Terjemahan Buku Taisir Mustolah Hadis

2.2 Karangan-Karangan Yang Terkenal Di Dalam Ilmu Mustalah 1. Al-Muhaddith al-Fasil Bayu al-Rawi wa al-Wa’iy Kitab ini ditulis oleh al-Qadhi Muhammad al-Hassan bin Abdul Rahman bin Khallad alRamahurmuzi (wafat 360H), tapi beliau tidak meliputi kesemua perbahasan mustalah hadis. Senario begini biasanya berlaku kepada orang yang mula-mula merintis dalam menulis mana-mana ilmu. 2. Ma’rifah ‘Ulum al-Hadith Penulisnya Abu Abdullah al Hakim al-Nisaburi (wafat 405H). Kitab ini meliputi 52 jenis ilmu hadis bagaimanapun ia tidak tersusun mengikut tertib ilmu mustalah. 3. Al-Mustakhraj ‘ala Ma’rifah ‘Ulum al-Hadith Ditulis oleh Abu Nu‟aim Ahmad bin Abdullah al-Asfahani (wafat 430H). Beliau menambah beberapa kaedah yang tidak disebutkan oleh al-Hakim. Dalam pada itu masih ada beberapa fasal yang tertinggal yang mungkin dapat ditambah oleh orang lain. 4. Al-Kifayah Fi ilm Al-Riwayah Karangan Abu Bakar Ahmad Bin Ali Bin Thabit Al-Khatib Al-Baghdadi (W463). Sebuah kitab yang lengkap dengan permasalahan-permasalahan ilmu mustalah yang telah disaring, menjelaskan kaedah-kaedah periwayatan dan diakui sebagai sumber utama ilmu ini. 5. Al-Jami’ Li Akhlaq Al-Rawi Wa Adab Al-Sami’ juga ditulis oleh AL-Khatib Al Baghdadi. Ia membincangkan etika periwayatan sebagaimana jelas tertera pada tajuknya. Kitab ini merupakan rujukan yang unik dalam masalah ini dan sangat bernilai dari segi kajian-kajian dan bahan-bahannya atau kandungannya. Sangat sedikit sekali bidang-bidang ulum hadis yang tidak ditulis oleh beliau melainkan ada karangan yang berasingan tentangnya. Benar sekali kata-kata Al-Hafiz Abu Bakar Bin Nuktah: “Setiap orang yang adil pasti mengetahuii bahawa semua muhaddithin selepas beliau adalah bergantung kepada kitab-kitabnya.” 6. Al-Ilma‘ ila Ma’ rifah usul Al-Riwayah Wa Taqyid Al-Sama‟ ditulis oleh Qadhi Iyad Bin Musa Al-Yahsub ( w 544 ) kitab ini tidak meliputi kesemua perbahasan ilmu mustalah tetapi hanya berkaitan dengan kaedah penerimaan dan penyampaian hadis serta cabangcabangnya. Kitab ini sangat baik dalam bab ini dan mempunyai susunan yang indah. 7. Ma La Yasa’ al-Muhaddith Jahluh Ditulis oleh Abu Hats Umar bin Abdul Majid al-Mayanaji (W 580H). Ia merupakan satu risalah yang ringkas. 8. ‘Ulum al-Hadith Karangan Abu „Amr Uthman bin Abdul Rahman Shahrazuri yang lebih dikenali dengan Ibn al-Salah (W643). Kitab ini sangat terkenal dan merupakan antara kitab-kitab yang terbaik dalam ilmu mustalah. Pengarangnya menghimpunkan perbahasan-perbahasan yang terselerak di dalam karangan-karangan al-Khatib al Baghdadi dan ulama sebelumnya. Kitab ini penuh dengan fakta-fakta penting cumanya ia tidak tersusun dengan rapi. Ini kerana pengarang mendiktekan satu demi satu kepada pelajar-pelajar beliau. Ia telah diringkaskan, dinazamkan, dikritik dan juga disokong.

9. Al-Taqrib wa al-Taysir Li Ma’rifah Sunan al-Basyir al-Nazir Ditulis oleh Muhyi al-Din Yahya bin Syaraf al-Nawawi (W676). Kitab ini merupakan ringkasan kepada kitab “Ùlum Hadith Ibn Salah”. Kitab ini sangat baik namun kadang-kadang terdapat frasa-frasa yang sukar difahami. 10. Tadrib al-Rawi Fi Syarh Taqrib Al-Nawawi Ditulis oleh Jalaluddin Abdul Rahman bin Abi Bakr al-Suyuti (W 911) merupakan ulasan kepada karangan “Taqrib” al-Nawawi. Pengarangnya mengumpul pelbagai fakta penting yang berguna. 11. Nazm al-Durar fi ilm al-Athar Pengarang ialah Zainuddin Abdul Rahim bin Al-Husain al-Iraqi (W 806) ungkapan-ungkapan syair ini terkenal dengan “Alfiyah al-Iraqi”. Beliau telah menazamkan kitab “Ùlum Hadith Ibn Salah” dengan membuat beberapa tambahan. Ia sangat baik dan banyak mempunyai fakta-fakta penting dan ditulis beberapa ulasan. Antaranya dua ulasan yang disusun oleh pengarang sendiri (Fath al-Mughith- al-Iraqi). 12. Fath al-Mughith Fi Syarh Alfiyah al-Hadith Ditulis oleh Muhammad bin Abdul Rahman (W902) merupakan penjelasan kepada “Alfiyah al-Iraqi”. Ia huraian yang paling lengkap dan baik bagi “Alfiyah”. 13. Nukhbah al-Fikar Fi Mustalah Ahl al-athar Karangan al-Hafiz Ibn Hajar al-Àsqalani (W 852). Sebuah risalah yang terlalu ringkas tetapi sangat baik dan bermutu. Pengarang telah mencipta dan pembahagian yang baru yang tidak pernah ada sebelum ini . Beliau sendiri menghuraikannya dengan diberi nama “Nuzhah al-Nazar” dan kitab ini juga telah diberi penjelasan oleh ulama lain. 14. Al-Manzumah al-Bayquniyyah Disusun oleh Umar bin Muhammad al-Bayquni (W 1030). Ia merupakan nazam yang sangat ringkas tidak melebihi 34 bait dan baik. Ia telah dihuraikan dengan banyaknya oleh ulama. 15. Qawa’id al-Tahdith Disusun oleh Muhammad Jamaluddin al-Qasimi (W 1332) merupakan karya yang sangat bermutu. Di samping itu terdapat banyak lagi kitab-kitab lain untuk disebutkan dan penulis hanya menyebutkan yang masyhur sahaja. Semoga Allah s.w.t memberi ganjaranNya kepada kita semua.

2.3 Definisi-Definisi Asas 1.Ilmu al-Mustalah: Ilmu tentang prinsip-prinsip dan kaedah untuk mengetahui keadaan sanad dan matan dari segi penerimaan dan penolakan. 2.Subjeknya: Sanad dan matan dari segi penerimaan dan penolakan. 3.Faedahnya: membezakan di antara hadis yang sahih daripada hadis yang bermasalah. 4.Al-Hadith Dari sudut bahasa: yang baru, ahadith merupakan kata jama‟nya yang dibuat dengan tidak mengikut kaedah qias. Dari segi istilah: Perkara yang disandarkan kepada Rasulullah s.a.w. dalam bentuk ucapan, perbuatan, pengakuan atau sifat. 5.Al-Khabar Dari segi bahasa bermaksud berita, jama‟nya akhbar. Dari segi istilah ada tiga pendapat: a) Ia adalah sinonim dengan al-Hadith dari segi istilah. b)

Antonim dengan al-hadith iaitu al-hadith ialah perkara yang datang daripada Rasulullah s.a.w. manakala al-Khabar datang daripada orang lain.

c)

Lebih umum daripada al-Hadith iaitu al-Hadith sesuatu yang berpunca daripada Rasulullah s.a.w. sedangkan al-Khabar berpunca daripada Rasulullah s.a.w. dan juga orang lain.

6.Al-Athar Dari sudut bahasa bererti baki sesuatu benda. Manakala dari segi istilahnya ada dua pendapat: a) Sinonim bagi al-Hadith b)

Antonim bagi al-hadith iaitu al-Khabar ialah sesuatu yang disandarkan kepada sahabat dan tabi‟in sama ada ucapan atau perbuatan.

7.Al-Isnad: Mempunyai dua pengertian iaitu, a) Menyandarkan hadis kepada pengucapnya dengan secara bersanad. b) Turutan perawi-perawi yang sampai kepada matan. 8.Al-Sanad Dari segi bahasa bermaksud yang dipegang dinamakan begitu kerana hadis itu disandarkan kepada al-Sanad dan berpegang kepadanya.

Dari segi istilah bermaksud turutan jaluran perawi-perawi sehingga sampai kepada matan. 9.

Al-Matn (Matan)

Dari segi bahasa ia bererti tanah yang keras dan tinggi. Manakala dari segi istilah ia bermaksud ucapan yang menjadi tempat yang berakhirnya sanad. 10.

Al-Musnad

Dari segi bahasa ia bermaksud kata nama objek dari asnada àl-syai` ilayhi‟ dengan erti menyandarkan dan menisbahkan. Dari segi istilahnya ia mempunyai tiga makna: a)

Setiap kitab yang terkumpul padanya riwayat-riwayat semua sahabat secara berasingan.

b) Al-Hadith al-marfu‟ yang bersambung sanadnya atau yang sanadnya bersambung. c) 11.

Semakna dengan sanad atau dengan erti sanad dengan itu adalah al-musnad masdar mimi (masdar yang dimulakan dengan huruf mim). Al-Musnid

Seorang yang meriwayatkan hadis dengan bersanad sama ada dia memahaminya atau semata-mata meriwayatkan. 12.

Al-Muhaddith

Seorang yang melibatkan diri dalam ilmu hadis riwayah dan dirayah dan mengetahui kebanyakan riwayat-riwayat hadis serta mengenali keadaan perawi-perawinya. 13.

Al-Hafiz

Ada dua pendapat a) Semakna dengan Al-Muhadith. Ini mengikut kebanyakan ahli-ahli hadis. b) Seorang yang lebih tinggi kedudukan daripada al-Muhadith iaitu pengetahuannya terhadap riwayat dalam setiap tabaqat lebih banyak daripada yang tidak diketahuinya. 14.

Al-Hakim

Seorang yang ilmunya yang meliputi kesemua hadis sehingga tidak terlepas daripadanya kecuali beberapa hadis sahaja. Ini mengikut sebahagian ulama.

3.0 Bab Pertama : Al-Khabar Fasal pertama: Pembahagian al-Khabar berdasarkan sampainya kepada kita Fasal kedua: al-Khabar al-Maqbul (yang diterima) Fasal ketiga: Al-Khabar al-Mardud (yang ditolak) Fasal keempat: Al-Khabar yang berkongsi sifat Maqbul dan Mardud.

3.1 FASAL PERTAMA : Pembahagian Al-Khabar Berdasarkan Kepada Jalan Dan Cara Sampainya Kepada Kita. Berdasarkan kepada sampainya kepada kita, al-Khabar terbahagi kepada dua iaitu: a) Sekiranya ia mempunyai beberapa jalan yang tidak dapat dihitung bilangannya ia adalah Al-Mutawatir b)

Sekiranya ia mempunyai beberapa jalan yang dapat ditentukan bilangannya ia adalah Al-Ahad.

Setiap bahagian ini mempunyai beberapa bahagian dan perincian yang akan disentuh nanti, Insya Allah.

3.1.1 Perbahasan Pertama Al-Khabar Al-Mutawatir Definisi: Dari segi bahasa ia adalah kata nama pelaku daripada perkataan al-tawatur iaitu yang berturut-turut seperti contoh tawatara al-matar iaitu hujun turun berturut-turut. Dari segi istilah ia bererti khabar yang diriwayatkan oleh bilangan yang ramai dan pada kebiasaannya mustahil mereka berpakat untuk berdusta. Huraian definisi: Al-khabar atau al-hadith yang diriwayatkan oleh setiap tabaqat sanad oleh ramai perawi yang menurut hukum aqal atau secara logiknya mustahil mereka bersetuju untuk merekareka al-khabar ini. Syarat-syarat al-Mutawatir Jelas daripada huraian istilah tadi bahawa al-tawatur tidak akan ada pada al-khabar melainkan dengan adanya empat syarat iaitu: 1. Diriwayatkan oleh bilangan perawi yang ramai; terdapat perbezaan pendapat dalam menentukan had minimum bagi bilangan yang ramai ini. Pendapat yang terpilih ialah seramai sepuluh orang. 2. Bilangan yang ramai ini terdapat dalam setiap tabaqah sanad. 3. Pada kebiasaannya mustahil yang mereka berpakat untuk berdusta

4. Asas bagi khabar ini adalah indera seperti kami mendengar, kami melihat, kami merasai dan sebagainya. Tetapi sekiranya sandaran khabar ini ialah aqal seperti pendapat tentang alam ini baru, pada ketika itu al-khabar tidak boleh dinamakan dengan AlMutawatir. Hukumnya: Al-Mutawatir menghasilkan ilmu yang pasti iaitu ilmu yang diyakini dan seseorang itu mempercayai atau membenarkan dengan tegas dan putus seperti persis orang menyaksikan sendiri sesuatu peristiwa dan dia tidak teragak-agak untuk membenarkannya begitulah halnya dengan hadis mutawatir. Oleh kerana itu seluruh hadis mutawatir diterima dan tidak perlu lagi mengkaji keadaan perawinya. Bahagiannya: Mutawatir terbahagi kepada dua: 1. Al-Mutawatir Al-Lafzi iaitu hadis yang mutawatir pada lafaz dan maknanya seperti hadis:

‫علي متعمدا فليتبوأ مقعده من النار‬ ّ ‫من ك ّذب‬ “Sesiapa yang sengaja berdusta atas namaku maka hendaklah dia mempersiapkan tempatnya di dalam api neraka.” Hadis ini telah diriwayatkan oleh lebih 70 orang sahabat. 2. Mutawatir Al-Ma‟nawi iaitu hadis yang mutawatir pada makna tidak pada lafaz seperti hadis mengangkat dua tangan ketika berdoa. Ianya telah diriwayatkan oleh Rasulullah s.a.w. hampir atau lebih kurang seratus hadis. Setiap hadis menyebutkan baginda mengangkat tangan ketika berdoa cumanya dalam keadaan yang berbezabeza. Dari segi keadaan ianya tidak mutawatir tetapi masing-masing menyebut mengangkat tangan ketika berdoa. Dengan itu ia menjadikan tawatur berdasarkan kepada keseluruhan atau gabungan jalan-jalan sanad. Kewujudannya Terdapat bilangan yang cukup banyak hadis mutawatir antaranya hadis tentang kolam,menyapu khauf, mengangkat dua tangan di dalam solat, hadis “semoga Allah menyinari seseorang yang mendengar hadis” dan banyak lagi. Bagaimana pun kalau dibandingkan dengan hadis ahad, bilangan hadis mutawatir sangatlah sedikit. Karya yang masyhur Ulama memberi perhatian khusus dalam menghimpun hadis-hadis Mutawatir di dalam karangan berasingan bagi memudahkan pelajar-pelajar membuat rujukan antaranya: a)

“Al-Azhar al-Mutanathirah Fi-al-akhbar al-Mutawatirah” karangan Imam al-Suyuti. Kitab ini disusun mengikut bab-bab.

b)

“Qatf al-Azhar juga karangan al-Suyuti” yang merupakan ringkasan kitab yang pertama.

c)

“Nazm al-Mutanathir Min al-Hadith al-Mutawatir” karangan Muhammad bin Ja‟far al-Kattani.

3.1.2 Perbahasan Kedua Khabar Al-Ahad Takrifnya: Dari segi bahasa: al-Ahad adalah jamak bagi ahad yang bermaksud tunggal, khabar alwahid pula ialah periwayatan seorang individu. Manakala dari istilah ia memberi pengertian: Khabar yang tidak memenuhi syarat mutawatir. Hukum: Khabar ahad menghasilkan ilmu nazari iaitu ilmu yang bergantung kepada pengamatan dan pendalilan. Bahagiannya berdasarkan kepada bilangan tariqnya: a) Masyhur b) Aziz c)

Gharib

3.2.1. Al-Masyhur Takrif: Dari segi bahasa: kata nama objek daripada syahartu al-amr iaitu saya menjadikan perkara itu terkenal apabila saya telah mengumumkan dan menyatakannya. Dinamakan hadis masyhur kerana penonjolannya. Dari segi istilah: Hadis yang diriwayatkan oleh tiga orang atau lebih pada setiap tabaqah tetapi tidak mencapai taraf mutawatir. Contohnya:

‫إن اهلل ال يقبض العلم انتزاعا ينتزعو‬ “Sesungguhnya Allah s.w.t. tidak menarik ilmu dengan mencabutnya sekaligus.” (al-Bukhari, Muslim, al-Tirmizi, Ibn Majah, Ahmad). Hadith Mustafidh: Dari segi bahasa: kata nama pelaku daripada perkataan istafadha yang berpunca daripada kalimah fadha al-ma` air telah melimpah. Dinamakan demikian kerana kemasyhurannya.

Dari segi istilah: terdapat perbezaan pendapat tentang takrifnya: a. Mustafidh semakna dengan masyhur. b. Mustafidh lebih khusus daripada masyhur kerana disyaratkan (bilangan perawi) sama antara permulaan dan akhir sanad, tetapi tidak disyaratkan pula pada hadis masyhur. c. Mustafidh lebih umum daripada masyhur iaitu kebalikan bagi pendapat kedua. Masyhur bukan istilah: Iaitu hadis yang terkenal di kalangan orang ramai yang tidak mempunyai syarat-syarat atau memenuhi syarat yang diakui dan ia meliputi : a.

Hadis yang mempunyai satu sanad

b.

Hadis yang mempunyai lebih daripada satu sanad

c.

Hadis yang tidak mempunyai sanad sama sekali

Bentuk-bentuk hadis masyhur bukan istilah: Ianya mempunyai banyak bentuk, antaranya 1.

Masyhur di kalangan Ahli Hadis sahaja seperti hadis Anas:

‫أن رسول اهلل صلى عليو وسلم قنت شهرا بعد الركوع يدعو على رعل وذكوان‬ “Sesungguhnya Rasulullah s.a.w berqunut selama sebulan setelah ruku‟ mendoakan keburukan ke atas Ri‟l dan Zakwan.” (Bukhari dan Muslim) 2.

Masyhur di kalangan Ahli Hadis, ulama dan orang awam, contohnya;

‫ادلسلم من سلم ادلسلمون من لسانو ويده‬ “Orang Islam itu ialah orang-orang Islam terselamat daripada gangguan ucapan dan perbuatannya.” (Bukhari Muslim) 3.

Masyhur di kalangan fuqaha seperti hadis:

‫أنغض احلالل إىل اهلل الطالق‬ “ Perkara halal yang paling dibenci oleh Allah s.w.t. ialah perceraian.” 4.

Masyhur di kalangan ulama usul seperti hadis:

‫رفع عن أميت اخلطأ والنسيان وما استكرىوا عليو‬ “Tersilap, lupa dan dipaksa telah diangkat dari ummatku, iaitu tidak dikira berdosa.”

5.

Masyhur dikalangan ahli-ahli Nahu: seperti hadis:

‫ لو مل خيف اهلل مل يعصو‬.‫نعم العبد صهيب‬ “Sebaik-baik hamba ialah Suhaib. Kalau dia tidak takutkan Allah dia tidak akan berbuat maksiat terhadapNya.” (hadis tidak ada sumber) 6.

Masyhur di kalangan masyarakat. Seperti hadis

‫العجلة من الشيطان‬ “Kegopohan itu daripada syaitan.” Dihukum oleh al-Tirmizi sebagai hasan. Hukum Masyhur: Hadis masyhur menurut istilah dan bukan istilah tidak dikatakan sebagai sahih atau tidak sahih, kerana antaranya ada yang sahih, hasan, daif bahkan terdapat juga maudu‟. Bagaimanapun jika hadis masyhur menurut istilah itu sahih maka ia mempunyai keistimewaan yang mengatasi hadis aziz dan gharib. Karangan-karangan yang terkenal: Yang dimaksudkan dengan karangan tentang hadis masyhur ialah hadis-hadis masyhur di kalangan orang ramai bukan masyhur dari segi istilah. Antara karangan-karangan tersebut ialah: a.

“al-Maqasid al-Hasanah fima Isytahara àla al-ulsinah” karangan Al-Sakhawi.

b.

“Kasyt al-Khifa‟ wa muzil al-Ilbas fima Isytahara àla alsinah al-Nas” karangan al‟-ajluni.

c.

“Tamyiz al-Tayyib min al-khabith fima yaduru àla alsinah al-Nas min al-hadith” hasil tulisan Ibn al-Dayban al-Syaibani.

3.2.2 Al-Aziz Definisi dari segi bahasa: sifat musyabbahah daripada „azza ya‟izzu iaitu sedikit dan jarang atau daripada „azzaya‟azzu kuat dan bersangatan. Dinamakan demikian sama ada kewujudannya yang sedikit dan jarang ataupun kerana kekuatannya kerana ia datang dari tariq (sanad) yang lain. Dari segi istilah: hadis yang bilangan perawi-perawinya tidak kurang daripada dua orang di kesemua peringkat sanad Huraian takrif: Iaitu perawi-perawinya tidak kurang dari dua orang pada setiap tabaqat sanad. Sekiranya didapati pada sesetengah sanad tiga orang atau lebih itu tidak menjadi hal (tidak mengapa) dengan syarat ada dua orang perawi walaupun pada satu peringkat kerana yang diambil kira ialah had minimum mana-mana peringkat sanad. Definisi ini merupakan definisi yang terpilih sebagai mana yang diputuskan oleh Hafiz Ibnu Hajar. Sebahagian ulama berpendapat Hadis al-„aziz ialah periwayatan dua orang atau

tiga orang. Dengan itu mereka tidak mengasingkan hadis aziz daripada hadis masyhur dalam beberapa bentuk. Contohnya: Hadis yang diriwayatkan oleh Imam Al-Bukhari dan Muslim daripada hadis Anas dan Imam Bukhari daripada hadis Abi Hurairah bahawa Rasululah s.a.w bersabda:

‫أحب إليو من والده والناس أمجعُت‬ ّ ‫اليؤمن أحدكم حىت أكون‬ “Tidak sempurna iman seseorang dari kalangan kamu sehingga aku lebih dikasihinya daripada bapanya, anaknya dan sekalian manusia.” Hadis ini telah diriwayatkan daripada Anas oleh Qatadah, Abdul Aziz bin Suhaib dan diriwayatkan daripada Qatadah oleh Syu‟bah dan Said dan diriwayatkan pula daripada Abdul Aziz oleh Ismail bin Ulaiyyah dan Abdul Warith. Dan diriwayatkan daripada setiap mereka itu oleh sebilangan yang ramai. Karangan yang terkenal: Ulama tidak menulis karangan yang khusus berhubung dangan hadis aziz. Yang jelasnya ialah kerana bilangannya yang sedikit dan kerana tidak didapati faedah yang penting daripada penulisan itu.

3.2.3 Hadis Gharib 1) Definisi dari sudut bahasa: sifat musyabbahah dengan erti yang bertunggalan atau yang berjauhan dari sanak saudara. Dari segi Istilah : Hadis yang seorang perawi berseorangan dalam meriwayatkannya 2)

Huraian definisi:

Iaitu hadis yang seorang perawi berseorangan meriwayatkannya sama ada pada setiap tabaqat sanad atau pada sebahagiannya walaupun pada satu tabaqat sahaja. Takrif gharib tidak terjejas dengan adanya lebih daripada seorang perawi pada tabaqat-tabaqat yang lain kerana yang diambil kira ialah had minimum. 3)

Nama lain bagi hadis gharib:

Ramai dari kalangan ulama menyebut hadis gharib dengan nama lain iaitu al-fard sebagai semakna.Tetapi sebahagian ulama membezakan antara kedua-duanya. Dengan itu mereka menjadikan kedua-duanya sebagai bentuk yang berasingan. Akan tetapi Al-Hafiz Ibnu Hajar menganggapnya semakna dari segi bahasa dan istilah. Bagaimanapun beliau berkata: Ulama Mustalah hadis membezakan antara keduanya dari sudut banyak dan kurang pengunaannya. Mereka lebih banyak menyebut al-fard sebagai al-fard al-mutlaq dan al-gahrib pula sebagai al-fard al-nisbi.

4)

Bahagian–bahagiannya

Berdasarkan tempat berlaku berseorangan, gharib dibahagikan kepada dua iaitu gharib mutlak dan gharib nisbi. a. Al-gharib al-mutlak atau al-fard al-mutlaq takrifnya: hadis yang gharabah berlaku pada asal sanad iaitu hadis yang seorang perawi berseorangan meriwayatkan pada asal sanad. Contohnya Hadis:

‫إمنا األعمال بالنيات‬ “ٍٍ ٍSesungguhnya amalan itu berdasarkan niat” ٍ Sayyidina Umar bin Al-Khatab berseorangan meriwayatkannya (tafarrada) dan ini kadang kala berterusan sehingga akhir sanad dan kadang-kadang sebilangan perawi meriwayatkan daripada perawi-perawi yang berseorangan itu (al-Mutafarrid) b.

Al-gharib al-nisbi

Takrifnya: hadis yang gharabah berlaku pada pertengahan sanad iaitu lebih daripada seorang perawi yang meriwayatkan pada asal sanad kemudiannya seorang perawi berseorangan meriwayatkannya daripada perawi-perawi itu. Contohnya Hadis Malik daripada al-Zuhri daripada Anas r.a bahawa:

‫أن النيب صلى اهلل عليو وسلم دخل مكة وعلى رأسو ادلغفر‬ Rasululah s.a.w memasuki Mekah dalam keadaan memakai mighfar (tudung). Malik telah berseorangan meriwayatkannya daripada al-Zuhri sebab itu dinamakan gharib nisbi. Sebab dinamakan bahagian ini gharib nisbi ialah kerana tafarrud berlaku dengan nisbah kepada individu tertentu. Antara bentuk hadis gharib nisbi ialah: Terdapat beberapa bentuk gharabah atau tafarrud yang boleh dikira sebagai gharaib nisbi kerana gharabah padanya tidak mutlak. Gharabah padanya wujud secara nisbah atau merujuk kepada sesuatu yang tertentu. Bentuk-bentuk itu ialah : i.

Tafarrud thiqah dengan periwayatan hadis seperti kata-kata ulama hadis: Tidak seorang pun thiqah yang meriwayatkannya kecuali si fulan.

ii.

Tafarrud perawi tertentu daripada perawi tertentu: Seperti kata ulama hadis : “Perawi itu berseorangan meriwayatkan daripada si fulan. Walaupun diriwayatkan dengan sanad atau dengan jalan yang lain melalui perawi yang lain.

iii.

Tafarrud penduduk negeri seperti kata ulama Mekah atau ahli Syam.

iv.

Tafarrud penduduk sebelah negeri daripada penduduk negeri lain seperti kata mereka: Tafarrud penduduk Basrah daripada penduduk Madinah atau tafarrud dalam meriwayatkan hadis ini penduduk Syam daripada penduduk Hijaz.

hadis iaitu diriwayatkan oleh ahli

Pembahagian lain: Dari segi Gharabah sanad dan matan, Ulama hadis membahagikan gharib kepada: 1.

Gharib matan dan sanad.

Iaitu hadis yang seorang perawi berseorangan meriwayatkan matannya. 2.

Gharib sanad tidak matan

Seperti hadis yang matannya diriwayatkan oleh sekumpulan perawi daripada kalangan sahabat kemudian seorang perawi berseorangan meriwayatkan daripada sahabat yang lain berkenaan dengan hadis ini Imam al-Tirmizi menyebut “gharib min haza al-wajh” gahrib dari wajah ini atau jalan ini, Karya-karya yang terdapat banyak hadis gharib : -

Musnad al-Bazzar

-

Al-Mu‟jam al-Awsat - oleh al-Tabarani

Karya -karya yang terkenal: 1.

“Gharaib Malik” karangan al-Daruqutni

2.

“Al-Afrad” juga oleh al-Darulqutni

3.

“Al-Sunan allati Tafarrada bikulli Sunnah minha ahlu baldah” oleh Abu Daud al-Sajistani.

3.2 Fasal Kedua : Klasifikasi Khabar Ahad Berdasarkan Kepada Kekuatan Dan Kelemahannya Hadis ahad yang terdiri daripada masyhur, aziz dan gharib terbahagi kepada dua : a.

Maqbul iaitu hadis yang kebenaran penceritanya lebih kuat atau lebih mengatasi. Hukumnya, wajib berhujah dan beramal dengannya.

b.

Mardud – iaitu hadis yang kebenaran penceritanya tidak kuat. Hukumnya ialah tidak boleh berhujah dengannya dan tidak wajib beramal dengannya. Setiap hadis maqbul dan mardud itu mempunyai pembahagian dan perincian yang akan disebutkan pada fasal yang berasingan. Insya Allah Taala.

3.2.1 Al-Khabar Al-Maqbul Perbahasan pertama: Pembahagian al-maqbul Perbahasan kedua: Pembahagian al-hadis al-maqbul kepada ma’mul bih (yang boleh beramal) dan ghair ma’mul bih (yang tidak boleh beramal). 3.2.1.1 Perbahasan pertama Pembahagian maqbul Berdasarkan kepada tingkatan martabatnya, hadis maqbul terbahagi kepada dua bahagian utama: sahih dan hasan. Setiap bahagian ini pula terbahagi kepada dua iaitu lizatih dan lighairih. Ini menjadikan hadis maqbul empat bahagian. 1.

Sahih Lizatih

2.

Hasan Lizatih

3.

Sahih Lighairih

4.

