http://emrahuzumer.com/blog ĠÇĠNDEKĠLER 1.GĠRĠġ ............................................. 2 2.TAI HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER ....................................... 3 2.1. KuruluĢun Adresi ............................................................................................. 3 2.2. Firmanın Tanıtımı ............................................................................................ 4 2.3. Firmanın Tarihçesi ........................................................................................... 5 2.4. KuruluĢun Statüsü ve Ortakları ........................................................................ 8 2.5. ġirket Kültürü................................................................................................... 9 2.6. Personel Bilgileri ............................................................................................. 9 2.7 Organizasyon Yapısı ....................................................................................... 14 2.7.1. Birimlerin Görevleri................................................................................ 14 2.8. Firmada Üretilen Ürünler ............................................................................... 26 2.8.1. TAI‟nin GeliĢtirdiği Projeler................................................................... 27 2.9. Firmanın Kabiliyetleri .................................................................................... 31
3.ENDÜSTRĠ ANALĠZĠ ............... 32 3.1. Firmanın Ülke Ekonomisi Ġçindeki Yeri........................................................ 32 3.2. Ġhracat ve Ġthalat Durumu .............................................................................. 34
4. FABRĠKA YER SEÇĠMĠ.......... 37 5. TAI’DE TEDARĠK ................... 39 6. TAI’de STOKLAMA ................ 41 7. HAMMADDELER .................... 45 9.KALĠTE KONTROL VE BAKIM FAALĠYETLERĠ........................... 47 9.1. Kalite Politikası.............................................................................................. 47 9.2. Bakım Faaliyetleri ......................................................................................... 50
10. FĠRMANIN GENEL ÜRETĠM FAALĠYETLERĠ........................... 51 10.1. Üretime Katkıda Bulunan Girdiler............................................................... 51 10.2. Firmanın Üretim Sistemi.............................................................................. 51 10.3. Kapasite Planlaması ..................................................................................... 52 10.4. Üretim Miktarları ......................................................................................... 54 10.5. Bir Ürünün Proses ġeması ........................................................................... 54 10.6. Maliyet Analizi ............................................................................................ 55
1
11. BĠLGĠ ĠġLEM FAALĠYETLERĠ........................... 61 12. ENDÜSTRĠ MÜHENDĠSLĠĞĠ UYGULAMALARI ....................... 64 12.1. Yöneylem AraĢtırması ................................................................................. 64 12.2. ĠĢ Etüdü ........................................................................................................ 71 12.3. Ergonomi...................................................................................................... 74
13. Ġġ GÜVENLĠĞĠ ....................... 76 14. SONUÇ ..................................... 78
1.GĠRĠġ YapmıĢ olduğum Endüstri Mühendisliği stajında, iĢletmede genel iĢleyiĢin kavranması, her birimin iĢlevleri ve birbiriyle koordinasyonunun gözlenmesi, iĢletmenin üretim faaliyetleri, kapasitesi, maliyet bilgileri gibi bilgilerin yanı sıra iĢletmede kullanılan Endüstri Mühendisliği tekniklerinin uygulanıĢ Ģekillerini inceleme ve değerlendirme fırsatını buldum.
2
Yeterli incelemeleri yaptıktan sonra okulda edindiğimiz Endüstri Mühendisliği bilgilerinin gerçek hayattaki iĢleyiĢini gözlemleyip, bu konuda incelemeler ve çalıĢmalar yaptım. Bu çerçevede stajımı Türkiye‟de hava platformlarının tasarımı, geliĢtirilmesi, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satıĢ sonrası hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumunda olan TAI - Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.ġ. „ de tamamlamıĢ bulunuyorum. Bu stajdan edindiğim bilgiler rapor halinde dikkatinize sunulmuĢtur.
2.TAI HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 2.1. KuruluĢun Adresi
3
Fabrika Posta Adresi:
P.K. 18 Kavaklıdere, 06692 Ankara
Adres:
Fethiye Mahallesi Havacılık Bulvarı No:17 06980 Kazan/ANKARA
Telefon:
312 811 1800
Faks:
312 811 1425
E-Maıl:
[email protected]
Teknokent Adres:
TAI AR-GE Binası, ODTÜ Teknokent, Ankara
Telefon:
312 210 1857-58
Faks:
312 811 1425
E-Maıl:
[email protected]
2.2. Firmanın Tanıtımı TAI tesisleri 160.000 metrekaresi kapalı olmak üzere toplam 5.000.000 metrekarelik bir alan üzerine kurulmuĢtur. ġirketin Akıncı-Ankara'da bulunan yüksek teknoloji ürünü makine ve teçhizatla donatılmıĢ modern uçak üretim tesisi, parça imalatından uçak montajı, uçuĢ testleri ve teslimine kadar son derece geniĢ üretim kabiliyetlerine sahiptir. TAI kalite sistemi dünyaca kabul görmüĢ NATO AQAP-110, ISO9001:2000, AS EN 9100 ile AECMA-EASE standartlarını karĢılamaktadır. TAI'nin mevcut deneyimi F-16 SavaĢan ġahinler, CN-235 hafif nakliye/deniz karakol/gözetleme uçakları, SF-260D eğitim uçakları, Cougar AS-532 arama kurtarma (SAR), silahlı arama kurtarma (CSAR) ve genel maksat helikopterlerinin
4
ortak üretiminin yanı sıra, kendi tasarımı olan insansız hava aracı, hedef uçağı ve zirai ilaçlama uçağı gibi ürün geliĢtirme programlarını kapsamaktadır. TAI'nin ana faaliyet alanları arasında Türkiye ve bölgedeki diğer ülkelerin envanterinde bulunan sabit ve döner kanatlı askeri ve ticari hava platformlarının modernizasyon, modifikasyon ve sistem entegrasyonu programları ile satıĢ sonrası hizmetleri de bulunmaktadır. TAI Türk Silahlı Kuvvetleri Bakım Merkezleri'nin imkan ve kabiliyetlerini kullanarak, müĢterilerine bakım, onarım ve revizyon hizmetleri de vermektedir. TAI ayrıca, Milli Sanayi KuruluĢu olarak Airbus Military S.L.'ye ortak olup, Airbus (Fransa, Almanya, Ġspanya ve Ġngiltere), EADS CASA (Ġspanya) ve FLABEL (Belçika) havacılık firmalarıyla birlikte A400M uçağının tasarım ve geliĢtirme faaliyetlerine katılmaktadır. 2.3. Firmanın Tarihçesi Türkiye'de hava platformlarının tasarımı, geliĢtirilmesi, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satıĢ sonrası hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumunda olan TUSAġ Havacılık ve Uzay Sanayi A.ġ. (TAI), 15 Mayıs 1984 tarihinde Türk Ticaret Kanunu ve Yabancı Sermayeyi TeĢvik Kanunu uyarınca kurulmuĢtur. 12 Ocak 2005 tarihinde TAI tesislerinde imzalanan "Hisse SatıĢ AnlaĢması" ile TAI'deki Lockheed Martin of Turkey, Inc. (%42) ve General Electric International, Inc. (%7) Ģirketlerine ait hisseler Türk Uçak Sanayii A.ġ. (TUSAġ) tarafından satın alınmıĢtır. Türk Uçak Sanayii A.ġ. (TUSAġ) ve TUSAġ Havacılık ve Uzay Sanayii A.ġ. (TAI) Ģirketleri 28 Nisan 2005 tarihinde TAI çatısı altında birleĢmiĢ olup, TAI, tasarım üretim altyapısı ile insan kaynakları yönünden oldukça etkili bir güç oluĢturacak ve "Havacılık Merkezi" olarak hizmet verecektir. TAI‟nin GeliĢmesinde Önemli Tarihler: 5
16 Temmuz 1970 Türk Hava Kuvvetlerini güçlendirme vakfı kurulmuĢtur. 30 Ocak 1976 TusaĢ - Türk Uçak Sanayi A.ġ. faaliyete geçmiĢtir
09 aralık 1983 Türkiye Cumhuriyeti ile ABD arasında 160 uçaklık
Mutabakat AnlaĢması imzalanmıĢtır
15 Mayıs 1984 TAI – Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.ġ.
kurulmuĢtur.
01 Eylül 1984 TAI faaliyete geçmiĢtir.
30 Ekim 1984 temel atma töreni gerçekleĢtirilmiĢtir.
160.000 metrekareyi aĢan kapalı alanda modern bir uçak sanayi tesisi
kurulmuĢtur.
800 lojman, misafirhane, sağlık merkezi, spor salonu, ilköğretim
okulu, kreĢ ve alıĢveriĢ merkezini kapsayan sosyal tesisler inĢa edilmiĢtir.
Günümüzün en ileri ve yüksek teknoloji ürünü uçaklarının
üretilebilmesi için gerekli kabiliyetler yaratılmıĢtır.
02 ġubat 1987 tarihinde Öncel Proje I kapsamında baĢlayan 152 adet
F-16 uçağı üretim çalıĢmalarına baĢlanmıĢ ve üretim 1994 yılında tamamlanmıĢtır.
20 Mart 1990 40 adet Agusta SF-260 D eğitim uçağı üretim
anlaĢması imzalanmıĢ. Temmuz 1991‟de üretime baĢlanmıĢ ve 1993‟de üretim tamamlanmıĢtır.
11 Aralık 1990 50 adet CASA CN-235 M Nakliye uçağı üretim
anlaĢması imzalanmıĢtır. Üretim Ağustos 1998 yılında tamamlanmıĢtır.
Mısır Hava Kuvvetleri için üretilen 46 adet F-16 1994-1995
döneminde teslim edilmiĢtir.
Öncel Proje II programı kapsamında 1995 yılında baĢlayan 80 adet F-
16 üretimi 2000 yılı baĢlarında tamamlanmıĢtır.
Kompozit tesisi 1994‟de üretime baĢlamıĢtır.
13 ġubat 1997‟de 30 adet AS-532 Cougar helikopter üretim
anlaĢması imzalanmıĢtır.1 Ekim 1997 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.
F-5 uçağı için muhtelif yapısal parça imalini ve muhtelif malzeme
tedariğini kapsayan ve Ocak 1998‟de imzalanan sözleĢme Aralık 1998‟de yürürlüğe girmiĢtir.
6
Zirai Mücadele Uçağı, TAI‟nin ilk özgün Türk tasarımı, pilotlu uçak
projesidir.ÇalıĢmalar 16 ġubat 1998‟de tamamlanmıĢtır.
Helikopter Elektronik Harp Sistemi Modernizasyon programı
kapsamında Kızılötesi Bastırıcı (IR Suppressor) imalatı için Haziran 1998‟de Davis Engineering Company ile sözleĢme imzalanmıĢtır.
Özel Kuvvetler Komutanlığı uçaklarına Personel Arama-Kurtarma
Sistemi (PLS) takılmasına yönelik sözleĢme Temmuz 1998‟de imzalanmıĢ ve proje Mart 2000‟de tamamlanmıĢtır.
CASA firması ile ofset anlaĢması çerçevesinde A320/321/319
uçakları için 18nci bölüm gövde panelleri imalatı sözleĢmesi Eylül 1998‟de imzalanmıĢtır.
Boeing-737 Mürettebat Kabin Paneli imalatı sözleĢmesi 13 Kasım
1998 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.
S-70 stabilatör imalatı için Sikorsky firması ile Aralık 1998‟de
sözleĢme imzalanmıĢtır.
Boeing-737 Kanat Ucu imalatı sözleĢmesi 19 ġubat 1999 tarihinde
yürürlüğe girmiĢtir.
TAI yönetim kurulu Ocak 1998 tarihli kararı ile baĢlatılan proje
kapsamında bir adet S-2E uçağı modernize edilerek Yangın Söndürme Uçağı haline dönüĢtürülmüĢ ve ilk uçuĢunu Nisan 1999‟da baĢarı ile gerçekleĢtirmiĢtir.
MD-902 Helikopter Gövdesi imalatı için MDHI firması ile 18
Ağustos 1999 tarihinde sözleĢme imzalanmıĢtır.
S-70A Helikopterlerine tesellüm, hangar ve retrofit iĢlemleri
yapılması için Sikorsky firması ile 28 Mayıs 1999 tarihinde sözleĢme imzalanmıĢtır.
Deniz Kuvvetleri için 6, Sahil Güvenlik için 3 adet olmak üzere 9
adet CN-235 uçağı üretimi için CASA ile Eylül 1998‟de imzalanan sözleĢme 23 Temmuz 1999‟da yürürlüğe girmiĢtir.
S-70A helikopteri kuyruk kısmı ve arka rotor dikmesi üretimi için
Aralık 1999‟da sözleĢme imzalanmıĢtır.
Kara ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları için 13 adet AtıĢ Hedef
Uçağı ve 2 adet Takip Hedef uçağı için MSB.lığı ile 28 Aralık 1999 tarihinde sözleĢme imzalanmıĢtır. 7
HEWS projesi kapsamında AS-532 helikopteri Kızılötesi KarĢı
Tedbir sistemi (IRCM) entegrasyon/ enstalasyonu için ġubat 2000‟de sözleĢme imzalanmıĢtır.
Endonezya Hava Kuvvetlerine ait 10 adet F-16 uçağının yapısal
tadilatını üstlenen Koolhaas firmasına teknik destek hizmeti verilmesi için Nisan 2000‟de sözleĢme imzalanmıĢtır.
Phenix-I Cougar helikopteri modifikasyon iĢlemleri için Eylül
2000‟de SSM ile sözleĢme imzalanmıĢtır.
YARASA projesi kapsamında Mart 2001‟de Görev Destek
SözleĢmesi imzalanmıĢtır.
“NATO AWACS Mid-Term Upgrade “ programı kapsamında yer
alan ĠĢ Paketi No:7 için Boeing ile fiyat anlaĢmasına varılarak Mart 2001‟de mutabakat metni imzalanmıĢtır.
EADS-Dutschland GmbH firması ile Airbus uçakları için metal levha
ve talaĢlı imalat parçalarının üretimini içeren sözleĢme Mayıs 2001‟de imzalanmıĢtır.
“NATO AWACS Mid-Term Upgrade “ programı kapsamında yer
alan ĠĢ Paketi No:11 için Boeing ile fiyat anlaĢmasına varılarak Mart 2001‟de mutabakat metni imzalanmıĢtır.
CASA firması ile iki adet kesin ve üç adet opsiyonel CN-235 gövde
imalatı için Aralık 2001‟de sözleĢme imzalanmıĢtır.
Sikorsky firması ile MH-60 helikopteri yatay stabilize, kuyruk kısmı
ve arka rotor dikme imalatı için Aralık 2001‟de fiyat anlaĢması imzalanmıĢtır.
TAI‟ ninde üyesi ve hissedarı olduğu Airbus Military S.A.S. ile
A400M projesine katılımcı sekiz Avrupa ülkesini temsil eden OCCAR arasında 18 Aralık 2001 tarihinde ana sözleĢme imzalanmıĢtır
2.4. KuruluĢun Statüsü ve Ortakları TAI A.ġ bir anonim Ģirketidir.TAI'nin hissedarları TUSAġ, Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı (TSKGV), Savunma Sanayii MüsteĢarlığı (SSM) ve Türk Hava Kurumu (THK)'dur. 8
2.5. ġirket Kültürü TAI'nin vizyonu; her tür hava ve uzay aracının tasarım, üretim ve desteğini sağlayacak kabiliyete ulaĢarak dünya markası olmaktır. TAI'nin misyonu; Türkiye'nin ve yurtdıĢı müĢterilerin askeri ve sivil havacılık ve uzay sistem ihtiyaçlarını karĢılayacak tasarım dahil teknoloji ve kabiliyetleri geliĢtirmek; sürekli iyileĢtirmelerle küresel rekabet ortamında pazar payını artırmak; ülkesi, müĢterileri, ortakları, tedarikçileri ve çalıĢanları için değer yaratmaktır.
2.6. Personel Bilgileri TAI A.ġ‟ de toplam 2254 adet personel çalıĢmaktadır. ĠĢletmenin personel durumuyla ilgili veriler aĢağıdaki grafiksel gösterimlerde belirtilmiĢtir.
PERSONEL STATÜ DAĞILIMI (ANLIK)
PERSONELİN ÇALIŞMA SÜRESİ DAĞILIMI
9
PERSONELİN ÖĞRENİM DURUMU
10
11
PERSONELİN YAŞA GÖRE DAĞILIMI
MÜHENDİSLERİN BRANŞLARINA GÖRE DAĞILIMI
12
BÖLÜMLERĠNE GÖRE MÜHENDĠS SAYISI DAĞILIMI Bilgisayar Mühendisliği
47
Çevre Mühendisliği
1
Elektrik-Elektronik Mühendisliği
131
Endüstri Mühendisliği
73
Fizik Mühendisliği
6
Gıda Mühendisliği
3
Havacılık ve Uzay Mühendisliği
149
ĠnĢaat Mühendisliği
4
Jeofizik Mühendisliği
1
Jeoloji Mühendisliği
4
Kimya Mühendisliği
24
Maden Mühendisliği
3
Makine Mühendisliği
326
Matematik Mühendisliği
1
Metalurji ve Malzeme Mühendisliği
49
Mühendislik Bilimleri
3
Nükleer Enerji Mühendisliği
2
Uçak Mühendisliği
42
Uzay Mühendisliği
8
Ziraat Mühendisliği
2
Genel Toplam
879
ÇalıĢma Saatleri: TAI ĠĢ kanununda belirlendiği Ģekilde normal haftalık çalıĢma süresi 5 gündür. Mesai 07:45-17:30 saatleri arasındır. Öğle tatili ise 1 saattir. Personel sayısının fazlalığından dolayı yemekhanede uzun kuyruklar oluĢmasını engellemek için öğle tatiline üç grup halinde;
13
11:45-12:45 12:00-13:00 12:15-13:15 saatleri arasında çıkılmaktadır. Günde iki kere olmak üzere de çay molaları verilmektedir. Çay molalarının ilki sabah 10.00-10.15 arası, diğeri ise öğleden sonra 15.00-15.15 arası olmak üzere 15 dakikadır. TAI de vardiya Üretim Hattı, Yangın, Güvenlik çalıĢanları için uygulanmaktadır. Fabrika için de bu iĢçiler üç vardiya halinde çalıĢmaktadırlar. ĠĢçiler çalıĢırken üç vardiya Ģeklinde çalıĢtıklarından fazla yorgunluk gözlenmemektedir.
