KULTURA AT WIKA NG KATUTUBONG AGTA
Matatagpuan ang pangkat ng mga aeta sa halos ha los lahat ng dako ng kapuluan kapuluan.. May ia!t ia silang pangalan sa ia!t iang luga". luga". #igit silang ma"ami sa Lu$on. Aeta o Ayta Ayta ang ta%ag sa kanila sa hilagang Lu$on. Iuked naman ang ta%ag sa mga aetang nakati"a nang malayo sa mga kapatagan. &a Ko'un( )iango( *a"anan at Assao sa +agayan +agayan(( Ugsig at Aita ang ta%ag sa kanila. &a *ala%an *ala%an(( Batak ang ta%ag sa kanila. &a &ilangang ,ue$on( Ri$al Ri$al at at Bula-an Bula-an(( )umagat ang ta%ag sa mga Aeta. Na%ala na ang o"ihinal na %ika ng mga Aeta dahil inangkin na nila ang %ika %ika ng ng mga tagakapatagan na kanilang nakakasalamuha. #indi pa "in naalis sa kanila ang kultu"a kultu"a ng ng pangangaso at paghanap ng mga pagkain mula sa mga halaman sa kapaligi"an. Bihasa "in ang mga aae at atang Aeta sa t"adisyunal na pa"aan ng pangingisda gamit ang sima( itag( lamat at siat. *ulutpukyutan ang *ulutpukyutan ang espesyal na pagkain pagkain pa"a pa"a sa mga *inatuo *inatuo Aeta Aeta at Iuked Ayta. Kumakain din ang mga *inatuo Aeta ng umok o maliliit na pukyutan at ng latak na nakukuha nakukuha sa ahay aha y ng pukyutan. *amilya ang pangunahing yunit ng lipunang Aeta. Gayunpaman( tinutulungan din ng pamilya ang kapamilyang namatayan ng asa%a. May pantay na ka"apatan ang kanilang mga anak at mahigpit ang pagkakaugnay pa gkakaugnay ng magulang at anak. Isa lamang ang asa%a ng a%at Aeta. Ba%al sa kanila ang pagaasa%a sa malapit na kamaganak. Ngunit pinapayagan ang ilan na magpakasal magpakasal sa sa pinsang uo matapos ganapin ang "it%al na /paghihi%alay ng dugo dugo.0 .0 Nakaatay sa paggalang sa matanda ang sistemang pulitika pulitika ng ng mga Aeta. Ang mga iginagalang na pangkat ng matatanda ang nagpapanatili na gpapanatili ng katahimikan at kapayapaan sa pamayanan. Ang kinikilalang atas atas ay ay yaong nauo mula sa t"adisyon. Nanini%ala ang mga Aeta na may mga ispi"itu ang lahat ng mga nasa kapaligi"an tulad ng ilog ilog(( dagat dagat(( undok undok at at ia pa. Ito ang dahilan kung akit
kanilang iginagalang ang kalikasan. #indi sila pumuputol ng puno kung hindi "in lamang kailangangkailangan. Nanini%ala silang iniinsulto ang ispi"itu ng kalikasan kapag inaaksaya ito. 1aguhin2Tinguian
A3TA
Ang Aeta ay isang katutuong tao na nakati"a sa nakakalat( nakahi%alay na maundok na ahagi ng Lu$on(*ilipinas. &ila ay itinutu"ing na Neg"itos( na da"k sa matingkad na kayumanggi ang alat at malamang na magka"oonng mga tampok tulad ng isang maliit na tangkad( maliit na '"ame( kulot sa kulot a'"otulad ng naite4tu"e na uhok na may isang mas mataas na dalas ng natu"al mas magaan na kulay ng uhok 5londism6 may kaugnayan sa pangkalahatang populasyon( maliit na ilong( at matingkad na kayumanggi mata.Ito ay naisip na kailang sa pinakamaagang mga nanini"ahan ng *ilipinas( nauuna ang mga paglilipat Aust"onesian. Aeta ay kasama sa g"upo ngmga tao na tinata%ag na 7Ita7 sa panahon ng 3spanyol kolonyal panuntunan ilang Neg"itos. Ia!tiang mga Aetag"oup sa hilagang Lu$on ay kilala ilang 7*ugut7 o 7*ugot(7 isang pangalan na itinalaga sa pamamagitan ngkanilang mga Ilo-anospeaking na mga kapitahay( at na ang kolokyal na te"mino pa"a sa mga may mas madidilim-omple4ions. &a Ilo-ano( ang salita ay nangangahulugan din 7tiyanak7 o 7espi"itu ng kaguatan. Religion May mgaia!tiang tana%in sa nangingiaa% na -ha"a-te" ng "elihiyon Aeta. Mga na nanini%ala ang mga ito ng isang