Hasan Lighairih

Al-Sahih Definisi Dari sudut bahasa sahih adalah lawan kepada saqim (sakit) iaitu penggunaan sebenarnya pada perkara konkrit dan penggunaan secara majaz (pinjaman) kepada hadis dan perkara abstrak. Manakala dari segi istilah: Hadis yang bersambung sanadnya dengan nukilan perawi yang adil, dhabit daripada perawi sepertinya hingga ke hujung sanad tanpa ada syaz dan ``llah. Huraian takrif: Definisi di atas mempunyai beberapa perkara yang wajib ada bagi menjadikan hadis itu sebagai sahih iaitu: a)

Bersambung sanad

Setiap perawi mengambil riwayat secara langsung dari orang sebelumnya dari awal sanad sehingga ke penghujungnya. b)

Keadilan para perawi

Setiap perawi mestilah mempunyai sifat muslim, baligh, tidak fasiq dan tidak cacat maruah. c)

Ketepatan para perawi

Setiap perawi mestilah sempurna ketepatan, sama ada dari segi ingatan atau catatan.

d)

Tidak syaz

Hadis tersebut tidak bersifat syaz. Maksud syaz ialah percanggahan perawi thiqah terhadap perawi yang lebih thiqah daripadanya. e)

Tidak mempunyai `llah

Hadis itu mestilah tidak terdapat `llah. `llah adalah satu sebab yang rumit dan tersembunyi yang mencacatkan kesahihan hadis walaupun pada zahirnya tidak kelihatan. Syarat-syarat hadis sahih: Jelas daripada huraian takrif tadi, terdapat lima syarat yang wajib dipenuhi supaya sesebuah hadis dikira sebagai hadis sahih. Iaitu bersambung sanad, keadilan perawi, ketepatan perawi, tidak ada `llah dan tidak ada syaz. Apabila tidak cukup salah satu syarat ini, pada ketika itu hadis itu tidak dinamakan sahih. Contohnya ; Hadis yang dikeluarkan oleh Imam al-Bukhari di dalam kitab sahihnya:

‫قال حدثنا عبد اهلل بن يوسف قال أخربنا مالك عن ابن شهاب عن حممد بن جبَت بن مطعم عن أبيو قال مسعت رسول اهلل‬ ‫صلى اهلل عليو وسلم قرأ يف ادلغرب بالطور‬ Imam Al-Bukhari berkata : “Abdullah bin Yusuf telah menceritakan kepada kami bahawa Malik telah mengkhabarkan kepada kami daripada Ibn Shihab daripada Muhammad Bin Jubir daripada Mu’tim daripada ayahnya katanya: saya telah mendengar Rasulullah SAW telah membaca Surah Al-Tur di dalam solat Maghrib.” ( Sahih al-Bukhari: Kitab al-Azan ) Hadis ini sahih kerana : - Sanadnya bersambung (Muttasil) kerana setiap perawi mendengar daripada gurunya, tentang periwayatan secara ‘an’anah*1+ oleh Malik, Ibn Shihab dan Ibn Jubair ditafsirkan sebagai bersambung-sambung kerana mereka bukanlah perawi-perawi yang melakukan tadlis[2]. - Perawi-perawinya adil dan dhabit, berikut ini sifat-sifat mereka di sisi ulama al-Jarh Wal Ta’dil: 1.

Abdullah bin Yusuf: thiqah, mutqin.

2.

Malik bin Anas: imam, hafiz

3.

Ibn Syihab al-Zuhri: faqih, hafiz kehebatan dan keteguhannya disepakati semua.

4.

Muhammad bin Jubair: thiqah.

5.

Jubair bin Mutìm: seorang sahabat.

-

hadis ini tidak syaz kerana tidak bercanggah dengan yang lebih kuat daripadanya.

-

Kerana ia tidak mempunyai sebarang `llah.

Hukumnya Wajib beramal dengan hadis sahih berdasarkan kepada ijma ahli hadis ulama yang diakui pendapat mereka dari kalangan usuliyyin dan fuqaha. Ia merupakan salah satu hujah syara` yang tidak ada ruang bagi seorang muslim untuk tidak beramal dengannya. Maksud kata-kata: “Ini hadis sahih atau ini hadis tidak sahih”: 1. Maksud kata-kata ulama hadis: “hadis ini sahih” ialah lima syarat hadis sahih ada padanya. Bukan diputuskan hadis itu benar-benar sahih kerana harus berlaku kesilapan dan lupa kepada perawi yang thiqah. 2. Maksud kata-kata mereka: hadis ini tidak sahih ialah hadis ini tidak memenuhi lima syarat hadis sahih, sama ada kesemuanya atau sebahagian daripadanya bukan bermaksud pada kenyataannya ia adalah satu pendustaan kerana orang yang biasa melakukan kesilapan boleh jadi betul pada ketika yang lain. Adakah diputuskan mana-mana sanad sebagai sanad yang paling sahih secara mutlak? Mengikut pendapat terpilih, tidak boleh diputuskan mana-mana sanad sebagai sanad yang paling sahih secara mutlak kerana perbezaan tingkatan kesahihan berdasarkan kepada kemampuan sanad untuk memenuhi syarat sahih. Hadis yang memenuhi keperluan maksimun kesemua syarat sahih adalah sangat jarang. Sepatutnya tidak dihukumkan kepada mana-mana sanad sebagai sanad yang paling sahih secara mutlak. Bagaimanapun, ada dinukilkan daripada beberapa orang imam tentang sanad yang paling sahih. Yang nyata, setiap imam memilih sanad yang kuat menurut penilaian mereka. Antara pendapat tentang sanad yang paling sahih ialah: 1. al-Zuhri daripada Salim daripada bapanya (Abdullah Ibn Ùmar). Ini diriwayatkan daripada Ishaq bin Rahawaih dan Ahmad. 2. ibn Sirin daripada Àbidah daripada Ali bin Abi Talib. Ini diriwayatkan daripada Ibn al-Madini dan al-Fallas. 3. al-A`masy daripada Ibrahim daripada Àlqamah daripada Abdullah bin Masùd. Ini diriwayatkan daripada Ibn Maìn. 4. al-Zuhri daripada Ali bin al-Husain daripada bapanya daripada Àli. Ini diriwayatkan daripada Abu Bakar bin Abi Syaibah. 5.

Malik daripada Nafi` daripada Ibn Ùmar. Ini diriwayatkan daripada al-Bukhari.

Karangan Pertama Yang Khusus Tentang Hadis Sahih Karangan pertama tentang hadis sahih sahaja ialah Sahih al-Bukhari kemudian Sahih Muslim. Keduaduanya adalah kitab yang paling sahih selepas al-Qur’an. Ummat Islam telah berijmak dalam menerima kedua-duanya.

i. Kitab yang paling sahih di antara keduanya ialah Sahih al-Bukhari dan ia lebih mengandungi banyak faedah. Ini kerana hadis-hadis al-Bukhari lebih kemas dari segi bersambung-sambung sanadnya dan para perawinya lebih thiqah di samping terdapat kesimpulan-kesimpulan fiqh dan masalah-masalah ilmiah yang tidak ada dalam Sahih Muslim. Kedudukan Sahih al-Bukhari lebih sahih dari Sahih Muslim dengan mengambil kira keseluruhan, kerana ada terdapat sebahagian hadis dalam Sahih Muslim lebih kuat daripada beberapa hadis dalam Sahih al-Bukhari. Ada juga pendapat yang mengatakan Sahih Muslim lebih sahih, tetapi yang lebih tepat ialah pendapat yang pertama (Sahih al-Bukhari lebih sahih.) ii. Adakah al-Bukhari dan Muslim beriltizam untuk memasukkan semua hadis sahih dalam kitab-kitab mereka? al-Bukhari dan Muslim tidak beriltizam untuk memasukkan semua hadis sahih dalam kitab-kitab mereka. Al-Bukhari berkata: “Saya hanya memasukkan hadis yang sahih sahaja dalam kitabku yang jami[3]` ini dan saya tinggalkan hadis-hadis sahih yang lain kerana takut panjang.” Muslim berkata: “Bukan semua hadis yang sahih menurut saya, saya masukkan di sini, sahih yang disepakati sahaja yang saya masukkan.” iii.

Adakah banyak atau sedikit hadis yang sahih yang tidak dimasukkan oleh mereka berdua?

1. Al-Hafiz Ibn al-Akhram berkata: “Hanya sebilangan yang kecil sahaja yang tidak dimasukkan oleh mereka berdua.” Pendapat ini telah dibantah. 2. Mengikut pendapat yang sahih, banyak hadis yang sahih yang tidak disebutkan oleh mereka berdua. Dinukilkan daripada al-Bukhari katanya: “Hadis-hadis sahih yang saya tinggalkan lebih banyak.” Beliau juga berkata: “Saya menghafal seratus ribu hadis sahih dan dua ratus ribu hadis yang tidak sahih.” iv.

Berapakah jumlah hadis di dalam kedua-dua sahih itu?

Sahih al-Bukhari mengandungi 7275 hadis termasuk hadis yang berulang dan dengan yang tidak berulang sebanyak 4000 hadis. Jumalah hadis dalam Sahih Muslim ialah 12000 termasuk yang berulang dan tanpa berulang sebanyak 4000 hadis. v.

Di mana boleh didapati hadis-hadis sahih lain yang ditinggalkan oleh Bukhari dan Muslim?

Kita boleh dapatinya di dalam kitab-kitab muktabar yang masyhur seperti Sahih Ibn Khuzaimah, Sahih Ibn Hibban, Mustadrak al-Hakim, kitab sunan yang empat, Sunan al-Daruqutni, Sunan alBaihaqi dan lain-lain. Perlu diingatkan bahawa kewujudan sesebuah hadis di dalam kitab-kitab tidak bermakna ia pasti sahih tetapi memerlukan kepada penjelasan tentang kesahihannya kecuali di dalam kitab yang pengarangnya mensyaratkan hanya menyebutkan hadis sahih sahaja seperti Sahih Ibn Khuzaimah.

vi.

Perbincangan tentang:

Al-Mustadrak karangan al-Hakim, antara kitab hadis yang besar. Penulisnya menyebutkan hadishadis sahih yang mengikut syarat al-Syaikhan (al-Bukhari dan Muslim) atau syarat salah seorang mereka tetapi tidak dikeluarkan oleh mereka berdua. Begitu juga pengarangnya menyebutkan hadishadis sahih menurut penilaiannya walaupun tidak menurut penilaian mereka berdua dengan mengatakannya sebagai sahih sanadnya. Kadang-kadang beliau menyebutkan beberapa hadis yang tidak sahih tetapi beliau mengingatkan tentang statusnya. Beliau seorang yang longgar dalam mentashihkan hadis. Hadis-hadisnya perlu disemak dan dinilai sesuai dengan keadaannya dan AlZahabi menilai semula status kebanyakan hadis-hadis Mustadrak sesuai dengan kedudukannya. Bagaimanapun, kitab ini masih memerlukan kepada penyemakkan, penilaian dan pemerhatian lebih lanjut lagi. Sahih Ibn HIbban: Susunan kitab ini agak kreatif kerana ia tidak disusun mengikut susunan bab dan tidak juga mengikut tertib musnad. Oleh kerana itu, pengarangnya menamakan al-Taqasim wa alAnwa`. Disebabkan terdapat kesukaran dalam mencari hadis dari kitab ini, sebahagian ulama kemudian menyusunnya mengikut bab. Pengarangnya adalah seorang yang bermudah dalam menghukumkan hadis dan sikap bermudah beliau adalah lebih rendah dari al-Hakim. Sahih Ibn Khuzaimah: Kedudukannya lebih tinggi dari Sahih Ibn Hibban kerana beliau lebih teliti berbanding Ibn Hibban sehingga beliau menahan diri dari menghukumkan hadis walaupun hanya terdapat sedikit kritikan pada sanad. vii.

Al-Mustakhrajat àla al-Sahihain

1) Topik mustakhraj: iaitu seorang pengarang mendapatkan mana-mana kitab hadis lalu mengeluarkan hadis-hadis tersebut melalui sanad-sanadnya sendiri bukan tariq atau jalan pengarang kitab tersebut. Dengan ini, beliau akan bertemu dengan pengarang pada peringkat gurunya atau atas lagi. 2)

Mustakhraj terhadap al-Sahihain yang paling masyhur:

·

Al-Mustakhraj karangan Abu Bakar al-Ismaìli terhadap Sahih al-Bukhari.

·

Al-Mustakhraj karangan Abu Àwanah al-Isfiraini terhadap Sahih Muslim.

· Muslim.

Al-Mustakhraj karangan Abu Nuìam al-Asfahani terhadap Sahih al-Bukhari dan Sahih

3)

Adakah pengarang-pengarang Mustakhraj beriltizam untuk sama lafaz dengan al-Sahihain?

Pengarang-pengarang Mustakhraj tidak beriltizam untuk mengemukakan lafaz yang sama dengan al-Sahihain kerana mereka hanya meriwayatkan lafaz-lafaz yang sampai kepada mereka melalui jalan guru-guru mereka. Oleh kerana itu terdapat sedikit perbezaan lafaz-lafaz hadis dalam mustakhrajat. Begitu juga halnya dengan hadis-hadis yang dikeluarkan oleh pengarang-pengarang terdahulu di dalam kitab mereka yang berasingan seperti al-Baihaqi, al-Baghawi dan lain-lain seperti kata-kata mereka: diriwayatkan oleh al-Bukhari atau diriwayatkan oleh Muslim. Pada sebahagiannya terdapat perbezaan dari segi lafaz dan makna. Maksud kata-kata mereka: “diriwayatkan oleh al-Bukhari dan Muslim” ialah mereka berdua meriwayatkan hadis tersebut pada asalnya.

4) Adakah harus menukilkan satu hadis daripada kitab mustakhraj lalu menyandarkan kepada alBukhari dan Muslim? Berdasarkan kepada perbahasan lalu, tidak harus bagi seseorang untuk menukilkan daripada kitab mustakhrajat atau mana-mana kitab yang disebutkan sebelum ini lalu dia berkata diriwayatkan oleh al-Bukhari dan Muslim kecuali dengan salah satu cara ini: pertama, dia mestilah membandingkan hadis itu dengan riwayat al-Bukhari dan Muslim atau pengarang mustakharaj berkata atau pengarang kitab berkata; dikeluarkan oleh al-Bukhari dan Muslim dengan lafaznya. 5)

Faedah-faedah mustakhrajat terhadap al-Sahihain

Mustakhrajat terhadap al-Sahihain mempunyai beberapa faedah sehingga menjangkau sepuluh, sebagaiman yang disebutkan oleh al-Suyuti di dalam Tadrib al-Rawi. Di sini penulis bawakan untuk anda beberapa faedah terpenting. Pertama, ketinggian sanad iaitu sanad menjadi tinggi kerana jika pengarang mustakhraj meriwayatkan satu hadis melalui jalan al-Bukhari pasti sanad akan menjadi lebih rendah daripada hadis yang diriwayatkannya di dalam mustakhraj. Kedua, menambah kadar kesahihan kerana berlaku pertambahan lafaz dan kelengkapan pada sebahagian hadis. Ketiga, hadis menjadi lebih kuat dengan sebab bertambah jalannya dan faedahnya ialah tarjih ketika berlaku percanggahan. Riwayat Al-Bukhari Dan Muslim Yang Manakah Dihukumkan Sebagai Sahih? Kita telahpun mengetahui bahwa al-Bukhari dan Muslim tidak memasukkan di dalam kitab sahih mereka kecuali apa yang sahih dan ummat Islam menerima dengan baik kitab mereka berdua. Hadishadis manakah yang dihukumkan sahih dan diterima oleh ummat? Jawapannya ialah hadis yang diriwayatkan dengan sanad yang bersambung itulah yang dihukumkan sebagai sahih. Tentang hadis yang digugurkan permulaan sanad seorang perawi atau lebih-yang dinamakan dengan al-muàllaq- yang banyak terdapat di dalam Sahih al-Bukhari iaitu di dalam tajuk bab (tarjamtul bab), namun tidak ada sama sekali di tengah-tengah bab. Di dalam Sahih Muslim hanya ada sebuah hadis dalam bab al-Tayammum yang tidak diriwayatkan secara mausul (bersambung) di tempat yang lain. Hukum hadis-hadis tersebut ialah: 1) Jika sesuatu hadis dengan lafaz yang pasti seperti ‘berkata’, ‘menyuruh’, ‘menyebut’ maka ia dihukumkan sebagai sahih daripada orang yang disandarkan kepadanya hadis itu. 2) Jika hadis itu dengan lafaz yang tidak pasti seperti ‘diriwayatkan daripada’, ‘disebutkan’, ‘diceritakan’, ‘telah diriwayatkan’, ‘telah disebutkan’, maka ia tidak hukumkan sebagai sahih. Bagaimanapun di dalamSahih al-Bukhari ini, tidak ada satu hadis yang sangat daif untuk dimasukkan ke dalam kitab yang dinamakan dengan kitab sahih.[4] Tingkatan Hadis Sahih Kita telah maklum bahawa [1]ulama menyebutkan beberapa sanad yang paling sahih menurut pendapat mereka. Berdasarkan kepada ini dan juga kepada kemampuan memenuhi syarat-syarat sahih yang lain, hadis sahih itu mempunyai beberapa tingkatan.

1. Tingkatan paling tinggi iaitu yang diriwayatkan dengan sanad yang paling sahih seperti Malik daripada Nafi` daripada Ibn Umar. 2. Sanad yang rendah sedikit iaitu yang diriwayatkan melalui jalan perawi-perawi yang rendah daripada perawi-perawi sanad yang pertama seperti riwayat Hammad bin Salamah daripada Thabit daripada Anas. 3. Sanad yang rendah sedikit iaitu riwayat perawi-perawi yang mempunyai sifat thiqah yang paling kurang seperti riwayat Suhail bin Abi Salih daripada bapanya daripada Abu Hurairah. Boleh dimasukkan dengan perincian ini ialah pembahagian hadis sahih kepada tujuh tingkatan iaitu: 1.

Hadis yang disepakati oleh al-Bukhari dan Muslim ( tingkatan tertinggi)

2.

Hadis yang diriwayatkan oleh al-Bukhari sahaja.

3.

Hadis yang diriwayatkan oleh Muslim sahaja.

4.

Hadis yang mengikut syarat mereka berdua tetapi tidak dikeluarkan oleh mereka berdua.

5.

Hadis yang mengikut syarat al-Bukhari tetapi tidak dikeluarkannya.

6.

Hadis yang mengikut syarat Muslim tetapi tidak dikeluarkannya.

7. Hadis sahih yang tidak mengikut syarat mereka berdua tetapi sahih di sisi imam-imam selain mereka berdua seperti Ibn Khuzaimah, Ibn Hibban. Syarat al-Syaikhain Al-Bukhari dan Muslim tidak menjelaskan syarat yang mereka tentukan sebagai tambahan kepada syarat-syarat yang disepakati pada hadis sahih. Tetapi ulama yang mengkaji gaya dan metode penulisan al-Bukhari dan Muslim dapat mengesani apa yang dikatakan sebagai syarat mereka berdua atau salah seorang mereka berdua. Pandangan yang paling baik tentang syarat al-Bukhari dan Muslim atau salah seorang mereka ialah hadis itu diriwayatkan oleh perawi-perawi kitab Sahih al-Bukhari dan Muslim atau salah seorang dari mereka dengan mengambil kira cara periwayatan yang mereka berdua beriltizam dengannya. Maksud Muttafaq àlaih Apabila ulama hadis menyebutkan hadis sebagai muttafaq àlaih maksudnya ialah persepakatan alBukhari dan Muslim tentang kesahihannya bukan persepakatan umat Islam. Sebaliknya Ibn al-Salah berpendapat kesepakatan ulama adalah mesti dan ada bersamanya kerana kesepakatan ummat menerima kesepakatan mereka berdua.

Adakah Hadis Sahih Disyaratkan Sebagai Aziz Mengikut pendapat yang sahih, hadis sahih itu tidak disyaratkan menjadi aziz dengan erti ia mestilah mempunyai dua sanad kerana ada didapati di dalam Sahih al-Bukhari, Sahih Muslim dan kitab-kitab lain hadis-hadis yang sahih tetapi gharib. Beberapa ulama seperti Abu Ali al-Jubba’i alMu`tazili dan al-Hakim mendakwa hadis sahih mestilah aziz. Pendapat mereka ini bertentangan dengan apa yang telah dipersetujui oleh umat Islam. 1. Periwayatan hadis dengan menggunakan lafaz ‫ عن‬yang boleh membawa dua andaian, sama ada perawi itu mendengar secara langsung daripada gurunya atau melalui perantaraan perawi yang lain. 2. Menyembunyikan perawi atau kecatan yang ada pada sanad dengan cara yang mengelirukan. 3. Kumpulan hadis yang disusun merangkumi semua bab termasuk aqidah, fiqh, manaqib, perubatan dan lain-lain. 4. Tetapi jika diteliti terdapat beberapa hadis yang daif kerana mempunyai ìllah dan bercanggah dengan hadis-hadis di dalam kitab Sahih al-Bukhari sendiri. (Penterjemah)

Al-Sahih Lighairih Definisi Iaitu hadis hasan lizatih apabila diriwayatkan melalui jalan yang lain sepertinya atau lebih kuat darinya. Dinamakan sahih lighairih kerana kesahihan tidak datang dari sanad itu sendiri, tetapi hanya sahih apabila digabungkan dengan sanad lain. Martabatnya Lebih tinggi martabatnya dari hasan lizatih dan lebih rendah daripada sahih lizatih. Contohnya

ِ ٍ ‫صلَّى اهلل‬ َ َ‫ ق‬:‫ال‬ َ َ‫ عن أَيب ُىَريْ َرَة ق‬،َ‫ عن أَيب َسلَ َمة‬،‫ عن ُحمَ َّم ِد ب ِن َع ْمرٍو‬،‫بن ُسلَيما َن‬ َ ‫ال َر ُسو ُل اهلل‬ ُ ُ‫ َحدَّثَنَا َعْب َدة‬،‫َحدَّثَنَا أَبُو ُكَريب‬ ٍ‫السو ِاك ِعْن َد ُكل صالَة‬ ِ ُ ‫ "لَْوالَ أَ ْن أ‬:‫" َعلَْيو َو َسلَّ َم‬ َ ِّ َ ِّ ‫َش َّق َعلَى أ َُّم ِيت أل ََم ْرتُ ُه ْم ب‬ Hadis Muhammad bin Àmr daripada Abi Salamah daripada Abi Hurairah bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda: Kalaulah tidak kerana menyusahkan ummatku pasti aku akan menyuruh mereka menggosok gigi setiap kali sembahyang.[8] Ibn al-Salah berkata: “Muhammad bin Àmr bin Àlqamah adalah dari kalangan yang masyhur dengan benar dan menjaga diri cumanya beliau bukan dari ahli itqan sehingga sebahagian mereka mendhaifkannya kerana ingatannya buruk dan sebahagain mereka pula menthiqahkannya kerana

benarnya dan kedudukannya. Dengan itu, dari sudut ini, hadith ini hasan. Apabila digabungkan dengan keadaannya diriwayatkan melalui tariq yang lain, kebimbangan kita tentang buruk hafalannya tidak ada lagi dan kekurangan yang sedikit itu tertampung dengan sebab tariq tersebut. Dengan sebab itu, sanad ini menjadi sahih dan tergolong di dalam martabat sahih.”*9+

Al-Hasan Definisi: Dari segi bahasa ia adalah sifat musyabbahah daripada al-husn yang bererti keindahan. Dari segi istilah pula ulama berbeza pendapat dalam memberikan definisi hadis hasan memandangkan ia berada di tengah-tengah antara sahih dan dhaìf. Sebahagian ulama mendefinisikan salah satu bahagiannya sahaja. Bagaimanapun penulis akan menyebutkan sebahagian daripada definisi-definisi tersebut dan akan memilih definisi yang dirasakan paling tepat. 1. Definisi al-Khattabi: Hadis yang diketahui puncanya dan perawi-perawinya masyhur lagi dikenali. Kebanyakan hadis tergolong dalam hadis hasan dan ia diterima oleh kebanyakan ulama dan diamalkan oleh kesemua fuqaha’.*1] 2. Definisi al-Tirmizi: Setiap hadis yang diriwayatkan tanpa ada di dalam sanadnya perawi yang dituduh berdusta, hadis tidak syazz, diriwayatkan dengan jalan yang lain seperti itu juga, maka itu menurut kami adalah hadis hasan.[2] 3. Definisi Ibn Hajar: Khabar (hadis) ahad dengan nukilan perawi adil, sempurna ketepatan, bersambung sanad tanpa ada ```llah dan syazz, maka itu adalah sahih lizatih. Sekiranya ketepatannya kurang, maka ia adalah hasan lizatih.[3] Penulis berpendapat, seolah-olah, hadis hasan menurut Ibn Hajar adalah hadis sahih apabila ketepatan perawinya rendah dan ini adalah definisi hadis hasan yang paling baik. Sementara definisi al-Khattabi, terlalu banyak kritikan kepadanya. Manakala definisi al-Tirmizi, beliau hanya mendefinisikan salah satu bahagian hadis hasan sahaja iaitu hasan lighairih. Sepatutnya beliau memberikan takrif hasan lizatihi kerana hasan lighairih adalah hadis dhaìf yang meningkat ke darjah hasan kerana ditampung oleh banyak sanad. Definisi terpilih Berdasarkan kepada definisi Ibn Hajar, hadis hasan bolehlah didefinisikan sebagai: “Hadis yang bersambung sanadnya dengan nukilan perawi yang adil tetapi rendah ketepatannya daripada perawi sepertinya sehingga ke hujung sanad tanpa sebarang syazz dan ``ìllah.”

Hukumnya Ia seperti hadis sahih dari segi boleh untuk dijadiakan hujah walaupun dari segi kekuatan ia lebih rendah. Oleh kerana itu, semua fuqaha beramal dengannya. Kebanyakan ulama hadis dan ulama usul berhujah dengannya kecuali segelintir dari kalangan yang berpandangan keras. Bagaimanapun sebahagian ulama hadis yang bersikap mudah seperti al-Hakim, Ibn Hibban dan Ibn Khuzaimah telah memasukkannya ke dalam bahagian sahih walaupun mereka berpendapat hadis hasan lebih rendah daripada hadis sahih seperti yang dijelaskan sebelum ini.[4] Contohnya: Hadis yang dikeluarkan oleh al-Tirmizi:

‫األشعري قال‬ ‫ُّبعي عن أيب عمرا َن اجلوينُّ عن أيب بك ِر ب ِن أيب موسى‬ ُّ ‫بن سليما َن الض‬ ّ ُ ‫جعفر‬ ُ ‫َحدَّثَنَا قُتَيبةُ َحدَّثَنَا‬ ِ ِ ُ ‫العدو يقول قال رس‬ ِ ‫إن أبواب اجلن َِّة حتت‬ ‫ظالل‬ ِّ ِ‫مسعت أيب حبضرة‬ َ ُ َ ‫ول اللَّو‬ َ َّ :‫وسلَّم‬ َ ‫صلَّى اللَّوُ َعلَيو‬ َُ Kata beliau: “Qutaibah telah menceritakan kepada kami bahawa Ja`far bin Sulaiman al-Dhubaì telah menceritakan daripada Abi Ìmran al-Jauni daripada Abi Bakar bin Abi Musa al-Àsyàri berkata: “Saya mendengar ayah saya berkata ketika berhadapan dengan musuh: “Rasulullah s.a.w. bersabda: Sesungguhnya pintu-pintu syurga berada di bawah naungan pedang-pedang.”*5+ Hadis ini dihukumkan oleh al-Tirmizi sebagai: “Ini adalah hadis hasan gharib”. Hadis ini hasan kerana perawi-perawi yang empat bagi sanad ini kesemua adalah thiqah kecuali Ja`far bin Sulaiman alDhubaì. Beliau seorang hasanul hadis. Oleh kerana itu hadis ini jatuh dari martabat sahih kepada hasan. Martabatnya Sebagaimana hadis sahih mempunyai martabat yang berbeza antara satu sama lain, begitu juga dengan hadis hasan. Al-Zahabi telah membahagikan hadis hasan kepada dua martabat: 1. Martabat hasan yang paling tinggi: Riwayat Bahz bin Hakim daripada bapanya daripada datuknya, Àmr Ibn Syuàib daripada bapanya daripada datuknya, riwayat Ibn Ishaq daripada alTaimi dan yang seumpamanya yang dikatakan sebagai sahih. Martabat ini adalah martabat sahih yang paling rendah. 2. Martabat hasan yang rendah: Iaitu hasan yang dipertikaikan kedudukannya, ada yang mentashihkan dan ada yang mendaifkan seperti hadis al-Harith bin Abdullah, Àsim bin Dhamrah, Hajjaj bin Artah dan lain-lain.

Kedudukan hadis yang dihukumkan oleh ulama hadis sebagai “Hadis Sahih al-Isnad” Kata-kata ulama hadis: “Ini hadis Sahih al-Isnad” tidak sama dengan kata-kata mereka: “Ini hadis sahih”. Begitu juga kata-kata mereka: “Ini hadis hasan al-Isnad” tidak sama dengan “Ini hadis hasan”. Kadang-kadang sanad itu sahih atau hasan tetapi tidak pada matan kerana ada syazz dan ``llah. Seolah-olah apabila ulama hadis mengatakan: “Ini hadis sahih”, beliau telah menjamin kepada kita bahawa hadis ini memenuhi kelima-lima syarat-syarat hadis sahih. Sekiranya beliau mengatakan: “Ini hadis sahih al-Isnad”, beliau menjamin adanya 3 syarat sahih sahaja iaitu bersambung sanad, keadilan dan ketepatan para perawi. Adapun penafian syazz dan ``llah, itu tidak diberi jaminan oleh beliau kerana ketidakpastian kedua-duanya itu. Bagaimanpun jika seorang Hafiz yang diakui hanya menyebutkan hadis ini sahih al-Isnad tanpa menyebut ``llahnya, maka pada zahirnya, matan itu adalah sahih kerana kaedah asal ialah tidak ada ``llah dan tidak ada syazz. Maksud kata-kata al-Tirmizi dan lain-lain: “Hadis Hasan Sahih” Zahirnya, ungkapan ini mengelirukan, kerana hasan lebih rendah daripada darjah sahih. Bagaimana boleh dihimpunkan kedua-duanya sedangkan martabat kedua-duanya berbeza? Para ulama telah memberikan pelbagai jawapan kepada maksud ungkapan al-Tirmizi ini. Jawapan yang paling baik ialah yang dikemukakan oleh al-Hafiz Ibn Hajar dan dipersetujui oleh al-Suyuti, kesimpulannya seperti berikut: 1. Sekiranya hadis itu mempunyai dua sanad atau lebih, ungkapan itu bermaksud hasan berdasarkan satu sanad dan sahih berdasarkan kepada satu satu lagi. 2. Sekiranya hadis itu hanya mempunyai satu sanad, maksudnya ialah hasan menurut satu kumpulan ulama dan sahih menurut yang lain. Seolah-olah beliau memberikan isyarat tentang perbezaan pendapat di kalangan ulama tentang kedudukan hadis ini, atau baginya hadis ini tidak boleh ditentukan sama ada sahih atau hasan. Klasifikasi al-Baghawi hadis-hadis Masabih al-Sunnah[6] Al-Imam al-Baghawi telah menggunakan istilahnya yang tersendiri di dalam kitabnya, Masabih alSunnah. Beliau telah mengisyaratkan hadis-hadis yang terdapat di dalam dua kitab sahih atau salah satunya dengan kata-katanya: “sahih” dan hadis-hadis yang terdapat di dalam kitab sunan yang empat dengan kata-katanya: “hasan”. Ini adalah istilah yang tidak selari dengan istilah umum dipakai di kalangan ulama hadis kerana di dalam kitab-kitab sunan yang empat itu terdapat hadis sahih, hasan, dhaìf dan munkar. Oleh kerana itu, Ibn al-Salah dan al-Nawawi memberi peringatan tentang perkara ini. Dengan itu, sepatutnya pembaca kitab Masabih al-Sunnah lebih peka dengan istilah al-Baghawi di dalam kitab ini apabila beliau menyebut tentang hadis-hadis sebagai sahih atau hasan.