2.7 Organizasyon Yapısı TAI A.ġ‟ ye ait organizasyon Ģeması Ek-1‟ dedir 2.7.1. Birimlerin Görevleri
Genel Müdür : Üretim Ve Malzeme, Tasarım ve Mühendislik, ĠĢ GeliĢtirme, BiliĢim Teknolojileri Kalite Teminatı, Programlar Bölüm BaĢkanlığı, Ġnsan Kaynakları, Finansman ve Muhasebe, Tesis müdürlüğü ve ilerde kurulabilecek bölümlerin tüm teĢkilat fonksiyonları dahil olmak üzere, TAI yi yönetim kuruluna sorumlu olarak iĢletmek ve yönetmek.
ġirket adına personel almak, harcama yapmak, iĢ tahsis etmek, ihale
açmak,sözleĢme-alt sözleĢme imzalamak ve Ģirketin iĢletilmesine yönelik her türlü faaliyeti kabul edilen politikalar ve yönergeler doğrultusunda tam yetki ve sorumlulukla yönetmek.
Yönetim Kurulu onayına bağlı olarak bölüm baĢkanları ve müdürleri
atamak.
14
Hukuk MüĢaviri : Kendisine verilen bütün görevleri Yönetim Müdürü‟ne sorumlu olarak yürütmek
Hukuki ve patentlerle ilgili Ģirket faaliyetlerini yürütmek
Hukuki ve patentlerle ilgili standart ve politikaları saptamak
SözleĢmeleri hukuki açıdan inceleyip, onaylamak
Genel Sekreter : Kendisine verilen bütün görevleri Yönetim Müdürü‟ne sorumlu olarak yürütmek.
Silahlı Kuvvetler dahil ilgili resmi makamlarla TAI arasında irtibat
noktası görevini yerine getirmek, birimler arası koordinasyonu sağlamak
Havacılık ve uzay alanındaki müĢteriyle etkin iliĢkiler geliĢtirmek,
TAI ürünlerinin askeri, sivil müĢterilere tanıtılmasını sağlamak için devletin tedarik plan ve politikaları konusunda bilgi için resmi kuruluĢlarla temas halinde olmak.
ĠĢ GeliĢtirme Ġcra Direktörü : Genel Müdür‟e karĢı sorumludur
SözleĢmeler ve Fiyat Belirleme, Finansman ve Muhasebe, ĠĢ
Planlama ve Tahminler, Pazarlama ve SatıĢ iĢlevlerini Yönetim Müdürü‟ne karĢı sorumlu olarak yürütmek ve Ġcra Komitesi Üyesi olarak görev yapmak.
DıĢardan TAI‟ye verilen müĢteri bilgi sistemleri projeleriyle ilgili ĠĢ
Süreci GeliĢtirme ve DanıĢmanlık görevini yerine getirmek.
SözleĢmeler Müdürü:
Verilen tüm görevleri ĠĢ GeliĢtirme ve Yönetim Ġcra Direktörüne
karĢı sorumlu olarak yürütmek.
SözleĢme Yönetimi ve Fiyat Belirleme iĢlevlerini yönetmek.
Pazarlama Müdürü :
ĠĢ GeliĢtirme ve Yönetim Ġcra Direktörüne karĢı sorumludur.
15
Pazarlama ve SatıĢ iĢlevlerinin TAI yönetmelikleri, yönergeleri,
çalıĢma talimatları ve TAI stratejik planı uyarınca ve müĢteri için en uygun performansı sağlayacak Ģekilde yapılmasını sağlamak.
Pazarlama ve satıĢ iĢlevlerinde sözleĢmeler ve fiyat belirleme ve
lojistik planlama ile gereken koordinasyonu sağlamak.
Alt SözleĢme Müdürü :
Üretim ve Malzeme Ġcra Direktörüne karĢı sorumludur.
Endüstriyel
entegrasyon
ve
Ana
Alt
SözleĢme
Ekiplerinin
faaliyetlerini yönetir.
Tüm Alt SözleĢme Yönetimi iĢlevlerinin TAI yönetmelikleri,
yönergeleri ve departman talimatları uyarınca ve kalite gereklerini asgari maliyet ve azami performans ile ve program takvimine uygun bir Ģekilde yerine getirilmesini sağlamaktır.
ĠĢ Planlama Müdürü :
ĠĢ GeliĢtirme ve Yönetim Ġcra Direktörüne karĢı sorumludur.
ĠĢ Planlama (stratejik planlama, CRP ve ĠĢletme planlarının
hazırlanması ve devam ettirilmesi dahil), tahminler( performans ölçümü ve TAI‟nin yönetim bilgi sistemleri dahil) ve diğer iĢlevleri süreç liderlerinin baĢkanlığındaki süreç ekipleri vasıtasıyla ve süreç yönetimi yaklaĢımıyla çalıĢarak yönetmek.
ĠĢ
Planlama
ve
Tahminler
ĠĢlevlerinin
TAI
yönetmelikleri,
yönergeleri, ve ĠĢletme talimatları uyarınca, asgari maliyet ve azami performans ile ve program takvimine göre yapılmasını sağlamak.
Programlar Ġcra Direktörü: Genel Müdür‟e karĢı sorumludur,
16
Program faaliyetlerini izlemek, yürütmek, programların zamanında,
istenen kalitede ve bütçe sınırları dahilinde gerçekleĢmesini teminen TAI, müĢteriler ve ilgili diğer taraflar arasında tüm koordinasyonu sağlamak,
TAI ürünlerinin entegre lojistik desteğini müĢteri ihtiyaçlarını
karĢılayacak Ģekilde planlamak ve yürütmektir.
Program Müdürü:
Program hedeflerine ulaĢmak için ekip faaliyetlerini idare etmek,
Program konularında Program Yönetim Ekibi ve ilgili TAI birimleri
arasında etkin iletiĢimi sağlamak,
Program ile ilgili toplantıları yönetmek,
Programı
etkileyebilecek
tüm
risk
kaynaklarının
zamanında
belirlenmesini ve çözümünü sağlatmak,
Program ile ilgili plan, rapor, takdim, yazı ve dokümanların
zamanında yayınlanmasını temin etmekten sorumludur.
Entegre Ürün Destek Müdürlüğü:
Desteklenebilirlik Mühendisliği faaliyetleri
Yedek
Parça
ve
Destek
Teçhizatı
Ġhtiyacının
Belirlenmesi/Üretimi/Tedariği
Bakım Planlaması
UçuĢ ve Bakım Personeli için eğitim
Teknik NeĢriyat hazırlanması
Teknik Destek / Temsilcilik Hizmetleri
Teslimi yapılmıĢ ürünlerin Bakım ve Onarım faaliyetlerinin yönetimi
Üretim ve Malzeme Ġcra Direktörü :
Genel Müdür‟e karĢı sorumludur.
Entegre Ġmalat Süreçleri Yönetimi, Montaj ve UçuĢ Hattı ĠĢlemleri,
Takım/Parça Ve Kompozit Ġmalatı, Tesisler Müdürlüğü, Malzeme Üretim Planlama, Tedarik Müdürlüğü Ve Alt SözleĢme Yönetimi dahil olmak üzere , kendine tevdi edilen tüm görevleri yürütmek,
17
OnaylanmıĢ stratejik plana paralel olarak, kendine bağlı departmanlara
ve çalıĢmalara uygulanabilecek standart ve politikaları belirlemek ve çalıĢmaların programlar yönünden kabul edilebilirliğine karar vermek,
Takım, tasarım,parça imalatı,detay parça,elektrik kablo donanımı,
kompozit imalatı, alt montaj, komponent montajı,boya, nihai montaj ve uçuĢ hattı iĢlemlerini içeren programların gerektirdiği imalat faaliyetlerini yönetmek,
Personelin iĢ seyahatlerini masraf raporlarını onaylamak,
Montaj ve UçuĢ Hattı ĠĢlemleri Müdürü :
Üretim ve Malzeme Ġcra Direktörü‟ne karĢı sorumlu olarak;
sözleĢmeler ile bağlanmıĢ uçak, helikopter veya komponentlerin,
tüm
yapısal, elektriksel, hidrolik ve sistem montajı ve boya sızdırmazlık iĢlerini, sistem ve fonksiyonel testlerini yapmak.
Bu ürünlerin müĢteriye zamanında, istenen kalite ve maliyet ile teslimi
için, Ģirket içi tüm destek bölümleri ile etkili koordinasyon ve iĢbirliğinin sağlanması.
Tüm projelerin, Kontrat yükümlülükleri,
TAI Yönetmelik ve
Direktifleri, Standart Uygulama Yönergeleri doğrultusunda yaklaĢık 40.000 metrekare kapalı montaj alanında üretim disiplini ve yalın üretim gereklerine uygun yerine getirilmesi.
Malzeme ve Üretim Planlama Müdürü:
Üretim ve Malzeme Ġcra Direktörüne karĢı sorumludur.
Tüm Malzeme ve Üretim Planlama ĠĢlevlerini, ekip çalıĢmasıyla
planlama,yönetmek, koordine etmek, Malzeme ve Üretim ve kontrol süreçlerini Yalın Ġmalat felsefesine dayanarak tesis etmek, geliĢtirmek, SPC teknikleriyle performans ölçmek, süreçlerin kontrolünü sağlamak, analizler ve gerekli geliĢtirmelerle tüm malzeme süreç ve usullerinin devamlı iyileĢmesini sağlamak
Ġthalata iliĢkin yürürlükteki kanun ve yönetmeliklere uyma.
18
Gümrük usullerini ilgilendiren sözleĢme ve hukuki dökümanları
incelemek, onaylamak ve iĢ yükü çizelgelerini hazırlamak, iĢlere ait öncelikleri belirlemek ve ikmal çizelgelerini Ana Üretim Çizelgesinde öngörülen Ģekilde uygulamaya koymak.
Takım-aparat-mastar gereksinimlerini kontrol etmek.
KesinleĢmiĢ iĢlere ait alt sözleĢme durumunu gösteren kayıt ve
sözleĢmeleri tutmak.
Akreditiflerle ilgili her türlü iĢlemi kontrol etmek.
Tedarik Müdürlüğü :
Üretim ve Malzeme Ġcra Direktörüne karĢı sorumludur.
Program Üretim Malzemesi, Destek Malzemesi ve Hizmet, Tedarik
iĢlemlerini yönetmek.
Tüm tedarik faaliyetlerini sözleĢme gerekleri uyarınca koordine
etmek ve yönetmek.
Tedariği yapılmakta olan malzeme ve hizmetlerle ilgili olarak, talep
aĢamasından kabul aĢamasına kadar ki tüm faaliyetleri yerine getirmek, satıcı firmalara yapılacak ödemeleri,; sipariĢ emirlerini, sözleĢmeleri hazırlamak ve yetki limitlerine uyarak gerekli onayları almak.
Ġmalat Müdürlüğü :
Üretim ve Malzeme Ġcra Direktörüne karĢı sorumludur.
Takım Parça ve Kompozit Ġmalatı ĠĢlevlerini TAI yönetmelikleri
uyarınca asgari maliyet ve azami performans ile program takvimine göre yürütmektir.
TalaĢlı Ġmalat, Sac ve Boru, Takım Tasarım ve Ġmalatı, Kompozit ve
Metal
YapıĢtırma, Kimyasal
ĠĢlemleri
Ürün
Liderleri vasıtasıyla
yürütmektir.
Entegre Ġmalat Süreçleri Yönetimi Montaj ve UçuĢ Hattı ĠĢlemleri,
Takım/Parça ve Kompozit Ġmalatı, Tesisler Müdürlüğü, Malzeme Üretim
19
Planlama, Tedarik Müdürlüğü ve Alt SözleĢme Yönetimi, Ġmalat Mühendisliği ile koordinasyonu kurmak.
SPC Ġstatiksel Süreç Kontrollerini yönetmek.
Tasarım ve Mühendislik Ġcra Direktörü :
Tasarım ve GeliĢtirme, Konfigürasyon Kontrol ve Mühendislik
Hizmetleri, Ġmalat Mühendisliği, UçuĢ ĠĢlemleri ,GeliĢtirme Mühendisliği, Tasarım Kalite Teminatı, ve EĢzamanlı Mühendislik Müdürlükleri ni yönetmek,
TAI nin tasarım ve geliĢtirme politikalarını belirlemek yürütmek ve
program harcamalarını kontrol etmek,
Ürünlerin geliĢtirilmesi ve maliyetlerinin azaltılması için çaba
sarfetmek,
Hizmetlerin ve ürünlerin en az maliyetle ve zamanında bitmesini
sağlamak
Tasarım ve GeliĢtirme Müdürlüğü :
Tasarım ve Mühendislik Ġcra Direktörlüğüne karĢı sorumludur.
Tasarım ve Mühendislik Ġcra Direktörlüğünün “Ġleri konfigürasyon geliĢtirme,
Aerodinamik,
Yapısal
Tasarım,
Malzeme
ve
Proses
Teknolojileri, Uçak Sistemleri, Aviyonik ve Elektriksel Sistemler, UçuĢa ElveriĢlilik ve Ġdame Edilebilirlik “iĢlevlerini yürütmek.
Pazarda mevcut ve potansiyel bir ihtiyaca yahut ulusal çıkarlara
dayanan, TAI tarafından onaylanan yerli tasarım çalıĢmalarını önermek, baĢlatmak.
Mevcut hava araçlarının modifikasyon, tadilat ve sistem entegrasyonu
programlarını önermek ve baĢlatmak.
20
UçuĢ ĠĢlemleri ve Testleri Müdürlüğü :
Tasarım ve Mühendislik Ġcra Direktörlüğüne karĢı sorumludur. UçuĢ
hatlarına ait verileri derlemek ve devam ettirmek, uçuĢ sonuçlarının analizini yapmak ve gerekli düzeltici iĢlemleri önermek.
UçuĢ mürettebatı için kiĢisel uçuĢ teçhizatını ve hayatı idame
teçhizatını temin etmek, bunları devam ettirmek ve kullanılmak üzere mürettebata vermek.
Ġmalat Mühendisliği Müdürlüğü:
Tüm imalat mühendisliği ve konfigürasyon kontrol iĢlevlerini
Tasarım ve Mühendislik direktörüne karĢı sorumlu olarak yürütmek,
Montaj Ġmalat ve Bağlantı Mühendisliği, Detay Parca Ġmalat
M,ühendisliği, Konfigürasyon Kontrol ve Veri Merkezi birimlerinin iĢlevlerini yönetmek,
Ġmalat Mühendisliği iĢlevlerinin TAI vizyonu, Yönetmelikleri, TAI
Yönergeleri,
Bölüm
Talimatı,
Konfigürasyon
yönetimi
Planı
doğrultusunda ve program takvimine uygun Ģekilde, en düĢük maliyet ve en yüksek performans ile yapılmasını sağlamak,
Program takvimine uygun olarak, TAI‟ nin iç ve dıĢ kullanıcılara
doğru ve eksiksiz bilgi sağlamak amacıyla, sözleĢme gereklerine, müĢteri ihtiyaçları
ve
beklentilerine,
teknik
spesifikasyonlara
ve
kalite
standartlarına uygun olarak, üretime hazırlık aĢamasında TAI üretim ve tasaarım projelerine ait mühendislik ve imalat teknik bilgi paketlerini hazırlamak. Ġmalat ırasında eksik bilgilerin veya sorunların oluĢmasını önlemek amacıyla, üretimin erken aĢamalarında, gerekli etkin önlemleri almak. Tüm bu faaliyetlerin kısa bir süre içinde katma değeri olamayan faaliyetler ve tekrarlar olmadan yapılmasını sağlamak,
Ġmalatı
desteklemek
ve
kolaylaĢtırmak
amacıyla
sürekli
geliĢtirmelerle, tek kaynaktan, doğru mühendislik ve imalat bilgileri sağlamaya yönelik, BOM; imalat iĢ talimatı ve görsel yardımcıları yaratmak içinCAD/CAM/TPDM/TVPS ve APSII/PIOS-BOM sistemlerini kurmak,
21
Program takvimine uygun, düĢük maliyetli üretim ve ilgili
faaliyetlerin gerçekleĢmesi için imalat ve tasarım birimlerine tam destek sağlamak, mühendislik ve imalat sorunlarının çözülmesini sağlamak. Üretilebilirliği sağlamak için, gerektiğinde, eĢzamanlı mühendislik kapsamında , TAI tasarım ve geliĢtirme faaliyetlerine katılmak,
ġirket yönetimince aksine karar alınmadıkça PDM sistemini
kullanarak taslak ürün ağacı(BOM) yapısı ve imalat palanlamaları yaratarak ve takım-aparat gereksinimlerini belirleyerek potansiyel projeler için ön imalat mühendisliği girdilerini gözden geçirmek ve sağlamak. Teklif hazırlama sürecinde, iĢ paketinin iĢçilik, takım, tezgah, proses ve malzeme girdilerine baz teĢkil edecek teknik verileri derlemek amacıyla Teklif Hazırlama Grubunda görev almak üzere temsilci atamak,
Mühendislik çizimleri ve diğer mühendislik dokümanları ile ilgili
olarak ortaya çıkabilecek sual ve sorunlarda odak noktası olarak hareket etmek. Ürünün, imalat, test faaliyetleri ve kalite teminatı safhalarında karĢılaĢılan mühendislik problemlerini çözmek üzere gerekli iĢlemleri yapmak.
Gerektiğinde, mühendislik konularında diğer bölümlere danıĢmaklık
yapmak ve yardımda bulunmak,
Teknik konularda alt yüklenicilerle ve lisans sahipleri ile birlikte
çalıĢmak ve mühendislik problemlerinin çözüme ulaĢtırılması amacıyla metotlar geliĢtirmek,
TAI içinde mevcut ve geleceğe ait tüm imalat mühendisliği
gereksinimlerinin karĢılanması ve yönetilmesi amacıyla, yeterli sayıda, iyi yetiĢmiĢ ve motivasyonu yüksek personel istihdamını sağlamak,
Ġmalat Mühendisliği personelinden en yüksek verimi alabilmek
amacıyla gerekli motivasyonu ve liderliği sağlamak. Sosyal aktiviteleri desteklemek ve bi gibi aktiviteleri katılmak.personel arasında birlik, bütünlük, saygı ve güven duygularının oluĢmasını sağlamak. Ġmalat Mühendisliği
personelini yeterli seviyede motive edecek bir ortam
sağlamaya yönelik imkan ve faaliyet geliĢtirici programlar geliĢtirilmesi konusunda Ġnsan Kaynakları ile koordinasyonda bulunmak.
