&NESIA Pu/at Pen8i8ikan 8an Pelatihan In8u/tri Sek'lah Menengah Kejuruan + SMAK  7'g'r 

KATA KATA PEN9AN PEN 9ANTAR  TAR 

Puji /0ukur kami (anjatkan keha8irat Tuhan 6ang Maha E/a karena 8engan rahmat, karunia, /erta tau4ik 8an hi8a0ah+N0a lah kami 8a(at men0ele/aikan makalah i8enti4ika/i  (en:emaran u8ara, air 8an tanah ini /e;ata/ (engetahuan 8an kemam(uan 0ang 0ang 8imiliki1 Kami /angat ;erhara( ;erhara( makalah makalah ini 8a(at ;erguna ;erguna 8alam rangka rangka menam;ah menam;ah
7'g'r, Agu/tu/ !"#

KATA KATA PEN9AN PEN 9ANTAR  TAR 

Puji /0ukur kami (anjatkan keha8irat Tuhan 6ang Maha E/a karena 8engan rahmat, karunia, /erta tau4ik 8an hi8a0ah+N0a lah kami 8a(at men0ele/aikan makalah i8enti4ika/i  (en:emaran u8ara, air 8an tanah ini /e;ata/ (engetahuan 8an kemam(uan 0ang 0ang 8imiliki1 Kami /angat ;erhara( ;erhara( makalah makalah ini 8a(at ;erguna ;erguna 8alam rangka rangka menam;ah menam;ah
7'g'r, Agu/tu/ !"#

DAFTAR DAFTAR ISI

KATA KATA PEN9ANTAR1111 PEN9ANTAR111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111 1111 DAFTAR DAFTAR ISI11111111111111111111111111111111111111111111 ISI11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111 111 DAFTAR DAFTAR 9AM7AR1111111111111111111111111111111111111 9AM7AR111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111 11111111111 11 7A7 I DEFINISI PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH11111111111111111111111 TANAH11111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111 111 a1 Pen:emaran U8ara11111111111111111111111111111111111111111111 U8ara1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111 111  ;1 Pen:emaran Air1111111111111111111 Air111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111 1111111111 111 :1 Pen:emaran Tanah11111111111111 Tanah1111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111 111 7A7 II IDENTIFIKASI PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH1111111111111111111111111111111111 TANAH1111111111111111111111111111111111 111 a1 I8enti4ika/i Pen:emaran U8ara1111111111111111111111111111111111111111111 U8ara111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111 111  ;1 I8enti4ika/i Pen:emaran Air111111111111111111111111 Air11111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111 1 111 :1 I8enti4ika/i Pen:emaran Tanah1111111111111111 Tanah111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111 111 7A7 III PEN9ENDALIAN PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH1111111111111111111111111111 TANAH1111111111111111111111111111 111 a1 Pengen8alian Pen:emaran U8ara111111111111111111111111111111111111111111 U8ara111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111111111111111111111111 111  ;1 Pengen8alian Pen:emaran Air111111111111111111111111 Air11111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111 1 :1 Pengen8alian Pen:emaran Tanah111111111111111 Tanah11111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111111 1111111 1 7A7 I= SUM7ER PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH1111111111111111111111111111111111111 TANAH1111111111111111111111111111111111111 11111 1 a1 Pen:emaran U8ara11111111111111111111111111111111111111111111 U8ara1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111 1  ;1 Pen:emaran Air1111111111111111111 Air111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111 1111111111111 1 :1 Pen:emaran Tanah11111111111111 Tanah1111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111 1 7A7 = DAMPAK DAMPAK PENCEMARAN UDARA, AIR, TANAH111111111111111111111 TANAH11111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111 1 a1 Dam(ak Pen:emaran U8ara1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 U8ara111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111 11111 1  ;1 Dam(ak Pen:emaran Air111111111111111111111111 Air11111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111111111 1 :1 Dam(ak Pen:emaran Tanah111111111111111 Tanah11111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111 111111111111111 1 7A7 =I PENAN9ULAN9AN PENCEMARAN AIR, UDARA, TANAH111111111111111111111 TANAH111111111111111111111111111111111 111111111111 1

a1

Penanggulan Penanggulangan gan Pen:emaran Pen:emaran U8ara111111 U8ara11111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111111 11111111111111111 111111111111111111 111111111 1

 ;1

Pen:egahan Pen:emaran U8ara1111111111111111111111111111111111111111 U8ara111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111111 1

:1

Penanggulan Penanggulangan gan Pen:emaran Pen:emaran Tanah11 Tanah1111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111111 11111111111111111 1111111111111111111 1111111111111 111 1

81

Pen:egahan Pen:egahan Pen:emaran Pen:emaran Tanah1 Tanah111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 111111111 111111111 1111111111 1111111111111 1111111111 11 1

e1

Penanggula Penanggulangan ngan Pen:emaran Pen:emaran Air11111 Air1111111111 111111111 111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 111111111111 1111111111111111 11111111111 11 1

41

Pen:egahan Pen:egahan Pen:emaran Pen:emaran Air11111 Air1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 111111111 111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 11111111111111 111111111111111111 1111111111111111 1111111 1

7A7 =II C&NT&H KASUS111111111111111111111111111111111111 KASUS11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111 1 a1

Pen:emaran Pen:emaran U8ara111111 U8ara11111111111 1111111111 111111111 111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 111111111111 1111111111 111 1

 ;1

Pen:emaran Tanah1111111111111111 Tanah111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111111111 111111111111111111111111 1

:1

Pen:emaran Pen:emaran Air11111 Air1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 111111111 111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 1111111111 111111111111 1111111111111111 1111111111111111111 11111111111111 1111 1

DAFTAR DAFTAR PUSTAKA111111 PUSTAKA11111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 11111111111111111111111111111111111111111 1

DAFTAR 9AM7AR 

9am;ar " > Settling Cham;er/111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 111 9am;ar  > C0:l'ne11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1 9am;ar ) > Ke;akaran Hutan11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1 9am;ar ? > A/a( Pa;rik11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1 9am;ar 2 > Sam(ah 8i Sungai1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1 9am;ar # > Lim;ah Pa;rik111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1 9am;ar % > Akti.ita/ Pertam;angan1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1 9am;ar  > Sam(ah Pla/tik11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 1

7A7 I DEFINISI PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH

a1 Pen:emaran U8ara Pen:emaran u8ara a8alah menurunn0a kualita/ u8ara aki;at terk'ntamina/i 'leh k'ntaminan /e(erti 'k/i8a + 'k/i8a a/am 8an 4re'n 0ang 8a(at men0e;a;kan hujan a/am,  (enurunan kualita/ u8ara, meni(i/n0a la(i/an '@'n 8i atm'/4er, 8an ma/alah  ma/alah lainn0a1 Pen:emaran u8ara 8a(at 8itim;ulkan 'leh /um;er+/um;er alami mau(un kegiatan manu/ia1 7e;era(a 8e4ini/i gangguan 4i/ik /e(erti ('lu/i /uara, (ana/, ra8ia/i atau ('lu/i :aha0a 8iangga( /e;agai ('lu/i u8ara1 Si4at alami u8ara mengaki;atkan 8am(ak   (en:emaran u8ara 8a(at ;er/i4at lang/ung 8an l'kal, regi'nal, mau(un gl';al1

 ;1 Pen:emaran Air  Pen:emaran air a8alah /uatu (eru;ahan kea8aan 8i /uatu tem(at (enam(ungan air  /e(erti 8anau, /ungai, lautan 8an air tanah aki;at akti.ita/ manu/ia1 Danau, /ungai, lautan 8an air tanah a8alah ;agian (enting 8alam /iklu/ kehi8u(an manu/ia 8an meru(akan /alah /atu ;agian 8ari /iklu/ hi8r'l'gi1 Selain mengalirkan air juga mengalirkan /e8imen 8an  ('lutan1 7er;agai ma:am 4ung/in0a /angat mem;antu kehi8u(an manu/ia1 Peman4aatan ter;e/ar 8anau, /ungai, lautan 8an air tanah a8alah untuk iriga/i (ertanian, ;ahan ;aku air  minum, /e;agai /aluran (em;uangan air hujan 8an air lim;ah, ;ahkan /e;enarn0a  ;er('ten/i /e;agai ';jek
:1 Pen:emaran Tanah Pen:emaran tanah a8alah menurunn0a kualita/ tanah aki;at terk'ntamina/i 'leh k'ntaminan /e(erti /am(ah n'n 8egra8a;le, :emaran ;akteri, 8an kri/i/ kan8ungan un/ur  hara1

