Ang "Katamaran ng mga Pilipino" ay sanaysay na isinulat ni Jose P. Rizal bilang artikulo sa La Solidaridad noong taong 1891. ilang pagtuligsa sa paratang ng mga prayle na ang mga Pilipino ay tamad! alang silbi at iresponsable! sinulat niya ang sanaysay na ito.
#ga Kaisipan #ula sa $%ungkol sa Katamaran ng #ga Pilipino& ni Jose Rizal Ang salitang katamaran ayon sa may akda ay nanganga'ulugang kauntian ng pag( ibig sa paggaa! kakulangan ng sipag at iba pa. )oong kalagitnaang pana'on! at ka'it sa maraming bayang Katoliko na mapama'iin noong mga unang taon ng ika(19 na siglo ay isinisisi sa dyablo ang la'at ng bagay na 'indi maunaaan. Katulad noong kalagitnaang pana'on na pinag(uusig ang sinumang magtangkang 'umanap ng palianag sa mga bagay(bagay bagay(bagay maliban sa persang nanggagaling nanggagaling mula sa impyerno. Komento* +i nakapagtatakang ala ng nagkainteres mag(isip o tumuklas ng mga palianga sa mga bagay(bagay sa takot na maparusa'an. Ang ilan mara'il ay gagaa sa udyok ng masamang kalooban! sa kabiglaanan! sa kaalan ng panuntunan! sa kaiklian ng pagmamatuid! sa kamangmangan tungkol sa nakaraan! at iba pa, ang iba ay uulit lamang mara'il! sa narinig nila! nang 'indi na susuriin ito, ang ilan pa ay magsasalita! mara'il san'i sa karupukan ng pag(asa o sa udyok ng katangiang tao na ilaraang ganap o 'alos ganap ang la'at ng sariling kanyaKomento* Sa madaling salita! iniuugnay ng may akda ang katamaran sa kamangmangan. alang pag(aalinlangan na sa Pilipinas ay may katamaran nga. )gunit 'indi natin dapat ipalagay na tuntuning pangkala'atan ang isang katangian. Ang pag(amin na ito ay sa pag'a'angad pag'a'angad ng kabutu'an sa bayan. )gunit sa 'alip na ariing siyang san'in ng pagkakaurong at kaguku'an! ang katamaran malamang ang siyang bunga ng kaguku'an at ng pagkaurong! na tumutulong sa pag(unlad ng isang kasira(sirang 'ilig. Ayon sa akda! ala pang nag(aaral sa san'in ng nabanggit na katamaran. Ang mga nakaraang palianag palianag ay nagkasya lamang sa pagtanggi o pagsang(ayon. Ang tao ay 'indi isang 'ayop na alang pag(iisip! pag(iisip! 'indi isang makina, ang layon niya ay 'indi lamang yumari o gumaa-ang layon niya ay 'umanap ng kaligaya'an ng sarili at ng kapua! sa pamamagitan ng paglakad sa landas ng pagkakasulong at ng ganap na kabuti'an. Kapag ang isang tao ay may sakit o kinakitaan ng sinatomas ng isang sakit! ang la'at ay nalilito, baat isa ay umiias sa sagutin upang ipasagot sa iba! at sa 'alip na isipin ang mga san'i! ang 'ina'anap ay baka'in ang mga tanda ng sakit-
Komento* Komento* Sa problema! ang dapat kitilin ay ang ugat at 'indi ang mga sanga.
Ang katamaran sa Pilipinas ay isang sakit ma pinagkatandaan! datapua/t 'indi minana. Ang mga Pilipino ay 'indi lagi naging katulad ng kalagayan nila noong pana'on ng Kastila at maituturong mga saksi nito ang la'at ng mga mananaysay ng mga kauna(una'ang taon ng pagkakatuklas sa Pilipinas. Komento* Ang mga Kastila malamang ang naging isa sa daan kung bakit naging tamad ang mga Pilipino. Ang mga susunod na kaisipan ay mga patunay na ang mga Pilipino ay di likas na tamad.
ago dumating ang mga taga(0uropeo! taga(0uropeo! ang mga #alayong Pilipino ay mayroong isang pangangalakal na masigla! sa kanilang pamayanan at maging sa karatig bansa. Patunay diyan ang isang sulat kamay ng isang ntsik ng ika(12 dantaon na isinalin ni +r. 3irt' 4globus! Setyembre! 18895. %inutukoy nito ang pakikitungo sa %sina %sina sa ibang ibang Pulo at doo/y doo/y nabanggit ang kasipagan kasipagan at karangalan karangalan ng mga tagapaglako sa Luzon na nagsisiangkat ng mga panindang ntsik.
Ang kauna(una'ang bagay na napansin ni Piga6etta na pumaritong kasama si #agallanes noong 171 nang dumating sila sa pulo ng Samar! Pilipinas ay ang pagpipitagan at kabuti'an ng mga naninira'an at ang pangangalakal ng mga ito.
Kapag ang isang isang ba'ay ay magulo at alang ayos ayos ay 'indi dapat nararapat isisi isisi sa anak na bata ni sa mga utusan! kungdi sa pinakaulo ng sambayanan! lalo na kung ang kapangyari'an nito ay alang 'anggan. Ang alang kalayaan sa paggaa ay 'indi nararapat managot sa kanyang ginagaa, at ang bayang Pilipino! palib'asa/y 'indi panginoon ng kanyang kalayaan! ay 'indi nararapat papanagutin ni sa mga kasaliaang kasaliaang palad niya! ni sa kaaba'an niya. )gunit tayo man ay may malaking ba'agi ng sagutin sa pagpapatuloy ng ganitong kagustu'an.
Ayon sa kura ng pana'ong yon! ang mayaman ay 'indi aakyat sa langit, ang mayaman sa lupa ay nalalantad sa la'at ng kaalipusta'an! sa la'at ng kaligaliganAno ang kabuti'an ng maging mayaman to at ang iba pang magkaka'aig na kasinungalingan kasinungalingan ang nag(udyok upang ang mga katutubo ay maalan ng interes sa paggaa. #inabuti na niyang maging maralita at tamad! kaysa gumanap ng tungkulin ng isang kabayang saim(palad.
Ang labis na pagka'ilig sa sugal ay taal sa mga la'ing mapagsapalaran at madaling 'ikayatin! at ang la'ing #alayo ay isa sa mga iyon. Patunay diyan ang mga sabong
at mga pusta'an na nabanggit ni Piga6etta. Kasama sa pagsusugal! na kinapupuot sa mabagal at ma'irap na paggaa da'il sa pangako ng isang madaling pagyaman.
Ang kakulangan ng pu'unan! ang kakapusan ng mga kaparaanan ay nakapagpapatigil sa la'at ng kilos at makikita ninyo kung paanong ang katutubo ay magiging sapilitang tamad! sa da'ilang kung may natira man sa kanyang kaunting salapi ay kailangan niyang ibigay sa kura da'il sa mga Santobola! mga kalmen! mga kandila! mga pasiyam at iba pa.
alang pag(aalinlangan na mabuti ang umasa sa +iyos, datapuat lalong mabuting baat isa ay gumagaa ng makakaya at 'uag abala'in ang Lumik'a sa baat sandali.
)apansin ng may akda na ang mga bayang lalong nananalig sa mga 'imala ay siyang lalong tamad! gaya ng mga anak na pinalalaya. Kung sila ay naniniala sa mga 'imala upang patulungin ang kanilang katamaran o kung sila ay mga tamad sa da'ilang nananalig sila sa 'imala! ay 'indi tiyak. )gunit ang totoo! 'indi gaanong tamad ang mga Pilipino noong ang salitang milagro o 'imala ay 'indi pa naipapasok sa kanilang ika.
3indi kami babanggit ng mga ipina'ayag ng mga manlalakbay! sa da'ilang ang mga akda nila ay ala sa aming 'arap at sa da'ilang aya lamang bumanggit ng sinaulo lamang. Komento* Ang pa'ayag na ito mula sa may(akda ay patunay na 'indi siya nangongopya ng kaisipan ng iba. Ang mga paksang kanyang tinalakay ay mula sa masusing pag(aaral at imbestigasyon.
Alisin ninyo ang karangalan ng isang tao! at 'indi lamang inalisan ninyo siya ng lakas ng kalooban! kungdi ginaa rin niyo siya na alang saysay maging sa mga taong ibig gumamit sa kanya.
aat bagay sa ibaba ng lupa ay may panundot na nagpapakilos! may kani( kaniyang kaparaanan, ang sa tao ay ang pagpapa'alagasa sarili, alisan ninyo siya nito! at siya ay matutulad sa isang bangkay, at ang 'uma'anap ng pagkilos ng isang bangkay ay alang matatagpuan kundi uod. Ang napakasiil na pagtutro sa ta'anan! ang napaniil at baog na pagtuturo sa mangilan(ngilang paaralan! ang bulag na pagpapailalim ng bata sa nakatatanda sa kanya ay daan upang ang tao ay 'indi mag'angad na maka'igit sa mga nauna sa kanya! kungdi makuntento na lang sa pagsunod sa kanila o lumakad sa likuran nila.
#inabuti ng may akda na imbis magmungka'i ng lunas! ay suriin muna ang kada'ilanan ng nasabing katamaran.
Ang mga nabanggit ay ilan lamang sa mayamang kaisipan na nakapaloob sa akdang $%ungkol sa Katamaran ng mga Pilipino& ni +r. Jose Rizal. Sa kabuuan masasabi natin na 'indi kinampi'an o binatikos ng may akda ang nasabing katamaran! bagkus binigyan niya ng 'ustisya ang nasabing katangian sa pamamagitan ng pagtitimbang ng ma'a'alagang bagay na naka(impluensya sa nasabing katamaran umano ng mga Pilipino.
