LOJ101U-LOJ !ST!K !LKELER ! Ünite 4: Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi
Tedarik Zinciri
Malzemelerin tedarik edilmesi, bu malzemelerin yarı mamul ve mamullere dönü! dönü !türülmesi ve bu mamullerin mü! mü!terilere da" da"ıtım i! i!lemlerinin yerine getirildi" getirildi "i tesisler ve da" da"ıtım seçeneklerinin olu! olu !turdu" turdu"u yapıya tedarik zinciri denir. Bu zincirde amaç mü! mü !terilerle tedarikçiler arasındaki i! i!lemleri mümkün olan en kısa sürede ve en az maliyetle gerçekle! gerçekle!tirmektir. Tedarik zincirindeki i!letmeler sadece bir görevi yerine getiren i! i !letmeler de" de"il aynı anda birkaç görevi yapan ve birbirleriyle rekabet içinde olan i! i!letmelerde olabilir. Tedarik zinciri mal ve hizmetlerin temin edilmesinden, üretimine, mü! mü!teriye ula! ula!tırılmasına kadar tüm halkaları kapsamaktadır. Bir tedarik zincirinde birbirinden yasal olarak ba" ba"ımsız, iki yada daha çok zincirdeki i !lemleri yerine getiren organizasyon bulunmaktadır. Tedarik zinciri birbiri ile ba" ba "lantılı pek çok elemanın bulundu" bulundu "u bir küme gibidir. Malzemeler ve nihai ürünler bu elemanlar elemanla r arasında akmaktadır. Bu B u kümenin elemanları e lemanları tedarikçiler, üreticiler, da" da "ıtımı sa" sa"layan i! i!letmeler, perakendeciler ve mü m ü!terilerden olu! olu!ur. Tedarik zincirinde ham madde ve ürün akı! akı !ı ile birlikte bilgi, evrak ve para akı! akı !ı da gerçekle! gerçekle !mektedir. Tedarik zincirinin etkinli" etkinli "i için bu akı! akı !ların e! e!güdümü önemlidir. Tedarikçiden mü! mü!teriye ürün akı! akı !ı ile mü! mü!teriden tedarikçiye iade, servis, geri dönü! dönü !üm akı! akı!ına malzeme akı! akı!ı denir. #çerisinde sipari! sipari! bildirimi, sevkiyat durum bildirimi gibi bilgilerin bulundu" bulundu "u akı! akı!a da bilgi akı! akı !ı denir. Tedarikçiler, üreticiler ve mü! mü !teriler tedarik zinciri bilgi sisteminde birbirleriyle ba" ba "lantılı olmalıdır. Ödeme planı bilgilerini içeren akı! akı !a da parasal akı! akı ! denir. Tedarik zincirinde bu üç akı! akı ! iç içedir. Tedarik Zincirin Yapısı
i!letmeye en yakın tedarikçiye 1.seviyede tedarikçi, tedarikçilerin tedarikçilerine de 2. Seviyede tedarikçi denir. Benzer !ekilde 3. seviye ve di" di "er seviyeler de tanımlanabilir. Yine bir i! i !letme için toptancılar 1.seviye mü! mü!teri, perakendeciler 2.seviye mü! mü !teri ve nihai mü! mü!teriler de 3.seviye mü! mü!teri gibi tanımlanabilir. Bir tedarik zincirinde düzeylerin tümünün bulunması zorunlu de" de"ildir. Uygun tedarik zinciri tasarımı mü! mü!terilerin ihtiyaçlarına ve bunların nasıl kar !ılandı" ılandı"ına ba" ba"lıdır. Mü! Mü!teri memnuniyeti korunurken, maliyetlerin minimize edilmeye çalı! çalı!ılması içeren bir tedarik zincirinin tasarlanması büyük bir problem olmasına ra" ra "men sisteme entegre edildi" edildi"inde faydaları daha fazladır. Tedarik Zinciri Kararları
Tedarik zinciri kararlarını üç seviyede toplayabiliriz. Stratejik kararlar i! i !letmenin yer, üretim, envanter ve ula! ula!tırma ile ilgili verdikleri uzun vadeli kararlardır. Tedarik kararları satın alma, stok politikaları gibi orta vadeli kararlardır. Operasyonel kararlar ise güzergah, kamyon yükleme gibi i! i !lemlere ili! ili!kin günlük kararlara kar !ılık gelir. Tedarik zincirinde karar alınırken talebe hızlı cevap verme ve etkinlik faktörü etkilidir ve bunlar aynı zamanda çatı! çatı!ırlar. Tedarik zincirindeki i! i !letmeler tek ba! ba!larına veya di" di"er i!letmelerle birlikte ba! ba ! alana ili! ili!kin karar almaktadır. •
