jhtu òwmik¥Ãaš 3) eèªj j©L: bkèªj, bk‹ikahd j©Lfshš Mjhu« Ï‹¿ neuhf ã䮪J ã‰f ÏayhJ. Ïit ÏUtif¥gL«. m) ã䮪j eèªj j©L: ÏJ ËD bfhoahfnth mšyJ VW bfhoahfnth ÏU¡fyh«. ( ) i) ËDbfho: Ú©l, bkšèa tisÍ« j‹ikÍila, E£gkhd j©il cilaJ. mU»š cŸs Mjhu¤ij¥ gl« 4.34 £iulh¡° g‰¿¡ bfh©L tsU«. g‰¿ bfhŸtj‰F Áw¥ghd cW¥ò VJ« »ilahJ. v.fh. mtiu. ( iii ) i) VWbfho: j©L tèika‰W ÏU¥gjhš, jh§»ia¥ g‰¿ bfhŸs KoahJ. g‰¿¡ bfhŸs cjΫ cW¥òfshš j©L jh§»ia¥ g‰¿ bfh©L VW»wJ. v.fh. äsF, bt‰¿iy
M) jiubah£oa eèªj j©L: Ïj‹ j©LfŸ jiu KGtJ« gl®ªJŸsd. gl®bfhofŸ gl®bfhofŸ mšyJ Eå ãä® ãy« gl®j©L. v.fh. £iulh¡° (bt£L¡ fha¥ ó©L)
4.7. jhtu§fë‹ mirÎfŸ
gl« 4.35 mtiu
éy§Ffis¥ ngh‹W jhtu§fŸ Ïl«é£L Ïl« efuhJ. Mdhš Ïj‹ ghf§fŸ xë, Ú®, k© ngh‹w VnjD« xU òw¡fhuâ ö©lY¡F V‰g ts®¢Á Ïa¡f¤ij V‰gL¤J«. vdnt ö©lè‹ Âir¡F V‰g jhtu ghf§fëš V‰gL« Ïa¡f« rh®girÎ vd¥gL«. nkY« m¿ªJbfhŸnth« J.C.ngh°, ϪÂa jhtuéaš tšYe®. J.C.ngh° f©LÃo¤j »iunrh»uh¥ fUé _y« jhtu§fS¡F cz®Î c©L v‹gJ bjçatªjJ.
1. rh®girÎ: rh®girÎ _‹W tif¥gL«. m) xë¢ rh®girÎ: Nça ö©lè‹ Âir¡nf‰g, Âiria neh¡»nah mšyJ vÂuhfnth jhtu§fë‹ ghf§fŸ ts®¢Á miltnj xë¢rh®girÎ
gl« 4.36 xë¢ rh®girÎ
vd¥gL«. xëæ‹ ö©Ljyhš j©L xëæ‹ Âiria neh¡» tsU«. Mjyhš j©L ne® xë rh®girÎ bfh©lJ. nt® xëæ‹ Âir¡F vÂuhf tsU«. Mjyhš nt® v® xë rh®girÎ bfh©lJ v‹»nwh«. 55
4
cæçaš M) òé rh®girÎ: nt®fŸ òé<®¥ò Âir¡F V‰wthW tsU«. Ïj‰F òé rh®girÎ v‹W bga®. nt®fŸ ne® òérh®girÎ bfh©lJ. j©L v® òé rh®girÎ bfh©lJ. Ï) Ú® rh®girÎ:
gl« 4.37 òé rh®girÎ
jhtu¤Â‹ ghf§fëš j©LfŸ nghy‹¿ nt®fŸ Úiu neh¡» tsU«. Mjyhš nt® ne® Ú®rh®girÎ bfh©lJ v‹W« j©L v® Ú®rh®girÎ bfh©lJ v‹W« miH¡»‹nwh«. 2. bjh§F« mirÎfŸ: bjh£lh‰ÁQ§» jhtu« bjhLjY¡F gšéid òça¡ToaJ. jhtu¤ij¤ bjh£lÎl‹ ÏiyfŸ _o¡ bfhŸ»‹wd. ÏiyfŸ _o¡bfhŸtJ ts®¢Áædhš mšy. jhtu¤Â‰FŸ
gl« 4.38 Ú®rh®girÎ, bjh§F« mirÎ
V‰gL«Jy§fè‹ éisÎ MF«. ÏJ m®ΡF V‰gL« Jy§fyhF«. Ïit bjh§F« mirÎfŸ vd¥gL«.
4.8. jhtu§fŸ k‰W« ku§fis c‰W neh¡fš 1. jftšfis¥ gÂÎ brŒjš k‰W« gl§fis gl§fis tiujš
ekJ gŸë¡F äf mU»š cŸs kiy¥ Ãunjr« mšyJ gŸë éLKiwæ‹ nghJ ekJ td¤Â‰F gaz« nk‰bfŸs £lä£LŸnsh«. m§nf jhtu Ïd§fëš gšntW tiffis Ïd« fhz Ka‰Á brŒaΫ. gy tifahd ÏiyfŸ, ky®fŸ, éijfis nrfç¡fΫ. nrfç¤j Ïiy k‰W« ky®fis c§fŸ giHa F¿¥ng£oš vGÂa jhŸfS¡»ilæš it¤J mG¤j¥g£l ãiyæš cyu¢ brŒa nt©L«. cy®ªjÎl‹ vL¤J JQ¡F ò¤jf¤Âš ( Scrapbook) Scrapbook) x£lnt©L«. nrfç¤j éijfis cy®ªjÎl‹, jåna ÁW ghèÔ‹ ciwfëš Ï£L mt‰¿‹ bgaçid vGjΫ. 2. eh« brŒayhkh? khzt®fns, Ïiyfis¡ bfh©L éy§FfŸ cUt¤ij¢ brŒayh«. murku¤J Ïiyfis¢ nrfç¤J bfhŸsΫ.ika eu«ig x£o »ê¤J óidæ‹ ó idæ‹ clš gFÂahf it¤J¡bfhŸsΫ. V tot¤Âš Ïiyia¡ »ê¤J Kfkhf vL¤J¡ bfhŸsΫ. clš k‰W« Kf¤ij nr®¤J óidæ‹ cUt¤ij¥ gh®¡fyh«. ahid, kh‹, Mik, kæš ngh‹w éy§F cUt§fis gyéj Ïiyfis¡bfh©L brŒJ gh®¡fΫ. 2
3
1 56
4
jhtu òwmik¥Ãaš
kÂ¥ÕL 1. rçahd éilia¤ nj®ªbjL. m) Úiu c¿ŠRjš ________ bjhF¥Ã‹ gâahF« (j©L / nt®). M) JsÁ ________ ¡F cjhuzkhF« (ÁWbro / òj®bro).
Ï) Ïiyia¤ j©nlhL Ïiz¡F« cW¥Ã‰F ________ v‹W bga® (ÏiyaogFÂ/ Ïiy¡fh«ò). <) ky® bkh£lhf bkh£lhf ÏU¡F« bghGJ ________ ghJfh¡»wJ (òšè / mšè). c) ________ neh¡»¡ fhz¥gL« jhtu miré‰F xë rh®girÎ v‹W bga® (Ú® / xë).
2. ÑnH xU kyç‹ gl« bfhL¡f¥g£LŸsJ. bfhL¡f ¥g£LŸsJ. mš ËtU« à ‹tU« ghf§fis¡ F¿¡fΫ. m) òšè Ïjœ
M) mšè Ïjœ Ï) kfuªj¤jhŸ t£l« <) Nyf t£l«
3. jhtu§fë‹ bt›ntW mirÎfis fiyªJŸs brh‰fis¡bfh©L rçahd brh‰fis vGJf. m) F§bjh«irÎm = bjh§F« mirÎ M) girÎrhë®X Ï) é®irÎrhòg
= =
<) ir®ÚÎrhg® = 4. ÑnH cŸs nfŸéfë‹ éilfŸ ËtU« FW¡F f£lf¤Âš cŸsd. éilfis¡ f©L nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf. m) eh‹ xU Ú®¤ jhtu« ________ . M) eh‹ xU ÁW bro ________ .
Ï) eh‹ ghiytd¤Âš tsUnt‹ ________ . <) eh‹ xU ku« ________ . 57
4
cæçaš c) jhtu§fëš czÎ jahç¡F« gF ________. C) f® tot kh‰WU ________.
v) eh‹ xU »H§F ________ . V) eh‹ xU VWbfho ________ . I) vd¡F¤ ö© nt®fŸ c©L ________ . x) eh‹ jäœ eh£oš k£L« fhz¥gL« ky® ________ . nj
nfh is
r
¡
J U ¥ M
F ¿ Š Á ik c gh y
s
ä
m
š Â u
¤ k
è f « Ï
K Ÿ s § » iy
ë
5. Ë tUtdt‰iw¥ bghU¤Jf. 1. 2. 3. 4. 5.
thè°neçah Ïiy¤JisfŸ K©Lnt® Ïiy¤ bjhêš j©L VW bfho
-
fU«ò r¥gh¤Â¡ fŸë äsF Ú® _œ»a Ú®¤jhtu« Úuhé¥ ngh¡F
nkY« m¿a ò¤jf« 1. The Royal Horticulture Society - Encyclopedia of plants and owers - DK Ltd., U.K
Ïizajs§fŸ www.aravindguptatoys.com. www.mhhe.com/life
m¿éaš rh®ªj fhznt©oa Ïl§fŸ
jhtuéaš njh£l« - C£o, bfhil¡fhdš, V‰fhL
58
cæçaš 5 myF
tif¥gh£oaš
ça
5
cæçaš
gl« 5.1 éy§»d§fŸ
Ï‹ghΫ, tŸëÍ« »uhk¤Âš ÏU¡F« j§fŸ khkh Å£o‰F¢ br‹wd®. mt® ÏUtiuÍ« j‹ g©iz¡F miH¤J¢ br‹wh®. nfhê¥g©iz, FÂiu yha« ngh‹w gy Ïl§fëš gy tifahd éy§Ffis¥ gh®¤jd®. mt®fŸ khkhél« Ï›tsÎ éy§FfisÍ« v›thW tif¥gL¤Â it¤JŸÇ®fŸ vd édéd®. éy§Ffë‹ tiffŸ, czÎ c£bfhŸS« Kiwæ‹ mo¥gilæš Ãç¤JŸsjhf¡ T¿dh®. Ï›Îy»š gy tifahd cæçd§fŸ fhz¥gL»‹wd. mit mid¤J« Ïnj nghš jh‹ tif¥gL¤Â it¡f¥g£LŸsdth? M«! Ϫj Kiwna tif¥gL¤Jjš vd¥gL«. óäæš fhz¥gL« cæçd§fëilna gy ntWghLfŸ fhz¥gL»‹wd. mt‰¿‹ msÎ, tot«, thGäl«, czÎ C£lKiw k‰W« cl‰braèaš ãfœ¢ÁfŸ M»a gy g©òfëš mitfŸ ntWg£LŸsd.
60
tif¥gh£oaš
gšntW cæçd§fëš fhz¥gL« Ï›ntWghLfis¥ gšY殤 j‹ik v‹»nwh«. cæçd§fŸ jk¡»ilna gšntW ntWghLfis¡ bfh©oUª jhY« mo¥gilæš Áy bghJthd x¤j g©òfis bfh©oU¡»‹wd. Ï›bth¤j g©òfë‹ mo¥gilæš gšntW FG¡fshf¥ Ãç¡f Ko»wJ. Ï›Îæçd§fŸ mid¤ijÍ« Kiwahf m¿Í« tifæš mid¤J jhtu§fS« éy§FfS« gytif¡ FG¡fshf¥ Ãç¡f¥g£LŸsd. cæçd§fëš fhz¥gL« x‰Wik k‰W« nt‰Wikfë‹ mo¥gilæš mitfis tifgL¤Jjš bjhl®òila cæçaè‹ xU Ãçnt tif¥gL¤Jjš vd¥gL«.
5.1. tif¥gL¤Jjè‹ Ï‹¿aikahik mid¤J cæçd§fisÍ« m¿jš v‹gJ ÏayhJ. Mdhš, Ï›Îæçd§fis xU F¿¥Ã£l trÂahd Kiwæš FG¡fshf¥ Ãç¤J MuhŒªjhš mt‰iw¥ g‰¿ m¿tJ vëjh»wJ. gšY殤 j‹ikia m¿ªJ bfhŸSjš tif¥gL¤Jjè‹ _y« vëjh»wJ. tif¥gL¤Jjè‹ mtÁa« 1. cæçd§fis vëjhf Ïd« f©l¿a tif¥gL¤Jjš ga‹gL»wJ. 2. gšntW jhtu, éy§Ffë‹ cUt¤njh‰w«, x‰Wik nt‰Wikfis m¿ªJbfhŸs¥ ga‹gL»wJ.
3. vëa cæçd§fëläUªJ Á¡fyhd cæçd§fŸ njh‹Wtij tif¥gL¤Jjš _y« m¿ayh«.
braš 5.1 Áy bghJthd fhŒf¿fë‹ bga®fis¡ T¿ mt‰¿‹ ntW Áy bga®fis vGJ. t.v© bghJ¥bga® f¤ jç 1.
ntWbga® K£il¤ jhtu«
2. 3.
5.2. IªJyf tif¥gh£L Kiw R.H.é£nl¡f®
(1920-1980) mbkç¡f Nœãiyæaš tšYe® Mth®. Ït® Kj‹ Kjèš mid¤J cæçd§fisÍ« mt‰¿‰»ilna fhz¥gL« gçzhk¤ bjhl®Ã‹ mo¥gilæš IªJyf tif¥gh£il m¿Kf¥gL¤Âdh®.