#ga +a'ilan ng Katamaran* namin ni Rizal na ang katamaran ay namamayni nga sa maraming Pilipino subalit 'indi maibibintang sa kaugaliang ito ang di pag(unlad ng bansa. Sa kabilang banda! ang ugaling katamaran ay san'i ng mga pangyayaring naganap sa bayan. Sinabi ni Jose Rizal sa sanaysay na ito na nararapat pag(aralan ang san'i bago ito lubusang malunasan. inanggit niya ang ilang mga pangyayari nag dulot ng ganitong suliranin* #ainit na Klima 3indi da mararapat na ikumpara ang mga 0uropeo sa mga Pilipino sapagkat! di tulad nila ang mga Pilipino ay kinakailangang magtraba'o sa ilalim ng mainit na araan. #aling Lunas Sinabi ni Rizal na ang sakit ng Lipunan ay 'indi malulunasan kung mali ang paraan ng pag(lunas ng mga Kastila. ago pa man dumating ang mga 0spanyol! may sarili ng kabu'ayan ang mga Pilipino. Aktibo silang sumasali sa kalakalan. Sila rin ay nagsasaka at nagmimina! at marami rin sa kanila ang ay nakakapagsalita ng ikang kastila. Katunayan lamang ito na alang katoto'anan ang sabing ang Pilipino ay likas na mga tamad. :iyera! 0;pedisyon! at Pananakop Ang pananakop at ilang mga kagulu'an na naganap sa lipunan ang nagpalala sa kalagayan ng Pilipinas. #araming mga Pilipino ang ipinadala sa giyera upang makipaglaban sa mga kaaay ng bansa ng 0spanya. #arami din ang ipinadala sa ibang lugar sa iba pang layunin. Ang ilan namang nakaranas ng matinding kaapi'an ay mas pinili na mamundok na lamang. Ang resulta nito ay ang pagtakil ng ilan sa mga saka'an.
Pagkamatay ng Kalakalan San'i ng ilang mga pag(atake ng mga pirata sa mga barkong may dalang kalakal! iilan na lamang ang nakipagsapalarang makipagkalakalan. lan pang kada'ilanan ay ang mga restriksyong pinata ng gobyerno. 3indi dapat isisi sa mga Pilipino ang kaalang pag(asa nila sa kanilang kapalaran. #aling %uro Sinabi ng mga Prayle na ang mga ma'i'irap ay may 'igit na oportunidad na makaakyat sa langit. +a'il dito maraming Pilipino ang naniniala na 'indi na nila kailangang magkaroon ng ilang yaman mula sa pagtratraba'o da'il 'indi rin naman nila ito madadala sa langit. Laganap rin ng mga pana'ong ito ang pagsusugal na kina'umalingan ng mga Pilipino. naasa na lamang ng mga Pilipino ang kanilang kapalaran sa sugal. ulok na Sistema ng 0dukasyon %inanggap na ng mga Pilipino na sila ay nakababa sa mga kastila. ukod pa dito! 'indi sila nabibigyan ng mga oportunidad na tulad ng ibinibigay sa ibang la'i. Ang solusyon ay ang pagpapaunlad ng kalayaan at edukasyon. :o to %op Page Ang Pilipinas sa Loob ng sang +aang %aon >9 Ang sanaysay na "Ang Pilipinas sa Loob ng sang +aang %aon" ay ba'aba'aging lumita sa La Solidaridad mula noong Setyembre 2>! 1889 'anggang Pebrero 1! 189>. 'inayag ni Rizal ang mga maaaring maganap sa Pilipinas sa loob ng isang daang taon. inigyan niyang pansin ang nakaraan upang alamin ang mga maaaring kaganapan sa 'ina'arap.
?nang a'agi* ?pang malaman ang 3ina'arap! kailangang buksan ang Pinto ng Ka'apon
Kakakabit pa lamang ng Pilipinas sa 0spanya ay dumanas na ito ng malaakang pagbabago sa batas! reli'iyon! at mga paniniala. )aging maunti! ma'irap! at mabagal ang mga Pilipino bunga ng malabis at mabilis na pagbabagong ito. )aalan sila ng matibay na paniniala sa kanilang nakaraan! pananampalataya sa kanilang kasalukuyan! at pagka'aling sa kinabukasan. ?nti(unting naala ang kanilang kultura at napalitan ng ibang kasuotang 'indi naman nila nauunaaan. umaba ang tingin nila sa sarili. Sila/y naasak. Pinatulog ng mga reli'iyosong rital na sinabing nakagagaling ang kinagisnang mga
pama'iin subalit 'indi nito nasira ang kamalayang Pilipino. Ang 'uling plano nila ay gaing isang 'ayop panggaa ang mga Pilipino! sa paraan ng di pagbigay sa kanila ng karapatan di lamang upang magkaroon ng natatanging katangian pati rin ang tendensiyang mag bisyo. Pumalya ang kanilang plano. Ang nag'i'ingalong tao ay maaari pang mabu'ay sa pamamagitan ng kabayani'an. )asagad na ang kanyang tibay at ang lakas ay muling nabu'ay. @aon ang nakaraan! at ang ngayon ang kinabukasan #araming mga bagay ang dapat isaalang(alang! at ang tanong na maaring sagutin batay sa pana'ong nais saklain. +a'il dito! ipapalagay nating marami tayong oras. Pangalaang a'agi* Ano ang magiging Kalagayan ng ayan sa Loob sa Loob ng isang +aang Siglo.
Ano ang mangyayari sa Pilipinas sa loob ng isang siglo! lalo na kapag na'ulog na ang maskara. #agiging madali sana ang kasagutan kung naitanong na ito sa nakaraang mga dantaon. alang magbabago lalo na sa mga taong isinilang na nakagapos sa tanikala.
)oo/y pinama'alaan tayo ng mga 0spanyol gamit ang kakaunting pulutong ng mga sundalo at di regular na pangungusap! subalit tumagal ng 2 dantaon ang nasabing pamama'ala. Samakatuid! sa unang tingin! ay nakatakda na ang la'at para sa 2>> taon ng mapayapang pagdomina.
3indi umayon ang la'at sa inaasa'an da'il ang Pilipino na 'andang magsakripisyo ng la'at para sa isang 'angarin ay nakalilimot sa la'at ng kanyang sakripisyo minsang masugatan ang kanyang pagmama'al sa sarili at 'indi naman niya malimutan na ang minsang naisip niya pero 'indi natanggap. Ang dominasyong 0spanyol ay lumakas pagkat 'indi nakita ng mga tao na masugatan ang kanilang pansariling pagmama'al! subalit ngayo/y ala na silang kompiyansa sa mga protektor nila noon na ngayo/y paang mga mananamantala at mamimitay sa kanila 4ang mga pari at ang pama'alaan5. )alaglag na ang kanilang maskara! pekeng muk'a. )a'ayag na 'indi lamang nila nais na pakanin ang tao para lumaki! subalit nilason nila sila upang palakasin ang sarili tungo sa paglaki. :ayundin! galit na galit sila ultimo sa maliliit na mga pakikibaka. Sa pana'ong ito ay tumaas ang mga obligasyon at buis! subalit 'indi ang mga karapatan! pribile'iyo at kalayaan.
Samakatuid! mayroong Penal ode! subalit maraming paraan upang pagdusa'in at patayin ang isang tapat na mamayan.
Kardado na ang mga bateriya! anumang oras ay 'anda nang magliyab. Kapag 'indi nagbago ang nasabing mga pinuno! mapipilitan ang bayan na kumilos maging malina lamang ang kanilang pag(iral. Ang dia ng bayan ay gising na! at ang mga pagpapababa sa kanila ng mga kolonisador ay nagbigkis sa kanila. Ang pagmamalupit na pinagdusa'an nila ay 'indi lamang nag(udyok sa mabilisan nilang pagkilos kundi nagpatibay pa man din sa kanila.
$t is impossible to brutalize t'e in'abitants o6 t'e P'ilippinesB& Ang pagsulong at etnikal na pag(unlad ng Pilipinas ay 'indi maiiasan at nakatad'ana. Kung 'indi! dadanak ang dugo sa nang ayan makamit lamang ng mga Pilipino ang inaasam na kalayaan. katlong a'agi* Kinakailangan ang Pagbabagong Pulitikal upang #aiasan ang Kara'asan kung 'indi ay #ag'a'angad ang Pilipino ng Kalayaan
Kinilala ito ng mga gobernador! subalit sila/y mga naka'alukipkip lamang at ang kanilang pagkilos ay paiba(iba. Ang mga pagbabago ay 'indi epektibo bagkus pa may pre'udisyal kapag ginamit sa kasamaan kaya marapat lamang na gamutin sa radikal na pamamaraan. Kaya 'abang ang pamumuno ng 0spanya ay gaya ng sa bulaang doktor sa Pulo ng arataria kung saan ang interes ay upang 'indi galain ng Pilipinas ang mga pinagkukunang(yaman nito upang sila 4mga 0spanyol5 ang magkamal nito! ang mga tao ay mabubuyong mag'imagsik laban sa kanila.