Dilan/ir 8ari 5iki(e8ia, (en:emaran tanah a8alah kea8aan 8i mana ;ahan kimia  ;uatan manu/ia ma/uk 8an mengu;ah lingkungan tanah alami1 Pen:emaran ini ;ia/an0a terja8i karena> ke;':'ran lim;ah :air atau ;ahan kimia in8u/tri atau 4a/ilita/ k'mer/ial (enggunaan (e/ti/i8a- ma/ukn0a air (ermukaan tanah ter:emar ke 8alam la(i/an /u;+  (ermukaan- ke:elakaan ken8araaan (engangkut min0ak, @at kimia, atau lim;ah- air lim;ah 8ari tem(at (enim;unan /am(ah /erta lim;ah in8u/tri 0ang lang/ung 8i;uang ke tanah /e:ara ti8ak memenuhi /0arat Billegal 8um(ing1 Ketika /uatu @at ;er;aha0a$;era:un telah men:emari (ermukaan tanah, maka ia 8a(at mengua(, ter/a(u air hujan 8an atau ma/uk ke 8alam tanah1 Pen:emaran 0ang ma/uk ke 8alam tanah kemu8ian teren8a( /e;agai @at kimia ;era:un 8i tanah1 at ;era:un 8i tanah ter/e;ut 8a(at ;er8am(ak lang/ung ke(a8a manu/ia ketika ;er/entuhan atau 8a(at men:emari air tanah 8an u8ara 8i ata/n0a1

7A7 II IDENTIFIKASI PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH

a1 I8enti4ika/i Pen:emaran U8ara U8ara 8i alam ti8ak (ernah ;er/ih tan(a ('lutan /ama /ekali1 7er8a/arkan  (engalaman em(iri/, (er;e8aan u8ara ;er/ih 8an ter:emar ;i/a 8ilihat (a8a ta;el 8i ;a K'm('nen S&*

U8ara 7er/ih !1!!" ((m + !1!" ((m

U8ara Ter:emar   !1! ((m +  ((m

C&

)"! ((m + ))! ((m

)2! ((m + %!! ((m

C&

 " ((m

2 ((m + !! ((m

 N&*

!1!!" ((m + !1!" ((m

"1" ((m + !12 ((m

HC

" ((m

" ((m + !! ((m

Partikel lain Sim(/'n, R1 B"33?

"! + ! kg$mm )

%! + %!! kg$mm )

Menurut 5arner B"3" (en:emaran u8ara ;er8a/arkan /um;ern0a, 8ikel'm('kkan menja8i  g'l'ngan, 0aitu> •

P'lutan (rimer, ter;entuk lang/ung 8ari emi/i 0ang ter8iri 8ari (artikulat ;erukuran  "! mikr'n BPM "!, Sul4ur 8i'k/i8a BS& , Nitr'gen 8i'k/i8a BN&, Kar;'n

•

m'n'k/i8a BC& 8an Tim;al1 P'lutan /ekun8er, meru(akan ;entuk lanjut 8ari (en:emar (rimer 0ang telah mengalami reak/i kimia 8i la(i/an atm'/4er 0ang le;ih ren8ah1 6ang terma/uk ke(a8a kateg'ri (en:emar /ekun8er a8alah '@'n 0ang 8ikenal /e;agai 'k/i8an 4't'kimia, garam /ul4at, nitrat 8an /e;again0a1 Sementara Pea.0 B"32 men0atakan ;ah
4'rma/i, tem(at ter;entukn0a, ke:e(atan mengen8a(, 8ll 8an /i4at kimia ;eru(a k'm('/i/i 'rganik atau an'rganik BHin8/ C1 5, !!!1 Pa8a (artikulat, kita mengenal ;e;era(a /u;/tan/i 0ang ;eru(a 4a/e :air 8an  (a8at 8i atm'/4er, 0ang ;era8a 8i;a • •

Partikel halu/ BFine (artikel > Partikel ;erukuran le;ih ke:il 8ari ,2 Gm Partikel ka/ar BC'ar/e (artikel > Partikel ;erukuran le;ih ;e/ar 8ari ,2 Gm1 Menurut Cra<4'r8 B"3! ;e;era(a i/tilah 0ang 8a(at menggam;arkan (artikulat ;er8a/arkan

•

 (em;entukan 8an ukurann0a a8alah /e;agai ;erikut> De;u Bdust  Aer'/'l (a8at 0ang 8i;entuk aki;at (eme:ahan mekanik material ;e/ar  /e(erti 8ari Crushing 8an grounding 1 Ukuran (artikeln0a 8ari /u;mikr'meter /am(ai

•

.i/i;el1 Coarse particle ;erukuran  ,2 Gm, Fine particle ;erukuran  ,2 Gm1 Fume1 Aer'/'l (a8at 0ang 8i;entuk 8ari k'n8en/a/i ua( atau ga/ ha/il (em;akaran1 Ukuran (artikeln0a kurang 8ari " Gm1 De4ini/i ini ;er;e8a 8engan 0ang 8iketahui

•

/e:ara umum 0ang 8i8a/arkan (a8a a8an0a noxious contaminant 1 A/a( BSmoke Aer'/'l .i/i;le 0ang 8iha/ilkan 8ari (em;akaran ti8ak /em(urna1

•

Ukuran (artikeln0a B(a8at atau :air  " Gm1 Ka;ut B Mist 1 Aer'/'l :air 0ang ter;entuk 8ari (r'/e/ k'n8en/a/i atau at'mi/a/i1

•

Ukuran (artikeln0a antara /u;mikr'meter hingga ! Gm1 Fl0 a/h 0ang meru(akan ha/il (em;akaran ;atu ;ara1 7e;era(a kateg'ri ('lutan a8alah S&, N&, N&, 8an C&1 S&  8iha/ilkan 8ari (em;akaran /ul4ur atau materi lain 0ang mengan8ung /ul4ur1 Sum;er utama ga/ S&  a8alah (em;akaran ;ahan ;akar 4'/il 8ari in/tala/i (em;angkit li/trik /erta ;e;era(a in8u/tri lainn0a1 N& * ter;entuk karena a8a (em;akaran 8i u8ara ;e;a/1 Sum;er ;era/al 8ari tran/('rta/i B/um;er ;ergerak /erta /um;er /ta/i'ner /e(erti in/tala/i (em;angkit tenaga li/trik1 9a/ C& ;er/i4at

ti8ak ;er
 ;1 I8enti4ika/i Pen:emaran Air  Air meru(akan k'm('nen lingkungan 0ang (enting ;agi kehi8u(an1 Air meru(akan ke;utuhan utama ;agi (r'/e/ kehi8u(an 8i ;umi, /ehingga ti8ak a8a kehi8u(an /ean8ain0a 8i ;umi ti8ak a8a air1 Namun 8emikian, air 8a(at menja8i mala(etaka ;ilamana ti8ak  ter/e8ia 8alam k'n8i/i 0ang ;enar, ;aik kualita/ mau(un kuantita/n0a1 Air 0ang relati4   ;er/ih /angat 8i8am;akan 'leh manu/ia, ;aik untuk ke(erluan hi8u( /ehari+hari, untuk  ke(erluan in8u/tri, untuk ke;er/ihan /anita/i k'ta, mau(un untuk ke(erluan (ertanian 8an lain /e;again0a1 Air /e;agai k'm('nen lingkungan hi8u( akan mem(engaruhi 8an 8i(engaruhi 'leh k'm('nen lainn0a1 Air 0ang kualita/n0a ;uruk akan mengaki;atkan lingkungan hi8u( menja8i ;uruk /ehingga akan mem(engaruhi ke/ehatan 8an ke/elamatan manu/ia /erta mahluk hi8u( lainn0a1 Penurunan kualita/ air akan menurunkan 8a0a guna, ha/il guna,  (r'8ukti.ita/, 8a0a 8ukung 8an 8a0a tam(ung 8ari /um;er8a0a air 0ang (a8a akhirn0a akan menurunkan keka0aan /um;er8a0a alam1 Untuk men8a(at air 0ang ;aik /e/uai 8engan /tan8ar tertentu, /aat ini menja8i ;arang 0ang mahal, karena air /u8ah ;an0ak  ter:emar 'leh ;erma:am+ma:am lim;ah 8ari ;er;agai ha/il kegiatan manu/ia, /ehingga /e:ara kualita/, /um;er8a0a air telah mengalami (enurunan1 Demikian (ula /e:ara kuantita/, 0ang /u8ah ti8ak mam(u memenuhi ke;utuhan 0ang ter u/ meningkat1 Ha;itat air ta
C'ttam B"3#3 mengemukakan ;ah ke;':'ran lim;ah :air atau ;ahan kimia in8u/tri atau 4a/ilita/ k'mer/ial- (enggunaan (e/ti/i8a- ma/ukn0a air (ermukaan tanah ter:emar ke 8alam la(i/an /u;+(ermukaan- ke:elakaan ken8araaan (engangkut min0ak, @at kimia, atau lim;ah- air lim;ah 8ari tem(at (enim;unan /am(ah /erta lim;ah in8u/tri 0ang lang/ung 8i;uang ke tanah /e:ara ti8ak memenuhi /0arat Billegal 8um(ing1 Ketika /uatu @at ;er;aha0a$;era:un telah men:emari (ermukaan tanah, maka ia 8a(at mengua(, ter/a(u air hujan 8an atau ma/uk ke 8alam tanah1 Pen:emaran 0ang ma/uk ke 8alam tanah kemu8ian teren8a( /e;agai @at kimia ;era:un 8i tanah1 at ;era:un 8i tanah ter/e;ut 8a(at  ;er8am(ak lang/ung ke(a8a manu/ia ketika ;er/entuhan atau 8a(at men:emari air tanah 8an u8ara 8i ata/n0a B=eegha, !!1 Lim;ah in8u/tri 0ang ;i/a men0e;a;kan (en:emaran tanah ;era/al 8ari> (a;rik, manu4aktur, in8u/tri ke:il, in8u/tri (erumahan, ;i/a ;eru(a l im;ah (a8at 8an :air1