Ïuhg®£ Ah®o§ Ah®o§ é£nl¡f® é£nl¡f® (1920-1980)
1969M« M©L cæçd§fis IªJ cyf§fshf tif¥gL¤Âdh®. Ï›tif¥ghL mid¤J m¿éayhs® fshY« V‰W¡ bfhŸs¥g£lJ. nkY« m¿ªJbfhŸnth« bkhåuh cyf¤Âš 90009000-¡F« ¡F« mÂfkhd Á‰¿d§fŸ f©l¿a¥ g£LŸsd. ònuh£o°lhéš 59,950 cæçd§fŸ, óŠirfŸ cyf¤Âš 1,00,000. jhtu§fŸ 2,89,640. bkh¤j« m¿a¥g£l éy§Ffë‹ v©â¡if 11,70,000. 61
5
cæçaš
IªJ cyf§fshtd: bkhåuh, ònuh£o°lh, óŠirfŸ, jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ. IªJ cyf§fŸ
bkhåuh
1. gh¡Oçah 2. randhgh¡Oçah (Úy¥gR«ghÁ)
ònuh£o°lh
óŠirfŸ
jhtu§fŸ
1. gy brš ghÁ 1. xU brš ghÁ 2. ònuh£nlhnrhth
1. óŠir
2. Ãiunahig£ 3. blçnlhig£
4. í«ndh°bg®« 5.MŠÁnah°bg®«
éy§FfŸ
1. JisÍlèfŸ 2. FêÍlèfŸ 3. j£ilòG¡fŸ 4. cUis òG¡fŸ 5.tisjir òG¡fŸ 6.fQ¡fhèfŸ 7.bkšYlèfŸ 8.K£njhèfŸ 9. KJFehQŸsit
IªJyf tif¥gh£o‹ K¡»a mo¥gil¥ g©òfŸ
bršè‹ Á¡fyhd mik¥ò (ònuhnfçah£ Kjš ônfçah£) czñ£l Kiw (j‰rh®ò C£lKiw k‰W« Ãw rh®ò C£lKiw)
clšmik¥ò (xUbrš cæç mšyJ gy brš cæç)
FGk¥ gçzhk« mšyJ gçzhk¤ bjhl®ò
braš 5.2 vt‰whš ghš jæuhf khW»wJ? Ï£èkhÎ òë¥gj‰F¡ fhuzkhd E©Qæç vJ? kåjD¡F c©lhF« thªÂngÂ, fhrnehŒ, ilghŒLfhŒ¢rš k‰W« bjhGnehŒ ngh‹w nehŒfŸ njh‹w¡ fhuz« vJ vd c§fS¡F¤ bjçÍkh? M«! mJ gh¡Oçah v‹w E©Qæçna! 62
tif¥gh£oaš 5.2.1. bkhåuh cyf« •
•
•
•
•
•
bghJ¥g©òfŸ bkhåuh cyf¤Âš mid¤J gh¡Oçah k‰W« randh gh¡Oça§fŸ ml§F« gh¡Oça§fŸ mid¤J« xU brš cæçfshF«. c©ikahd c£fU Ïšiy (ònuhnfçnah£) Ïit j‰rh®ò mšyJ Ãwrh®ò C£lKiw cilait. o¥Ôçah, ãnkhåah, fhrnehŒ k‰W« bjhGnehŒ ngh‹w nehŒfis kå jD¡F V‰gL¤J»‹wd. gynehŒfis¡ Fz¥gL¤j¡ Toa v® E©QæçkUªJfŸ gh¡Oça§fëèUªnj bgw¥ gL»‹wd.
gh¡Oçahé‹ f©LÃo¥ò 1675M« M©L M©l‹th‹ ÿt‹A&¡ v‹w l¢Reh£L l¢Reh£L m¿éaš m¿P® gh¡Oçahit¡ f©LÃo¤jh®. Ït® gh¡Oçahit E©QæçfŸ v‹wiH¤jh®. vdnt, M©l‹ th‹ ÿt‹A&¡ v‹gt® gh¡Oçahæaè‹ jªij v‹wiH¡f¥g£lh®. gh¡Oçahnt cy»š njh‹¿a Kjš cæç v‹W fUj¥gL»wJ. nfhš tot«
gh¡Oça§fë‹ tot§fŸ bghJthf gh¡Oça§fŸ gytot§ fëš cŸsd. mit 1. nfhš tot« 2. nfhs tot« 3. fhšòŸë tot« 4. RUŸ tot« braš 5.3 bjëthd f©zho éšiyæš xU Jë jæ® élΫ. mij¡ T£L E©nzh¡» _y« gh®¡fΫ. gy nfhš tot ny¡nlhngÁšy° gh¡Oçah¡fis¡ fhzyh«.
nkY« m¿ªJbfhŸnth« xU kåjå‹ Flèš ruhrçahf xU »nyh gh¡Oçah¡fŸ cŸsd. kåj clè‹ Ïašghd Mnuh¡»a¤Â‰F Ï¥gh¡Oça§fŸ mtÁakhdit. gh¡Oçahé‹ e‹ikfŸ òifæiy k‰W« njæiy gj¥gL¤jš
bghU£fë‹ kWRH‰Á
njhš gj¥gL¤jš
e‹ik brŒÍ« gh¡Oçah
nfhs tot«
étrha¤Âš g§F
bjhê‰ rhiyæš g§F
kU¤Jt¤Âš g§F
gh¡Oçahé‹ ÔikfŸ fhšòŸë tot«
RUŸ tot«
gl« 5.2 gh¡Oça§fë‹ tot§fŸ
gh¡Oçah¡fŸ jhtu§fS¡F«, kåjD¡F« gy nehŒfis c©lh¡F »‹wd. 63
5
cæçaš fHiy nehŒ (vYä¢ir)
jhtu nehŒfŸ
tisa mGfš nehŒ (cUis) Ô bt¥ò nehŒ (M¥ÃŸ) thlš nehŒ ( j¡fhë)
kåj nehŒfŸ
Πh e n r h f
 ª h  g t n
G h Πj h e b n
¡ s n Ã
5.2.2. ònuho°lh cyf« bghJ¥ g©òfŸ ònuho°lh cyf¤Âš xU bršyhš Md ônfçnah£LfŸ ml§F«. jhtu k‰W« éy§F ònuh£o°lh¡ fŸ flšÚ® k‰W« e‹Üçš fhz¥gL«. Áy ònuh£o°L x£L©âfë‹ clš xU bršyhf ÏUªj nghÂY«, mid¤J cl‰braš fisÍ« ãiwnt‰w¡ Toa j‹ik bfh©LŸsd. c£fU r›édhš NH¥g£l c£fU fhz¥gL« (ônfçnah£) Áy cæçfŸ g¢ira¤ij¡ bfh©LŸsjhš, xë¢nr®¡if _y« czit¤ jahç¡»‹wd. v.fh. ô¡ëdh. ònuh£o°lhéš ÏU tiffŸ c©L. 1. jhtu ònuh£o°LfŸ xë¢nr®¡if òça¡Toait. •
•
•
bghJthf mit E©âa ghÁ vd¥gL«. ghÁfŸ j‰rh®ò C£l cæçfŸ MF«. Ïitfis E© nzh¡» _ynk fhz KoÍ«. ÏitfŸ jåbršyhfnth, ÏiHfshfnth mšyJ FGk§ fshfnth fhz¥gL«. v.fh. »shä nlhnkhd°, thšth¡°. 2. éy§F ònuh£o°lh¡fŸ bghJ thf ònuh£nlhnrht‹fŸ vd¥gL«. ònuh£nlhnrht‹fëš mÛgh, ghuÛÁa« ngh‹w éy§FfŸ ml§F«. Áèna£lh v‹w tF¥ig¢ rh®ªj ghuÛÁa¤Âš FWæiHfŸ fhz¥gL»‹wd. rh®nfhodh v‹w tF¥ig¢ rh®ªj mÛghéš bghŒ¡fhšfŸ cŸsd. mid¤J xU brš jhtu§fS« jhtu äjit cæçfŸ vdΫ, xU brš éy§FfŸ, éy§F äjit cæçfŸ vdΫ miH¡f¥gL»‹wd. ô¡ëdh v‹w ònuh£nlhnrhth g¢ira¤ij¡ bfh©LŸsjhš xë¢ nr®¡if _y« czÎ jahç¡»wJ. ÏJ Ïu©L tifahd C£lKiwia¡ bfh©LŸsJ. Nça xë »il¡F« neu§fëš j‰rh®ò C£l KiwiaÍ« Nça xë Ïšyhj neu§fëš Ãw rh®ò C£l KiwiaÍ« bfh©LŸsJ. Ïj‰F fy¥ò C£lKiw v‹W bga®. vdnt ô¡ëdh jhtu k‰W« éy§FfS¡»ilnaahd xU všiy nfh£oš cŸsJ. FWæiH
•
•
64
c£fU g¢ira« RU§F« E© Fäœ
gl« 5.3 ô¡ëdh
tif¥gh£oaš
5.2.3. óŠirfŸ cyf« bghJ¥g©òfŸ Ïš <°LfŸ, nkhšLfŸ, fhsh‹fŸ, ehŒ¡FilfŸ, g~¥ gªJfŸ, bgåÁèa« M»ait ml§F«. óŠir gy bršfshš Md ônfçnah£ brš mik¥ig¡ bfh©lit. Ïit Ãw C£lKiwia¢ rh®ªjit. g¢ira« m‰w fhuz¤jhš Ãw cæçfël« ÏUªJ czit¥ bgW»‹wd. Ït‰¿‹ brš Rt® fodkhd T£L¢ r®¡fiuahš Md if£o‹ v‹w bghUshš MdJ. óŠirfŸÏa‰ifæšk£F©â fshfΫ (Áij¡F« cæçfŸ) mšyJ x£L©âfshfΫ (Ãw cæçia¢ rh®ªJ thGjš) fhz¥gL»‹wd. giHa buh£o, ghyhil¡f£o, gH« k‰W« czé‹ ÛJ nkhšL óŠirfŸ tsU«. •
gl« 5.4 bgåÁèa«
•
bgåÁè‹ v‹w v® E©Qæç kUªJ Ãç¤bjL¡f¥gL»wJ. bgåÁè‹ kUªJfë‹ uhâ vd miH¡f¥gL»wJ. <°£ K£il tot« bfh©l xU brš cæç. ÏJ xU rhW©â óŠir. óŠi r. ÏJ beh beh¤jš ¤jš _yk _ykhf hf MšfAhš jahç¡f cjλwJ. beh¤jš Kiwæš r®¡fiu fiurš MšfAhyhf khW«nghJ <°L fçaäy thÍit btëna‰W»wJ. ÏJ buh buh£o £o jahç jahç¥ÃY« ¥ÃY« cjÎ cjλwJ. »wJ. braš 5.4 <°£ Jfis¢ r®¡fiu¡ fiurèš nr®¡f nt©L«. Áy eh£fŸ fê¤J c¥ò ngh‹w btŸis ãw¥ got« r®¡fiu fiurè‹ nkš goªÂU¥gij¡ fhzyh«. E©nzh¡»æ‹ _y« <°£ cŸsij¥ gh®¡fyh«.
•
•
•
nkY« m¿ªJbfhŸnth« óŠir¡ Áy fLikahd éõ« bgçat®fël« M n y h r i d bgwhkš ÁWt®fŸ jhdhf tsU« fhsh‹fis¤ bjhlnth mšyJ c£bfhŸsnth TlhJ.
gl« 5.4. fhsh‹
bgåÁèa« XU óŠir. Ïš g¢ira« fhz¥gLtšiy. ÏJ rhW©âahf thœ»wJ. ÏJ Ïwªj k£»a bghU£fë‹ ÛJ thœ»wJ. Ïj‹ clš ÏiHfshš MdJ. bgåÁèa« v‹w óŠiræèUªJ 65
fhsh‹fŸ bfh©lit.
5
cæçaš 5.2.4. jhtu cyf«
kh°
bguâfŸ gl« 5.6.
bghJ¥g©òfŸ gy bršfshš Md mid¤J ãythœ¤ jhtu§fS« Ú®thœ¤ jhtu§fS« Ï›Îy»š ml§F«. ËtUgit jhtu cyif¢ rh®ªjit. 1. ghÁfŸ (gy brš cæç) – v.fh. yhändçah, °ignuhifuh, nfuh 2. ãy Ú® thœ thœtd td (Ãiunah~ig£LfŸ) – v.fh. ç¡ìah, kh° 3. éijfs‰w jhtu§fŸ (blçnlh~ig£LfŸ) – v.fh. bguâfŸ 4. Âwªj éij¤ jhtu§fŸ (í«ndh°bg®«fŸ) - v.fh. irf°, igd° 5. _oa éij¤ jhtu§fŸ (MŠÁnah°bg®«fŸ) - v.fh. òš, bj‹id, kh, nt«ò jhtu§fŸ gy bršfshš Md ônfçah£LfŸ MF«. bršfŸ bršYnyhìdhš Md bršRtiu¡ bfh©LŸsd.
•
•
igd°
NçafhªÂ
gy tifahd C£lKiw cilad. g¢ira« ãwäia¥ bg‰¿U¥gjhš bgU«ghyhdit j‰rh®ò C£lKiwia¡ bfh©LŸsd. Áy jhtu§fŸ Ãw rh®ò C£lKiwia cilad. v.fh. f°F£lh X® x£L©â. be¥gªj° k‰W« ouhìuh ó¢ÁÍ©Q« jhtu§fŸ MF«.
nkY« m¿ªJbfhŸnth« jhtu cyf« ãyÚ® thœtd Ãiunah~ig£LfŸ - 24,000 Á‰¿d§fŸ
•
•
•
•
•
éijfs‰w jhtu§fŸ blçnlh ~ig£LfŸ -10,000 Á‰¿d§fŸ
Âwªj éij jhtu§fŸ í«ndh° bg®«fŸ - 640 Á‰¿d§fŸ _oa éij jhtu§fŸ M Š Á n a h ° b g ® « f Ÿ - 2,55,000 Á‰¿d§fŸ
M»at‰iw cŸsl¡»aJ MF«.