?pang maging totoo ang mga pagbabago! dapat magkaroon ng malayang pamama'ayag. +i tulad ng karaniang paniniala na mapanganib ang malayang pamama'ayag! ipinakita ng kasaysayan na 'igit na marami ang mga pag(aalsa at pag'i'imagsik sa mga bansang siniil kung saan ang mga kaisipan at puso ng mga tao ay pilit na pinata'imik
At bakit nga ba 'indi ginagaa ang mga reporma +a'il ang mga pinunong Pilipino ay isang banta sa re'imeng Kastila. #aari silang 'indi ma kontrol ng 0spanya! maging $PolitiCal %rimmers!& o maging isang matinong pulitiko at 'ikayatin ang mga ndio na 'umingi ng marami pang karapatan at reporma. Sa kabila noon at may ilan pang reporma na patungkol sa isang sibilisadong bayan. $Kung ang mga Pilipino ay nagbabayad ng buis! nararapat din silang bigyan ng karapatan&4onseDo5. #arapat din lamang na magkaroon ng pantay pantay na kumpetensya para sa mga pestong pamumunuan! at tulad sa patakaran ngayon ay dapat malaman ng bansa ang resulta nito.
Pang(Apat na a'agi* Ano ang maaaring mangyari sa Pag(sasarili ng mga Pilipino
#akikita sa siyensya na iilang bagay lamang ang maaring mangyari sa ganong eksena. Pedeng maging iisa ang dalaa! ngunit 'alatang 'alata na 'indi ito nangyari o mangyayari sa Pilipinas at 0spanya. #alaki ang puang sa gitna ng mga mamamayang Kastila at ndio. Pangalaa ay pedeng mamatay ang ori'inal na organismo. Sa layong ito ay malina na 'indi madaling malulupig at mauubos ng iilang Kastila sa bansa ang libo libong Pilipino! bukod pa dito ay bakit mo papatayin ang kalaba na pinagkakakakitaan mo #aaalang 'alaga ang Pilipinas sa mga 0spanyol kung ala ang mga
Ang napakaraming pagmamalabis ay nagpapalaki lalo ng patlang sa gitna ng dalaang la'i. +a'il dito ay ka'it na isang tamang parusa ay nakikita na isang di makatarungang pag'u'usga da'il sa isang banyaga na tingin nila ay alang simpatya o isang kaaay ang nagpata. Sa 'uli! sinabi ni Rizal na kailangang ang isa ay magpaubaya. Kung 'indi man ay magkakaroon ng matinding banggaan ang dalaa! at isa sa kanila ang malulupig. Ang 0spanya na mula sa bilang ng mamamayan! sa kundisyon ng kanyang militar sa bayan! sa layo nito sa Pilipinas! sa di sapat na kaalamanan! 'anggang sa pag aay sa isang pamayanan na naalan na ng amor sa kanya ay malamang na kailangang magbigay daan.
Pagkatapos ay tulad ng isang batang pinaalan sa eskela ay matatayo ang bayang Pilipino ng pinkamalayang gobyerno. At pagkatapos naman ng maraming di pagkakasundo da'il sa pagdeklara nito ng kanyang independensya at mapaaalis nito ang 0spanya! ay sigurado nang alang ibang banyagang bayang ang kuku'a sa isang pobreng grupo ng mga isla na di lamang rebelde ay napakalayo pa sa kanila. Pagkatapos pa ng ilang taon ay makuku'a ng A6rika ang buong atensyon ng mga 0uropeo at tuluyan nang iian ng mapayapa ang Pilipinas.
sa isang tinignan ang mga banyagang bayan kng may sapat ba silang tao! kung kailangan nila ng iba pang kalonya! kung ala silang kanya kanyang problema. #alina na mas pinipili ng mga 0uropeong kolonyisador ang mga lugar na mas maraming yaman! alang nagma may(ari! at alang dumedepensa. As 'uli isa lang amg maramil na magkaroon ng ad'ikain na kunin ang Pilipinas, ang mga Amerikano. #a'i'inu'a ito sa nauuso at madalas mangyari sa mga nasyon!
pagkaga'aman! at pagka ambisyoso. )gunit sa pana'on ni Rizal ay ala pang pngangailangan ang nasabing bansa sa lupa at yama da'il marami pa naman sila nit sa kanilang lugar.
)gunit ka'it na anu pa man as malamang na ipaglalaban ng 'usto ng Pilipinas ang kanyang kalayaan! da'il magiging ma'al ang presyo nito. Pagkatapos ay gagamitin nila ang mga likas na yaman ng bansa upang muling bu'aying muli ang la'ing mapayapa! masaya'in! at mapanga'as.
Sinabing maraming maaaring mangyari sa loob ng isang daang taon. #aaaaring may magkataon lamang na pangyayari na babaliktad sa paniniala ng isang la'i tulad ng pagkakapako kay Kristo! ngunit 'indi dapat iasa sa isang aksidente ang kinabukasan ng ating bayan. Kaya dapat 'anggat may oras pa! mas mabuting makinig sa kagustu'an ng la'ing Pilipino na tutugunan naman nila ng simpatya at pagmama'al! kabaligtad kung 'indi bibigyang pansin ay magkakagera. +i magsasaang bigkasin ng mga manunulat ng La Solidaridad ang kanilang pagmamakaaa! da'il di 'amak namang mas madali ang di kaaya(ayang gaaing ito kaysa sumating sa puntong kailangan nilang sabi'in sa Pilipinas na ang #adre 0spanya ay 'indi nakinig! o makikinig kialanman sa kanya at upang maibsan ang pagpapakasakit ay kailangan kunin niya ito para sa kanyang sarili.
Huling Paalam Salin ito ng huling sinulat ni Rizal nguni’t walang pamagat. Sinulat ni ya ito sa Fort Santiago, isinilid sa kusinilyang dealkohol, at ibinigay sa kapatid na si Trinidad nang huling dumalaw sa kaniya bago siya (Rizal) barilin. Ang tulang kilala ngayon sa pamagat na !ltimo Adios" o #uling $aalam" ang likhang%guro o obra maestra ni Rizal. Ang orihinal sa kastila ay isinalin na sa mga pangunahing wika sa daigdi&, tulad ng 'ngles, $ranes, Aleman, 'talyano, ippongo, *alyo, at marami pang iba, gayon din sa iba’t ibang wikain sa $ilipinas, tulad ng Tagalog , 'lokano, kapampangan, $angasinan, +ikol, Sugbuhanion, #iligaynon, at iba pa. *araming nagsalin ng tula sa Tagalog, nguni’t ang pinakakaraniwang bigkasin at siyang matatagpuan sa uneta ay ang salin ni -ose atmaytan na matutunghayan dito. Ang kahuli%hulihang tula ng ito ni Rizal ay tigib ng kalungkutan pagka’t maiiwan na niya ang kaniyang mga minamahal sa buhay at mawawalay na siya sa kaniyang bayan. Sa harap ng kamatayan, wala siyang hiniling para sa sarili/ ang lahat ay para sa kapakanan ng kaniyang mga kababayan at ng kaniyang bayan. Paalam na, sintang lupang tinubuan, Bayang masagana sa init ng araw, Edeng maligaya sa ami’y pumanaw At perlas ng dagat sa dakong Silangan. Inihahandog ko ng ganap na tuwa Sa iyo yaring buhay na lanta na’t aba; Naging dakila ma’y iaalay rin nga ung dahil sa iyong ikatitimawa. Ang nanga sa digmaan dumog sa paglaban !andog din sa iyo ang kanilang buhay, !irap ay di pansin at di gunamgunam Ang pagkaparool o pagtagumpay. Bibitaya’t madlang mabangis na sakit " pakikibakang lubhang mapanganib,
Pawang titiisin kung ito ang nais Ng baya’t tahanang pinakaiibig. Ako’y mamamatay ngayong minamalas Ang kulay ng langit na nanganganinag Ibinababalang araw ay sisikat Sa kabila niyang mapanglaw na ulap. ung dugo ang i yong kinakailangan Sa ikadidilag ng iyong pagsilang, #ugo ko’y ibubo’t sa isa man lamang Nang gumigiti mong sinag ay kuminang. Ang mga nasa ko, mulang magkaisip, $agpahanggang ngayon maganap ang bait, Ang ikaw’y makitnag hiyas na marikit Ng dagat Silangan na nakaliligid. Noo mo’y maningning at sa mga mata $apait na luha bakas ma’y wala na, %ala ka ng poot, wala ng balisa, %alang kadungua’t munti mang pangamba, Sa sandaling buhay maalab kong nais Ang kagalingan mo’t ang paiwang sulit Ng kaluluwa king gayak ng aalis& 'inhawa’y kamtan mo( Anong pagkarikit( Nang maaba’t ikaw’y mapataas l amang, $amatay at upang mabigyan kang buihay, $alibing sa lupang puspos ng karika’t Sa silong ng iyong l angit ay mahimlay. ung sa ibang araw ikaw’y may mapansin Nipot na bulaklak sa aba kong libing, Sa gitna ng mga damong masisinsin, !agka’t ang halik mo’y itaos sa akin. Sa samyo ng iyong pagsuyong matamis, $ataos na taghoy ng may sintang sibsib, Bayang tumaggap noo ko ng init, Na natatabunan ng lupang malamig. Bayan mong ako’y malasin ng buwan Sa liwang niyang hilano’t malamlam; Bayan ihatid sa aking liwayway Ang banaang niyang dagling napaparam. Bayaang humalik ang simoy ng hangin; Bayaang sa huning masaya’y awitin Ng darapong ibon sa kurus ng libing Ang buhay payapang ikinaaaliw. Bayaang ang araw na lubhang maningas Pawiin ang ulan, gawing pawang ulap, $aging panganuring sa langit umakyat, At ang aking daing ay mapakilangkap. Bayaang ang aking maagang pagpanw, Itangis ng isnag lubos na nagmamahal; ung may umalala sa akin ng dasal, Ako’y iyo sanang idalangin naman. Idalangin mo rin ang di nagkapalad, Na nangamatay na’t yaong nanganhirap sa daming pasakit, at ang lumalangap naming mga ina luhang masaklap. Idalangin sampo ng bawa’t ulila
at nangapipiit na tigib ng dusa; idalangin mo ring ikaw’y matubos na sa pagkaaping laong binata. ung nababalot na ang mga libingan Ng sapot na itim ng gabing mapanglaw, at wala ng tanod kundi pawing patay, huwang gambalain ang katahimikan. Pagpitagan mo ang hiwagang lihim, at mapapakinggan ang tinig marahil, ng isang saltero& Ito nga’y ako ring inaawitanka ng aking paggiliw. ung ang libingan kong limot na ang madla ay wala nang kurus at bato mang tanda sa nangangabubukid ay ipaubayang bungkali’t isabog ang natipong lupa. Ang mga abo ko’y bago pailanglang mauwi sa wala na pinaggalingan, ay makalt munag parang kapupunanng iyong alabok sa lupang tuntungan. Sa gayo’y walaa ng anoman sa akin, na limutin mo ma’t aking lilibutin ang himpapawid mo kaparanga’t hangin at ako sa iyo’y magiging taginting. Bango, tinig, higing, awit na masaya liwanag aat kulay na lugod ng mata’t uulit)ulitin sa tuwi)tuwina. Ako’y yayao na sa bayang payapa, na walang alipi’t punoing mapang)aba, doo’y di nanatay ang paniniwala at ang naghahari #iyos na dakila. Paalam anak, magulang, kapatid, bahagi ng puso’t unang nakaniig, ipagpasalamat ang aking pag)alis sa buhay na itong lagi ng ligalig. Paalam na liyag, tanging kaulayaw, taga ibang lupang aking katuwaan, paaalam sa inyo, mga minamahal; mamatay ay ganap na katahimikan.