•

Lim;ah in8u/tri 0ang (a8at atau lim;ah (a8at 0ang a8alah ha/il ;uangan in8u/tri  ;eru(a (a8atan, lum(ur, ;u;ur 0ang ;era/al 8ari (r'/e/ (eng'lahan1 Mi/aln0a /i/a  (eng'lahan (a;rik gula, (ul(, kerta/, ra0'n, (l0<''8, (enga
•

8ll1 Lim;ah :air 0ang a8alah ha/il (eng'lahan 8alam /uatu (r'/e/ (r'8uk/i, mi/aln0a /i/a+ /i/a (eng'lahan in8u/tri (ela(i/an l'gam 8an in8u/tri kimia lainn0a1 Tem;aga, tim;al,  (erak, khr'm, ar/en 8an ;'r'n a8alah @at ha/il 8ari (r'/e/ in8u/tri (ela(i/an l'gam1 BSa8ra:h, !!1 Lim;ah 0ang telah men:emari lingkungan akan mem;a
7A7 III PEN9ENDALIAN PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH

Pengen8alian (en:emaran akan mem;a
a1 Pengen8alian Pen:emaran U8ara Menga:u (a8a tingkat ;aha0a 0ang 8itim;ulkan aki;at jeni/ (en:emar u8ara 0ang 8ikeluarkan 8ari /uatu /um;er maka haru/ 8i(erhatikan ;agaimana tingkat k'n/entra/in0a /am(ai 8i re/e(t'r1 Se:ara mu8ahn0a 8a(at 8ikatakan ;ila tingkat (engen:erann0a /elama 8i u8ara tinggi 8an makin lua/ ter/e;ar, makin ren8ah (ula (ema(aran ke re/e(t'r 0ang mungkin terja8i1 Fen'mena ini 0ang men8a/ari (en8ekatan 0ang 8ilakukan untuk  melakukan (engen8alian terha8a( /um;er (en:emar u8ara1 Se:ara umum (engen8alian (en:emaran u8ara 8a(at 8ilakukan 8engan ) alternati4   (en8ekatan, 0aitu BC''(er  Ale0, "3# > •

M'8i4ika/i (a8a tingkat (en0e;arann0a Da/ar (en8ekatan ini a8alah mem;erikan m'8i4ika/i alat$8e/ain (a8a (r'/e/ akhir /ehingga k'n/entra/i (en:emar 0ang ter(a(ar ke lingkungan ti8ak mele;ihi ;aku mutu1 Pr'/e/ ini 8inamakan juga 8engan (r'/e/ (engen:eran1 Sekarang (r'/e/ ini /angat ti8ak 8irek'men8a/ikan untuk 8itera(kan karena ti8ak a8an0a (eru;ahan ma//a  (en:emar ke/eluruhan1 C'nt'h (enera(an (engen8alian (en:emaran u8ara 8engan  (en8ekatan ini a8alah mem(ertinggi ukuran :er';'ng, (emilihan
•

 (en:emar u8ara1 Pengen8alian emi/i 8engan (eru;ahan (a8a (r'/e/ Pen8ekatan ini le;ih 8itekankan (a8a k'n/e( (en:egahan ('lu/i Bcleaner   production, 0aitu melakukan m'8i4ika/i (a8a ('/e/ /e8emikian ru(a /ehingga kuantita/ mau(un kualita/ u8ara 0ang 8iemi/ikan 8i ;a
m'8i4ika/i 0ang 8ilakukan 8a(at melalui /u;/titu/i ;ahan, (eru;ahan (r'/e/ (r'8uk/i Bmi/aln0a 'il ;a/e8 menja8i water based , (eru;ahan 8ura/i (r'8uk/i 8an /e;again0a1 Pen8ekatan ini ;ia/an0a 8a(at 8itera(kan ;ila tekn'l'gi (r'8uk/i 0ang akan menggantikann0a mem(un0ai keunggulan, ;aik 8ari a/(ek ek'n'mi/ mau(un •

 (eningkatan kualita/ (r'8uk/i1 Menggunakan alat (engen8ali (en:emaran u8ara1 Penggunaan alat (engen8ali (en:emaran u8ara 0aitu (ema/angan unit ek/ternal (a8a ;agian akhir (r'/e/ /e;elum u8ara 8iemi/ikan1 Ter8a(at ;e;era(a  (eralatan k'ntr'l (artikulat 0ang 8igunakan, 0aitu me:hani:al /e(arat'r mi/al> gravity  settler  atau cyclone, fabric filter , electrostatic precipitator  8an wet scrubber 1 Di in8u/tri, ter8a(at juga ;e;era(a alat 0ang 8a(at memi/ahkan 8e;u 8an ga/ /e:ara ;er/amaan B/imultan1 Alat+alat ter/e;ut meman4aatkan /i4at+/i4at 4i/ik 8e;u /ekaligu/ /i4at ga/ 0ang 8a(at terlarut 8alam :airan1

•

Settling Cham;er B;ak (engen8a( Pertama kali 8i(akai, e4i/ien/i ren8ah1 Sekarang /ering 8i(akai /e;agai (re+ treatment untuk menghilangkan (artikel ukuran ;e/a r1

Gambar 1 : Settling Chambers

Mekani/me 8ari alat ini ialah 8engan meman4aatkan ga0a gra.ita/i 8an ga0a iner/ia, jeni/ > /ettling :ham;er /e8erhana 8an /ettling :ham;er H'
C0:l'ne C0:l'ne a8alah /uatu jeni/ alat (engum(ul 8e;u mekanik 0ang 8igunakan untuk  men:i(takan aliran ;er(utar B.'rte untuk mengalirkan (artikel ke area 8imana  (artikel ta8i akan mengalami kehilangan energi 8an ter(i/ah 8ari aliran ga/ BM0:':k, "3321

In(ut ;eru(a ga/ 8an (artikulat 8i(er:e(at 8engan gerakan /(iral, 8imana (artikel ukuran ;e/ar terlem(ar ke luar ga/ 8an ;ertu;rukan 8engan 8in8ing :0:l'ne 'leh ga0a /entri4ugal 8an turun ke keru:ut :0:l'ne untuk 8itangka( 'leh h'((er1 Se8angkan ga/ 0ang ;er/ih mengalir keluar melalui /ta:k BC'rn Kele;ihan BC''(er  Ale0, "3#> "1 M'8al a

Gambar 2 : Cyclone

"1 E4i/ien/i ren8ah untuk (artikel ;erukuran ke:il1 1 7ia0a '(era/i 0ang tinggi /e;a; terja8i kehilangan tekanan1 •

Fa;ri: 4ilter$7agh'u/e/ Fa;ri: 4ilter men0i/ihkan 8e;u 8ari aliran ga/ 8engan mele
aliran u8ara ter;alik1 Fa;ri: Filter ter;ata/ untuk k'n8i/i 8engan tem(eratur ren8ah 8an kering, teta(i 8a(at 8igunakan untuk ;er;agai jeni/ 8e;u 8an mem(un0ai e4i/ien/i 0ang :uku( tinggi1 Kele;ihan 8an Kekurangan Fa;ri: 4ilter$7agh'u/e/ "1 Kele;ihan Fa;ri: Filter BC''(er  Alle0, "33?>     

E4i/ien/i (engum(ulan /angat tinggi me/ki(un untuk (artikel 0ang /angat ke:il1 Da(at ;er'(era/i untuk ;er;agai ti(e 8e;u1 Di8e/ain ;er;entuk m'8ul, 8an m'8ul+m'8ul ter/e;ut 8a(at 8irangkai 8i (a;rik1 Da(at ;er'(era/i (a8a aliran .'lumetrik 8engan /kala lua/1 Memerlukan (enurunan tekanan ren8ah 0ang ma/uk akal1

1 Kekurangan Fa;ri: Filter BC''(er  Alle0, "33?>



Memerlukan areal 0ang lua/1 Fa;ri: 8a(at 8iru/ak 'leh tem(eratur tinggi 8an k'r'/i aki;at ;ahan kimia1 Ti8ak 8a(at ;er'(era/i (a8a lingkungan 0ang lem;a;- 4a;ri: 8a(at menja8i



lengket1 7er('ten/i menim;ulkan ke;akaran atau le8akan1

 

Cara mem;er/ihkan 8e;u 8ari 4a;ri: a8alah 4akt'r (enting 8alam kinerja /i/tem 4a;ri: 4ilter1 Jika 8e;u ti8ak 8i;er/ihkan 8engan ;aik, (enurunan tekanan 8i /e(anjang /i/tem akan meningkat hingga jumlah 0ang mele;ihi ;ata/1 Jika terlalu ;an0ak la(i/an 0ang hilang, ke;':'ran 8e;u 0ang ;erle;ihan akan tim;ul ketika 8iha/ilkan la(i/an  ;aru1 Selek/i (arameter 8e/ain /angat (enting untuk mem(er'leh kinerja '(timum 8ari /i/tem 4a;ri: 4ilter1 Si/tem 4a;ri: 4ilter /eringkali 8i/e;ut /e;agai ;agh'u/e, karena 4a;ri: ;ia/an0a 8i;uat 8alam ;ag /ilin8er1 De/ain ;agh'u/e 0ang (aling umum a8alah ti(e re.er/e+air 8an (ul/e+jet1 Nama ini men8e/kri(/ikan /i/tem (em;er/ihan 0ang 8igunakan 8alam /i/tem1