22
Kalite Teminatı Direktörü :
Genel Müdüre karĢı sorumludur.
Denetim, TQM(Toplam Kalite Yönetimi) iĢlevlerini içeren kalite
sistemini kurmak, yönetmek ve sürdürmek.
Kalite politikası ve sözleĢmeleri kalite teminat koĢullarına Ģirket için
de tümüyle uyulmasını sağlamak.
Kalite Sistemleri Müdürlüğü :
Kalite Teminatı Direktörüne karĢı sorumludur.
Sicil kayıtlarının izlenebilirliğinin sağlanması, ölçüm ve programa ait
kalite maliyetinin kontrolü.
Konfigürasyon doğrulaması, iĢ gören yeterliliklerinin belgelenmesi,
ölçübilim programlarını yönetmek, uymayan malzemeye ait yönetim raporları yayımlamak.
Yeni sözleĢmeler ve projeler için sözleĢmeden doğan sorumluluklara
ait kalite teminatı gereksinimlerini koordine etmek.
Kalite Muayene İşlemleri Müdürlüğü :
Kalite Teminatı Direktörüne karĢı sorumludur.
Tüm imalat Kalite Teminatı iĢlevlerinin, takım-aparat-mastar, hassas
iĢleme, tahribatsız deney, parça imalatı, tedarik, tesellüm, sevkiyat gibi çeĢitli ve değiĢik unsurlar aracılığıyla kontrolleri sürdürerek etkin, entegre bir kalite teminatı sistemi gerçekleĢtirmek.
Muayene kabiliyetlerini geliĢtirmek,üretim muayene-kontrol, takım-
aparat-mastarların belli aralıklarla muayenesi.
Kimyasal ve metalurjik testlerin onaylanmıĢ usullere göre yapılması,
tehlikeli atık kontrolü, elden çıkarma usullerinin belirlenmesi.
23
BiliĢim Teknolojileri Direktörü : Genel Müdüre karĢı sorumludur.
Yönetim Sistemlerini, Denetim ve Sistem Uzmanları Grubu
iĢlevlerini yönetmek, TAI nin operasyonel ve kurumsal ihtiyaçları için ilgili bölümlerce talep edilen biliĢim sistemlerini tasarlamak, geliĢtirmek, mevcut biliĢim sistemlerinin idamesini sağlamak, sistem ihtiyaçlarına göre tüm faaliyetleri yönetmek.
Bölüm içi koordinasyonu gerçekleĢtirecek yetenekli bir ekip kurmak
Bilgisayar Destek Müdürlüğü :
BiliĢim Teknolojileri Direktörlüğüne karĢı sorumludur.
Donanım ve yazılım performansının değerlendirilmesi ve rapor
edilmesi için sistemler geliĢtirmek ve idame etmek.
Teçhizatın iĢletilmesi için programlar geliĢtirmek ve idame ettirmek
ve bunlara iliĢkin bilgisayar kaynaklarını sağlamak.
Acil durumlar ve beklenmedik iĢ yükleri ve teçhizat problemleri
karĢısında ayarlamalar yapmaya onay verecek
üretim iĢlemlerini
planlamak.
Teçhizat kullanımının programa bağlanması ve bu programın
koĢulları hakkında kullanıcılar ile görüĢmek ve onları bilgilendirmek.
Yönetim Bilgi Sistemleri Müdürü :
BiliĢim Teknolojileri Direktörlüğüne karĢı sorumludur.
ġirket hedeflerine ulaĢılmasına destek olacak ve sistem geliĢtirme
faaliyetleri için bir çerçeve sağlayacak
stratejik uygulamaları ve veri
mimarisi planlarını geliĢtirmek üzere çeĢitli bölümlerle yapılan çalıĢmalara önderlik etmek.
Sistemin
kurulmasından
sonra
sistem
gereksinimlerinin
ve
performans ölçülerini karĢılamaktaki etkinliğinin değerlendirilmesinde kullanıcılara yardımcı olmak.
24
BiliĢim Teknolojileri müĢterilerine Karar Destek Sistemlerinin
geliĢtirilmesi yönünden teknik destek sağlamak.
Finansman ve Muhasebe Müdürü : Genel Müdüre karĢı sorumludur.
Genel muhasebe, Endüstri Muhasebesi, Bütçe ve Finansman
iĢlevlerini yürütmek.
Finansman ve Muhasebe ĠĢlevlerinin TAI yönetmelikleri yönergeleri
ve departman talimatları uyarınca, asgari maliyet ve azami performans ile ve program takvimine göre yapılmasını sağlamak.
Ġnsan Kaynakları Müdürü : Genel Müdüre karĢı sorumludur.
Ġnsan kaynakları idaresi, Personel Sağlık
Hizmetleri, Sosyal
Hizmetler, Endüstriyel Güvenlik ve Eğitim iĢlevlerini yönetmek.
ĠĢçi sağlığına iĢ Güvenliği Kurulu‟nda baĢkan olarak görev yapmak.
ĠĢ tanımlarını
ve değerlendirmelerini gerektikçe hazırlamak veya
gözden geçirmek.
TAI iĢ görenlerinin moralini yükseltmek için sosyal etkinlikler ve
spor etkinlikleri planlamak ve uygulamak.
Tesisler Müdürlüğü :
Genel Müdüre karĢı sorumludur.
Tesisler ve Planlama Mühendisliği, Tesisler ĠĢletme, Tesisler Bakım ve
Ġmalat, Tesis Hizmetleri, ve Çevre Yönetimi iĢlevlerini yönetmek.
Tesisler iĢlevlerini TAI yönetmelik, iĢletme talimatı uyarınca asgari
maliyet, azami performansla program takvimine göre yapılmasını sağlamak, kalifiye personeli çalıĢtırmak, personelini teĢvik etmek ve yüksek motivasyonunu sağlamak.
25
Isı santralini, Atık Su Tesislerini, Çelik Konstrüksiyon, ĠnĢaat, Boya
Atölyesini, Marongozhaneyi çalıĢtırmak, çim düzenini sağlamak. 2.8. Firmada Üretilen Ürünler
Uzaktan Kumandalı Hedef Uçaklar
Turna,
Keklik
Taktik Ġnsansız Hava Araçları (ĠHA)
BaykuĢ,
Pelikan
Martı Uçağı
Uydu Projeleri
Geleceğin Büyük Nakliye Uçağı A400M
Uçak Gövdesi Ve Parça Ġmalatı
AB139 Helikopter Gövdesi Ġmalatı
AIRBUS‟ a Gövde Paneli Ġmalatı
AIRBUS A380 Parça Ġmalatı
EADS-DEUTSCHLAND Ġçin AIRBUS Detay Parça Ġmalatı
BOEING 737 UçuĢ Kabin Panelleri Üretim Programı
BOEING 737 Kanat Ucu Ġmalatı Programı
BOEING-WICHITA ĠĢ Paketleri
BOEING 747 Burun ĠniĢ Takımı Kapakları Ġmalat Programları
BOEING 777 „‟DORSAL FIN‟‟ Ġmalatı Programı
B787 ‟‟DREAMLINER‟‟ ĠĢ Paketleri
FACC BOEING 737 Wıre Harness Assembly Üretim Programı
FACC Ġçin Piano Panel Üretim Programı
NATO AWACS Mid Term Programı
CN235
„‟
Ana
ĠniĢ
Takımları
Kapakları‟‟
ve
„‟
Motor
TaĢıyıcı‟‟Ġmalatı
EUROCOPTER Ġçin EC-135 Arka Kapı Ve Motor Kaportası Ġmalatı
F-16 Kimyasal AĢındırma Parçaları Ġmalatı
SIKKORSKY MH-60 stabilize, kuyruk konisi, kuyruk dikmesi
ve„‟center box‟‟ imalatı 26
SIKORSKY NH-60 stabilize „‟PADDLE‟‟ imalatı
SIKORSKY MH-60/S-70 Komponent Kitleri Ġmalata
SIKORSKY MH-60/S-70 „‟Spar Assembly‟‟ Ġmalatı
SIKORSKY MH-60/S-70 Kompozit Fairing Ġmalatı
SIKORSKY MH-60/S-70‟‟FĠTOUT‟‟Ġmalat Ve Montajı
HAI için SIKORSKY „‟Side Panel‟‟ Parçaları Ġmalat Programı
T-38A Yapısal Yenileme Malzeme Üretimi Programı
2.8.1. TAI’nin GeliĢtirdiği Projeler Tasarım ve Mühendislik faaliyetlerinde TAI, kendi geliĢtirdiği Ġnsansız Hava Araçları (ĠHA) ailesi “Martı”, “Keklik”, “Turna/S”, “Turna/G”, “Pelikan” ve “BaykuĢ” projeleri ile, veri iletimi, aviyonik, yazılım, yer sistemleri, kontrol, motor, pervane, güç grubu ve hareketlendiriciler gibi ĠHA teknoloji alanlarında tecrübe kazanmıĢ olup, alt sistemlerin platforma entegrasyonuna hakim duruma gelmiĢtir. Ülkemizde ĠHA uçuĢ test deneyimine sahip tek kuruluĢ olarak TAI, ĠHA gelecek teknolojilerini yakından takip etmektedir. Uzaktan Kumandalı Hedef Uçaklar (Turna ve Keklik) Hassas bölgeleri savunabilmek ve düĢman uçağı, füze gibi tehditleri süratle bertaraf edebilmek için; hava savunma silah sistemleri ve kullanıcı personelinin, her an savaĢ durumuna hazır olmaları gerekmektedir. Ansızın beliren hava saldırıları karĢısında reaksiyon süresi kısıtlı olduğundan, baĢarılı bir savunmaya hazırlık, ancak süreklilik gerektiren eğitim ve tatbikatlarla sağlanabilmektedir. Bu tür eğitimlerde, insanlı uçağın çektiği hedefe, gerçek mermiyle yapılan atıĢlar; hem insan hayatı için risk teĢkil etmekte, hem de büyük bir organizasyonel hazırlık ve yüksek maliyet getirmektedir. Bu olumsuzlukları ortadan kaldıran pilotsuz uçaklar, hedef çekebildikleri gibi, kendileri de hedef teĢkil edecek Ģekilde kullanılabilmektedir. Bu sayede gerçek hava tehditlerini taklit edebilen hedef uçaklar, hava savunma personeli eğitimi ve yeterlilik değerlendirme faaliyetlerinde sağladıkları büyük esneklikten ötürü yaygın olarak kullanılmaktadır.
27
Türk Silahlı Kuvvetleri‟nin (T.S.K.) artan hava savunma eğitim ihtiyacından yola çıkarak, Milli Savunma Bakanlığı ile 1995 yılında ihtiyacın yurtiçi kaynaklardan karĢılanmasına yönelik bir Ar-Ge programı baĢlatılmıĢtır. Program kapsamında: tamamen T.S.K. gereksinimlerinden hareketle, takip amaçlı “Keklik” ve atıĢ amaçlı “Turna” hedef uçak sistemi prototipleri tasarlanarak üretilmiĢ ve Temmuz 1997'de sistemlerin Ar-Ge kabulü yapılmıĢtır. MSB ile 29 Aralık 1999 tarihinde imzalanan iç tedarik sözleĢmesi kapsamında; sistemler, gereksinimleri yerine getirecek Ģekilde geliĢtirilmiĢ, kullanıcı eğitimleri verilmiĢ ve “Keklik” sistemi Ocak 2001‟de, “Turna” sistemi ise Ekim 2001‟de teslim edilmiĢtir. Sistemler halen, K.K.K. ve Hv.K.K. envanterlerinde servis vermekte olup, satıĢ sonrası destek faaliyetlerine devam edilmektedir. GeliĢtirme aĢamasında; hedef uçak sistemleri ile değiĢik tarihlerde gemi platformlarından ve karadan yönetilen test ve gösteri uçuĢları yapılmıĢ, çeĢitli silahlarla takip ve muhtelif kalibrelerde mermilerle uçaksavar atıĢ görevleri yerine getirilmiĢtir. Ayrıca, TAI‟nin TÜBĠTAK-BĠLTEN ile ortak çalıĢması kapsamında, Turna‟ya takılan fotografik kamera ile çekimler yapılmaya baĢlanmıĢtır. Standart AtıĢ Hedef Uçağı Turna/S‟nin; TSK envanterinde de kullanımıyla birlikte, önemli bir uçuĢ verisi oluĢmuĢtur. ĠHA sistemleri gelecek yönelimi ve TSK kullanımından gelen geri bildirim; yeni nesil bir hedef uçak sistemi Turna/G‟nin geliĢtirilmesine öncü olmuĢtur. Bu sistem; yüksek seviyede otonomluk ve güvenilirliğe, iyileĢtirilmiĢ yanal karlılığa ve modüler faydalı yük uygulamaları için daha fazla hacme sahiptir. TURNA/G tipinde ayrıca değiĢen ihtiyaçlara göre adapte olabilmek üzere: motor, pervane, servo gibi bileĢenlerin alternatifleri de platforma entegre edilmiĢtir. Standart Turna/S platformu üzerinde gerçekleĢtirilen en önemli geliĢtirme, Turna/G‟nin GPS seyrüseferi de içeren dijital oto pilotlu ve yedeklemeli tele komut/telemetri sistemidir. Turna için belirlenen ve gerçekleĢtirilen görevler:
Radar ya da elle kumandalı namlulu uçaksavar toplarıyla hedef uçağa
ya da 150m‟lik bir kabloyla çektiği manĢa doğrudan atıĢ,
Radar ve optik güdümlü uçaksavar füzeleriyle doğrudan atıĢ,
28
Isı güdümlü füzelerle doğrudan atıĢ,
Uçak üzerine monte edilmiĢ ya da yalnızca Turna‟ya özgü, hedef
manĢa tutturulmuĢ skor kaydedici ile vuruĢ ĢaĢmasını ölçmek ve bunu telemetre ile yere iletmek. Keklik için belirlenen ve gerçekleĢtirilen görevler:
Hedef uçağın namlulu uçaksavar toplarıyla izlenmesi,
Hedef uçağın radar güdümlü uçaksavar toplarıyla izlenmesi,
Hedef uçağın ısı güdümlü füzelerle izlenmesi,
Turna Hedef Uçağı pilotlarının eğitilmesi.
Taktik Ġnsansız Hava Araçları (ĠHA) BaykuĢ ve Pelikan Havacılık sektöründe büyük önem kazanan insansız hava araçları üzerine baĢlatılan çalıĢmaları ve Taktik Ġnsansız Hava Aracı ihtiyaçlarını dikkate alarak, TAI bir adet istihbarat amaçlı özgün insansız hava platformu “BaykuĢ” ile aynı uçağın yarım ölçekli modeli “Pelikan”ı geliĢtirmiĢtir. Martı Uçağı ĠHA pilotlarımızın pratik yapması amacıyla kullanılan Martı uçağı 2003 yılından beri hizmet vermektedir. Çok kararlı bir platform olması sebebiyle TÜBĠTAK ile ortak yürütülen “Havadan fotografik kamera ile görüntü alımı ve sayısal görüntü analizi” çalıĢmalarında da kullanılmaktadır.
Uydu Projeleri Türkiye‟de uzay araĢtırmaları öncelikli alan olarak devlet tarafından tanımlanmıĢ ve resmi olarak ilan edilmiĢtir. Bu kapsamda hazırlanan uzay programının amaçları arasında; Uluslararası alanda rekabet edebilen “Türk Uzay Sanayini” geliĢtirmek yer almaktadır. TÜBĠTAK tarafından Türkiye‟de uzay-uydu teknolojileri altyapısının geliĢtirilmesi amacıyla baĢlatılan Uzay Ar-Ge çalıĢmaları kapsamında; TAI, ilgili kurum ve kuruluĢlarla iĢbirliği yaparak uydu alt sistemlerine yönelik çeĢitli proje önerilerinde bulunmuĢtur. TAI tarafından Mayıs 2005‟de; uzay ve uydu teknolojileri alanındaki faaliyetleri yürütmek amacıyla, uluslararası platformda söz sahibi kuruluĢlarda görev almıĢ 29
(NASA vb.) Türk uzmanlar ve akademik bilgi ve tecrübeye sahip mühendisler ile Uzay / Uydu Teknolojileri Grubu oluĢturulmuĢtur. Geleceğin Büyük Nakliye Uçağı A400M Avrupa hava kuvvetlerinin gelecek nesil taktik, lojistik hava nakliye ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla aralarında Almanya, Belçika, Fransa, Ġngiltere, Ġspanya, Lüksemburg ve Türkiye‟nin bulunduğu yedi Avrupa ülkesinin katıldığı A400M projesinin tasarım ve fizibilite çalıĢmalarına TAI, ülkemizi temsilen “Milli Sanayi KuruluĢu” olarak katılmaktadır. Yedi kurucu müĢteri ülkenin iĢtirak ettiği A400M tasarım, geliĢtirme ve imalat projesi çerçevesinde toplam 180 uçak (Almanya: 60, Belçika: 7, Fransa: 50, Ġngiltere: 25, Ġspanya: 27, Türkiye: 10) üretilecektir. Program uyarınca ilk test uçuĢunun 2007‟de, ilk teslimatın ise 2009 yılında yapılması planlanmıĢtır. Türkiye‟nin satın alacağı 10 A400M uçağına karĢılık Airbus Military S.L. ortağı olan TAI‟nin sorumlu olduğu %7.15 oranındaki Yapısal ĠĢ Paketi, ön-orta gövde, eleron ve spoyler, paraĢütçü kapıları, acil çıkıĢ pencereleri, kuyruk konisi ve arka gövde üst kısmının, %1.26 oranındaki Sistem ĠĢ Paketi ise ıĢıklandırma ve su/atık sistemlerinin tasarım ve imalatını kapsamaktadır. A400M, Türk havacılık sanayisinin tasarım, geliĢtirme, üretim ve satıĢ sonrası destek süreçlerinin tümünde yer alacağı ve tasarım telif haklarına sahip olacağı ilk küresel ölçekli proje olması nedeniyle büyük önem taĢımaktadır. Proje aynı zamanda ülkemize ve havacılık sanayimize teknolojik birikim, katma değer, istihdam ve ihracat potansiyeli bakımlarından büyük katkı sağlayacak ve Türk savunma sanayisinin dünya çapındaki diğer ortak tasarım ve geliĢtirme projelerinde yer almasına öncülük edecektir. A400M, Türk havacılık sanayisinin tasarım, geliĢtirme, üretim ve satıĢ sonrası destek süreçlerinin tümünde yer alacağı ve tasarım telif haklarına sahip olacağı ilk küresel ölçekli proje olması nedeniyle büyük önem taĢımaktadır. Proje aynı zamanda ülkemize ve havacılık sanayimize teknolojik birikim, katma değer, istihdam ve ihracat potansiyeli bakımlarından büyük katkı sağlayacak ve Türk
30
savunma sanayisinin dünya çapındaki diğer ortak tasarım ve geliĢtirme projelerinde yer almasına öncülük edecektir. TAI A400M Projesi ile “Resimden-Üretime” mantığından “Tasarımdan-Üretime” mantığına geçmektedir. Böylece TAI, Airbus Military S.L.‟in altında Tasarım Organizasyonu Onayı‟na (JAR-21 PART JA) sahip olacaktır. Bu sayede TAI uluslararası alanda gereksinimlerden baĢlayarak, tasarım, test, sertifikasyon ve teslimata kadar tüm süreçlerde hakim bir firma konumuna gelecektir. 2.9. Firmanın Kabiliyetleri TAĠ Ana Faaliyet Alanları
Sabit ve döner kanatlı hava platformlarının üretimi
Ürün geliĢtirme faaliyetleri
Uçak gövdesi ve parça imalatı
Modernizasyon, modifikasyon, sistem entegrasyonu ve satıĢ sonrası
hizmetleri
Yönetim bilgi sistemleri ve yazılım geliĢtirilmesi
Bilgisayar ve kalite danıĢmanlığı
Yerli sanayii ile iĢbirliği
Eğitim hizmetleri
TAĠ‟nin kabiliyetlerini iki ana alt baĢlıkta incelemek mümkündür.