ANG LIHAM NI Dr. JOSE RIZAL SA MGA KADALAGAHAN SA MALOLOS, BULAKAN Febrero, 1889 Episor!rio Ri"!#i$o %o#.II p.1&&
E'rop! (ebrero 1889 SA MGA KABABA)ANG DALAGA SA MALOLOS* N!$+ !i$+ s'#!i$ !$+ No#i Me -!$+ere, i$!$o$+ o$+ #!o$, '$+ !$+ p's'!$+ !#!+!/0 !r!$i!$ !0! i0!$ s! !i$+ b!0!$. M!!0 o 2!$+ si$!#isi 0!ri$+ !#!!#!3 2!!0 o 2!$+ pi$!+is!4$+is! !$+ #!5! 6+ !#!+!$+ 2!i#!#! s!p'# s! p!+!b!7, !0 2!6+is!46+is! #!2!$+ !$+ s'2!+'i$+ #!r!!$+ !i$+ $i$!$!s7. -'$!0 ! #!bis !$+ 2!!2is $! #oob, !$+ 2!+!$!$+ '+!#, !$+ bi$ibi$i$+ !$0, !$+ 2!5i$5i$+ !s!#3 6+'$i !$+ #!5! $! io/0 #!+'i$+ $!5!5!#'!$ 6+ #'bos $! p!+s'0 ! p!+s'$o s! b!#!$+ s!bi 5i#i$+ $!$+ $!+6+!6+!#!$+ !2!$+ !#'#'! :i#! b!+! !$+ !#'#'!/0 2!0 ib! p!$+ !2! s! Dios,; !#! 6+ 2!#!bis $! !b!i!$, !b!b!!$ 6+ #oob !2!$+2!6+!$ !07* !$!i/0 2+! #!$!$+ 5!#!2!$, sib'# ! #!i s! i#i23 2!2'#!#! 2!/0 !#!$+ b!6+o, 2!+b'6+! 2!/0 !#!$+ !!s. <+'$ ! 6+!0o$+ '2!i$+ !$+ b!#i!$+ s! i$0o$+ b!0!$+ M!#o#os, $!p!+i#!#! o$+ !o/0 $!2!#, ! !$+ '7 o/0 #!bis. D s'! !o sisi5i$, o i#!#! !$+ M!#o#os, $i !$+ 2+! !#!+!, #ib!$ s! is!$+ E2i#i!, ! io p!/0 s! 6+!#!$ #!2!$+. <+!0o$+ '2'+o$ !0o s! '5! $!2i$+ si+! 6+ i!+!+!#i$+ 6+ b!0!$3 6+!0o$+ $!+p!i! !0o 6+ 2!b'i$+ 5!#i2b!! s! !p'7 !#!+!$+ $!+$!$!s!$+ p!ris $i$0o$+ 2!2'#! !$+ 2!! ! 2!5!6+o s! p!+!#'+!2, s'2isi+#! !$+ !2i$+ p!+4!s!, i$!!+#!5= !$+ s!'$7, s! p!+! ! !0o/0 !'#o$+ $! $!2i$, p!$!!+ !$+ #oob s!p!+!!+'2p!0. A$+ b!b!i$+ !+!#o+ !0 i $! p!0' ! #'5o, b'5!0 $! !$+ p!+!s! s! p!$!5o$+ s!s!pi3 !#7 $! !$+ i$!$+ !'#o$+ s! p!+b'#!+ s! !$! $! p!#!#!5i$ s! !#ip's7 ! p!+!0op. Di $! '$!$+ !r'$'6+!$ !$+ p!'6+ 6+ '#o s! b!#!$+ 2!#i$+ 'os, !i#!$+ !b!i!$ !$+ 6+isi s! p!+2'r!, 2!s!0!$+
p!$+!#i !$+ 2!b!b!$+ #'57. N!p!+i#!#! i$ $i$0o $! !$+ 'os 6+ Dios !0 ib! s! 'os 6+ (!r, $! !$+ !b!$!#!$ !0 5i$i !$+ 2!!+!# $! #'5o, 2!5!b!$+ !s!#, 2!#!#!i$+ 'e$!s, #ib!+'i$+ !#2i$, '$ !$+ 2!b'i$+ !s!#, 2!#i$is $! #oob ! 2!'i $! isip. N!p!+i#!#! i$ $i$0o $! !b!i!$ !$+ p!+!2!s'$'ri$ s! !$o 2!$+ pi! ! 5i#i$+ 6+ $!+iiosios!$, '$i !$+ p!+s'$o s! !!2p!!/ 2!'i, s!p!+!/ !$+ b'#!+ $! p!+s'$o !0 si0!$+ pi$!+2'2'#!$ 6+ #io$+ p!+''os, ! s! b!+!0 $! io/0 p!!$+ $!+!!s!#!. D 2!s!s!bi 6+ p'$ p!r $! si#! #!2!$+ !$+ 2!$!$!+o 6+ 2!#i$+ 'os3 bi$i+0!$ 6+ Dios !$+ b!! is! 6+ s!ri#i$+ isip ! s!ri#i$+ #oob, 'p!$+ i$+ 2!p!+i#!#! !$+ #i ! !p!3 p!r!p!r!$+ i$i!$! 6+ !#!$+ !$i!#7, '$ 2!#!07, ! s! #oob ! !#'#'!/0 !#!$+ 2!!s's'pi#, b!i !07 ip!!!#ipi$ 2o s! ib! !$+ 2!r!6+!# ! 2!#!0!$+ p!+iisip> D'!+ ! 2!# !$+ !!#7 $! !$+ b'#!+ $! p!+s'$o !0 !b!$!#!$, ! !p!#!#'!$ !$+ 2!+ isipisip ! 2!+$i#!0 $i#!0. A$+ !2!$+2!6+!$/0, !2!$+2!6+!$ ! !b!i!/ p'ri. Di 5i#i$+ 6+ Dios, p'$ 6+ !!r'6+!$, $! !$+ !o$+ #!r!!$ $i0!/0 p!'#o# ! p!b'#!+3 !$+ 5i0!s 6+isip, $! ipi$!#!2'i s! !i$, p!$i$+$i6+i$ ! +!2ii$. H!#i2b!7 b!+! !$+ is!$+ !2!$+ $!+bi+!0 s! b!! is!$+ !$! 6+ !$i!$0!$+ !$+#! s! p!+#!! s! i#i2. (!$i6+!si$ $i#! !$+ #i!$!+ 6+ i#!, !#!+!!$+ 's7 ! 5'!+ p!!i$, !#! 6+ p!+4!s! s! i#! 6+ ib!, '$ 2!+'#o$+'#o$+ 2!+s!$+'$i!$, s! p!+5!$!p 6+ !!$. U#o# $! i 5!2! ! 2!sisisi !$+ 2!!p7 s! p!+s'$o s! i#! 6+ ib!, ! 2!s!s!bi $+ !2!* ?b!i i! bi$i+0!$ $+ s!ri#i 2o$+ i#!>? <+'$i/ #'b5!$+ 2!sisisi !$+ 2!!p7 s! s!ri#i$+ !$+#!, s!p!+!/ 2!r!5i# !$+ i#! !0 2!i#i2, !07 !0 ooo$+ 2!s!27 !$+ !!$. U+!#i$+ p!$!+o $+ 2+! 2!0 ibi+ 2!$+ '#o#, !0* p!#!# !$+ !i!#7 s! s!ri#i$+ b!i3 s! !!#7 o !0 #!#o$+ p!#!# !$+ ibi+ s'2'pi# $+ b!i $+ ib!, ! p!p!$!i#i5i$ s! #!5! !$+ s!ri#i. L!#o$+ p!#!# !$+ $!+iiosios!$, !$+ ibi+ '2!ro $+ b!#!$+ i#os $+ isip $+ DIOS3 ! s!!# !p!#!#'!$ !!si#!$ !$+ !#!$+ +!7 '$ p!+bi$!6+!$ !$+ Dios $+ b!#!$+ b'!$+ bibi+ ! i#ip! s! !$0! !$+ b!#7 $i0!$+ $!s7, ! !$+ s!ri#i$+ !!!0 !0 +!i$+ !!!0 $+ Dios. D !p! $!2!$ !0o$+ '2!s! s! s!ri#i #!2!$+3 '$ 2!+!$o$+, 2!i$i+ s! ib!, ! s!! +!!i$ !$+ i$!!!#!$+ #!#o$+ 2!'i3 !$+ 5!bio s'!$!/0 !#!$+ $!i!r!+!+ s! '$o$+ $+ !o3 2!+s!pi$s!pi$ 2!$ !$+ 5!bio $+ 5'#i s! b'$o, !0 b'#'b'$'i$ i$ ! !#!$+ $!!!07 '$+ !$+ 2!$+2!$+ ! 2!5i$!$+ #oob. N!$+ io/0 #!#o$+ 2!r!$!s!$, !0 b'2i#i !0o $+ is!$+ 5!bio s! S. Fr!$@is@o ! isoo $i$0o s! is!$+ !#!b!o. K!p!#!r!$ $! '$+ p!+! p!+ 5!bio !0 5i$ 2!+!2!. Lis!$i$ o io ! !#5i$ !$+ s!#i7 s! ib!. S! !!#!+!5!$+ p'$#!!$ $+ b'#!#! $! 2!2'2'6+!/0 !p! !$+ b!b!i/0 2!+ipo$ $+ 0!2!$+ 2!ip!2!2!