•

Ele:tr'/tati: Pre:i(itat'r BEP Alat (engen8ali 8e;u 0ang ;er4ung/i untuk memi/ahkan ga/ 8an a;u /e;elum ga/ ter/e;ut keluar 8ari /ta:k /alah /atun0a a8alah electrostatic precipitator   atau EP1 Peng'ntr'lan (artikulat 8ari ha/il (r'/e/ in8u/tri telah meru(akan ma/alah (enting 0ang makin ;erkem;ang /ejak mulai a
 ;erha/il 8engan /uk/e/ untuk 8igunakan /e;agai (enangka( a/am Sul4at1 Kemu8ian 8ilanjutkan (a8a in8u/tri /emen untuk menangka( 8e;u klinker 8an 8e;u /emen1 Setelah itu 8igunakan (a8a in8u/tri (eng'lahan ;atu ;ara 0ang menggunakan ;'iler1

 ;1 Pengen8alian Pen:emaran Air  Dalam rangka melak/anakan (engen8alian (en:emaran air, Pemerintah telah mengun8angkan ;e;era(a (eraturan antara lain UU1 N'1 ) Tahun "33% tentang Lingkungan Hi8u(- UU1 N'1 % Tahun !!? tentang Sum;er Da0a Air- 8an PP1 N'1  Tahun !!" tentang Pengel'laan Kualita/ Air 8an Pengen8alian Pen:emaran Air /erta lainn0a1 7er;agai u(a0a (engen8alian (en:emaran air 0ang telah 8ilakukan melalui ;er;agai ke;ijakan 8iantaran0a melalui (en8ekatan kelem;agaan, hukum, tekni/ 8an (r'gram khu/u/1 Pen8ekatan kelem;agaan 8ilakukan 8engan mem;entuk 7a8an Pengen8alian Dam(ak Lingkungan B7a(e8al, 7a8an Pengen8alian Lingkungan Hi8u( Daerah B7PLHD, 8an Dina/+8ina/ Lingkungan Hi8u( Daerah 0ang /aat ini menja8i 7a8an Pengen8alian Dam(ak Lingkungan Daerah B7a(e8al8a1 7er;agai (r'gram khu/u/ 8ari tahun "3!+an /am(ai /aat ini telah 8ilak/anakan 0aitu 8iantaran0a Pr'gram Kali 7er/ih BPr'ka/ih, Surat Pern0ataan Kali 7er/ih BSu(erKa/ih 8an Pr'gram Penilaian Peringkat Kinerja Peru/ahaan BPr'(er1 Hal ter/e;ut telah 8ilak/anakan 8i ;er;agai 8aerah 0ang ;eru(a /tu8i 8an (elak/anaan (emantauan kualita/ air terutama (a8a /ungai+/ungai (enting 0ang mem(un0ai 4ung/i (eman4aatan 0ang /angat tinggi1 7alai Lingkungan Keairan, Pu/at Lit;ang SDA, melalui (en8ekatan tekni/ /ejak  tahun "3! telah

;erki(rah 8alam u(a0a (engen8alian (en:emaran air 8alam rangka

men8ukung ke;ijakan MenLH 8an Pr'gram TKP BTim K''r8ina/i Pengen8alian Pen:emaran Pr'.in/i Ja
 (engem;angan 0ang 8imulai 8ari /tu8i tekn'l'gi

(engen8alian (en:emaran air BPPA

0ang kemu8ian melak/anakan (em;angunan (il't (lant in/tala/i (eng'lahan air lim;ah BIPAL /e;agai uji :';a 8ari ;er;agai kriteria 8e/ain tekn'l'gi PPA /e;agai ha/il kajian 8ari /tu8i+/tu8i ter8ahulu1 Air lim;ah 8ari ;e;era(a /um;er 8itam(ung 8alam /uatu ;ak (enam(ung$(engum(ul1 Dari ;ak (engum(ul, air lim;ah 8ialirkan 8engan ('m(a :elu( menuju ke IPAL 0ang l'ka/in0a terletak 8i /am(ing la(angan teni/1 Pertama air lim;ah 8ari ;ak+;ak(engum(ul 8i('m(a menuju ke ;agian (emi/ah lemak  min0ak untuk 8i(i/ahkan /i/a lemak 8an juga k't'ran mela0ang 0ang ti8ak ter(i/ahkan 8alam ;ak (engum(ul1 Selanjutn0a 8ari (emi/ah lemak melim(a/ ke ;ak euali/a/i1 Euali/a/i ini ;er4ung/i untuk menam(ung air lim;ah /ementara 8an mengatur 8e;it air  menuju ke IPAL1 Pengaturan 8e;it ke IPAL 8ilakukan 8engan ('m(a :elu( B/u;mer/i;le  (um(1 Di 8alam unit IPAL, (ertama air lim;ah 8ialirkan ma/uk ke ;ak (engen8a( a
Dari ;ak aera/i, air mengalir ke ;ak (engen8a( akhir1 Di 8alam ;ak ini lum(ur akti4  0ang mengan8ung mikr''rgani/me 8ien8a(kan 8an /e;agian air 8i('m(a kem;ali ke  ;agian ;ak (engen8a( a
:1 Pengen8alian Pen:emaran Tanah A8a  :ara untuk (engen8alian (en:emaran tanah "1

Remi8ia/i Reme8ia/i a8alah kegiatan untuk mem;er/ihkan (ermukaan tanah 0ang ter:emar1 A8a 8ua jeni/ reme8ia/i tanah, 0aitu in+/itu Batau 'n+/ite 8an e+/itu Batau '44+/ite1 Pem;er/ihan 'n/ite a8alah (em;er/ihan 8i l'ka/i1 Pem;er/ihan ini le;ih murah 8an le;ih mu8ah, ter8iri 8ari (em;er/ihan, .enting Binjek/i, 8an ;i'reme8ia/i1 Pem;er/ihan '44+/ite meli(uti (enggalian tanah 0ang ter:emar 8an kemu8ian 8i;a
1

7i'reme8ia/i 7i'reme8ia/i meru(akan (enggunaan mikr''rgani/me 0ang telah 8i(ilih untuk  8itum;uhkan (a8a ('lutan tertentu /e;agai u(a0a untuk menurunkan ka8ar ('lutan ter/e;ut1 Pa8a /aat (r'/e/ ;i'reme8ia/i ;erlang/ung, en@im+en@im 0ang 8i(r'8uk/i 'leh mikr''rgani/me mem'8i4ika/i /truktur ('lutan ;era:un menja8i ti8ak k'm(lek/ /ehingga menja8i meta;'lit 0ang ti8ak ;era:un 8an ;er;aha0a1 Sehu;ungan 8engan ;i'reme8ia/i, Pemerintah In8'ne/ia telah mem(un0ai  (a0ung hukum 0ang mengatur /tan8ar ;aku kegiatan 7i'reme8ia/i 8alam mengata/i

 (erma/alahan lingkungan aki;at kegiatan (ertam;angan 8an (ermin0akan /erta ;entuk   (en:emaran lainn0a Bl'gam ;erat 8an (e/ti/i8a melalui Kementerian Lingkungan Hi8u(, Ke( Men LH N'1" tahun !!), tentang tata:ara 8an (er/0aratan tekni/ 8an  (engel'laan lim;ah min0ak ;umi 8an tanah terk'ntamina/i 'leh min0ak ;umi /e:ara  ;i'l'gi/ B7i'reme8ia/i 0ang juga men:antumkan ;ah
7A7 I= SUM7ER PENCEMARAN UDARA, AIR, DAN TANAH

a1 Pen:emaran U8ara Pen:emar u8ara 8i;e8akan menja8i 8ua 0aitu, (en:emar (rimer 8an (en:emar /ekun8er1 Pen:emar (rimer a8alah /u;/tan/i (en:emar 0ang 8itim;ulkan lang/ung 8ari /um;er (en:emaran u8ara1 Kar;'n m'n'k/i8a a8alah /e;uah :'nt'h 8ari (en:emar u8ara  (rimer karena ia meru(akan ha/il 8ari (em;akaran1 Pen:emar /ekun8er a8alah /u;/tan/i  (en:emar 0ang ter;entuk 8ari reak/i (en:emar+(en:emar (rimer 8i atm'/4er1 Pem;entukan '@'n 8alam /m'g 4't'kimia a8alah /e;uah :'nt'h 8ari (en:emaran u8ara /ekun8er1 7elakangan ini tum;uh ke(rihatinan akan e4ek 8ari emi/i ('lu/i u8ara 8alam k'ntek/ gl';al 8an hu;ungann0a 8engan (emana/an gl';al 0g memengaruhi• • • • •