•
66
tif¥gh£oaš 5.2.5. éy§F cyf« bghJ¥ g©òfŸ Ït‰¿š gy bršfshš Md ônfçah£LfŸ ml§F«. mid¤J éy§FfS« Ãw C£l Kiwia rh®ªjit. czΡfhf neçilahfnth mšyJ kiwKfkhfnth jhtu§fis¢ rh®ªJŸsd. Nœãiyæaèš Ïit xU Ef®nth® MF«. Ït‰¿‹ bršfëš bršRt® fhz¥gLtšiy. Ït‰¿‹ jir¢bršfŸ RU§F« •
•
•
•
•
j‹ikÍilad. e‹F ts®¢Áailªj f£L¥gL¤ j¥g£l xU§»iz¥ò bfh©lit. Ïitfëš eu«ò¢ bršfŸ fhz¥gLtjhš cz®Îfis¡ fl¤J« Âw‹ bg‰WŸsd. Áy éy§»d§fŸ x£L©â fshf thG«. v.fh. ehlh¥òG k‰W« cUis¥òG. éy§Fyf¤Âš cŸs éy§FfŸ Ïl« é£L Ïl« efU»‹wd. K®ªj fl‰gŠRfŸ k‰W« gts§fŸ ãuªjukhf thêl¤Â‹ nkš gFÂæš x£o¡ fhz¥gL»‹wd. •
•
•
éy§Fyf« ËtU« bjhFÂfisÍ« g©òfisÍ« bfh©LŸsJ. t.v©
bjhFÂfŸ
g©òfŸ
vL¤J¡fh£L
1
JisÍlèfŸ
JisfŸ bfh©l clš mik¥ò
fl‰gŠRfŸ
2
FêÍlèfŸ
cl‰Fê c©L
iA£uh, b#šè Û‹
3
j£ilòG¡fŸ
j£iltot òG òG¡fŸ ehlh¥òG
4
cUis òG¡fŸ
cUis tot òG¡fŸ
m°fhç° (cUis¥òG)
5
tisjir òG¡fŸ
x¤j cl‰f©l§fŸ fhz¥gL«
Úç°, k©òG
6
fQ¡fhèfŸ
fhšfëš fQ¡fŸ óuh‹, fu¥gh‹ ó¢Á, fhz¥gL« njŸ
7
bkšYlèfŸ
XLila bk‹ikahd clyik¥ò
8
K£njhèfŸ
e£r¤ÂuÛ‹, njhšgFÂæš K£fŸ bfh©lit flš btŸsç
9
KJF ehQŸsit
KJFeh© fhz¥gL«
e¤ij, M¡nlhg°, brÃah
Û‹, jtis, kåj‹
nkY« m¿ªJbfhŸnth« xU F¿¥Ã£l Ïl¤Âš k£L« guéÍŸs éy§FfŸ v‹W fz¡»£lhš ϪÂa Ϫ a khãy§ khãy§fën fënyna yna Kj Kjyht yhtjhf jhf cŸs khã khãy« y« jäœ jäœehL ehL.. 67
5
cæçaš
5.3. ÏU brh‰ bgaçLKiw tif¥gh£oaè‹ tuyhW mç°lh£oš cæçd§fis¤ jhtu§fŸ, éy§FfŸ vd Ïu©lhf¥ Ãç¤j¿ªjh®. kU¤Jt¤Â‹ jªij vd miH¡ f¥g£l ï¥ngh»bu£l° kU¤Jt K¡»a¤Jt¤Â‹ mo¥gilæš cæçd§fis¥ g£oaè£lh®. fnuhy° è‹nda° mç°lh£oš, Ânah¥uh°l° Ï¡FH¥g¤ij¤ j鮥gj‰fhf M»nah® cæçd§fë‹ tot« m¿éaš bgaçL«Kiw njh‹¿, k‰W« thêl¤Â‹ mo¥gilæš Ïit cyfséš Ã‹g‰w¥gL»wJ. jhtu§fisÍ« éy§FfisÍ« vdnt è‹nda° jhtu k‰W« éy§F tif¥gL¤Âd®. fS¡F Ïu©L bga® cila Kiwia #h‹nu v‹gt® Á‰¿d« v‹w m¿Kf¥gL¤Âdh®. ÏJ ÏUbrh‰ brhšiy m¿Kf¥gL¤Âdh®. bgaçL« Kiw v‹wiH¡f¥gL»wJ. fnuhy° è‹nda° vëa ÏUbrh‰ bgaçLtj‰fhdmo¥gil Kiwæš jhtu§fë‹ bgaçL« éÂfŸ Kiwia cUth¡»dh®. vdnt, 1. m¿éaš bga® Ïy¤Ô‹ bkhê Ït® ‘tif¥gh£oaè‹ jªij’ ænyh mšyJ Ïy¤Ô‹ bkhêæš vd miH¡f¥gL»wh®. Ït® bkhê bga®¥ngh brŒa¥g£oU¡f cUth¡»a ÏUbrh‰ bgaçL« nt©L«. Kiwna j‰nghJ eilKiwæš 2. ngçd¥ bgaç‹ Kjš vG¤ij¥ cŸsJ. bgça vG¤Âš vGj nt©L«. ÏUbrh‰ bgaçL« Kiwæ‹ mtÁa« mtÁa« 3. Á‰¿d¥ bgaç‹ Kjš vG¤ij¢ flªj fhy§fëš cæçd§fŸ Á¿a vG¤Âš vGj nt©L«. bghJ¥ bga®fis¡ bfh©L m¿a¥ 4. ÏU brh‰bga®fis m¢ÁL« g£ld. Ϫj bghJ¥ bga®fŸ gšntW nghJ rhŒthf m¢Ál nt©L«. Ïl§fëš gšntW FH¥g§fis 5. ifædhš vGJ« nghJ, mo¡ V‰gL¤Âd. Ïit cyf mséš V‰W¡ nfho£L¡ fh£l nt©L«. bfhŸs Koahkš nghdJ. braš 5.5 c§fSila gFÂæš cŸs ku§fisÍ« jhtu§fisÍ« c‰W neh¡fΫ. mt‰¿‹ ÏU brh‰ bga®fis¡ f©LÃoͧfŸ. •
•
•
•
éy§»aš bga® fu¥gh‹ ó¢Á - bgç¥Ãshnd£lh mbkç¡fhdh Å£L < - k°fh blhk°ofh jtis - uhdh bA¡[hlh¡ilyh òwh - bfhy«gh èéah kåj‹ - nAhnkh br¥Ãa‹°
68
jhtu§fë‹ bga® br«gU¤Â - iAðf° nuh[h ird‹Á° j¡fhë - iynfhbg®Áfh‹ v°Fy©l« cUis - brhyhd« oÍgnuhr« kh - khŠÁ~bguh Ï‹ofh mçÁ - xiurh r£ilth
tif¥gh£oaš
kÂ¥ÕL i) rçahdt‰iw¤ nj®ªbjL§fŸ.
1. IªJ cyf tif¥gh£L Kiwia tif¥gL¤Âat® _________ R. H é£nl¡f® / fhuš è‹nda°). ( R. 2. bkhåuh cyf¤Âš (gybrš / xUbrš).
_________
cæçd§fŸ
ml§»ÍŸsd
3. kUªJfë‹ uhâ vd miH¡f¥gLtJ _________ (<°L / bg‹Áè‹). 4. _________ jhtu bršfëš fhz¥gL«, fhz¥gLtšiy ( c£fU / bršRt® ) . 5. xiurh r£ilth ( beš / nfhJik)
v‹gJ
_________
‹
éy§F ÏU
bršfëš
brh‰bgauhF«.
ii) bfhL¡f¥g£LŸs éy§Ffis mj‹ bjhF¡FŸ it¡fΫ.
ehlh¥òG, fl‰gŠR, iA£uh, cUis¥òG, njŸ, kåj‹, e¤ij, e£r¤Âu Û‹, k©òG 1. ehlh¥òG - j£ilòG¡fŸ 2. _______________ - __________________ 3. _______________ - __________________ 4. _______________ - __________________ 5. _______________ - __________________ 6. _______________ - __________________ 7. _______________ - __________________ 8. _______________ - __________________ 9. _______________ - __________________ iii) gh¡Oçahé‹ e‹ikfS«, ÔikfS« ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsd. e‹ik
v‹W« , Ôik v‹W« F¿¡fΫ. 1.
bjhGnehŒ
2.
cUisæ‹ tisa mGfš nehŒ
3.
bghUŸfë‹ kWRH‰Á
4.
vY«òU¡»
5.
njhš gj¥gL¤Jjš
6.
j¡fhëæ‹ thlš nehŒ
7.
njæiyia gj¥gL¤Jjš
e‹ik
69
Ôik
5
cæçaš iv) gh¡Oçahé‹ gy tot§fis tiuaΫ. v) ô¡ëdhéš g¢ira« cŸsJ. Nça xë Ïšyhj neu§fëš Ãwrh®ò C£l
Kiwia¡ bfh©lJ. Ïjid vªj cy»‹ Ñœ tif¥gL¤JthŒ? jhtu cyfkh? éy§F cyfkh? vi) bfhL¡f¥g£LŸs gl§fë‹ bga®fis c§fŸ MÁça® k‰W« bg‰nwh®
cjéÍl‹ vGJf. 1. Á§f«
t.v© 1. 2.
2. kh
3. ehŒ
jäœbga® Á§f«
4. cUis 5. br«gU¤Â
M§»y¥bga® LION
6. nt®fliy
ÏUbrh‰bga® gh‹Âuh ènah
3. 4. 5. 6.
nkY« m¿a ò¤jf§fŸ Life and Living - John Sears and Sue Taylor. British Library Cataloguing, London. Frame Work of Science - Paddy Gannon Oxford University Press, New Delhi
Ïizajs§fŸ www.rhs.org.uk www.mhhe.com
70
cæçaš 6 myF
jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ - RthÁ¤jš
çaš
6
cæçaš
rªJUΫ KUfD« e©g®fSl‹ éisaho¡ bfh©oUªjd®. Á¿J neu« éisahoa Ë nrh®ªJ é£ljhš mt®fS¡F _¢R th§»aJ. mt®fS¡F _¢R th§f¡ fhuz« v‹d? fLikahd ntiy¡F¥ ÃwF ek¡F _¢R th§FtJ V‹?
6.1. RthÁ¤jè‹ mtÁa« cæçd§fŸ cæ®thœtj‰F« czit thæè£L g‰fshš bk‹W czÎ¥ghijæ‹ brašgLtj‰F« M‰wš njit. éG§»aJ« M‰wš Ïšyhj nghJ e«khš têahf Ïiu¥igæDŸns bršY« ntiy brŒa ÏayhJ. ekJ clè‹ czthdJ ÁWÁW JfŸfshf¢ Ë ÁWFlš mid¤J brašfS¡F« M‰wš Áij¡f¥gL»wJ. mtÁa«. eh« XŒéèU¡F« bghGJ« _y« c¿Šr¥g£L clè‹ gšntW ekJ cW¥òfshd Ïja«, _is, ghf§fS¡F« Ïu¤j¡ FHhŒfŸ _y« ÁWÚuf« k‰W« EiupušfŸ Ïa§»¡ vL¤J¡ bršy¥gL»‹wJ. czéš bfh©oU¡F«. vdnt, 24kâ neuK« cŸs M‰wš éLé¡f¥glhj tiuæš ekJ clY¡F M‰wš njit¥gL»wJ. ek¡F vªj¥ gaD« Ïšiy. fhy« jtwhkš xG§fhf v§»UªJ eh« M‰wiy¥ bgW»nwh«? eh« c£bfhŸS« czÎ c£bfhŸs nt©Lbkd bg‰nwh®fŸ t‰òW¤j¡ czéš jh‹ M‰wš cŸsJ. eh« c§fŸ 72
jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ RthÁ¤jš fhuz« v‹d? eh« czéèUªJ bghUŸ vç¡f¥gL»wJ. mjid M‰wiy bgW»nwh«. eh« c£bfh©l M¡ì#nd‰wkiljš v‹»nwh«. Ϫj czÎ RthÁ¤jè‹nghJ cæ®të ãfœ¢Áæ ãfœ¢Áæ‹ng ‹nghJ, hJ, Ú® k‰W k‰W« « fça fçaäy äy thÍ Íl‹(M¡ì#Dl‹) ÏizªJ fêÎ¥ bghUshf bršèDŸ btëna¿, ntÂæaš kh‰wkilªJ M‰wyhf btë¥ cæ®tëahš M‰wš btë¡bfh©L gL»wJ. vdnt RthÁ¤jš v‹gJ tu¥gL»wJ. Ϫj ãfœ¢Á RthÁ¤jš cæçd§fë‹ K¡»a ãfœthF«. mšyJ brš RthÁ¤jš vd¥gL«. RthÁ¤jè‹nghJ cæ®të, braš 6.1 EiupuY¡F fl¤j¥g£L Ïu¤j¤Jl‹ mikÂahf c£fh®ªJ xU fy¡f¥gL»‹wJ. cæ®të ãäl¤Â‰F v¤jid Kiw _¢R fyªj Ïu¤j« clè‹ mid¤J¥ éL»nwh« vd fz¡»Lf. gFÂfS¡F« br‹W Ë mid¤J ruhrçahf xU ãäl¤Â‰F bršfS¡F« br‹wil»wJ. kåj‹ 16 Kjš 18 Kiw _¢R cæ®të, bršfë‹ cŸns éL»wh‹. br‹W milÍ« bghGJ, r¡Â¥ RthÁ¤jè‹ tiffŸ RthÁ¤jš ÏU tif¥gL«. ( ) i) fh‰W Rthr« ( iii ) i) fh‰¿šyh Rthr« ( i ) ) fh‰W Rthr« bgU«ghyhd cæçd§fëš cæ®tëæ‹ cjéahš czÎ¥ bghU£fŸ vç¡f¥g£L M‰wiy btëbfhz®»‹wd. vdnt cæ®tëæ‹ K‹åiyæš eilbgW« Rthr¤Â‰F fh‰W Rthr« v‹W bga®. Ïj‹ rk‹ghL ËtUkhW
FS¡nfh° + cæ®të
fçaäy thÍ + Ú® + M‰wš
ii ) ( ii ) fh‰¿šyh Rthr«
Áy E©Qæ®fŸ, <°£, gh¡Oçah ngh‹wit cæ®të m‰w ãiyæš czéèUªJ M‰wiy¥ bgW»‹wd. vdnt, cæ®të m‰w ãiyæš eilbgW« Rthr¤Â‰F fh‰¿šyh Rthr« v‹Wbga®. e« vY«ò¤ jirfëš fh‰¿šyh Rthr« eilbgW»wJ.
FS¡nfh°
cæ®të m‰w ãiy
v¤Âš MšfAhš + fçaäy thÍ + M‰wš
nkY« m¿ªJbfhŸnth« gh¡Oçah k‰W« óŠirfŸ fh‰¿šyh Kiwæš RthÁ¥gjhš r®¡fiuia MšfAhyhf kh‰W»‹wd. xU òw« Ϫj MšfAhš rKjha¤Â‰F¡ nfL éisé¥gjhf ÏUªjhY« ÏUª jhY«,, kWò kWòw« w« Ïnj Mšf MšfAhš Ahš vçb vçbghU ghUŸ Ÿ rhjdkhfΫ ga‹gL»wJ. 73
<°£ v‹gJ xU brš óŠir MF«. fh‰¿šyh Nœãiyæš Rthr« eilbg‰W MšfAhiy c‰g¤Â brŒ»‹wd. Mfnt kJghd jahç¥Ãš Ïit ga‹gL»‹wd.
6
cæçaš braš 6.2 xU ãäl¤Âš eh« _¢RéL« v©â¡ifia¡ fz¡»Lf. t.v© e©gå‹ bg bga®
Ïašghd ãiy
ntf eil
XLjš
XŒÎãiy
1. 2. 3.
_¢RéLjY¡F« RthÁ¤jY¡F« Ïilnaahd ntWghL. t. v.
RthÁ¤jš
_¢RéLjš
1.
ÏJ X® Ïa‰Ãaš ãfœ¢Á. V‹ ÏJ X® ntÂæaš ãfœ¢Á. V‹ våš Ï§F fh‰W X® Ïl¤Âš våš Ï§F czÎ¥ bghUŸ gy ÏUªJ k‰nwh® Ïl¤Â‰F Ïl« nt éidfS¡F c£gL»wJ. bga®»wJ.
2.
Ϫãfœ¢Áæ‹ nghJ btëælgLtšiy.
3.
Ïš Rthr g§nf‰»‹wd.
M‰wš Ϫãfœ¢Áæ‹ nghJ btëæl¥gL»wJ. cW¥òfŸ cæUŸs bršfëš eilbgW»‹wd.
M‰wš Ϫãfœ¢Á
RthÁ¤jš v‹gJ czÎ¥ bghUŸ cæ®tëæ‹ cjéahš vç¡f¥g£L M‰wiy¥ bgWtjhF«. m¥gobaåš, bršfëš czÎ bghUŸ vçtj‰F«, ku¡f£il vçtj‰F« cŸs ntWghL v‹d?. RthÁ¤jš cæUŸs bršfëš eilbgW«.
ku¡f£il vçjš btë¥òw¤Âš eilbgW«.