$! s! #!#!i$+ !$!. A$o !0! !$+ 2!+i+i$+ s'p#i$+ $+ b!b!i$+ !#!$+ !b!$!#!$ '$ !$+ 2!+b'b'#o$+ $+ !s!#, !#!$+ !r'$'6+!$ '$+ !i, $oe$! ! 2i#!+ro$+ p!$+'#o# s! !o, !#!$+ #ib!6+!$+ ib! s! p!$+'i$+'e 2!+'2pis!# !07 $+ 2!#i2i $+ 2'#i/ 2'#i$+ !s!#!$!$> A$o !$+ 2!+i+i$+ !$! '$ s!ris!$, b!!!$ $+ @'r! 2!+s!s!bo$+> G!7 $+ 2+! i$! !$+ !#'+!2i!$ $+!0o$ $+ !i$+ 2+! !b!b!0!$, s! #'bos $! p!$i$i!#7 $+ !$i#!$+ 2!si$!5i$+ p's, ! s! 2!#!i$+ p!+!ibi+ $! !$+ !$i#!$+ 2+! !$! !0 2!p!!+!#i$+. A$+ !+'#!6+!/0 b'6+! 6+ p!+!b!7 ! !$+ p!+!b!!/0 $!s! !$'6+!$ 6+ i$!. A$+ i$!$+ !#!$+ 2!i''r '$ !$+ #'2'5o 5'2!#i 6+ !2!0, 5'!+ 2!+!$!0 $+ !$! $+ ib! s! '6+ !#ip's!$+ !#ipi$. K!5o0 $! #!i s! b'r!, !#'ro p!+!p! p!$+!o$+ #!2!$+3 ! '$+ s!!#/ 2!0 b!!$+ 2!0 p'so$+ p!$+!5!s, !$+ !p!$+!5!s!/0 !+ ! +!+!2ii$ s! s!27, p!ris $+ si#! $! !b!+ $! 2!!p!i! '$ p!+ !!ip
si#i2. K!r!$i!$+ p!$!+o !$+ '$!/0 !b!$!#!$ ! p!+si$! s! Dios. <+'$ ! !$o !$+ !b!$!#!$+ ii$'r s! !i$> M!+!s!# ! #'2'5o $+ 2!!+!#, 5'2!#i $+ !2!0 s! p!r, 'b'si$ !$+ s!#!p s! si2b!5!$ ! p!$i!#!!$ !$+ b!#!$+ 2!s'2p'6+!$+ s!bi5i$ s! !i$> -!bi# $+ bibi+, #ip! $+ '5o, isis $+ i#o$+..... b!+!0 s! #i2os s! si2b!5!$, s!$+!#!$ !$+ Dios, 2!0 b!+!0 b!+! s! 2'$o$+ io $! !r ! #i57 $+ M!0!p!#> A$o !$+ i$0o$+ s!s!bi5i$ s! is!$+ !#i#!$+ 2!+#i2os s! !0!$+ p!$+i$oo$ $+ is!$+ b!s!5!$+ 5ir!2 s! $!s!bi$+ 2!0!2!$> Si$o !$+ !o$+ p!#!# ! '#o#, $! 2!+ #i#i2os s! Dios ! 2!+!!!#!$+ !$+ s!#!$7 $i0!$+ !0! !0 2!!bibi5is s! #'2i57 $+ #!5! 6+ b!+!0> (!+p!#!i$ !$+ 2!+#i2os s! !p's, '2'#o$+ s! 2!05ir!p, 2!+p!!i$ s! +'o23 6+'$ ! 2!p'#!!$ ! s'2p!i$, !$+ bi6+i s! !+5o0 $+ 2!5ir!p, ! !#!$+ bi$'b'so+ '$ !$+ s!$!, ! i$'bos !$+ s!#!p s! 2+! ro$!# $! pi#!, #i2os s! si2b!5!$ s! r!0#e$+ #'2!#!6+o0 s! 0!2!$, s! 2is! e +r!@i! $+ 2!0 '+'+!$ ! p!p'o, s!2!$!#!$+ !$+ s!#!pi$+ io/0 pi$ipi+7 s! b'o 6+ 2!5ir!p ! i$i!!#!0 s! p!6+i$oo$ 6+ 2!ibi#i $+ !$i!#!$+ p!$+!p's, 2!ib!0! $+ er'+o$+ p!$+5!2p!s. C !b'#!+!$ ! !5i#i!$ $+ isip A$+ '$!$+ !b!$!#!$ !0 !$+ p!+s'$o s! 2!'i, !$o2!$ !$+ 2!$+0!ri. ?G!7 ! 5i$ s!#i7 !$+ 5i#i$+ o s! i$0o? !$i riso3 ?5i$ !$! $i !2! !$+ $!+s!s!bi$+ '#i4'#i !2! o, !2! o, '$ !$+ $!b'b'5!0 !#i$s'$o s! 5i#i$+ 6+ !i$+ !2!.? A$+ !b!$!#!$ !0 !#7 s! p'#po# $! i#o$+, ! !$+ !5!#i#i $i riso/0 i i#!#! s! 5!#i!$+ !2!0. Si riso/0 5'2!#i s! 2+! F!riseo, 5i$i $!+p!5!#i !i#!$ p! 2!$3 5i$ $i0! pi$!!b7 !$+ 2!0 0!2!$ ! p!#!#o$+ es@rib!s3 !#7 si0!$+ bi$!$+i $! !#2e$, !#!$+ pi$!p!+@'i$!s, 5i$i$+!$ $+ p!2is!, ! i $!+b!0! s! !$0!$+ p!$!#!$+i$. Di $!p!'p! si S!$ J'!$ s! i#o+ $+ Jor!$, +!0o$ i$ si riso s! !$0!$+ p!$+!$+!r!#. B!i $+!0o/0 !$+ 2+! p!ri/0 !#!$+ bi+o$+ i#os $! i 2!0 5i$i5i$+i$+ 'p!> A +'o2 p! 5!#os $!+bibi#i $+ 2+! !#2e$, @'e$!s, @orre! ! ib!p!, p!$+ !07 $+ s!#!pi, p!2p!s!27 s! !#'#'!3 s! p!+! !#2i$i$ 2o 2!$ !$+ #!5! $+ b!s!5!$ s! #'p7, @'i$!si$ 2o 2!$ !$+ #!5! $+ !5o0 s! b'$o ibi#ibi 2o 2!$ s! i0o$+ b!0!!$+ !$+ #!5! $+ b!#! $+ 5!0op, ! !$+ #!5! $! io/0 p!+!p!+'r!$ 2!$+ p!+'r's'r's!$ ! p!+b'#o$+b'#o$+!$ $+ #!5! $+ p!ri s! s!$+!i+i+!$, ! iisi 2!$ !$+ #!5! $+ 'bi+ s! !+!, !0 i 2!p!#i#i$is !$+ 2!r'2i$+ #oob, i 2!p!!!! !$+ !#!$+ p!+sisisi. G!0o$ i$ s! !s!i2!$ s! s!#!pi/0 2!r!2i$+ ipi$!+b!!#, $! 2!''bos !p!+ i! !0 $!+b!0!, !#i$ $! $+7 s! 5'!+ s! p!+!i$ $+ !r$e, p!+!!s!! s! pi$s!$, '2p!ri, ! ib! p!, $! ipi$!5i5i$'#o !p!+ i! !0 s'2'5o#. B!i, $!bibi#i b!+! !$+ Dios ! $!sisi#! s! s!#!pi$+ p!ris $+ 2+! p!ri> A$+ 2!+$!$!! $! '2'bos $+ b'#! e @o2posi@io$, !0 2!!!!s! s! !5i2i, $! si0!/0 pi$!!!3 s!2!!'i !0 ibi+ $+ Dios $! 2!i!i$ $+ $!!> -ooo b!+!$+ 5ir!p $! !$+ M!0!p!#, $! $!ii+!0! s! 2+! +'!r!, @!r!bi$eros +'!ri! @ii#> K'$+ io !$+ Dios $! si$!s!2b! 6+ Fr!0#e, !0 '2!#io !o s! +!$0!$+ Dios. M!+5'$os i# $+7 !0o ! i2'#! $!i$ !$+ 2!!, #!#o$+ #!# $! !0o$+ 2+! b!b!i, s! p!+!/ !0o !$+ $!+b'b'!s $+ #oob $+ !o. Isipi$ $! !$+ 2!b'i$+ i$! !0 ib!, s! i$!$+ #i$!#!$+ $+ r!i#e3 !p! p!#!5i$ !$+ !$! $! 2!#!pi b!+! s! #!r!!$ $+ '$!0 $! Dios, Dios $! $!s's'5'#!$, Dios $! 2!s!i2 s! s!#!p, Dios $! !2! $+ #!5!, $! !#!$+ i$ii#i$+!$, Dios $! '2!!b7 s! '+ $+ 2!5ir!p, $! $!+s!s!0! s! !i$+ $+ $!r'r'5!+i, ! $!$+b'b'#!+ $+ 2!!#i$o$+ isip. Gisi$+i$ ! i5!$7 !$+ #oob $+ !$! s! b!#!$+ 2!b'i ! 2!5's!0 $! !!#7* p!+2!2!5!# s! p'ri, 2!!p! ! i2i2!$+ #oob, 2!#i!$!+ $!