Teknik kabiliyetler
Mühendislik kabiliyetleri
Teknik kabiliyet gerek tip,gerekse bir çok tip uçağın montajı sırasında kullanılan parçaları imal etme ve son ürüne dönüĢtürme aĢamalarında kullanılan her türlü tezgahı , aleti,cihazı, muayene cihazlarını ve benzeri sistemleri içerir. Kısaca uçak imalatı için fabrikada kullanılan her tür donanımdır. Mühendislik kabiliyeti ise bir fabrikada uçağın gerek tasarım gerekse imalat aĢamalarında kullanılan daha çok eğitimli insana
dayalı önemli bir unsurdur.
31
Günümüzde yeni bir uçak tasarımı kadar mevcut uçakların servis ömürlerinin arttırılması ve ileri teknoloji ürünlerinin bu uçaklara entegrasyonunda mühendislik hizmetlerinin önemli bir rolü vardır. TAI‟nin teknik kabiliyetleri ise Ģöyle sıralanabilir:
IBM 9021/500 Süer Bilgisayarı ile donatılmıĢ bilgisayar merkezi,
Kompozit ve metal yapıĢtırma tesisi,
Kimyasal ve metalurjik iĢlemler tesisi,
3,4,5 eksenli tezgahlarda donatılmıĢ numerik kontrollü iĢleme
merkezleri,
Köprü tipli 5 eksenli nümerik kontrollü profil iĢleme tezgahı,
TalaĢlı imalat, ön kesim ve taĢlama atölyeleri,
GeniĢ bir takım aparat mastar imalat atölyesi,
Uçak için her türlü metal-sac imalatı,
Boru bükme ve kaynak atölyeleri,
Kablo donanımı, levha kaplama, anotlaĢtırma, pirinç kaynağı,
Isıl iĢlem, astarlama ve boyama atölyeleri,
Uçağın elektrik, elektronik ve hidrolik teçhizatını takma kabiliyeti,
UçuĢ öncesi ve uçuĢ denemeleri tam olarak uygulama yetenek ve
becerisi ile uçağın teslimiyle ilgili tüm iĢlemler,
Kalibrasyon ve iĢlem kontrolü laboratuarları,
Uçak üretimi, tamir ve modifikasyonu konularında teorik, laboratuar,
iĢ baĢı eğitimi veren bir eğitim merkezi.
3.ENDÜSTRĠ ANALĠZĠ 3.1. Firmanın Ülke Ekonomisi Ġçindeki Yeri Savunma sanayiini diğer sektörlerden ayıran önemli farklılıklar ;
Yüksek teknolojiye dayanan hassas üretim teknikleri
Ürünlerinin büyük bölümünün alıcısının devlet olması
32
Tek alıcıya ve sınırlı ihtiyaca dayalı üretim,
Üretimde sürekliliğin sağlanması için dıĢ pazara açılım,
Ürünlerinin emniyetli güvenilir ve özelliklerinin gizli olmasının
gerekliliği
Savunma sanayi alanında faaliyet gösteren Ģirketlerin büyük, güçlü
ve güvenilir olmasının istenmesi
DıĢa bağımlılığın az olmasının istenmesi Ģeklinde sıralanabilir.
TAI Savunma Sanayinde uçak alt sektöründe yer almaktadır. TAI Türkiye‟deki uçak üreten tek fabrika olduğundan ülkedeki tüm uçak pazarına sahiptir ve havacılık sanayimizdeki dıĢ harcamaların bir kısmının ülkemizde kalması için atılmıĢ önemli bir adımdır. TAI Ģu anki durumu itibari ile dıĢ pazarda büyük firmaların alt yüklenicisi konumundadır. TAI,
22 yıllık faaliyetleri süresince, uçak gövdesi
üretiminde kazandığı kabiliyet ve deneyimleri ile dünyanın önde gelen havacılık Ģirketleri ile rekabet edebilir hale gelmiĢtir. TAI , yapılan bir araĢtırmaya göre dünyadaki en büyük 100 savunma Ģirketi arasında yer almıĢtır. TAI yurt içinde savunma sanayinde faaliyet gösteren Aselsan, Havelsan, FNSS, Roketsan, TEI gibi firmalarla yakın iliĢki içindedir. Birbirlerine rakip değildirler, çünkü savunma sanayinin farklı dallarında hizmet vermektedirler ve farklı ürünler üretmektedirler, müĢterileri farklıdır. Ayrıca yakın bir zaman içerisinde bu savunma sanayi Ģirketlerinin ortak bir holding altında birleĢtirileceği de bu sıralar gündemdedir. TAI „nin içinde bulunduğu sektör savunma sanayisi olduğu için , klasik pazarda büyüme stratejileri baĢarılı olamaz. Savunma sanayindeki iĢ alımları , büyümeler genelde ülkelerin stratejik kararları ölçüsünde belirlenir. Örneğin, A400M savaĢ nakliye uçağı projesine dahil olmanın Ģartı ülke ordusunun bu projenin ürünü A400M uçaklarından satın almasıdır. Yani önce müĢteriler belirlenir sonra her müĢterinin ülkesindeki firmalar tarafından proje paylaĢılır ve üretime geçilir. Devlete sağlanan katma değer verilerinin , TAI A.ġ „nin gizlilik politikasından dolayı verilmesi uygun bulunmamıĢtır.
33
3.2. Ġhracat ve Ġthalat Durumu Firma uçak üretiminde kullanılan ara ürünleri ve hammaddelerin %90‟ını yurtdıĢından ithal etmektedir. Ġthalatın yapıldığı ülkeler proje bazında değiĢmekte olup genellikle ABD ve Avrupa ülkelerinden ithalat söz konusudur. Bunun sebebi ise, TAI‟nin ana yüklenicisi firmaların getirdiği Ģartnameler ve kalite politikalarıdır. Örneğin, ana yüklenici tarafından belirli standartlara uymayan firmalarla çalıĢılması durumunda sorumluluk kabul edilmeyeceği gibi bir madde getirildiği zaman, yerli firmalarda
bulunmayan
sertifikalardan
dolayı
mecburen
ihtiyaçlar
ihtal
edilmektedir.Bu sertifikaların alınmasıda kobiler için maliyetlidir çünkü bu sertifikasyon süreci sonunda tek müĢterisi TAI olacaktır. Bu bakımdan bu maliyeti çıkarması zordur. TAI hem iç Pazar için hem de dıĢ Pazar için üretim yapmaktadır. TAI‟ nin üretim yaptığı ülkeler ve firmalar Ģu Ģekildedir; ABD:
BAE Systems Controls, Inc.
Boeing
LMAC
LMMFC
Marsh Aviation
MDHI
Northrop Grumman
Sikorsky
Almanya : EADS-Deutschland GmbH Avusturya: FACC
34
Belçika: Sonaca Fransa :
Airbus Military S.L.
Thales
Fransa-Almanya :
EADS-Eurocopter
Hollanda :
Koolhas Alphen
Ġspanya :
Airbus-Ġspanya
EADS-CASA
Agusta
Ġtalya :
Kanada :
Davis Engineering
Kore Cumhuriyeti :
KAI
Mısır Hava Kuvvetleri
Mısır :
35
Pakistan :
Pakistan Hava Kuvvetleri
Türkiye :
Milli Savunma Bakanlığı
Kara Kuvvetleri Komutanlığı
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı
Hava Kuvvetleri Komutanlığı
Sahil Güvenlik Komutanlığı
Maliye Bakanlığı
Çevre Bakanlığı
Savunma Sanayi MüsteĢarlığı
Emniyet Genel Müdürlüğü
Türk Hava Yolları
Sosyal Sigortalar Kurumu
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü
T.C. Devlet Demiryolları
Kredi Yurtlar Kurumu
Aselsan
Alp Havacılık
Arçelik
Aydın Yazılım
Erdemir
FNSS
Havelsan
Havelsan Teknoloji Radar
Hema DiĢli
MSB-ANT (Akaryakıt Nakil Tesisleri)
Mercedes-Benz Türk
NetaĢ
Nurol Makine
Park Holding
Roketsan 36
TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu)
TASĠġ
TEI
TÜBĠTAK/BĠLTEN
Yunanistan: HAI Ġthalat ve ihracat tutarları bilgileri gizli olduğu için raporda eklenememiĢtir
4. FABRĠKA YER SEÇĠMĠ
Bilindiği gibi iĢletmeler kurulurken kuruluĢ yeri etmenleri son derece önem taĢımaktadırlar. TaĢıma, hammadde, pazar alanı, iĢ gücü, su, iklim koĢulları, sosyal ve kültürel koĢullar, vergi, resim harçlar ve teĢvik önlemleri; enerji, askeri tehlike bunlardan baĢlıcalarıdır. Fabrikanın yerleĢiminde Ģu faktörler göz önünde tutulmuĢtur;
TaĢıma, hammadde : TAI ileri teknoloji gerektiren ve ülkemiz için
bir ilk olan bir sanayiide üretim yapmaktadır. Ġmalat süreçlerinde bu sanayiinin yan sanayilerii ülkemizde olmadığı ve yaptığı uluslararası sözleĢmelerde çoğu önemli ham malzemesinin tedarikçisinin ortaklarınca belirlenmiĢ,onaylanmıĢ kaynaklar olmasından ötürü hammadde tedariğinin büyük kısmı yurtdıĢından ithalat Ģeklinde gerçekleĢmektedir. Ġthalatının büyük kısmını gerçekleĢtiren
Amerika, Fransa, Ġspanya ve diğer Avrupa ülkelerinden Türkiye
gerçekleĢtirmektedir.
nakliyeyi
Ġthal
mallar
hava,
kara
Esenboğa,
yada
deniz
Ġstanbul
ve
yoluyla Ġzmir‟e
gelmektedirler. TAI çevre yolu üzerinde yer almakta böylece yurt içi yada yurt dıĢında gümrükten gelenler için kolay bir adres niteliğini taĢımaktadır.
Pazar alanı : TAI bir mal üreterek piyasaya çıkıp müĢteri
aramamakta, sipariĢ usulü genellikle de Türk Ordu‟sunun belirlenmiĢ ihtiyaçlarını karĢılamak üzere yapılandırıldığından
herhangi bir pazara
ihtiyaç duymamaktadır. Fakat TAI‟nin, Genelkurmay BaĢkanlığı, Milli
37
Savunma Bakanlığı, Savunma Sanayii MüsteĢarlığı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Hava Kuvvetleri Komutanlığı gibi kurumlarla aynı Ģehirde bulunması bu kurumlarla olan irtibatını ve iletiĢimini kolaylaĢtırır.
Uçakların test alanı: TAI‟ nin kuruluĢ amacı F-16 üretmek olduğu
için kuruluĢ yerinin yakınında bulunan 4. Ana Jet Üs Komutanlığına yakın olması uçakların test edilmesi açısından çok avantajlıdır.
ĠĢgücü: Ankara‟da okuma oranının yüksek olması, Ankara‟daki
üniversitelerde havacılık ve diğer mühendislik dallarının yer alması TAI‟ye kalifiye personel bulmada kolaylık sağlamaktadır.TAI‟de gerek imalattaki iĢçi gerekse teknik personel periyodlarla
titizlikle seçilmekte, iĢe alınınca ve belirli
eğitimler düzenlenerek çalıĢanların yeterliliği, performansı
artırılmakta ve hızla geliĢen bu teknolojiye ayak uydurması sağlanmaktadır. Zira uçak imalatı hataya meydan verilmemesi gereken bir imalattır, imalatın her aĢamasında en ufak bir hatada insan hayatı söz konusudur.
Güvenlik: Savunma Sanayine hizmet ederek, uçak üreten bir firma
olarak TAI‟nin kurulduğu yer güvenlik açısından çok önem taĢımaktadır. Ankara, Türkiye‟nin iç bölgesinde olduğu için dıĢarıdan gelebilecek saldırılara karĢı güvenilir bir Ģehirdir.
Su : TAI kendi suyunu kendi üretmektedir. Atık sular arıtılarak
tekrar kullanıma sunulmakta, yeĢil alan sulamalarında ve diğer su gereken yerlerde ihtiyaca karĢılık vermektedir.
Ġklim koĢulları : Uçak Sanayiinde iklim koĢulları büyük önem
taĢımaktadır. Ankara‟nın kara iklimine sahip olması, rutubet ,nem gibi sorunların üretimi etkilemesini engeller.Bu açıdan Ankara doğru bir seçim yeridir.
Sosyal ve Kültürel KoĢullar : TAI Ģehirden çok uzak olmasına
rağmen
tesislerinin hemen yanında bulunan lojman, kreĢ, tenis kortları,
spor, kondisyon salonu, kafeterya gibi çalıĢanlarının barınma ihtiyacına ve spor aktivitelerine yanıt vermesi açısından olumlu ve teĢvik edici, motivasyonu artırıcı koĢullara sahiptir. Ayrıca TAI tüm çalıĢanlarının ulaĢımı için Ankara‟nın birçok yerine servis imkanı sağlanmaktadır.
Vergi, teĢvik önlemleri : TAI baĢta tamamen devlet desteğiyle
kurulmuĢ bir iĢletme olmasının yanı sıra hala devletten önemli destekler
38
almakta zira devletin ordusunun ihtiyaçlarını tedarik edebilmek için devletin gerçekleĢtirdiği ihaleler ve anlaĢmalar doğrultusunda üretim yapmaktadır. Ġthalatlarda vergiden muaf tutulmaktadır.
Enerji : TAI elektrik enerjisini Sincan ilçesinde TedaĢ‟ın verdiği ana
hattan karĢılamaktadır. Bunların yanı sıra elektrik gitmesinin yada montaj dalgalanmalarının büyük mali kayıplara neden olacağı yerlerde UPS hatları, jenaratörler bulunmaktadır.
Isınma : Isınmayı TAI yine kendisi dev galerilerinde düĢük linyit ve
fuel-oil kullanarak kendisi sağlamaktadır.
Havalandırma : TAI de havalandırma sistemi gerek çalıĢanların
ortamını iyileĢtirmek, gerekse kalibrasyon labaratuarları gibi hassas yerlerdeki havayı kontrol etmek için etkin bir Ģekilde kullanılmaktadır.
5. TAI’DE TEDARĠK Firma uçak üretiminde kullanılan ara ürünleri ve hammaddelerin %90‟ını yurtdıĢından ithal etmektedir. Ġthalatın yapıldığı ülkeler proje bazında değiĢmekte olup genellikle ABD ve Avrupa ülkelerinden ithalat söz konusudur. TAI‟ de üretimin yapılmasında kullanılan hammadde, müĢterinin sözleĢmede belirttiği firmadan temin edilmek zorundadır. Yurt içinde TAI‟ den baĢka uçak sanayi olmadığı için bu yönde bir yatırım yapılmamakta ve TAI‟ ye hammadde açısından tedarikçi olabilecek standartlara sahip bir firma bulunmamaktadır. Ġthalat tutarları bilgileri gizli olduğu için
raporda eklenememiĢtir fakat tedarik
fiyatının oluĢumu ve malzeme maliyetinin son ürün fiyatına etkisini Ģu Ģekildedir; Tedarik fiyatının oluĢumunu ;
Miktar,
Ġhtiyaç tarihi,
Kalite gerekleri,
Ödeme Ģekli,
39
http://emrahuzumer.com/blog
Alternatif malzeme,
Ġhtiyacın tanımı etkilemektedir.
Malzeme maliyetinin son ürün fiyatına etkisi; Malzeme Maliyeti = Malzeme Fiyatı + Ġlave Masraflar
Nakliye,Sigorta,Banka.. Malzeme Fiyatı=Birim Fiyat x Miktar Son Ürün Maliyeti = Malzeme Maliyeti + ĠĢçilik + Diğer Havacılık sektöründe bitmiĢ ürün maliyetinde öngörülen malzeme payı %60‟lar düzeyindedir. Kalanını iĢçilik ve diğer harcamalar oluĢturmaktadır.Bu kapsamda toplam malzeme maliyetinde yapılabilecek her iyileĢtirme bitmiĢ ürün fiyatını doğrudan etkileyecek ve %30‟lara varan oranlarda tasarruf imkanı sağlayabilecektir. Bu amaçla firmanın Tedarik Müdürlüğü bölümü çalıĢanlarının benimsemiĢ olduğu “Rekabet tedarikte baĢlar.” ve “ Bir maldan satılırken değil, alınırken kazanılır.” politikaları uygulanmaktadır Bu sayede iyileĢtirme ve tasarruf konusunda baĢarılı sonuçlar elde edilmektedir. TAI Tedarik Müdürlüğü ERP, MRP II , PMS (Satınalma Yönetim Sistemi), Internet, MS Ofis yazılımlarının entegre kullanımı ve eğitimli personeli ile Ģirket cirosunu %40‟a varan oranlarda kullanarak Ģuan 30 farklı projeye tedarik hizmeti sunmaktadır.