diyosmagtaltalan na ang mga ia!tiang t"io ng Aeta nanini%ala sa kataas taasang pagkatao na mga panuntunan sa masmaaang mga espi"itu o deities( sa mga Aeta ng Mt. *inatuo sumasama 7Apo Na7. Ang mga Aetas ayalsoanimists. #alima%a( ang *inatuo Aeta nanini%ala sa kapaligi"an espi"itu tulad ng mga anito at kamana. Nanini%ala sila na mauti at masama espi"itu ay tumahan sa kapaligi"an( tulad ng ang mga espi"itu ng ilog( dagat(langit( undok( u"ol( lamak at ia pang mga luga".May mga ia!t iang tana%in sa nangingiaa% na -ha"a-te" ng "elihiyon Aeta. Mga na nanini%ala ang mga ito ngisang diyos magtaltalan na ang mga ia!tiang t"io ng Aeta nanini%ala sa kataastaasang pagkatao na mga panuntunan sa mas maaang mga espi"itu o deities( sa mga Aeta ng Mt. *inatuo sumasama 7Apo Na7. Ang mgaAetas ay alsoanimists. #alima%a( ang *inatuo Aeta nanini%ala sa kapaligi"an espi"itu tulad ng mga anito atkamana. Nanini%ala sila na mauti at masama espi"itu ay tumahan sa kapaligi"an( tulad ng ang mga espi"itu ng ilog(dagat( langit( undok( u"ol( lamak at ia pang mga luga".Walang mga espesyal na okasyon ay kinakailangan pa"a sa Aeta sa manalangin( kahit na may isang malina% na link sa pagitan ng panalangin at pangekonomiyang aktiidad. Ang saya% ng Aeta ago at pagkatapos ng pamama"il aoy. Ang gai ago Aeta aae mangalap ng molusko( nagsasaga%a sila ng dan-e kung saan ay ahagyang isang paghingi ng ta%ad sa isda at ahagyang ng kagandahan upang matiyak ang -at-h. Katulad nito( ang mga kalalakihanha%ak ng pukyutan saya% ago at matapos ang paglalakay pa"a sa honey.&a kalagitnaan ng 89s missiona"ies ng Ame"i-anased miyem"o ng *"otestanteng denominasyon *"otestantemisyon pangkat Bagong t"io Mission( sa kanilang mga pagsisikap upang maaot ang a%at *hilippine panlipig"oup na may mga K"istiyano 3anghelyo naaot sa Agtas : Aetas. Ang misyon ng ahensya na iinigay edukasyonna kailang ang pasto"al pagsasanay pa"a sa nati;es upang maaot ang mga miyem"o ng kanilang sa"iling t"io. Ngayon( ang isang malaking po"syento ng mga Agtas : Aetas ng
??@ yi"uk ng =eho;ah ang saksi6
*ananamit Ang kanilang mga t"adisyonal na damit ay napakaplain. Ang mga atang aae magsuot ng pamalot sa paligidski"ts. 3lde" kaaaihan magsuot a% a% tela( haang ang mga matanda lalaki magsuot -loths lomo. Ang lumangmga kaaaihan ng Agta magsuot ng a%a% st"ip tela na pass sa pagitan ng mga inti( at nakaatta-h sa isang st"ingsa paligid ng ay%ang.
Ngayon pinakaAeta na sa -onta-t na may lo%lande"s pinagtiay ang Tshi"t( pantalon atgoma sandalyas na ka"ani%ang ginagamit ng sa huli. Kasanayan Ang mga Aetas ay mahusay sa paghai at plaiting.Women eksklusiong ihai %inno%s at mat. Lamang lalaki ay guma%a ng mga a"mlets. )in nila mga mga "ain-oatsgina%a ng mga dahon ng palma na ase paliutan ang leeg ng tagapagsuot( at na ang pinakamataas na ahagisp"eads tulad ng entilado" uong kata%an. Gamot Aeta kaaaihan ay kilala sa uong ansa ilang mga ekspe"to ng mga he"al na gamot. &ining Ang t"adisyunal na pa"aan ng ;isual na sining ang kata%an ska"ipikasyon. Ang mga Aetas sinasadya sugat sa alatsa kanilang likod( mga a"m( didi( paa( kamay( inti at tiyan( at pagkatapos nila manginis sa mga sugat na maysunog( dayap at ia pang mga pa"aan upang umuo ng mga s-a"s.Ia pang 7mapalamuting disgu"ements7 isama ang +hipping ng ngipin. &a pamamagitan ng paggamit ng isang le()umagat aguhin ang kanilang mga ngipin panahon ng late pagiinata. Ang mga ngipin ay tinina itim ng ilangtaon pagkatapos.Ang mga Aetas ay pangkalahatan gamitin u"loloy tipikal ng mga taong nanini"ahan sa mga ekonomiya sa pagi"al.Mga ulaklak at dahon ay ginagamit ilang ea"plugs pa"a sa ilang mga okasyon. Mga Gi"dles( ne-kla-es( atne-kands ng tini"intas sulihiya isinama sa aoy"amo "istles ay madalas pagod.Walang mga espesyal na okasyon ay kinakailangan pa"a sa Aeta sa manalangin( kahit na may isang malina% na link sa pagitan ng panalangin at pangekonomiyang aktiidad. Ang saya% ng Aeta ago at pagkatapos ng pamama"il aoy. Ang gai ago Aeta aae mangalap ng molusko( nagsasaga%a sila ng dan-e kung saan ay ahagyang isang paghingi ng ta%ad sa isda at ahagyang ng kagandahan upang matiyak ang -at-h. Katulad nito( ang mga kalalakihanha%ak ng pukyutan saya% ago at matapos ang paglalakay pa"a sa honey.