Kitab-kitab yang boleh didapati hadis hasan dengan banyaknya Para ulama tidak menulis secara berasingan hadis-hadis hasan di dalam satu kitab seperti mana mereka mengkhususkan hadis-hadis sahih sahaja dalam tulisan mereka. Namun begitu terdapat beberapa kitab hadis yang terdapat di dalamnya banyak hadis hasan, antara yang masyhur ialah: 1. Jami` al-Tirmizi atau yang lebih dikenali sebagai Sunan al-Tirmizi. Ia adalah sumber utama untuk mengetahui hadis hasan. Al-Tirmizilah yang memasyhurkan istilah hasan di dalam kitab ini dan orang yang paling banyak menyebutkannya. Bagaimanapun kita harus berhati-hati tentang edisi yang berbeza-beza berhubung dengan kata-kata beliau: “hasan sahih” dan sebagainya. Adalah menjadi tanggungjawab pelajar hadis memberi perhatian dalam memilih edisi yang telah dinilai dan membandingkan dengan manuskrip asal yang diakui. 2. Sunan Abi Daud: Beliau telah menyebutkan di dalam suratnya kepada penduduk Mekah bahawa beliau menyebutkan di dalam sunannya hadis sahih, hadis yang menyerupainya dan hadis yang hampir dengannya. Sekiranya hadis itu mempunyai kedhaìfan yang kuat, beliau akan menjelaskannya dan hadis yang tidak disebutkan apa-apa tentangnya maka itu adalah salih[7]. Berdasarkan kepada kenyataan ini, apabila kita mendapati di dalam sunan ini hadis yang beliau tidak menjelaskan kedhaìfannya dan tidak ditashihkan oleh mana-mana imam yang diakui maka itu adalah hadis hasan di sisi Abu Daud. 3. ini.

Sunan al-Daruqutni: Beliau menyebutkan dengan jelas kebanyakan hadis hasan di dalam kitab

Al-Hasan Li Ghairih Iaitu hadis dhaif apabila mempunyai banyak tariq dan sebab kedhaifannya bukan kefasiqan dan pendustaan perawi. Difahami daripada definisi ini, hadis dhaif boleh meningkat ke tahap hasan li ghairih dengan dua perkara: 1. Diriwayatkan daripada satu tariq lain atau lebih dengan syarat tariq tersebut sepertinya atau lebih kuat daripadanya. 2. Sebab kedhaifan hadis itu sama ada buruk hafalan, terputus pada sanad atau tidak diketahui tentang perawi-perawinya. Martabatnya Hasan li ghairih lebih rendah kedudukannya daripada hasan li zatih. Berdasarkan kepada kenyataan ini, sekiranya hadis hasan li zatihi bercanggah dengan hasan li ghairih, maka hasan li zatih didahulukan.

Hukumnya Ia termasuk dalam hadis maqbul yang boleh berhujah dengannya. Contohnya Hadis yang diriwayatkan oleh al-Tirmizi dan beliau mengatakannya hasan melalui tariq Syu`bah:

ِ ِ ‫عبد اهللِ بن عام ِر ب ِن ربيعةَ عن أبيو‬ َ ‫مسعت‬ ُ :‫ قال‬،‫عن عاص ِم ب ِن عبد اهلل‬ ِ ‫ول اللَّ ِو صلَّى اللَّو ع‬ ِ ِ ِ ِ ‫ومالك بنعل‬ ِ ‫جت على نعل‬ َّ - :‫ُت؟ قالت‬ ‫نفسك‬ ‫"أرضيت من‬ :‫ليو وسلَّم‬ ُ ‫ال َر ُس‬ َ ‫ ف َق‬،‫ُت‬ َّ َ‫أن امرأةً من بٍَت فزارة‬ ْ ‫تزو‬ َُ

ُ‫ فأجازه‬:‫ قال‬.‫"نعم‬. ْ

ٍ ‫أنس وعائِشةَ وجاب ٍر وأيب‬ ٍ ٍ ِ ِ َ‫عمر وأيب ُىَر َيرة‬ ‫األسلمي‬ ‫حدرد‬ َ َ ٍ ‫وسهل ب ِن سعد وأيب سعيد و‬ َ ‫ عن‬:‫ويف البَاب‬ ّ Daripada Àsim bin Ùbaidillah bin Abdullah bin Àmir bin Rabiàh daripada bapanya bahawa ada seorang wanita daripada Bani Fazarah berkahwin dengan mahar sepasang kasut. Rasulullah s.a.w. bersabda: “Adakah anda setuju untuk dirimu dan harta dengan sepasang kasut? Wanita itu menjawab: Ya. Lalu Rasulullah s.a.w. membenarkan. Al-Tirmizi berkata: “Di dalam bab ini ada diriwayatkan juga daripada Umar, Abu Hurairah, Àisyah dan Abi Hadrad. Àsim adalah seorang dhaif kerana hafalannya buruk, sedangkan al-Tirmizi menghukumkan hadis ini hasan kerana ia mempunyai lebih daripada satu jalan.

3.2.1.1.1 Khabar Ahad Maqbul Yang Mempunyai Sokongan Pendahuluan Di akhir perbahasan bahagian hadis maqbul, penulis akan menyentuh hadis maqbul yang mempunyai sokongan. Maksudnya ialah hadis yang mempunyai perkara-perkara tambahan selain daripada syarat-syarat yang diperlukan pada hadis maqbul. Perkara-perkara tambahan yang ada pada sesuatu hadis maqbul akan menambahkan kekuatannya dan menjadikannya lebih istimewa daripada hadis-hadis maqbul yang lain yang tidak ada perkara-perkara tersebut di samping ia lebih diutamakan daripada yang lain.

Bahagian-bahagiannya Hadis yang mempunyai sokongan ada beberapa bahagian, yang paling masyhur ialah: Hadis yang dikeluarkan oleh al-Bukhari dan Muslim di dalam kitab sahih mereka yang tidak mencapai tahap mutawatir. Ianya disokong dengan: 1. 2.

Kedudukan mereka yang tinggi di dalam bidang ini. Kedua-dua kitab ini terkedepan dalam membezakan hadis sahih berbanding dengan yang lain. 3. Para ulama menerima baik kitab-kitab mereka. Penerimaan ini sahaja cukup kuat dalam menghasilkan ilmu daripada semata-mata banyak tariq yang tidak mencapai tahap mutawatir. 4. Hadis masyhur yang mempunya tariq yang berbeza semuanya tidak ada kedhaifan perawi dan ``llah. 5. Hadis musalsal dengan para imam hafiz dan mempunyai sifat itqan yang tidak menjadi gharib. Seperti hadis yang diriwayatkan oleh Imam Ahmad daripada Imam alSyafiì daripada Imam Malik. Selain daripada Imam Ahmad, ramai lagi meriwayat daripada Imam al-Syafiì, begitu juga selain dari Imam al-Syafiì, ramai perawi lain yang meriwayatkan daripada Imam Malik. Hukumnya Ia lebih kuat daripada mana-mana hadis ahad maqbul. Sekiranya hadis ahad yang memiliki sokongan, bercanggah dengan hadis-hadis maqbul lain, maka didahulukan hadis yang mempunyai sokongan itu.

3.2.1.2 Perbahasan Kedua : Klasifikasi Khabar Maqbul Kepada Yang Diamalkan Dan Tidak Boleh Diamalkan Khabar maqbul terbahagi kepada dua: yang boleh diamalkan dan tidak boleh diamalkan. Terbit daripada pembahagian ini dua ilmu hadit iaitu al-Muhkam wa Muktalaf al-hadith dan al-Nasikh wa al-Mansukh.

Al-Muhkam Wa Muktalif Al-Hadith Definisi al-Muhkam: Dari segi bahasa ia adalah isim mafùl daripada perkataan ahkama yang bererti atqana iaitu mengemaskan; mengukuhkan. Dari segi istilah pula ia adalah hadis maqbul yang selamat daripada percanggahan dengan hadis sepertinya. Kebanyakan hadis adalah hadis muhkam. Bagi nisbah kepada keseluruhan hadis, hadis yang bercanggah dan berbeza (al-ahadith al-mutaàridhah wa al-mukhtalifah) adalah sedikit.

Definisi Mukhtalif al-Hadith Dari segi bahasa ia adalah isim faìl daripada perkataan al-ikhtilaf lawan kepada perkataan al-dhidd. Maksud mukhtalif al-hadith ialah hadis-hadis yang sampai kepada kita dalam keadaan saling bercanggah dan bertentangan antara satu sama lain dari segi makna. Menurut istilah pula ia adalah hadis maqbul yang ditentang oleh hadis sepertinya dan boleh dihimpunkan antara keduanya. Iaitu hadis sahih atau hasan yang didatangi oleh hadis lain sepertinya dari segi martabat dan kekuatan, dan secara zahir menyanggahinya pada makna serta dapat dihimpunkan dan diselaraskan pengertian kedua-duanya oleh ahli ilmu dan ulama yang berfikiran tajam dalam bentuk yang boleh diterima. Contoh Hadis Mukhtalif Hadis “Tidak ada jangkitan dan sial burung” yang dikeluarkan oleh Muslim dan hadis “Larilah dari orang yang diserang kusta seperti anda lari dari singa” yang dikeluarkan oleh al-Bukhari. Kedua-dua hadis ini adalah sahih, namun pada zahirnya ada pertentangan kerana hadis yang pertama menafikan jangkitan manakala hadis yang kedua mensabitkannya. Para ulama telah mengkompromikan dan menyelaraskan antara kedua-dua maknanya dengan pelbagai cara. Di sini penulis menyebutkan pandangan yang telah dipilih oleh al-Hafiz Ibn Hajar yang keterangannya seperti berikut: Metode penyelarasan Cara menyelaraskan antara dua hadis ini boleh dikatakan, jangkitan itu dinafikan ada dan ianya tidak sabit berdasarkan kepada sabda Rasulullah s.a.w.: Sesuatu itu tidak boleh menjangkiti sesuatu yang lain. Dan sabda baginda kepada orang yang mempersoalkan tentang unta yang berkurap yang berada di tengah-tengah unta sihat lalu bercampur dengannya dan unta dijangkiti kurap juga. Baginda menjawab: Kalau begitu siapa yang menyebabkan jangkitan pada unta yang pertama? Maksudnya ialah Allah s.w.t. yang menyebabkan penyakit itu pada yang kedua sebagaimana Dia menyebabkan pada yang pertama. Perintah lari atau menjauhi dari orang yang terkena kusta itu adalah sebagai menutup pintu-pintu kerosakan (Sadd alZarià`h) supaya seseorang yang bergaul dengan pesakit kusta itu tidak terkena kepadanya penyakit kusta dengan takdir Allah bukan kerana jangkitan. Dengan itu, dia akan menyangka itu kerana dia bergaul dengan pesakit itu, lalu menyebabkannya mempercayai adanya jangkitan dan menjerumuskannya dalam dosa. Oleh kerana itu, diperintahkan supaya menjauhi pesakit kusta sebagai mengelak diri daripada terjerumus dalam kepercayaan yang membawanya kepada dosa. Apakah yang wajib dilakukan bila menemui dua hadis maqbul yang saling bertentangan? Bila seseorang menemui dua hadis maqbul yang saling bertentangan, dia wajib mengikuti peringkat-peringkat berikut: 1.

Dia mesti menyelaraskan antara kedua hadis tersebut jika boleh dan wajib beramal dengan kedua-duanya.

2.

Jika tidak boleh diselaraskan dengan apa-apa sudut: i.

Sekiranya diketahui mana satu yang nasikh, maka itulah yang diutamakan dan diamalkan dengannya serta yang mansukh ditinggalkan.

ii.

Sekiranya tidak diketahui nasikh dan mansukh, maka ditarjihkan salah satunya dengan mana-mana bentuk tarjih yang berjumlah lebih daripada lima puluh bentuk. Dengan itu, hadis yang rajah (kuat) diamalkan.

iii.

Sekiranya salah satu hadis tersebut tidak dapat ditarjihkan- ini jarang berlaku- maka ditangguhkan beramal dengan hadis tersebut sehinggalah alasan yang kuat diketahui .

Kepentingan Disiplin ini merupakan antara ilmu-ilmu hadis yang terpenting kerana semua ulama terpaksa mengetahuinya. Hanya yang memiliki kemahiran yang sempurna di dalam disiplin ini ialah imam-imam yang menggabungkan antara ilmu hadis dan fiqh dan ulama usul yang menyelami makna-makna yang halus. Bagi mereka, jarang sekali timbul kemusykilan apabila berhadapan dengan hadis-hadis seperti ini. Pertentangan dalil-dalil benar-benar telah merangsangkan fikiran ulama. Padanya terserlah bakat dan kehalusan pemahaman serta pendapat mereka yang baik. Begitu juga padanya juga ramai orang yang mengharungi kebanjirannya tergelincir iaitu dari kalangan mereka yang masih lagi mentah dalam menghadapi perbahasan para ulama. Kitab-kitab yang terkenal: 1.

Ikhtilaf al-Hadith karangan Imam al-Syafiè. beliau merupakan orang yang pertama membincangkan dan mengarang ilmu ini. 2. Ta‟wil Mukhtalif al-Hadith tulisan Ibn Qutaybah Abdullah bin Muslim 3. Musykil al-Athar hasil karangan al-Tahawi Abu Ja`far Ahmad bin Salamah.

Nasikh Al-Hadith Wa Mansukhuh Definisi nasakh Dari sudut bahasa ia mempunyai dua makna, pertama, menghilangkan. Daripadanya terbit contoh nasakhat al-syams al-zill iaitu matahari menghilangkan bayangannya. Kedua, memindahkan. Daripadanya terbit contoh nasakhtu al-kitab iaitu saya memindahkan buku apabila saya menukilkan apa-apa yang ada padanya. Dengan ini, seolah-olah al-nasikh telah menghilangkan al-mansukh atau memindahkannya kepada hukum yang lain. Manakala makna istilahnya ialah: Syari` (Allah dan Rasul-Nya) telah mengangkat suatu hukum yang datang daripadanya dan menggantikan dengan hukum yang lain yang datang kemudian.

Kepentingan dan kesukarannya Mengetahui hadis yang memansukhkan dan hadis yang dimansukh merupakan satu disiplin yang penting dan sukar. Al-Zuhri pernah berkata: “Pengetahuan tentang hadis nasikh dan mansukh telah memenatkan dan melemahkan para fuqaha.” Antara ulama terkenal yang menonjol dalam bidang ini ialah Imam al-Syafiè dan beliau mempunyai jasa dan sumbangan yang sungguh besar. Imam Ahmad bertanya kepada Ibn Warah yang tiba dari Mesir: “Adakah anda mencatat buku-buku al-Syafiè? Beliau menjawab: “Tidak”. Beliau berkata: “Anda telah cuai. Kami tidak mengetahui mana yang mujmal[10] dan mana yang mufassar[11], mana yang hadis nasikh dan mana hadis mansukh sehinggalah kamu duduk di majlis al-Syafiè. Bagaimana hadis nasikh dan mansukh diketahui? Hadis nasikh dan mansukh diketahui dengan salah satu daripada perkara-perkara berikut: 1. Penjelasan Rasulullah s.a.w. seperti hadis Buraidah di dalam Sahih Muslim:

‫كنت هنيتكم عن زيارة القبور فزوروىا فإهنا تذ ّكر اآلخرة‬ Dahulu aku melarang kamu dari menziarahi kubur, maka ziarahilah kubur kerana ia mengingatkan kamu akan akhirat. 2. Kata-kata sahabat seperti Jabir bin Abdullah berkata:

‫كان آخر األمرين من رسول اهلل صلى اهلل عليو وسام ترك الوضوء مما مست النار‬ Perkara terakhir daripada Rasulullah s.a.w. ialah tidak berwuduk kerana memakan makanan yang dimasak dengan api. Hadis ini telah dikeluarkan oleh pengarang-pengarang kitab sunan. 3. Mengetahui sejarah seperti hadis Syaddad bin Uwais yang diriwayatkan oleh Abu Daud:

‫ رواه أبو داود‬.‫أفطر احلاجم واحملجوم‬ Puasa tukang bekam dan orang dibekam telah terbatal. Hadis ini telah dinasakhkan oleh hadis Ibn Abbas:

‫ رواه مسلم‬. ‫أن النيب صلى اهلل عليو وسام احتجم وىو حمرم صائم‬ Sesungguhnya Rasulullah s.a.w. telah berbekam di dalam keadaan baginda berihram dan berpuasa. (hadis riwayat Muslim) Dalam sesetengah tariq hadis Syaddad, itu berlaku pada zaman pembukaan Mekah sedangkan Ibn Abbas mendampingi baginda ketika Hajjatul Wida`.

4. Petunjuk ijmak seperti hadis

‫ رواه أبو داود والًتمذي‬.‫من شرب اخلمر فاجلدوه فإن عاد يف الرابعة فاقتلوه‬ Sesiapa meminum arak maka rotanlahnya. Sekiranya dia mengulangi pada kali keempat maka bunuhlahnya. (hadis riwayat Abu Daud dan al-Tirmizi) Imam al-Nawawi berkata: Ijmak menunjukkan tentang mansukhnya hukum itu. Ijmak itu sendiri tidak memansukhkannya dan tidak juga dinasakhkan tetapi menunjukkan kepada nasikh (hadis yang menasakhkan). Kitab-kitab yang terkenal 1.

al-I`tibar fi al-Nasikh wa al-Mansukh min al-Athar karangan Abu Bakar Muhammad ibn Musa al-Hazimi. 2. al-Nasikh wa al-Mansukh karangan Imam Ahmad 3. Tajrid al-Ahadith al-Mansukhah tulisan Ibn al-Jawzi.

3.3 Fasal Ketiga : Khabar Mardud (Tertolak) Perbahasan Pertama: Al-DhaÌf Perbahasan Kedua: Mardud Dengan Sebab Gugur Perawi Daripada Sanad Perbahasan Ketiga: Mardud Kerana Kecaman Terhadap Perawi Khabar mardud dan sebab-sebab penolakannya Definisi: Hadis yang tidak terbukti kebenaran perawi kerana ketiadaan salah satu atau lebih syarat penerimaan hadis yang kita telah bincangkan dalam perbahasan hadis sahih. Pembahagian Mardud dan sebab-sebab penolakannya Ulama telah membahagikan khabar mardud kepada beberapa bahagian. Bagi setiap bahagian itu, ulama telah menyebutkan namanya masing-masing. Ada juga yang tidak diberikan nama khusus tetapi mereka menamakannya dengan nama umum iaitu dhaìf. Terdapat banyak sebab-sebab penolakan sesuatu hadis namun secara ringkasnya ia merujuk kepada dua sebab utama iaitu: 1. 2.

Keguguran perawi daripada sanad Kecaman terhadap perawi

Di bawah setiap sebab ini terdapat pelbagai bentuk. Penulis akan membincangkan dengan berasingan secara terperinci dengan didahului dengan perbahasan dhaìf yang dikira sebagai nama umum bagi hadis mardud.

3.3.1 Perbahasan Pertama : Dhaif Definisi Dari sudut bahasa ia lawan kepada al-qawiyy (yang kuat), kelemahan itu terbahagi kepada konkrit dan abstrak. Yang dimaksudkan di sini ialah kelemahan abstrak. Makna istilahnya pula ialah hadis yang tidak mencukupi sifat hasan kerana ketiadaan salah satu syaratnya. Al-Bayquni mengungkapkan di dalam nazamnya: ‫فهو الضعٌف وهو أقسام كثر‬

‫كل ما عن رتبة الحسن قصر‬

Setiap apa daripada tingkat hasan, rendah maka itu dhai`f dan bahagiannya banyak Kepelbagaiannya Tahap kedhaìfan hadis berbeza mengikut tahap berat dan ringan kelemahan para perawi sebagaimana hadis sahih berbeza-beza. Antaranya dhaìf, dhaìf jiddan, wahi, munkar dan yang paling jelik ialah mawdhu`. Sanad yang paling lemah Berdasarkan kepada perbahasan dalam hadis sahih tentang sanad yang paling sahih, ulama menyebut dalam perbahasan dhaìf satu istilah yang dinamakan sanad yang paling lemah. Al-Hakim al-Naisaburi menyebut beberapa buah sanad yang paling dhaìf dengan nisbah kepada sebahagian sahabat, sebahagian kawasan dan negeri. Penulis akan menyebutkan beberapa contoh daripada kitab al-Hakim dan kitab-kitab lain. 1.

Sanad yang paling lemah dengan nisbah kepada Abu Bakar al-Siddiq iaitu Sadaqah bin Musa al-Daqiqi daripad Farqad al-Sabkhi daripada Murrah al-Tayyib daripada Abu Bakar. 2. Sanad penduduk Syam yang paling lemah iaitu Muhammad bin Qays al-Maslub daripada Ubaidullah bin Zahr daripada Ali bin Yazid daripada al-Qasim daripada Abi Umamah 3. Sanad yang paling lemah dengan nisbah kepada Ibn Abbas iaitu al-Suddi al-Saghir Muhammad bin Marwan daripada al-Kalbi daripada Abu Salih daripada Ibn Abbas. Hafiz Ibn Hajr berkata: Ini adalah silsilah dusta bukan silsilah emas. Contoh Hadis yang dikeluarkan oleh al-Tirmizi dari tariq Hakim al-Athram daripada Abu Tamimah alHujaimai daripada Abu Hurairah bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda: ‫من أتى حائضا أو امرأة فً دبرها أو كاها فقد كفر بما أنزل على محمد‬ Sesiapa yang mendatangi permpuan yang haid atau mendatangi isteri pada duburnya atau menemui tukang tilik, sesungguhnya dia telah mengkufuri apa yang telah diturunkan kepada Muhammad. Setelah mengeluarkan hadis ini, al-Tirmizi mengulas: “Kita tidak mengetahui hadis ini dari hadis Hakim al-Athram daripada Abu Tamimah al-Hujaimai daripada Abu Hurairah.” Kemudian al-Tirmizi berkata lagi: “Muhammad al-Bukhari telah mendhaìfkan hadis ini dari sudut sanadnya. Penulis berpendapat kerana pada sanadnya ada Hakim al-Athram. Ulama

telah mengatakannya dhaìf. Di dalam Taqrib al-Tahzib, Hafiz Ibn Hajar berkata: Padanya ada kelemahan.” Hukum meriwayatkan hadis dhaìf Di sisi ulama hadis dan juga orang lain, harus meriwayatkan hadis dhaìf dan bermudah pada sanadnya tanpa menjelaskan kedhaìfannya berbeza dengan yang mawdhu kerana tidak harus meriwayatkannya kecuali dengan menjelaskan tentangnya. Keharusan meriwayatkan hadis dhaìf dengan dua syarat: 1. 2.

Tidak berkait dengan aqidah Periwayatan itu bukan tentang hukum syara` yang berkaitan dengan halal haram

Harus meriwayatkannya pada perkara seperti peringatan, galakan, ancaman, cerita-cerita dan sebagainya. Antara mereka yang disebutkan bermudah-mudah dalam meriwayatkannya ialah Sufyan al-Thauri, Abdul Rahman bin Mahdi dan Ahmad bin Hanbal Perlu diberi perhatian apabila anda meriwayatkan hadis dhaìf tanpa sanad, jangan katakan „Rasulullah s.a.w. bersabda‟, tetapi katakan „diriwayatkan daripada Rasulullah s.a.w….‟ atau „sampai kepada kami‟ dan sebagainya supaya anda tidak secara pasti menisbahkan hadis tersebut kepada Rasulullah s.a.w. sedangkan anda mengetahui kelemahannya. Hukum beramal Ulama berbeza pendapat tentang hukum beramal dengan hadis dhaìf. Pendapat yang dipegang oleh majoriti ulama ialah dianggap sunnat beramal dengan hadis dhaìf berkenaan dengan keutamaan-keutamaan amalan namun dengan tiga syarat yang telah dihuraikan oleh Hafiz Ibn Hajar: 1. 2. 3.

Kedhaìfan yang tidak bersangatan Ia termasuk di bawah prinsip atau dalil yang diamalkan Tidak boleh yakin tentang sabitnya ketika beramal dengannya bahkan mesti berhatihati.

Kitab-kitab terkenal yang didapati mengandungi banyak hadis dhaìf: 1.

Kitab-kitab yang disusun berkenaan perawi-perawi dhaìf seperti Kitab al-Dhuàfa‟ tulisan Ibn Hibban, Mizan al-I`tidal karangan al-Zahabi. Mereka telah menyebutkan contoh-contoh hadis dhaìf yang menjadi dhaìf kerana periwayatan orang-orang dhaìf tersebut. 2. Kitab-kitab yang disusun tentang bentuk-bentuk dhaìf secara khusus seperti kitabkitab al-Marasil, al-Ìlal, al-Mudraj dan sebagainya. Contohnya Kitab al-Marasil tulisan Abu Daud, Kitab al-Ìlal susunan al-Daruqutni. [1] Maàlim al-sunan, jil. 2 hal. 11 [2] Jami` al-Tirmizi ma` syarh Tuhfah al-Ahwazi-Kitab al-Ìlal fi Akhirihi jil .10 hal. 519 [3] Nuzhah al-Nazar syarh Nukhbah al-Fikar, hal. 29 [4] lihat Tadrib al-Rawi, hal. 87 [5] Jami` al-Tirmizi, Abwab Fadhail al-Jihad,

[6] Pengarangnya menghimpunkan hadis-hadis yang disaring daripada Sahih al-Bukhari, Sahih Muslim, kitab-kitab Sunan yang empat dan Sunan al-Darimi. Kitab inilah yang dibuat tambahan dan diedit oleh al-Khatib al-Tibrizi dan menamakannya sebagai Misykah al-Masabih. [7] (iaitu boleh dijadikan hujjah-Pent. Lihat, Tadrib al-Rawi, hal. 131) [8] Hadis ini dikeluarkan oleh al-Tirmizi di dalam Kitab al-Taharah, juga diriwayatkan oleh al-Bukhari dan Muslim melalui Abi al-Zinad daripada Abi Hurairah. [9] Ùlum al-Hadith, hal.31-32 [10] Mujmal iaitu lafaz yang ringkas dan tidak dijelaskan maksudnya. [11] Mufassar iaitu lafaz yang telah dijelaskan maksudnya oleh nas yang lain.

3.3.2 Perbahasan Kedua: Mardud Dengan Sebab Gugur Perawi Dari Sanad Maksud gugur dari sanad ialah terputus rantaian perawi dengan sebab gugur seorang perawi dari sanad, secara sengaja ataupun tidak, yang dilakukan oleh sebahagian perawi, sama ada dari awal sanad, pertengahan ataupun akhir, sama ada secara jelas atau tersembunyi. Bahagian-Bahagian Gugur Berdasarkan kepada jelasnya atau tidak gugur perawi dari sanad itu terbahagi kepada dua: Pertama: Gugur yang jelas Gugur ini diketahui oleh para imam dan mereka yang terlibat dengan ilmu-ilmu hadis. Bentuk gugur ini dapati dikesan berdasarkan kepada seorang perawi itu tidak bertemu dengan gurunya. Sama ada dia tidak sezaman dengannya atau sezaman tetapi tidak sempat bertemu dengannya (dan tidak mempunyai ijazah dan juga wijadah). Oleh itu, pengkaji sanad-sanad hadis perlu mengetahui sejarah perawi-perawi kerana ia mengandungi keterangan tentang tarikh lahir dan wafat, zaman pengajian, pengembaraan mereka dan sebagainya. Ulama hadis telah memperkenalkan empat nama bagi hadis yang mengalami gugur jelas berdasarkan kepada tempat atau bilangan perawi yang gugur. 1. 2. 3. 4.

al-Muàllaq al-Mursal al-Mu`dhal al-Munqati`

Kedua: Gugur tersembunyi Bahagian ini hanya diketahui oleh para imam yang mahir dan mengetahui jalan-jalan hadis dan kecacatan-kecacatan sanad. Ia mempunyai dua nama iaitu: 1. 2.

al-Mudallas al-Mursal al-Khafiy

Al-MuÀllaq Definisi: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek bagi kata kerja àllaqa al-syai‟ iaitu menggantungkan dan mengikatnya supaya ia menjadi tergantung. Sanad ini dinamakan dengan muàllaq kerana ia bersambung dengan bahagian atas sanad sahaja dan terputus pada bahagian paling bawah seperti sesuatu yang tergantung pada bumbung. Dari segi istilah ia adalah hadis yang dibuang seorang perawi atau lebih pada awal sanad secara berturut. Bentuknya: 1. 2.

Keseluruhan sanad dibuang kemudian dikatakan Rasulullah s.a.w. bersabda… Keseluruhan sanad dibuang kecuali sahabat atau sahabat dan tabiìn.

Contoh Hadis yang dikeluarkan oleh al-Bukhari di awal Bab Ma Yuzkar fi al-Fakhz: ‫ غطى النبً صلى هللا علٌه وسلم ركبتٌه حٌن دخل عثمان‬:‫وقال أبو موسى‬. “Abu Musa berkata: Rasulullah s.a.w. menutup kedua-dua lututnya ketika Uthman masuk.” Hadis ini adalah hadis muàllaq kerana Imam al-Bukhari membuang keseluruhan sanadnya kecuali sahabat sahaja iaitu Abu Musa al-Asyàri. Hukum Hadis Muàllaq Hadis muàllaq adalah mardud (tertolak) kerana ia tidak mempunyai salah satu syarat penerimaan hadis iaitu bersambung-sambung sanad. Tertolaknya hadis itu dengan sebab gugur seorang atau lebih perawi dari sanad dalam keadaan tidak diketahui keadaan perawi yang gugur itu. Hukum Hadis-Hadis Muàllaq Dalam Sahih al-Bukhari Dan Muslim Hukum ini iaitu hadis muàllaq tertolak hanya kepada hadis muàllaq secara mutlak. Tetapi jika hadis muàllaq itu didapati di dalam kitab yang pengarangnya beriltizam hanya mengeluarkan hadis sahih sahaja seperti Sahih al-Bukhari dan Muslim, maka ia mempunyai hukum yang tersendiri. Penulis sudahpun menyentuhnya dalam perbahasan hadis sahih. Namun tidak mengapa untuk disebutkan juga di sini. 1.

Hadis yang disebutkan dengan lafaz yang pasti seperti „berkata‟, „menyuruh‟ dan „menyebut‟ maka ia dihukumkan sebagai sahih daripada orang yang disandarkan kepadanya hadis itu.

2.

Hadis yang dikemukakan dengan lafaz yang tidak pasti seperti „diriwayatkan daripada‟, „disebutkan‟, „diceritakan‟, „telah diriwayatkan‟, „telah disebutkan‟, maka ia tidak hukumkan sebagai sahih. Bagaimanapun di dalam Sahih al-Bukhari ini, tidak ada satupun hadis wahin (sangat dhaif) untuk dimasukkan dalam kitab yang dinamakan dengan kitab sahih. Untuk mengetahui kesahihan dan kedhaifan hadis ini, perlu mengkaji sanad hadis ini dan menghukumnya sesuai dengan kedudukannya.