2.
bt¥g M‰wš btë¥gL»wJ.
xë M‰wš k‰W« bt¥g M‰wš btë¥gL»wJ.
3.
M‰wš go¥goahf Á¿ Á¿a ms mséš btënaW»wJ.
bkh¤jkhf mÂf mséš M‰wš btë¥gL»wJ.
t. v. 1.
xë¢nr®¡ifia¥ g‰¿ ghl« 2 Ïš K‹ng go¤JŸnsh« xë¢nr®¡ifÍ«, RthÁ¤jiyÍ« ntWgL¤Jnth«. RthÁ¤jš t. v. ÏuÎ gfš vd bjhl®ªJ bjhl®ªJ eilbgW« 1. ãfœ¢ÁahF«.. ãfœ¢ÁahF«
xë¢nr®¡if gfš bghGš k£Lnk eilbgW« ãfœ¢ÁahF«. ãfœ¢ÁahF«.
2.
mid¤J cæçd§fëY« eilbgW« gRªjhtu§fëš ãfœ¢Á. eilbgW« ãfœ¢Á. ãfœ¢Á.
3.
czÎ vL¤J¡ bfhŸs¥gL»wJ.
czÎ jahç¡f¥gL»wJ.
4.
Ϫãfœ¢Áæ‹ ng nghJ cæ®të cŸëG¡f¥g£L fçaäythÍ btëna‰w¥gL»wJ.
Ϫãfœ¢Áæ‹ nghJ fçaäy thÍ cŸëG¡f¥g£L cæ®të btëna‰w¥gL»wJ.
74
k£Lnk
jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ RthÁ¤jš ekJ _¡»š Ïu©L Jthu§fŸ kåj Rthr k©ly«, _¡F, cŸsd. mt‰¿‰F ehÁ¤ Jthu§fŸ ehÁaiw, _¢R¡FHš, _¢R¡ v‹W bga®. ehÁ¤Jthu« ehÁgŸs¤Âš ÂwªJ Û©L« _¢R¡FHèš Âw¡»‹wJ. _¢R¡FHš ÃçªJ Ïu©L _¢R¡»is¡ FHšfshf¥ Ã绋wJ. x›bthU _¢R¡»is¡ FHY« EiupuY¡FŸ br‹W m§F « nkY« gy »isfshf¥ ÃçªJ _¢R¡ Ÿ s g ¥ Á »isÁW FHyh» fh‰W E©ziwæš e h Ko»‹wd.
6.2. kåj Rthr«
H š F R ¡ ¢ _
¡ š ¢ R F H _ s ¡ » i i s » H š R ¢ F _ Á W
W i w ‰ f h z E © gl« 6.1. kåj Rthr«
E©ziwæ‹ Rt®fëš Ïu¤j jªJ»fŸ vd¥gL« gy bkšèa Ïu¤j¡ FHhŒfŸ NœªJ Ïu¤j¤ij më¡»‹wd. EiupuY¡FŸ cŸs cæ®të Ïu¤j¤Âš fy¡»‹wd. Ïu¤j¤Âš cŸs fh®g‹ il M¡i[L EiupuY¡FŸ cŸs E©ziwæš tªJ nr®»wJ. eh« v›thW _¢R éL»nwh«? fh‰W cŸëG¤jš k‰W« btëna‰w« c£g£l ãfœ¢Ána _¢R éLjš vd¥gL«. ÏJ xU bjhl®¢Áahd ãfœ¢ÁahF«. X® cæçd¤Â‹ thœehŸ KGtJ«, mid¤J neu§fëY« eilbgW« ãfœ¢Á MF«. xU kåj‹ xU ãäl¤Â‰FŸ v¤jid Kiw _¢RéL»whndh mJnt _¢R éLjš Åj« vd¥gL«.
»is¡FHhŒ k‰W« Eiupuiy cŸsl¡»aJ. kh®giwæ‹ cŸns X® Ïiz Eiuæuš ÏU¡»‹wd. e« kh®giwæš kh®ò¤jirfŸ cŸsd. Ïit _ykhfnt eh« RthÁ¡f Ko»wJ. Áy jirfŸ eh« _¢ir cŸëG¡f¥gL« e« éyh vY«Ãš ÏizªJŸsd. nghJ, cjuéjhd« Ñêw§» éyh Ϥjirfns éyh vY«ò¡ T£il vY«òfŸ nk‰òw« neh¡» ca®ªJ cŸòwkhfΫ btë¥òwkhfΫ mšyJ é绋wJ. Ϫj brayhš Ïa¡f¥ ga‹gL»‹wd. EiupuY¡F kh®giwæ‹ msÎ bgçjhF«. Ïjdhš ÑnH tèikahd j£ilahd jir¤ cæ®të ãiwªj fh‰W btëæèUªJ bjhF¥ò fhz¥gL»wJ. Ïj‰F EiupuY¡FŸ ntfkhf Ñœf©l cjuéjhd« v‹W bga®. têæš EiH»wJ. _¢R¡FHš _¡F ehÁ¥gŸs« »isÁWFHš fh‰W E©ziw 75
_¢R¡ »is¡FHš
_¢R
6
cæçaš
eh« fh‰iw btëna‰W« bghGJ, cjuéjhd« nkš neh¡» ca®ªJ Ïašghd ãiyia mil»wJ. éyh vY«òfŸ Ñœ neh¡» Ïw§F»wJ. Ϫj brayhš kh®giwæ‹ msÎ Fiw»wJ. Ïjdhš Eiupuèš ÏUªJ _¢R »is¡FHšfŸ, _¢R¡ FHš k‰W« ehÁ têahf fh‰W btëna‰w¥gL»wJ. fh‰W Eiupuš kh®giw
cjuéjhd«
cjuéjhd«
gl« 6.2 c£Rthr« - btë¢Rthr«
thÍ gçkh‰w« cæ®të ãiwªj fh‰W E©ziwæD E©ziwæDŸ Ÿ br‹wÎl‹, Ïu¤j¤ jªJ»fëYŸs Ïu¤j« cæ®t cæ®tëia ëia c¿ŠR c¿ŠR»‹wJ »‹wJ.. ϧF ËnkhF ËnkhFnshÃD nshÃDl‹ l‹ fyªJ, M¡ì - ËnkhFnshÃdhf kh¿ clè‹ mid¤J bršfisÍ« br‹wil»‹wJ. bršfëDŸ, czÎ¥ bghU£fŸ M¡ì#nd‰w« mila cæ®të ga‹gL¤j¥g£L, M‰wyhdJ Ú® k‰W« fçaäythÍÎl‹ btë¥gL»wJ. Ϫj fçaäythÍ Ïu¤j¤jhš vL¤J bfhŸs¥g£L EiupuY¡F¢ br‹W m§»UªJ btëna‰w¥gL»wJ.
fh‰W E©ziw E©z iw
jªJ» gl« 6.3 fh‰W E©ziwæ‹ mik¥ò
nkY« m¿ªJbfhŸnth« ek¡F V‹ J«kš J«kš tU»‹wJ tU»‹wJ vd¤bjçªJ vd¤bjçªJ bfhŸnth bfhŸnthkh? kh? Áy x›thik x›thik¡F ¡F fhuzkhd bghUŸfshd öR, kfuªjöŸ M»ait ekJ ehÁ¥gŸs¤Âš EiHªJ, EiH ªJ, bjhª bjhªjuÎ juÎ V‰g V‰gL¤Jt L¤Jtjhš jhš tUt tUtnj nj J«ky J«kyhF« hF«.. J«k J«kš š ãfœ¢ ãfœ¢Áæ‹ Áæ‹ _y« x›thik bghUŸfŸ btëna‰w¥g£L ehÁ¥gŸs« R¤jkh»‹wJ. 76
jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ RthÁ¤jš braš 6.3 xU mf‹w be»ê FLitia vL¤J¡ bfhŸsΫ mj‹ mo¥òw¤ij mf‰wΫ. X® Y-tot f©zho¡ FHhæ‹ ÏU ft£il KidfëY« gl¤Âš fh£oÍŸsthW gÿid¡ f£lΫ. Ë Ïjid FLitæ‹ thŒ¥ gF têahf cŸns bghU¤jΫ. FLitæ‹ mo¥gFÂæš Ïu¥guhš Md ciwæid¡ f«ÃÍl‹ f£lΫ.
f«Ãia ÏG¡fΫ. FLitæYŸs gÿ‹ c¥ò»wJ. V‹ c¥ò»wJ? Ïu¥g® ciwia ÏG¥gjhš, #hoæš cŸs bfhŸssÎ mÂfkh»wJ. vdnt btëæèUªJ fh‰W gÿD¡FŸ ghŒªJ br‹W mjid c¥g¢ brŒ»wJ. Ï¥bghGJ f«Ãia éLé¡fΫ. Ïu¥g® ciw giHa ãiy¡F¢ br‹wilÍ«. FLitæ‹ cŸns bfhŸssÎ Fiwtjhš, gÿåš cŸs fh‰W të k©ly¤Â‰F ntfkhf btënaW»wJ. vdnt gÿ‹ RU§F»wJ. Ϫj brašKiw Rthr brašKiwia és¡F»wJ. fh‰W cŸëG¤jš
fh‰W btënaWjš
f©zho¡ FHhŒ (_¢R¡FHš, _¢¡ »isÁWFHš) be»ê FLit (kh®giw)
gÿ‹ (Eiupuš) bfhŸssÎ Fiw»wJ mG¤j« TL»wJ
bfhŸssÎ TL»wJ mG¤j« Fiw»wJ
Ïu¥g® ciw (cjuéjhd«)
•
• •
nkY« m¿ªJbfhŸnth« fh‰W khRgLjyhš gy Rthr nehŒfŸ V‰gL»‹wd. òif¥Ão¤jyhš Eiupuš ò‰WnehŒ V‰gL»wJ. Fuš v‹gJ Rthr k©ly¤Â‹ K¡»a éisthF«. 77
6
cæçaš
6.3. éy§Ffëš Rthr« brΟfŸ fh‰W JisfŸ
_¢R¡ FHhŒ
brΟfŸ _y« j©Ù® btënaWjš gl« 6.4 Û‹ - fiu¥gh‹ ó¢Á
kåjid¥ ngh‹nw, jhtu§fS«, éy§FfS«, _¢Ré£L Rthr« brŒ »‹wd. Rthr¤Â‹ mo¥gil ãfœ¢Á mid¤J cæçd§fëY« xnu khÂçahfnt ÏU¡F«. eh« Ï¥bghGJ Áy éy§Ffë‹ RthrKiw g‰¿ fh©ngh«. m) xU brš k‰W« ÁW gybrš éy§Ffëš mid¤J bršfS«, R‰W¥òw¤ÂYŸs fh‰W mšyJ ÚçèUªJ cæ®tëia vL¤J¡bfh©L fçaäythÍit gutš Kiwæš btëna‰W»‹wd. v.fh. mÛgh, ghuÛÁa« M) k©òG k‰W« m£il¥ òG¡fŸ,
gl« 6.5 k©òG 78
Ï) jtis ngh‹w éy§FfŸ, njhš k‰W« Eiupuš _y« RthÁ¡»‹wd. Eiupuš
gl« 6.6 jtis
<) Û‹fŸ brΟfŸ v‹wiH¡f¥ gL« Áw¥ò cW¥òfŸ _y« Úçš fiuªJŸs cæ®tëia c¿ŠÁ RthÁ¡»‹wd. c) C®td, gw¥gd k‰W« ghÿ£ofŸ Eiupuš _y« RthÁ¡»‹wd. C) éy§Ffshd ó¢Áfëš gy ÁWJisfŸ fhz¥gL«. mt‰¿‰F fh‰W¤JisfŸ v‹W bga®. Ϫj¡ fh‰W¤ JisfŸ _¢R¡ FHhæš Kotil»‹wd. thÍ¥gçkh‰w« Ϫj¡ fh‰ fh‰W¤J W¤JisfŸ isfŸ _y« eilbgW eil bgW»‹w »‹wJ. J.
jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ RthÁ¤jš
6.4. jhtu§fëš Rthr« k‰w cæçd§fis¥ ngh‹W, fh¥òbrš jhtu§fS« czéèUªJ RthÁ¤ jè‹ _ynk M‰wiy¥ bgW »‹wd. bghJthf jhtu§fëš Rthr¤Â‰bf‹W jåahf Áw¥ghd cW¥òfŸ VJäšiy. k‰W« éy§Ffëš cŸsij¥ ngh‹W Rthr Ïa¡fkhd _¢RéLjš ãfœ¢ÁÍ« eilbgWtšiy.jhtu§fŸÏiyæš cŸs ÁW JisfŸ _ykhfnt Âwªj Ïiy¤ Jis RthÁ¡»‹wd. ϤJisfS¡F Ïiy¤JisfŸ v‹W bga®. fh‰¿š cŸs cæ®të gutš _y« Ïiy¡FŸ gl« 6.7 Ïiy¤ Jis br‹W«, Ïiyæš cŸs fçaäythÍ Mdhš Ïuéš xë¢nr®¡if gutš _ykhf btënaWtJ« Ïiy¤JisfŸ _ykhfnt eil eilbgwhjjhš Rthr¤Â‹ nghJ bgW»‹wd. j©LfëY« ÁW btëtU« fçaäythÍ Ïiy¤Jis tëk©ly¤Â‰F brš JisfŸ cŸsd. ϤJisfS« _ykhf thÍ¥ gçkh‰w¤Â‰F cjλ‹wd. »‹wd. tëk©ly¤Âš ÏUªJ vL¤J¡ bfh©L nt®fS« jåna RthÁ¡»‹wd. cæ®tëia k© JfŸfS¡»ilæš cŸs fh‰ RthÁ¡»‹wd. wiwfëš cŸs fh‰iw nt®fŸ Rthr¤Â‹ ÏUtiffŸ RthÁ¡»‹wd. Mfnt, nt®, j©L, cæ®të »il¥gJ bghW¤J Ïiy M»a jhtu¤Â‹ mid¤J Rthr« ÏU tif¥gL« 1. fh‰¿šyh ghf§fS« jå¤jåna Rthr¤Âš Rthr« 2. fh‰W Rthr«
6
cæçaš
kÂ¥ÕL I. éy§FfisÍ« mj‹ Rthr cW¥òfisÍ« bghU¤Jf.
t.v©
éy§FfŸ
Rthr cW¥òfŸ
1.
fu¥gh‹ ó¢Á
brΟ
2.
jtis
Eiupuš
3.