&a kalagitnaan ng 89s missiona"ies ngAme"i-anased miyem"o ng *"otestanteng denominasyon *"otestante misyon pangkat Bagong t"io Mission( sakanilang mga pagsisikap upang maaot ang a%at *hilippine panlipi g"oup na may mga K"istiyano 3anghelyonaaot sa Agtas : Aetas. Ang misyon ng ahensya na iinigay edukasyon na kailang ang pasto"al pagsasanay pa"a sanati;es upang maaot ang mga miyem"o ng kanilang sa"iling t"io. Ngayon( ang isang malaking po"syento ng mgaAgtas : Aetas ng
mga miyem"o ngmga tao Aeta. 5Tingnan ang >??@ yi"uk ng =eho;ah ang saksi6
http::sukalan.logspot.-om:C99?:9D:sinongaaangmgakatutuong agta.html
Si noNgaBa AngMgaKat ut ubongAgt a? Ay o ns ak as a y s a y anan gmg aKa t u t u boayn ak a k ab i l a ngs at i n at a wa gn aNe gr i t o .An gNe gr i t oayg al i n gs a s al i t a ngk as t i l an aa ngi b i gs a bi h i na yma i t i mn at a o.Ma aa r i r i nn ama ngt a wa gi n gma l i i tn aNe gr o .An gmg a Ne gr i t oayma t a t a gp ua ns ai b at i b an gp an i gngk ap ul u an ,mu l as aHi l a ga ngSi l a ng anngLu z onha ng ga ngs a Si l a ng a ngMi n d an ao . SaLu z o ns i l aa yma t a t a gp ua ns ama g k ab i l a ngl i b i sn gSi e r r aMa dr emu l as aSt aAn a,Ca ga y a nha ng ga n g Gi t n an gQu ez o n.Si l aayn ag l i p an as amg al a l a wi g anngCa ga y an ,I s ab el a ,Nu ev aVi s c a y a,Bu l a ka n,Ri z al , L ag un aa ts ad ak op ar o onn gCa ma r i n esNo r t ea tSu r .Si l aa yma t a t a gp ua nd i ns aka pu l u ann gPo l i l i o ,s a d ak o ngSi l a ng anngl a l a wi g anngQu ez o n.Ki l a l as i l as amg ap oo knai t os at a wa gn aAg t a ,Du ma ga ta t Ka t u t u bo .
Ma ymg aKa t u t u bor i n gma t a t a gp ua ns aT ar l a c ,Za mb al e satBa t a ank u ngs aa ns i l aa yma sk i l a l as at a wa gn a Ay t a .SaKa bi s a y a anna ma ns i l aayk i l a l as at a wa gn aAt i a ts aPa l a wa nn ama na yna r o onan gt i n at a wa gn a Maman ua . Hi n di ma t i y a kk un gs i l aayi i s aa ngl a hi .Ga no np ama n,b at a ys ak at a ng i a ngpa nl a ba ssi l aayma y p ag k ak a ha wi g .Si l aa yma yma t i p un on gp an ga ng at a wa n,k u l o ta ngbu ho k ,ma yma k ap al n al a bi ,ma i t i ma t p an goan gi l o ng . An gmg aAg t aa yna gl i p an as at a bi n gd ag at ,s amg at a bi n gi l o ga ts ai l a y as ad ak opar o onngb un do kSi e r r a Ma dr e .An gmg aAg t a ngna ni n i r a ha ns at a bi n gd ag ata yy o ngt i n at a wa gn aDu ma ga t .An gi b i gs ab i h i na y Ag t a ngt a gada ga tn ama l i mi tma ng i s d a.Si l ar i nayma yk ak a i b an gu r i n gPa mu mu ha y ,Ka ug al i a n,Pa na na mi t , Ti r a ha na tPa gp ap ah al a g as abu ha y . AngKani l angPayak AtSi mpl engPamumuhay AngTaoaymaymgapangangai l anganupangmabuhayngmat i wasay .AngPagkai n,Pananami t ,Ti r ahanat Pa ng k a bu ha y a nan gp an g un ah i n gp an g an g ai l a ng anngt a o.An gPa gk a i npa r as ak i n ak a h ar a pn at r a ba hopa r a sabuongmaghapon.AngTahananpar asamaayosnakanl unganatpr ot eksy onsamababangi snahayop.Ang t a ha na nd i na ngn ag si s i l b i n gp an an gg as ai n i ta tu l a n.An gp an an ami tok as u ot a np ar ap an l a ba ns ai n i ta t l ami g.Atangkabuhayannamanpar amasupor t ahanangpangar awar awnapamumuhayngt ao.Angmga Ka t u t u bo n gAg t as ab ah a gin gQu ez o na tAu r o r aayma ya ng k i n gt a gl a yn au r i n gp amu mu ha yn al a bi sn i l a n g i p i n ag ma ma l a k id ah i ls ak a s i mp l e ha nn i t o .Ay o nk a yt a t aQu ez o n,a ngk