Al-Mursal Definisi: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek bagi kata kerja arsal iaitu melepaskan. Seolaholah orang yang meriwayatkan hadis secara mursal melepaskan sanadnya tanpa mengikatnya dengan perawi yang dikenali. Dari segi istilah ia adalah hadis yang gugur dari penghujung sanad perawi selepas tabiìn. Bentuknya: Bentuknya ialah seorang tabiìn – besar atau kecil- berkata: Rasulullah s.a.w. bersabda, melakukan sesuatu atau sesuatu perkara dilakukan di hadapan baginda. Ini adalah bentuk mursal di sisi ulama hadis. Contoh Hadis yang dikeluarkan oleh Imam Muslim di dalam sahih dalam kitab al-Buyu` (1539).

‫ عن سعيد بن ادلسيب؛‬،‫ عن ابن شهاب‬،‫ حدثنا الليث عن عقيل‬.‫ حدثنا حجُت بن ادلثٌت‬.‫وحدثٍت حممد بن رافع‬ ‫أن رسول اهلل صلى اهلل عليو وسلم هنى عن بيع ادلزابنة‬ Kata Imam Muslim: Muhammad bin Rafi` menceritakan kepadaku bahawa Hujain menceritakan kepadaku bahawa al-Laith menceritakan daripada Ùqail daripada Ibn Syihab daripada Saìd bin al-Musayyab bahawa Rasulullah s.a.w. melarang dari alMuzabanah. Saìd bin al-Musayyab adalah tabiìn besar telah meriwayatkan hadis ini daripada Rasulullah s.a.w. tanpa menyebut perantaraan di antaranya dengan Rasulullah s.a.w. Beliau telah menggugurkan daripada sanad ini seorang perawi selepas dari tabiìn. paling kurang seorang sahabat yang gugur dan berkemungkinan gugur bersama sahabat itu perawi lain seperti seorang tabiìn. Mursal Menurut Fuqaha’ Dan Ulama Usul Bentuk mursal yang penulis sebutkan itu adalah mursal di sisi Ulama Hadis. Sementara itu, mursal menurut Fuqaha dan Ulama Usul lebih luas lagi. Bagi mereka, setiap hadis munqati` tanpa mengira bagaimana bentuk terputus sanadnya adalah mursal. Ini juga pendapat alKhatib. Hukumnya Mursal pada asalnya dhaìf dan tertolak kerana tidak memiliki salah satu syarat hadis maqbul iaitu tidak bersambung-sambung sanadnya dan tidak diketahui kedudukan perawi yang digugurkan. Ada kemungkinan perawi yang gugur itu bukan sahabat. Dalam hal ini, boleh jadi pearwi yang gugur itu daif. Walaupun begitu, ulama hadis dan lain-lain tidak sepakat tentang hukum hadis mursal dan berhujah dengannya kerana bentuk inqita` (terputus sanad) berbeza dengan yang lain. Juga kerana perawi yang gugur itu biasanya sahabat dan kesemua sahabat adalah adil dan tidak menjejaskan jika mereka tidak diketahui.

Ringkasnya ada tiga pendapat ulama tentang hadis mursal: 1.

Dhaìf dan mardud, iaitu di sisi kebanyakan ulama hadis, ulama usul dan fuqaha. Hujah mereka ialah kerana tidak diketahui kedudukan perawi yang digugurkan kerana ada kemungkinan dia bukan sahabat. 2. Sahih dan dijadikan hujah, ini pendapat Imam Abu Hanifah, Malik dan Ahmad dalam satu riwayat yang masyhur daripadanya serta sekumpulan ulama dengan syarat perawi yang memursalkan itu seorang thiqah dan hanya memursalkan daripada perawi thiqah sahaja. Hujah mereka ialah tabiìn yang thiqah tidak menganggap harus untuk berkata: Rasulullah s.a.w. bersabda kecuali beliau mendengar daripada perawi yang thiqah. 3. Menerima dengan syarat. Iaitu mursal menjadi sahih dengan beberapa syarat. Ini merupakan pendapat al-Syafiè dan sebahagian ahli ilmu. Ada empat syarat, tiga berkenaan dengan perawi yang memursalkan dan satu berkenaan hadis mursal itu. Syarat-syarat tersebut ialah: i.

Perawi yang memursalkan itu adalah tabiì yang besar.

ii.

Apabila beliau menyebutkan perawi yang digugurkan itu, beliau akan menamakan perawi yang thiqah.

iii.

Beliau tidak bercanggah dengan perawi-perawi yang hafiz dan dipercayai jika mereka meriwayatkan hadis yang sama.

iv. Tiga syarat di atas hendaklah disertakan dengan salah satu syarat yang berikut: a) b)

Hadis itu diriwayat melalui jalan yang lain secara musnad (bersambung). Hadis itu diriwayatkan secara mursal melalui tariq yang lain bukan dari perawi hadis mursal yang pertama itu.

c)

Hadis itu bertepatan dengan qaul al-Sahabi (pendapat sahabat)

d)

Kebanyakan ulama menfatwakan mengikut makna hadis itu.

Apabila syarat-syarat ini dipenuhi, kesahihan punca hadis mursal itu akan terbukti begitu juga riwayat-riwayat lain yang menyokongnya. Kedua-duanya adalah sahih. Sekiranya terdapat suatu hadis sahih yang mempunyai satu jalan (sanad) bercanggah dengannya dan tidak dapat diselaraskan antara kedua-duanya maka hadis itu akan ditarjihkan dengan sebab mempunyai banyak jalan. Mursal al-Sahabi Iaitu hadis yang diriwayatkan oleh sahabat tentang ucapan atau perbuatan Rasulullah s.a.w. yang tidak pernah didengari dan disaksikannya. Sama ada kerana usianya yang muda atau lewat memeluk Islam atau tidak ada di samping baginda. Hadis-hadis sahabatsahabat yang kecil termasuk di dalam bahagian ini seperti Ibn Abbas, Ibn al-Zubair dan lainlain.

Hukum Mursal al-Sahabi Mengikut pendapat yang masyhur yang diputuskan oleh majoriti ulama ialah sahih dan dijadikan hujah kerana jarang berlaku periwayatan sahabat daripada tabiìn. Apabila sahabat meriwayatkan daripada tabiìn mereka akan menyatakan dan mereka berkata: Rasulullah s.a.w. bersabda hukum asal ialah mereka mendengar daripada sahabat lain. Sebagaimana ditegaskan sebelum ini, menggugurkan sahabat di dalam periwayatan tidak menjejaskan. Dikatakan, hukum Mursal al-Sahabi seperti mursal lain, tetapi pendapat ini dhaìf dan tertolak. Kitab-kitab yang masyhur 1. 2. 3.

al-Marasil karangan Abu Daud. al-Marasil karangan Ibn Abi Hatim. Jami` al-Tahsil Li Ahkam al-Marasil karangan al-Àla‟i.

Al-Mu`Dhal Definisi: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek bagi kata kerja a`dhala iaitu memenatkan. Dari segi istilah ia adalah hadis yang gugur dari sanad dua orang perawi berturut-turut. Contohnya Hadis yang diriwayatkan oleh al-Hakim di dalam Ma`rifah ùlum al-Hadith dengan sanadnya kepada al-Qa`nabi

‫عن مالك إنو قد بلغو أن أبا ىريرة قال قال رسول اهلل صلى اهلل عليو وسلم للمملوك طعامو وكسوتو بادلعروف وال يكلف من‬ ‫العمل إال ما يطيق ىذا معضل أعضلو عن مالك ىكذا يف ادلوطأ‬ “Daripada Malik bahawa sampai kepadanya bahawa Abu Hurairah berkata: Rasulullah s.a.w. bersabda: Hamba yang dimiliki itu berhak mendapat makanannya, pakaiannya secara yang baik. Dia tidak boleh dibebankan dengan kerja melainkan yang mampu dilaksanakannya. Al-Hakim berkata: Hadis ini mu`dhal daripada Malik demikianlah yang diriwayatkannya secara mu`dhal di dalam al-Muwatta‟” Hadis ini mu`dhal kerana dua orang perawi berturut-turut gugur antara Malik dan Abu Hurairah. Kita telahpun mengetahui bahawa keguguran ini berlaku berdasarkan kepada hadis lain yang diriwayatkan di luar kitab al-Muwatta‟. Sanad itu ialah daripada Malik daripada Muhammad bin Àjlan daripada bapanya daripada Abu Hurairah.

Hukumnya Mu`dhal adalah hadis yang dhaìf dan keadaan lebih buruk daripada hadis mursal dan munqati` kerana ramainya perawi yang gugur daripada sanad. Hukum ini sepakat di kalangan ulama. Persamaan Antara Mu`dhal Dan Muàllaq Di antara mu`dhal dan muàllaq terdapat hubungan keumuman dan kekhususan dari satu sudut. 1.

Menyerupai muàlaq dari sudut, apabila dua orang perawi berturut-turut dibuang dari permulaan sanadnya. Pada ketika itu, hadis ini dalam masa yang sama mu`dhal dan muàllaq.

2.

Berbeza dalam dua bentuk: i) ii)

Apabila dua orang perawi berturut-turut dibuang dari pertengahan sanad maka itu adalah mu`dhal tidak muàllaq. Apabila seorang perawi sahaja yang dibuang dari permulaan sanad, maka ia adalah muàllaq tidak mu`dhal.

Antara Sumber Hadis Mu`dhal Al-Suyuti menulis: Di antara sumber hadis mu`dhal ialah: 1. Kitab al-Sunan karangan Saìd bin Mansur. 2. Kitab-kitab Ibn Abi al-Dunya.

Al-Munqati` Definisi: Dari segi bahasa ia adalah kata nama pelaku bagi kata kerja inqataà iaitu terputus. Dari segi istilah ia adalah hadis yang sanadnya tidak bersambung dari mana sudut sekalipun. Contohnya Iaitu setiap sanad yang terputus di mana-mana tempat sanad sama ada di awal sanad atau akhirnya atau pertengahannya. Dengan itu, termasuk di dalam takrif ini, mursal, Muaàllaq dan Mu`dhal. Bagaimanapun, ulama mustalih hadis mutakhirin mengkhususkan munqati` dengan hadis yang tidak mempunyai bentuk hadis mursal, muàllaq atau mu`dhal. Begitu juga kebiasaan penggunaan ulama mutaqaddimin. Oleh kerana itu, Imam al-Nawawi menyatakan: “Munqati` itu lebih banyak digunakan kepada riwayat perawi yang berada pada tingkatan selepas tabiì daripada sahabat seperti Malik daripada Ibn Umar. Munqati` Mengikut Ulama Hadis Yang Mutakhir Iaitu hadis yang tidak bersambung sanadnya yang tidak termasuk di dalam nama mursal, muàllaq atau mu`dhal. Seolah-olah munqati` lebih umum bagi setiap sanad yang terputus selain dari tiga bentuk iaitu gugur di awal sanad, gugur di akhir sanad atau gugur dua perawi berturut di mana-mana tempat. Inilah yang dipilih oleh Hafiz Ibn Hajar di dalam alNukhbah dan syarahnya al-Nuzhah.

Kadang-kadang terputus sanad berlaku di satu bahagian pada sanad kadang-kadang berlaku lebih daripada satu seperti dua atau tiga bahagian,

Contohnya Hadis yang diriwayatkan oleh Abd al-Razzaq

‫ثنا عبد الرازق قال ذكر الثوري عن أيب إسحاق عن زيد بن يثيع عن حذيفة قال قال رسول اهلل صلى اهلل عليو وسلم إن وليتموىا‬ ‫أبا بكر فقوي أمُت‬ “Abd al-Razzaq telah menceritakan kepada kami katanya al-Thauri telah menyebutkan daripada Abu Ishaq daripada Zaid bin Yuthai` daripada Huzaifah secara marfu`: Jika kamu melantik Abu Bakar akan jawatan itu maka beliau adalah seorang yang kuat dan amanah.” Di pertengahan sanad ini, seorang perawi telah gugur iaitu Syarik antara al-Thauri dan Abu Ishaq kerana al-Thauri tidak pernah mendengar hadis daripada Abu Ishaq secara langsung. Sebenarnya beliau mendengar daripada Syarik dan Syarik mendengar daripada Abu Ishaq. Terputus sanad ini tidak sesuai untuk dikatakan sebagai mursal, muàllaq atau mu`dhal. Justeru kita mengatakan ia adalah munqati`. Hukumnya: Munqati` adalah dhaif dengan sepakat ulama kerana tidak mengetahui kedudukan perawi yang gugur.

Al-Mudallas Definisi al-Tadlis: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek bagi kata dasar tadlis iaitu menyembunyikan kecacatan barang daripada pembeli. Kata akar tadlis ialah al-dalas iaitu kegelapan atau pencampuranan dengan kegelapan sebagaimana yang disebutkan oleh kitab al-Qamus al-Muhit. Seolah-olah, kerana perawi mudallis menyembunyikan kepada orang yang mahu mengetahui sesebuah hadis bermakna dia telah mengelapkan perkara itu dan jadilah hadis itu mudallas (digelapkan). Dari segi istilah ia adalah menyembunyikan keaiban di dalam sanad dan memperelokkan zahirnya.

Pembahagian Tadlis Tadlis mempunyai dua bahagian utama iaitu Tadlis al-Isnad dan Tadlis al-Syuyukh.

Tadlis Al-Isnad Ulama telah memberi pelbagai definisi bagi tadlis al-Isnad. Penulis akan memilih yang paling sahih dan paling halus mengikut pandangan penulis iaitu takrif Imam Abu Ahmad bin Amar al-Bazzar dan Abu al-Hasan bin al-Qattan. Takrif tersebut ialah: “Seorang perawi meriwayatkan hadis –hadis yang tidak pernah didengari daripada perawi yang dia ada mendengar daripadanya tanpa menyebut dengan jelas bahawa dia mendengar daripadanya” Huraian takrif: Maksud takrif ini ialah Tadlis al-Isnad ialah seorang perawi telah meriwayatkan beberapa hadis daripada seorang syaikh yang dia pernah mendengar daripadanya tetapi hadis yang ditadliskannya itu dia tidak mendengar sendiri daripada syaikh tersebut. Sebenarnya dia meriwayatkannya daripada syaikh yang lain daripada syaikh yang pertama tadi. Jadi dia telah mengugurkan syaikh tersebut lalu meriwayatkan dengan lafaz yang diandaikan dia mendengar sendiri seperti „dia telah berkata‟ atau „daripada‟. Bagaimanapun dia tidak menyatakan dengan jelas bahawa dia mendengar hadis tersebut daripada syaikh itu. Dengan sebab itu dia tidak berkata, „Saya mendengar‟, „telah menceritakan kepada saya‟, supaya dia tidak menjadi seorang pendusta besar dengan sebab perbuatan itu. Kadangkadang perawi yang digugurkannya itu lebih daripada seorang. Perbezaan Antara Tadlis al-Isnad Dan al-Irsal al-Khafiy Setelah mengemukakan takrifnya, Abu al-Hasan al-Qattani menyatakan: perbezaan di antara Tadlis al-Isnad dan al-Irsal al-Khafi iaitu al-Irsal ialah perawinya adalah daripada orang yang dia tidak pernah mendengar hadis daripadanya. Ringkasnya ialah al-Mursil alKhafi (perawi yang melakukan al-Irsal al-Khafi) dan al-Mudallis meriwayatkan daripada syaikh hadis yang tidak pernah didengari daripada syaikh itu dengan lafaz yang memberi kemungkinan dia mendengar. Tetapi al-Mudallis ada mendengar juga beberapa hadis lain selain daripada hadis yang ditadliskannnya sedangkan al-Mursil al-Khafi langsung tidak pernah mendengar hadis daripada syaikh tersebut, baik hadis yang dimursalkannya atau hadis-hadis lain. Cumanya dia hanya hidup sezaman atau pernah bertemu sahaja. Contohnya: Hadis yang dikeluarkan oleh al-Hakim dengan sanadnya melalui Ali bin Khasyram,

‫علي بن خشرم قال قال لنا بن عيينة عن الزىري فقيل لو مسعتو من الزىري فقال ال وال ممن مسعو من الزىري حدثٍت عبد الرزاق‬ ‫عن معمر عن الزىري‬ “Ali bin Khasyram berkata, Ibn Uyainah berkata kepada kami daripada al-Zuhri lalu beliau ditanya adakah anda mendengar daripada al-Zuhri katanya tidak, tidak dari orang yang mendengarnya daripada al-Zuhri. Abd al-Razzaq telah menceritakan kepadaku daripada Ma`mar daripada al-Zuhri.” Di dalam contoh ini, Ibn Uyainah telah menggugurkan dua orang perawi di antara beliau dan al-Zuhri.

Tadlis Al-Taswiyah

Sebenarnya bentuk tadlis ini salah satu bentuk Tadlis al-Isnad. Takrifnya ialah periwayatan seorang perawi daripada syeikhnya kemudian menggugurkan seorang perawi dhaif di antara dua perawi thiqah yang masing-masing saling bertemu. Gambarannya ialah seorang perawi meriwayatkan satu hadis daripada seorang syeikh yang thiqah. Syeikh yang thiqah itu meriwayatkan daripada perawi dhaif daripada perawi thiqah. Dua perawi yang thiqah ini pernah bertemu. Lalu perawi yang mendengar hadis daripada thiqah yang pertama datang dengan menggugurkan perawi dhaif yang terdapat di dalam sanad. Dia menjadikan sanad itu daripada syeikh yang thiqah dari syeikh thiqah yang kedua dengan lafaz yang tidak jelas lalu dia telah menyamakan keseluruhan sanad itu daripada perawiperawi thiqah. Ini adalah bentuk tadlis yang paling jelik kerana perawi thiqah yang pertama kemungkinan tidak pernah dikenali sebagai mudallis. Orang yang datang kemudian dan melihat sanad ini setelah berlaku tadlis taswiyah akan mendapati ianya telah diriwayatkan daripada perawi thiqah lalu dia menghukumkan sahih. Maka ini adalah satu tipu daya yang dahsyat. Orang yang terkenal melakukan tadlis Baqiyyah bin al-Walid. Abu Mushir berkata: hadis-hadis Baqiyah tidaklah bersih maka hendaklah anda berwaspada. Al-Walid bin Muslim. Contohnya ialah hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Abi Hatim di dalam kitabnya al-Ìlal, katanya: Saya mendengar bapa saya berkata- lalu dia menyebutkan hadis yang diriwayatkan oleh Ishaq bin Rahawaih daripada Baqiyah, Abu Wahb al-Asadi telah menceritakan kepada saya daripada Nafi` daripada Ibn Umar hadis: Jangan kamu memuji keislaman seseorang sehinggalah kamu mengetahui pegangannya. Bapa saya berkata: Hadis ini mempunyai satu perkara yang jarang diketahui. Hadis ini diriwayatkan daripada Ubaidillah bin Amar daripada Ishaq bin Abu Farwah daripada Nafi` daripada Ibn Umar daripada Rasulullah s.a.w.. Ubaidullah adalah seorang yang thiqah. Ibn Amar, kunyahnya ialah Abu Wahb dan dia dinisbahkan dengan al-Asadi. Baqiyyah telah menyebutkan Ubaidullah dengan kunyahnya dan menisbahkannya kepada Bani Asad supaya kedudukannya tidak diketahui sehingga orang lain tidak menyedari bahawa dia menggugurkan Ishaq bin Abi Farwah.

Tadlis Al-Syuyukh Definisi: Seorang perawi meriwayatkan satu hadis yang didengarnya daripada syaikh lalu dia menamakannya, memberikan kunyah, menisbahkannya atau menyifatkannya dengan sesuatu yang syaikh itu tidak dikenali dengannya supaya tidak dikenali. Contohnya: Abu Bakar bin Mujahid, salah seorang imam qiraat berkata: Abdullah bin Abi Abdullah menceritakan kepada saya. Yang dimaksudkannya ialah Abu Bakar bin Abu Daud al-Sajistani.

Hukum Tadlis

Tadlis al-Isnad hukumnya adalah sangat makruh dan dicela oleh kebanyakan ulama. Syu`bah adalah seorang ulama yang keras dalam mencela tadlis sehingga ada beberapa celaan daripada beliau. Antaranya ialah, tadlis adalah saudara berdusta. Manakala hukum tadlis al-Taswiyah lebih makruh lagi sehingga al-Iraqi berkata: Ia mencacatkan orang yang sengaja melakukannya. Tadlis al-Syuyukh pula, hukum makruhnya lebih ringan daripada tadlis al-Isnad kerana mudallis tidak menggugurkan sesiapa. Ia dihukumkan makruh kerana mengabaikan perawi yang diriwayatkan daripadanya dan menyukarkan kepada pendengar untuk mengetahuinya. Keadaan makruh berbeza mengikut tujuan tadlis itu. Sebab-Sebab Yang Menyebabkan Tadlis Sebab-sebab berlakunya tadlis al-Syuyukh: 1. 2.

Syaikh itu seorang daif atau tidak thiqah. Syaikh itu berusia lanjut sehingga sekumpulan perawi yang lain juga mendengar hadis daripadanya selain dari perawi yang melakukan tadlis. 3. Syaikh itu muda sehingga muridnya itu lebih tua daripadanya. 4. Telalu banyak periwayatan daripada beliau. Oleh itu perawi yang melakukan tadlis ini tidak mahu menyebutkan nama gurunya ini dengan satu cara. Tujuan-tujuan tadlis al-Isnad: 1. 2. 3. 4.

Untuk mewahamkan bahawa sanad itu tinggi. Terlepas satu bahagaian hadis daripada syaikh yang dia mendengar daripadanya. Syaikh itu seorang daif atau tidak thiqah. Syaikh itu berusia lanjut sehingga sekumpulan perawi yang lain juga mendengar hadis daripadanya selain dari perawi yang melakukan tadlis. 5. Syaikh itu muda sehingga muridnya itu lebih tua daripadanya. Tiga sebab mengapa tercelanya perawi tadlis. 1.

Dia telah mewahamkan bahawa dia mendengar hadis daripada perawi yang tidak didengarinya. 2. Dia meninggalkan cara periwayatan yang nyata kepada cara yang menimbulkan pelbagai kemungkinan. 3. Dia menyedari sekiranya dia menyebutkan perawi yang ditadliskannya tentu dia tidak akan disenangi.

Hukum Periwayatan Perawi Tadlis Ulama berbeza pendapat tentang penerimaan riwayat perawi tadlis. Dua pendapat yang masyhur ialah: 1.

Riwayatnya ditolak sama sekali walaupun dia menyatakan bahawa dia mendengar kerana tadlis itu sendiri merupakan tajrih. Pendapat ini tidak dipegang oleh ulama. 2. Pendapat yang sahih mengemukakan perincian iaitu: i)

Jika dia menyatakan „saya mendengar‟ maka riwayatnya diterima iaitu beliau mengatakan saya mendengar atau sebagainya maka hadisnya diterima.

ii)

Jika dia tidak menjelaskan bahawa dia mendengar maka riwayatnya tidak diterima. Iaitu jika dia mengatakan „daripada‟ dan sebagainya maka hadisnya tidak diterima.

Bagaimana Tadlis Dapat Dikenalpasti? Tadlis dapat dikesan melalui dua perkara: 1.

Pengakuan perawi mudallis sendiri apabila ditanya sebagaimana yang berlaku kepada Ibn Ùyainah. 2. Keterangan oleh mana-mana imam dalam bidang ini berdasarkan kepada pengetahuannya yang diperolehi melalui kajian dan penyelidikan. Kitab-kitab yang terkenal tentang tadlis dan perawi-perawi mudallis Antara kitab yang paling masyhur ialah: 1.

Tiga buah kitab yang ditulis oleh al-Khatib al-Baghdadi, satu kitab tentang senarai mudallis iaitu al-Tabyin Li Asma‟ al-Mudallisin dan dua buah lagi tentang bentuk-bentuk tadlis. 2. Al-Tabyin Li Asma‟ al-Mudallisin oleh Burhan al-Din bin al-Halabi. 3. Ta`rif Ahl al-Taqdis Bi Maratib al-Mausufin bi al-Tadlis oleh Hafiz Ibn Hajar.

Al-Mursal Al-Khafiy Definisi Dari segi bahasa mursal adalah kata nama objek daripada perkataan irsal iaitu melepaskan. Seolah-olah perawi hadis mursal melepaskan sanad tanpa menyambungkannya. Al-Khafi (yang tersembunyi) pula lawan kepada al-Jali (yang terang) kerana bentuk Irsal ini tidak jelas dan hanya diketahui melalui kajian. Menurut istilah ulama pula iaitu hadis yang diriwayatkan daripada perawi yang ditemuinya atau sezaman dengannya dengan menggunakan lafaz seolah-olah ia mendengar daripadanya seperti „telah berkata‟. Contohnya: Hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Majah melalui tariq Umar bin Abd al-Azizi daripada Ùqbah Ibn Àmir.

ِ‫ول اهلل‬ ِ َّ‫الصب‬ ْ ‫ َع ْن ُع ْقبَةَ بْ ِن َع ِام ٍر‬،‫ َع ْن ُع َمَر بْ ِن ِعْب ِد الْ َع ِزي ِز‬،َ‫ أَنْبَأَنَا ِعْب ُد الْ َع ِزي ِز بْ ُن ُحمَ َّم ٍد ابْ ِن ِزائِ َدة‬.‫اح‬ ُ ‫ال َر ُس‬ َ َ‫ٍت؛ ق‬ َّ ‫ح ّدثنا ُحمَ َّم ُد بْ ُن‬ ِّ ِ ‫اجلُ ْه‬ ‫صلى اهلل عليو وسلم‬: ِ ِ ((‫احلََر ِس‬ ْ ‫س‬ َ َ ‫))رح َم اهللُ َحار‬. Rasulullah s.a.w. bersabda: “Semoga Allah merahmati ketua sekalian pengawal.” Umar tidak pernah bertemu dengan Ùqbah sebagaimana yang ditegaskan oleh al-Mizzi di dalam kitabnya, al-Atraf.

Bagaimana Mursal Khafiy Diketahui? Mursal khafiy dapat dikenali dengan salah satu daripada tiga perkara berikut: 1)

Kenyataan oleh sebahagian imam bahawa perawi ini tidak bertemu dengan orang yang dia meriwayatkan daripadanya atau orang yang tidak pernah mendengar sama sekali.

2)

Perawi memberitahu bahawa dia tidak pernah bertemu dengan perawi yang dia meriwayatkan daripadanya atau tidak pernah mendengar daripadanya satu hadis pun.

3)

Hadis itu datang melalui tariq lain yang mempunyai tambahan perawi di antara perawi tersebut dan orang yang meriwayatkan daripadanya. Cara yang ketiga ini terdapat perbezaan di kalangan ulama kerana kadang-kadang ia termasuk dalam al-Mazid Fi Muttasil al-Asanid.

Hukumnya Ia adalah hadis daif kerana ia salah satu bentuk munqati`. Apabila jelas terbukti terputusnya sanad itu maka hukumnya adalah munqati`. Karangan Yang Terkenal Kitab al-Tafsil Li Mubham al-Marasil karangan al-Khatib al-Baghdadi.

Al-MuÀnÀn Dan Al-Mu’annan Pengantar Selesai sudah perbincangan hadis-hadis yang ditolak kerana keguguran yang berlaku pada sanad. Oleh kerana kedudukan hadis Al-Muànàn dan al-Mu‟annan tidak disepakati oleh ulama adakah ianya termasuk dalam muttasil atau munqati`, maka penulis merasakan perlu meletakkannya bersama hadis-hadis yang ditolak kerana keguguran pada sanad. Takrif Al-Muànàn Dari segi bahasa Al-Muànàn adalah kata nama objek daripada ànàn yang bermaksud mengucapkan àn àn (daripada, daripada). Menurut istilah pula, kata-kata perawi daripada fulan daripada fulan.

Contohnya Hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Majah (1005) katanya:

‫ َعن‬،‫ َعن عروة‬،‫ َعن عثمان بْن عروة‬، ‫ َعن أسامة بْن زيد‬،‫ َحدَّثَنَا ُس ْفيَان‬.‫ َحدَّثَنَا معاوية بْن ىشام‬.‫َحدَّثَنَا عثمان بْ ُن أَِيب َشْيبَة‬ ِ ))‫ ((إن اللَّو ومالئكتو يصلون على ميامُت الصفوف‬: ‫صلَى اللَّوُ َعلَْي ِو َوسلَّ ْم‬ َ ‫ قال َر ُسول اللَّو‬:‫عائشة؛ قالت‬ Ùthman bin Ibn Abi Syaibah telah menceritakan kepada kami katanya Muàwiyah bin Hisyam menceritakan kepada kami katanya Sufyan menceritakan kepada kami daripada Usamah bin Zaid daripada Ùthman bin Àmr daripada Ùrwah daripada Àishah katanya:

Rasulullah s.a.w. bersabda: “Sesungguhnya Allah s.w.t dan para mailakat-Nya berdoa untuk orang-orang berada di bahagaian kanan saf-saf.” Adakah al-Muànàn Hadis Muttasil Atau Munqati? Ulama berbeza pendapat tentang hadis Al-Muànàn. Ada pendapat mengatakan ianya adalah muttasil.

adalah munqati` sehinggalah terbukti bahawa ia

Pendapat yang sahih dan diterima pakai ialah pendapat majoriti ulama dari kalangan ulama hadis, fiqh dan usul. Mereka mengatakan bahawa ia adalah mutassil tetapi dengan beberapa syarat. Di antara syarat tersebut, dua syarat yang persetujui dan yang lainnya diperselisihkan adakah menjadi syarat atau tidak. Dua syarat yang dipersetujui itu adalah syarat yang mesti iaitu: 1. 2.

Perawi yang meriwayatkan secara ànànah bukan seorang mudallis. Ada kemungkinan pertemuan antara perawi yang meriwayatkan secara ànànah dengan perawi yang dia mengambil riwayat.

Bagi Imam Muslim, dua syarat ini sudah memadai. Sementara syarat-syarat lain yang diperselisihkan sebagai syarat atau tidak iaitu: 1.

Terbukti bertemu. Ini merupakan pendapat Imam al-Bukhari, Ibn al-Madini dan ulama yang tahqiq. 2. Lama bersahabat dan mendampingi guru. Ini adalah pendapat Abu al-Muzaffar alSamàni. 3. Perawi yang diambil riwayat daripadanya secara ànàn mengetahui bahawa perawi yang meriwayatkan secara ànànah daripadanya telah meriwayatkan daripadanya.

Al-Mu’annan Dari segi bahasa al-Mu‟annan adalah kata nama objek daripada annana yang bermaksud mengucapkan anna anna (bahawa, bahawa). Menurut istilah pula, kata-kata perawi „si fulan menceritakan kepada saya bahawa si fulan berkata‟.

Hukum al-Mu’annan 1.

Imam Ahmad dan sekumpulan ulama mengatakan ia adalah hadis munqati` sehinggalah dapat dibukti bahawa ia bersambung-sambung.

2.

Majoriti ulama mengatakan hukum anna sama seperti àn. Secara umumnya dihukumkan sebagai sama` (mendengar secara langsung) mengikut syarat-syarat yang telah disebutkan dahulu.