p!+iisip, 2!#i$is $! !s!#, 2!+i$oo$+ i#os, p!+ibi+ s! !p'7, ! p!+pipi!+!$ s! M!0!p!#, io !$+ i'r s! !$!. A !5i# !$+ b'5!0 !0 p'$ $+ pi+5! ! s!'$7, p!ib!0i$ !$+ #oob s! !$o 2!$+ 5ir!p, p!!p!6+i$ !$+ p's s! !$o 2!$+ p!6+!$ib. H'!+ 2!+ !$!0 !$+ b!0!$ $+ p'ri ! +i$5!!, s!2!$!#!$+ #i !$+ p!+p!p!#!i s! b!7, s!2!$!#!$+ #'+!2 ! 2!$+2!$+ !$+ b!b!i$+ 2!+p!p!#!i 6+ !$!. !#!$+ 2!ii$o2 s! #!b ! 2!p!i $! b'!#3 !#!$+ 2!!2is $! b'6+! s! p'$#!$+ 2!!si2. M!#!i $+!$+ 5i$ b!5!+07 !$+ !'$+'#!$+ +!+!$!pi$ $+ b!b!i s! p!+!bi5is $+ 5ir!p $+ b!0!$, $+'$i ! !$+ #!5! $! io/0 5i5i+i s! #!!s ! #oob $+ b!b!i$+ !+!#o+. -!#!s!s $+ #!5! !$+ !p!$0!ri5!$ ! +!#i$+ $+ b!b!0i s! Fi#ipi$!s, !07 6+7 !$i#!$+ bi$'#!+, i+i$!p's, ! i$i0' !$+ #oob, p!$!!+ si#!/ 5!b!$+ !$+ ib!/0 !#ipi$, !0 2!4!!#ipi$ i$ $!2!$ !$+ #!5! $+ 2+! !$!. Io !$+ !5i#!$ $+ p!+!#'+!2 $+ Asi!3 !$+ b!b!0i s! Asi!/0 2!$+2!$+ ! !#ipi$. M!!p!$+0!ri5!$ !$+ E'rop! ! A2eri! !5i# 'o/0 !$+ 2+! b!b!i/0 2!#!0!/ 2!r'$o$+, i#! !$+ isip ! 2!#!!s !$+ #oob. A#!2 $! !p's !0o$+ ooo 6+ 2+! #ibro$+ s'! p!+!r!#!$3 !#!s!s $! !#!$+ isi$isi#i !r! !r! s! i$0o$+ p!+iisip '$ !$+ s!0!$+ p!$+ b'#!+ s! i$0o$+ b'!# $! #i!$!+3 !$ !$+ #!5! $! io, !07 pi$!+sisi!p!$ $!2i$+ 2!!!bo s! i$0o !$+ i#! $! s'2isi#!$+ s! !p'7 $i$0o b!b!0i3 io s! E'rop! '$+ 5i$ !0!2'!$ io$+ i#!$+ s!bi, ! p!+!2'!$+ b!s!5i$, 2!r!5i# !0 2!!p!# 2!$ !$+ '#!p $! $!!'bob s! !i$+ b!0!$, !0 pipi#ii$ i$+ 2!!os 6+ 2!s!$i$ $! si! 6+ !r!, ! sisi! !5i b!$!!+ #!2!$+ ... D !2i 2!$+#'#'2o !p!+ !0o/0 !'#o$+ $!2i$3 ''#o$+ !$+ Dios s! p!+p! 6+ '#!p, p!#ib5!s!/0 si0! !$+ Dios 6+ !oo5!$!$3 ! is!s!'# s! !i !$+ i#!+ 6+ b!b!0i$+ !+!#o+, $! !#!$+ !'#!6+!$ '$ is!$+ 2!#!0!$+ s!ri#i$+ isip, s!p!+!/ s! !b!i!/0 #!bis. Io !$+ $!s!$+ #!+= s! p!$i2i2, $! $!p!p!$!+i$ip, !$+ !r!6+!#!$ 6+ b!b!0i$+ !bi! 6+ p's ! !r!2!0 s! '7 5ir!p 6+ b'5!0* '$+ !#!+!, !0 si$!5i$ 6+ bi$!7, i #!2!$+ !5i#!$ s! +!$! !2is 6+ !s!#, '$ $!2!$ s! ib!0 6+ p's, !!s 6+ #oob, $! 2!!b'5!0 b!+! ! 2!!p!$+5i$!p!$+ s! 2!5i$7 2!r'r'!+!$+ #!#!i, 2!!p'! !07 6+ 2!ii#!+ $! p!+iisip, p!+ is!$+ !#!+! b!+!$+ s'! ip!+2!#!i 6+ b!0!$, p!+pi!+!$!$ 6+ ib!, s!p!+! ! !r!$i!$+ s!bi s!bi 6+ 2+! !si#7 ! p!ri $! $!$+!+!#i$+ i0!$ !$+ !r'p'!$ ! !2!$+2!6+!$ 6+ b!b!0i$+ !+!#o+, $! i#! b!+! !$+ 2!#i 6+ i#!$ !0 2!# $! $!$+ #!5!, ! !$!i/0 s! ib!$+ #'p7 !0 !#7, 6+ b!b!i$+ 2!r'po !$+ #oob, ! '$+ s!b!+!0 2!r!2i$+ 2!is's'ro s! 2!! 6+ ib!$+ b!b!i !$+ b!b!0i$+ !+!#o+..... G!0o$ 2!/0 !#! 2!r!5i# 6+ !+!!$!$ 6+ #!b +!#! 6+ i#7, !$+ 2+! !si#7, ! p!r p!+b!#i s! Esp!$0!/0 !#!$+ '$!$+ ipi$!2!2!#!b!, ipi$!#i#i2b!+ ! ipi$!+sisi+!!$ 5!#os, s!b!0 !$+ 5!#!5!, !#ip's7 ! !!, '$ !$+ b!b!i$+ si +!0o$, !0 +!0o$ s! @o$e$o, +!0o$ s! !si#!$+ pi$!'#o0, s! ib!/ ib! p!$+ $!!p!+6+!6+!#i3 s! 'i$+ 2!iisip, $! !$+ !r!2i5!$ $+ 2!# !0 +!7 6+ !2's2's!$, #!bis $! !b!i!$, !b!b!!$ 6+ #oob !b'#!+!$ !0!$+ !#!#!6+!$ i$ $i#!..... M!0 is!$+ !si#!$+ $!+!0o/0 2!!!s $! !o $!, pi$!!i/ pi$!'#o0 $!i$ s! 5!b!$+ p!$!5o$+ si0!/0 #'2i+'0#i+'0 s! Fi#ipi$!s ... p!+!i$+ s! Esp!$0!, ipi$!#i2b!+ !+!, $! si0! r! !0 $!$'#'0!$+ 2i$s!$ s! K!p!$+p!6+!$, '2!i/ $!'#o+, ! !$+ 2!+i$oo$+ b!b!0i$+ $!+p!'#o0 !0 +'2!0o$ ! +'2!0o$ s! !$0!* io !$+ i+i$!$i s! $!p!!!2is $! #oob $+ b!b!0i ... G!0o$ i$ !$+ '$!$+ p!5i#i $+ p!ri s! $!!#! $! !si#!, !0 !$+ !$0!$+ 2+! 2!s's'$'ri$+ !#!+!$+ !+!5!#i $+ !2!0, ! ib! p!$+ !5!#o !$+ 6+ii ! 2!!5'#'+!$+ i$! ... S! #ibro$+ ipi$!#i2b!+ $i D$. Si$ib!#o e M!s, ! s!, ib! p!$+ si$'#! $+ 2+!