Firmada tüm tedarik iĢlemleri elektronik ortamda yapılarak bilgi
paylaĢımının azami seviyeye ulaĢtırılması hedeflenmektedir. E-tedarik ortamında müĢteri memnuniyetini tam olarak sağlamayı amaçlayan TAI Tedarik Müdürlüğü, Tesellüm muayenede %99.9 kabul oranına ulaĢan satınalma faaliyetlerine sahiptir. Tedarik Müdürlüğü bölümünün görev kapsamı kısaca Ģu Ģekildedir;
Üretim malzemesi tedariği,
40
Destek malzeme tedariği,
Yatırım kalemleri,
Lojistik destek malzeme ve servisi,
Hizmet (danıĢmanlık, eğitim vb.)
Diğer kuruluĢlar adına hizmet/malzeme tedariği.
6. TAI’de STOKLAMA TAI uçak fabrikası sipariĢe göre üretim yapmasına rağmen fazla miktarda stok yapmaktadır. Çoğu hammadde yurt dıĢından geldiği için TAI‟nin taĢıma maliyeti yüksektir. TAI‟nin burada iki seçimi vardır :
1.
Sadece malzemeye ihtiyacı olduğu zaman yurt dıĢından sipariĢ
yoluyla getirtmek; 2.
TaĢıma maliyetini azaltmak için gerekli malzeme miktarından fazla
getirerek stoklamak. Bu iki seçimden TAI ikincisini daha uygun görmüĢtür. Çünkü yurt dıĢında malzeme getirmek hem çok pahalı,hem de çok zahmetli bir iĢtir. Yurt dıĢından gelen malzemeler genelde uçak yoluyla gelmektedir ve istediğin her zaman uçak bulup malzeme getirme Ģansın yoktur. Bu uçaklar belli zamanlarda Türkiye‟ye malzeme getirmektedir. Bu stok yapılmasını büyük ölçüde etkilemektedir. Aynı Ģekilde gemi ile gelmesi gereken malzemeler için de yolun uzun olması büyük sorun içermektedir. Çünkü çoğu hammadde Amerika‟dan gelmektedir. Stok yapılmaya gidilmesinin bir baĢka sebebi de gerekli malzemeden daha fazla alarak maliyeti düĢürme isteğidir. Gerekli maliyet hesapları yapılmıĢ ve stok yaparak maliyetin daha az olacağı belirlenmiĢtir. Stok yapmak daha uygun gibi görülse de onun da dezavantajları olduğu yadsınamaz. En büyük dezavantajı ise ömrü sınırlı olan kimyasal veya kompozit yapmak için kullanılan malzemelerin
kullanılamadan atılmasıdır. Çünkü bu malzemeler yurt
dıĢından belli bir sayının altında satılmamaktadır. Örneğin bir kimyasaldan sizin 50
41
kutu ihtiyacınız var. Siz o kimyasaldan istediğiniz kadar alamıyorsunuz. En az 200 tane alırsanız size satıyorlar. Ve sözleĢme gereği siz onu o üreticiden almak zorundasınız. Uçak malzemelerinin bazılarının çok pahalı olması yüzünden bunların çok iyi saklanması gerekmektedir. Kimyasalların çoğu da sıcaklığı sabitlenmiĢ odalarda saklanmaktadır. Örneğin kompozit yapımında kullanılan malzemeler
-22 C
dereceye kadar soğutulmuĢ odalarda saklanmaktadır. Bu gibi malzemeleri saklama Ģekli de stok maliyetini artırmaktadır. TAI‟de malzemeler stoklanırken her birine bir numara verilir. Bu numara ile o malzeme bilgisayara iĢlenir ve herhangi bir istek karĢısında o malzemeye çok çabuk ulaĢılabilir. Ayrıca bu numara ile bilgisayardan bu malzeme hakkındaki herĢeyi öğrenebilirsiniz.(ne kadar malzeme olduğu,hangi rafta olduğu vb...) Bu malzemelere ulaĢmak için sipariĢ kartı doldurup,ne kadar ve hangi malzemeden nereye getirilmesini
istediğinizi
bildirmeniz
gerekmektedir.
TAI‟de
malzemeler
maliyetlerine göre üçe ayrılarak stoklanır: 1. A Sınıf Materyaller Bu malzemelerin fiyatları çok yüksektir. Malzemelerin hiçbir Ģekilde kaybolması yada bozulması söz konusu değildir. Malzemeler yılda dört kez sayılır ve hiçbir Ģekilde tolerans gösterilmez. Bu malzemelere örnek olarak adaptör, sigorta, fairlead, panel, anten, kablolar, kontrol ünitesi, indikatör, pompa, monitör, transmitter, valf, tank, Ģaft, vb. gösterilebilir. Bu malzemelerin fiyatları açısından bir fikir sahibi olmak için birkaç örnek verelim:
16Y260-1
egzoz borusu (exhaust)
631 $
16W1131-17P
kanat ana kiriĢi (spar assembly)
548 $
16VP030-2
düğme (switch)
375 $
16VP018
kontrol yakıt valfı (control yakıt valf)
2428 $
16VP013
pompa(pump)
3710 $
2. B Sınıf Materyaller
42
Bu malzemeler A sınıf materyallere göre daha ucuzdur. Yılda iki kez sayımları yapılır. Ve kaybolma toleransları % 2‟dir. Bu malzemeler; castings, forgings ,kimyasallar, bazı hammaddeler (çubuk,tüp,levha vb..) , yarı iĢlenmiĢ hammaddeler ( kablo gibi) vb‟dir. Bu malzemeler için de birkaç örnek verelim : 43285765
çelik levha (steel bar)
47.25 $ / ft
41752570
alüminyum ekstrusyon(aliminium extrusion)
5.27 $ / ft
42050345
alüminyum levha (aliminium sheet)
310.38 $/ft
45094227
bileĢikler (compounds)
263.06 /kit
16M216-7
dökümler(castings)
8.74 $/adet
3. C Sınıf Materyaller Bu malzemeler çok sayıda olan ve aĢırı pahalı olmayan malzemelerdir.Yılda bir kez sayılır ve kaybolma toleransı %5‟tir.Bu malzemeler ; çivi, vida, pul, somun, mil, perçin vb‟dir.
AN924-10J
somun (nut)
1.10 $ / pc
AN960-616
pul ( washer)
0.32 $ / pc
MS20392-3C17
pin
1.75 $ / pc
MS21103D10 köĢebent (clump)
0.05 $ / pc
NAS1080AG06
0,05 $ / pc
mesnet (collar )
TAI Tarafından Satın Alınıp Stoklanması
Gereken Ticari Malzemelerin
Stoklanma Süreçleri : 1. Kullanıcı bölüm talebini iç yazıĢma ile malzeme kontrole bildirir. Bu hiç alınmamıĢ bir malzeme ise, yani TAI MAT‟L no.su yoksa satın alma planlamadan malzeme no.su istenir. Onlar PO/PR sisteminde bu malzemeyi tanımlar ve malzeme üretim planlamaya bildirirler. 2. TAI MAT‟L no almıĢ olan malzeme grubu tarafından MRP de yaratılır ve planlaması yapılır. Yani ihtiyaç miktarı, tekrar sipariĢ edilme noktası emniyet stok miktarı belirlenerek planlama kodu girilir.
43
3. Bu planlamaya göre sistem ertesi gün “MDCN” NO denen kendi oluĢturduğu bir no ile sipariĢ sinyali verir. 4. Malzeme
“PR”
(SATIN
ALMA
“LEADTĠME”(SATIN ALMA SÜRELERĠ)
)
talebi
formu
doldurularak,
VE E.Q.O (ekonomik sipariĢ
miktarları) gözetilerek istenen miktar ve zaman satın alma planlamaya yollanır. Bu arada sipariĢ edilen miktar MRP‟ye girerek de onaylanır. 5. Malzeme TAI‟ye gelip tesellüm iĢlemi yapıldıktan sonra tesellüm raporu ile malzemenin geldiği malzeme ve üretim bölümüne bildirilir.Eğer malzemenin teslim alınmasında bir aksaklık yoksa (ki olduğu takdirde tesellüm iĢlemi sırasında QAR‟lanır veya kullanıcıyla ve depoyla irtibat kurularak çözüme ulaĢıncaya kadar bekletilir), malzeme depoya alınır. Alınma iĢlemi yapılırken MRP‟de tesellüm kayıtları ve malzemenin fiyatı da girilir. 6. Malzemenin TAI tesellümü yapıldıktan sonra depo tesellümü yapılır ve burada malzeme için yer tanımlanır. 7. Malzeme depoda belirli bir düzenle göre kurulmuĢ raflardaki yerini alır, aynı zamanda kartına iĢlenir. 8. Talep sahibi o malzemeye ihtiyaç duyduğu zaman (MSR) malzeme istek formunu doldurarak depoya iletir. 9. Bu MSR formunun üzerindeki malzeme no.su, istek miktarı, eldeki malzemeye göre doğrulanarak çıkıĢ miktarı onaylanır ve MRP‟de talep yaratılarak, istek yapan bölüm için yayınlanır ve de yayınlanan bu liste düĢülerek iĢlem tamamlanır. 10. Malzeme yüklenerek kullanıcıya gönderilir. 11. Malzeme çıkıĢları planlama ekranında daha önce belirlenmiĢ olan tekrar sipariĢ noktasına düĢtüğü zaman sistem otomatik olarak sinyal verir ve aynı iĢlemler yapılır.
44
Montaj malzemelerinin geneli büyük parçalardan oluĢur ve depoda geniĢ yer tutarlar. Malzemelerin depolanması için geniĢ raflar kurulmuĢtur. Bu raflarda düzenli bir Ģekilde üzerlerinde parça numaraları ve raf numaraları yazılı olarak depolanır, ufak parçalarda yine üzerlerinde parça ve raf numaraları olarak küçük torbalarda muhafaza edilmektedirler.
Bu malzemelerin planlanması “sabit periyod ihtiyacı” politikası ile yapılır. Kullanılan malzemelerin, TAI
ye herhangi bir envanter tutma maliyeti
olmadığından taĢıma maliyetini düĢürmek, için 6 aylık malzeme ihtiyacını karĢılayacak büyük miktarlarda sipariĢ yapılır. Bu yöntemle malzeme getirtme süresinin uzunluğundan kaynaklanabilecek problemler de nispeten giderilmiĢtir. Sistem malzemenin eldeki ve yoldaki miktarını toplayıp, bu toplamdan iki aylık emniyet stoğunu düĢer ve net ihtiyacını saptar ve 6 aylık ihtiyacı için 4 ay önce sinyal verir. 2 aylık emniyet stoğu, malzemenin temininde olabilecek gecikmelerin ve planlanan malzeme
ihtiyaçlarındaki
olası
değiĢikliklerden
kaynaklanabilecek
ekstra
ihtiyaçların hesaplanması sonucu belirlenmiĢ. Bazı stoklar ise belli periyodlarda değil ortaklarla yapılan anlaĢma gereğince ya da toplu halde alımların nakliye ücretini düĢüreceği için 5 yıllık ham malzeme ihtiyaçları bir arada alınarak stokta tutulurlar.
7. HAMMADDELER TAI‟nin uçak üretimi için bir çok malzemeye ihtiyacı bulunmaktadır. Bu malzemelerin çoğu yurt dıĢından karĢılanmaktadır. Bunun en büyük sebebi ise yurt dıĢındaki firmalarla yapılan sözleĢmelerde genelde alınacak hammaddelerin onların istedikleri fabrikadan alınma zorunluluğunun konulmasıdır. TAI eğer ihaleyi almak istiyorsa bu maddeye göz yummak zorunda kalıyor. Çoğu iĢletme kendi ülkelerindeki fabrikalardan hammaddelerin alınmasını istemektedir.
45
Ayrıca TAI almak istediği hammaddeden fazlasını almak zorunda bırakılıyor. Mesela 100 adet almak istediği bir kimyasaldan fabrikanın koyduğu tavırla 200 tane almak zorunda kalıyor. Ve TAI o fabrikadan hammaddeler almaya mecburdur. Almazsa sözleĢme fesh edilebilir. Bunun yanından bazı parçalar ve malzemeler yurtiçinden alınmaktadır. Hem Havacılık sanayiinin geliĢmesine destek olmak ve dünya çapında rekabet fırsatı yaratmak , hem de yan sanayii firmalarını yüksek kalite seviyesine çıkarmak ve uluslararası
sivil/askeri standartlarda hizmet verebilmelerine destek olmak için
‘’Alt SözleĢme Yönetimi Müdürlüğünün’’ çalıĢmaları yoğunlaĢmıĢtır. Örneğin CASA uçaklarının dıĢ kanatları Kayseri‟de üretilmektedir. TAI‟nin aldığı hammaddelerin dağılımı Ģöyledir :
Alüminyum
78.3%
Graphite-Epoxy
2.7%
Çelik
10.5%
Titanyum
1.6%
Diğer
6.9%
TAI‟nin gizlilik politikası nedeniyle alınan malzemelerin fiyatları bizlere verilmemiĢtir.
8.YATIRIM KARARLARI TAI‟ de yatırımlar iki esasa göre yapılmaktadır. 1. Yenileme amaçlı yatırımlar (tezgâhların ve benzeri araçların çok eskimesi durumunda değiĢtirilmesi) 2. Ġlave yatırımlar (Yeni bir iĢ alınacağı zaman ilave bir tesise ihtiyaç olursa bunun için yapılacak yatırımlar)
46
Yatırımlar Mühendislik Planlama ve Yatırımlar ġefliği tarafından gerçekleĢtirilir. TAI‟de yatırımlar beĢ yıllık planlar dahilinde yapılır. Alınan bir proje için kontrat imzalanmadan yatırım yapılmaz dolayısıyla müĢteriye teslim süresi içine yapılacak yatırımların süresi de dahildir. Yatırımların yapılmasında dikkat edilen faktörler bütçe ve müĢterinin talebidir. Yatırımların bütçe sınırları içinde olması gerekir. Aksi taktirde yatırım ile elde edilmesi planlanan kar zarara sebep verebilir.) Yatırımı etkileyen bir diğer faktör de müĢterinin talebidir. (Yapılacak olan yatırım müĢteri istekleri ile ters düĢtüğü taktirde boĢa yapılmıĢ sayılır. Bu da Ģirket için büyük bir mali kayıptır.)
Uçak üretiminde müĢteri sayısı sınırlı ve az olduğu için yatırım
kararlarında müĢterinin istekleri değerlendirilmeye çalıĢılır. Yatırımların yapılması genellikle müĢterinin talebine bağlıdır. Örneğin geçmiĢ yıllarda CASA uçağını yapılması için kompozit binasına ihtiyaç duyulmuĢtur ve bina yapılmıĢtır. Kompozit binası geliĢmiĢ teknikleri ile halen faaliyetlerini sürdürmektedir. Firma, yatırım tekliflerini değerlendirirken, teknik özellikler ve fiyat konusunda uygunluğun yanı sıra; yatırımın beraberinde getireceği birtakım diğer getirileri de göz önünde bulundurmak durumundadır. Firmanın zararına da olsa yapacağı bir yatırım gelecekte ona büyük artılar sağlayabilir.(sektördeki konumu ve dünyadaki yeri açısından önemli olabilir.)
9.KALĠTE KONTROL VE BAKIM FAALĠYETLERĠ 9.1. Kalite Politikası TAI, yüksek kaliteli ürünleri zamanında ve en uygun fiyatla üretirken, eksiksiz müĢteri memnuniyetini, hissedarların mutlak güvenini ve iĢ görenlerin mutluluğunu sağlamayı taahhüt eder.