3.3.3 Perbahasan Ketiga : Mardud Dengan Sebab Kecaman Pada Perawi Yang dimaksudkan dengan kecaman perawi ialah mentajrihkannya dengan kata-kata dan mempertikaikannya dari sudut keadilan dan agamanya serta dari sudut ketepatan, hafalan dan kepekaannya. Sebab-sebab kecaman pada perawi Sebab kecaman pada perawi ada sepuluh. Lima daripadanya berkait dengan keadilan manakala lima lagi berkait dengan ketepatan. Sebab-sebab yang berkait dengan keadilan ialah: 1. Berdusta. 2. Dituduh berdusta 3. Fasiq. 4. Bidàh. 5. Tidak diketahui (jahalah). Sebab-sebab yang berkait dengan ketepatan ialah: 1. Kesilapan yang jelek. 2. Buruk hafalan. 3. Kelalaian. 4. Banyak kekeliruan. 5. Percanggahan dengan perawi thiqah. Penulis akan menyebut satu persatu hadis mardud dengan sebab-sebab di atas mengikut tertib sebab kecaman yang paling kuat.

3.3.3.1 Maudhu’ Jika sebab kecaman pada perawi itu ialah berdusta atas Rasulullah s.a.w. maka hadisnya itu dinamakan hadis maudhu`. Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada wadhaà al-syai‟ iaitu merendahkannya. Dinamakan demikian kerana kedudukannya yang rendah. Menurut istilah pula, pendustaan yang direka, dinisbahkan kepada Rasulullah s.a.w.

Kedudukannya Ia adalah hadis dhaìf yang paling jelek dan paling keji. Sesetengah ulama menganggapnya sebagai satu bahagian yang tersendiri bukan daripada hadis-hadis dhaìf. Hukum meriwayatkannya Ulama telah sepakat bahawa tidak halal meriwayatkannya bagi sesiapa yang mengetahui kedudukannya dalam apa bentuk sekalipun melainkan jika diterangkan kepalsuannya berdasarkan kepada hadis yang diriwayatkan oleh Imam Muslim: ‫"عن رسول هللا صلى هللا علٌه وسلم " من حدث عنً بحدٌث ٌري أنه كذب فهو أحد الكاذبٌن‬. “Sesiapa yang menceritakan daripadaku sesuatu hadis yang kelihatan sebagai palsu maka dia adalah salah seorang pendusta.” Cara pereka-pereka hadis menyampaikan hadis 1.

Sama ada pereka iaitu mencipta ucapannya sendiri kemudian meletakkan satu sanad untuknya lalu dia meriwayatkannya.

2.

Atau dia mengambil ucapan ahli hikmat atau orang lain lalu meletakkan sanad untuknya.

Bagaimana hadis mudhu` dikenali Ia dapat dikenali melalui: 1.

Pengakuan oleh pereka itu sendiri seperti pengakuan Abu Ìsmah Nuh bin Abi Maryam bahawa dia telah mencipta hadis kelebihan setiap surah al-Quran daripada Ibn Abbas.

2.

Sesuatu seperti pengakuan seperti pereka itu menceritakan daripada seorang syaikh. Lalu dia ditanya tentang tahun lahirnya lalu dia menyebutkan tahun kewafatan syaikh tersebut terdahulu dari tahun kelahirannya sendiri dan hadis hadis itu hanya diketahui melaluinya sahaja.

3.

Bukti pada perawi. Contohnya ialah perawi itu seorang rafidhah dan hadis pula tentang kelebihan ahli bait.

4.

Bukti pada riwayat. Seperti hadis itu mempunyai lafaz yang rapuh atau bercanggah dengan pancaindera atau nash al-Quran yang terang.

Faktor pendorong kepada pemalsuan hadis dan golongan-golongan yang terlibat 1.

Mendekatkan diri kepada Allah s.w.t. dengan mencipta hadis-hadis yang menggalakkan manusia kepada kebajikan dan hadis-hadis yang menakutkan dari melakukan kemungkaran. Pereka-pereka ini adalah kumpulan yang menisbahkan diri mereka kepada zuhud dan kesolehan. Mereka adalah perawi yang paling jahat kerana orang ramai menerima hadis-hadis rekaan mereka kerana percayakan mereka. Di antara mereka ini ialah Maisarah bin Abd Rabbih. Ibn Hibban telah meriwayatkan di dalam kitabnya al-Dhu`fa‟ daripada Ibn Mahdi katanya: “Saya bertanya kepada Maisarah bin Abd Rabbih: Dari mana anda bawakan hadis-hadis ini, `siapa yang membaca ini maka pahalanya begini‟? Dia menjawab: Saya menciptakannya supaya orang ramai berminat”.

2.

Untuk menyokong fahaman, terutamanya fahaman kumpulan-kumpulan politik setelah berlaku fitnah dan kemunculan kumpulan politik seperti Khawarij dan Syiàh. Setiap kumpulan menciptakan hadis masing-masing bagi menyokong fahaman mereka seperti hadis: Ali sebaik-baik manusia, sesiapa yang meraguinya maka kafir.

3.

Serangan terhadap Islam. Golongan ini ialah ahli zindiq yang tidak mampu menghancurkan Islam secara terbuka lalu mereka memilih cara yang keji ini. Mereka telah mencipta sejumlah hadis dengan tujuan memalsukan Islam dan menyerangnya. Di antara mereka ini ialah Muhammad bin Saìd al-Syami yang telah disalib kerana kezindikannya. Dia telah meriwayatkan daripada Humaid daripada Anas secara marfu`: “Saya adalah penutup sekelian nabi, tidak ada nabi selepasku kecuali siapa yang Allah kehendaki.” Sesungguhnya para ulama hadis telah bangkit menjelaskan kedudukan hadis-hadis maudhu`. Alhamdulillah, syukur di atas nikmat-Nya.

4.

Mendampingi pemerintah. Sebahagian mereka yang lemah iman mendekatkan diri dengan para pemerintah dengan mencipta hadis sesuai dengan penyelewengan yang ada pada pemerintah seperti kisah Ghiyath bin Ibrahim al-NakhaÌ al-Kufi dengan al-Mahdi ketika dia menemuinya sedang bermain-main dengan burung merpati. Lalu secara langsung dia membawakan dengan sanadnya kepada Rasulullah s.a.w. sebagai bersabda: “Tidak ada perlumbaan kecuali pada pedang, kuda, unta atau burung. Dia telah menambahkan burung kerana al-Mahdi. Mengetahui hal ini, beliau memerintah supaya disembelih merpati itu dan berkata: “Sayalah yang menyebabkan dia berbuat demikian.”

5.

Mencari rezeki. Seperti sesetengah tukang cerita yang mencari wang dengan menyampaikan hadis kepada orang ramai. Mereka membawakan cerita-cerita yang menghiburkan dan pelik sehingga orang ramai memberi perhatian dan menghulurkan kepada mereka seperti Abu Saìd al-Mada‟ini.

6.

Mencari kemasyhuran. Ini dengan cara mengemukakan hadis-hadis pelik yang tidak ada pada syaikh-syaikh hadis. Mereka memalingkan sanad hadis supaya kelihatan ganjil lalu menarik minat orang lain mendengarnya seperti Abu Dihyah dan Hammad al-Nasibi.

Fahaman al-Karamiyyah dalam masalah mereka hadis Sekumpulan ahli bidàh yang dikenali sebagai al-Karamiyyah mendakwa harus mereka hadis-hadis berhubung galakan dan ancaman. Mereka beralasan dengan lafaz tambahan yang diriwayatkan dalam sesetengah jalan hadis: “Sesiapa yang berdusta di atas namaku” iaitu tambahan “untuk menyesatkan manusia”. Tetapi tambahan ini tidak sabit di sisi ulama hadis yang hafiz. Setengah mereka berkata pula: “Kami berdusta untuk kepentingan baginda bukan untuk kemudaratan baginda.” Dalil ini sangat lemah sekali kerana syariat yang dibawa oleh Rasulullah s.a.w. tidak memerlukan para pendusta untuk melariskannya. Dakwaan ini bercanggah dengan ijmak umat Islam sehingga Imam Muhammad al-Juwaini menghukumkan kufurnya pereka hadis. Kesilapan sesetengah ahli tafsir dalam menyebutkan hadis-hadis maudhu` Sesetengah ahli tafsir melakukan kesilapan dalam menyebutkan hadis-hadis maudhu` di dalam kitab-kitab tafsir mereka tanpa menjelaskan kepalsuannya terutama hadis yang diriwayatkan daripada Ubay bin Kaàb tentang kelebihan al-Quran surah demi surah. Antara ahli tafsir itu ialah: 1. 2. 3. 4. 5.

Al-Tha`labi. Al-Wahidi. Al-Zamakhsyari. Al-Baidhawi. Al-Syaukani.

Kitab-kitab yang masyhur tentang hadis-hadis maudhu` Kitab al-Maudhuàt karangan Ibn al-Jauzi. Ini merupakan kitab paling awal dalam masalah ini tetapi beliau seorang bermudah dalam menghukumkan sesuatu hadis sebagai maudhu`. Oleh kerana itu, ulama mengkritik dan memberi komentar terhadapnya. 1.

Al-La‟ali al-Masnuàh Fi al-Ahadith al-Maudhuàh karangan al-Suyuti. Ini merupakan ringkasan kepada kitab Ibn al-Jauzi dan komentar terhadapnya dan tambahan yang tidak disebutkan oleh Ibn al-Jauzi.

2.

Tanzih al-Syariàh al-Marfuàh àn al-Ahadith al-Syaniàh al-Maudhuàh karangan Ibn Àrraq al-Kanani. Kitab ini adalah ringkasan kepada kedua kitab di atas dan merupakan kitab yang padat, kemas dan berguna.

3.3.3.2 Al-Matruk Jika sebab kecaman pada perawi itu ialah tuduhan berdusta maka hadisnya itu dinamakan hadis matruk. Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada al-tark iaitu meninggalkan. Orang Arab menamakan telur yang telah menetas dan keluar anak burung darinya sebagai altarikah iaitu yang ditinggalkan kerana tidak mempunyai faedah. Dari segi istilah pula hadis yang sanadnya terdapat perawi yang dituduh berdusta.

Sebab dituduh berdusta Hadis tersebut hanya diriwayatkan melaluinya sahaja dan bercanggah dengan kaedahkaedah umum.[1] Perawi itu diketahui berdusta dalam percakapan biasa tetapi tidak jelas dia berdusta dalam hadis. Contohnya Hadis Àmar bin Syamir al-Ju`fi al-Syiì daripada Jabir daripada Abu al-Tufail daripada Àli dan Àmmar kata mereka berdua: “Rasulullah s.a.w. membaca qunut di dalam sembahyang subuh, bertakbir pada hari Arafah pada sembahyang zuhur dan melakukan perjalanan setelah sembahyang Asar pada hari tasyriq yang terakhir”. Al-Nasa‟i, al-Daruqutni dan ulama lain berkata Àmar bin Syamir: Dia seorang matruk alhadith. Kedudukannya Kita telahpun mengetahui bahawa hadis dhaìf yang paling jelek ialah maudhu` kemudian matruk kemudian munkar kemudian muàllal kemudian mudraj kemudian maqlub dan mudhtarib. Begini tertib kedudukannya yang dikemukakan oleh Hafiz Ibn Hajar.

3.3.3.3 Al-Munkar Jika sebab kecaman pada perawi itu ialah kesilapan yang jelek atau sering lalai maka hadisnya itu dinamakan hadis munkar. Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada al-inkar iaitu mengingkari lawan kepada mengakui. Dari segi istilah pula ulama memberikan beberapa takrif yang paling masyhur ialah ialah: Hadis yang terdapat di dalam sanadnya perawi jelek kesilapannya atau sering lalai atau jelas kefasikannya. Takrif ini disebutkan oleh Hafiz Ibn Hajar dan beliau menisbahkan kepada orang lain. AlBaiquni di dalam nazamnya menggunakan takrif ini: “Hadis yang diriwayatkan oleh perawi dhaìf bercanggah dengan perawi thiqah”. Inilah takrif yang disebutkan dan diterima oleh Ibn Hajar. Dalam takrif ini ada tambahan kepada takrif pertama iaitu percanggahan perawi dhaìf dengan riwayat perawi thiqah. Perbezaan di antara munkar dan syazz Hadis syazz diriwayatkan oleh perawi maqbul dalam keadaan bercanggah dengan perawi yang lebih utama daripadanya. Hadis munkar ialah hadis yang diriwayatkan oleh perawi dhaìf bercanggah dengan perawi thiqah.

Dengan ini, kedua-dua takrif ini mempunyai persamaan dari sudut percanggahan dan berbeza dari segi perawi syazz adalah maqbul manakala perawi munkar adalah dhaìf. Kata Ibn Hajar: “Orang yang telah menyamakan kedua-duanya sesungguhnya dia tidak memerhati dengan baik”. Contoh 1.

Contoh munkar mengikut takrif pertama, hadis yang diriwayatkan oleh al-Nasa‟i dan Ibn Majah daripada riwayat Abu Zukair Yahya bin Muhammad bin Qais daripada Hisyam bin Urwah daripada bapanya daripada Aishah secara marfu`: “Makanlah buah kurma mengkal (hampir masak) dengan yang kering kerana apabila anak Adam memakannya maka syaitan akan marah.” Kata al-Nasaiì: “Ini hadis munkar, Abu Zukair berseorangan meriwayatkannya. Dia seorang syaikh yang soleh. Muslim mengeluarkan hadisnya pada mutabaàt, cumanya keseorangannya dalam periwayatan tidak dapat diterima.

2.

Contoh munkar mengikut takrif kedua: hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Abi Hatim melalui jalan Hubayyib bin Habib al-Zayyat daripada Abu Ishaq daripada al-Àizar bin Huraith daripada Ibn Abbas daripada Rasulullah s.a.w. sabdanya: “Sesiapa yang mendirikan sembahyang, menunaikan zakat, mengerjakan haji, berpuasa dan melayani tetamu maka dia akan memasuki syurga.” Kata Abu Hatim: dia seorang munkar kerana perawi thiqah yang lain meriwayatkan daripada Abu Ishaq secara mawquf dan inilah yang ma`ruf.

Kedudukannya Daripada dua takrif di atas, dapat diketahui bahawa munkar termasuk dalam kategori hadis dhaìf jiddan (sangat dhaìf) kerana berdasarkan takrif pertama adalah periwayatan perawi dhaìf yang melakukan kesilapan yang jelek atau sering lalai atau fasiq. Manakala menurut takrif kedua periwayatan dhaìf yang menyalahi riwayat perawi lain yang thiqah. Keduaduanya mempunyai kedhaìfan yang bersangatan. Oleh kerana itu, kita telah sebutkan ia berada selepas hadis matruk dari sudut kedhaìfan yang bersangatan.

3.3.3.4 Al-Ma’ruf Definisi: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada àrafa iaitu mengenali. Dari segi istilah hadis yang diriwayatkan oleh perawi thiqah yang menyanggahi riwayat perawi dhaìf. Dengan makna ini, hadis ma`ruf ialah lawan kepada hadis munkar atau dengan ungkapan yang lebih tepat lawan kepada hadis munkar mengikut definisi Hafiz Ibn Hajar. Contohnya Contoh bagi hadis ma`ruf ialah hadis disebutkan pada contoh yang kedua bahagian munkar tetapi melalui jalan perawi-perawi thiqah iaitu secara mawquf setakat Ibn Abbas kerana setelah mengemukakan hadis Hubayyib yang marfu`, Ibn Abi Hatim berkata: “Ia adalah munkar, kerana perawi-perawi thiqah yang lain meriwayatkan daripada Abu Ishaq secara mawquf dan itulah yang ma`ruf.

3.3.3.5 Al-Mu’allal Jika sebab kecaman pada perawi itu ialah kekeliruan maka hadisnya itu dinamakan hadis mu`llal. Ini adalah sebab yang keenam.. Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada aàlla iaitu mencacatkan atau menimpakan penyakit. Kata nama muàll iaitu yang cacat atau ditimpa penyakit. Binaan perkataan ini mengikut kaedah saraf yang masyhur dan merupakan bahasa yang fasih. Tetapi sebutan al-muàllal oleh ulama hadis tidak mengikut bahasa yang masyhur. Ada juga di kalangan ulama hadis yang menyebutkan sebagai al-ma`lul. Ini ungkapan yang sangat lemah di sisi ulama bahasa Arab. Dari segi istilah pula hadis yang kesan mempunyai ìllat yang mencacatkan kesahihan hadis walaupun pada zahirnya kelihatan tidak ada. Definisi Ìllah Sebab yang sukar lagi tersembunyi yang mencacatkan kesahihan hadis. Berdasarkan kepada definisi ini, ulama menyimpulkan ìllah tersebut mestilah memenuhi dua syarat iaitu: 1. 2.

Sukar dan tersembunyi. Mencacatkan kesahihan hadis.

Jika tidak ada salah satu seperti ìllah itu zahir atau tidak mencacatkan maka ia bukan ìllah mengikut istilah ulama hadis. Penggunaan ìllah tidak dengan makna istilah Takrif yang disebutkan dalam perenggan yang lalu adalah maksud ìllah di sisi istilah ulama hadis. Bagaimanapun, kadang-kadang mereka menggunakan lafaz ìllah bagi menunjukkan sebarang kecaman yang ditujukan kepada hadis walaupun kecaman itu tidak tersembunyi atau mencacatkan. Kecaman dengan alasan yang tidak tersembunyi atau nyata seperti menyatakan pendustaan perawi, kelalaian, lemah hafalannya atau sebab-sebab lain. Sehinggakan Imam al-Tirmizi menamakan nasakh sebagai ìllah. Kecaman dengan alasan yang tidak mencacatkan seperti alasan percanggahan yang tidak menggugatkan kesahihan hadis seperti memursalkan hadis yang diriwayatkan para perawi thiqah secara bersambung-sambung. Berdasarkan kepada ini sesetengah ulama menyebutkan antara hadis yang sahih ada yang sahih muàllal. Keutamaan dan kehalusan ilmu ini dan siapakah yang menguasainya Mengetahui ìllal al-hadith atau kecacatan hadis termasuk dalam bahagian ilmu hadis yang paling utama dan paling halus kerana memerlukan kepada kajian yang mendedahkan ìllah yang sukar dan tersembunyi yang hanya dikesan oleh tokoh-tokoh besar dalam ilmu hadis. Bahagian ini hanya dikuasai oleh ahli hadis yang kuat hafalan, pakar dan mempunyai

kefahaman yang tajam. Oleh itu, lautan yang dalam ini hanya diredahi oleh sebilangan kecil imam hadis seperti Ali Ibn al-Madini, Ahmad, al-Bukhari, Abu Hatim dan al-Daruqutni.

Sanad manakah yang dimasuki oleh ìllah? Ìllah memasuki sanad yang lengkap dengan syarat sahih secara zahir kerana hadis yang daif tidak perlu untuk mencari ìllahnya kerana ini tertolak dan tidak diamalkan. Bagaimana mengetahui ìllah Ìllah dapat dikesan dengan berpandukan kepada: 1. 2. 3.

Berseorangan perawi dalam riwayat. Percangahan dengan perawi lain. Tanda-tanda lain di samping dua perkara di atas.

Perkara-pekara ini mengingatkan kepada orang yang mengetahui ilmu ini tentang kekeliruan yang berlaku kepada perawi hadis sama ada terdedah kemursalan dalam hadis yang diriwayatkan secara mausul atau mauqufnya hadis yang diriwayatkan secara marfu`. Atau sebuah hadis dimasukkan dalam satu hadis lain atau kekeliruan lain yang membuatkannya hampir yakin lalu menghukumkannya sebagai tidak sahih. Jalan untuk mengetahui muàllal Jalan untuk mengetahuinya ialah dengan menghimpunkan semua jalan sanad hadis dan mengkaji pada perbezaan para perawi dan membandingkan siapakan yang paling tepat dan kemas kemudian memberi keputusan kepada riwayat yang terdapat ìllah. Di mana terletak ìllah 1.

Ìllah terletak pada sanad inilah yang paling banyak seperti alasan illah dengan sebab mauquf atau mursal. 2. Ìllah terletak pada matan dan ini paling sedikit seperti hadis yang menafikan bacaan basmalah di dalam sembahyang. Adakah ìllah pada sanad mencacatkan matan hadis Kadang-kadang illah mencacatkan pada matan di samping mencacatkan pada sanad seperti illah dengan alasan mursal. Mencacatkan pada sanad sahaja manakala matan sahih seperti hadis Ya`la bin Ùbaid daripada al-Thauri dariapda `Mara bin Dinar daripada Ibn Ùmar secara marfu`: “Dua orang yang melakukan jual beli berhak mendapat khiyar”. Ya`la telah waham dalam meriwayatkan daripada al-Thauri dalam kata-katanya Àmar bin Dinar sedangkan yang sebenarnya ialah Abdullah bin Dinar. Matan ini sahih walaupun pada sanad terdapat illah kesilapan kerana masing-masing Àmar dan Abdullah bin Dinar ialah perawi yang thiqah. Tersilap menyebutkan perawi thiqah dengan perawi lain tidak menjejaskan kesahihan matan walaupun lafaz sanad silap. Karangan yang masyhur tentang hadis muàllal 1.

Kitab al-Illah oleh Ibn al-Madini.

2. 3. 4. 5. 6.

Ìlal al-Hadith oleh Ibn Abi Hatim. Al-Ìlal Wa Ma`rifah al-Rijal oleh Ahmad bin Hanbal. Al-Ìlal al-Kabir oleh al-Tirmizi. Al-Ìlal al-Saghir oleh al-Tirmizi. Al-Ìlal al-Waridah Fi Ahadith al-Nabawiyyah oleh al-Daruqutni. Kitab ini adalah yang paling lengkap dan paling detail.

Percanggahan dengan perawi-perawi thiqah Jika sebab kecaman pada perawi itu ialah percanggahan dengan perawi-perawi thiqah maka timbul lima kategori hadis yang lain iaitu mudraj, maqlub, mazid fi muttasil al-asanid, mudhtarib dan musahhaf. 1.

Jika percanggahan yang melibatkan perubahan siyaq sanad atau memasukkan mawquf dalam marfu` maka ia dinamakan mudraj.

2.

Jika percanggahan yang melibatkan mendahulukan atau mengkemudiankan maka ia dinamakan maqlub.

3.

Jika percanggahan yang berkait dengan penambahan perawi maka ia dinamakan mazid fi muttasil al-asanid.

4.

Jika percanggahan yang berkait dengan menukar perawi dengan perawi lain atau wujud pertentangan yang saling menolak pada matan dan tidak dapat ditarjihkan maka ia dinamakan mudhtarib.

5.

Jika percanggahan yang melibatkan perubahan lafaz tetapi konteks ayat tetap kekal maka ia dinamakan musahhaf.

3.3.3.6 Mudraj Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada adraja iaitu memasukkan sesuatu ke dalam benda lain. Dari segi istilah pula hadis yang diubah siyaq sanadnya atau dimasukkan ke dalam matan sesuatu yang lain tanpa pemisah. Bahagiannya Mudraj terbahagi kepada dua iaitu mudraj al-Isnad dan mudraj al-Matn.

Mudraj Al-Isnad Definasi ialah hadis yang diubah siyaq sanadnya. Bentuknya ialah perawi mengemukakan sanad tiba-tiba berlaku sesuatu lalu dia mengucapkan perkataannya sendiri. Dalam keadaan demikian orang yang mendengar ucapan tersebut menyangka itu termasuk dalam matan sanad itu lalu dia meriwayatkan begitu. Contoh: Kisah Thabit bin Musa al-Zahid dalam riwayatnya: “Siapa yang banyak bersolat malam wajahnya akan berseri-seri di siang hari. Asal ceritanya ialah Thabit bin Musa datang

menemui Syarik bin Abdullah al-Qadhi. Pada ketika itu beliau, membacakan hadis untuk dicatat. Beliau berkata al-A`masy telah menceritakan kepada kami daripada Abu Sufyan daripada Jabir katanya, Rasulullah s.a.w. bersabda: “…. Kemudian beliau diam untuk memberi ruang kepada pencatat untuk menulis. Apabila beliau terpandang Thabit lantas berkata: “Siapa yang banyak bersolat malam wajahnya akan berseri-seri di siang hari. Beliau memaksudkan dengan kata-kata itu akan Thabit kerana kezuhudan dan kewarakannya. Tetapi Thabit menyangka itu matan sanad tersebut lalu menyampaikan riwayat tersebut sebagai hadis.

Mudraj Al-Matn Takrifnya ialah hadis yang dimasukkan ke dalam matannya sesuatu yang lain tanpa pemisah. Mudraj al-Matn terbahagi kepada tiga: 1. 2. 3.

Tambahan berlaku pada permulaan hadis. Ini tidak banyak berlaku. Tambahan berlaku pada pertengahan hadis. Ini jarang berlaku. Tambahan berlaku pada akhir hadis. Ini yang biasa berlaku.

Contoh tambahan berlaku pada permulaan hadis: Sebabnya perawi menyebutkan satu ucapan yang berdalilkan kepada hadis itu lalu dia mengucapkannya tanpa pemisah. Lalu pendengar menyangka keseluruhan itu adalah hadis. Contohnya ialah riwayat yang dinukilkan daripada al-Khatib daripada Abi Qatan dan Syababah daripada Syu`bah daripada Muhammad bin Ziyad daripada Abu Hurairah katanya, Rasulullah s.a.w. bersabda: “Sempurnakan wuduk, neraka Wail bagi tumit yang tidak dibasahi.” Kata-kata “Sempurnakan wuduk” adalah tambahan daripda ucapan Abu Hurairah seperti yang dinyatakan dalam riwayat al-Bukhari daripada Adam daripada Syu`bah daripada Muhammad bin Ziyad daripada Abu Hurairah katanya: “Sempurnakan wuduk, kerana sesungguh Abu al-Qasim (Rasulullah s.a.w.) bersabda: “Neraka Wail bagi tumit yang tidak dibasahi.” Abi Qatan dan Syababah telah keliru dalam riwayatnya dariapda Syu`bah seperti yang kami telah kemukakan. Hadis ini telah diriwayatkan oleh sekumpulan yang ramai seperti riwayat Adam. Contoh tambahan berlaku pada pertengahan hadis. Hadis À‟ishah berkenaan permulaan wahyu iaitu: “Rasulullah s.a.w. bertahannuth – iaitu beribadat- beberapa malam di Gua Hira”. Kata-kata “iaitu beribadat” adalah tambahan daripada al-Zuhri. Contoh tambahan berlaku pada akhir hadis. Hadis Abu Hurairah secara marfu`: “Hamba yang dimiliki mempunyai dua ganjaran pahala, demi yang nyawaku di tangan-Nya kalaulah tidak kerana jihad di jalan Allah, haji dan berbakti kepada ibuku maka saya suka sekali untuk mati sebagai seorang hamba.” Kata-katanya: “demi yang nyawaku…hingga akhir” adalah ucapan Abu Hurairah kerana mustahil itu terbit daripada Rasulullah s.a.w. kerana tidak mungkin baginda bercita-cita untuk menjadi hamba dan ibunya pula tidak ada untuk baginda berbakti kepadanya.

Faktor-faktor Idraj Faktor-faktor kepada berlakunya Idraj sangat banyak, yang paling masyhur ialah: 1. 2. 3.

Menjelaskan hukum syara`. Menyimpulkan hukum syara` daripada hadis sebelum selesai menyebutkan hadis. Menjelaskan lafaz yang sukar di dalam hadis.

Bagaimana diketahui Idraj Idraj dapat diketahui melalui perakara-perkara berikut: 1. 2. 3. 4.

Hadis itu datang secara terperinci melalui riwayat yang lain. Penjelasan bahawa berlakunya idraj oleh ulama yang mahir. Pengakuan perawi sendiri bahawa dia telah memasukkan ucapannya. Mustahil sesuatu ucapan itu datang daripada Rasulullah s.a.w.

Hukum Idraj Ulama hadis dan fiqh serta lain-lain telah sepakat bahawa haram melakukan idraj kecuali untuk menafsirkan lafaz yang sukar kerana itu tidak dilarang. Oleh kerana itu al-Zuhri dan imam hadis yang lain ada melakukannya. Karangan yang terkenal: 1. 2.

Al-Fasl Li al-Wasl al-Mudraj Fi al-Naql. Oleh al-Khatib al-Baghdadi. Taqrib al-Manhaj bi Tartib al-Mudraj oleh Ibn Hajr. Kitab ini adalah ringkasan kepada kitab al-Khatib dengan sedikit tambahan.

3.3.3.7 Al-Maqlub Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada al-qalb iaitu memusingkan sesuatu dari mukanya. Dari segi istilah pula menukarkan lafaz dengan yang lain pada sanad atau pada matan dengan cara mendahulukan, mengemudiankan atau lain-lain. Bahagian-bahagiannya Hadis maqlub terbahagi kepada dua bahagian utama iaitu Maqlub al-Sanad dan Maqlub al-Matn. Maqlub al-Sanad: Penukaran yang berlaku pada sanad. Ia mempunyai dua bentuk: 1.

Perawi mendahulukan dan mengemudiankan nama salah seorang perawi dan nama ayahnya seperti hadis yang diriwayatkan oleh Ka`b bin Murrah lalu seorang meriwayatkan dengan Murrah bin Ka`b. 2. Perawi menukarkan seseorang dengan seorang yang lain dengan tujuan untuk menjadikannya gharib seperti hadis yang terkenal daripada Salim lalu dijadikan daripada Nafi`.

Antara perawi yang sering melakukannya ialah Hammad bin Àmr al-Nasibi. Contohnya ialah: Hadis yang diriwayatkan oleh Hammad bin Àmr al-Nasibi daripada al-A`masy bin Abu Salih daripada Abu Hurairah secara marfu`: “Apabila kamu bertemu dengan orang musyrik di jalanan maka jangan dahulukan mereka dengan ucapan salam.” Hadis ini maqlub kerana Hammad telah menukarkannya dengan menjadikannya daripada al-A`masyh. Sebenarnya hadis ini ma`ruf daripada Suhail bin Abu Salih daripada bapanya daripada Abu Hurairah. Beginilah yang ditakhrijkan oleh Muslim di dalam Sahihnya. Bentuk penukaran ini menyebabkan perawinya dikenali sebagai pencuri hadis. Maqlub al-Matn: Penukaran yang berlaku pada matan. Ia mempunyai dua bentuk: Perawi mendahulukan dan mengemudiankan sebahagian matan hadis. Contohnya: Hadis Abu urairah di dalam Sahih Muslim tentang tujuh golongan yang mendapat teduhan Allah pada hari tiada teduhan selain teduhan-Nya. Lafaz tersebut ialah: “dan seorang lelaki bersedekah dengan menyembunyikannya sehingga tangan kanannya tidak mengetahui apa yang dibelanjakan oleh tangan kirinya.” Ini adalah penukaran yang telah dilakukan oleh setengah perawi. Sebenarnya ialah: “Sehingga tangan kirinya tidak mengetahui apa yang dibelanjakan oleh tangan kanannya.” Perawi letakkan matan sebuah hadis pada sanad yang lain dan meletakkan sanad hadis pada matan lain. Tujuannya antara lain ialah untuk menguji. Contohnya sekumpulan ulama hadis Baghdad telah membalikkan seratus hadis untuk Imam al-Bukhari dan bertanya kepada beliau sebagai menguji daya ingatannya. Lalu beliau mengembalikan kesemua hadis yang telah dibalikkan kepada keadaan asalnya tanpa melakukan sedikit kesalahan pun. Sebab-sebab yang mendorong membalikkan hadis. Bermacam-macam sebab yang mendorong berlaukannya pembalikan pada hadis antara sebabnya ialah: 1.