•

Akti.ita/ manu/ia> Tran/('rta/i In8u/tri Pem;angkit li/trik  Pem;akaran B(era(ian, k'm('r, 4urna:e, in/inerat'r 8engan ;er;agai jeni/ ;ahan  ;akar terma/uk (em;akaran ;i'ma//a /e:ara tra8i/i'nal 9a/ ;uang (a;rik 0ang mengha/ilkan ga/ ;er;aha0a /e(erti CFC

Sum;er alami> • • • •

9unung ;era(i Ra
/igni4ikan 0ang mam(u ;ereak/i 8engan ('lutan antr'('genik mem;entuk ('lutan /ekun8er  Sum;er+/um;er lain

•

Tran/('rta/i Ke;':'ran tangki ga/ 9a/ metana 8ari tem(at (em;uangan akhir /am(ah

•

Ua( (elarut 'rganik 

• •

Gambar 3 : Kebakaran Hutan Gambar 4 : Asap Pabrik 

 ;1 Pen:emaran Air  Pen:emaran air 8a(at 8i/e;a;kan 'leh ;er;agai hal 8an memiliki karakteri/tik 0ang  ;er;e8a+;e8a > • •

Meningkatn0a kan8ungan nutrien 8a(at mengarah (a8a eutr'4ika/i1 Sam(ah 'rganik /e(erti air :'m;eran men0e;a;kan (eningkatan ke;utuhan 'k/igen  (a8a air 0ang meneriman0a 0ang mengarah (a8a ;erkurangn0a 'k/igen 0ang 8a(at

•

 ;er8am(ak (arah terha8a( /eluruh ek'/i/tem1 In8u/tri mem;uang ;er;agai ma:am ('lutan ke 8alam air lim;ahn0a /e(erti l'gam  ;erat, t'k/in 'rganik, min0ak, nutrien 8an (a8atan1 Air lim;ah ter/e;ut memiliki e4ek termal, terutama 0ang 8ikeluarkan 'leh (em;angkit li/trik, 0ang 8a(at juga

• •

mengurangi 'k/igen 8alam air1 Se(erti lim;ah (a;rik 0g mengalir ke /ungai /e(erti 8i Sungai Citarum Pen:emaran air 'leh /am(ah

Gambar : #imbah Pabrik  Gambar  : "Sampah !i Sungai

:1 Pen:emaran Tanah "1

Tum(ahan min0ak 

Tum(ahan min0ak ini 8a(at ;era/al 8ari ken8araan tangki 0ang terguling atau  ;':'r1 Juga ;i/a 8ari jerigen min0ak 0ang menete/, karena /e8ikit 8emi /e8ikit (un 8a(at menja8i ;ukit 1

Penggunaan (e/ti/i8a Penggunaan (e/ti/i8a memang ;erman4aat, teta(i jika terlalu ;an0ak, maka akan men:emari tanah 8an (e/ti/i8a ter/e;ut akan ter/era( akar 8an ma/uk ke 8alam tum;uhan, /ehingga tum;uhan ter/e;ut menja8i ra:un /aat 8imakan manu/ia, /elain itu, /erangga 0ang terkena (e/ti/i8a /aat /e8ang ;ertelur, maka keturunann0a akan ke;al 8engan (e/ti/i8a ter/e;ut, /ehingga (erlu (e/ti/i8a 0ang le;ih am(uh 8an /emakin mera:uni tanah

)1

Lim;ah (a;rik  Lim;ah

(a;rik 8a(at ;eru(a ;ahan kimia 0ang

;er;entuk

ga/ 0ang

mengaki;atkan hujan a/am 8an meru/ak ke/u;uran tanah, 8a(at juga ;eru(a lim;ah :air /ehingga 8a(at mera:uni tanah ?1

Lim;ah 8'me/tik  Lim;ah 8'me/tik a8alah lim;ah 8ari /am(ah rumah tangga$makanan+makanan 0ang 8i;uang /em;arangan

21

7ahan 0ang /u/ah 8iuraikan Pla/tik mem;utuhkan
#1

Lim;ah :air  Lim;ah :air 0ang 8imak/u8kan a8alah lim;ah /e(erti tinja 8an /u/u 0ang /u8ah ;a/i1

%1

La8ang ;er(in8ah La8ang ;er(in8ah 8a(at men:emari tanah, karena tia( kali mem;uka la8ang, maka akan a8a (em;akaran hutan, 8an /etelah ke/u;uran tanah 0ang 8i(akai  ;erkurang, maka akan 8itinggalkan ;egitu /aja, (a8ahal ;utuh
1

Per:';aan Nuklir   Nuklir meru(akan ;'m 0ang /angat ;e/ar 8an tentu /aja memiliki ratu/an ;ahan kimia 0ang ;er;aha0a 8an mem;eri 8am(ak ra8ia/i 0ang e4ekn0a ham(ir ti8ak terlihat  (a8a tum;uhan 8engan mata telanjang1

Pen:emaran tanah 0ang (aling mem;eri kerugian ;e/ar ;agi manu/ia a8alah hilangn0a ke/u;uran tanah atau menutu(i tanah 0ang /u;ur, /ehingga akar tanaman ti8ak 8a(at menem;u/ ke tanah 0ang /u;ur1 Juga jika a8a ;ahan kimia ;er;aha0a 8alam tanah 0ang ma/uk ke tum;uhan1

Gambar $ : Akti%itas Pertambangan

Gambar & : Sampah Plastik  

7A7 = DAMPAK PENCEMARAN UDARA, AIR, TANAH

a1 Dam(ak Pen:emaran U8ara Dari /egi ke/ehatan 8am(ak (en:emaran u8ara 'leh 8e;u ;i/a men0e;a;kan (en0akit  (aru+(aru B;r'n:hiti/ /erta (en0akit /aluran (erna(a/an lainn0a1 Se8angkan 8am(ak   (en:emar u8ara 'leh @at kimia /e(erti Kar;'n M'n'k/i8a ;i/a men0e;a;kan gangguan ke/ehatan (a8a hem'gl';in Bmetal'(r'tein (engangkut 'k/igen 0ang mengan8ung ;e/i 8alam /el 8arah merah1 2 Su;/tan/i (en:emar 0ang ter8a(at 8i u8ara 8a(at ma/uk ke 8alam tu;uh melalui /i/tem (erna(a/an1 Jauhn0a (enetra/i @at (en:emar ke 8alam tu;uh  ;ergantung ke(a8a jeni/ (en:emar1 Partikulat ;erukuran ;e/ar 8a(at tertahan 8i /aluran  (erna(a/an ;agian ata/, /e8angkan (artikulat ;erukuran ke:il 8an ga/ 8a(at men:a(ai  (aru+(aru1 Dari (aru+(aru, @at (en:emar 8i/era( 'leh /i/tem (ere8aran 8arah 8an men0e;ar  ke /eluruh tu;uh1 Di In8'ne/ia, ken8araan ;erm't'r meru(akan /um;er utama ('lu/i u8ara 8i  (erk'taan1 Menurut 5'rl8 7ank, 8alam kurun ka8ar tim;al$P; 0ang tinggi1 5'rl8 7ank juga menem(atkan Jakarta menja8i /alah /atu k'ta 8engan ka8ar ('lutan$(artikulat tertinggi /etelah 7eijing,  Ne< Delhi 8an Mei:' Cit01 P'lu/i u8ara 0ang terja8i /angat ;er('ten/i menggangu ke/ehatan1 Menurut (erhitungan ka/ar 8ari 5'rl8 7ank tahun "33? 8engan mengam;il :'nt'h ka/u/ k'ta Jakarta, jika k'n/entra/i (artikulat BPM 8a(at 8iturunkan /e/uai /tan8ar 5H&, 8i(erkirakan akan terja8i (enurunan tia( tahunn0a> "?!! ka/u/ kematian ;a0i (rematur!!! ka/u/ ra
Dari /egi ek'n'mi 8am(ak (en:emaran u8ara 0aitu 8engan ha/il kajian 7ank Dunia menemukan 8am(ak ek'n'mi aki;at (en:emaran u8ara 8i In8'ne/ia /e;e/ar R( ", tril0un 0ang (a8a !"2 akan men:a(ai R( ?,) tril0un1 Dari /egi /'/ial1 &rang+'rang /u8ah ti8ak 8a(at menikmati u8ara /ehat lagi, /etia( hari haru/ ;ertemu 8engan a/a(, akti4ita/ /'/ial juga terham;at 8an lain+lain1 Dari /egi (en8i8ikan (en:emaran u8ara 8a(at mem(engaruhi tingkat ;elajar (ara  (elajar, mereka terham;at 8alam hal ;er4ikir 8an juga 8alam men0ele/aikan /uatu  (erma/alahan1 Dari /egi (ertanian 8an (erke;unan (en:emaran u8ara juga /angat (er(engaruh, kurangn0a lahan hijau 0ang menja8i tem(at ('h'n+('h'n untuk melakukan (r'/e/ 4't'/inte/i/ karena Tanaman 0ang tum;uh 8i 8aerah 8engan tingkat (en:emaran u8ara tinggi 8a(at terganggu (ertum;uhann0a 8an ra mem(engaruhi kualita/ air   (ermukaan, meru/ak tanaman, melarutkan l'gam+l'gam ;erat 0ang ter8a(at 8alam tanah /ehingga mem(engaruhi kualita/ air tanah 8an air (ermukaan, ;er/i4at k'r'/i4 /ehingga meru/ak material 8an ;angunan1 E4ek rumah ka:a E4ek rumah ka:a 8i/e;a;kan 'leh ke;era8aan C& , CFC, metana, '@'n, 8an N & 8i la(i/an tr'('/4er 0ang men0era( ra8ia/i (ana/ matahari 0ang 8i(antulkan 'leh (ermukaan ;umi1 Aki;atn0a (ana/ ter(erangka( 8alam la(i/an tr'('/4er 8an menim;ulkan 4en'mena (emana/an gl';al1 Dam(ak 8ari (emana/an gl';al ter/;ut antara lain> (en:airan e/ 8i kutu; ;umi, 0ang ;ere4ek naikn0a (ermukaan air laut, (eru;ahan iklim regi'nal 8an gl';al, (eru;ahan /iklu/ hi8u( 4l'ra 8an 4auna1 Keru/akan la(i/an '@'n La(i/an '@'n 0ang ;era8a 8i /trat'/4er Bketinggian !+)2 km meru(akan (elin8ung alami ;umi 0ang ;er4ung/i mem4ilter ra8ia/i ultra.i'let 7 8ari matahari1 Pem;entukan 8an (enguraian m'lekul+m'lekul '@'n B& ) terja8i /e:ara alami 8i /trat'/4er1 Emi/i CFC 0ang men:a(ai /trat'/4er 8an ;er/i4at /angat /ta;il men0e;a;kan laju  (enguraian m'lekul+m'lekul '@'n le;ih :e(at 8ari (em;entukann0a, /ehingga ter;entuk  lu;ang+lu;ang (a8a la(i/an '@'n1 Keru/akan la(i/an '@'n men0e;a;kan /inar U=+7 matahari ti8ak ter4ilter 8an 8a(at mengaki;atkan kanker kulit /erta (en0akit (a8a tanaman1