a s i mp l e ha nn gb uh aya yh i n di ma pa gh a ng adngl a bi sa ti t oa n gk a t a ng i a nn gmg aKa t u t u bo . ANG PAGKAI N An gp a ng un ah i n gp a gk a i nn gmg aKa t u t u bo ngAg t as aba ha gi n gQu ez o natAu r o r aa yk a l i mi t a ngn ak u k u has a k a bu nd uk a n,k a r a ga t a na ts apa k at a n.An ga ga k at ,p ay n ota ta bu k ota yi l a nl a ma ngs ah al a ma ngug atn a makukuhaaysakabundukan.Angmgai t oangnagsi si l bi ngpanawi dgut om sabuongmaghapon.SaAur or a n ama na ngk an i l a ngp ag ka i na yt u l a dn gb uk l o g,i l o s,t a l wa t ,g i l i l o sa tp al i s y uk an ,a ngmg ab un ga ngk a ho yn a i t oatl a ma ngug ata yk i n uk u hangmg ak a ba ba i h ans at a bi n gi l o ga ts ak ab un du k an .An gb uk l o ga ypa r a ngub i n ama k u k uh as ak a bu nd u k ans a ma nt a l a ngan gi l o sna ma na ys at a bi n gi l o g.An gPu g ah a na yi s ar i ns a p ag k a i nn gmg ak at u t u bon ai n i h ah al os ak a r n engb ab o yd amo ,k u n gmi n s a na n gk a t a sn gPu g ah ana y g i n ag a war i nni l a ngy ur o .Bu k o ds amg ah a l a ma ngug ata tb un g an gp u no ngk a h oy ,s i l aayn ag h ah an a pd i ns a k a bu nd uk a nn gb ab oyd amo ,u s a,b ay a wa k ,b ul o ga ti b ap an ama aa r i n i l a ngk ai n i n . ANG PANANAMI T No o na yb a ha gy al a ma nga ngd ami tn gmg aKa t u t u bo ngAg t as aQu ez o natAu r o r a .I s a n gma k i t i dn at e l an a n ak a t a l i s aba y wa ngan gp an gi b ab an gs u otn gmg ak a l a l a k i h an ,b eb eta ngt a wa gn i l adi t o .Sapa ma ma gi t a n
n gb al a tn gk a h o ya yn ak a g ag a was i l angk as u o t a nu pa ngma gi n gp an ak i ps ak a n i l a ngma s i l a nn ab a ha gi n g kat awan. An gmg aKa ba ba i h ann ama nayn a gs u s u otn gt a l o k t o kn ay a r i s ab al a tn gpu n on gt a ng i s a n gb a y a wa k .Up an g mak aga wanggani t ongka suo t anaypi ni pi t pi tni l aati bi ni bi l adangbal atn gt angi s angba y awak .Mat ap os ma i b i l a da yk an i l a ngni l a l a gy a nn gma maup an gma gk a r o oni t ongk ul a y . Bu k o dd i t o ,a ngmg ak a l a l a k i h anatk a b ab ai h ana yma hi l i gma gl a ga yngmg ap a l a mu t is ak at a wa n.An gmg a k a ba ba i h ana yna gs us uo tn gb r e s l i tn ak u ngt a wa gi nn i l aa ybe kl o w.I t oa yy ar i s ab al a tn gk a ho ya td ah onn g t al a,s al i l i d,s uod,atmal as abon.Mi n sanaynagl al ag aydi nangmg ak ababai hanngSuk l ong.I t oayy ar i s a d ah o nn gk al a gi ma yn ak ur t i n gl a s oatma yk a s a ma n gk i n u y us k o sn ama l a s a bo n. Gu ma g ami ts i l angmg ap al a mu t is ak a t a wa nu p an gma k i t aan gk a n i l a ngk ak i s i g a na tk a g an da ha n.An gmg a kababai hanaynagl al agayngpabagonagal i ngsamgadahonnamaymabangongamoy ,Sur obangt awagni l a d i t o .An gmg aKa l a l a ki h anna ma na yna gl a l a ga yngbi s k al u pa ngma sa bi n gs i l aayma k i s i g .An gb i s k al a yy ar i s auwa yn an i l a gy a nn gd e s i n y os ap a ma ma gi t a nn gp a gl a l a l a . ANG KABUHAYAN Mayamanatsaganaangkal i kasannoonkayaangmgakat ut uboaynakadependedi t o.Angkabundukanna saganasamgahal amangugatatbungangpunongkahoyaynakat ut ul ongngmal aki sapamumuhayngmga k a t u t u bo .An gp an ga ng as os ag ub ata tp ag l a l a ng de san gp an gu na hi nni l a ngha na pb uh a yno on .Ka l i mi t a nd i n s i l a ngn an gi n gi s d as ai l o ga ts ak ar a ga t a ns apa na ho nn gt a gi n i t .An gp an gu ng uh an gmg ah al a ma ngu ga ta t b un g an gpu no ngk a ho ya n gma da l a sn apa g k aa ba l a h ann gmg ak ab a ba i h an .Ka t u l o n gd i nn gk an i k a n i l a ng mgamagul angangkani l anganaksapaghahanapngi kabubuhay.Angmgakabat aangl al aki aysumasamasa kani l