Bertujuan untuk menjadikan hadis itu gharib lalu orang ramai tertarik untuk mengambil dan meriwayatkannya. Untuk menguji dan memastikan daya hafalan seorang ulama hadis dan juga ketepatannya. 2. Berlaku kesilapan yang tidak disengajakan.

Hukum membalikkan hadis 1.

Jika membalikkan itu dengan tujuan menjadikannya gharib, tidak syak lagi itu tidak harus kerana mengubah hadis dan ini kerja pereka-pereka hadis. 2. Jika dengan tujuan untuk menguji maka harus bagi mendapatkan kepastian ingatan ulama hadis dan sejauh mana keahliannya. Bagaimanapun sebelum majlis itu berakhir hendaklah dijelaskan manakah sebenarnya yang sahih. 3. ika berlaku secara tersilap atau lupa maka pelakunya dimaafkan tetapi apabila sering kali berlaku itu mencacatkan ketepatannya dan menjadikannya perawi yang dhaif. Ringkasnya hadis maqlub termasuk dalam kategori hadis dhaif yang ditolak sebagaimana yang jelas diketahui.

Karangan yang terkenal Rafi al-irtiyab Fi al-Maqlub Min al-Asma‟ Wa al-Alqab karangan al-Khatib al-Baghdadi. Daripada namanya, yang jelas ialah kitab ini khusus dengan hadis maqlub sanad sahaja Iaitu kaedah-kaedah yang disimpulkan ulama daripada keseluruhan nash-nash syara` yang sahih seperti kaedah, „pada asalnya seseorang tidak menanggung sebarang tanggungan.

3.3.3.8 Al-Mazid Fi Muttasil Al-Asanid Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada al-ziyadah iaitu menambahkan. AlMuttasil antonim bagi al-Munqati` dan al-Asanid jamak bagi Isnad. Dari segi istilah pula bermaksud penambahan perawi pada pertengahan sanad yang zahirnya kelihatan bersambung-sambung. Contohnya: ُ ‫ َسم‬: ‫ِعت أَبا إِ ْد ِرٌسَ قا َل‬ ُ ‫ َسم‬: ‫هللا قا َل‬ : ‫ِعت َواث َل َة ٌقُو ُل‬ ِ َّ ‫ٌزٌد ح َّد َثنً بُسْ ُر بن ُع َب ٌْ ِد‬ ِ ‫حمن‬ ِ َّ‫ حَ دَّث َنا ُس ْفٌَانُ َعنْ َع ْب ِد الر‬: ‫َارك قا َل‬ ِ ‫بن‬ ِ ‫مَا رَ َوى ابنُ المب‬ َ‫ِعت أ‬ َّ َّ ْ ّ ّ ُ َ ُ َ ُ َ ُ ُ ْ‫ج‬ ْ ٍ ْ‫ر‬ ‫ُور‬ ‫ب‬ ‫ق‬ ‫ال‬ ‫ى‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ُوا‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ال‬ « : ‫ل‬ ‫و‬ ‫ق‬ ٌ ‫م‬ ‫ل‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫ه‬ ٌ ‫ل‬ ‫هللا‬ ‫ى‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫هللا‬ ‫ُول‬ ‫س‬ ‫ِعت‬ ‫م‬ ‫س‬ : ‫ل‬ ُ ‫و‬ ‫ق‬ ٌ ‫د‬ ‫ث‬ ‫م‬ ‫َا‬ ‫ب‬ ‫م‬ » ِ ِ ِ‫س‬ َ َ َ َ َ‫ع‬ َ ِ َ‫ر‬ َ َ َ َ ُ ِ Hadis yang diriwayatkan oleh Ibn al-Mubarak, katanya Sufyan telah menceritakan kepada kami daripada Abdul Rahman bin Yazid katanya Busr bin Ùbaidullah telah menceritakan kepada kami katanya saya mendengar Abu Idris berkata saya mendengar Wathilah berkata saya mendengar Abu Marthed berkata saya mendengar Rasulullah s.a.w. bersabda: “Jangan kamu duduk di atas kubur dan jangan bersembahyang dengan menghadapnya.”(diriwayatkan oleh Muslim manakala al-Tirmizi meriwayatkan dengan menambahkan lafaz Abu Idris dan dengan tidak menambahkannya) Penambahan dalam contoh di atas Penambahan dalam contoh di atas berlaku pada dua tempat. Tempat pertama pada lafaz Sufyan dan tempat kedua pada lafaz Abu Idris. Sebab berlakunya penambahan pada kedua-dua tempat ini adalah waham daripada perawi. 1.

Lafaz Sufyan adalah waham daripada perawi sebelum Ibn al-Mubarak kerana beberapa orang perawi thiqah meriwayatkan hadis ini daripada Ibn al-Mubarak daripada Abdul Rahman bin Yazid malah sesetengah mereka jelas menyebutkan secara jelas pengkhabaran Abdul Rahman bin Yazid kepada Ibn al-Mubarak.

2.

Penambahan lafaz Abu Idris itu adalah waham yang berpunca daripada Ibn alMubarak kerana beberapa orang perawi thiqah meriwayatkan hadis ini daripada Abdul Rahman bin Yazid tanpa menyebutkan Abu Idris. Di antara mereka ada yang menyebutkan dengan jelas Busr mendengar secara langsung daripada Wathilah.

Syarat-syarat penolakan penambahan perawi Dua syarat mesti dipenuhi bagi menolak tambahan itu dan dianggap itu sebagai waham daripada perawi menambahkannya: 1.

Perawi yang tidak menambahkan itu lebih kuat ingatan dan kemas daripada perawi yang menambahkan.

2.

Adanya penjelasan bahawa perawi mendengar sendiri pada tempat tambahan. Sekiranya kedua-dua syarat ini tidak dipenuhi tambahan dikira sebagai kuat dan diterima. Sanad yang tidak mempunyai tambahan ini dianggap sebagai munqati`. Cuma terputus sanad itu secara tersembunyi dan dinamakan sebagai al-Mursal alKhafiy.

Kritikan terhadap dakwaan wujudnya penambahan Dakwaan wujudnya penambahan itu dikritik dengan dua perkara: 1.

Jika sanad yang tidak mempunyai tambahan itu dengan lafaz ‫عن‬pada tempat tambahan maka sepatutnya sanad itu dianggap munqati`. 2. Jika dinyatakan dengan jelas perawi itu mendengar sendiri, ada kemungkinan dia mendengar hadis itu melalui perantaraan seorang perawi kemudian baru dia mendengar secara langsung. Kritikan ini boleh dijawab dengan berikut: 1. 2.

Kritikan pertama boleh diterima dan masuk akal. Andaian pada kiritikan kedua itu mungkin terjadi. Bagaimanapun ulama tidak memutuskan penambahan itu sebagai waham kecuali bila terdapat tanda dan bukti.

Karangan yang terkenal Tamyiz al-Mazid Fi Muttasil al-Asanid karangan al-Khatib al-Baghdadi.

3.3.3.9 Al-Mudhtarib Definisinya: Dari segi bahasa ia adalah kata nama pelaku daripada al-Idhtirab iaitu keadaan tidak tetap dan kucar-kacir. Asalnya daripada idhtarab al-Mauj iaitu laut bergelora apabila banyak pergerakan dan saling memukul . Dari segi istilah pula hadis yang diriwayatkan secara berlainan tetapi sama dari segi kekuatan.

Huraian takrif Hadis yang diriwayatkan dengan cara yang saling bertentangan sehingga tidak dapat diselaraskan antara satu sama lain. Kesemua riwayat itu sama kuat dari semua sudut sehingga tidak dapat ditarjihkan dengan mana-mana sudut pentarjihan.

Syarat kewujudannya Dengan memerhatikan kepada takrif dan huraiannya, jelas bahawa sesebuah hadis tidak dinamakan dengan mudhtarib kecuali dengan memenuhi dua syarat berikut: 1. 2.

Perbezaan riwayat-riwayat hadis sehingga tidak dapat diselaraskan. Riwayat-riwayat tersebut dari segi kekuatan sehingga tidak dapat ditarjihkan satu riwayat daripada riwayat yang lain.

Namun apabila salah satu riwayat dapat ditarjihkan atau boleh dijamakkan dengan cara yang diakui maka sifat tidak tetap atau kegoncangan itu hilang daripada hadis tersebut. Dalam hal pentarjihan, riwayat yang ditarjihkan itu diamalkan manakala dalam hal penyelarasan, maka kesemua riwayat yang diselaraskan dapat diamalkan. Bahagian-bahagiannya: Berdasarkan kepada tempat berlaku kegoncangan, mudhtarib terbahagi kepada dua, mudhtarib al-Sanad dan mudhtarib al-Matn. Mudhtarib al-Sanad Contohnya, ‫ قال شٌّبتنً هود وأخواتها‬,‫حدٌث أبً بكر رضً هللا عنه أنه قال ٌا رسول هللا أراك شبت‬. Hadis Abu Bakar katanya: “Wahai Rasulullah, saya melihat tuan sudah beruban. Baginda menjawab: “Surah Hud dan saudara-saudaranya telah menyebabkan saya beruban.” Al-Daruqutni berkata: Ini hadis mudhtarib kerana ia hanya diriwayatkan daripada jalan Abu Ishaq. Lebih kurang terdapat sepuluh cara bagaimana hadis ini diriwayatkan daripadanya. Ada dari kalangan perawi meriwayatkannya secara mursal, ada secara mawsul (bersambung-sambung), ada yang menjadikannya musnad Abu Bakar, ada yang menjadikannya musnad Saàd, ada yang menyebutkannya sebagai musnad Àishah dan sebagainya. Perawi-perawinya adalah thiqah dan tidak dapat tarjihkan antara satu sama lain begitu juga tidak dapat diselaraskan. Mudhtarib al-Matn Contohnya, hadis yang diriwayatkan oleh al-Tirmizi ً ‫المال لحقا‬ َّ ‫صلَّى هللا َع َل ٌْ ِه َو َسلَّ َم عن‬ ْ ‫ٌس َقا َل‬ ُ َ ‫ سأ‬:‫ت‬ َ ٌ ٌ‫عن شر‬ ً‫ "إِنَّ ف‬:َ‫الزكا ِة َف َقال‬ ً‫ك عن أَب‬ َ ًُّ‫لت أَو ُس ِئ َل ال َّنب‬ ِ ٍ ‫حمز َة عن ال َّشعبًِّ عن فاطم َة ابن ِة َق‬ َّ ‫"سوى‬ ‫الزكا ِة‬ Daripada Syarik daripada Abu Hamzah daripada al-Sya`bi daripada Fatimah binti Qais katanya: “Rasulullah s.a.w. telah ditanya tentang zakat. Lalu baginda bersabda: Sesungguhnya dalam harta itu ada hak selain zakat. Dan Ibn Majah meriwayatkan sanad ini dengan lafaz: َ ‫لٌس فً المال حق سوى‬ ‫الز َكاة‬ “Tidak ada hak dalam harta selain dari zakat. Kata al-Iraqi: ini adalah kegoncangan yang tidak dapat ditakwilkan. Siapakah punca berlakunya kegoncangan

Kadang-kadang kegoncangan berpunca daripada seorang perawi sahaja iaitu dengan meriwayatkan hadis yang sama dengan pelbagai cara. Kadang-kadang terjadi kerana kumpulan perawi yang ramai iaitu masing-masing meriwayatkan dengan cara yang berbeza antara satu sama lain. Sebab dhaìfnya hadis mudhtarib Dhaìfnya hadis mudhtarib kerana kegoncangan itu menunjukkan kepada ketidaktepatan para perawinya. Kitab yang masyhur Al-Muqtarib Fi Bayan al-Mudhtarib oleh Hafiz Ibn Hajar.

3.3.3. 10 Al-Musahhaf Definisinya Dari segi bahasa ia adalah kata nama objek daripada al-Tashif iaitu kesilapan dalam catatan. Al-Suhufi iaitu orang yang melakukan kesilapan dalam membaca catatan lalu mengubah beberapa lafaz kerana salah membaca. Dari segi istilah pula mengubah perkataan dalam hadis kepada yang bukan diriwayatkan oleh perawi-perawi thiqah secara lafaz atau makna. Kepentingan tentang al-Musahhaf Ia merupakan ilmu yang sangat utama dan halus. Kepentingannya dalam menjelaskan kesilapan yang dilakukan oleh para perawi. Tugas yang begitu berat ini hanya dapat dipikul oleh ulama hadis yang bijaksana dan tajam pemikirannya seperti al-Daruqutni. Pembahagian Ulama telah membahagikan al-musahhaf kepada tiga pengelasan. 1) Berdasarkan kepada tempat berlaku. Dilihat kepada tempat berlaku, al-Musahhaf terbahagi kepada dua iaitu: 1.

Tashif pada sanad Hadis Syu`bah daripada al-Àwwam bin Ibn Murajim. Ibn Main telah melakukan tashif dengan mengatakan “daripada al-Àwwam bin Muzahim.

2.

Tashif pada matan.

Contohnya hadis Zaid bin Thabit bahawa Rasulullah s.a.w. berada di dalam masjid. Ibn Lahiàh telah melakukan tashif dengan mengatakan Rasulullah s.a.w. telah berbekam di dalam masjid 2) Berdasarkan kepada punca.

Dilihat kepada puncanya, musahhaf terbahagi kepada dua: 1. Tashif penglihatan. Ini yang sering berlaku. Tulisan mengelirukan penglihatan pembaca sama ada tulisan yang jelek atau tidak bertitik. Contohnya hadis: Sesiapa yang berpuasa pada bulan Ramadhan kemudian mengikutinya enam hari dalam bulan Syawwal… Abu Bakar al-Suli telah melakukan tashif dengan menyebutkan: “Sesiapa yang berpuasa pada bulan Ramadhan kemudian mengikutinya dengan sesuatu dalam bulan Syawwal”… beliau telah mentashifkan ‫ستا‬kepada ‫شٌئا‬ 2. Tashif pendengaran Tashif yang berpunca daripada pendengaran yang tidak jelas atau pendengar berada jauh dan sebagainya lalu dia terkeliru dengan sesetengah perkataan kerana ia mempunyai kesamaan timbangan soraf. Contohnya hadis yang diriwayatkan oleh Àsim al-Ahwal. Sebahagian perawi telah mentashifkan dengan menyebutkan daripada Wasil al-Ahdab. 3) Berdasarkan kepada lafaz atau makna Dilihat kepada lafaz dan makna, tashif terbahagi kepada tashif pada lafaz dan tashif pada makna. 1. 2.

Tashif pada lafaz Tashif ini banyak berlaku. Contohnya sama seperti contoh-contoh di atas.

Tashif pada makna Iaitu perawi yang melakukan tashif itu mengekalkan lafaz dengan keadaanya tetapi dia mentafsirkannya dengan cara dia memahami makna itu tidak mengikut makna yang asal. Contohnya kata-kata Abu Musa al-Ànazi:”Kami adalah kaum yang mempunyai kemuliaan. Rasulullah s.a.w. bersembahyang dengan menghadap ke arah kami.” Beliau maksudkan dengan hadis: “Sesungguhnya Rasulullah s.a.w. bersembahyang dengan menghadap ànazah (tombak). Beliau telah waham bahawa baginda bersembahyang menghadap ke kabilah mereka sedangkan ànazah itu ialah tombak yang dipacakkan di hadapan orang yang bersembahyang. Pembahagian al-Hafiz Ibn Hajar Al-Hafiz Ibn Hajar telah membahagikan Tashif kepada pembahagian lain denagn menjadikannya dua bahagian iaitu: Musahhaf dan Muharraf. 1.

Musahhaf: Hadis yang terdapat perubahan yang merujuk kepada titik huruf dalam keadaan tulisan tetap kekal tidak berubah. 2. Muharraf: Hadis yang terdapat perubahan yang merujuk kepada baris dalam keadaan tulisan tetap kekal tidak berubah.

Adakah tashif menjejaskan keadilan perawi? Apabila tashif itu jarang-jarang terbit daripada seorang perawi maka itu tidak menjejaskan ketepatannya kerana tidak ada orang yang terselamat daripada kesilapan dan tashif yang sedikit. Sebaliknya jika sering berlaku maka menjejaskan ketepatannya, menunjukkan kepada kelemahannya dan dia bukanlah tokoh dalam bidang ini. Sebab berlakunya tashif yang banyak pada perawi Kebiasaannya tashif yang banyak berlaku pada perawi kerana dia mengambil hadis melalui kitab dan catatan tanpa menerima daripada guru-guru. Ulama hadis berkata: “Janganlah kamu mengambil hadis daripada suhufi” maksudnya jangan kamu mengambil hadis daripada orang yang mengambilnya melalui catatan. Kitab-kitab yang masyhur 1. Al-Tashif oleh al-Daruqutni. 2. Islah Khata‟ al-Muhaddithin oleh al-Khattabi. 3. Tashifat al-Muhaddithin oleh Abu Hamid al-Àskari.

3.3.3.11 Al-Syazz Definisi: Dari segi bahasa Syazz ialah kata nama pelaku daripada syazza iaitu berseorangan. Syazz bermakna seseorang yang bersendirian daripada orang lain. Dari segi istilah pula: Hadis yang diriwayatkan oleh perawi yang maqbul dalam keadaan bercanggah perawi yang lebih utama daripadanya. Huraian Takrif: Perawi maqbul ialah perawi adil yang sempurna ketepatannya atau perawi adil yang kurang ketepatannya. Perawi yang lebih utama daripadanya ialah perawi yang lebih kuat dan utama kerana mempunyai kelebihan ketepatan atau lebih bilangan atau mempunyai kelebihan sudut-sudut tarjih yang lain. Bagaimanapun ulama berbeza pendapat dalam mengemukakan definisi hadis syazz tetapi inilah takrif yang dipilih Hafiz Ibn Hajar dan beliau mengulas: Inilah yang diakui berkenaan takrif syazz mengikut istilah.”[1]

Di mana berlakunya syazz Sebagaimana syazz berlaku pada sanad begitu juga terdapat pada matan. Contoh syazz pada sanad ialah: Hadis yang diriwayatkan oleh al-Tirmizi, al-Nasa‟i dan Ibn Majah melalui jalan Ibn Ùyainah dari Àmar bin Dinar daripada Àusajah daripada Ibn Abbas bahawa seorang lelaki telah meninggal dunia pada zaman Rasulullah s.aw. dalam keadaan tidak meninggalkan waris

kecuali seorang hamba yang dibebaskannya. Ibn Juraih menjadi mutabi` kepada Ibn Ùyainah dan perawi lain dengan mewasalkannya (menyambungkannya) tetapi Hammad bin Zaid menyanggahinya dengan meriwayatkan daripada Àmar bin Dinar daripada Àusajah tanpa menyebut Ibn Abbas. Oleh kerana itu, Abu Hatim mengatakan: “Hadis yang mahfuz (terpelihara) ialah hadis Ibn Ùyainah. Hammad bin Zaid adalah dari kalangan perawi yang adil dan kemas bagaimanapun Abu Hatim mentarjihkan riwayat perawi yang lebih ramai bilangan. Contoh syazz pada matan: Hadis yang diriwayatkan oleh Abu Daud dan al-Tirmizi dari hadis Abdul Wahid bin Ziyad daripada al-A`masy daripada Abi Soleh daripada Abu Hurairah secara marfu`: “Apabila salah seorang dari kamu telah sembahyang sunat subuh hendaklah dia berbaring atas lambung kanannya. Kata al-Baihaqi, Abdul Wahid telah menyanggahi perawi yang ramai dalam perkara ini. Sebenarnya mereka meriwayatkan hadis itu sebagai perbuatan Rasulullah bukan ucapannya. Dari kalangan murid al-A`masy, Abdul Wahid telah berseorangan meriwayatkan dengan lafaz ini.

3.3.3.12 Al-Mahfuz Hadis yang berlawanan dengan Syazz ialah Mahfuz iaitu hadis yang diriwayatkan oleh perawi yang lebih thiqah dalam keadaan bercanggah dengan perawi thiqah. Contohnya adalah sama dengan contoh bahagian syazz. Hukum hadis syazz dan mahfuz: Sebagaimana diketahui syazz adalah hadis yang ditolak manakala hadis mahfuz adalah hadis maqbul.

3.3.3.13 Ketidaktahuan Tentang Perawi Dari segi bahasa adalah kata dasar bagi jahila tidak tahu atau lawan kepada mengetahui. Ketidaktahuan tentang perawi bermaksud tidak mengenalinya. Dari segi istilah pula ialah tidak mengetahui diri perawi atau keadaannya. Sebab-sebabnya Ada tiga sebab mengapa perawi tidak dikenali: 1.

Banyak pengenalan pada perawi: sama ada nama, kunyah, gelaran, sifat, kemahiran atau nisbah dan dia dikenali yang satu daripadanya lalu disebut bukan dengan sebutan yang dia dikenali dengan tujuan-tujuan tertentu. Ini menyebabkan dia dianggap perawi lain seterusnya menyebabkan ketidaktahuan tentang keadaannya.

2.

Sedikit riwayatnya: dengan itu tidak ramai perawi yang mengambil riwayat daripadanya boleh jadi seorang sahaja yang meriwayatkan daripadanya.

3.

Tidak dijelaskan namanya: disebabkan untuk meringkaskan atau sebagainya. Perawi yang tidak dijelaskan namanya dipanggil sebagai perawi mubham.

Contoh-contohnya

Banyak sifat pada perawi: Muhammad bin al-Sa‟ib bin Bisyr al-Kalbi. Sebahagian perawi menisbahkannya kepada datuknya dengan mengatakan Muhammad bin Bisyr. Sebahagiannya pula meletakkan kunyah Abu al-Nadhr, ada yang menyebutkan Abu Saìd, Abu Hisyam lalu menyebabkan dia disangka sebagai ramai sedangkan seorang sahaja. Sedikit riwayatnya dan sedikit pula perawi daripadanya: Abu al-Ùsyara‟ al-Darimi seorang tabiì, tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali Hammad bin Salamah. Tidak dijelaskan namanya: seperti kata perawi: Si fulan atau syaikh atau seorang lelaki telah menkhabarkan kepadaku. Takrif al-Majhul Iaitu perawi yang tidak dikenali diri dan sifatnya. Maksudnya perawi yang tidak diketahui siapa sebenarnya atau peribadinya atau peribadinya diketahui tidak diketahui keperibadiannya iaitu keadilan dan ketepatannya. Bahagian perawi majhul Perawi majhul dapat dibahagikan kepada tiga: Majhul al-Àin. Takrifnya: perawi yang disebutkan namanya tetapi tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali seorang sahaja. Hukum periwayatannya: tidak diterima kecuali bila dinyatakan tentang kethiqahannya. Bagaimana kethiqahannya dinyatakan: Kethiqahannya dapat dibuktikan dengan salah satu daripada dua cara ini: dia dinyatakan sebagai thiqah oleh perawi yang bukan meriwayatkan daripadanya. Atau dinyatakan thiqah oleh perawi yang meriwayatkan daripadanya dengan syarat dia dari kalangan ulama al-Jarh wa al-ta`dil. Adakah hadisnya itu mempunyai nama khusus? Hadisnya itu tidak mempunyai nama khusus tetapi diletakkan di bawah hadis dhaìf. Majhul al-Hal (dinamakan juga al-Mastur) Definisi: Perawi yang diriwayatkan daripadanya oleh dua orang atau lebih tetapi tidak ditawsiqkan. Hukum periwayatannya: tidak diterima mengikut pendapat yang sahih di sisi majoriti ulama. Adakah hadisnya itu mempunyai nama khusus? Hadisnya itu tidak mempunyai nama khusus tetapi diletakkan di bawah hadis dhaìf.

3.3.3.14 Al-Mubham Definisi: Perawi yang tidak dinyatakan dengan jelas namanya di dalam hadis. Hukum periwayatannya: tidak diterima sehinggalah perawi yang meriwayatkan daripadanya menyatakan namanya atau namanya diketahui, melalui jalan yang lain yang menyebutkan dengan jelas namanya. Sebab hadisnya ditolak ialah tidak diketahui siapa dirinya kerana orang yang disamarkan namanya tidak akan diketahui dirinya dan apatah lagi tentang keadilannya tidak diketahui. Oleh itu periwayatannya tidak diterima. Adakah diterima periwayatan perawi yang disamarkan dengan lafaz ta`dil? Contohnya seperti kata seorang perawi yang meriwayatkan daripadanya: “perawi thiqah telah menceritakan kepada saya”? Jawapan: mengikut pendapat yang sahih riwayatnya juga tidak diterima kerana boleh jadi thiqah padanya tetapi tidak di sisi orang lain. Adakah Hadisnya Itu Mempunyai Nama Khusus? Jawapan: Ya, hadisnya mempunyai nama khusus iaitu hadis Mubham. Ia adalah hadis yang terdapat di dalamnya perawi yang tidak dinyatakan namanya. Kata al-Baiquni di dalam bait-bait syairnya: dan mubham itu di dalamnya perawi yang tidak dinamakan. Kitab-Kitab Terkenal Yang Membahaskan Sebab-Sebab Jahalah Al-Ruwah. 1.

Banyak nama: al-Khatib al-Baghdadi menulis kitab Mudhih Awham al-Jam` Wa alTafriq. 2. Sedikit riwayat perawi: Berkenaan sebab ini ditulis kitab-kitab al-Wuhdan iaitu kitab yang mengandungi perawi yang seorang sahaja meriwayatkan daripadanya. Antara kitab ini ialah al-Wuhdan karangan Imam Muslim. 3. Tidak dinayatakan nama perawi: Berkenaan sebab ini ditulis kitab-kitab al-Mubhamat seperti kitab al-Asma‟ al-Mubhamah Fi al-Anba‟ al-Muhkamah oleh al-Khatib alBaghdadi dan kitab al-Mustafad min Mubhamat al-Matn Wa al-Isnad oleh Waliyuddin al-Iraqi. 3.

3.3.3.15 Al-BidÀh Definisi: Dari segi bahasa adalah kata dasar bagi badaà iaitu mengadakan seperti juga ibtadaà. sebagaimana yang disebutkan di dalam kitab al-Qamus al-Muhit. Dari segi istilah pula ialah perkara baru dalam agama setelah ianya disempurnakan atau perkara yang direka sama ada dalam bentuk hawa nafsu atau amalan setelah Rasulullah s.a.w.. Bahagian-bahagiannya Bidàh mukaffirah iaitu bidàh yang menyebabkan pengamalnya menjadi kafir seperti dia beri`tiqad dengan sesuatu yang membawa kepada kekufuran. Mengikut pendapat yang diakui, perawi yang ditolak periwayatannya ialah orang yang mengingkari perkara

mutawatir yang diketahui sebagai kemestian ajaran agama atau beri`tiqad dengan sebaliknya. Bidàh mufassiqah iaitu pengamalnya difasiqkan dengan sebabnya dan ia tidak membawa kepada kekufuran sama sekali. Hukum periwayatan ahli bidàh Jika dia seorang pengamal bidàh mukaffirah, periwayatannya ditolak. Jika dia seorang pengamal bidàh mufassiqah, menurut pendapat yang sahih riwayatnya diterima dengan dua syarat: 1. 2.

Dia tidak menyeru kepada bidàhnya. Dia tidak menwarwarkan bidàhnya.

Adakah hadis ahli bidàh mempunyai nama khusus? Hadis ahli bidàh tidak mempunyai nama khusus kerana hadisnya sebagaimana anda ketahui termasuk dalam jenis-jenis hadis mardud, tidak boleh diterima kecuali dengan sebab-sebab yang telah disebutkan.

3.3.3.16 Buruk Hafazan Takrif perawi yang buruk ingatan: Perawi yang aspek betulnya tidak kuat berbanding dengan aspek kesilapannya. Bentuk-bentuknya Ada dua bentuk: 1.

Sama buruk hafalan itu ada bersamanya sejak awal kehidupannya lalu berterusan bersamanya dalam semua keadaannya. Hadisnya dinamakan sebagai syazz mengikut setengah ulama hadis. 2. Sama ada buruk hafalan itu berlaku kemudian sama kerana tua, atau hilang penglihatan atau kitab-kitabnya terbakar. Ini dinamakan al-mukhtalat. Hukum periwayatannya Perawi yang sejak dari mula lagi buruk hafalan maka riwayatnya tertolak. Perawi almukhtalat pula, hukum tentang periwayatannya mengikut perincian berikut: 1.

Hadis yang disampaikannya sebelum berlaku ikhtilat dan dapat dibezakan maka hadisnya maqbul. 2. Hadis yang disampaikannya selepas berlaku ikhtilat maka hukumnya mardud. 3. Hadis yang tidak dapat ditentukan sama ada disampaikan sebelum atau selepas berlaku ikhtilat maka hendaklah ditangguhkan sehingalah jelas kedudukannya. [1] Lihat Nukhbah dan syarahnya ms. 37.

3.4 : Fasal Keempat : Khabar Yang Bersifat Maqbul Dan Mardud 3.4.1 : Perbahasan pertama: Pembahagian Khabar merujuk kepada sandarannya.

3.4.2 : Perbahasan kedua: Bahagian khabar yang bermacam-macam yang mempunyai sifat maqbul dan mardud. 3.4.1 Perbahasan pertama: Pembahagian Khabar merujuk kepada sandarannya Berdasarkan kepada orang yang disandarkan kepadanya hadis, khabar terbahagi kepada empat bahagian iaitu hadis Qudsi, Marfu`, Mawquf dan Maqtu`. Di sini dikemukakan satu persatu huraian secara terperinci.

3.4.1.1 Hadis Qudsi: Definisi: Dari sudut bahasa al-Qudsi adalah nisbah kepada al-Quds iaitu kesucian sebagaimana yang disebutkan di dalam al-Qamus al-Muhit. Yakni hadis yang dinisbahkan kepada Zat Yang Suci, Allah s.w.t. Dari segi istilah pula, hadis yang kepada kita daripada Rasulullah s.a.w. dengan menyandarkannya kepada Allah s.w.t. Perbezaan antara hadis qudsi dengan al-Qur’an Terdapat banyaj perbezaan tetapi yang masyhurnya ialah; Al-Qur‟an dengan lafaz dan maknanya daripada Allah s.w.t. manakala hadis qudsi maknanya daripada Allah s.w.t. sedangkan lafaznya daripada Rasulullah s.a.w. Al-Qur‟an dijadikan ibadat dengan membacanya manakala hadis qudsi tidak dijadikan ibadat dengan membacanya. Al-Qur‟an itu sabit dengan cara tawatur sedangkan tawatur tidak disyaratkan pada hadis qudsi. Bilangan hadis qudsi Hadis-hadis qudsi tidaklah banyak jika dinisbahkan kepada hadis nabawi. Bilangannya tidak melebihi 200 hadis. Contohnya hadis yang diriwayatkan oleh Imam Muslim di dalam Sahihnya: ‫ فٌما روى عن هللا تبارك وتعالى أنه قال "ٌا عبادي! إنً حرمت الظلم على نفسً وجعلته بٌنكم‬،‫ عن النبً صلى هللا علٌه وسلم‬،‫عن أبً ذر‬ ‫ فال تظالموا‬.‫محرما‬. Daripada Abu Zar daripada Rasulullah s.a.w. yang diriwayatkan dari Tuhannya bahawa Dia berfirman: "Wahai hamba-hamba-Ku, sesungguhnya aku telah mengharamkan kezaliman atas diri-Ku. Dan Aku telah jadikannya perkara yang diharamkan sesama kamu, maka janganlah kamu membuat kezaliman. (Sahih Muslim no: 2577) Lafaz-lafaz periwayatannya Bagi perawi hadis Qudsi, dia boleh meriwayatkan dengan mana-mana daripada lafaz ini: Rasulullah s.a.w. bersabda sebagaimana yang diriwayatkan daripada Tuhannya. Allah s.w.t. berfirman sebagaimana yang diriwayatkan oleh Rasulullah s.a.w.