•
Tedarik zincirindeki her bir halka bir öncekinin mü !terisi iken bir sonraki halkanın tedarikçisi olmaktadır. Amaç mü! mü!teri memnuniyeti ve iyi hizmet sunmaktır. Tedarik zincirini temel ve geni! geni !letilmi! letilmi! olmak üzere iki gruba ayırabiliriz. Temel zincirde bir i! i !letme ve i! i!letmenin tedarikçileri ve mü! mü !terileri yer alır. Geni! Geni !letilmi! letilmi! zincirde ise bunlara ilave tedarikçinin tedarikçileri, mü! mü !terilerin mü! mü!terileri ve servis !irketleri ilave olur. Basit veya geni! geni !letilmi! letilmi! bir tedarik zincirinin yapısındaki i!letmelerden üretici ile hammadde veya nihai ürünü gerçekle! gerçekle !tiren i! i!letmeler, distribütörler/toptancılar ile ürünlerin teslim alındı" alındı "ı, stoklandı" stoklandı "ı, gönderildi" gönderildi "i i!letmeler, perakendeciler ile ürünleri stoklayarak küçük miktarlarda mü! mü!terilere ula! ula!tıran i! i!letmeler, mü! mü!teriler ile ürünlerin son kullanıcıları hizmet sa "layan i! i!letmeler ile de lojistik, finans, pazarlama ara! ara !tırması, ürün tasarım ve bilgi teknolojisindeki i !letmeler yer alır. Bir üretim i! i!letmesinde malzemeler birden fazla tedarikçiden alınır ve üretilen ürünler birden fazla mü! mü!teriye satılır. Geni! Geni!letilmi! letilmi! tedarik zincirinde
•
•
•
Üretim: üretme ve ürün depolama kapasitesine kar !ılık gelir. Yöneticilerin kar !ıla! ıla!tıkları temel karar durumları tepki hızı ile verimlilik arasındaki dengenin kurulması sorununun nasıl çözülece" çözülece "i üzerine olmaktadır. Envanter: Stok tedarik zincirine yayılmı ! hammadde, yarı mamul, mamul maddelerin zincir içinde tutulan miktarlarıdır. Çevrim sto" sto "u, emniyet sto" sto"u, mevsimsel stok olmak üzere üç çe! çe!idi vardır. Sto" Sto "un temel amacı tedarik zinciri içindeki belirsizli" belirsizli"e kar !ılık tampon i! i !levi göstermesidir. Tedarik zincirinin her a! a !amasında ne kadar envanter stoklanaca" stoklanaca "ı, hammadde, yarı mamul ve mamul maddelerden ne kadar tutulaca" tutulaca "ı, optimal stok düzeyleri ne olacaktır gibi sorulara ili! ili !kin kararlar envanter alanı ile ilgilidir. Yerle! Yerle!im Kararları: Tedarik zincirinde yer alan üretim ve depolama tesislerine ait yerle! yerle !im yeri, hangi tesiste hangi i! i !lemlerin gerçekle! gerçekle!tirilece" tirilece"i ile ilgili kararlardır. Nakliye: Malzemelerin zincir üzerinde farklı tesisler arasında ta! ta!ınmasında hangi tür ta! ta!ımacılık kullanılarak hareket edilece" edilece "ine dair kararların verilmesidir. Bilgi: Ne kadar bilgi toplanabilece" toplanabilece "i, payla! payla!ılaca" ılaca"ı gibi kararlardır. Tedarik zincirinde sipari! sipari! bilgisi payla! payla !ma stratejisi, talep bilgisi
1
LOJ101U-LOJ!ST!K !LKELER ! Ünite 4: Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi payla!ma stratejisi ve nakliye bilgisi payla!ım stratejisi olmak üzere üç tiptir. Tedarik Zinciri Yönetimi