angamasapangangasoosapaghahanapngpi sukan.Samant al angangmgabat angbabaenamanay kasakasamangkani l angi nasapangunguhangmgabungangkahoyathal amangugat . PAGYUYURO An gY ur oa yi s ar i ns ah a na pb u ha yn gmg ak a t u t u bo n gAg t as aQu e z ona tAu r o r a .I t oayn an gg ag a l i n gs a k at a sn gp ug ah ann ap i n ap at u y os ai n i tn ga r a w;k a ha l i n t u l a di t on gh ar i n ak ap ut i .Sap ag yu yu r oa y k i n a k ai l a ng a na ngma l a k i n gp un on gp ug a ha n. I t oa ypi n up ut o lmu l as ama l a mb otn ab ah ag in gp un op ag k at a po sa ypi n i p i t p i tu pa ngl u ma ba sa ngk a t a s . Mat aposmapal abasangk at asayi bi ni bi l adi t os ai ni tngar awupangmat uy o.I pi nagbi bi l i ni l ai t os aI nf ant aodi k ay aa yi pi napal i tn gbi g as ,as i n,ati bapangpang ang ai l ang anni l as ak ani l angt ahana n. Na k ag i s n annani n an aEl a di aan gg an i t o ngur i n gp amu mu ha yn ak u ngmi n s ana ybi n i b i l ia ngk an i l a ngmg a pr odukt osamasmababanghal aga.“ Wal apakami ngkamuwangannoonkay apumapayagnakami kungano a nggu s t on i l a ngha l a g a. ”Sa pa tn as amg aKa t u t u bo ngAg t aan gg an i t o ngur i n gp a mu mu ha y , s i mp l ea tma y p ag ga l a ngs ak al i k a s annak an i l a ngpi n ag k uk u na nn gi k a bu bu ha ys aar a wa r a w.
PAMUMUHAG I s ar i nsak an i l a ngi k i n ab ub uh aya yan gp an gi n gi d na pn gp i s u ka ns aka gu ba t a n.An gt i n at a wa gn i l a ng p ag l a l a ng de soma sk i l a l as at a wa gn ad uma ga tn a“ Pa gl a l a ng de sKi t a m”a yg i n ag awak ap agma i n i ta t ma al i wa l a san gp an ah on .Sapa gh ah an apngpu l o ta yk i n ak a i l a ng a ngt i n gn ana n gl i p adn gmg ap i s u k a nu pa n g ma s u nd anan gk i n al a l a gy a nn gk a n i l a ngpi n ag ba ba ha y a n . I b a’ t i b aa ngpa ma ma r a anngk an i l a ngpa gl a l a ng de sopa gh ah an apngpu l o tp uk y u t a n.Ka da l a s anan gi b an g k a t u t u boa yt u mi t i n gi nl a ma ngs amg at a en gp i s u k annama k i k i t as amg ai n al a ds ak al a mn gg ub ata ts amg a b as ud ans at a bi n gi l o g. Sap ama ma gi t a nn i t oa yma ha ha na pn i l aa ngk i n al a l a gy a nn gp ul o t .Ka pa gn ak i t an an i l aa ngk i n al a l a gy a nn g p i s uk ana yk an i l an ai t o ngp up uh ag i n .Si n i s i n di h ann i l aa ngd ah onn gb un gaa ti t i n at a pa ts ab ah ayngp i s uk a n. An gu s okn gb un gaa ngn ag s i s i l b i n gp an ab oyni l as api s u k anup an gi wa nn i t oa ngp ul o t . PANGANGASO T u wi n guma g aa n gmg ama t a t a nd a ngk a t u t u boa tmg ak al a l a k i h ana yn a gu us a p u s a pk u n gs a a ans i l ama ar i n g mangaso.Mul asapagmamamaaydumadal oyangkani l angpagpapl anosapagpasokngkagubat an.Sa p an ga ng as oayk a l i mi t a ngna k ak a hu l i s i l angba bo yda mo ,u s a,b ul o ga tb ay a wa knak an i l adi nna ma ng i p i n ap ama ha gis ak a pwan i l ak a t u t u bo . An gmg at a gaAu r o r aa ys an a ys al a r a ng a nn gp ag l a l a bo gn gb ab o yda mos ap a gk a tn ai i b aa ngk a ni l a ng p ama ma r a ann gp an ga ng a s o.Up an gma p ab i l i sa n gp ag t a t a bo ya ys i n us u n ogni l aa ngp i n a gt a t a gu a nn gba bo y damonakal i mi t angnagkukubl i aysamgat uyongdahonngdamongpar ang.Habangsi nusunogangbahagi ng p i n ag k u k u bl i h ann gb ab o yda moa yma yr o o nn a ma ngn ag a a ba ngs ai t a a sup a ngs i l aa ngt u mu gi ss ab ab o y . Ga mi ta ngpa na ,n ga y od ,i l a dn gk al a w ot a r i k t i k ,d i t a ,b ag i natk ah oys ap ag l a l a bo gn gb ab oyda mo .Sa p ag b ab ah ag in iMy l e neMi s a nngCa s i g ur a nAu r o r as ag i n a na pn aPa l i h ans aSe nt r o ngPa ar a l a nn gmg aAg t a ( S. P . A)n