Kitab-kitab yang terkenal Al-Ithafat al-Saniyyah Bi al-Ahadith al-Qudsiyyah oleh Abdul Ra‟uf al-Munawi. Di dalamnya beliau telah menghimpunkan 272 hadis.

3.4.1.2 Al-Marfu` Definisi: Dari sudut bahasa, al-Marfu` adalah kata nama objek bagi rafaà iaitu "mengangkat" lawan kepada wadhaà iaitu "meletakkan". Seolah-olah dinamakan demikian kerana nisbahnya kepada pemilik kedudukan yang tinggi iaitu Rasulullah s.a.w. Dari segi istilah pula, apa yang disandarkan kepada Rasulullah s.a.w. dalam bentuk ucapan, perbuatan, pengakuan atau sifat. Huraian definisi Apa yang dinisbahkan atau disandarkan kepda Rasulullah s.a.w. sama ada ucapan baginda, perbuatan, pengakuan atau sifat. Sama ada yang menyandarkan itu sahabat atau orang yang di bawahnya. Sama ada sanadnya bersambung-sambung atau terputus. Oleh itu, marfu` merangkumi mawsul, mursal, muttasil dan munqati`. Inilah yang masyhur tentang hakikatnya. Selain itu, ada beberapa pendapat tentang hakikat dan takrifnya. Bahagian-bahagiannya Daripada takrifnya, dapat diketahui bahawa marfu` itu ada empat bahagian: Marfu` Qawli Marfu` Fe`li Marfu` Taqriri Marfu` Wasfi Contoh Contoh Marfu` Qawli: Sahabat berkata atau orang lain: "Rasulullah s.a.w. bersabda…. Contoh Marfu` Fe`li: Sahabat berkata atau orang lain: "Rasulullah s.a.w. melakukan.. Contoh Marfu` Taqriri: Sahabat berkata atau orang lain: " Ada perkara dilakukan di hadapan Rasulullah s.a.w. dan baginda tidak mengingkarinya. Contoh Marfu` Wasfi: Sahabat berkata atau orang lain: "Rasulullah s.a.w. adalah seorang yang paling baik akhlaqnya.

3.4.1.3 Al-Mawquf Definisi Dari sudut bahasa, al-Mawquf` adalah kata nama objek bagi waqafa iaitu "memberhentikan". Seolah-olah perawi memberhentikan hadis itu pada sahabi dan tidak terus menyebutkan baki rantaian sanad. Dari segi istilah pula, apa yang disandarkan kepada sahabat dalam bentuk ucapan, perbuatan atau pengakuan. Huraian definisi Apa yang dinisbahkan atau disandarkan kepada sahabat atau sekumpulan sahabat sama ada ucapan, perbuatan atau pengakuan. Sama ada sanadnya muttasil atau munqati. Contoh Contoh Mawquf Qawli: kata-kata perawi: "Ali bin Abi Talib berkata: Bercakaplah dengan orang ramai mengikut pengetahuan mereka adakah anda mahu Allah dan Rasul-Nya didustakan. Contoh Mawquf Fe`li: al-Bukhari berkata: "Ibn Abbas menjadi imam sedangkan beliau bertayyamun. Contoh Mawquf Taqriri: seperti kata-kata sebahagian tabiìn: Kami berbuat demikian di hadapan salah seorang sahabat dan beliau tidak membantahku. Penggunaan lain bagi Mawquf Ada juga penggunaan lain bagi nama mawquf iaitu berita yang datang dari bukan sahabat tetapi dengan qaid seperti hadis ini dimawqufkan oleh si fulan pada al-Zuhri atau „Ata` dan sebagainya. Istilah Fuqaha’ khurasan Fuqaha‟ Khurasan menamakan Marfu` sebagai khabar dan mawquf sebagai athar. Sementara Ahli hadis menamakan semuanya itu dengan athar kerana diambil daripada athartu al-syai‟ yakni meriwayatkan sesuatu. Permasalah berkaitan dengan marfu` hukman Ada beberapa bentuk mawquf dari sudut lafaz dan bentuknya tetapi bagi ulama yang menghalusi hakikatnya mengatakan ia sama makna dengan hadis marfu`. Oleh kerana itu, ia dinamakan marfu` hukman iaitu mawquf pada lafaz tetapi marfu` pada hukumnya. Bentuk-bentuk marfu` ini: Sahabat -yang tidak diketahui mengambil cerita daripada ahli Kitab- mengatakan sesuatu yang tidak boleh diijtihadkan, tidak ada hubung kait dengan bahasa atau menjelaskan lafaz gharib seperti:

Pengkhabaran berita-berita lalu seperti permulaan kejadian. Pengkhabaran tentang perkara-perkara akan datang seperti malahim (peristiwa-peristiwa besar), fitan ( fitnah-fitnah akhir zaman) dan keadaan hari Kiamat. Pengkhabaran tentang pahala khusus yang diperolehi dengan melakukan amalan atau siksaan tertentu seperti sahabat mengatakan sesiapa yang melakukan ini akan mendapat ganjaran ini. Sahabat melakukan sesuatu perkara yang tidak boleh diijtihadkan seperti Sayyidina Ali bersembahyang gerhana bulan dengan dua ruku` pada setiap rakaat. Sahabat melaporkan bahawa mereka selalu mengucapkan demikian, melakukan demikian atau berpendapat tidak mengapa demikian. Jika disandarkan kepada zaman Rasulullah s.a.w., menurut pendapat yang sahih ia adalah marfu` seperti kata Jabir: "Kami melakukan àzal pada zaman Rasulullah s.a.w. Jika tidak disandarkan kepada zaman baginda, ia adalah mawquf mengikut majoriti ulama seperti kata-kata Jabir: "Apabila mendaki kami mengucapkan takbir dan apabila menuruni kami bertasbih. Sahabat mengatakan: "Kami diperintahkan dengan ini, kami dilarang daripada itu, atau termasuk dalam sunnah perkara ini. Contohnya kata-kata setengah sahabat: "Bilal diperintah supaya menggandakan azan dan menganjilkan iqamah." Kata-kata Ummu Àtiyyah: "Kami dilarang dari mengiringi jenazah tetapi tidak diketatkan terhadap kami." Kata-kata Abu Qilabah daripada Anas: "Termasuk dalam sunnah apabila sesorang mengahwini dengan anak dara dalam keadaan sudah berkahwin dengan janda berada bersamanya tujuh hari". Perawi mengatakan dalam hadis ketika menyebutkan sahabat dengan perkataanperkataan yang empat ini, yarfaùhu, yanmihi, yablughu bihi atau riwayatan. Seperti hadis al-A`raj daripada Abu Hurairah riwayatan: " kamu akan memerangi kaum yang mempunyai mata yang kecil". Sahabat mentafsirkan sesuatu yang berkait dengan sebab turun ayat. Seperti kata-kata Jabir: "Yahudi sering mengatakan sesiapa yang menyetubuhi isterinya pada kemaluannya dari arah belakang maka akan lahir anak yang juling. Lalu Allah s.w.t. menurunkan ayat surah al-Baqarah ayat 223." Bolehkah berhujah dengan hadis mawquf Seperti mana diketahui hadis mawquf itu kadang-kadang sahih, hasan atau dhaìf tetapi jika terbukti sahih adakah boleh dijadikan hujah? Jawabnya, pada asalnya mawquf itu tidak dijadikan hujah kerana ia adalah ucapan dan perbuatan sahabat. Bagaimanapun jika sabit sebagai sahih ia boleh menguatkan sesetengah hadis dhai`f –sebagaimana yang dibincangkan dalam bab hadis mursal- kerana keadaan sahabat adalah beramal dengan sunnah. Ini jika mawquf itu tidak mempunyai hukum marfu`. Apabila mawquf itu mempunyai hukum marfu` maka ia adalah hujah.

3.4.1.4 Al-Maqtu` Definisi Dari sudut bahasa, al-Maqtu` adalah kata nama objek bagi qataà iaitu "memutuskan" lawan kepada wasala iaitu "menyambung". Dari segi istilah pula, apa yang disandarkan kepada tabiì atau orang yang lebih rendah daripadanya dalam bentuk ucapan atau perbuatan. Huraian takrif Iaitu apa yang disandarkan kepada tabiì atau tabi` tabiìn dan mereka yang di bawahnya sama ada ucapan atau perbuatan. Al-maqtu` berbeza dengan al-Munqati` kerana alMaqtu` adalah sifat matan manakala al-Munqati` sifat sanad. Dengan kata lain, hadis maqtu` adalah ucapan tabiìn dan mereka yang di bawahnya yang kadang-kadang sanadnya bersambung-sambung kepada tabiì tersebut, sedangkan munqati` bermaksud sanad hadis itu tidak muttasil dan tidak ada kaitan dengan matan. Contoh Contoh hadis maqtu` qawli: Kata-kata al-Hasan al-Basri tentang sembahyang di belakang ahli bidàh: "Sembahyanglah kamu (di belakangnya), dia bertanggung jawab terhadap bidàhnya. Contoh hadis maqtu` fe`li: Kata-kata Ibrahim bin Muhammad al-Muntasyir: "Masruq sering melabuhkan tabir di antara dirinya dengan ahli keluarganya, dia terus bersembahyang dan membiarkan mereka dengan urusan dunia mereka. Hukum berhujah dengannya Hadis maqtu` tidak boleh dijadikan hujah dalam mana-mana hukum syara` walaupun sah sandarannya kepada tuannya kerana ia hanya ucapan atau perbuatan salah seorang muslim. Bagaimanapun jika terdapat qarinah atau tanda yang menunjukkan ia marfu` maka ia dianggap mempunyai hukum hadis marfu` mursal seperti kata-kata sesetengah perawi ketika menyebutkan tabiìn "yarfaùhu" (mengangkatnya kepada Rasulullah s.a.w) maka maqtu` itu dianggap mempunyai hukum marfu` mursal. Penamaan maqtu` dengan munqati` Sesetengah ulama hadis seperti al-Syafiì dan al-Tabarani menyebutkan maqtu` dan mereka maksudkan hadis munqati` iaitu hadis yang tidak bersambung sanadnya. Istilah ini tidak masyhur. Mungkin Imam al-Syafiì dimaafkan kerana penggunaan istilah itu belum lagi penggunaan istilah mantap. Manakala al-Tabarani dimaafkan kerana boleh dikira sebagai menggunakan bahasa pinjaman bukan istilah. Kitab-kitab tentang hadis mawquf dan maqtu` 1.

Musannaf Ibn Abi Syaibah

2.

Musannaf Abd al-Razzaq

3.

Tafsir al-Tabari, Ibn Abi Hatim dan Ibn al-Munzir

PERBAHASAN KEDUA Bahagian khabar yang bermacam-macam yang mempunyai sifat maqbul dan mardud.

AL-MUSNAD Definisi: Dari sudut bahasa, al-Musnad adalah kata nama objek bagi asnada iaitu menyandarkan atau menisbahkan. Dari segi istilah pula, hadis yang bersambung sanadnya secara marfu` kepada Rasulullah s.a.w.. Contoh Hadis yang dikeluarkan oleh Imam al-Bukhari katanya

ِ ِّ ‫ك عن أَِيب‬ ِ َ ‫ال إِ َّن رس‬ ِ ٍِ ‫ال إِ َذا‬ َ َ‫صلَّى اللَّوُ َعلَْي ِو َو َسلَّ َم ق‬ َ ‫وس‬ َ ‫ول اللَّو‬ ُ َ َ َ‫الزنَاد َع ْن ْاأل َْعَرِج َع ْن أَِيب ُىَريْ َرَة ق‬ ْ َ ‫ف َع ْن َمال‬ ُ ُ‫َحدَّثَنَا َعْب ُد اللَّو بْ ُن ي‬ ِ ِ .‫َح ِد ُك ْم فَ ْليَ ْغ ِس ْلوُ َسْب ًعا‬ َ ‫َش ِر‬ َ ‫ب ِيف إنَاء أ‬ ُ ‫ب الْ َك ْل‬ “Abdullah bin Yusuf menceritakan kepada kami daripada Malik daripada Abu al-Zinad daripada alA`raj daripada Abu Hurairah katanya: “Sesungguhnya Rasulullah s.a.w. bersabda: “Apabila anjing minum dalam bekas salah seorang kamu maka hendaklah dia membasuhnya sebanyak tujuh kali. (alBukhari, no: 170) Hadis ini bersambung sanadnya daripada awal sampai ke penghujungnya dan ia marfu’ kepada Rasulullah s.a.w.

AL-MUTTASIL Definisi: Dari sudut bahasa, al-Muttasil adalah kata nama pelaku bagi ittasala iaitu bersambung lawan kepada inqata iaitu terputus. Bahagian ini juga dinamakan dengan al-Mausul. Dari segi istilah pula, hadis yang bersambung sanadnya secara marfu` kepada Rasulullah s.a.w. atau secara mauquf. Contoh Contoh al-Muttasil al-Marfu‟: Malik daripada Ibn Syihab daripada Salim bin Abdillah daripada bapanya daripada Rasulullah s.a.w. bahawa baginda bersabda: “……. Contoh al-Muttasil al-Mauquf: Malik daripada Nafi‟ daripada Ibn Umar bahawa beliau berkata: “……..

Adakah Kata-Kata Tabi’i Dianggap Sebagai Al-Muttasil?

Al-„Iraqi berkata: “Berkenaan dengan kata-kata Tabi‟in apabila bersambung-sambung sanadnya kepada mereka maka ia tidak dinamakan al-Muttasil secara mutlak. Tetapi jika sesuatu riwayat dihubungkan kepada mereka maka boleh dinamakan demikian dan ada dalam penggunaan ulama hadis, seperti kata mereka: “ini muttasil kepada Sa‟id bin al-Musayyab atau kepada al-Zuhri atau kepada Malik dan lain-lain. Ada dikatakan ia dinamakan maqati’. Menamakannya dengan al-muttasil adalah seperti menyifatkan dua perkara yang bertentangan pada bahasa dengan sifat yang sama.”

ZIYADAH AL-THIQAT Maksud Ziyadat al-Thiqat: Al-Ziyadat maksudnya penambahan-penambahan dan thiqat itu ialah perawi-perawi thiqah, yang adil dan tepat. Yang dimaksudkan dengan penambahan perawi-perawi thiqah ialah lafaz-lafaz yang kita dapati pada riwayat sesetengah perawi thiqah melebihi daripada yang diriwayatkan oleh perawiperawi thiqah yang lain.

Ulama Yang Terkenal Dengan Perhatian Kepada Perkara Ini Penambahan-penambahan oleh sesetengah perawi thiqah dalam sebahagian hadis-hadis telah menarik perhatian ulama lalu mereka memeriksa, mengumpulkan dan mengkajinya. Antara mereka ialah: 1. Abu Bakar Abdullah bin Muhammad bin Ziyad al-Nisaburi 2. Abu Nu‟iam al-Jurjani 3. Abu al-Walid Hassan bin Muhammad al-Qurasyi

Tempat Berlaku Penambahan 1. Pada matan dengan penambahan perkataan atau ayat. 2. Pada sanad dengan memarfu‟kan yang mauquf atau memausulkan yang mursal.

Hukum Penambahan Pada Matan Ulama berbeza pendapat tentang hukumnya. Ada ulama yang menerima secara mutlak dan ada yang menolaknya secara mutlak. Sementara ada ulama yang menolak penambahan yang dilakukan oleh perawi yang meriwayatkannya sebelum itu tanpa penambahan tetapi menerima penambahan yang dilakukan oleh perawi yang selainnya. Ibn al-Solah telah membahagikan penambahan berdasarkan kepada penerimaan dan penolakan kepada tiga bahagian. Pembahagian ini sangat baik dan persetujui oleh al-Nawawi dan ulama lain. 1. Penambahan yang tidak ada pertentangan dengan perawi-perawi thiqah atau lebih thiqah. Hukum penambahan ini ialah maqbul kerana ia seperti hadis yang keseluruhannya diriwayatkan oleh salah seorang perawi thiqah secara berseorangan. 2. Penambahan yang bertentangan dengan riwayat perawi-perawi thiqah atau lebih thiqah. Hukumnya mardudsebagaimana yang dibincangkan dalam bab al-Syazz. 3. Penambahan yang mempunyai bentuk pertentangan dengan riwayat perawi-perawi thiqah atau lebih thiqah. Pertentangan tersebut melibatkan mengikat yang mutlak atau mengkhususkan yang umum. Bahagian ini tidak dihukumkan oleh Ibn al-Solah tetapi alNawawi memutuskan dengan mengatakan: “Menurut pendapat yang sahih, yang terakhir ini adalah maqbul.”

Contoh Penambahan Pada Matan 1- Contoh Penambahan Yang Tidak Ada Pertentangan Hadis yang diriwayatkan oleh Muslim melalui jalan Ali bin Mushir daripada al-A‟masy daripada Abu Razin daripada Abu Soleh daripada Abu Hurairah dengan penambahan lafaz ‫( فلٌرقه‬maka hendaklah dia mencurahkannya) dalam hadis tentang jilatan anjing. Sedangkan perawi-perawi yang lain meriwayatkan:

‫إذا ولغ الكلب يف إناء أحدكم فليغسلو سبع مرار‬

“Apabila anjing menjilat pada bekas salah seorang daripada kamu maka hendaklah dia membasuhnya tujuh kali.” Penambahan ini menjadi seperti sebuah hadis yang Ali bin Mushir berseorangan meriwayatkannya dan beliau seorang yang thiqah maka penambahan itu diterima.

2- Contoh Penambahan Yang Mempunyai Pertentangan Penambahan ‫عرفة‬

‫ يوم‬dalam hadis: ِ ٍ ‫وش‬ ٍ ‫ وىي أَيَّ ُام أ‬،‫اإلسالم‬ ."‫رب‬ ‫َىل‬ ُ ‫وم النَّح ِر وأَيَّ ُام التَّش ِر ِيق ِع‬ ُ ‫َكل‬ ُ َ‫وم َعَرفَةَ وي‬ ُ َ‫"ي‬ َ ‫يدنَا أ‬

“Hari „Arafah, hari penyembelihan dan hari-hari Tasyriq adalah hari raya kita orang-orang Islam. Ia adalah hari-hari makan dan minum (tidak berpuasa padanya).” Hadis ini dalam semua jalan periwayatannya tidak mempunyai penambahan tersebut. Sebenarnya penambahan itu terdapat dalam jalan yang dikemukakan oleh Musa bin „Ali bin Rabah daripada bapanya daripada „Uqbah bin „Amir. Hadis itu diriwayatkan oleh Abu Daud, al-Tirmizi, dan lain-lain.

3- Contoh Penambahan Yang Mempunyai Bentuk Pertentangan Hadis yang diriwayatkan oleh Muslim melalui jalan Abu Malik al-Asyja‟i daripada Rib‟i daripada Huzaifah katanya, Rasulullah s.a.w. bersabda:

ِ ِ ِ ‫ت تُ ْربَتُ َها لَنَا طَ ُه ًورا‬ ْ َ‫ض ُكلُّ َها َم ْسج ًدا َو ُجعل‬ ْ َ‫َو ُجعل‬ ُ ‫ت لَنَا ْاأل َْر‬

“dan bumi semuanya dijadikan untuk kita sebagai masjid dan tanahnya sebagai alat bersuci.” Abu Malik al-Asyja‟i telah berseorangan meriwayatkan dengan tambahan ‫ تربتها‬dan tidak disebutkan oleh perawi-perawi lain. Mereka hanya meriwayatkan begini:

ِ ‫ض َم ْس ِج ًدا َوطَ ُه ًورا‬ ْ َ‫َو ُجعل‬ ُ ‫ت لَنَا ْاأل َْر‬

“dan bumi semuanya dijadikan untuk kita sebagai masjid dan alat bersuci.”

Hukum Penambahan Pada Sanad Berkenaan dengan penambahan pada sanad, ia lebih tertumpu pada dua masalah yang sering berlaku iaitu pertentangan antara memausulkan dengan memursalkan dan pertentangan antara

memarfu‟kan dengan memauqufkan. Sementara bentuk penambahan lain dalam sanad, ulama telah membincangkan secara khusus dalam bab-babnya seperti al-Mazid Fi Muttasil al-Asanid. Dalam persoalan penambahan pada sanad ulama berbeza pendapat sehingga kepada empat pendapat. 1. Diterima penambahan yang memausulkan dan memarfu‟kan. Ini adalah pendapat majoriti ulama fiqh dan usul. 2. Tidak diterima penambahan yang memausulkan dan memarfu‟kan. Ini adalah pendapat kebanyakan ahli hadis. 3. Keputusan bergantung kepada yang paling banyak. Ini pendapat sebahagian ahli hadis. 4. Keputusan bergantung kepada yang paling kuat hafalan. Ini pendapat sebahagian ahli hadis. Contohnya: Hadis “tidak ada pernikahan tanpa wali”. Hadis ini telah diriwayatkan oleh Yunus bin Abi Ishaq alSabi‟i, anaknya Israìl dan Qais bin al-Rabi‟ daripada Abu Ishaq secara muttasil sementara Sufyan alThauri dan Syu‟bah bin al-Hajjaj telah meriwayatkannya daripada Abu Ishaq secara mursal.

AL-I’TIBAR, AL-MUTABI’ DAN AL-SYAHID Definisi Al-I’tibar: Dari sudut bahasa, al-I‟tibar adalah kata dasar bagi i’tabara yang bermaksud memerhatikan beberapa perkara untuk mengetahui dengannya perkara lain yang sama jenis dengannya. Dari segi istilah pula, memeriksa jalan-jalan hadis yang diriwayatkan oleh perawi secara berseorangan untuk mengetahui adakah ada perawi lain yang juga meriwayatkannya atau tidak.

Al-Mutabi’: Dari sudut bahasa, al-Mutabi‟ adalah kata nama pelaku bagi taba’a iaitu turut sama. Dari segi istilah pula, hadis yang perawi-perawinya turut meriwayatkannya dengan hadis tunggal yang diriwayatkan oleh perawi-perawi lain dari sudut lafaz dan makna atau pada makna sahaja dengan syarat sama pada sahabat.

Al-Syahid Dari sudut bahasa, al-Syahid adalah kata nama pelaku bagi al-syahadah iaitu menyaksikan. Dinamakan demikian kerana ia menyaksikan bahawa hadis tunggal itu mempunyai asal yang menguatkannya sebagaimana saksi menguatkan kata-kata pendakwa dan menyokongnya. Dari segi istilah pula, hadis yang perawi-perawinya sama meriwayatkannya dengan hadis tunggal yang diriwayatkan oleh perawi-perawi lain dari sudut lafaz dan makna atau pada makna sahaja dengan syarat berbeza pada sahabat.

Al-I’tibar Bukan Termasuk Dalam Kategori Al-Mutabi’ Dan Al-Syahid

Boleh jadi ada individu yang keliru lalu menyangka al-I‟tibar itu termasuk dalam kategori yang sama dengan al-Mutabi‟ dan al-Syahid. Sebenarnya bukan begitu kerana al-i’tibar itu adalah keadaan untuk sampai kepada kedua-duanya. Dengan kata lain, ia adalah metode untuk mengkaji dan memeriksa hadis-hadis yang boleh menjadi al-Mutabi‟ dan al-Syahid.

Istilah Lain Bagi Al-Mutabi’ Dan Al-Syahid Definisi yang kita kemukakan di atas adalah yang dipegang dan diterima pakai oleh kebanyakan ulama hadis dan itu adalah yang masyhur. Walau bagaimanapun terdapat takrif yang lain bagi kedua-dua istilah itu:

Al-Tabi’: Perawi-perawi itu sama-sama meriwayatkan hadis yang tunggal itu dengan lafaz yang serupa, sama ada melalui sahabat yang sama ataupun tidak.

Al-Syahid Perawi-perawi itu bersama-sama meriwayatkan hadis tunggal dengan makna yang sama, melalui sahabat yang sama atau sahabat yang lain. Bagaimanapun, setiap daripada kedua-dua istilah ini juga digunakan untuk memberi pengertian kepada istilah yang satu lagi. Istilah al-Tabi‟ ada juga digunakan dengan makna al-Syahid sementara istilah al-Syahid digunakan untuk menunjukkan makna al-Tabi‟. Perkara ini tidak menjadi persoalan kerana mengikut Hafiz Ibn Hajar, tujuan kedua istilah itu adalah untuk menguatkan hadis itu dengan mencari riwayat lain yang sama dengannya.

Al-Mutaba’ah Definisi Dari sudut bahasa, ia adalah kata dasar bagi taba’a dengan makna wafaqa iaitu menyamai dengan sesuatu. Ini bererti al-Mutaba‟ah itu adalah semakna dengan al-Muwafaqah. Dari sudut istilah: Perawi itu bersamaan dengan orang lain dalam periwayatan hadis.

Bahagian-Bahagian Al-Mutaba’ah 1. Al-Mutaba‟ah al-Tammah: Iaitu berlaku persamaan bagi perawi dari awal sanad. 2. Al-Mutaba‟ah al-Qasirah: Iaitu berlaku persamaan bagi perawi di pertengahan sanad.

Contoh Penulis akan menyebutkan satu contoh yang dikemukakan oleh Hafiz Ibn Hajar yang merangkumi alMutaba‟ah al-Tammah, al-Mutaba‟ah al-Qasirah dan al-Syahid. Hadis yang diriwayatkan oleh al-Syafi‟i dalam kitab al-Umm daripada Malik daripada Abdullah bin Dinar daripada Ibn Umar bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda:

ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ّ ‫ُت‬ َ ْ ‫ فَإ ْن غُ َّم َعلَْي ُك ْم فَأ ْكملُوا الع َّدةَ ثَالث‬، ُ‫ىت تَ َرْوه‬ ُ َ‫الش ْهُر ت ْس ٌع وع ْشُرْو َن فَ َال ت‬ ُ‫ص‬ ّ ‫ َوَال تُ ْفطُرْوا َح‬، ‫وم ْوا َح ّىت تَ َرْوا اذل َال َل‬ “Bulan itu dua puluh sembilan hari, jangan kamu berpuasa sehinggalah kamu melihat anak bulan, jangan kamu berbuka selagi kamu tidak melihatnya. Jika berlaku mendung maka kamu sempurnakan bilangan tiga puluh hari. Hadis ini dengan lafaz ini telah dianggap oleh satu kumpulan bahawa al-Syafi‟i berseorangan meriwayatkan daripada Imam Malik, lalu mereka memasukkan dalam senarai hadis-hadis gharib Malik kerana murid-murid Malik meriwayatkan daripadanya dengan sanad ini dengan lafaz:

‫فإ ْن ُغ َّم َعلي ُكم فاقْدروا لو‬

“jika berlaku mendung maka hitungkan untuknya.” Tetapi setelah dilakukan I’tibar kita dapati Imam al-Syafi‟i mempunyai Mutaba‟ah Tammah, Mutab‟ah Qasirah dan Syahid.

Al-Mutaba’ah Al-Tammah: Hadis yang diriwayatkan oleh al-Bukhari daripada Abdullah bin Maslamah al-Qa‟nabi daripada Malik dengan sanad yang sama. Dalam hadis itu terdapat:

ِ ِ ‫ُت‬ َ ‫فإ ْن غُ َّم َعلي ُكم فأ ْكملُوا الع ّدة ثَالث‬

“Jika berlaku mendung maka kamu sempurnakan bilangan tiga puluh hari”.

Al-Mutaba’ah Al-Qasirah: Hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Khuzaimah daripada jalan Asim bin Muhammad daripada bapanya Muhammad bin Zaid daripada datuknya Abdullah bin Umar dengan lafaz

‫فكملوا ثالثُت‬ ِّ ‫فإ ْن ُغ ّم علَْيكم‬

“sempurnakan tiga puluh”.

Al-Syahid Hadis yang diriwayatkan oleh al-Nasaì melalui riwayat Muhammad bin Hunain daripada Ibn Abbas daripada Rasulullah s.a.w. dalam hadis itu disebutkan

‫فإن غم عليكم فأكملوا العدة ثالثُت‬ “jika berlaku mendung maka sempurnakan bilangan tiga puluh hari.”

Taisir Mustolahul-Hadis - Bab Kedua: Sifat-Sifat Orang Yang Diterima Periwayatannya Dan Perbincangan Tentang Al-Jarh Wa Al-Ta’dil

BAB KEDUA SIFAT-SIFAT ORANG YANG DITERIMA PERIWAYATANNYA DAN PERBINCANGAN TENTANG AL-JARH WA AL-TA’DIL Perbahasan Pertama : Perawi Dan Syarat-Syarat Penerimaannya Perbahasan Kedua : Gambaran Umum Tentang Kitab-Kitab Al-Jarh Wa Al-Ta’dil Perbahasan Ketiga : Tingkatan Al-Jarh Wa Al-Ta’dil

PERBAHASAN PERTAMA: PERAWI DAN SYARAT-SYARAT PENERIMAANNYA

Pendahuluan Oleh kerana hadis-hadis Rasulullah s.a.w. sampai kepada kita melalui para perawi dan merekalah paksi utama untuk mengetahui kesahihan dan kepalsuan hadis, maka ulama hadis telah memberi perhatian khusus terhadap para perawi dan meletakkan beberapa syarat yang teliti lagi kemas sekaligus membuktikan kedalaman pemerhatian, kemantapan pemikiran dan keunggulan metodologi mereka. Syarat-syarat yang diletakkan oleh ulama hadis pada perawi serta syarat-syarat lain bagi penerimaan hadis dan riwayat tidak pernah dicapai oleh mana-mana agama sekalipun pada zaman moden ini walaupun ahli-ahlinya mendakwa bahawa mereka memiliki metodologi dan ketelitian. Mereka tidak meletakkan syarat pada pelapor berita seperti syarat yang dimestikan oleh ulama hadis pada perawi meskipun syarat yang lebih rendah daripada itu. Kebanyakan berita-berita yang dilaporkan oleh agensi-agensi berita rasmi tidak dapat dipercayai dan diyakini. Ini kerana para pelapornya tidak dikenali. Bukankan kebinasaan cerita-cerita itu kerana pelapor-pelapornya? Selang beberapa waktu sahaja ternyata kebanyakan berita itu adalah palsu.