p!ri, !0 $!#!5!#! !$+ 2+! !s!#!$!$+ ii$'2pis!# $+ b!b!i $! i i#i$i#i5i2 $+ 2+! p!ri s! 2+! '2!!#! $! K!si#!, ! '$+ 2!+!2i$s!$ p!/0 i$!!+!+!$ $+ 2+! !0!b!6+!$ ! !r'2i5!$+ 5i$i 2!p!$i$i!#!!$ ... Di o 2!'#i io !$+ 2+! i ii$!5i0!$+ si$!bi $+ is!$+ r!i#e !0 M!s $! i $io 2!p!$i!#!!$ ... S! 'i$+ 2!riri$i+ 2!b!b!s! !$+ 2+! b!+!0 $! io/0 ii$!!$o$+ $!2i$ '$+ S!$! M!ri! !0! !$+ #!5! $+ b!b!0i$+ !si#!, ! 2!!s!#!$!$ $! !0! b!+! !$+ #!5! $+ b!b!0i$+ !+!#o+3 6+'$i o$+ s!!#i/ 2!+s'2b!!$ ! 2!+#!#!!$ $+ p'ri/0 ... D!!p'!/ #is!$i$ o !$+ b!+!0 $! io, s!p!+!/ !o p!ri$+ @o$esor, 2!$'$'#'0!$+ !si#7, $! 2!!p!$i$ir7 6+ p'ri $+ ib!. I!bi o io ! i'#o0 s!2bii$ !$+ !'$+'#!$ 6+ b!b!i. S! 2+! b!0!$+ +'2!+!#!$+ s! b!b!i$+ p!r! 6+ Fi#ipi$!s, !p! $i#!$+ i#!$#i$ !$+ '$!0 $! #!+!0 'p!$+ i$+ 2!+!$!p!$ !$+ s! !$i#!/0 i$i!4!s!. U+!#i$+ !i/0 !p!+ $!$#i#i+! !$+ $!+!!r!# $! bi$!! !0 ipi$!6+!6+!$0!0!$+ #!5!, '$o$+, p'ri/ s!#!pi, $! i#! b!+! !$+ !#!+!/0 !#!$+ 2!is!s!bo+ '$i !$+ !s!2!!$. A$+ !!p!$+4!p!6+!/0 !p!+ $!p!!s!# !0 $!+i+i$+ '!+, !$+ '!+ $! !i5!$ !0 $!+!!#!$+5i0!, $! i#! !#!$+ i$!4!$!0 '$i !$+ 2!+!s!! p!r! 2!ip!5!0!+ !$+ s!ri#i$+ !'!+!$. A$+ !$! !0 !#!$+ p!$+!ip s! 5i$! 6+ #oob '$i !$+ !#!!#! s! i$!, ! !5i#!$ io, $!#'$o $! !po, $!+iiis 6+ !2p!#, $!s'$o s! #!#o$+ 5'$+5!$+ $! 'os, ! '2''#o$+ s! !!si#!$ 6+ ib! s! p!+!/ '$+ !#!$+ $!!bo/0 !#!$+ 2!$+5!5!+!3 '$+ !#!$+ is!$+ 2'$i/0 !#!$+ is!$+ 2!#!i. B!i !0! b!+! i 5'2i#i$+ !$+ !#!+! s! iibi+$, 6+ is!$+ 2!r!6+!# ! 2!p'ri$+ 6+!#!$, is!$+ p'so$+ #!#!i$+ 2!!p!+4!2po$ s! !5i$!!$ $+ b!b!i, is!$+ 2!r!$+!# $! #oob $! i p!p!0!+ 2!+! !$! $+ !#ipi$> ('!i$ s! #oob !$+ si+#! ! sip!+, 2!+i$oo$+ !s!#, 2!5!# $! p!ir!2!2, ! 5'!+ is'o !$+ p!+!!#!+! s! is!$+ 2!5i$! ! '0'2i$+ p'so. K'$+ 2!+i$+ !s!! $!, !0 !p! '2'#o$+ s! #!5! $+ 5r!p, p!#!!si$ !$+ #oob $+ #!#!i, 5'2!i s! p!6+!$ib, !#ii$ !$+ 's!, ! !+#!5ii$ !$+ 5i$!+pis, ! !#!#!5!$i$+ #!+i $! !#!$+ 5ir!p $! i 2!b!b!! 6+ b!0!$i$+ p'so, ! !#!$+ p!p!i p!$+ p!2!$!, s! p!2!$!$+ !!#ip's!!$ ! !!#ipi$!$. M'#!i$ !$+ 2!! 6+ !$! s! p!+ii6+! ! p!+2!2!5!# s! p'ri, p!+ibi+ s! !p'! s! i$'b'!$+ b!0!$, ! s! p!+'p! 6+ 'o#. U#i'#ii$+ 2!!2isi$ !$+ 2!p'ri$+ !2!!0!$ s!!#ip's!$+ b'5!0. A$+ 2+! b!b!i s! Esp!r!/0 s'! '$!$+ '#ir!$ ! io/0 i#!#!+! o !$+ !i$+ 5!#i2b!!* N!$+ i$i!!bo 6+ is!$+ i$! !$+ !#!s!+ s! p!p!s!5'bo$+ !$!, !0 io #!2!$+ !$+ si$!bi* ?ib!#i 2o ib!#i !,? io 6+! '2'i !$+ 2!$!#o 2!2!!0 !, s!p!+! '+!#i$+ i!si !$+ !#!s!+ 6+ !#o$+ $!!bo i$'i !0! !$+ b!$+!0 s! ib!b! 6+ !#!s!+. N!b!#i!!$ 6+ is!$+ i$! $! $!2!!0 s! #!b!$ !$+ !$0!$+ !$!, ! !$+ 5'bo !0 $!!#o. Hi$i '2ii2i '$i $!+p!s!#!2! !5i# !$+ !$0!$+ !$! !0 2!#i+!s s! p'#7, 6+'$i ! !$+ !$! !0 b'2!#i $! b'5!03 $!+#'s! !$+ i$! 6+ si0!/0 2!i!. S! is!$+ s'2!s!#'bo$+ $! i$! s! 2+! '2'i$+ +!#i$+ s! #!b!$, !0 ibi$!#i! 6+ is! $! $!2!!0 ! s! p!+b!b!! !$+ !#o$+ !$! $i0!,44?5i$i i0!$ !$+ !$o$+ o !$+ s!+o 6+ i$!, '$i $!$!#o $!!#o !0>44N!$!#o !$+ s!+o 6+ b!0!$i. K'$+ +!$oo/0 2!+p!s!#!2! !0o s! Dios? !$+ i! ! $!p! s! si2b!5!$. Mi$s!/0 $!+!+ s! si2b!5!$ !$+ is!$+ $!p!!#o$+ 5!r $i#!, s! !o s! +!#i s! b!0!$3 pi$!+!is!5!$+ '#'6+i$ si0! oo$ ! p!!i$ 6+ +''2. <+ p!p!er!$ $! !$+ pi$o/0 !$+ i$! !$+ '$!$+ $!+ 5!o 6+ b!o. A$+ 2+! '+!#i$+ io/0 !r!$i!$ s! !$i#!, !07 6+!/ i+i$!#!$+
$+ b'o$+ Gre@i! !$+ b!b!i$+ Esp!r!. S! #!5! 6+ b!b!i, !$+ p'#7 6+ is! !0 !0o #!2!$+ $! !+! Esp!r! !$+ $!!p!$+0!0!ri s! #!#!i. M!$+0!ri p!, !$+ s!+o 6+ b!b!i, !0 !2i #!2!$+ !$+ $!+!!$! 6+ #!#!i. A$+ !o, 6+ 2+! Esp!r! !0 5i$ i$i!$! p!r! 2!b'5!0 s! s!ri#i, '$+i p!r! s! !$0!$+ b!0!$. H!b!$+ $!$!i#i !$+ +!$io$+ 2+! isip!$ ! +!$io$+ 2+! b!b!i !0 !#!$+ !!!0 $! $!!'$+o$+ 6+ #'p!$+ Esp!r!, ! !#!$+ b!b!i$+ !+! Esp!r! $! $!!!$! 6+ 5'bo $+ !!!0. D o i$!!s!5!$+ p!$i!#!!$ !o !#!$+4!#!$+ #!2!$+ s! !i$+ s!bi* 2!r!2i$+ !o$+ $!i$+i$ s! !'ir!$ ! '$!0, '$ s! 5!bio, s! p' 6+ b'5o !'#!$+!$ !07 $+ $+ipi$. <+'$ ! '$+ !$+ !$!/0 2!+!#!$+ s! pi$!+!!$!$+ 5ir!p, !$+ pi$!+!!$ o$+ b'5!0 5!i$ s! i!+!+!#i$+ $+ b!0!$, !0 2!!p!+bibi+!0 6+ !$7 s! !i$, !5i 2!i# 2!$. M!#!0 !o s!, p!+p!p!s!2p!#!!0!, p!+ iiosios!$, p!+5!#i#i !07 s! Dios, p!+5!5!$+! $! p!$i!#!!/ p!i$+!$+ pii42!!, 0' !$+ '#o ! 5!#'ipip !$+ !2!03 6+'$i/ !$+ 5i#i$+ o/0 2!+isip, 2!+ 2'#!02'#!0 !$+ #!5!, 'si+i$ ! s!#!i$ '$+ s!!# s! $+!#!$ $+ !'ir!$ io$+ pi$!$i$i$i+!$+ 2+! s!bi* A$+ '$!4'$!. ?A$+ ipi$!+i+i$+ !si# 6+ i#!$ !0 $!s! !'!+!$ ! !p!b!0!!$ 6+ ib!.? A$+ i!#!!. A$+ i$i!!#ip's7 $+ is! !0 $!s! '#!$+ 6+ p!+2!2!5!# s! s!ri#i ! $!s! #!bis 6+ p!+!si#! s! '2!!#ip's7. A$+ i!#o. A$+ !2!$+2!6+!/0 !!#ipi$!$, s!p!+! '$+ !$o !$+ isip !0 +!$oo$ !$+ !o* !o$+ !#!$+ s!ri#i$+ isip, !0 !o$+ !#!$+ p!+!!o3 !$+ b'#!+ $! !+! s'$o s! isip $+ ib!, !0 p!r!$+ 5!0op $! s's'$o4s'$o s! !#. A$+ i!!p!. A$+ ibi+ 2!+!+ 6+ s!ri#i, !0 '2'#o$+ s! ib!$+ 2!+!+ 6+ !$i#!, s!p!+! '$+ p!b!0!!$ 2o !$+ i$0o$+ !p'7 !0 p!b!b!0!!$ ! ri$ $!2!$3 !$+ is! is!$+ i$+i$+ !0 2!!#i$+ b!#ii$, 6+'$ ! 2!5ir!p b!