oo ngOk t o br e13 1 6,2 00 3.An gn ah ul i n gb ab oya yob l i g ad on gi p ama ha gi s ai b an gk a s ap in g k o mu ni d adnaKa t u t u bo .Ba ha gii t ongk an i l a ngk au ga l i a nn aa ngl a ha ta yb ah ag i n anngna k uh an gp ag k ai n . PANGI NGI SDA SaPa na ho nn gt a gi n i ta ngmg aKa t u t u boayn ag l a l a gis at a bi gi l o godi k a y aa ys at a bi n gd ag atu pa ng manghul i ngi s da.Angant i par aatbi s l a yangkal i mi t anggi nag ami tni l asapanghuhul i ngi s da.Dogk alan g t a wa gn gmg ak at u t u bos ak a ga mi t a ngi t o .Bu k ods ap ag a a nt i p ar ak al i mi t a nggi n ag awar i nni l aan g p ag pa pa i g aoa ngt i n at a wa gn aPe be s .Na ni n i wa l as i l an a,s ag an i t o ngp ar a ann gp an gh uh ul i n gi s d aa y mapi pi l ini l aan gmgadapath ul i hi nu panghi ndi mapi ns al aangmg amal i l i i tnai s da.Sak ar ana sanni t at aPol i t o nat agaMasangaayangpagbabal at anatpagpapawi kanangnakagi snanni yanghanapbuhayngkanyang mgamagul ang. “ No ni k a mi n ons i b ogpaonmg ai n ap at i o nmg aa mak ou ge l i n ii k a mi e yna gs a na yd ep al adi k a i n gi n ey p ey e di ah an apb uh eymep enme s i na k oe yna l o ydi odi I n f a nt ae i . .e yag t aokp al adi p ul oe yep i y e deme
d ome me yo nmg al a l a k ie yd ep ’ p en egs a l e de d it ai k a mi p ene yde pp an a pa r a ngdepa k a t e nt abeha ng an gt a b eh an g ae i . .n a mi tmi at a pa r a nge ype a gd emn en o no nd ek a b en gi nk a du gi n gn o ni k e nas i n al e dn onmg a l a l a ki me i . . t ae i . .i k e np enme s i nma kmo ke yp i p al i tmi l an ii s enas a l o pap ar e ye yd ep ay e gk ami d it aa ngk a mi t i k a k mu k enah an apbu he yt eanen onde hi l d ek a hi n ai npano nn an onni i s i pni k a t u t u bope r odena nos i g ud o e yan di n al o l o ngn ik ab en gi n . ”I t oa ngna gi n gk ar a na s ann in an aEl a di anama s as ab in i y a ngs ak al i k as an l amangsi l aumaas ad ahi ln ani ni wal asi l anai t oayk al oobni Mak i d epet . ANG PAMAMAHALAATPAMUMUNO An gmg aKa t u t u bo n gn a ni n i r a ha ns aGe n.Na k a ra tAu r o r aayma yr o on gp a ma y a n an gk i n a bi b i l a ng a n. Ti n at a wa gn i l a ngi s a ngk omu ni d adan gmg ak at u t u bo ngna gk ak at i p onatn an i n i r a ha ns ai i s an gl u ga r .Sa k a n i l a ngk o mu ni d a da n gp i n ak a ma t a nd aan gs i y a n gn a mu mu noatt a g ap ag ba t a sot a gap ag pa r u s as al a ha tn g n ak as al a .Si y aa yi g i n ag al a ngn gl a ha ta tp i n ag ka ka t i wa l a ann ama mu nos ak an i l a .I s an gd ah i l a nk u ngb ak i t angpi nakamat andaangpi nagkat i wal aangmamunoaysapani ni wal angsi yal amangangmaymal awakna kar anasanatmar ami nangmagagandangbagaynanagawa.Bukoddi t oaysi yar i nangmayal am ngl ahatng l u ga rs amg abu n do ka tb a y b ayd a ga t . Ka pa ga ngi s a ngKa t u t u boa yl i l i p atn gt a ha na na yk i n ak a i l a ng anmu nan i t o ngi s a ng gu ni s ap i n ak a ma t a nd ao s an a mu mu n os ak a n i l a n gk o mu ni d ad .Sap ag h ah an a pn gpa g k ai na ya n gpi n a k ama t a nd ar i na ngh i n i h i n gg a n ngpagpapasya.Mul asapagmamamaaydadal oyangusapanatpagpapl anosapaghahanapngpagkai nsa g ub atos ak a r a ga t a n.Ma t a po sma k ap an gu hangpa gk a i nayt i n i t i p oni t ongna mu mu noath i n ah at i s a n a s as a k u pa nn gk a ni l a ngk o mu n i d ad . Samg an ag k a s al as i l aa yp i n ar u r u s a ha ns apa ma ma gi t a nn gp ag pa l oa tp ag bi l a ds aar a w.An gp ag p al oa y i p i n ap at a ws amg ama g ag a an gp ag k a k as a l at u l a dn gk a wa l a nn gg al a ngatp ag t a t a na nn gma gk a s i n t a ha n. An gk a p ar u s a ha nn ama ns amg at a on gn a k ap at a ya ypi n ap a