47
TAI bu amaçla, tasarım, imalat ve satıĢ sonrası desteği de kapsayan devamlı bir iyileĢtirme felsefesi uygular ve çevre ile toplumun hayatiyetinin bilincinde olarak, satıcı firmalardan oluĢan mükemmel bir ortaklık gerçekleĢtirmek için çalıĢır. TAI de her program için bir kalite planlaması yapılmaktadır. Kalite kontrol için MPP denilen temel bir program kullanılır. MPP (Ana Program Planı), programın zamanında, belirlenen kalite ve maliyet sınırları içinde kalacak Ģekilde ve sözleĢmesine uygun, baĢarıyla yerine getirilebilmesi için yapılması gereken tüm belli baĢlı çalıĢmaların takvimlendirilmiĢ toplamıdır. Her bir sözleĢme son ürün çizelgesi, ilgili olduğu son ürününün planlanan gerçekleĢme tarihini ve teslim miktarlarını gösterir. Bu çizelgeye MPS (Ana Üretim Çizelgesi) adı verilmektedir. MPS tüm „sözleĢme son ürünü çizelgelerinin‟ toplamıdır. Bir MPP en azından aĢağıdaki bilgileri içermek zorundadır:
Teklif geliĢtirme çalıĢmaları/ sözleĢme geliĢtirme çalıĢmaları
SözleĢmenin imzalanması
SözleĢmenin yürürlüğe girmesi / programa baĢlama tarihi / sözleĢme
öncesi baĢlama yetkisi / devam etme yetkisi
Veri / belge akıĢı
Teslimat
MPS
Kalite iĢlevleri
ĠĢe baĢlama hazırlık çalıĢmaları
Tasarım ve geliĢtirme çalıĢmaları
ÖzgünleĢtirme
Mühendislik ürün ağacı(EBOM) çalıĢmaları
Ürün ağacı (MBOM) çalıĢmaları
Takım tasarımı
Takım imalatı
Malzeme çalıĢmaları(planlama ve tedarik)
Yap / satın al analizi
Ġmalat çalıĢmaları(parça imalat, altmontaj, montaj, vb..) 48
Ġlk parça imalatı / muayene
Ambalajlama /sevkiyat/ ulaĢtırma
Kabul
Entegre lojistik destek
MPP‟nin hazırlanmasında programlar, üretim ve malzeme, tasarım ve mühendislik, kalite teminatı ve biliĢim teknolojileri bölümleri kalite kontrol birimine gerekli desteği vermekle yükümlüdürler. Kalite kontrolün ana Ģeması su Ģekildedir:
Kalite teminatı grup müdürlüğü
Ġç denetim ve ĠPK
Kalite sistemleri
Kalite muayene sistemleri
Kalite Sistemleri: 1. Ürün Uygunluğu Kontrol 2. Ölçüm Kontrol 3. Proses Kontrol 4. Kalite Mühendisliği Ve Tedarik Kontrol Kalite Muayene ĠĢlemleri: 1. takım ve talaĢlı imalat muayene 2. metal imalat ve boya muayene 3. kompozit imalat ve tahribatsız muayene 4. montaj muayene(1) 5. montaj muayene(2) 49
6. montaj muayene(3) 7. montaj muayene(4) 8. montaj muayene(5) kalite kontrol bu proseslerin yanı sıra ;
ekipman sertifikasyonu
kiĢilerin sertifikasyonu
kalibrasyon
proseslerin sertifikası
gibi sertifikasyon iĢlemleriyle de ilgilenir. 9.2. Bakım Faaliyetleri Arıza olduktan sonra müdahalenin veya tamirin yapılması diyebileceğimiz, tepkisel bir özellik taĢımaktadır. Burada kullanılan makineler ve üretim hattı tamir bitinceye kadar durur. Tamir bakım ekipleri ve bakım atölyesi sıkı bir iĢbirliği eĢliğinde üretimin kısa bir süre içinde yeniden baĢlaması için çaba sarf ederler. Koruyucu Bakım: Ġster makine teçhizat olsun isterse bina ve tesisler arıza ortaya çıkmadan muntazam periyotlarda sistemin muayenesi ve varsa-gerekiyorsa makine ayarlama, temizleme, parça yenileme, boyama ve diğer ufak tefek tadilatın yenilenmesi gibi , sistem arıza yapmadan korumak gibi tedbirsel bir özellik taĢımaktadır. Kestirimci bakım : Pahalı bir bakım uygulaması olan bu yöntemin kullanım alanı çok düĢüktür. Bu tip bakımda bakım zamanları değiĢkendir bu zamanları belirlemek için makine parçalarının titreĢim frekansları kontrol edilir ve bunlar kaydedilir belirli bir değerden sonra makinenin bakım zamanı gelmis demektir.Bu yöntem sayesinde az kullanılan makineye gereksiz erken bakım, çok kullanılan makineyede geç bakım yapılması önlenmiĢ oluyor.
50
TAI‟de
tezgahların türüne göre yıllık, 6 aylık, 3 aylık mekanik ve elektronik
bakımları planlı olarak yapılmakta ve bunların dokümanları tutulmaktadır. TAI 2000 yılından beri her yıl 2 hafta tatile girerek bu süre içinde tesislerinde Yıllık Bakım Faaliyetlerini gerçekleĢtirmektedir Tesisler Müdürlüğü‟ne bağlı Bakım ve Ġmalat Ģefliği tarafından bakım faaliyetleri yürütülür. Fabrikanın her bölümünde kendine ait yetiĢmiĢ bakım elemanları vardır.
10. FĠRMANIN GENEL ÜRETĠM FAALĠYETLERĠ 10.1. Üretime Katkıda Bulunan Girdiler Firmada üretimin gerçekleĢmesine katkıda bulunan girdiler firma üretim tesisleri, makineleri, tüm iĢ ekipmanları ve iĢ gücü ile birleĢen malzemelerdir. Bu malzemelere örnekler;
Alüminyum Hammaddeler,
Dökme ve Dövme Metal Hammaddeler,
Kompozit Hammaddeler,
Hükümet Tarafından Sağlanan Malzemeler,
Donanımlar,
Kablo ve Teller,
Özel Bağlayıcılar ,
Elektronik Parça ve Ekipmanlar,
Kimyasal Maddeler,
ÇeĢitli Ticari Ürünler,
Özel Tasarım Parçalar.
10.2. Firmanın Üretim Sistemi TAI‟de tek çeĢit üretim sistemi bulunmamaktadır. Gözlemlediğim kadarıyla toplam 3 tip üretim sistemi mevcuttur. Bunlar:
51
Proje tipi üretim: Uçak montajı, gemi inĢası, füze tesisi gibi çıktısı tek bir ürün üretmek için kurulur. Ana parça sabit bir yerde konumlandırılır, sürecin iĢlemesine göre diğer parçalar ana parça üzerine monte edilerek ürün oluĢturulur. Atölye tipi üretim: Talebi düĢük çok sayıda ürün tipinin üretildiği imalat firmaları için uygundur. En yaygın olan yerleĢim tipidir. Aynı veya benzer iĢleve sahip makineler aynı yerdedir. Ürün çeĢitliliği fazladır ve ürünler partiler halinde üretilir. Her ürünün fabrika içinde rotaları (uğradıkları makineler) birbirinden farklıdır. Ürünlerin fabrika içinde gittikleri mesafeler uzun ve toplam üretim süreleri yüksektir. Montaj hattı Üretim Sistemi: Ürüne olan talebin yüksek olduğu, hatta üretilen ürünlerin benzer olduğu, akıĢın birbirine bağlı hatlarla sağlandığı, esnekliğin düĢük olduğu, büyük hacimlerde üretime ihtiyaç olması gibi durumlarda assembly line üretim sistemi uygulanır. Assembly line üretim sistemi oldukça verimlidir bunun baĢlıca sebepleri: ĠĢçiliğin uzmanlaĢması DeğiĢtirilebilir parçalar ĠĢ prensibi Hat yerleĢimi 10.3. Kapasite Planlaması TAI‟de kapasite belirlemesi için Kapasite Ġhtiyaç Planlaması(CRP) adı verilen bir yöntem kullanılmaktadır. MRP tarafından talep edilen çizelgelenmiĢ iĢ yükü ihtiyacının karĢılanabilmesi için gereken insan ve makine kaynaklarının tespiti iĢlemine kapasite ihtiyaç planlaması adı verilir. Bu yöntemin amacı müĢteri ihtiyaçlarını karĢılamak için , zaman içinde çıkan kapasite problemlerini tanımlamak ve çözmek, planlanan ve gerekli kapasiteyi dengelemektir. CRP aĢağıdaki faktörleri dikkate alarak kapasite belirler: Kapasite Planlamasının Yapılma Amacı :
52
MüĢteri ihtiyaçlarını karĢılamak için zaman içinde çıkan kapasite problemlerini tanımlamak ve çözmek ayrıca
planlanan ve gerekli fabrika kapasitesini üretim
planlarına bağlı kalarak dengelemektir. TAI‟de kullanılan terminoloji ile kapasite çeĢitleri ve tanımları ise aĢağıdaki gibidir.
Gerekli Kapasite Bir iĢ merkezi için bir hafta boyunca çizelgelenen ürünlerin üretilmesi içim gereken standart saatlerin toplamıdır.
Planlanan Kapasite Bir iĢ merkezi için operatör, vardiya sayısını, günlük çalıĢma saatini, haftalık çalıĢma gününü ve yükleme faktörünü baz alarak, haftalık olarak belirlenen tamamlayabileceği standart saatlerin toplamıdır. Mevcut Kapasite Bir iĢ merkezinin herhangi bir hafta için kullanılan operatör, vardiya sayısı, günlük çalıĢma saati ve haftalık çalıĢma gününü baz alarak belirlenen adam saat miktarıdır. GerçekleĢen Kapasite Bir iĢ merkezi için geçmiĢ dört haftalık dönemde tamamlanan standart saatlerin ortalama değeridir. Maksimum Kapasite Bir iĢ merkezi için ekstra makine/ takım veya çalıĢma alanı talep etmeden elde edilebilecek maksimum çalıĢma saatidir. Yükleme Faktörü GerçekleĢen kapasitenin mevcut kapasiteye oranıdır. Planlanan iĢ gücü ve üretim miktarları aylık periyotlarda incelenip üretim planlarında sapma olup olmadığı araĢtırılır. Bu tarz bir incelemede, incelemenin yapıldığı ay ile ilgili üretim sayısının planlanan çalıĢan sayısı ile elde edilip edilmediği incelenmektedir. Yapılan incelemeler sonucunda elde edilen bilgiler gelecek ayların planlaması yapılırken planlanan üretim miktarı için gerekli olan çalıĢan sayısının belirlenmesi için yol gösterecektir. TAI‟ deki her tezgah, her departman her an sabit kapasite ile çalıĢmaz. Tezgahların, departmanların yoğunlukları ve doluluk yüzdeleri projelere
göre hatta projenin
53
farklı aĢamalarında değiĢiklikler gösterirler. Her projede her departmanın sorumluluğu farklı miktarlarda, her tezgahın yükleme oranı, yapacağı iĢ miktarı değiĢiklikler göstermektedir. Fabrikanın tam kapasite ile çalıĢması söz konusu değildir, bunun nedeni TAI A.ġ‟de neredeyse her makinanın yedeği bulunmaktadır (önemli projelerin aksamalarını engellemek için). Bu durumda mevcut tezgah ve makinaların hepsinin kullanımı gerçekleĢmemektedir. 10.4. Üretim Miktarları
bu veriler 2005 yılı sonuna kadardır. TAI sabit bir ürün üretmediği için yıllara göre üretim miktarları değiĢim göstermektedir. Bunun sebepleri, ürün yelpazesinin geniĢ oluĢu ve proje bazlı çalıĢmasıdır. Yıllık bazda üretim miktarları ve satıĢ tutarları firmanın gizlilik politikasından verilmemiĢtir.
10.5. Bir Ürünün Proses ġeması
54
Ürün proses Ģeması EK-3 te verilmiĢtir.
10.6. Maliyet Analizi ĠĢletmede kullanılan ürün maliyetlendirme sistemi ĠĢ Emri Sistemidir. Ürün maliyetlendireme de kullanılan iĢ emirleri sisteminde 8 basamaklı alfanümerik kodlama kullanılmaktadır. ĠĢ emirleri proje performans analizi ve gelecekteki düzeltici faaliyetler için gereksinimleri ve faturalanmıĢ son ürünü belirler. ĠĢ emirleri ĠĢ Planlama ve Tahminler Bölümü ile SözleĢme ve Fiyat Belirleme Bölümü aracılığıyla Finansman ve Muhasebe Bölümü tarafından belirlenmektedir. ĠĢ Emri Yapısı: XXX XX
X
XX
1
3
4
2
1: SözleĢme Kodu 2: Proje Kodu 3: ĠĢlev kodu 4: ĠĢ Kodu‟dur. Maliyet Elemanları: Dolaysız Maliyetler Dolaylı Maliyetler Dolaysız Maliyetler
Hammadde
i) Parça baĢına hammadde maliyeti. ii) Parça baĢına fire maliyeti Hammadde birden fazla olabileceği için tüm aĢamalardaki hammaddeler ve fireler birbirleriyle toplanırlar. (Parça BaĢına Hammadde ) + (P.B.Fire)
55
Direkt ĠĢçilik
Her iĢlem için harcanan süre ile bu sürenin maliyeti (saat ücreti) çarpılır ve birbirine eklenir.
Özel Maliyetler
i) Takım Maliyeti Her iĢlem için ayrı ayrı olmak üzere takım fiyatı o takımla iĢlene bilecek parça sayısına bölünerek takım maliyeti bulunur, daha sonra bunlar toplanarak toplam takım maaliyeti elde edilir. (Takım fiyatı)/(ĠĢlenecek parça sayısı)
ii) Amortisman Makinenin fiyatı toplam ömrü boyunca çalıĢabileceği saat sayısına bölünür ve makinanın bir saatlik yıpranma maliyeti ortaya çıkar. Bu değeri parça için çalıĢacağı süre ile çarparsak ve bunu imalatın her aĢamasındaki makine için yapıp toplarsak parçanın amortisman maliyetini bulur
Makine fiyatı x (Direkt iĢçilik saati) Toplam çalıĢabileceği süre
iii) Elektrik Masrafı Burada sözü edilen elektrik, imalat sırasında makineler tarafından harcanan elektriktir.
(Makine gücü)x(Direkt iĢçilik saati)x(elektrik ücreti)
iv) Diğer Masraflar Yukarıdaki kısımlara girmeyen direkt masrafların parça baĢına toplamıdır. Dolaylı Maliyetler
56
Kira Masrafı
Departmanın toplam kiradan aldığı pay yüzölçümleri oranlayarak hesaplanır, bu değer departmanda toplam çalıĢılan direkt iĢçilik saatine bölünerek saat baĢına departman kirası bulunur ve parça için kaç saat çalıĢacaksa bu değerle çarpılarak parçanın kiradan aldığı pay bulunur.
Isıtma
Hesap tarzı kiradakine çok benzer ancak yüz ölçümü yerine hacim kullanılır.
Aydınlatma
Departmanın aydınlatma masrafı departmanda çalıĢan toplam direkt iĢçilik saatine bölünür ve parça için ne kadar süre çalıĢıldığı ile çarpılarak parçanın aydınlatmadan aldığı pay hesaplanır.
( Departman Aydınlatma Masrafı) x ( Direkt iĢçilik saati) 20x9xMakine sayısı
Dolaylı ĠĢçilik
Yardımcı departmanlarda gerçekleĢtirilen iĢçilik maliyetleri asıl departmanlarda çalıĢılan toplam direkt iĢçilik saatine bölünür ve parçanın imal edildiği departmanın toplam direkt iĢçilik saati ile çarpılır. Bu bize parçanın imal edildiği departmanın yardımcı departmanlardan aldığı dolaylı iĢçilik payını verir, bu değere departman içinde yapılacak olan dolaylı iĢçilik maliyetlerini de ekleyerek departmanın toplam dolaylı iĢçilik maliyetini buluruz. Bu değeri departmanda çalıĢacak olan direkt iĢçilik saatine bölüp parça için harcanacak direkt iĢçilik saati ile çarparsak parça baĢına harcanan dolaylı iĢçilik maliyetini hesaplamıĢ oluruz.
Dolaylı Hammadde
57
Tüm yardımcı departmanlarda kullanılan hammaddeler direkt iĢçilik saati esasına göre asıl imalat departmanlarına dağıtılır. Her departmanın kendi yardımcı hammadde harcamaları bu tutarlara eklenir ve bu değer departmanda üretilen toplam parça sayısına bölünerek parça baĢına dolaylı hammadde harcaması bulunur.
Diğer Maliyetler
Parça baĢına diğer dolaylı maliyetlerin toplamıdır.ġimdi üç parça için maliyet analizi yapmaya çalıĢalım. Fakat TAI‟nin gizlilik derecesinden dolayı bu rakamlar gerçeği yansıtmamaktadır ve hiçbir para birimine ait değildir.
Dolaysız (Direkt) Maliyetler Hesabı
Hammadde Maliyeti Parça baĢına hammadde maliyeti
Parça baĢına fire maliyeti
1. Parça
5000
120
2. Parça
2960
460
3: Parça
2040
420
Formülden Hammadde maliyeti= Par. BaĢ. Ham. Mal. + Par. BaĢ. Fire. Mal =10000+1000=11000
ĠĢçilik Maliyeti Direkt iĢçilik saati
Direkt iĢçilik saat ücreti
1. Parça
4
1300
2. Parça
3
600
3: Parça
2
1500
58
Formülden ĠĢçilik Maliyeti= Direkt iĢçilik saati+ Direkt saat ücreti 5200+1800+3000=10000
Özel Maliyetler Takım Maliyeti Takım fiyatı
ĠĢlenebilecek parça adedi
1.Parça
2000
400
2.Parça
8000
20
3.Parça
3000
10
Formulden Takım Maliyeti=takımfiyatı/iĢlenebilecek parça adedi =5+400+300=705
Amortisman Makine fiyatı
Direkt iĢçilik saati
Toplam çalıĢacağı süre
1.Parça
8000000
4
400000
2.Parça
15000000
3
200000
3.Parça
12000000
2
100000
Formülden Amortisman=(makine fiy./top. Çal. Süre)*D.Ġ.S =545 Elektrik Masrafı
1. Parça
Makine gücü
D.Ġ.S
Elektrik ücreti
32
4
8
59
2. Parça
15
3
5
3. Parça
4
2
2
Elektrik masrafı=(32*4*8)+(15*3*5)+(4*2*2) =1265
Dolaylı Maliyetler Hesabı Kira Masrafı Toplam
Dept. Yüz
Top. Yüz.
Mak. Say.
D.Ġ.S
kira
ölç.
Ölç.
1. Parça
12000000
30000
300000
5
4
2. Parça
12000000
18000
36000
10
3
3. Parça
12000000
15000
45000
40
2
Formülden Kira Masrafı=5333+10000+1111 =16444 Toplam Isıtma Maliyeti Isıtma
Dept.
Top. Hacim
Mak. say
D.Ġ.S
gideri
Hacmı
1. Parça
3000000
1500000
10000000
5
4
2. Parça
3000000
1800000
10000000
10
3
3. Parça
3000000
900000
10000000
40
2
Formülden
60
T.S.M.=[ ( Isıtma gid.)*(Dept. Hac.)*(D.Ġ.S)] /
[(20*9*Mak. Say.)*(topl.
Hacim)] =30000000 Aydınlatma Dept. Aydın. Mas.
D.Ġ.S
Mak. Say
1.
180000
4
5
2.
210000
3
10
3.