Tedarik zinciri yönetimi, tedarikçiler, üreticiler, depolar ve perakendecilerin malın, gerekli servis düzeyini sa "layacak !ekilde en dü!ük maliyetle, üretimini ve da"ıtımını sa"layacak !ekilde bütünle!tirilmesini gerçekle!tirir. Burada amaç üretim kapasitesini ve i!letme performansını arttırmaktır. Tedarik zincirinin geli!mesini i!letmelerin ilgili taraflarla yaptıkları i! birli"inin yarattı"ı faydaları görmeleri, mü!teri taleplerini kar !ılayabilen i!letme sayısının ve rekabetin artması, mü!teri taleplerinin hızlı bir !ekilde kar !ılanmaya zorlanılması, ürün ya!am e"risinin kısalması kar !ısında i!letmelerin süreçlerinde esnek olmalarını gerektirmesi etkili olmu!tur. Tedarik zinciri yönetimini olu!turan unsurlar !unlardır; •
•
•
•
•
Tedarik zinciri yönetiminin stratejik basama "ını olu!turan planlama, Mü!teri sipari!lerini zamanında, kaliteli ve uygun maliyetle kar !ılayacak malzemelerin minimum maliyet ve hızda temini için satın alma, Pazara sunulacak ürünlerin ve hizmetlerin hazırlandı"ı üretim, Sipari!lerle alınmasıyla ürünün üretim noktasından veya stok noktasından tüketiciye ula!tırılması için da"ıtım, Tekrar kullanılabilen ürünlerin tedarik zincirine geri katılmasını sa"layan geri dönü!üm/ters tedarik zinciri.
Sadece bir tesis için maliyet düzeylerini minimum tutmak ve hizmet düzeyini korumak için yönetmeye çalı !mak zor ikin tedarik zincirinin tek bir sistem olarak tasarımı ve yönetimi zorluk derecesini daha da arttırır. Tasarlanacak tedarik zinciri belirsizlikleri azaltacak !ekilde olu!turulmalıdır. Bir bütün olarak tedarik zinciri sistemi için bütünle !ik çözüm üretmeyi zorla!tıran etkenler !unlardır; • • • •
Geni! co"rafyadaki tesislerin karma!ık a"ı, Tesislerin birbirinden farklı ve çatı!an amaçları, Zaman içinde geli!en dinamik yapı, Zaman içerisinde sistemde meydana gelen de"i!kenlikler.
Ba!arılı bir tedarik zinciri yönetimi için bilgi, ürün ve malzeme akı!ıyla ilgili kararların alınması gerekir Zaman bakımından bu kararlar tedarik zinciri stratejisi, tedarik zinciri planlaması ve tedarik zinciri i!lemleri olarak belirlenebilir. Tedarik zincirinin kötü yönetilmesi i!letmelerin rakip i!letmelere göre rekabet güçlerini yitirmelerine neden olur. Tedarik Zinciri Yönetiminin Amaçları
Tedarik zincirinin yönetiminin amacı mü!teri talebini kar !ılamak ve maliyetleri minimize etmektir. Bu maliyet unsurları hammadde maliyeti, satın alınan malın ta!ıma maliyeti, fabrika yatırım maliyeti, üretim ve da"ıtım merkezi maliyeti, stok bulundurma maliyeti, fabrika içi ve ürünlerin mü!teriye ta!ınma maliyetleri olarak verilebilir. Bu !ekilde bakıldı"ında zincir yönetiminin amaçları maliyetlerle ili!kilendirilmektedir. Oysa i!letmeler zamanında teslim, ürün çe!itlili"i gibi rekabet avantajı sa"layacak parasal olmayan ba!ka amaçları da gerçekle!tirmek isteyebilir. Her iki amaçtan da vazgeçilemeyece"inden bunlar arasında dengeyi sa"lamak gerekir. Tedarik zinciri yönetiminin temel amaçları; • • • • • • • •
Bu amaçlara ula!abilmek için tedarik zinciri yönetiminde i!letmeler arası bilgi payla!ımı arttırıldı"ında, tedarikçilerle odak i!letmeler arasında geçen süreçlerde yüksek düzeyde verim elde edilebilir. #yi tasarlanmı! tedarik zincirleri a!a"ıdaki faydaları sa"lar. •
•
•
•
Tedarik zincirlerinin tasarımındaki belirsizliklerin kayna "ı talep ve tedarikin e!le!tirilmesinin büyük bir problem olu!turması, stok ve kar !ılanamayan sipari! düzeylerinin zincir boyunca dalgalanmalar göstermesi, talebin kesin olarak tahmin edilememesi ve teslim süreleri, zamanları, yarı mamulün uygunlu"u gibi faktörler olarak söylenebilir. Tedarik zincirinin tasarımında belirsizlikler ortadan kaldırılamayaca"ına göre etkilerini azaltmak amaç edinilmelidir.