l oati b i n i b i l a ds aar a w.Wa l an o on gb at a sna na sus ul ats ap agk atangsal i t angpi nak amat andaangkani l an gi t i nut ur i ngnabat as .I s angr i nsamahi gpi tn a i p i n ag ba ba wa ln gk o mu ni d ada ya ngp ak i k i a pi dd ah i l n an i n i wa l as i l an aa ngp ak i k i a pi da yi s an gma l a ki n g k a s a l a na n .Atk u n ga ngi s a n gn a mu mu noan gn ag k a s al aayb u k al s al o obni t onat a ng ga pi nan gk a p ar u s a ha n n gu ni tk a da l a s anayh i n di s i y api n ap at a wa nn gp ar u s ad ah i l ma t a asa ngp ag t i n gi nngna s as a k up ans ak an y a . Wa l a ngi t i n ak d a nga r a wk u n gk ai l a nma t a t a po sa n gpa mu mu non gi s a n gma t a nd an gk a t u t u boma l i b anl a ma ng kungsi yaaymamat ay .Sapaghi r angngbagongmamumunoaynagkakar oonngpagt ut ur ungkoupangpagusapankungsi noangpi nakamat andasaedadatsadugo.Angpi nakamat andasadugoatsaedadangsi yang mahi hi r angnabagongpi nunongkomuni dad. LENGGUWAHEATWI KA An gmg aKa t u t u bo n gAg t as aQu ez o natAu r o r aa yma yma gk a i b an gwi k an gu ni tk a d al a s a na yma gk a t u l a ds i l a n gmg as i mb ol onagi n ag ami tu pa ngi p ah a y agan gk a ni l a ngna r a r a md ama n.Ka l i mi t a nn i l a nggi n ag ami tb i l a ng p an a nd aa yd a ho n,b al a tn gk ah o y ,b ag i na tma ma .Ki n ak a i l a ng ann ap ag a r a l a nmu na ngma bu t i a ngmg a p an g al a nngmg ai t ou pa ngma ba s aa ngme ns a h en ana i si p a ab o tn gi s a n gk a t u t u bo .
Sap ag l i l i g awa na yma sma da l a si t o ngg ami t i nda hi lh i n di h ay a ga na ngka ni l a ngp ar a ann gp an l i l i g aw.Mi n sa n a ngma maa ygi n ag a mi td i nni l a n gs i mb ol o .Ka pa ga ngi s a n gn ag a wa ya yn ag pa ma ma ani b i gs a bi h i na y ma gk ab at i n as i l a . Angl engguwaheaygi nagami tdi nsapagl al agayngmgapanadasakani l angmgahanggananonasasakupan. Mal al amandi nngi sangkat ut ubonamaydumaansal ugarnai yonsapamamagi t anngpagl al agayngpananda samgapunongkahoynamadar aanan.Sapamamagi t anngmgasi mbol oaynagkakaunawaansi l aat n ai p ar a r a r t i n ga ngme ns a hengba wa ti s a . MGANATAT ANGI NG KAUGALI AN ATKUL TURA An gmg ak a t u t u bo ngAg t as aQu ez o na tAu r o r aayma yan gk i n gk a l i n an ga na tk u l t u r a ngt i n at a gl a y .Si l aa yma y a ng k i n gu ga l i ,p an i n i wa l a ,t r a di s y ona tg awa i n .An gmg ai t oa yna gi n gb at a y ann gk a ni l a ngk ab uh ay a ng p an l i p un an .An gk al i n an ga ngi t or i nan gh umu bo gs ak an i l a ngpa na na mp al a t a y a,mg ak au ga l i a ns apa nl i l i g aw, k a sa l a n,p ag l u l u k saa tp ag l i l i b i n g.Hi n uh ub ogd i nn i l aa ngk al i n an ga ns as i n i n ga ta gh am n ah an ga ngs a n ga y o na ypa t u l o yni l a ngni l i l i n an gu pa ngma s ab ay a na ngl u ma l a l a nggl o ba l i s a s y onnama yk aa ng k up ans a k a ni l a ngk at u t u bo ngk au ga l i a n. PAGGALANG L i t a gp ar i ns amg ak a t u t u bo ngAgt aan gp ag ga l a ngni l asak an i l a ngk ap uwaats aka l i k a sa n.Du l o tn gk a ni l a ng p an i n i wa l aa tp an an amp al a t a y an aa ngl a ha ta yn i l i k han iMa ki d ep etk u ngk a y a’ td ap ati t o ngi g al a ng .An g p ag l a ba gs ak au ga l i a n gp a gg a l a nga yma yk a t u mb a snak a pa r u s a ha n.Ka pa gna g k as a l aa ngi s a n gk a b at a an a ypi n ap al ongy an t o kbi l a ngk ap ar u sa ha n.“ Na di y a ns in an aya tma t at a no ngata k o’ yh i n di n ak i k i ma mas a k a ny a . ”I s a ngpa t o t o on iMa r v e nAs t o v e z as agi n an apnaPa l i h an .I t oan gp ama ma r a anni y an gp ag ga l a ngs a mg ama t a t a nd a.