18000
2
40
Formülden Aydınlatma=[ (Dept. Ay. Mas.)*(D.Ġ.S)] / 20*9*Mak. Say. =800+350+5=1155 Dolaylı ĠĢçilik Ve Dolaylı Hammadde Dolaylı iĢçilik = 27000 Dolaylı hammadde=183
11. BĠLGĠ ĠġLEM FAALĠYETLERĠ BiliĢim Teknolojileri Departmanı kuruluĢundan bu yana TAI'nin bilgisayarla ilgili tüm hizmetlerini yürütmektedir. Departmanda, yoğunlukla IBM 9672-R16 modeli kurumsal sunucu kullanılmaktadır. Bu sistemin yanısıra, çeĢitli amaçlara yönelik olarak 22 sunucu, 4 IBM RISC/6000 ve 80 Silicon Graphics ĠĢ Ġstasyonu bulunmaktadır. Kullanılan kurumsal sunucuya, terminaller, yazıcılar, PC'ler, veri toplama terminalleri ile radyo kontrollü terminaller bağlı bulunmaktadır. GeliĢtirilmiĢ
çeĢitli
yazılımlar,
ofis
otomasyonu,
CAD/CAM/CAE/CAI
uygulamaları, internet/intranet kullanımı, elektronik haberleĢme vasıtasıyla, fabrikanın ihtiyacı olan her türlü bilgi akıĢı sağlanabilmektedir. 24 saat açık olan sistemler, gündüz kullanıcıların hizmetinde olup, gece de bir sonraki güne
61
hazırlanabilmelerini
sağlayan
toplu
iĢlerin
geçirilebilmesi
için
kullanıma
kapatılmaktadır. TAI'de yazılım geliĢtirme faaliyetleri kullanıcılardan gelen istekler doğrultusunda yürütülmekte ve gerekli tasarım, programlama ve test evreleri tamamlandıktan sonra kullanıcılara sunulmaktadır. Bu hizmetler için geleneksel sistemlerin yanında istemci/sunucu ortamında geliĢtirilen grafik ara yüzlü nesne tabanlı sistemler de kullanılmaktadır. TAI Bilgisayar Hizmetleri transfer ettiği teknoloji ve uygulamalara yakınlığı ile elde ettiği deneyimi, diğer kuruluĢlara hizmet vererek değerlendirmektedir. Teknik destek hizmetleri kapsamında ilk olarak; Yönetim Bilgi Sistemleri Tasarım ve GeliĢtirilmesi konusunda ERDEMĠR-Ereğli Demir ve Çelik ĠĢletmeleri A.ġ. ile 1993 yılında baĢlatılan Temel Mali Sistemler (TMS) Projesi tamamlanmıĢtır. TMS Projesi, Türkiye'nin en büyük yerli sermayeli fabrika projesidir. Proje belirli standart ve kurallar çerçevesinde geliĢtirilmiĢ olup, kullanıcıdan toplanan bilgiler fonksiyonel ve teknik açıdan değerlendirilmiĢ ve ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda programlar hazırlanmıĢtır. Sistem Destek, Bilgisayar Merkezi Yönetimi, DanıĢmanlık, Eğitim, Ağ Tasarım ve Uygulamaları, Veri Tabanı Yapıları Tasarımı, Standartlar, Uygulama Yazılımları GeliĢtirilmesi konularındaki hizmetlerin en geniĢ kullanıldığı ve TAI'nin sorumluluğunun en ağırlıklı olduğu proje ise SSK Projesidir. SSK gibi geniĢ organizasyonlu, çeĢitli faaliyet alanları olan bir kuruluĢun karmaĢık bilgi iĢlem uygulamaları, TAI'de SSK için oluĢturulan bir grup tarafından yürütülmektedir. Halihazırda Emekli Ödemeleri ile Genel Muhasebe sistemleri Türkiye çapında iĢleme girmiĢ bulunmaktadır. TAI'nin mevcut lojistik kabiliyetlerine katkısı ve CALS uygulamasının iyi bir örneği olan TSK Entegre Lojistik Sistemi'nin tasarımı tamamlanmıĢtır. Projenin devamı da TAI'ye verilmiĢ olup, proje kapsamında; malzeme kodlamasından yayımların hazırlanmasına kadar geniĢ bir yelpazede çalıĢmalar devam etmektedir. Kamu sektörü ile olan illiĢkilerin daha da geliĢtirilmesi amacı ile baĢlatılan Devlet Demir Yolları'nda (TCDD) "Personel Yönetimi Bilgi Sistemi" oluĢturulmasına 62
yönelik çalıĢmalar tamamlanmıĢtır. Yine aynı amaçla danıĢmanlık ve kontrolluk hizmeti verilen Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü VEDOP Projesi kapsamında Türkiye çapında 153 vergi dairesinin otomasyon ihtiyaçları tespit edilmiĢ, ihale Ģartnamesi hazırlanmıĢ, ihalenin değerlendirilmesi ve kontrolluğu gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu projeye paralel olarak, aynı kamu kuruluĢunun bilgi iĢlem birimlerinin yapılanmasına yönelik organizasyon ve bu amaç için kullanılacak yeni binaya yerleĢimi konularında danıĢmanlık hizmeti devam etmektedir. TAI, sunduğu hizmetlerin yeni teknolojiler içermesine özen göstermektedir. Bu kapsamda Coğrafi Bilgi Sistemleri'nin (GIS) kuruluĢu ve bunların kurulacak diğer sistemler ile entegrasyonu ile Ulusal Çevre Veritabanı'nın oluĢuturulmasını içeren Çevre Bakanlığı projesi baĢlatılmıĢtır. Birinci fazı biten projenin ikinci fazı devam etmektedir. Ayrıca, gerçekleĢmesi olası yeni projeler için görüĢmeler devam etmektedir. Bu faaliyetler TAI Bilgisayar Destek, Yönetim Bilgi Sistemleri Müdürlükleri ile ĠĢ Süreçleri GeliĢtirme ve DanıĢmanlık Grubu tarafından koordineli olarak yürütülmektedir. CAD/CAM/CAE/CAI alanında kullanılan programlar ve hangi bölümlerde kullanıldıkları hakkında bilgi aĢağıdaki tabloda bulunmaktadır.
YAZILIMIN ADI
Unigarphics
YAZILIMIN TÜRÜ
LĠSANS SAYISI
KULLANILAN MÜDÜRLÜKLER
CAD
19 2 6
Tasarım ve GeliĢtirme Md. Takım ve Parça Ġmalat Md. Üretim Planlama ve Kontrol Md. Ġleri Teknoloji Malzeme ve ĠĢlemler Md. Konfigürasyon Kontrol ve Müh. Hizm. Md. Takım ve Parça Ġmalat Md. Tasarım ve GeliĢtirme Md. Üretim Planlama ve Kontrol Md. Tasarım ve GeliĢtirme Md.
1
PRO/E CATIA
CAD CAD
CADDS5
CAD
2 1 3 2 2
63
API-AC CATIA Unigraphics VALYSIS VERICUT NASTRAN
CAM CAM CAM Kontrol CAM CAE
Mainframe 2 6 1 2 2
Üretim Planlama ve Kontrol Md. Üretim Planlama ve Kontrol Md. Üretim Planlama ve Kontrol Md. Kalite Kontrol Md. Üretim Planlama ve Kontrol Md. Tasarım ve GeliĢtirme Md.
12. ENDÜSTRĠ MÜHENDĠSLĠĞĠ UYGULAMALARI 12.1. Yöneylem AraĢtırması Örnek Uygulama BOEING WICHITA MONTAJ ALANI Ġġ DAĞILIM PROGRAMI ÜRETĠM PLANLAMA MODELĠ
Tanım: Paket Boeing Wichita Lot Time Montaj Programında 325 assembly parça yapılmaktadır. Parçalar, eleman deneyimi ve montaj iĢlemleri temelinde 20 ayrı hücreye bölünmüĢtür. Hangi hücrede kaç parça bulunduğu, ve kaç teknisyen olduğu belirlenmiĢtir. Her bir parçanın aylık talepleri değiĢmektedir.
http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog Problem: Montaj Alanı; her hücrede, günlük çalıĢabilir normal mesai/fazla mesai saati, teslimatların zamanında ve gerektiği kadar üretimle yetiĢtirilebiliyor olması gibi kısıtlar doğrultusunda oluĢturulan bir plan dahilinde üretim yapmak ve bunun çıktısı
64
olarak her gün yapılması gereken montaj adedini, parça bazında görmek istemektedir. ġartlar: -Teslimatta gecikme olmayacak(Üretim Planlama Modelinde KISIT 3 ve KISIT 4 ile matematiksel olarak ifade dilmiĢtir.) -Üretilen parçanın üretim hücresi olarak sadece 1 alternatifi vardır. -Her bir hücrede 1 kiĢi, günde 7,5 saat çalıĢmakta ve günde 2,5 saat fazla mesai yapabilmektedir.(Üretim Planlama Modelinde KISIT 1 ve KISIT 2 ile matematiksel olarak gösterilmiĢtir.) -Bir üretim döneminde yapılacak parçalar için gerekli olan toplan süre sevk tarihini aĢmayacaktır.(Üretim Planlama Modelinde KISIT 5 ile matematiksel olarak gösterilmiĢtir.) -Aylık sevkıyat durumunda , 15 günlük sevk miktarı karĢılanmak zorundadır. -Üretim planının çalıĢtırılması sonucu çıkan sonuçlar montaj iĢinin bölünebilir olduğu varsayılarak ondalıklı olarak verilebilmektedir. Bu miktarlar iĢ emri miktarı olarak düĢünülebilir. -Parça baĢına saatlerin içerisinde bir iĢ emri ile ilgili yapılan tüm hazırlık faaliyetleri dahil edilmiĢtir. Varsayımlar: Hücre bazında boĢ zaman en aza indirmek hedeflenmiĢtir. Üretim maliyeti olarak normal mesai için 1 birim/saat, fazla mesai için 1,5 birim/saat alınmıĢtır. Üretim saati olarak parçanın gerçekleĢen minimum saati kullanılmıĢtır. Alternatif hücrede üretim saatleri %20 oranında artacaktır. Modelde stoklu çalıĢmaya , ya da teslimatları yetiĢtirilmesi hedefin ön planında olması nedeniyle parçaların önden üretilmesine izin verilmiĢtir. Stokta tutma maliyeti 1 birim/saat olacak Ģekilde , üretim maliyetleri ile aynı varsayılarak deneme çözümü yapılmıĢtır. Çözümler Microsoft Excel‟ de standart olarak bulunan “SOLVER”programı ile yapılmaktadır. Bu çok kısıtlı bir versiyon olup mevcut parça , hücre ve teslimat sayıları ile çözüm üretilmesi açısından son derece yetersizdir. Deneme çözümleri ancak bir hücrede 6 parça ve teslimat dönemi için yapılabilmektedir. 65
ĠĢ emrinde yapılacak iĢlerin bölünüyor olmasında , kısıtlı çözüm ortamının tam sayı sonuçların bulunmasını engellemesinin de etkisi vardır. Notasyon: Hedef ve koĢulların matematiksel olarak ifade edilmesi için aĢağıdaki notasyon kullanılmıĢtır; Ġ
: parça
i=1,2,3,...,n
J
: hücre
j=1,2
t
: dönem(gün)
t=1,2,....,t
Xijt
: i parçasının j hücresinde t günde , normal mesaide üretilen miktarı
Yijt
: i parçasının j hücresinde t günde , fazla mesaide üretilen miktarı
aij
:
i ürününün j hücresinde üretimi, birim saat
Iit
:
i ürününden t dönemde elde kalan miktar
IiO
:
i ürünü baĢlangıç stoku
hit
:
i ürününü 1 dönem boyunca (t dönemi) stokta bulundurmanın maliyeti
Dit
:
t döneminde i ürününe olan talep(teslimat)
Njt
:
t döneminde j hücresi toplam normal mesai saati (çalıĢan sayısı*7,5 saat)
Fjt
:
t döneminde j hücresi toplam fazla mesai saati (çalıĢan sayısı*2,5 saat)
K
:
teslimat yapılacak her K. gün ( k=1,2,....)
Cij
: i ürününü j hücresinde normal mesaide üretmenin maliyeti
Eij
:
i ürününü j hücresinde fazla mesaide üretmenin maliyeti
Model: Amaç Fonksiyonu: Amaç fonksiyonu , üretimin tanımlanmıĢ birim maliyetler doğrultusunda normal mesai ve fazla mesaide minimum üretim ve minimum stok maliyetiyle yapılması ifadesinin matematiksel gösterimi olup aĢağıdaki gibidir; n
MinZ i 1
2
T
j 1
t 1
(C * X ij
ijt
E ij *Y ijt hit * I it )
(Normal mesai ve fazla mesaide üretilen parçaların maliyetlerinin minimum olması) Kısıtlar:
66
BelirlenmiĢ amacı gerçekleĢtirmekte karĢılaĢılan kaynaklar (iĢgücü miktarı, tezgah kapasitesi, günlük çalıĢılabilir saat vb.) olduğu gibi yapılacak üretim ile talebi karĢılayabilir olmak gibi üretim açısından sağlanması gereken koĢulları içermekte olup, matematiksel gösterimi aĢağıdaki gibidir ; Kısıt 1: Normal Mesai Kısıtı n
2
i 1
j 1
(aij * xijt )
2
N
j 1
jt
(t döneminde normal mesaide üretilen parça miktarı * parça saatleri, günlük çalıĢma saatinden fazla olamaz.) Kısıt 2 : Fazla Mesai Kısıtı n
2
i 1
j 1
(a * Y ij
2
ijt
)
F
j 1it
(t döneminde fazla mesaide üretilen parça miktarı * parça saatleri, günlük fazla mesai saatinden fazla olamaz.) Kısıt 3 : Toplam Talebin KarĢılanması Kısıtı n
2
T
i 1
j 1
t 1
(x Y ijt
T
ijt
) Dit t 1
(Bütün parçalara ait toplam üretim toplam talebe eĢit olmalıdır.) Kısıt 4 : Teslimat Talebinin KarĢılanması Kısıtı n
2
K
i 1
j 1
t 1
(x Y ijt
K
) Dit ijt t 1
(Planlama dönemi boyunca her k. gün yapılacak teslimatlar, o güne kadar yapılacak toplam üretime eĢit olmalıdır. Bu kısıt modelde teslimat sayısı kadar yer alacaktır.)
67
Kısıt 5 : Teslimat Talebinin KarĢılanması Kısıtı n
2
K
i 1
j 1
t 1
(a * x a *Y ij
ijt
ij
K
ijt
) t 1
2
N jt F jt j 1
(Birbirinin alternatifi olarak tanımlanmıĢ her iki hücre için , k. güne kadar olan toplam çalıĢılabilir saat , teslimatı yapmak üzere üretilmesi gereken parça miktarı x birim parça saati toplamından büyük olmalıdır.) (gerekli iĢçilik saati < kalan gün * çalıĢılabilir saat/gün) Kısıt 6:
I
2
i1
I i 0 ( xij1 Y ij1) Di1 j 1
(Bu kısıt 1. dönem elde kalan parça = önceki dönemden elde kalan +1. dönemde yapılan üretim – varsa 1. dönemde teslimat (talep) Ģeklinde ifade edilebilir.) t. dönemde elde kalan parça : 2
I it I it 1 ( xijt Y ijt ) Dit j 1
(Bu kısıt t. Dönem elde kalan parça =t-1 . dönemde elde kalan + t. dönemde yapılan üretim – varsa t. dönemde teslimat(talep) Ģeklinde ifade edilir.) SONUÇLAR: Stok Maliyeti ÖngörülmemiĢ Üretim Planlama Modeli Modelin Microsoft Excel için üretilmiĢ optimizasyon paketi olan “SOLVER” ile çalıĢtırılmasıyla elde edilen üretim/montaj planı içerisinde , üretimi yapılacak Boeing Wichita montaj parçalarının hangi dönemde ne kadar üretileceği ortaya konmuĢ olur. Montajı yapılacak parçaların teslimatlara yetiĢtirilebilmesi için belli miktara önden çalıĢılması gerekebilir. Bu model , önceden parça üretilerek stoğa koyma ile ilgili olarak herhangi bir maliyetin olmadığı durumda , optimize edilmiĢ üretim planını ortaya koymaktadır. Çıkan sonuçlar aĢağıdaki tablolarda görülebilir.
VERĠLER Birim Parça Saatleri ve Öngörülen Maliyetler Parça
1 No'lu hücre 2 No'lu hücre
68
Saatleri(aij) 1
141A1310-5 0,5
0,6
1
141A3504-68 1,1
1,32
1
141A3504-69 0,25
0,3
2
141A3504-70 1,26
1,05
2
141A3504-80 0,23
0,19
2
141A3504-84 0,51
0,43
Cij
Eij
Normal Mesai
Fazla Mesai
1 No'lu hücre
2 No'lu hücre
1 No'lu hücre
2 No'lu hücre
1 141A1310-5
0,5
0,6
0,75
0,9
1 141A3504-68
1,1
1,32
1,65
1,98
1 141A3504-69
0,25
0,3
0,38
0,45
2 141A3504-70
1,26
1,05
1,89
1,58
2 141A3504-80
0,23
0,19
0,34
0,28
2 141A3504-84
0,51
0,43
0,77
0,64
Birim Maliyetler
ELDE EDĠLEN ÇIKTILAR Üretim Planı Normal Mesaide Üretim (Xijt)
Dönem (gün)
hücre
ASSY NO
1
1
141A1310-5
8
1
141A3504-68
1
Parçanın Üretildiği 2
1
3
4
5
TOPLAM
1
9
4
9
69
1
141A3504-69
7
1
141A3504-70
1
141A3504-80
1
141A3504-84
2
141A1310-5
2
141A3504-68
2
141A3504-69
2
141A3504-70
4
4
2
141A3504-80
4
4
7
15
2
141A3504-84
6
6
7
19
1
2
3
9
1
6
7
1
1
3
0
7
7
22
Mesai Planı Hücre 1
GerçekleĢtirilen Normal Mesai
7,4
2,3
6,8
3,3
2
GerçekleĢtirilen Normal Mesai
7,5
7,5
7,4
7,4
4,3
Normal Mesai Kısıtı (saat)
7,5
7,5
7,5
7,5
7,5
2,5
2,5
2,5
2,5
2,5
Hücre 1
GerçekleĢtirilen Fazla Mesai
2
GerçekleĢtirilen Fazla Mesai Fazla Mesai Kısıtı(saat)
SONUÇLAR 141A3504-70, -80 ve –84 parçaları 2. hücrede üretilen parçalardır. Teslimat planında 1 no.‟lu teslimatdaki parça miktarları 7 adet olup bu hücrede çalıĢan operatörün teslimatları yetiĢtirmesi mümkün değildir. Dolayısıyla 2 no.‟lu hücreye 1 no.‟lu hücredeki operatör –80 ve –84 parçalarından üretim yaparak destek vermiĢtir. Parçaların belirli bir dönem önceden yapılmasının maliyeti olmadığı için tüm planlama ufku boyunca bir-iki dönem önceden parça üretimleri üretim planında görülebilir. 70
Fazla mesaide üretimi gerektirecek bir teslimat yoğunluğu yoktur. Model tamsayı sonuçlar üretmek üzere çözüm yapmayı hedeflemektedir. Fakat tamsayı sonuçların ortaya çıkmadığı “optimuma yakın “ ya da “yaklaĢık en iyi “sonuçlar açığa çıkabilir. Bu durumda ondalıklı kısımlar iĢ emrinin tamamlanmayan kısmı olup , takip eden günde/vardiyada tamamlanacak anlamındadır. Plan iki montaj hücresi için yapılmakta olup , teslimatların hücre kapasitesine göre çok düĢük olduğu durumlarda bol “IDLE” saat çıkabilir. Bu durum montaj alanında operatörlerin ürettiği parçaların çeĢitlendirilmesi ile baĢka hücrelere destek verme durumlarının da, üretim planına dahil edilmesi ile optimize edilebilir. Tüm montaj alanının üreteceği parçaların “tüm hücreler birbirinin alternatifi olabilir” mantığı ile planlanması temeli üzerine alternatif bir model kurulabilir.