Mü!teri hizmet düzeyini arttırmak, Sipari! çevrim süresini azaltmak, Stok seviyesi ve stokla ilgili maliyetleri azaltmak, Ürün hatalarını azaltmak, Nakliye i!lemlerinin optimizasyonunu sa"lamak, Birim zamanda yapılan i! miktarını arttırmak, Sipari! kar !ılama oranını arttırmak, Tedarik zinciri ile ilgili olası sorunlar hakkında bildi sahibi olmaktır.
•
Üreticiler mü!terilerin yerlerinden ba"ımsız olarak i!letmeleri en iyi yere konumlandırırlar. Üreticiler i!lemleri büyük tesislerde gerçekle!tirerek ölçek ekonomisinden yararlanırlar. Üreticiler büyük miktarlarda nihai ürün sto "unu bulundurmazlar. Distribütörler perakendecilere yakın oldu"undan teslim süreleri kısalır. Ta!ıma i!lemleri daha az sayıda daha büyük miktarlarda ve maliyetleri azaltan yapıdadır.
Tedarik zincirinin etkin biçimde gerçekle!tirilmesi sonucunda ise girdilerin tedariki garanti altına alınarak üretimin devamlılı"ı sa"lanır, tedarik süresi azaltılarak pazardaki de"i!ikliklere kısa sürede cevap verilmesi sa"lanır, tüketici talepleri en iyi !ekilde yerine getirilerek kalite ve hizmet düzeyi arttırılır, toplam maliyet azaltılır,
2
LOJ101U-LOJ!ST!K !LKELER ! Ünite 4: Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi i!letmenin bilgi, malzeme ve para akı!ı yönetilebilir ve gecikme ile beklemeler en aza indirilir. Tedarik zinciri yönetiminin iyi olmaması durumunda ise gerekti"inden fazla ve i!levsiz envanterden do"an kar kayıpları, taleplerin kar !ılamamasından do"an mü!teri kayıpları, rakip i!letmeler kar !ısında pazar kayıpları, planlamaya az vakit ayırılmasından do"an üretim zamanı kayıpları ve taahhüt edilen zamanda ve miktarda ürün teslim edememe sonucu fırsatlarının kaçırılması kayıpları olu!ur. Lojistik Yönetimi
Lojistik yönetimi mü!teri gereksinimlerini kar !ılamak amacıyla mal ve hizmetler ile bilgi akı!ının ilk çıkı! noktası ile son tüketim noktası arasındaki tedarik zinciri içindeki her iki yöne do "ru hareketin etkin ve verimli bir !ekilde akı!ının planlanması, yürütülmesi ve kontrol edilmesinin gerçekle!tirilmesi olarak tanımlanır. Lojistik yönetiminin amaçları hızlı yanıt, en az stok, en az maliyet, kalite, izlenebilirlik ve sürdürülebilirliktir. Lojistik yönetiminde tedarik zinciri boyunca planlanması, uygulanması ve kontrolü söz konusu olan faaliyetler ta!ımacılık, depolama, envanter yönetimi, sipari! i!leme, elleçleme, paketleme, talep yönetimi, mü!teri hizmetleri, satın alma ve bilgi yönetimidir. Geleneksel lojistikte satın alma, da"ıtım, envanter yönetimi gibi faaliyetlere odaklanılmaktadır. Tedarik zinciri yönetiminde ise lojistikte geçen faaliyetlere pazarlama, yeni ürün geli!tirme, finans ve mü!teri hizmetleri dahil edilmektedir. Lojistik, tedarik zincirinin önemli bir parçasıdır.
3