 ;1 Dam(ak Pen:emaran Air  Tim;uln0a En8a(an, K'l'i8 8an 7ahan Terlarut > En8a(an, k'l'i8 8an ;ahan terlarut  ;era/al 8ari ;ahan+;ahan ;uangan in8u/tri, ';at+';atan, 8an (u(uk (ertanian1 7ahan ter/e;ut 8a(at menghalangi :aha0a matahari ke (erairan /ehingga (r'/e/ 4't'/inte/i/ tum;uhan air terganggu1 Jika ;ahan in8u/tri ;eru(a l'gam ;erat, /e(erti air rak/a, ka8mium, 8an tim;el, maka l'gam ter/e;ut 8a(at 8i/era( 'leh tum;uhan air1 Di 8alam tu;uh tum;uhan, l'gam ter/e;ut ti8ak 8a(at 8iuraikan 8an menum(uk 8i 8alam jaringan lemak tu;uh1 Tingkat kea/aman B(H '(timal untuk kehi8u(an 'rgani/me antara #,2+%,21 Lim;ah in8u/tri, rumah tangga, 8an (ertanian 8i (erairan akan memengaruhi k'n/entra/i i'n+i'n hi8r'gen /ehingga (H air akan ;eru;ah1 Mungkin 8i ata/ %,2 atau 8i;a
8alam

air

mem;utuhkan

'k/igen

terganggu

/erta

mengurangi

 (erkem;angann0a1 Aki;at matin0a ;akteri+;akteri, maka (r'/e/ (enjernihan air lim;ah /e:ara alamiah 0ang /eharu/n0a terja8i (a8a air lim;ah juga terham;at1 Dengan air lim;ah

0ang /ulit terurai1 Pana/ 8ari in8u/tri juga akan mem;a Air /e;agai me8ia untuk hi8u( mikr';a (ath'gen Air /e;agai /arang in/ekta (en0e;ar (en0akit • Air /e;agai me8ia untuk hi8u( .e:t'r (en0akit1 • ?1 Aki;at (en:emaran air terha8a( e/tetika lingkungan •

Dengan /emakin ;an0akn0a @at 'rganik 0ang 8i;uang ke lingkungan (erairan, maka (erairan ter/e;ut akan /emakin ter:emar 0ang ;ia/an0a 8itan8ai 8engan ;au 0ang men0engat 8i/am(ing tum(ukan 0ang 8a(at mengurangi e/tetika lingkungan1 Ma/alah lim;ah min0ak atau lemak juga 8a(at mengurangi e/tetika lingkungan1

:1 Dam(ak Pen:emaran Tanah

"1

Menim;ulkan Kerugian Petani 0ang menaman tum;uhan 8i ata/ tanah 0ang ti8ak /u;ur akan merugi1 Se;a; tum;uhan 0ang 8itanamn0a ti8ak mem;erikan ha/il /e(erti 0ang 8ihara(kan1 Petani /u8ah mengeluarkan m'8al untuk menanam tanaman ter/e;ut namun m'8aln0a ti8ak kem;ali karena tanamann0a ti8ak mem;uahkan ha/il1

1

6ang Kuat Mengalahkan 6ang Lemah Aki;at ter;ata/n0a tum;uhan 0ang tum;uh ;i/a men0e;a;kan (er/aingan 8i antara he
)1

Men0e;a;kan Kera:unan

Manu/ia 0ang memakan tanaman 0ang 8itanam 8i ata/ tanah 0ang ter:emar ;i/a kera:unan1 Hal itu 8ikarenakan tanaman 0ang tum;uh 8i ata/ tanah 0ang ter:emar  mengan8ung @at+@at ;er;aha0a /ehingga jika 8imakan manu/ia @at 0ang ;er;aha0a itu  ;i/a ;er(in8ah ke tu;uh manu/ia1 Manu/ia (un akan kera:unan1 ?1

A/ma Pen:emaran tanah 0ang terja8i ;i/a men0e;a;kan tanah menja8i kekeringan /ehingga k'n8i/i tanah menja8i tan8u/1 Tanah 0ang tan8u/ akan mengha/ilkan ;an0ak  8e;u1 Ketika 8e;u ter/e;ut ma/uk ke /aluran (erna4a/an manu/ia terutama manu/ia 0ang alergi 8e;u, ;i/a men0e;a;kan a/ma1

21 Diare Dan Sakit Perut Jika manu/ia mem;uat /umur 8i ata/ tanah 0ang telah ter:emar, aki;atn0a a8alah air /umur ter/e;ut juga ikut ter:emar1 Hal itu 8ikarenakan 8i 8alam /umur ter/e;ut telah mengan8ung ;akteri e+:'lli1 7akteri itu jika ma/uk ke 8alam tu;uh manu/ia ;i/a men0e;a;kan manu/ia 0ang meminum air 0ang telah ter:emar /akit (erut 8an juga 8iare1 #1 Sakit Ke(ala Pen:emaran tanah ;i/a mem;uat 'rang 0ang ;era8a 8i /ekitarn0a terkena /akit ke(ala, hal itu 8ikarenakan tanah 0ang ter:emar :en8erung memiliki ;au 0ang men0engat ;ahkan ;u/uk1 Selain /akit ke(ala, (en:emaran tanah ;i/a men0e;a;kan manu/ia mual 8an juga muntah1 %1 Mikr''rgani/me Mati Muta/i gen 0ang 8i/e;a;kan @at ra8i'akti4 ter/e;ut ;i/a men0e;a;kan gen /aling  ;ermuta/i /ehingga akan a8a mikr''rgani/me 8i 8alam tanah ter/e;ut 0ang mati1 Mereka ;ermuta/i 8ikarenakan (a/'kan makanan mereka 8i 8alamtanah menja8i  ;erkurang1 Ti8ak /e8ikit mikr''rgani/me ter/;eut a8a 0ang mati karena kela(aran1 1 7er/i4at Kar/in'genik  Tanah 0ang telah ter:emar 'leh (e/ti/i8a, ('lutan 8an @at kimia ;er;aha0a lainn0a  jika ha/il ;umi ter/e;ut 8ik'n/um/i 'leh manu/ia aki;atn0a a8alah lama kelaman 8i 8alam tu;uh manu/ia terkan8ung @at kar/in'gen 0ang ;ere/ik' memi:u tim;uln0a kanker1 31 Keru/akan &tak 