Û‹
Eiupuš k‰W« njhš
4.
k©òG
fh‰W¤ JisfŸ
5.
ehŒ
njhš
II. Rthr
k©ly¤Âš g§FbgW« Rthr cW¥òfis¢ rçahd Kiwæš tçir¥gL¤Jf. _¢R¡FHš, _¡F, fh‰W E©ziw, _¢R¡ »is¡FHš. ehÁgŸs«, _¢R¡»is ÁW FHš,
III. Ñœ bfhL¡f¥g£LŸs gl¤Âš kåj Rthr k©ly¤Â‹ ghf§fis¡
F¿¡fΫ. _¡F, _¢R¡FHš, _¢R¡»is¡FHš, Eiupuš, _¢R¡»is ÁW FHš. IV. rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf.
m) eh« RthÁ¡F« fh‰¿š (cæ®të/ fçaäythÍ).
mÂf«
fhz¥gLtJ
________
M) fh‰w‰w RthrKiw¡F ________ v‹W bga® (fh‰WŸs Rthr« / fh‰¿šyh Rthr«). Rthr«). Ï) jhtu§fëš ________ _ykhf Rthr« eilbgW»wJ (_¢R¡FHš/ Ïiy¤ Jis). V. ËtU« éidæš éLg£l th®¤ijfis ãu¥òf
m) ________ + cæ®të
________ + ________ + M‰wš
________
M) FS¡nfh°
________ + fçaäy thÍ + ________
nkY« m¿a ò¤jf§fŸ 1. Biology understanding life (3rd edition) - Jones and Bartlett. Bartlett publishers U.K 2. Biology - Sylvia.S Mader - Brown Publishers U.S.A
Ïizajs§fŸ www.health.howstuffworks.com,
80
www.biotopics.co.uk
cæçaš 7 myF
Nœãiy k©ly«
c
a
7
cæçaš
FHªijfns! nkny bfhL¡f¥g£LŸsJ xU mHfhd njh£l¤Jl‹ Toa Å£o‹ gl«. mš g¤J éy§FfŸ kiwªJŸsd v‹gJ éa¥ghdJ. mitfis eh« f©LÃo¥nghkh? Ï¥gl« jhtu§fŸ k‰W« éy§Ffëilna cŸs R_fkhd cwéid¡ fh£L»wJ.
82
Nœãiy k©ly«
7.1. Nœãiy k©ly« “XN® mUnf kåj tÁ¥Ãl¤Â‰FŸ
ahidfŸ EiHªjd.
»UZz»ç kh®¢ 24, 2010. XN® mUnf cŸs F«Ko¥gŸë »uhk¤Â‰FŸ EiHªj ahidfis Û©L« rdkhÎ fh£o‰FŸ Ju¤Âé£ld®. _‹W M©ahidfŸ kåj tÁ¥Ãlkhd »uhk¤Â‰FŸ EiHªjd. td mYtyç‹ T‰W¥go 15-èUªJ 20-taJ cila ahidfŸ fhiy ntisæš F«Ko¥gŸë »uhk¤Â‰FŸ EiHªjd. kht£l td mYty® é.fnzr‹, cjé td ghJfh¥ò mYty® nf.Ïun#ªÂu‹ k‰W« XN® td všiy mYty® M®. khnj°tu‹ M»nah®, »uhk k¡fë‹ cjéÍl‹ g£lhRfŸ bto¤J »uhk¤Â‰FŸ EiHªj _‹W tdahidfis¢ rdkhÎ fh£o‰FŸ Ju¤Âé£ld®. td ahidfŸ kåj tÁ¥Ãl¤Â‰FŸ EiHtJ v‹gJ flªj _‹W, IªJ khj§fshf ÂdªnjhW« eilbgW« tho¡ifahd ãfœ¢Áahf cŸsJ. Ϫãfœ¢Áæ‹nghJ ahidfshš xUtU¡F« Ô§F neuéšiy. »uhk¤Â‰FŸ EiHªj _‹W ahidfëš x‹W 15 taJ cila M© ahid k‰w Ïu©L« 20 taJ cilaJ.” vd td mYty®fŸ bjçé¤jd®”. nkny bfhL¡f¥g£LŸs jftš xU g¤Âçif¢ brŒÂ. fhLfis é£L ahidfŸ V‹ btëna tU»‹wd v‹gij Ú§fŸ ÁªÂ¤jJ©lh? Ïj‰F fhuz« v‹d? ahidfŸ fhLfëš tÁ¡»‹wd. fhLfŸ xU Nœãiy k©ly«. ahidæ‹ Ïa‰ifahd ÏU¥Ãl« fhlhF«. k¡fŸ fhLfëYŸs ku§fis bt£LtjhY«, fh£L¥gFÂfis ntsh©ik¡F« k‰w njitfS¡F« ga‹gL¤JtjhY« ahidfë‹ ÏU¥Ãlkhd fhLfë‹ msÎ Fiw»wJ. mjdhš ahidfŸ mjDila Ålhd fh£il é£L f£lhakhf btënaW« Nœãiy¡F¤ jŸs¥g£L, kåjå‹ ÏU¥Ãl¤Â‰FŸ ÏU¥Ãl¤Â‰FŸ EiH»‹wd. EiH»‹wd. 83
7
cæçaš
Nœãiy k©ly«
cæu‰w fhuâfŸ
cæUŸs fhuâfŸ
jhtu§fŸ
éy§FfŸ
k©
fh‰W
cæçd§fŸ mt‰iw¢ NœªJŸs c殡fhuâfŸ k‰W« cæu‰w¡ fhuâfS¡»ilna cŸs xU bjhl® Ãidna Nœãiyæaš v‹»nwh«. Nœãiy k©ly« v‹gJ Ïa‰ifahfnth mšyJ bra‰ifahfnth ÏU¡fyh«. Fs«, òšbtë, fhL, Vç, ghiytd« ÏitahΫ Ïa‰ifahf mikªJŸs Nœãiy k©ly«. Û‹bjh£o, ó§fh, beštaš Ïit bra‰ifahf mikªJŸs Nœãiy k©lykhF«. Nœãiy k©ly¤Â‹ mik¥ò xU Nœãiy k©ly« Ïu©L K¡»a K¡»akhd khd fhu fhuâfi âfis¡ s¡ bfh©oU¡F«. mit cæ® fhuâfŸ k‰W« cæu‰w fhuâfshF«. c殡fhuâfŸ _‹W tiffshf tif¥gL¤j¥g£LŸsd. 84
Ú®
Nça xë
1. c ‰ g ¤  a h s ® f Ÿ : xë¢nr®¡if _y« jk¡F nt©oa czÎ¥bghUŸfis¤ jhnk jahç¤J¡bfhŸS« gR« jhtu§fŸ. 2. Ef®nth®fŸ:- Ïit jhtu§fŸ k‰W« éy§»d§fis czthf c£bfhŸS« cæçd§fŸ. 3. Áij¥git:Ïit Ïwªj bghU£fis c©L M‰wiy¥ bgW»‹wd. Áij¥gj‹ _y« Û©L« fåk§fŸ k©â‰FŸ br‹wil»wJ. v.fh. gh¡Oçah, óŠir. cæu‰w fhuâfŸ Ïit k©, Ú®, fh‰W k‰W« R‰W¢NHš fhuâfshd bt¥g«, Nçaxë,
Nœãiy k©ly« braš 7.1 gl¤ij c‰W neh¡fΫ. Ïš cŸs c殡fhuâfŸ, cæu‰w fhuâfis vGjΫ.
7.2. cz΢ r§»è Nçand mid¤J cæçd§fS¡F« Kj‹ikahd k‰W« K¡»akhd M‰wš _ykhF«. gRªjhtu§fŸ Nça M‰wiy¡ ft®ªJ fçaäy thÍ (fh®g‹il-M¡i[L) Ú® M»at‰iw xë¢nr®¡if _y« czthf kh‰W»wJ. Ϫj M‰wš, jhtu§fis c©Q« Kjš ãiy Ef®nth®¡F kh‰w¥gL»wJ. Ï›thwhf xU Ïu©lh« ãiy Ef®nth®, Kjš ãiy Ef®nth® cæçiajh‹ cæ® thœtj‰fhf czthf c£bfhŸ»wJ. ÏJ _‹wh« ãiy Ef®nth® cæçahš c©z¥gL»wJ. Mjyhš X® Nœãiy k©ly¤Âš, cæçd§fë‹ c©QjY«, c©z¥gLjY« nr®ªj ãfœ¢Áia cz΢ r§»è vdyh«. Ï›thwhf cæçYŸs czÎ M‰wš, ntbwhU cæç¡F mjid c©gj‹ _ykhf xnu Âiræš kh‰w¥gL»‹w bjhl® X£l«, cz΢ r§»è vd¥gL«. 1) òšbtëæš cz΢ r§»è
beš (c‰g¤Âahs®)
vè (jhtu c©â)
gh«ò (Kjyh« C‹ c©â) 85
fGF (Ïu©lh« C‹ c©â)
7
cæçaš
2) fhLfëš cz΢ r§»è
òš (c‰g¤Âahs®)
òè (C‹ c©â)
kh‹ (jhtu c©â)
3) Fs¤Âš cz΢r§»è
jhtu äjit cæç
ó¢Á
Á¿a Û‹
kåj‹
cz΢ r§»èæš x›bthU cæçd§fS« F¿¥Ã£l k£l¤Âš Ïl« t»¡»‹wd. cz΢ r§»èæ‹ Ïªj ãiyia C£l ãiy v‹»nwh«.
Ïu©lh« C‹ c©âfŸ (fGF)
eh‹fh« C£lãiy
Kjyh« C‹ c©âfŸ (gh«ò)
_‹wh« C£lãiy
jhtu c©âfŸ (vè)
Ïu©lh« C£lãiy
c‰g¤Âahs®fŸ (jhtu§fŸ)
bgça Û‹
c‰g¤Âahs®fŸ M‰wš kh‰w¤Â‹ Kjš C£l ãiyahF«. jhtu c©âfŸ jhtu§fis c£bfhŸtJ Ïu©lh« C£l ãiyahF«. Kjšãiy C‹ c©âfŸ jhtu c©âfis c£bfhŸtJ _‹wh« C£l ãiyahF«. Kjšãiy C‹ c©âfis Ïu©lh« ãiy C‹ c©âfŸ c£bfhŸtJ eh‹fhtJ C£l ãiyahF«. nkY« m¿ªJbfhŸnth« cz΢ r§fèæš xU cwÎ cilªjhY«, mj‹ KoÎ X® cæçd¤Â‹ mênt MF«.
Kjyh« C£lãiy
86
Nœãiy k©ly«
7.3. czÎtiy braš 7.2 Ú§fŸ fhŒfŸ k‰W« Ïiw¢Á c©Q«bghGJ vªj M‰wš goæš ÏU¡»Ö®fŸ v‹gij¡ f©LÃo¡fΫ. kåjå‹ gyéj cz΢ r§»èia¡ nfho£L¡ fh£Lf. fGF
kåj‹
gh«ò
ML
nfhê
vè
Kaš
jtis
ó¢Á òš
bt£o¡ »ë
t©L
czÎ tiy
xU F¿¥Ã£l Nœãiy k©ly¤Âš xnu xU cz΢ r§»è¤ bjhl® k£L« jåna ÏU¥gšiy. xU éy§fhdJ xnu éjkhd czit c£bfhŸtšiy. gytifahd czit c£bfhŸ»‹wd. v.fh. xU fGF, Kaš, vè mšyJ gh«ò M»at‰iw czthf¡ bfhŸS«. xU gh«ò, vè mšyJ jtisia czthf¡ bfhŸS«. vdnt czÎ r§»è¤ bjhluhdJ gy Ãiz¥òfis¡ bfh©LŸsJ. M‰wš kh‰w¤Â‰fhf ãfG« v©z‰w cz΢r§»è¤ bjhl®fë‹ tiy ngh‹w mik¥ng czÎ tiy vd¥gL«.
7.4. M‰wš kh‰w« mid¤J cæçd§fS¡F« Nçand Kj‹ikahd k‰W« K¡»akhd M‰wš _ykhF«. Nça M‰wyhdJ NçaåèUªJ Kjèš òéæ‹ tëk©ly¤ij tªjil»wJ. gRªjhtu§fŸ xëah‰wiy¡ ft®ªÂG¤J ntÂah‰wyhf kh‰W»‹wd (czÎ). Ϫj nt M‰wè‹ msÎ xU C£l ãiyæš ÏUªJ mL¤j C£lãiy¡F khW«nghJ Fiw»‹wJ. Ϫj M‰wš kh‰w« xnu Âiræš k£Lnk eilbgW«. 87
7
cæçaš
7.5. c殡nfhs§fŸ mid¤J cæçd§fS« NçaåläUªnj M‰wiy neçilahfnth kiwKfkhfnth bgW»‹wd v‹gij m¿nth«. Nçadhš ntW VnjD« kh‰w« ek¡FŸsdth vd¤ bjçÍkh? óä Nçaid¢ R‰¿ tUtjhš e«Kila ÏU¥Ãl¤Â‹ j£gbt¥g ãiy Nçaid¢ rh®ªnj cŸsJ. Nœãiy k©ly¤ij¥ g‰¿ go¤JŸnsh«. Nœãiy k©ly« Á¿ajhfnth mšyJ bgçajhfnth ÏU¡fyh«. Á¿a Nœãiy k©ly§fŸ x‹whf¢ nrU«nghJ ÏJ xU mf‹w òé¥gu¥ig V‰gL¤J»wJ. ÏJ gy tif¥g£l jhtu« k‰W« éy§F tiffis cŸsl¡»aJ. mnj rka¤Âš Ϫj mf‹w òé¥gu¥Ãš xnu khÂçahd j£gbt¥gãiy fhz¥gL«. ÏJ ngh‹w mf‹w òégu¥ig¡ bfh©l gFÂna c殡nfhs« v‹»nwh«. 7.5.1. fhLfS« mj‹ tiffS« (gy tifahd cæ®nfhs§fŸ) j£gbt¥gãiy fhuâfŸ k‰W« òéæaš mik¥ò Ït‰¿‹ mo¥gilæš e« òéæš gytifahd c殡nfhs§fŸ c©L. ϧFŸs jhtu k‰W« éy§F tiffis¡ bfh©L, cæ® nfhs§fŸ gy tif¥gL«.