Stokta Bulundurma Maliyeti Yok: Toplam Minimum Maliyet (saat):
53,74 1.Hücre
2.Hücre
Toplam Normal Mesai Üretim Maliyeti 19,76
33,99
Toplam Fazla Mesai Üretim Maliyeti
12.2. ĠĢ Etüdü
Zaman Etüdü :
Standart Zaman : TAI‟de standart zaman hesaplamaları 4 Ģekilde yapılmaktadır. - Ölçüm (REFA veya MTM) -GeçmiĢteki gerçekleĢme süreleri tespit edilerek -ĠĢ merkezi ortalamalarına, istasyon bazında iĢlem
parçalarının tezgahta kalma
süreleri ve iĢlenme sürelerine bakılarak. -Tahmin yöntemiyle Hesaplanan bu standart zamanların kullanım alanları ; Bu bilgiler ıĢığında tüm üretim prosesini gösteren iĢ emirleri ile üretim akıĢı gerçekleĢmektedir. Firmada
standart
zaman
verileri
sipariĢler
alınırken;
üretim
zamanının
,maliyetlerinin, müĢterilere ürünlerin ne zaman teslim edileceğinin belirlenmesinde
71
kullanılmaktadır. MüĢteriler ile yapılan sözleĢmelerde bu standart zamanlara göre imza atılmaktadır. Daha önceden belirlenmiĢ olan standart zamanlar sayesinde iĢçilik saatlerinin ve birim fiyatın tespiti gerçekleĢtirilir. TAI‟ nin bir bölümünde yalın üretim çalıĢması yapılmıĢ ve bu çalıĢma sayesinde büyük oranda zaman ve alandan tasarruf sağlanmıĢtır. Bu çalıĢma yapılırken özellikle iĢin hazırlık süreleri tutulmuĢ. Tutulan bu sürelerin adımları(akıĢ dilimleri) tek tek incelenmiĢ ve yapılabilecek kısaltmalar yapıldıktan sonra her iĢ için standart bir süre belirlenmiĢtir. 2 ürün‟ün geçirdiği iĢlemlerin standart zamanları EK-4‟te verilmistir. Seçtiğimiz bir istasyonda yaptığımız zaman etüdü çalıĢmasıda EK-5‟te yer almaktadır.
ĠĢ Değerlendirme :
TAI de ĠĢ değerlendirme çalıĢmaları Ġnsan Kaynakları ve “MAY” danıĢmanlık Ģirketince yürütülmektedir. Bu Ģirketle ortak olarak yapılan anketler sonucunda TAI de çalıĢan personelin eğitimleri, ilgileri, kabiliyetleri, ne iĢ yaptıkları, aldıkları ücret, çalıĢma performansları ve çalıĢma ortamlarından beklentileri araĢtırılarak, değerlendirilmiĢtir.
Bu çalıĢmalar
sonucunda çalıĢanların; eğitimleri,
yetenekleri, ilgileri,
performansları ve beklentileri doğrultusunda yapısal organizasyonda değiĢiklikler yapılması; uygun iĢe uygun insan atanması, sorumluluk ve ücretin bu kriterler göz önüne alınarak belirlenmesi
bir anda olmasa da zamanla gerçekleĢecek
uygulamalardır.
Firmada personelin iĢe alınmasından, ödüllendirme sistemine kadar bir iĢ değerlendirme çalıĢması mevcuttur. ĠĢ değerlendirme çalıĢmalarını adım adım incelersek ;
72
Adım 1: Ġlk olarak iĢ analizi çalıĢması gerçekleĢtirilmektedir. ĠĢ analizi çalıĢması sırasında iĢ tanımları, iĢ gerekleri ve elde edilmesi beklenen sonuç gibi faktörler dikkate alınmaktadır. Adım 2: Daha sonra geçilen asıl iĢ değerlendirme sürecinde ise, zihinsel ve bedensel çaba,
iĢin gerektirdiği sorumluluk ve iĢin meydana getirebileceği
tehlikeler gibi faktörler göz önünde bulundurularak, puanlama yöntemi ile iĢlere ait puan dağılımı elde edilir. (Elde edilen bu puanlar iĢlere ödenecek
ücretlerin
miktarını belirlemede de kullanılır.) TAI‟ de ki iĢ değerlendirme çalıĢmaları iĢçilerle ilgili herhangi bir değerlendirmeyi kapsamamaktadır. Performans değerlendirme çalıĢmaları yılda bir kez çalıĢanların “ilk amirleri” tarafından değerlendirilmesi ile yapılmaktadır. Burada kiĢinin bir yıl boyunca iĢteki yeterliliği ölçülmektedir ve aldığı puana göre ek bir ücret almaktadır. Performansında düĢme olursa bir sonraki yıl aynı ücreti alamamaktadır. Yani iĢ değerlendirme sonucu alınan ücret sabit, performans değerlendirme sonucu alınan ücret değiĢken olmaktadır. Performansın değerlendirilmesinde kullanılan kriterler Ģu Ģekildedir;
1.Genel Ortak Yeterlilikler
Güvenilirlik
Ekip çalıĢması
Kendini geliĢtirme isteği
Toplam kalite odaklılık
Kurallara uymak
Kontrollü ve soğukkanlı olmak
2.ĠĢe ĠliĢkin Yeterlilikler
Planlama, organize etme
Problem çözme
Karar verme
Sonuç odaklılık
DeğiĢime uyum, esneklik
3.Yönetim Yeterlilikleri 73
Liderlik
Stratejik düĢünce
Yaratıcılık
Performansı izleme ve geliĢtirme
Bu performans değerlendirmesini çalıĢanın bir üst derecedeki amiri yapmaktadır. Bu, amir tarafından gizlice değil, çalıĢanla amirin bir araya gelip olumlu veya olumsuz durumları, karĢılıklı beklentileri konuĢarak olmaktadır. ÇalıĢanın yetersizliği varsa, çalıĢan gelecekte bunu geliĢtirici önlemlerin alınması ve takibine yönlendirilmektedir.
Özendirme ÇalıĢmaları :
TAI personeline her ay belli miktarda maaĢ , 3 ayda bir ikramiye vermektedir. (belli dönemlerde erzak yada kira gibi ekstra yardımlar da yapılmaktadır.) Bu tüm personeline sağladığı olanakların dıĢında her bölümün Ģefi alt personeline performanslarına göre her yıl belli bir puan vermektedir. Bu puanları değerlendiren Ġnsan Kaynakları puanların ölçüsüne göre 0 ile 300.000.000 TL arasında bir sonraki yıl personele her ay sabit bir ödeme yapmaktadır. Bu ödünleme iĢçinin verililiğini arttırmıĢtır. Fabrika içinde bazı alanlarda iĢçi yaptığı iĢten kendisi sorumludur. ĠĢçiye verilen bu sorumluluk duygusu onun iĢe olan bağlılığını arttırmıĢ ve sahiplenme duygusu vermiĢtir. TAI ‟ nin Sesi adlı belli dönemlerde yayınlanan dergide performansı yüksek olan personelin anlatılması tüm çalıĢanları bu konuda özendirmiĢtir.
12.3. Ergonomi Gürültü :
74
Gürültüyü kısaca istenmeyen ses olarak tanımlayabiliriz. Düzey , titreĢim frekansı ve devam süresi gürültüyü, iĢitme ile ilgili fizyolojik iĢlevleri açısından nitelendiren faktörlerdir. Gürültünün insan sağlığına etkisi öncelikle ruhsal niteliktedir. Gürültünün en önemli etkisi ise kiĢide oluĢturduğu iĢitme kaybıdır. Bu geçici yada kalıcı olabilir. ÇalıĢanların gürültüden etkilenmemeleri için iĢyerinde oluĢan gürültünün belirtilen standartlara çekilmesi gereklidir. Eğer bu yapılamıyorsa çalıĢanların kulak tıkacı kullanmaları gerekmektedir. TAI‟ de gürültü düzeyinin yüksek olduğu çalıĢma alanlarındaki personele kulak tıkaçları dağıtılmıĢtır. Personel bunları nasıl kullanması gerektiği ve bu konunun önemi konusunda eğitim bölümü tarafından eğitime tabi tutulmuĢtur.
Aydınlatma : Ġnsanın görme duyusu değiĢik ıĢık koĢullarına uyum sağlayarak iĢlevini en etkin biçimde yapabilme yeteneğine sahiptir. Ancak, üzerinde çalıĢılan maddelerin büyüklüğüne ve aydınlatma koĢullarına bağlı olarak, görme yanılgıları, yeterince görememe ve Ģiddetli göz yorgunluklarına varan durumlar ortaya çıkmaktadır. Pek çok iĢyerinde verimliliği ve kaliteyi büyük ölçüde etkileyen aydınlatma faktörü, genellikle pek önemsenmemektedir.
TAI‟ de aydınlatma biçim ve düzeyleri, yapılan iĢe bağlı olarak büyük farklılıklar göstermektedir. Aydınlatmada kullanılan ıĢık kaynağının türü de üzerinde çalıĢılan veya üretilen malzemenin fiziksel ve kimyasal niteliklerine bağlı olarak seçilmektedir. ĠĢçinin baktığı çalıĢma noktasında parıldamaya, göz kamaĢmasına neden olabilecek yansımaların oluĢmasına meydan verilmeyecek biçimde, ıĢığın gelme yönünün çok iyi düzenlenmesi gerekir. TAI‟ de
aydınlatma problemi olmaması için, iĢyeri, atölye veya fabrikanın
kurulmadan önceki tasarım planlama aĢamasında iĢin, ortamın ve çalıĢanların nitelikleri göz önüne alınarak endüstri hijyeni ve ergonomi standartlarına uygun bir
75
aydınlatma sistemi saptanmıĢtır. Aydınlatma problemi olan bölümlerde
gerekli
araĢtırmalar ve ölçümler yapılarak iyileĢtirme programları yapılmaktadır. Isıtma: Ġnsanın tüm yaĢam etkinliklerinin sağlıklı bir biçimde yürüyebilmesi ancak 36.5-37 0
C beden sıcaklığında gerçekleĢmektedir. Bu sıcaklık aralığından sıcak yada soğuk
yöne sapmalar, organizmanın iĢlevlerini gereği gibi yerine getirememesi sonucu, hafif Ģekillerinde rahatsızlık duyusu biçiminde, fakat aĢırı durumlarda kiĢiyi ölüme kadar götüren belirtilerle ortaya çıkar. Termal konfor koĢullarının olumsuz etkilerinden korunulmasında temel ilke, iĢyerinin planlanması aĢamasında, çalıĢma alanının fiziksel niteliklerine uygun havalandırma, ısıtma, soğutma ve ekranlama gibi önlem düzenlerinin saptanarak, inĢaat sürecinde bu sistemlerin montajının gerçekleĢtirilmesidir. çalıĢan ısıtma sistemi bulunmaktadır. Uçak üretimin de kullanılan bazı parçaların ısıya karĢı fazla hassas olması bazı bölümlerdeki sıcaklığın sabitleĢtirilmesini gerektirmiĢtir. ÇalıĢanlara çalıĢma ortamlarının sıcaklığına uygun olarak tulum verilmektedir. Bu nedenle fabrika içindeki herhangi bir bölümde sıkıntı çekilmemektedir. Havalandırma : Fabrika içinde bazı bölümlerde uzun süreli olarak kapılar açık tutulmaktadır. (rüzgar , yağmur ,... gibi hava koĢulları dıĢında)
13. Ġġ GÜVENLĠĞĠ TAI‟de bu konu üzerinde “Hijyen ve ĠĢ Güvenliği” bölümü çalıĢmaktadır. Bölümün yaptığı iĢler Ģu Ģekildedir;
Rutin iĢyeri denetimi,
KiĢisel koruyucu seçimi,
ĠĢbaĢı eğitimleri,
Planlı eğitimler,
ĠĢ güvenliği ve iĢçi sağlığı konusunda kurul oluĢturmak,
76
SPI-ĠĢ Güvenliği Talimatlarını tüm çalıĢanlara öğretmek ve
uygulamalarını sağlamak,
ĠĢ yeri düzenlemesi,
ÇalıĢanlarla üst yönetim arasında koordinasyonu sağlamak
TAI‟ye genel çerçevede bakıldığında iĢ güvenliği için yapılabilecek herĢeyin büyük titizlikle gerçekleĢtirildiğini görüyoruz.Firmada kullanılan kiĢisel koruyuculara örnek vermek gerekirse;
Koruyucu gözlük
Yüz siperi (kimyasal maddelerden korunmak için)
Koruyucu eldiven (yağlı iĢlerde çalıĢanları dermatolojik sorunlardan
korunması için)
Koruyucu kulaklık
Koruyucu krem (çözücü türü kimyasallarla , paslı iĢlerde çalıĢanların
ellerini üstündeki yağ tabakasını korumak için kullandıkları krem)
Toz maskesi
Kimyasal kartuĢlu maddeler
Hava hatlı koruyucu maskeler
BaĢ kasketi
Çelik burunlu koruyucu ayakkabı (bu ayakkabılarda da kompozit
malzeme kullanıldığı için daha hafiftir.)
Önlükler
TAI‟de bu kiĢisel koruyucuları “ĠĢveren temin etmek, iĢgören kullanmak zorundadır.” felsefesi ile çalıĢılmaktadır. KiĢisel koruyucuların çalıĢanlar tarafından kullanılma oranlarına bakılırsa TAI bu konuda %90 baĢarıyı yakalamıĢ bulunmaktadır. Örneğin gözlük takılmasını üç kere ihlal eden bir kiĢinin iĢine tazminatsız son verilir. Firmada Ģimdiye kadar hiç ölümlü ve uzun kayıplı kaza gerçekleĢmemiĢtir, ufak tefek “doku kaybı” diye adlandırılan kazalar olmaktadır. Firmada yıllar bazında iĢ kazaları ile ilgili veriler ve bu kazaların sebep olduğu kayıp iĢ günleri hakkında bilgiler EK-6‟da sunulmuĢtur.
77
14. SONUÇ 2007 yazında TAI A.ġ.nin ĠĢ Planlama Bölümü‟nde, 25 iĢ günü boyunca yapmıĢ olduğum stajda okulda teorik olarak öğrendiğimiz pek çok bilginin gerçek hayattaki uygulamalarını görme fırsatım oldu. NC (Nümerik Kontrol) bölümünde NC tezgahlarda iĢlenen malzemelerin hazırlık zamanlarını minimize etmeyi amaçlayan bir projede çalıĢma fırsatı yakaladım. ĠĢ Planlama Bölümü‟nde staj yapan diğer stajyer arkadaĢlarımla NC tezgahları inceleme, hazırlık faaliyetlerini izleme ve detaylarını öğrenme, yapılan iĢlerin özelliklerini görme Ģansını yakalamıĢ olduk. Hazırlık faaliyetleri yapılırken zaman tutarak bu faaliyetleri daha kısa zamanda nasıl yaparız sorusuna çözüm aradık. ĠĢ Planlama Bölümü‟ne bağlı olarak yaptığımız diğer bir çalıĢma ise, kompozit atölyesinde spoiler üretilen bölümde yapılan zaman etüdü çalıĢmasıdır. Kompozit atölyesinde her sipariĢ için 5 adet sağ ve 5 adet sol olmak üzere toplam 10 adet spoiler üretilmektedir. Ancak burada yapılan iĢler bir standarda bağlanmamıĢtır. Böyle olunca da standart zamanları hesaplamak, buna bağlı olarak da iĢçilik saatlerini hesaplamak güçleĢmektedir. Yapılan iĢlemler uzun sürmekte ve her spoiler için farklı iĢlemler uygulanmakta olsa da standart zamanların hesaplanması
78
konusunda yaptığımız çalıĢmanın ĠĢ Planlama Bölümü‟ne yarar sağlayacağını ve yapılacak diğer çalıĢmalar için örnek teĢkil edeceğini düĢünmekteyim. ĠĢ Planlama Bölümü dıĢında Programlar Müdürlüğü ve Üretim Planlama Bölümü‟nde de bulunma Ģansı yakaladım. Programlar Müdürlüğü‟nde okulda öğrendiğimiz Proje Yönetimi dersinin uygulanıĢını görme fırsatım oldu. Proje Yönetimi nedir, bir Proje Yöneticisi nasıl çalıĢır, ne gibi sorumlulukları vardır ve kimlere karĢı sorumludur gibi bir çok sorunun cevabını gördüm. Üretim Planlama Bölümü‟nde ise üretim planlama dersinde öğrendiğimiz MRP uygulamalarını görmek, teoride yaptığımız ürün ağacı patlatmanın gerçek uygulamalarını izlemek bilgilerimi sağlamlaĢtırdı. Ayrıca bu bölümde üretim alanını gezme ve iĢ akıĢını takip etme fırsatını da yakaladım. ĠĢ Emri inceleme ve iĢ emirlerini takip etme, malzemelerin hangi istasyonlara uğradığını görme, hangi iĢlemlere tabi tutulduğunu izleme ve inceleme olanağı buldum.
http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog
79