Pen:emaran tanah 0ang ha/il ;umi 8ari tanah ter/e;ut ma/uk ke 8alam tu;uh manu/ia ;i/a men0e;a;kan keru/akan 'tak terutama (a8a anak+anak1 at kimia (a8a  (e/ti/i8a 8an juga kan8ungan tim;al 0ang a8a 8i 8alam tanah ter/e;ut memi:u keru/akan 'tak (a8a anak+anak1 "!1 Meru/ak 9injal &rgani/me Kan8ungan tim;al 8i 8alamtanah 0ang ter:emar itu jika /am(ai 8ik'n/um/i 'leh 'rgani/me 8an makhluk hi8u( lainn0a ;i/a memi:u keru/akan ginjal1 9injal meru(akan 'rgan .ital (a8a makhluk hi8u( jika ginjal ter/erang (en0akit, kualita/ hi8u( makhluk hi8u( ter/e;ut akan menurun1 ""1 Leukimia Salah /atu kanker 0ang ;i/a 8itim;ulkan 'leh (e/ti/i8a 8an juga tim;al 8i 8alam tanah 0ang ter:emar itu a8alah leukemia1 Hal itu 8ikarenakan kan8ungan tim;al 8an @at ;er;aha0a 8i 8alam (e/ti/i8a ;i/a meningkatkan /el 8arah (utih 8i 8alam tu;uh /ehingga mengaki;atkan leukemia1 "1 Men0e;a;kan Kera:unan Hati Kan8ungan kimia 8alam (e/ti/i8a /alah /atun0a a8alah /ik'l'8iena 8imana jika @at ter/e;ut ma/uk ke 8alam tu;uh makhluk hi8u( ;i/a men0e;a;kan kera:unan hati1 ")1 S0ara4 &t't Terganggu Manu/ia 0ang memakan ha/il tanah 8ari tanah 0ang ter:emar ;i/a terkena gangguan /0ara4 't't1 Hal itu 8ikarenakan 'rgan'4'/4at 8an karma;at ;i/a larut ke 8alam 8arah manu/ia melalui 't't /ehingga gangguan /0ara4 't't (un ;i/a terja8i1 "?1 Fung/i Si/tem S0ara4 Pu/at Menurun Kl'rin 0ang terkan8ung (a8a (e/ti/i8a ;i/a terlarut 8alam (em;uluh 8arah manu/ia1 Kl'rin 8i (em;uluh 8arah ter/e;ut ;i/a mengalir menuju ke 'tak, aki;atn0a a8alah 4ung/i 8ari /0ara4 (u/at menja8i menurun1 Jika /0ara4 (u/at menurun, manu/ia akan mengalami keluhan /ulit k'n/entra/i 8an lain /e;again0a1 "21 Cangkang Telur Menja8i Meni(i/ DDT B8i:hl'r' 8i(hen0l tri:hl'r'ethane a8a (a8a lim;ah (ertanian 0ang mengen8a( 8i tanah1 Jika DDT itu mengen8a( 8i tanah akan mengaki;atkan :agkang telur menja8i meni(i/ terutama telur 0ang 8i(en8am 8i tanah ter/e;ut1 Pen0e;a;n0a a8alah DDT (a8a lim;ah (ertanian mengganggu kelenjar (a8a telur untuk  mengeluarkan kal/ium kar;'nat1 Kal/ium kar;'nat ter/e;ut

;er4ung/i untuk 

menguatkan :angkang telur1 Jika :angkang telur kekurangan kal/ium kar;'nat aki;atn0a a8alah :angkang telur menja8i ti(i/1 Kete;alan :angkang telur le;ih ti(i/ /ekitar "!+" (er/en 8i;an8ingkan telur 0ang memiliki kal/ium kar;'nat le;ih tinggi1 "#1 P'(ula/i Elang Menurun DDT (a8a lim;ah (ertanian 0ang mengen8a( 8an ter/im(an 8i tanah men0e;a;kan ra:un ;agi ;urung elang untuk melakukan re(r'8uk/i1 Hal itu 8ikarenakan elang meru(akan he
8an ti8ak ;er;aha0a untuk ;a0i 0ang 8i/u/uin0a1 I;u 0ang memakan tum;uhan 0ang ter:emar ;i/a kera:unan ;egitu(ula 8engan ;a0i 0ang 8i/u/uin0a1 &rgan ;a0i 0ang ma/ih rentan juga ;i/a mengalami keru/akan aki;at tum;uhan 0ang ter:emar ter/e;ut1 1 9angguan Tir'i8 Kelenjar tir'i8 (a8a 'rgan tu;uh manu/ia ;i/a terganggu karena @at DDT (a8a lim;ah (ertanian ter/e;ut1 9angguan tir'i8 itu ;i/a 8itan8ai 8engan (em;engkakan 8an  juga (era8angan1

7A7 =I PENAN9ULAN9AN PENCEMARAN AIR, UDARA, TANAH

a1 Penanggulangan Pen:emaran U8ara •

A;/'r;/i Dalam (r'/e/ a;/'r;/i 8i(ergunakan ;ahan (a8at 0ang 8a(at men0era(  ('lutan1 7er;agai ti(e a8/'r;en 0ang 8i(ergunakan antara lain kar;'n akti4 8an /ilikat1 A8/'r;en mem(un0ai 8a0a kejenuhan /ehingga /elalu 8i(erlukan  (ergantian, ;er/i4at 8i/('/al B/ekali (akai ;uang atau 8i;er/ihkan kemu8ian 8i(akai kem;ali1

•

Reak/i Kimia 7an0ak 8i(ergunakan (a8a emi/i g'l'ngan Nitr'gen 8an g'l'ngan 7e+lerang1 7ia/an0a :ara kerja ini meru(akan k'm;ina/i 8engan :ara + :ara lain, han0a 8alam (em;er/ihan ('lutan u8ara 8engan reak/i kimia 0ang 8'minan1 Mem;er/ihkan ga/ g'l'ngan nitr'gen , :aran0a 8engan 8iinjek/ikan Am'niak  BNH) 0ang akan ;ereak/i kimia 8engan N' 8an mem;entuk ;ahan (a8at 0ang mengen8a(1 Untuk menjernihkan g'l'ngan ;elerang 8i(ergunakan C'((er &k/i8a atau ka(ur 8i:am(ur arang1

 ;1 Pen:egahan Pen:emaran U8ara • •

Mema/ang 4ilter (a8a :er';'ng a/a( (a;rik1 Menanam 8an mera
•

rumah1 9unakan tran/('rta/i umum1 Jika ti8ak (erlu /ekali, /im(an ken8araan (ri;a8i An8a 8i rumah 8an gunakan tran/('rta/i umum 0ang a8a1 Ini akan mem;antu mengurangi jumlah ken8araan 0ang mem;uang ('lu/in0a /etia( hari ke angka/a1

•

Ikutlah k'munita/ ;er/e(e8a1 Alat tran/('rta/i 0ang ramah lingkungan /e(erti /e(e8a akan /angat mem;antu untuk mengurangi ('lu/i u8ara 8i k'ta, terle;ih

•

8engan ;er/e(e8a An8a juga /ehat karena akti.ita/ ini ;agu/ untuk jantung 9unakan ken8araan 0ang ramah lingkungan /e(erti ;e:ak, /e(e8a, 8'kar atau 8elman1 Jika menggunakan m';il atau m't'r, /e;aikn0a /elalu lakukan  (enge:ekan /u(a0a me/in ken8araan ;agu/ 8an mengurangi ('lu/i u8ara 8engan

• •

mema/tikan emi/i (em;uangan 8i ken8araan An8a ;aik1 9unakan ;ahan ;akar 0ang ramah lingkungan1 Lakukan gerakan menanam ('h'n 8engan ;aik 8i lingkungan (inggir jalan 0ang  ;erk''r8ina/i 8engan 8ina/ tata k'ta atau An8a ;i/a melakukan /e;uah a:ara

• •

khu/u/ untuk me
•

 (''ling1 Selalu mera
•

ti8ak meng't'ri u8ara1 Meminimalkan (emakaian AC1 Pilihlah AC n'n+CFC 8an hemat e nergi1 Mematuhi ;ata/ ke:e(atan 8an jangan mem;a
•

 (emakaian ;en/in le;ih e4ekti41 Meminimalkan (enggunaan ;ahan kimia1Menghia/i rumah 8an lingkungan 8engan

•

tanaman a/li

:1 Penanggulangan Pen:emaran Tanah 1' (eme!iasi

Remi8ia/i Kegiatan untuk mem;er/ihkan (ermukaan tanah 8ikenal 8engan reme8ia/i1 Se;elum melakukan reme8ia/i, hal 0ang (erlu 8iketahui> •

Jeni/ (en:emar B'rganik atau an'rganik, ter8egra8a/i atau ti8ak, ;er;aha0a atau ti8ak1

•

7era(a ;an0ak @at (en:emar 0ang telah men:emari tanah ter/e;ut1

•

Per;an8ingan kar;'n BC, nitr'gen BN, 8an 4'/4at BP1

•

Jeni/ tanah1

•

K'n8i/i tanah B;a/ah, kering1

•

Telah ;era(a lama @at (en:emar teren8a(kan 8i l'ka/i ter/e;ut1

•

K'n8i/i (en:emaran B/angat (enting untuk 8i;er/ihkan /egera$;i/a 8itun8a1

A' (eme!iasi onsite !an o))site

A8a 8ua jeni/ reme8ia/i tanah, 0aitu in /itu Batau 'n /ite 8an e /itu Batau '44 /ite1 Pem;er/ihan 'n /ite a8alah (em;er/ihan 8i l'ka/i1 Pem;er/ihan ini le;ih murah 8an le;ih mu8ah, ter8iri 8ari (em;er/ihan, .enting Binjek/i, 8an ;i'reme8ia/i1 Pem;er/ihan '44 /ite meli(uti (enggalian tanah 0ang ter:emar 8an kemu8ian 8i;a
2' *ioreme!iasi