“ Hi n di r i na k ona da ans aul u ha nngma t a nd ak ap agn ak a hi g a, ” Pa gp ap at u l o yp ani Ma r v e n. Angpagsabatsausapanngmgamat at andaayi sangpagl abagsakaugal i anngpaggal ang. “ Di k ami g ep ak at i k oni s adon cedi ma gk ai n t i n di h anma ng at o dt ona ki a l a md et oon eh i n di n ama ga l i t a n p i n ag l u bos eedi n ama gk a s al aa yma ng at o dma k ib al a wi tn ia bu s ogok ay aa yp an a. ” { Ka pa gma yi s a ngna gk a s al aayma gb i b i g ayk angba l a wi tb i l a ngk ap ar u s ah anatt a nd an gp ag hi n gi n g kapat awar an.Angbal awi taypananamaysangaomaysi ma.Angt awagnami ndoonaymangat odo ma gb i g a y . } Angpagpapat awngkapar usahansai sangnagkasal aaypar aanupangmahubogangmgakabat aansa t a ma ngp a gu u ga l i .Sap ag b ab ah ag in iMy l e neMi s a nn gCa s i g ur a nAu r o r a ,“ An gk a p ar u s a ha ns ana gt a na na y p i n ap al on gb i s i gon gu wa y .Bi l a ngt a nd an gp ag ma ma ha ln gl a l a k is ab ab ae ,a ngl a l a k ia ngu ma ak ongpa l o . ” Samg ak a t u t u bo ngna g k ak a s a l u b on gs ada annahi n di n ama nma gk a k i l a l aa yna gp a pa s i n t a bi a ngi s as a k a n i l a .Umu up os ada anan gi s as ak a n i l abi l a ngt a nd an gp ag g al a n gk a s u no da ngpa gb i b i g a yngma ma .
Habangnagmamamaaynagkakar oonngpaguusap.“ Saankagal i ng?Hal i kaatkat a’ ymagmamamunadi t o s at a bi , ”I t oan gn ak au ga l i a nn iT at aEr n i n gk ap ags i y aayma yna k ak as al u bo ngs ap ag l a l a ka d.“ Ha ba ngk ami aynagmamamaayt i nut ur ungkokosi yaatbakakami aymagkasamahanpa. ”Angpagt ut ur ungkoaypags u gs o gs api n ag mu l a ngl a hi n gb awa ti s aup an gma l a ma nk o ngs i l aa yma gp i n s anpa .I t oa yk i n au ga l i a nn an g mg aKa t u t u bok o ngs i n oa ngma t a nd as ad ug oa ys i y aa ngi g i n ag a l a ng . An gmg aKa t u t u bo ngAg t aa yma t a asd i na ngp ag ga l a ngs ak al i k a s ans a pa gk a tn an i n i wa l as i l an aa ng k a l i k a s ana yk a l o obs ak an i l an iMa k i d ep et .Ba gos i l ap umu t o ln gk ah oys ak a bu nd uk a nayn a gp ap aa l a m mu na s i l asana ng angal ag ani t o. KAUGALI ANSAPAGKAKASAL Ma yk a u ga l i a ns ak a s a la ngmg aKa t u t u bo ngAg t as aQu e z ona tAu r o r a .Saa r a wn gk as a ln a gt a t a gp oan g magi gi ngmagasawaatangkani l angmgakaanak.AngPi nunongt r i buangnaghahandangser emonyang k a s al .Ma gk a t a bi n gu up oa ngl a l a k ia tb ab aenai k a k as a ls aha r a pn gk a ni l a ngmg ama gu l a ngats a ma gk a k as a ls ak a ni l a .Ng un i tb ag oga na pi na ngs e r e mo n y an gk as a la yn ag i i s k r e mamu naa ngt a t a yn g b ab aeatt a t a yngl a l a k i .Ka i l a ng annama k uh an gt a t a yngl a l a k ia ngha wa kngna na yngba ba e.Ka pa g naagaw naangbandi l aaysakapal amanggaganapi nangser emonyangkasal .Wal angt akdangor askung k a i l a nma ag a wa ngba nd i l a . Ba ha ga tt a pi sn ay ar is ab al a tn gk a ho ya ngk a su ut a nggi n ag ami tn gmg aKa t u t u bos aar a wn gk a s al .Mg a p ag k ai n gg al i n gs agu ba ta ngk a ni l a ngh an dat u l a dn ga bu k ot ,p ay n ot ,a ga k at ,p ug ah anatb ab oyr a mook a y a ayusa. An gmg ana ba l oa yp we d ep a ngma ga s a wa ,s u b al i ti t oa yb a t a ys ak a n y a n gi p i n an ga k on oo ngma ma t a ya n g k a ny a ngas a wa .Ka l i mi t a ngi s a ngt a onan gp i n al i l i p asb ag oma ga s awa ngmu l i a ngi s a ngt a on an ab al o . Pi n ar u r u sa ha nn gKo mu ni d ada ngt a on gn ak i k i a pi d ,s ap ag ka tn an i n i wa l asi l an ai t oa yi s an gma l a ki n g k a s al a na n.Sapa na ho nd i nngpa gh i h i wa l a yn gma ga s awa ,a ngk omu ni d ada ys an gk o td i t o .I p i n at a t a wa gn g p i n un oa ngma g a s a waati n aa l a ma ngt u na yn ad a hi l a n.