1. bt¥gk©ly kiH¡fhLfŸ
öªÂ uh öªÂuh CÁÏiy¡ fhL ÏiyÍ®¡f ÏiyÍ Â®¡fhL hL äjbt¥gk©ly òšbtë
ghiytd« bt¥g k©ly kiH¡fhL òšbtë kiH¡fhL
Ï›tif¡fhLfŸ bj‹ mbkç¡fh, M¥Ãç¡fh k‰W« Ϫnjh-knyÁah ngh‹w ók¤Âanuif¡F mU»š cŸs gFÂfëš fhz¥gL»‹wd. ϧF bt¥gãiy äjkhf ÏU¡F« 200C – 250C) M©o‰F 190 br.Û. msé‰F kiH¥bghêÎ äFªJ fhz¥gL«. ( 20 ϪÂahé‹ mªjkh‹ ãnfhg® ÔÎfŸ, nk‰F¤ bjhl®¢Á kiyfŸ, m°[h«, nk‰F t§fhs« M»a gFÂfëš Ï›tif fhLfŸ fhz¥gL»‹wd. 2. òšbtë Ãunjr§fŸ bj‹ mbkç¡fh, nk‰F M°Ânuèah, tl nk‰F ϪÂah k‰W« »H¡F gh»°jhåš fhz¥gL»wJ. tw©l j£gbt¥g ãiyÍ«,
gl« 7.1 bt¥gk©ly kiH¡fhLfŸ
Nœãiy k©ly«
3. ghiytd§fŸ 6. CÁæiy¡fhLfŸ M¥Ãç¡fh, mbkç¡fhé‹ fdlh, Inuh¥gh k‰W« uZahéš mçnrhdh khãy«, k¤Âa MÁah fhz¥gL»wJ. Ïj‰F nghçaš éš cŸs ghiytd« k‰W« bk¡ fhLfŸ vd kWbgaU« c©L. ϧF ìnfhéY« fhz¥gL»wJ. gfš FW»a Fë® nfhilfhyK«, Ú©l bghGJ bt¥gkhfΫ, ÏuÎ¥ bghGJ Fë®fhyK«, mÂfkhd gå¥bghêΫ FëuhfΫ fhz¥gL»‹wd. fhz¥gL«. M©o‰F 20 brÛ Kjš M©o‰F 25 br.Û.¡F« Fiwthd 60 brÛ tiu kiH¥bghêÎ ÏU¡F«. kiH¥ bghênt ÏU¡F«. ϪÂahéš fhLfŸ KGtJ« gå k‰W« uh#°jh‹ khãy¤Âš jh® ghiytd« gå¡f£oahš _o¡ fhz¥gL«. cŸsJ. Ï›tif¡ fhLfŸ ϪÂahéš Ïkh¢ryÃunjr«, gŠrh¥ k‰W« fhZÛ® gFÂfëš fhz¥gL»‹wd. 7. öªÂu¥Ãunjr fhLfŸ KGtJ« gåahš NH¥g£l tlJUt¥ gF¡F »H¡nf fhz¥gL»‹wd. 25 brÛ msÎ kiH¥bghêÎjh‹ ÏUªjhY«, ϧF ãuªjukhf k© ciwªnj fhz¥gL«. ϧF j£gbt¥gãiy gl« 7.2. ghiytd« mÂf F뮢ÁahfΫ, F뮪j fh‰W« 4. äjbt¥g k©ly òšbtë¥ gF bfh©lJ. bt¥gãiy 10ºC¡F« tl¡F k‰W« bj‰F Fiwthfnt fhz¥gL«. Ï¡fhLfŸ mbkç¡fhéY«, Inuh¥ghé‹ xU ϪÂahéš Ïkakiy¥ gFÂfëš gFÂæY« fhz¥gL»wJ. ϧF k£Lnk fhz¥gL»‹wJ. M©o‰F 25 br.Û. Kjš 100 br.Û. tiu kiH¥bghêÎ ÏU¡F«. ϧF ÏU 7.5.2. fhLfë‹ K¡»a¤Jt« jlit äf tw©l ÓnjhZzãiy¡ 1. MWfë‹ c‰g¤Â¡F _y fhz¥gL»wJ. ϧF bt¥g¡ fh‰W Mjhukhf fhLfŸ cŸsd. ÅR« nfhil¡fhy« k‰W« mÂf 2. kiH¥ bghêit mÂfç¡»‹wd. Fë® bfh©l Fë®fhy« ãyλwJ. Ï¥gF ϪÂahéš c¤ÂuÃunjr¤Âš mç¥ig¤ j鮤J 3. k© fhz¥gL»wJ. btŸs¡f£L¥gh£L¡F cjλ‹wd. 5. ÏiyÍ®¡ fhLfŸ 4. gwitfŸ k‰W« éy§Ffë‹ tlmbkç¡fh, »H¡F MÁah k‰W« Inuh¥ghéš fhz¥gL»wJ. thœélkhf cŸsd. 75 brÛ Kjš 100 brÛ tiu 5. Ïa‰ifæš fçaäy thÍ k‰W« kiH¥bghêÎ ÏU¡F«. ϧF cæ®të rkãiyahf ÏU¡f j£gbt¥gãiy äjkhf¡ fhz¥gL«. cjλ‹wd. äjkhd Fë®fhy¤ij¡ bfh©lJ. ϪÂahéš gŠrh¥, jäœehL, fhLfŸ flÎë‹ Kj‰nfhéyhf¡ c¤ÂuÃunjr«, Õfh®, xç°[h k‰W« fUj¥gL»‹wd. e« m‹whl thœéš k¤Âa Ãunjr¤Âš fhz¥gL»‹wd. fhLfŸ K¡»a¥ g§fh‰W»‹wd. 89
7
cæçaš
nkY« m¿ªJbfhŸnth« td kfh c‰rt«- ϪÂahéš tUl«njhW« #&iy khj¤Âš ku« eL« éHhthf¡ bfh©lhl¥gL»wJ. fhLfëš ku§fis¥ ghJfh¥gij¥ g‰¿ k¡fëilna éê¥òz®it V‰gL¤Jtnj Ï›éHhé‹ neh¡fkhF«. 7.5.3. gšntW tifahd jhtu éy§»d§fŸ c殡nfhs¤Âš gy tifahd jhtu éy§»d§fŸ cŸsd. xU c殡nfhs¤Âš cŸs jhtu éy§»d§fŸ k‰bwhU c殡nfhs¤Âš cŸs Nœãiy¡nf‰g thH¡ Toad mšy. bt›ntW tifahd c殡nfhs§fëš thG« jhtu éy§»d§fŸ ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsd. cy»š cŸs mÂf¤ jhtu k‰W« éy§»d§fis¡ bfh©l g‹åu©L tifahd cæ® gštif ika§fëš ÏªÂahΫ x‹whf cŸsJ. éy§»d§fŸ jhtu c©âfŸ, ó¢ÁfŸ, bt¥g k©ly¡ nj¡F, Ïu¥g®, kiH¡fhLfŸ bgU§bfhofŸ, bjh‰W¤ bfh¿¡F« éy§FfŸ, jhtu«, M®¡»LfŸ, Fu§FfŸ, btsthšfŸ, bgça óidfŸ, gh«òfŸ bguâfŸ òšbtë¥ òšbtëfŸ gwitfŸ, f§fhU, Á§f«, tç¡FÂiufŸ, Ãunjr§fŸ x£lf¢Á駻, ÁW¤ij, ahid, fiuah‹fŸ. ghiy rij¥g‰WŸs fŸë Á§fhuh kh‹, gh«ò, njŸ, x£lf«, gšè tiffŸ, mnfîah, td§fŸ vU¡F, ngç¢r«, k‰W« gy. gšyh©L thG« äj bt¥g XehŒfŸ, eç, k©ly òštiffŸ fh£blUikfŸ, kh‹fŸ, ó¢ÁfŸ k‰W« gy òšbtë¥ gF ÏiyÍ®¡ X¡, kh¥ÃŸ, kh°fŸ, kh‹, mâš, fU¥ò fuo, mnfîah, ig‹, ~î fhLfŸ t©LfŸ, gwitfŸ, Á¿a ghÿ£ofŸ °¥%°, ~î, ig‹, CÁæiy¡ KŸs«g‹¿, Át¥ò fhLfŸ M°bg‹, éšnyh, mâš, Kaš, rh«gšãw brªehŒfŸ, ó¢ÁfŸ k‰W« kh°fŸ, iy¡f‹fŸ, fhsh‹fŸ gy öªÂu¥Ãunjr mf‹w ÏiyÍila buæ‹ kh‹fŸ, Mªij, fhLfŸ brofŸ, iy¡f‹fŸ eç, XehŒ, Ïl«bgaU« gwitfŸ, gå¡fuo, bg§Fæ‹fŸ
t.v© c殡 nfhs« 1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
jhtu§fŸ
90
Nœãiy k©ly« braš 7.3 bghUSl‹ mj‹ cgnahf¤ij¥ bghU¤Jf 1. f£Lkhd¥ bghUŸ - bg‹Áš 2. ciwél« - nt¥Ãiy 3. Ïir - ku¡f£il 4. cgfuz« - fhà 5. kUªJ - Åiz 6. Foghd« - gid Xiy
kÂ¥ÕL I. rçahd éilia¤ nj®ªbjL.
m) mÂf ml®ÎŸs fhLfëš fhz¥gLtJ ________ (ku§fŸ / ò‰fŸ). M) ________ ÏJ xU Ïa‰if Nœãiy k©ly¤Â‰F vL¤J¡fh£lhF« (beštaš / ghiytd«). Ï) cz΢ r§»èæ‹ _‹whtJ ãiy¡F ________ v‹W bga® (jhtu c©â / C‹ c©âfŸ) . <) gy cz΢ r§»èfŸ ÏizªJ fhz¥gLtj‰F ________ v‹W bga® (czÎ tiy / czÎ RH‰Á). c) ‘tdkfh c‰rt«’ g©oif bfh©lhL« khj« ________ (#&‹ /#&iy). II. ËtU« th®¤ijfis kh‰¿aik¤J cz΢ r§»èia mik¡fΫ. m) gh«ò, vè, beš, fGF, bt£L¡»ëfŸ ________ ________ ________ ________ ________
M) kåj‹, bgça Û‹, jhtu äjit cæç, Á¿a Û‹, ó¢ÁfŸ ________ ________ ________ ________ ________ III. ËtU« K¡»a g©òfë‹ mo¥gilæš fhLfis tif¥gL¤Jf.
kiH¡fhL, òšbtë Ãunjr§fŸ, ghiytd«, òšbtë¡fhLfŸ, CÁæiy¡ fhLfŸ, öªÂu Ãunjr¡ fhLfŸ. t.v© 1. 2. 3. 4. 5. 6.
K¡»a g©òfŸ fhLfëš bjhl®ªJ Ô Fë® fh‰W ciwgå, gå¡f£o bt¥g eh£fŸ, Fë® eh£fŸ _oa ciwgå mÂf kiH bghêÎ 91
fhLfŸ
7
cæçaš IV. ÑœfhQ« g£oaèš cŸs éy§Ffis mJ thG« cæ®nfhs¤njhL
bghU¤Jf. gh«ò
-
òšbtë Ãunjr§fŸ
ÁW¤ij
-
öªÂu¥Ãunjr fhLfŸ
x£lf«
-
bt¥gk©ly kiH¡ fhLfŸ
kh‹
-
CÁæiy¡ fhLfŸ
fU¥ò fuo
-
ghiytd«
brªehŒ
-
ÏiyÍ®¡ fhLfŸ
bg‹Fæ‹
-
òšbtë¡ fhLfŸ
nkY« m¿a ò¤jf§fŸ 1. Ecology - Shukla and Chandel, S.Chand S.Chan d & Company, Company, New Delhi. 2. Environmental Science (9th edition) - Enger and Smith, McGraw McGraw Hill, New York
Ïizajs§fŸ www.national geographic.com. www.mongabay.com.
m¿éaš rh®ªj fhznt©oa Ïl§fŸ 1. gts¥ghiwfŸ - k©lg«, Ïuhnk°tu«. 2. rJ¥òãy¡fhLfŸ-ârhtu«, flÿ® kht£l«.
92
cæçaš 8 myF
Ú® - X® mça ts«
çaš
8
cæçaš
gl« 8.1 nk£^® miz
tŸë, Ï‹gh k‰W« bršth midtU« nk£^® miz¡F¢ R‰Wyh¢ br‹wd®. Ï¥òéæš Ïªj msé‰F Ú® guªÂUªJ«, eh« V‹ Ï‹D« Ú® g‰wh¡Fiwæš ÏU¡»nwh« vd tŸë éaªjhŸ. bršth mj‰F Ï¥òéæš 70% Úuhš ãu«ÃÍŸsJ. våD« mjš 3% k£L« jh‹ e‹Ü® v‹wh‹. vdnt, kåj ga‹gh£o‰bfd äf¡Fiwªj msnt Ú® cŸsJ.
khzt®fns x›bthU M©L« kh®¢ 22 ªnj V‹ cyf Ú® Âd¤ij¡ bfh©lhL»nwh« v‹gij¤ bjçªJ bfhŸnth«. Ïj‹ neh¡ neh¡f« f« .... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ...... MF«. MF«.
94
Ú® - X® mça ts«
8.1. Úç‹ gutš
nkY« m¿ªJbfhŸnth« K¡»a Âd§fŸ cyf ãy¥gu¥ò Âd« - Ã¥utç 2 cyf fhLfŸ Âd« - kh®¢ 21 òé Âd« - V¥uš 22 cyf R‰W¢NHš Âd« - #&‹ 5 Ïa‰if Ïa‰ if Mjhu Âd« - m¡nlhg® 5 Ïa‰i Ïa ‰if f gh ghJf Jfh¥ h¥òò Âd« - et«g® 25
Ú® X® Ïa‰ Ïa‰if if ts« ts«.. ÏJ jhtu§fS¡F« k‰W« éy§FfS¡F« Ï‹¿aika Ï‹¿ aikahjJ. hjJ. óäæèUª óäæ èUªJ J bgw¥gL« bghUŸfëš äFÂahdJ Únu MF« MF«.. m mš š Á¿jsnt Á¿j snt kåj Ïd¤Â‹ Ïd¤ ‹ nji njit¡F t¡F V‰w V‰wgo go cŸs cŸsJ. J.
òéæš cŸs Úçš äf mÂfsÎ flš k‰W« bgU§flšfëš cŸsJ. flš k‰W« bgU§flšfëš cŸs Ú® äf mÂf msÎ ct®¥ghf ÏU¥gjhš mit Fo¥gj‰F V‰wjšy. bgU«gF e‹Ü® JUt¥gFÂfëš gå¡f£oahf ciwªJŸsjhš mit vëš »il¡f¡Toa Úuhf ÏU¥gšiy. “xU ehëš xU kåj‹ Fo¡f, Jit¡f, rik¡f clš ey‹ guhkç¡f guhkç¡f vd FiwªjJ 50è£l® Úiu¥ ga‹gL¤J»wh‹” vd I¡»a ehLfŸ rig bjçé¡»wJ. Ϫj Ú® msÎ v‹gJ Vw¡Fiwa Ïu©liu thë ÚU¡F¢ rkkhF«.
e‹Ü® 3%
braš 8.1 Ú® g‰wh¡Fiwia¡ F¿¤J brŒÂ¤jhŸ, thuÏjœ, §fŸ Ïjœfëš tU« brŒÂfis, gl§fŸ k‰W« f£Liufis¢ nrfç¡fΫ. mjid c§fŸ brŒÂ¡ F¿¥ngLfëš x£lΫ. Ïij¥ g‰¿ c§fŸ MÁça® k‰W« e©g®fSl‹ g»®ªJ bfhŸsΫ. k‰wit 0.9% nk‰gu¥ò Ú® 0.3%
ãy¤jo Ú® 30.1%
e‹Ü® MW 2%
rJ¥òãy« 11% gåkiy k‰W« gå¡f£o 69%
flšÚ® 97%
Vç 87% e‹Ü®
òéÚ®
gl« 8.2
95
nk‰gu¥ò Ú®
8
cæçaš
8.2. Ú® Mjhu§fŸ
4. flš Ú®
1. kiHÚ®
bgU§flš v‹gJ äf mÂf mséš Úiu¡ bfh©LŸsJ. gy äšèa‹ è£l® Ú® flèš ÏUªjhY« mÂf ct®¥ghf ÏU¥gjhš ntsh©ik¡F« mšyJ Å£L ga‹gh£o‰F« cfªjjšy. 5. VçfŸ k‰W« Fs§fŸ
kiH Únu öa ÚuhF«. flš k‰W« MWfëš cŸs ÚuhdJ Nça bt¥g¤jhš Úuhéahf khW»wJ. ÚuhéahdJ mid¤J frLfisÍ« é£L¢ brš»‹wd. Kj‹ Kjèš kiH¥ bghêé‹nghJ ÅœgoÎ eilbgW«. m¥bghGJ, fh‰¿š cŸs Áy thÍ¡fŸ fiuªJ mjDl‹ Áy fiuahj frLfS« nr®ªJ tU»‹wd. bjhl®ªJ tU« kiH¥ bghêéš öa Ú® k£Lnk ÏU¡F«.