7i'reme8ia/i meru(akan (r'/e/ (em;er/ihan (en:emaran tanah 8engan menggunakan mikr''rgani/me Bjamur, ;akteri1 7i'reme8ia/i ;ertujuan untuk  meme:ah atau men8egra8a/i @at (en:emar menja8i ;ahan 0ang kurang ;era:un atau ti8ak ;era:un Bkar;'n 8i'k/i8a 8an air1 Pr'/e/ ;i'reme8ia/i haru/ mem(erhatikan tem(eratur tanah, keter/e8iaan air, nutrien BN, P, K,  (er;an8ingan C > N kurang 8ari )! > ", 8an keter/e8iaan 'k/igen1 A8a ? teknik 8a/ar 0ang ;ia/a 8igunakan 8alam ;i'reme8ia/i> "1

Stimula/i akti.ita/ mikr''rgani/me a/li B8i l'ka/i ter:emar 8engan (enam;ahan nutrien, (engaturan k'n8i/i re8'k/, '(tima/i (H, 8an /e;again0a1

1

In'kula/i B(enanaman mikr''rgani/me 8i l'ka/i ter:emar, 0aitu mikr''rgani/me 0ang memiliki kemam(uan ;i'tran/4'rma/i khu/u/1

)1

Penera(an imm';ili@e8 en@0me/1

?1

Penggunaan tanaman B(h0t'reme8iati'n untuk menghilangkan atau mengu;ah (en:emar1 7erikut ;e;era(a tanaman 4it'reme8ia/i

81 Pen:egahan Pen:emaran Tanah Cara (en:egahan 8an (enanggulangan (en:emaran tanah, antara lain /e;agai ;erikut1 Se;elum 8i;uang ke tanah /en0a
• • • •

le;ih 8ahulu, mi/aln0a 8engan 8i;akar1 Untuk ;ahan+;ahan 0ang 8a(at 8i8aur ulang, hen8akn0a 8ilakukan(r'/e/ 8aur ulang, /e(erti ka:a, (la/tik, kaleng, 8an /e;again0a1 Mem;uang /am(ah (a8a tem(atn0a1 Penggunaan (e/ti/i8a 8engan 8'/i/ 0ang telah 8itentukan1 Penggunaan (u(uk an'rganik /e:ara ti8ak ;erle;ihan (a8a tana man1 Menera(kan (rin/i( )R BRe8u:e, Reu/e, Re:0:le untuk lim;ah+lim;ah (la/tik 0ang /ulit terurai 8itanah

e1 Penanggulangan Pen:emaran Air  Penanggulangan (en:emaran air a8alah /alah /atu :ara untuk merek'n8i/i air  8ari @at+@at (en:emar agar air ter/e;ut 8a(at 8igunakan untuk ke(erluan MCK  ma/0arakat

/ehari+hari1

A8a(un

;e;era(a

:ara

untuk

mengurangi

;ahkan

menghilangkan @at+@at (en:emar ter/e;ut 0aitu, •

Pengen8a(an, 0aitu :ara kimia (enam;ahan ka(ur atau metal hi8r'k/i8a untuk  mengen8a(kan 4'/4'r1

•

A8/'r;/i, 0aitu menghilangkan ;ahan+;ahan 'rganik terlarut, ;er
•

Elektr'8iali/i/, 0aitu menurunkan k'n/entra/i garam+garam terlarut 8engan menggunakan tenaga li/trik 

•

&/m'/i/, 0aitu mengurangi kan8ungan garam+garam 'rganik mau(un mineral 8ari air 

•

Kl'rina/i, 0aitu menghilangkan 'rgani/me (en0e;a; (en0akit

•

Taha(an (r'/e/ (eng'lahan air ;uangan ti8ak /elalu 8ilakukan /e(erti 8i ata/, teta(i ;ergantung (a8a jeni/ lim;ah 0ang 8iha/ilkan1 Ha/il akhir ;eru(a air tak  ter:emar 0ang /ia( 8ialirkan ke ;a8an air 8a nlum(ur 0ang /ia( 8ikel'la le;ih

lanjut1 7er8a/arkan (enelitian, tanaman air /e(erti en:eng g'n8'k 8a(at 8iman4aatkan untuk men0era( ;ahan (en:emar 8i 8alam air1 Selain itu, (enanganan (en:emaran air ;i/a kita kuti( 8ari ;agaimana menangani lim;ah :air1 7agaimana (r'/e/ atau taha(an 8alam (eng'lahan lim;ah :air A8a /ejumlah met'8e 8alam (eng'lahan lim;ah tergantung (a8a jeni/ lim;ah 0ang akan 8i'lah1 7erikut a8alah /alah /atu met'8e, 0aitu> "1

Peng'lahan (rimer, ;ia/an0a men:aku( (enghilangan material+material  ;erukuran ;e/ar 8engan menggunakan /aringan atau 8i/e;ut /:reening1

1

Peng'lahan /ekun8er, 8ilakukan untuk menghilangkan material+ material ;erukuran le;ih ke:il 8an (arikel+(artikel 0ang ma/ih a8a (a8a air  lim;ah melalui (en0aringan 8engan menggunakan alat /e(erti mem;ran atau 8engan menggunakan mikr';a B/e:ara ;i'l'gi1 Ke8ua teknik ter/e;ut 8a(at  juga 8igunakan /e:ara ;er/amaan untuk meme:ah ukuran (artikel, /ehingga meningkatkan lua/ (ermukaan (artikel 8an 8engan :ara 8emikian mikr';a 8a(at  ;ekerja le;ih e4ekti41 Langkah (ertama 8alam taha( /ekun8er ;ia/an0a a8alah mengirimkan lim;ah ke tangki aera/i Baerati'n tank atau tangki (engu8araan1

)1

Peng'lahan ter/ier, menggunakan :ara+:ara kimia untuk mem;unuh kuman1 Semakin ;an0ak (r'/e/ 8alam (eng'lahan lim;ah ;ia/an0a akan mem;uat lim;ah menja8i le;ih ;er/ih 8ari ;ahan+;ahan (en:emar1 Dengan 8emikian air 0ang ma/uk ke /ungai, 8anau atau lingkungan lainn0a akan le;ih  ;er/ih1 Namun, /emakin ;an0ak (r'/e/ atau langkah ;erarti /emakin ;e/ar ;ia0a untuk mem;angun, meng'(era/ikan 8an memelihara (eralatan (eng'lah lim;ah1

41 Pen:egahan Pen:emaran Air  •

Menem(atkan 8aerah in8u/tri atau (a;rik jauh 8ari 8aerah (erumahan atau

•

 (emukiman1 Pem;uangan lim;ah in8u/tri 8iatur /ehingga ti8ak men:ermari lingkungan

•

atau ek'/i/tem1 Penga
•

0ang 8a(at menim;ulkan (en:emaran1 Mem(erlua/ gerakan (enghijauan1 Tin8akan tega/ terha8a( (erilaku (en:emaran lingkungan1 Mem;erikan ke/a8aran terha8a( ma/0aratkat tentang arti lingkungan hi8u(

•

/ehingga manu/ia le;ih le;ih men:intai lingkungan hi8u(n0a1 Melakukan inten/i4ika/i (ertanian1

• •

7A7 =II C&NT&H KASUS

1

Pen:emaran U8ara TEMP&1C& , 7'g'r >7a8an Pengel'laan Lingkungan Hi8u( Pr'.ini/i Ja
0akni

ken8araan 0ang /u8ah lama alia/ tahun (engeluarann0a tua1 untuk ken8araan 0ang ti8ak lulu/ uji emi/i, (ihakn0a akan mem;eritahukan ke(a8a (emilik ken8araan untuk  8ilakukan (er;aikan1 Se8angkan ;agi ken8araan 0ang lulu/ uji emi/i /etia( ken8araan akan 8item(el /tiker l'l'/ uji emi/i1 Untuk melakukan uji emi/i ken8araan, (ihakn0a men0e8iakan alat aut'm'ti.e emi//i'n anal0@er 0ang 8ima/ukkan ke8alam knal('t ken8araan untuk  mengukur a/a( ken8araan1 Jika 8iukur 8engan alat (engukur ha/iln0a 8iata/ ,?, maka ken8araan itu ti8ak l'l'/ uji emi/i /e;alikn0a jika 8i;a
 ;1 Pen:emaran Tanah 7ela/an anak 8engan gangguan mental 8itemukan 8i De/a Cinangka, Ke:amatan Ciam(ea, tak jauh 8ari K'ta 7'g'r Ja
men0e;ut k'n8i/i 0ang terja8i 8i De/a Cinangka /e;agai e:'l'gi:al gen':i8e1 Satu genera/i 8i 8e/a ter/e;ut teran:am mati karena (en:emaran P;1 Mati kan ti8ak  /elalu tentang 4i/ik, teta(i juga tentang hara(an1 Mem;iarkan anak+anak lahir 8engan :a:at mental itu /u8ah ;i/a 8i/e;ut mem;unuh hara(an mereka,Q kata (ria ;erka:a mata 0ang akra; 8i/a(a Pu(ut ini1 7ila ma/ih 8i ;a
:1 Pen:emaran Air  7&9&R, BPRLM1+Pen:emaran Sungai Cili
 (eraturan gu;ernur untuk (erlin8ungan 8an (enga