#ii$ !$+ is!$+ bi+is $! !#is. A$+ i!4#i2!. K'$+ !$+ b!b!i$+ !+!#o+ !0 2!+b!b!+o, !0 5i$ !p! 2!+p!#!i 6+ !$!, '$+ +!i$+ p!sib'#!$ #!2!$+3 !p! !#isi$ s! !$0! !$+ !p!$+0!ri5!$ s! b!5!0, s!p!+!/ '$+ i#i/0 ip!+ !!$'#o$+ !#!$+ 2!#!0, !s!!, !$!, b!0!$ ! #!5!. A$+ i!4!$i2. A$+ !o/0 i$i!$! $! p!ris4p!ris 5'b! ! !#!$+ !#. D $i#!#!$+ 6+ Dios 'p!$+ 2!!#ipi$, bi$i+0!$ 6+ isip p!r! p!b'#!+, ! 5i$i0!s!$ 6+ !'ir!$ ! 6+ 2!'#o# 6+ ib!. Hi$ !p!#!#'!$ !$+ p!+s!2b! s! !p'7 !o, !$+ p!+p!p!#i!$!+ 6+ isip ! p!++!2i 6+ 2!'i s! !$o2!$+ b!+!0. A$+ p!#!#o/0 !$+ $!p!s!s!2b!, !$+ b'2'b'#!+ s! ib!, ! !$+ ibi+ p!$ii+i$ !$+ !$0!$+ ibi+ s! 2!'i ! !!2p!!$. A$+ i!4pio. Li$i6+i$ $i$0o$+ 2!+!#i$+ '$+ !$o !$+ re#i+io$+ ii$''r s! !i$. -i$+$!$ $i$0o$+ 2!b'i '$+ i0!$ !$+ 'os $+ Dios !$+ p!$+!r!# $i riso$+ p!$+#'$!s s! 5ir!p 6+ 2!5ir!p, p!$+!#i s! 's! 6+ $!+''s!. A#!#!5!$i$ $i$0o !$+ #!5! 6+ s! i$0o/0 ii$''r, !$+ pi$!p!'6+'5!$ 6+ #!5! $+ ser2o$, !$+ $!s! i#!#i2 $+ #!5! $+ 2is!, $oe$!, 'i$!s, !#2e$, #!r!!$, 2i#!+ro, !$i#7, @ore! ! ib!/ ib! p!$+ i+i$i+ii, i$i5i5i0! ! isi$'s'ro !r!4!r! s! i$0o$+ #oob, !i6+!, ! 2!!, ! 5!$!pi$ $i$0o !$+ p'$o ! '#o ! s!!
ip!ris $i$0o !$+ re#i+io$+ s! 2!#i$is $! re#i+io$ $i riso, ! i$+$!$ '$+ 5i$ !$+ i$0o$+ p!+!risi!$o !0 p!ris $+ i$!!#!+!$+ +!!s!$+ 5!0op, p!ris $+ pi$!!!b!$+ b!bo0 !07, $! pi$!!!b7 !#!$+ !#!$+ s! p!+2!2!5!# s! !$i0!, '$ 2!ip!+bi#i $+ #!#o$+ 2!5!# ! $+ #!#o$+ 2!s!#!pi!$. M!+b'#!04b'#!0 !0o, 2!#!si$ !$+ !i$+ !#!+!0!$, ! !0o/0 2!+ isip isip. K'$+ io$+ i#!$+ b'5!+5!+ $! s!bi/0 2!!''#o$+ s! ibi$i+!0 s! i$0o$+ b!i, 'p!$+ i$+ 2!i'#o0 !$+ $!si2'#!$ $i$0o$+ p!+#!!. ?-'b o/0 !i#7 s! p'5'$!$+ p!+o? ! 2!2!!2isi$ !$+ !$o 2!$+ 2!$+0!ri, '+!#i$+ 'p! s! si$o 2!$+ 2!6+!5!s s! !i$+ b!0!$ 2!+s!bi $+ '$!0. M!'p! $!7 !$+ i$0o$+ $!s!$+ 2!'o ! 5!r $! 6+!$+ s! 5!#!2!$ 6+ !r'$'6+!$ !0 5'!+ 2!!pi!s 6+ b'6+!$+ b'b', '$ !$+ iii#i/0 pi#ii$, p!+isipi$ 2'$7, #!s!pi$ b!+o #'$'i$, s!p!+!/ s! b!#! 6+ #'p7 #!5! !0 5!#'!$, ! i bi5ir!$+ 2!+!$i2 !$+ !!!0 $+ !2o$+ p!$sir7, !s!2! s! bi$5 s! +i$7 6+ #i$!$+. Io !$+ 2!i$i$ $!s7 6+ i$0o$+ !b!b!0!$+ si JOS RIZAL E'rop!, 1889.
Sa kabataang Pilipino Salin ito ng tulang A a -u0entud Filipina" na sinulat ni Rizal sa !nibersidad ng Santo Tomas noong siya’y labingwalong taong gulang. Ang tulang ito ang nagkamit ng una ng gantimpala sa timnpalak sa pagsulat ng tula, na itinaguyod ng ieo Artistio iterario, sanahang binubuo ng mga taong mahilig sa panitikan at sa sining. *ga 1astila’t katutubo ang lumahook na sa paligsahan nguni’t ang upon ng 'nampalang binubuo ng mga kastila ay humanga sa tula ni Rizal at ipinagkaloob ditto ang unang gantimpala. Ang tulang ito ang kauna%unahang lantarang pagpapahayag ni Rizal ng kaniyang damdaming makabansa. #inihimok niya ang kabataang $ilipino upang mamukadkad at linangin ang kaniyang masisining na katalinuhan, tinatawag itong *agandang $ag%asa ng +ayan 1ong *utya," na ngayo’y isang pariralang malimit banggitin. Sa tula’y ipinahahayag na ang $ilipinas ay bayan ng mga $ilipino at ang salitang $ilipino" ay unang ginagamit upang tawagin ang mga katutubo ng $ilipinas, hindi ang mga kastilang ipinanganak sa $ilipinas, na siyang gamit ng salitang ito. Itaas ang iyong $alinis na noo Sa araw na ito, abataang Pilipino( Igilas mo na rin ang kumikinang mong $ayamang sanghaya $agandang pag)asa ng Bayan kong $utya( $akapangyarihang wani’y lumilipad, At binibigyang ka ng muning mataas, Na maitutulad ng ganap na lakas, $abilis na hangin, sa kanyang paglipad, $alinis na diwa, sa likmuang hangad. Ikaw ay bumaba Na taglay ang ilaw Ng sining at agham Sa paglalabanan, Bunying kabataan, At iyong kalagiun ang gapos mong iyang *anikalang bakal na kinatalian Ng matulain mong waning kinagisnan. Ikaw na lagi nang pataas nag lipad, Sa pakpak ng iyong $ayamang pangarap, Na iyong $akita sa Ilimpong ulap Ang lalong matamis Na mag tulaing pinakananais, Ng higit ang sarap aysa +ambrosia at +ne-tar na awagas Ng mga bulaklak. Ikaw na may tinig Na buhat sa langit, aagaw sa tamis Na kay ilomenang $alinis na hiomig, Sa gabing tahimik Ay pinaparam mo ang sa taong sakit, Ikaw, na ang batong sukdulan ng tigas Sa lakas ng iyong diwa’y nagagawad Ng buhay at gilas, At ang alaalang makislap Ay nabibigayan ng kamay mong masikap Ng buhay na walang masasabing wakes. At ikaw, na siyang Sa may iba’t ibang Balani ni ebong kay Apelas mahal, 'ayundin sa lambong ng katalagahan, Na siayng sa guhit ng pinsel mong tanga’y Nakapaglilipat sa kayong alinman;
!ayo na’y tumakbo( Sapagka’t ang banal Na ningas ng wani’y nais maputungan ayong naglalama’y, At maipamansag ng tambuling tangan, Saan man humanggan, Ang ngalan ng tao, sa di matulusang /awak ng palibot na nakasasaklaw. $alwalhating araw, Ito, Pilipinas, sa lupang tuntungan( Ang /umikha’y dapat na pasalamatan, #ahilan sa kanyang mapagmahal, Na ikaw’y pahatdan.