M©L KGtJ« j©Ùiu¡ bfh©oU¡F« ãy¤Â‹nkš fhz¥gL« bgU« gŸs§fŸ VçfŸ MF«. Fs§fŸ v‹git j‰fhèfkhfnth, ãuªjukhfnth j©Ùiu¢ nrä¤J it¤ÂU¡F« MHk‰w gFÂfshF«. cyfshéa j©Ù®¤ njit¡F Ïit äf¢Á¿a Ô®Îjh‹. nkY« m¿ªJbfhŸnth«
gl« 8.3 kiH Ú®
2. gåkiy, gå¡f£o, bt©gå
óäæš »il¡F« _‹W rjÅj Úçš, eh‹»š xUg§F gåkiy, gå¡f£o k‰W« bt©gåahf cŸsd. Ïit, mÂf caukhd Ïl§fëY« mšyJ ãyeL¡nfh£L gFÂfëY« jh‹ fhz¥gL»‹wd. 3. M‰W Ú® kiyfëš cŸs gåf£oahdJ cUFtjhY«, kiH¥bghêtjhY« M‰¿š Ú® tU»‹wJ.
8.4 gåkiy 96
mid¤J flš k‰W« bgU§flš c¥òÚiu¡ bfh©lit. äf mÂf c¥ò j‹ikia¡ bfh©l flš “rh¡flš” Ϫj flš cæu‰wJ. Vbdåš Ïš cŸs mÂf c¥ò¤j‹ik fhuzkhf vªj xU Û‹ Ïdnkh mšyJ f©Q¡F bjça¡Toa Ú® thœ cæçdnkh cæ® thH KoahjthW cŸsJ. xU è£l® j©Ùçš 300 »uh« c¥ò fiuªJŸsjhf¡ f‰gid brŒJ gh®¡fΫ. xU kåjD¡F Úªj¤ bjçaéšiy v‹whY« Tl, Ϫj rh¡flèš éGªjhš mt‹ Úçš _œf kh£lh‹. gÂyhf Úç‹ nkš äj¥gh‹ v‹w brŒÂ éa¥ghf cŸsJ.
Ú® - X® mça ts«
8.3. Úç‹ ãiyfŸ Ú® v‹gJ Âl, Âut k‰W« thÍ v‹W _‹W ãiyfëY« cŸsJ v‹gJ eh« V‰fdnt m¿ªj brŒÂahF«. Ï« _‹W ãiyfS« x‹W k‰bwh‹whf khW« j‹ikÍilad mšyJ kh‰w¡ToaJ. Ϫj _‹W ãiyfS« e«ik¢ R‰¿ÍŸs R‰W¥òw¤Âš fhz¥gLgitna. Âl ãiy
Âut ãiy
gl« 8.5a Ú® 0º br-š gl« 8.5b Ú® 0º br- èUªJ gå¡f£oahf ciw»wJ. 100º br tiu¡FŸ Âutkhf cŸsJ.
thÍ ãiy
gl«8.5c Ú® 100º br-¡F nkš Úuhéahf khW»wJ.
1. Âl ãiy : gå¡f£o v‹gJ Úç‹ Âl ãiyahF«. tëk©ly¤Âš gå f£o, ciwgå, gå¥ghiw gå¥ghiw k‰W« k‰W« My§f£o vd gy ãiyfëš cŸsd. Ïit JUt¥ gFÂfëY«, mÂf caukhd kiy¢ Áfu§fëY« fhz¥gL«. 2. Âut ãiy : kiH¤ JëÍ«, gå¤JëÍnk Âut ãiyæš cŸs ÚuhF«. òé¥gu¥Ãš flšfŸ, VçfŸ, MWfŸ ngh‹w Ïl§fëš Ú® Âut ãiyæš NœªJŸsJ. 3. thÍ ãiy : Úuhéna Úç‹ thÍ ãiy MF«. Ïit Ú® nkf§fshfΫ, _LgåahfΫ, ÚuhéfshfΫ thÍ ãiyæš fhz¥gL»‹wd.
MéÂutkhjš
Åœ¥gothjš
nkf« cUthjš
Úuhé¥ ngh¡F
têªnjhLjš
Méahjš
nrfukhjš
Ïa‰ifæš bjhl®¢Áahd bjhl®¢Áahd Ú® X£l¤Â‰F Úçaš RH‰Á v‹W bga®. gl« 8.6 Úçaš RH‰Á 97
8
cæçaš
8.4. ãy¤jo Ú®
nkf§fŸ jhtu§fë‹ Úuhé¥ ngh¡F Ú®gLif
Xil ãy¤jo
Ú®k£l«
gl« 8.7 ãy¤jo Ú®k£l« •
•
•
•
•
Ú®gLif vd miH¡f¥gL»wJ. eh« Ú® cŸs gFÂæ‹ mU»š ãy¤Âš ãy¤ š xU Jis Jisæ£L æ£L njh njh©L« ©L« nghJ m§FŸs k©
e‹ÜuhdJ kiH bghêédhY«, gå¥bghêédhY«, òéæ‹ ãy¥gu¥Ãid tªjil»wJ. bgU«gh‹ikahd MWfŸ _y« br‹wil»‹wd.
e‹Ü®, fliy¢ •
äf Fiwªj msÎ Únu k©â‰FŸ fÁªJ, ãy¤jo Úuhf¢ nrä¡f¥gL»wJ.
•
k© mL¡FfS¡F¡ ÑnH fhz¥gL« ãy¤jo Úiu ãy¤jo Úiu ãy¤jo Ú®k£l« v‹W TW»nwh«. ãy¤jo Úç‹ nk‰gu¥Ãš cŸs Ú®,
nkY« m¿ªJbfhŸnth« cyf t§»æ‹ fU¤J “cy»nyna ãy¤jo Úiu mÂfkhf ga‹gL¤J« ehL ϪÂah. Ïjdhš e« eh£oš Ú® mghafukhd ãiyæš FiwªJ bfh©L tU»wJ” v‹W TW»wJ.
•
•
98
k©Jfë‹
Ú® - X® mça ts«
8.5. Ú® Fiwjš 1. Ïa‰if¡ fhuz§fŸ
Fiwªj msÎ kiH¥bghêΫ, bt¥g¡ fh‰W« ãy¤jo Úiu¡ Fiw¥gš äf K¡»a¥ g§F t»¡»‹wd. 2. kåj¡ fhuz§fŸ fhLfis mê¤jš, k¡fŸ bjhif¥ bgU¡f«, éiuthd efukakh¡f«, fhšeilfë‹ mÂf nkŒ¢rš, ãy¤jo Úiu mÂf mséš ga‹gL¤Jjš ngh‹witfŸ. 3. flš Ú® c£òFjš cy»‹ gy ehLfëY« flšÚ® c£òFtjhš e‹Ü® _y§fŸ FiwªJ tU»‹wd. äf mÂf¥goahf ãy¤ joÚiu¥ ga‹gL¤Jt‹ _y« ãy¤jo Ú®¥gLif FiwªJ éLtjhš
gl« 8.8 fhLfis mê¤jš
mjDŸ flš Ú® c£òFªJ éL»‹wJ. mjdhš ãy¤jo Ú®k£lK« ghÂ¥gil»‹wd. 4. tâfkakhF« Ú® ts« Áy jåah® ãWtd§fŸ mÂf¥goahd Úiu MWfëš ÏUªJ c¿ŠRtjhš ãy¤jo Ú® Fiw»‹wJ. 5. M‰¿š kzš bfhŸis Áy MWfŸ kz‰ bfhŸisædhš bgUkséš gh¡f¥g£LŸsd. v.fh. ghyhW.
8.6. Ú®¥ gutš ϪÂahéš »il¡F« Úç‹ msÎ bgUksÎ gUt kiHia¥ bghW¤nj mikÍ«. É‹ Kjš m¡nlhg® tiuæyhd eh£fëš ÏªÂah KGtJ« gutyhf mÂf kiH bghêÍ«. Mdhš jäœehL éÂéy¡fhf m¡nlhg® k‰W« et«g® khj§fëš kiHia¥ bgW«. kiH »il¡fhj jh® ghiytdK«, mÂf kiH¥ bghêit¥ bgW« tl»H¡F khãy§fS« ϪÂahéš cŸsd. bghJthf ϪÂahé‹ tl gFÂæš mÂf msÎ kiH¥ bghêÎ fhz¥gL«. ϪÂahéš mÂfkhd eÂfŸ c©L. _‹W K¡»a eÂfshd ÁªJ, f§if k‰W« Ãu«kò¤Âuh Ãu«kò¤Âuh Ïkakiyæš njh‹¿ _‹¿š Ïu©L nkY« m¿ªJbfhŸnth« g§F ãy¥gu¥Ãš ghŒ»‹wd. cy»š ãiwªJŸs Úç‹ gUtfhykiHæ‹nghJ MWfëš mséš 4% ϪÂahéš cŸsJ. X® Ú®tu¤J äf mÂfkhtjhš btŸs« M©o‰F xU kåjD¡F »il¡F« V‰gL»wJ. khwhf, nfhilfhy¤Âš Úç‹ Úç ‹ ms mséš éš Ïª ϪÂa Âahh 13 133t 3tJ J äf¥ bgça MWfëY« Ú®k£l« Á¿ Ïl¤Â Ïl ¤Âš š cŸ cŸsJ sJ.. Ϫ ϪÂa Âahé héš š Û© Û©L« L« jsÎ Fiwant brŒ»wJ. bghJthf òJ¥Ã¡f¡ Toa Ú® ts« Xuh©oš ÁW ÁW »is eÂfS« ÚnuhilfS« 1897 rJu».Û msÎ cŸsjhf¡ KGtJ« tw©L éL»‹wd. fz¡»l¥g£LŸsJ. bgça mizfŸ f£Ltjhš 2025-š fLikahd Ú® g‰wh¡Fiw MWfëš cŸs Úiu xG§FgL¤jyh«, ϪÂa Ϫ Âahé hé‹ ‹ bg bgU« U«gF gFÂæ Âæš š V‰ V‰gL gL« « M©L KGtJ« Úiu¢ rkkhf vd v¢rç¡f¥gL»wJ. g»®ªjë¡fyh«. 99
8
cæçaš braš 8.2 ϪÂahé‹ kiH¥ bghêÎ g‰¿a tiugl« bfhL¡f¥g£LŸsJ. e« eh£o‹ ruhrçahd M©L kiH¥ bghêÎ étu« ju¥g£LŸsJ.
ϪÂahé‹ M©L kiH¥bghêÎ
1. c§fŸ tÁ¥Ãl¤ij tiugl¤Âš F¿¡fΫ. 2. c§fŸ tÁ¥Ãl¤Âš nghJkhd nghJkhd kiH¥bghêÎ cŸsjh? 3. M©L KGtj‰F« njitahd c§fS¡F¡ »il¡»‹wjh?
8.7. Ú®¥ g‰wh¡Fiw mo¥gil njitfS¡F j£L¥ghL V‰gL« ãiy g‰wh¡Fiw v‹gjhF«.
Ú®k£l« Fiwtj‰fhd gšntW fhuâfŸ k¡fŸbjhif¥ bgU¡f¤Â‹ fhuzkhf¡ FoæU¡f ÅLfŸ, mYtyf§fŸ, filfŸ, rhiyfŸ ngh‹w njitfë‹ Ãoæš eh« cŸnsh«. ϤnjitfS¡nf‰g fhè Ïl§fshd, éisah£L ikjhd«, ó§fh¡fŸ ngh‹w gy Ïl§fëš f£ll§fŸ f£l¥gL»‹wd. Ïjdhš ãy¤Â‰FŸ bršY« bršY« ãy¤joÚç‹ msÎ Fiw»wJ.
•
•
•
•
•
k¡fŸbjhif¥ bgU¡f¤Â‹ fhuzkhf¤ bjhê‰rhiyfë‹ v©â¡if mÂfkh» é£ld. eh« ga‹gL¤J« bghU£fŸ jahç¥Ã‹ x›bthU ãiyæY« Ú® ga‹gL»wJ. ϪÂah vdgij
xU eh«
ntsh©ehL e‹f¿nth«.
ϪÂa bgU§flš
br.Û. 50 Ñœ
br.Û. 300¡F nkš
étrhæfŸ j§fsJ ãy§fë‹ Ú®ghrd¤Â‰F kiHiana e«ÃÍŸsd®. Mdhš gUtkiH jtWtj‹ fhuzkhf ãy¤jo Úiu eh« mÂf¥goahf¥ ga‹ gL¤Jtjhš, ãy¤jo Ú®k£l« Fiw»wJ.
Ú®¤ Ú®¥
Ú® v‹gJ Û©L« òJ¥Ã¡fToa ts« v‹whY«, kåj®fsh»a eh« ga‹gL¤J« Úç‹ msÎ äf mÂfkhf ÏU¥gjhš, ãy¤jo Ú®k£l« Fiw»wJ.
Ú®
muá flš
t§fhs éçFlh
•
ãy¤joÚiu if Ïa¡F Únu‰¿ _ykhf f£L¥ghošyhkš ga‹ gL¤JtjhY« Ú®¥g‰wh¡Fiw V‰gL»wJ. e‹Ü® khRgLjY¡F äf K¡»akhd fhuz§fŸ, Å£oèUªJ btënaW« fêÎfŸ, bjhê‰rhiyæš ÏUªJ btënaW« e¢R¥ bghUŸfŸ, étrhæfŸ ga‹ gL¤J« ó¢Á¡bfhšèfŸ ngh‹witfshF«. ÏitahΫ Ú®ãiyfëš fyªJ Úiu khRgL¤J»‹wd. Úiu¢ nrä¡f rçahd têKiwfŸ ifahs¥gLtšiy.
gl« 8.9 óäæš cæ® thœtj‰fhd K¡»a Mjhu« Únu MF« 100
Ú® - X® mça ts«
8.8. Ú® nkyh©ik nrfç¤jš
kiH
Ú® kiHÚ® nrfç¥Ã‹ KiwfŸ
kiHÚiu neçilahfnth mšyJ óä¡FŸ brY¤Ânah ãy¤jo Ú®ts¤ij¥ bgU¡Fjiy kiHÚ® nrä¥ò v‹»nwh«. Ï«Kiw _y« ãy¤joÚç‹ msÎ ghJfh¡f¥gL»wJ. ãy¤joÚ®k£lmsÎ FiwtJ« jL¡f¥gL»wJ. ãy¤joÚ® msit mÂfç¡f f£ll§fë‹ TiufŸ ÛJ éG« kiHÚiu¢ nrfç¡fyh«. f£ll§fis¢ R‰¿ÍŸs ãy¤Âš éG« ÚiuÍ« nrfç¡fyh«. TiuÛJ éG« Úiu V‰fdnt cŸs Âwªj
1. neuoahf bgça bjh£ofëš kiHÚiu¢ nrfç¤J it¤J njit¡F cgnah»¡fyh«.
2. kiHÚiu¥ óä¡FŸ brY¤Â ãy¤joÚiu mÂfç¡fyh«. kiHÚ® nrfç¥Ã‹ K¡»a¤Jt« •
•
ekJ njitfS¡F Ú®¥g‰wh¡Fiw V‰gL«nghJ eh« ãy¤joÚiu¢ rh®ªJ cŸnsh«. éiuthd efukakh¡fš, fhè æl§fëš bršY« kiHÚç‹ msÎ mÂfkhf¡ FiwtjhY« ãy¤joÚ® ts« Fiw»wJ.
nrfç¡F« Ïl«
nrfç¡F« bjh£o
k©
gl« 8.10 kiHÚ® nrfç¥ò
»z‰¿nyh mšyJ MœFHhŒfënyh neçilahf¢ brY¤jyh«. Âwªj btëfëš fhz¥gL« Úiu¢ nrä¡f vëa, Áwªj têfŸ cŸsd. jäHf muR eh£onyna K‹ ndhoahf kiHÚ® nrfç¥ò¤ £l¤ij mKšgL¤ÂÍŸsJ. x›bthU Å£oY« f£lhakhf kiHÚ® nrfç¥ò mik¡fnt©L« v‹w c¤juitÍ« Ãw¥Ã¤JŸsJ.
•
•
•
•
•
101
kiHÚ® nrfç¥ò _y« efu bjU¡fëš V‰gL« btŸs¥ bgU¡»id¤ j鮡fyh«. fl‰fiunahu¥ gFÂfëš flšÚ® c£òFjiy¤ jL¡fyh«.
ãy¤joÚ® ãy¤joÚ® ghJfh¡f¥gL»wJ.
ts«
k©mç¥ig¤ jL¡fyh«. jhtu§fë‹ nk«gL¤jyh«.
ts®¢Áæid
8
cæçaš
nkY« m¿ªJbfhŸnth« k©òGit¡ bfh©L kåj fêéid¢ R¤j¥gL¤J« òÂafêtiwKiw ϪÂahéš totik¡f¥g£LŸsJ. kåj fêéš äf FiwªjsÎ Ú® nr®¡F« E£gnk E£g nk ÏJt ÏJthF« hF«.. Ϫj Kiw Kiwæš æš fêtiwia¥ ga‹gL¤JtJ«, ifahStJ« vëaJ k‰W« RfhjhukhdJ. kåj¡fêÎfŸ KGtJkhf k©ts¤Â‰F¤ njit¥gL»‹w vUthf (bt®änf¡) kh‰w¥gL»‹wd.
braš 8.3 vªj têKiwfëš eh« Úiu¢ nrfç¡fyh« v‹gij¡ fyªjhŒÎ bfhŸSnth«. 1. xU Jë Ú® nrfç¥ngh«. tw£Áia éu£Lnth«.
2. kiH¤JëfŸ - cæ®JëfŸ.
__________________________ 3. __________________________
8.9. Ï‹iwa m¿éaš 8.9.1. gå¥ghiw mUªJjš gåkiyfë‹ J©Lfns gå¥ghiwfŸ MF«. Ïit ÃçªJ cU» Ë bgU§flèš fy¡»‹wd. gå¥ghiw bt©ik ãw¤Âš Á¿a fh‰W E©FäœfSl‹ fhz¥gL«. Ú®¡ Fäœfë‹ gu¥ò bt©ik ãw xëia¥ ÃuÂgè¥gjhš gå¥ghiw KGtJ« bt©ik ãwkhf njh‹W»wJ. gå¡f£oæš Ú®¡Fäê ÏšyhÂU¡F« nghJ Úyãwkhf bjçÍ«. Ïj‰F fhuz« thd¤Â‹ Úy ãw¤ij¥ ÃçÂgè¥gnj MF«. Ï‹iwa cy»‹ mÂfç¡F« e‹Ü® njit¡F¥ gå¥ghiw _y« »il¡F« Úiu¡ FoÚuhf¥ ga‹gL¤Jtnj xU Áwªj Ô®thF«. tlϪÂahéš cŸs
mid¤J MWfS« Ïakiyæš cŸs gå¥giwfëš ÏUªnj njh‹W»‹wd. gå¥ghiw Úiu¡ FoÚuhf¥ ga‹gL¤Jtš cŸs Ïu©L ne®kiwahd Nœãiy éisÎfŸ. (m) kåj Ïd« Ú® ãiyfis (MW, VçfŸ) rh®ªÂU¤jš btF thf¡ Fiw»‹wJ. Ïjdhš Nœ ãiyk©ly¤Âš kåj jh¡fK« Fiw»wJ. (M) gå¥ghiw Úiu¡ FoÚuhf¥ ga‹gL¤Jt‹ _y« JUt¥ gFÂfëš cŸs gåkiyfŸ cUFtjhš V‰gL« flšk£l¤Â‹ msÎ mÂfç¥ig¡ Fiw¡fyh«. gšyh æu« M©Lfshf tëk©ly¤Âš cŸs Úuhé, ciw gåah»¥ Ë gå¥giwfshf k h W » w J . vdnt jh‹ gå¥ghiwfëš cŸs Ú® öa e‹ e ‹Üuhf cŸs J.
gl« 8.11 gåkiy cUFjš 102
Ú® - X® mça ts« 8.9.2. flš Ú® jU« FoÚ® (c¥ò Úiu¡ FoÚuh¡Fjš)
flš Úç‹ c¥ò¤j‹ikia Ú¡» e‹Üuhf kh‰WtJ x® bra‰ifahd KiwahF«. c¥ò¤ j‹iikia bghJthd KiwfŸ.
mf‰W«
(m) tof£lš: flš Úiu Úuhéah¡» Ë Fë®é¤jš ãfœ¢Ána tof£lš Kiw vd¥gL« (M) jiyÑœ r›ñL gutš: xU fl¤J« r›é‹ têna flšÚiu ntfkhf¢ brY¤J«nghJ m¢r›é‹ E©JisfŸ Úiu k£L« btëna‰W«. bgU«ghyhd c¥ò¡fisÍ«, jhJ¡ fisÍ« jL¤J ãW¤Â éL«. jäœehL muR jiyÑœ r›ñL gutš Kiw _y« flšÚiu¡ FoÚuh¡F« £l¤ij¤ Jt¡»ÍŸsJ. Ïj‹ _y« Ú®¥g‰wh¡Fiwia vëjhf¢ rkhë¡f rkhë¡f KoÍ«.
e‹Üuhf kh‰W»‹wd®. ÛŠN® £l« ehbsh‹W¡F br‹id¡F 100 äšèa‹ è£l® e‹Ü® jU»wJ. Ïij 1000 è£l® 48.66 %ghŒ¡F br‹id khefu FoÚ® Jiw¡F éãnahf« brŒ»wJ. br‹idæš cŸs Rkh® 5 y£r« k¡fS¡F¤ njitahd FoÚiu më¥gnj Ïj‹ K¡»a neh¡fkhF«. beäè c¥òÚ® FoÚuh¡F« £l« ÛŠN® £l¤ij mL¤J br‹id FoÚ® tH§fš k‰W« fêÎÚ® mf‰W« thça¤Â‰fhf beäèæš c¥òÚiu¡ FoÚuh¡F« £l¤ij 908.28 nfho %ghæš bjhl§»ÍŸsd®. Ϥ£l¤Â‹ _y« ehbsh‹W¡F 100 äšèa‹ è£l® e‹Üiu¡ flšÚçš ÏUªJ Ãç¤J vL¡f ÏaY«. br‹id k¡fë‹ e‹Ü® njitia¥ ó®¤Â brŒtj‰fhf beäè £l¤Âš ÏUªJ FoÚ® 40 ».Û. öu« bfh©Ltu¥gL»wJ.
ÛŠN® flšÚiu FoÚuh¡F« £l« ÏJ ϪÂahéš cŸs äf¥bgça c¥òÚiu¡ FoÚuh¡F« £l« MF«. tlbr‹idæš ÏUªJ 35 ».Û. bjhiyéš cŸs ÛŠN® mUnfÍŸs fh£L¥gŸë »uhk¤Âš mik¡f¥g£LŸsJ. Ϫj £l« 600 nfho %ghŒ bryéš 60 V¡f® gu¥gséš ãWt¥g£LŸsJ. Ïš 8600 jiyÑœ r›ñLgutš gly§fis, flšÚiu FoÚuhf kh‰w ga‹gL¤J»‹wd®. Ϥ£l¤Â‹ _y« 273 äšèa‹ è£l® flš Úiu ehbsh‹W¡F 100 äšèa‹ è£l®
gl« 8.12 ÛŠN® flšÚiu FoÚuh¡F« £l« - ÂUtŸq® kht£l« 103
8
cæçaš
nkY« m¿ªJbfhŸnth« gF¤J to¤jš _y« »il¤j Ú® öat öatoÚu oÚuhF« hF«.. Ϫj öat öatoÚ® oÚ® öŒika öŒ ikahf hf ÏU¥gjh ÏU¥ gjhš š gŸë m¿éaš MŒtf§fëY«, kU¤Jt MŒtf§fëY« ga‹gL»wJ.
8.9.3. óäæ‹ Ïå¥ò Ú® 1. 2006-š K«igæ‹ kh»« v‹w gFÂæš flš Ú® ÂObud Ïå¥ghf kh¿ajhf m§F tÁ¡F« k¡fŸ T¿d®. kh»« tisFlh v‹gJ äfΫ khRg£l tisFlhthF«. Vbdåš Ï§F xU ehëš Mæu¡fz¡fhd l‹fëš _y¡ fêÎfS« bjhê‰rhiy fêÎfS« tªJ nr®»‹wd. 2. K«igæ‹ Ïå¥òÚ® ãfœ¢Á elªj Áy kâ neu§fëny F#uh¤Âš cŸs k¡fŸ j§fsJ Ô¤jš fl‰fiuæY« flšÚ® Ïå¥ghf kh¿aij¤ bjçé¤jd®.
K«igæš cŸs ϪÂa bjhêšE£g ika¤Âš cŸs òéæaš tšYe®fŸ, flšÚ® Ïå¥ghf khWtJ X®
gl« 8.13 Ô¤jš fl‰fiu - F#uh¤
Ïa‰ifahd ãfœ¢Á vd és¡f« më¤jd®.
bjhl®¢Áahf Áy eh£fŸ kiH bgŒjhš e‹Ü® X® bgça Fs« nghy¤ nj§» fl‰fiuæ‹ Xu¥gFÂæš ãy¤Â‰foæš ghiwfshf khW»‹wd. ÃwF Ϫj Ú® cŸs ghiwfŸ éçtiltjhš Ïš cŸs Ú® flY¡FŸ tªJ nr®»‹wd. Úç‹ ml®¤Â ntWgLtjhš, tªJ nr®ªj e‹Ü® ÂtiyfŸ flš Úç‹ nkš k£l¤Âš äj¡»‹wd. fl‰fiunahu§fëY« guλ‹wd. Áy eh£fS¡F Ëd® Ïu©L ÚU« fyªJ kWgoÍ« rhjhuz flš Úuhf kh¿éL«.
brašKiw 8.4 eh« ÂdK« cgnah»¡F« Úç‹ msit fhQjš. braš
ga‹gL¤Âa Úç‹ msÎ è£lçš
Fo¤jš rik¤jš Fë¤jš Jit¤jš
Ú® X® mça ts«. kåj Ïd¤Â‹ Rfhjhukhd thœ¡if¡F Ï‹¿aikahjJ Ú®. Úiu msthf ga‹gL¤j nt©L«.
104
Ú® - X® mça ts«
kÂ¥ÕL I. rçahd éilia¤ nj®ªbjL.
m) ___________ èUªJ bgw¥gL« bghU£fëš äFÂahdJ (óä / br›thŒ»uf«).
Únu MF«.
M) ___________ äf mÂf mséš Úiu bfh©LŸsJ (bgU§flš / Fs«). Ï) ___________ v‹gJ Úç‹ thÍ ãiyahF« (kiH / Úuhé). <. ___________ Úiu FoÚuh¡f kh‰Wtj‰F bra‰ifKiwæš c¥ò Úiu FoÚuh¡F« £l« ga‹gL»wJ (flš / M‰W). II. ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs Ú® Mjhu§fëš, fiyªJŸs vG¤J¡fis rçahd
Kiwæš vGJf. iHk, åg, WM, šfl, çV, «Fs
__________ , __________ , __________ , __________ , __________ , __________ . III. Ú® RH‰Áæ‹ gl« bfhL¡f¥g£LŸsJ. rçahd Ïl¤Âš th®¤ijfis vGJ. flš, nkf«, Méahjš, kiH
IV. c§fsJ gŸëæš e©gD¡F Úiu nrä¥gj‰fhd nahridia¡ TW.
m) Úiu ga‹gL¤Âa Ë FHhia _lΫ.
c)
M)
C)
Ï)
v)
<)
V) 105
8
cæçaš V. x›bthU eh£fS« eh« Úiu ga‹gL¤J»nwh«. ËtU« m£ltizæš
Ú§fŸ ftå¤jij ãu¥òf. t.v©
gŸëæš
1
Ú® _yhjhu«
2
FHhŒfë‹ v©â¡if
3
fÁa¡ Toa FHhŒ
4
všyh eh£fS« fÁÍ« Úuhš ÅzhF« Úç‹ msÎ è£lçš
Å£oš
VI. jäœehL khãy muR flšÚiu Fo Úuh¡F« £l¤Âš rhjid òçªJŸsJ.
flš Úiu FoÚuh¡F« £l« cŸs VnjD« Ïu©L Ïl§fis¡ TWf. TWf. m) M)
nkY« m¿a ò¤jf§fŸ 1. Frame Work of Science - Paddy Gannon, Oxford University Press, New Delhi Environmentall Science - Tata McGraw Hill, New Delhi. 2. Environmenta
Ïizajs§fŸ www.rainwaterharvesting.org http;//www.worldwaterday.org
m¿éaš rh®ªj fhznt©oa Ïl§fŸ
1. ÛŠN® flšÚiu FoÚuh¡F« £l« - ÂUtŸq® kht£l« 2. beäè flšÚiu FoÚuh¡F« £l« - fhŠÁòu« kht£l« 3. rh¤j}® miz - ÂUt©zhkiy kht£l«
106