Syarat-Syarat Penerimaan Perawi Majoriti ulama hadis dan fiqh telah sepakat bahawa dua syarat asas mesti ada pada seorang perawi, iaitu: 1. Keadilan iaitu perawi itu mestilah seorang muslim, baligh, waras, tidak mempunyai faktorfaktor kefasikan dan perkara-perkara yang mencacatkan maruah. 2. Ketepatan (‫ )ضبط‬iaitu tidak bercanggah dengan perawi-perawi thiqah, tidak lemah ingatan, tidak ada kesilapan yang jelek, tidak lalai dan tidak banyak kekeliruan.

Bagaimana Keadilan Terbukti Keadilan dibuktikan dengan salah satu daripada perkara berikut: 1. Penjelasan oleh ulama al-Jarh wa al-Ta’dil tentang keadilannya atau salah seorang daripada mereka. 2. Dengan sebab terkenal dan masyhur. Sesiapa terkenal dengan keadilannya di kalangan ahli ilmu, memadai tersebar pujian terhadapnya dan tidak perlu lagi kepada penjelasan daripada ulama al-Jarh Wa al-Ta’dil. Mereka itu termasuklah para imam seperti imam yang mazhab empat, Abu Hanifah, Malik, al-Syafiì dan Ahmad bin Hanbal, Sufyan Ibn „Uyainah, Sufyan alThauri, al-Auza‟i dan lain-lain.

Mazhab Ibn Abd Al-Barr Tentang Pembuktian Keadilan Ibn Abd al-Barr berpendapat bahawa setiap pembawa ilmu yang terkenal dengan memberi perhatian terhadap ilmu dianggap sebagai adil sehinggalah terbukti tajrih kepadanya. Beliau berhujah dengan hadis:

‫يحمو ٌزا اىعيم مه مو خيف عذَىً يىفُن عىً ذحشيف اىغاىيه َاورحاه اىمثطييه َذأَيو‬ ‫اىجاٌييه‬ “Ilmu ini dibawa pada setiap generasi oleh orang-orang yang adil yang menghindarkan daripadanya penyelewengan orang-orang yang melampau, pemalsuan golongan sesat dan takwilan golongan jahil.[1] Bagaimanapun pendapat beliau ini tidak dipersetujui oleh para ulama kerana status hadis ini tidak sahih. Jika diandaikan sahih maka maknanya hendaklah ditafsirkan sebagai perintah iaitu hendaklah pada setiap generasi orang-orang yang adil membawa ilmu ini. penafsiran ini berdasarkan ada juga perawi yang tidak adil membawa ilmu ini.

Bagaimana Mengetahui Ketepatan Perawi Ketepatan perawi dapat diketahui berdasarkan kepada kesamaan riwayatnya dengan perawi-perawi thiqah yang tekun dalam periwayatan hadis. Jika pada kebanyakan keadaan beliau menyamai mereka dalam periwayatan maka dia dianggap sebagai seorang yang dhabit (seorang yang tepat dan kuat ingatan) tidak mengapa jika jarang-jarang terdapat perbezaan dengan riwayat perawi-perawi lain. Sebaliknya jika berlaku banyak percanggahan maka cacatlah ketepatannya dan dia tidak boleh dijadikan hujah.

Adakah Tajrih Dan Ta‘dil Diterima Dengan Tanpa Alasan? Mengikut pendapat yang masyhur dan sahih, ta’dil diterima tanpa disebutkan sebabnya kerana sebabnya terlalu banyak dan sukar untuk dihitung kerana ulama yang menta’dilkan perawi terpaksa menyebutkan: “Dia tidak melakukan ini, tidak melakukan itu.. atau dia buat ini, dia buat itu….dan sebagainya.

Tetapi tajrih tidak diterima kecuali dengan menjelaskan sebab kerana sebabnya tidak sukar untuk dinyatakan dan masyarakat berbeza pendapat tentang sebab-sebab tajrih. Kadang-kadang ulama mentajrihkan perawi tanpa tajrih yang wajar. Ibn al-Shalah berkata: “Inilah yang jelas diakui dalam ilmu fiqh dan usul. Al-Khatib al-Baghdadi menyebutkan itu adalah mazhab imam yang hafiz hadis dan pengkritik hadis seperti al-Bukhari, Muslim dan lain-lain. Oleh kerana itu, al-Bukhari berhujah dengan sekumpulan perawi yang ditajrihkan oleh orang lain seperti „Ikrimah, „Amar bin Marzuq. Muslim pula berhujah dengan Suwaid bin Sa‟id dan sekumpulan perawi yang dipertikai oleh orang lain. Begitu juga dengan Abu Daud. Ini menunjukan bahawa mereka berpendapat bahawa tajrih tidak terbukti kecuali dengan diterangkan sebabnya.

Adakah Tajrih Dan Ta’dil Terbukti Dengan Seorang Sahaja? 1. Menurut pendapat yang sahih, ta’dil dan tajrih boleh sabit dengan seorang imam. 2. Ada pendapat mengatakan perlu kepada dua orang imam.

Tajrih Dan Ta’dil Serentak Pada Perawi Yang Sama Apabila berkumpul pada seorang perawi tajrih dan ta’dil maka: 1. Menurut pendapat yang muktamad tajrih diutamakan jika tajrih mufassar (dinyatakan sebab). 2. Dikatakan jika bilangan ulama yang menta‟dilkan itu ramai maka ta’dil didahulukan. Tetapi pendapat ini daif dan tidak dipegang.

Hukum Periwayatan Perawi Adil Daripada Seseorang Individu Periwayatan seorang perawi adil daripada seseorang tidak boleh dianggap sebagai ta’dil. Ini merupakan pendapat sebilangan besar ahli hadis dan inilah pandangan yang sahih. Ada juga yang mengatakan itu merupakan ta’dil untuk perawi tersebut. Amalan dan fatwa seorang alim mengikut sesebuah hadis bukanlah merupakan keputusan kepada kesahihannya. Demikian juga percanggahannya dengan hadis itu bukan merupakan kritikannya terhadap kesahihan hadis tersebut dan tidak juga terhadap perawi-perawinya. Ada dikatakan, itu adalah keputusannya tentang kesahihan hadis itu. Pendapat ini telah diakui sahih oleh al-Amidi dan ulama lain dari kalangan ahli usul. Dalam masalah ini ada perbahasan yang panjang dan terperinci.

Hukum Periwayatan Perawi Yang Bertaubat Daripada Kefasikannya 1. Diterima periwayatan perawi yang bertaubat daripada melakukan kefasikan. 2. Tidak diterima periwayatan daripada perawi yang bertaubat daripada mereka-reka hadis atas

nama Rasulullah s.a.w.

Hukum Periwayatan Daripada Perawi Yang Mengambil Upah Mengajarkan Hadis 1. Setengah ulama tidak menerima periwayatan perawi yang mengambil upah kerana

mengajarkan hadis. Antara mereka ialah, Imam Ahmad, Ishaq dan Abu Hatim. 2. Setengah ulama yang lain menerima seperti Abu Nu‟aim Fadhal bin Dukain. 3. Abu Ishaq al-Syirazi memfatwakan harus mengambil upah bagi perawi yang tidak mampu

menyara keluarganya kerana sibuk mengajarkan ilmu hadis.

Hukum Periwayatan Perawi Yang Menerima Talqin Atau Banyak Lupa

Dikenali

Sebagai

Bermudah

Atau

1. Tidak diterima periwayatan perawi yang dikenali sebagai bermudah atau longgar dalam

menerima dan menyampaikan hadis seperti orang yang tidur ketika mendengar hadis atau menyampaikan hadis berdasarkan kepada naskhah yang tidak dibandingkan dengan nuskhah yang diakui. 2. Tidak diterima periwayatan perawi yang dikenali menerima talqin dalam hadis seperti ia dibacakan sesuatu hadis kemudian ia menyampaikannya tanpa mengetahui itu termasuk dalam hadisnya sendiri. 3. Tidak diterima periwayatan perawi yang dikenali dengan banyak lupa.

Hukum Periwayatan Perawi Yang Menyampaikan Hadis Kemudian Ia Lupa Definisi perawi yang menyampaikan hadis dan ia lupa ialah seorang syaikh yang tidak mengingati riwayat hadis yang disampaikan oleh muridnya daripadanya. Hukum periwayatannya: 1. Ditolak, jika beliau menafikannya dengan tegas dengan mengatakan saya tidak pernah

meriwayatkannya atau dia berdusta atas nama saya dan sebagainya. 2. Diterima, jika beliau teragak-agak dalam menafikannya seperti ia mengatakan saya tidak tahu

atau saya tidak ingat dan sebagainya.

Adakah Penolakan Terhadap Sebuah Hadis Itu Bermakna Salah Seorang Daripada Mereka Berdua (Syaikh Dan Muridnya) Telah Ditajrihkan? Tidak boleh dianggap penolakan hadis itu sebagai mencacatkan keadilan salah seorang daripada mereka berdua, kerana masing-masing tidak boleh mentajrihkan satu sama lain. Contoh Hadis yang diriwayatkan oleh Abu Daud, al-Tirmizi dan Ibn Majah melalui Rabi‟ah bin Abi Abdul Rahman daripada Suhail bin Abi Soleh daripada bapanya daripada Abu Hurairah bahawa:

َّ ‫صيَّى‬ ‫يه َم َع اى َّشا ٌِذ‬ َ َ‫َّللاُ َعيَ ْي ًِ ََ َعيَّ َم ق‬ َ ‫ي‬ َّ ِ‫أَ َّن اىىَّث‬ ِ ‫ضى تِ ْاىيَ ِم‬ Rasulullah s.a.w. telah memutuskan kes berdasarkan sumpah berserta saksi. Abdul Aziz bin Muhammad al-Darawardi berkata: “Rabi‟ah bin Abi Abdul Rahman telah menceritakan kepada saya hadis ini daripada Suhail. Kemudian saya menemui Suhail dan bertanya kepadanya tentangnya dan beliau tidak mengetahuinya. Lalu saya mengatakan (kepadanya), Rabi‟ah telah meriwayatkan hadis ini daripada anda.” Selepas itu, Suhail mengatakan Abdul Aziz telah menceritakan kepada saya Rabi‟ah daripada saya bahawa saya meriwayatkan hadis ini kepadanya daripada Abu Hurairah. Kitab-kitab yang paling masyhur: Kitab Akhbar Man Haddatha Wa Nasiya oleh al-Khatib. [1] Hadis ini diriwayatkan oleh Ibn „Adi di dalam al-Kamil dan juga oleh ulama lain. Al-Iraqi mengatakan semua

jalan hadis ini lemah, tidak boleh disabitkan satupun. Sebahagian ulama menilainya sebagai sahi kerana terdapat banyak jalan. Untuk pendetailan, rujuk, al-Suyuti, Tadrib al-Rabi Syarh Taqrib al-Nawawi. Taisir Mustolahul-Hadis - Gambaran Umum Tentang Kitab-Kitab Al-Jarh Wa Al-Ta’dil & Perbahasan Ketiga: Tingkatan Jarh dan Ta’dil

PERBAHASAN KEDUA Gambaran Umum Tentang Kitab-Kitab Al-Jarh Wa Al-Ta’dil Oleh kerana penilaian tentang kesahihan dan kedaifan hadis berdasarkan kepada keadilan perawi dan ketepatannya (‫ )ضثط‬atau kecaman terhadap keadilan dan ketepatannya, para ulama telah menyusun kitab-kitab yang menjelaskan keadilan para perawi dan ketepatan mereka. Penulisan mereka itu berdasarkan kepada nukilan daripada imam-imamyang dipercayai dalam ilmu mengkreditkan para perawi. Ini dinamakan sebagai ta`dil sebagaimana dalam kitab-kitab tersebut terdapat kecaman terhadap keadilan sesetengah perawi atau terhadap ketepatan dan keadilan mereka yang dinukilkan daripada para imam yang tidak taksub. Ini dinamakan dengan al-Jarh. Dari sinilah, kitab-kitab tersebut dinamakan kitab-kitab al-Jarh Wa al-Ta‟dil. Kitab-kitab ini sangat banyak dengan pelbagai metode, antaranya dikhususkan untuk menjelaskan perawi-perawi yang daif dan ditajrihkan. Ada kitab tentang perawi-perawi thiqah dan daif. Dari aspek lain, sebahagian kitab ini meliputi semua perawi hadis tanpa melihat kepada perawi-perawi kitab hadis tertentu dan ada juga khusus dengan perawi-perawi sebuah kitab sahaja atau beberapa buah kitab hadis yang tertentu. Usaha-usaha penyusunan biografi-biografi perawi yang dilakukan oleh ulama al-Jarh wa al-Ta’dil ini diakui sebagai usaha yang unik kerana mereka menyentuh secara teliti kesemua biografi para perawi hadis dan menjelaskan kedudukan jarh danta’dil yang ditujukan kepada mereka. Kemudian disebutkan guru-guru yang menjadi sumber ambilan bagi perawi itu kemudian siapa pula yang mengambil hadis daripadanya. Ke mana mereka pernah mengembara dan bilakah mereka bertemu guru-guru hadis. Di samping itu, dinyatakan juga zaman hidup mereka dengan cara yang tidak pernah didahului oleh orang lain bahkan bangsa-bangsa bertamadun di zaman moden ini tidak dapat menjangkaui walaupun sedikit usaha-usaha ulama hadis dalam menulis ensaiklopedia yang besar tentang biografi-biografi perawi hadis. Mereka mengingati dengan lengkap pengenalan tentang perawi-perawi hadis sepanjang hayat mereka. Semoga Allah s.w.t. memberikan balasan yang baik buat mereka. Berikut beberapa nama kitab-kitab rijal: 1. Al-Tarikh al-Kabir oleh Imam al-Bukhari. Kitab ini umum meliputi perawi-perawi thiqah dan 2. 3. 4. 5. 6. 7.

daif. Al-Jarh Wa al-Ta’dil oleh Ibn Abi Hatim. Ini juga merangkumi perawi-perawi thiqah dan daif. Al-Thiqat oleh Ibn Hibban. Kitab ini khusus tentang perawi thiqah sahaja. Al-Kamil Fi al-Dhu’afa` oleh Ibn „Adi. Jelas dari namanya, kitab ini khusus tentang perawiperawi dhaif. Al-Kamal Fi Asma` al-Rijal oleh „Abd al-Ghani al-Maqdasi. Sebuah kitab yang umum, bagaimanapun ia khusus dengan perawi-perawi kitab Sunan Sittah. Mizan al-I’tidal oleh al-Zahabi. Sebuah kitab yang khusus tentang perawi-perawi daif dan matruk iaitu setiap orang perawi yang ditajrihkan walaupun pentajrihan itu tidak diterima. Tahzib al-Tahzib oleh Ibn Hajar. Kitab ini dianggap sebagai salah sebuah ringkasan dan saringan kitab al-Kamal Fi Asma` al-Rijal.

PERBAHASAN KETIGA Tingkatan Jarh dan Ta’dil Dalam pendahuluan kitabnya, al-Jarh Wa al-Ta’dil, Ibn „Adi telah membahagikan peringkat Jarh dan Ta’dil dengan masing-masing ada empat dan menjelaskan hukum setiap peringkat itu. Kemudian ulama telah membahagikan setiap peringkat itu kepada dua. Dengan itu, setiap peringkat Jarh dan Ta‟dil itu mempunyai enam. Berikut ini, peringkat-peringkat Jarh danTa’dil tersebut berserta dengan lafaz-lafaznya.

Peringkat-Peringkat Ta’dil Dan Lafaz-Lafaznya. 1. Yang menunjukkan kepada kemuncak kepada menthiqahkan atau dengan menyatakan

makna „paling‟. Ini peringkat yang paling tinggi seperti

‫( فالن أىيً اورٍى في اىرثثد‬fulan

itu

kemuncak dalam ketelitian), ‫اىىاط‬ 2. Kemudian ditegaskan dengan

dipercayai) atau ‫ثثد‬

‫( فالن أثثد‬si fulan orang yang paling teguh). satu sifat atau dua sifat thiqah seperti: ‫( ثقح ثقح‬dipercayai

‫( ثقح‬dipercayai lagi teguh).

3. Peringkat yang disebutkan dengan sifat yang menunjukkan thiqah tetapi tanpa penegasan

seperti ‫ ثقح‬atau ‫حجّح‬. 4. Peringkat yang menunjukkan ta’dil tanpa menyatakan ketepatan perawi seperti ‫( صدوق‬sangat benar), ‫( محيًّ اىصذق‬padanya ada kebenaran), ً‫( ال تأط ت‬tidak mengapa dengannya) selain dari Ibn Ma‟in kerana lafaz ini di sisi beliau adalah seorang perawi yang thiqah.

5. Peingkat yang tidak menyatakan thiqah atau tajrih seperti

‫ فالن شيخ‬atau

orang ramai

meriwayatkan daripadanya. 6. Peringkat yang menunjukkan hampir dengan tajrih seperti

hadisnya baik) atau ً‫حذتث‬

‫( فالن صاىح اىحذيث‬seorang yang

‫( ينرة‬boleh ditulis hadisnya).

Hukum Peringkat-Peringkat Ini 1. Tiga peringkat yang pertama itu, para perawinya dijadikan hujah walaupun di antara mereka

itu ada yang lebih kuat. 2. Peringkat keempat dan kelima, perawi-perawinya itu tidak boleh dijadikan hujah tetapi hadis

mereka boleh ditulis dan diuji, walaupun perawi peringkat kelima lebih rendah daripada perawi peringkat keempat. 3. Perawi-perawi peringkat keenam tidak boleh dijadikan hujah tetapi hadis mereka boleh ditulis untuk i’tibar sahaja bukan untuk diuji kerana ketidaktepatan mereka dalam periwayatan sudah jelas.

Peringkat-Peringkat Jarh Dan Lafaz-Lafaznya. 1. Lafaz yang menunjukkan kepada lembut, iaitu yang paling ringan dalam Jarh seperti

‫اىحذيث‬

atau‫مقاه‬

ً‫في‬.

‫فالن ىيّه‬

2. Lafaz yang menunjukkan tidak boleh dijadikan hujah atau yang seumpamanya seperti

‫فالن ال‬

ً‫يحرج ت‬,‫ ضعيف‬atau ‫ىً مىاميش‬. 3. Kemudian lafaz yang menunjukkan hadisnya tidak ditulis dan seumpamanya seperti

ً‫ينرة حذيث‬, ً‫ال اىشَايح عى‬, ‫ ضعيف ج ّذا‬atau ‫َاي تمشج‬.

‫فالن ال‬

4. Kemudian lafaz yang mengandungi tuduhan berdusta atau seumpamanya seperti

‫فالن‬

‫متهم تاىنزب‬, ‫مرٍم تاىُضع‬, ‫يغشق اىحذيث‬, ‫عاقط‬, ‫ مرشَك‬atau ‫ىيظ تثقح‬. 5. Lafaz

yang

seperti ‫مزاب‬,

menyifatkan

perawi

‫دجاه‬, ‫َضّاع‬, ‫ينزب‬

itu

mereka

hadis

atau

seumpamanya

atau‫يضع‬.

6. Kemudian lafaz yang menunjukkan kepada dusta secara maksimun iaitu yang paling jelek

seperti ‫اىىاط‬

‫فالن أمزب‬, ‫ إىيً مىرٍى في اىنزب‬atau ‫ٌُ سمه اىنزب‬.

Hukum Peringkat-Peringkat Ini 1. Perawi-perawi dua peringkat yang pertama tidak boleh berhujah dengan hadis mereka sama

sekali tetapi boleh ditulis untuk i‟tibar sahaja walaupun perawi-perawi peringkat kedua tidak sama kedudukan dengan yang peringkat pertama. 2. Adapun perawi-perawi peringkat keempat yang terakhir, hadis mereka tidak boleh dijadikan hujah, tidak ditulis dan tidak dijadikan i‟tibar.

Taisir Mustolahul-Hadis: Periwayatan Hadis Adab-Adab Dan Metode Pencatatan

PERIWAYATAN HADIS ADAB-ADAB DAN METODE PENCATATAN Fasal Pertama: Metode Periwayatan Dan Cara-Cara Penerimaan Hadis Fasal Kedua: Adab-Adab Periwayatan Hadis

Fasal Pertama: Metode Periwayatan Dan Cara-Cara Penerimaan Hadis Perbahasan Pertama: Metode Mendengar, Menerima Hadis, Dan Sifat Catatan Perbahasan Kedua: Cara-Cara Penerimaan Dan Lafaz-Lafaz Penyampaian Hadis Perbahasan Ketiga: Penulisan, Catatan Dan Pembukuan Hadis Perbahasan Keempat: Sifat Periwayatan Hadis

PERBAHASAN PERTAMA: Metode Mendengar Dan Menerima Hadis, Dan Sifat Catatan Pendahuluan Apa yang dimaksudkan dengan metode mendengar hadis ialah penjelasan tentang perkara-perkara yang sepatutnya ada dan disyaratkan kepada sesiapa yang mahu mendengar hadis daripada syaikhsyaikh dengan tujuan periwayatan dan penerimaan untuk menyampaikannya pula kepada orang lain. Contohnya seperti pensyaratan umur tertentu secara wajib atau umur yang digalakkan. Maksud penerimaan hadis ialah penjelasan tentang cara-cara periwayatan hadis dan penerimaannya daripada syaikh-syaikh. Maksud penjelasan tentang catatan ialah bagaimana pelajar hadis mencatat riwayat yang diterimanya dengan cara yang dikira layak untuk orang lain berpuas hati mengambil daripadanya. Ulama hadis telah memberikan perhatian terhadap bahagian ilmu hadis ini dan mereka telah menggariskan kaedah-kaedah, kriteria-kriteria dengan cara yang halus dan kemas. Mereka juga membezakan antara cara-cara penerimaan hadis dengan membahagikannya kepada beberapa peringkat yang berbeza-beza. Usaha ini merupakan satu penegasan bahawa mereka amat mengambil berat tentang periwayatan hadis-hadis Rasulullah s.a.w., dan betapa eloknya cara perpindahan hadis daripada seorang kepada seorang lain supaya orang Islam berpuas hati dengan cara sampainya hadis kepadanya dan meyakini bahawa metode ini sangat selamat dan teliti.

Adakah Disyaratkan Islam Dan Baligh Dalam Penerimaan Hadis Islam dan baligh tidak disyaratkan untuk menerima hadis mengikut pendapat yang sahih tetapi disyaratkan untuk menyampaikannya sebagaimana yang telah dijelaskan dalam syarat-syarat perawi. Berdasarkan kepada perkara ini, diterima periwayatan seorang muslim yang baligh apa yang diriwayatkan sebelum dia memeluk Islam atau sebelum akil baligh dengan syarat dia sudah mumayyiz.

Ada pendapat yang mengatakan baligh juga disyaratkan dalam penerimaan hadis. Tetapi ini pendapat yang tidak tepat kerana orang-orang Islam telah menerima riwayat sahabat muda seperti al-Hasan, Ibn „Abbas dan lain-lain tanpa membezakan antara hadis yang diriwayatkan sebelum atau selepas baligh.

Bilakah Digalakkan Untuk Mula Mendengar Hadis 1. Ada pandangan yang mengatakan elok mula mendengar hadis pada usia tiga puluh tahun, ini

pendapat Ahli Syam. 2. Ada yang mengatakan pada usia dua puluh tahun, ini pendapat Ahli Kufah. 3. Ada yang mengatakan pada usia sepuluh tahun, ini pendapat Ahli Basrah. 4. Pendapat yang betul ialah pada zaman mutakhir ini, bersegera mendengar hadis ketika layak

mendengarnya kerana hadis telah pun tercatat dalam kitab-kitab. Adakah Ditentukan Usia Tertentu Untuk Melayakkan Kanak-Kanak Mendengar Hadis 1. Setengah ulama menetapkan pada ketika berusia lima tahun dan inilah yang menjadi amalan

di kalangan ahli hadis. 2. Sebahagian yang lain mengatakan sebetulnya mengambil kira mumayyiz atau tidak.

Sekiranya kanak-kanak ini memahami percakapan dan meresponkannya, maka dia dikira mumayyiz dan sah pendengarannya.Sekiranya dia tidak bersifat demikian maka dia bukan seorang mumayyiz.

PERBAHASAN KEDUA: Cara-Cara Penerimaan Dan Lafaz-Lafaz Penyampaian Hadis Terdapat lapan metode penerimaan hadis iaitu sama’ min lafz al-Syaikh (mendengar lafaz guru), qiraàh ‘ala al-Syaikh(membaca di hadapan guru), ijazah (keizinan) munawalah (menghulurkan riwayat), kitabah (memberikan tulisan), i’lam(memberitahu), wasiat (memesan) dan wijadah (mendapati). Setiap metode ini akan dibincangkan dengan berurutan secara ringkas di samping huraian tentang lafaz-lafaz yang digunakan untuk menyampaikan riwayat.

Al-Sama’ Bentuknya: Seorang syaikh membaca dan pelajar mendengar, sama ada daripada hafalan atau bukunya, atau pelajar mendengar sambil menulis atau mendengar sahaja.

Tingkatannya Sama’ merupakan metode yang paling tinggi di sisi majoriti ulama`.

Lafaz-lafaz penyampaian

Sebelum tersebarnya lafaz yang khusus bagi setiap metode penerimaan riwayat, harus bagi pelajar yang mendengar lafaz syaikh untuk mengatakan ketika menyampaikan riwayat mendengar), ‫( ح ّذثىي‬dia telah menceritakan kepada saya)

‫( عمعد‬saya

telah

‫أخثشوي‬, ‫( أوثأوي‬dia telah memberitahu atau ‫( رمش ىي‬dia telah menyebutkan kepada

kepada saya) ‫( قاه ىي‬dia telah berkata kepada saya) saya). Setelah lafaz-lafaz dikhususkan untuk setiap metode maka lafaz-lafaz tersebut sebagaimana berikut: 1. Untuk sama‟ ‫ عمعد‬atau ‫ح ّذثىي‬.

‫أخثشوي‬. Untuk ijazah ‫أوثأوي‬.

2. Untuk qiràh 3.

4. Untuk mendengar muzakarah[1] hadis:

‫ قاه ىي‬berkata kepada saya ‫رمش ىي‬.

Qiraàh ‘Ala Al-Syaikh (membaca di hadapan guru) Majoriti ulama hadis menamakannya dengan ‘ardh (pembentangan). Bentuknya: pelajar membaca sedangkan syaikh mendengar[2] sama ada pelajar itu sendiri membaca atau pelajar lain yang membaca dan dia mendengar, sama ada bacaan itu daripada hafalan atau daripada buku, sama ada syaikh memerhatikan pembaca itu daripada ingatannya atau beliau memegang bukunya sendiri atau perawi thiqah yang lain.

Hukum Periwayatan Dengan Metode Ini Riwayat dengan metode ini sah tanpa ada khilaf dalam semua bentuk yang dinyatakan di atas kecuali ada pendapat yang dinukilkan daripada sesetengah ulama` yang terlalu tegas dan pendapat mereka itu tidak diambilkira.

Tingkatannya Ada khilaf tentang kedudukannya: 1. Sama taraf dengan sama’. Pendapat ini diriwayatkan daripada Malik, al-Bukhari dan kebanyakan ulama‟ Hijaz dan Kufah. 2. Lebih rendah daripada sama’. Ini diriwayatkan daripada majoriti ulama di sebelah timur dan inilah yang sahih. 3. Lebih tinggi daripada sama’. Ini diriwayatkan daripada Abu Hanifah, Ibn Abi Zi`b dan satu riwayat daripada Malik. [1] Sama’ muzakarah (mendengar dalam perbincangan) tidak sama dengan sama‟ tahdith (mendengar dalam bentuk penyampaian hadis) kerana yang kedua itu syaikh dan pelajar telah bersedia dari awal dengan catatan hadis sebelum menghadiri majlis penyampaian hadis. Sementara dalam sama‟ muzakarah, persediaan seperti tidak ada. [2] Maksudnya pelajar itu membaca hadis-hadis yang merupakan riwayat syaikh tersebut bukan dia membaca mana-mana hadis yang disukainya kerana matlamat qiraàh ‘ala al-syaikh ialah supaya beliau dapat mendengarnya dan menentukan ketepatannya.

Lafaz-lafaz Penyampaian

Yang lebih cermat:

ُ ‫قشأخ عيى فالن‬

(saya membaca di hadapan fulan) atau

‫قشئ عييً َأوا أعمع فأق ّش‬

ً‫( ت‬dibacakan di hadapannya dalam keadaan saya mendengar dan dia memperakuinya). Harus

dengan

lafaz-lafaz

ً‫ قشاءجَ عيي‬haddathana

sama‟

tetapi

disyaratkan

ada

lafaz

qiraàh

seperti

‫ح ّذثىا‬

ٍَ

qiraàtan ‘alaih (beliau menceritakan kepada kami secara pembacaan di

hadapannya). Yang umum dipakai di kalangan ulama‟ hadis ialah

‫ أخثشوا‬sahaja.

Ijazah Definisi: memberi keizinan untuk meriwayatkan hadis secara lisan atau bertulis. Bentuknya: Syaikh berkata kepada salah seorang pelajarnya: Saya mengizinkan anda meriwayatkan Sahih al-Bukhari daripada saya. Bahagian-bahagiannya: Ada beberapa kategori ijazah tetapi penulis hanya menyebutkan 5 sahaja daripadanya. 1. Syaikh memberi keizinan kepada orang tertentu untuk riwayat yang tertentu seperti dia mengatakan: Saya memberi ijazah kepada anda meriwayatkan Sahih al-Bukhari. Kategori ini adalah bahagian ijazah tanpa munawalah yang paling tinggi. 2. Syaikh memberi ijazah kepada orang tertentu untuk menerima riwayat yang tidak tertentu seperti dia mengatakan: Saya memberi ijazah kepada anda untuk meriwayatkan hadis-hadis yang saya dengar. 3. Memberi ijazah kepada orang yang tidak tertentu dengan riwayat yang tidak tertentu seperti saya memberi ijazah kepada orang-orang di zaman saya untuk meriwayatkan hadis-hadis yang saya dengar. 4. Memberi ijazah kepada orang yang tidak diketahui atau riwayat yang tidak diketahui seperti saya memberi ijazah kepada anda untuk meriwayatkan kitab sunan, sedangkan dia meriwayatkan beberapa kitab sunan atau saya memberi ijazah kepada Muhammad bin Khalid al-Dimasyqi sedangkan terdapat ramai orang yang mempunyai nama ini. 5. Memberi ijazah kepada pihak yang tidak ada sama ada sebagai ikutan kepada orang yang ada seperti saya memberi ijazah kepada si fulan dan anak yang akan dilahirkan atau kepada orang yang belum dilahirkan lagi secara berseorangan seperti saya memberi ijazah kepada anak si fulan yang akan dilahirkan.

Hukumnya Bahagian yang pertama adalah sahih menurut pendapat majoriti ulama dan dipakai secara berterusan serta harus meriwayatkan dengan cara ini dan beramal dengannya. Beberapa kumpulan ulama pula menganggap cara ini tidak tepat dan ini salah satu daripada dua pendapat yang dinukilkan daripada Imam al-Syafi‟e. Sementara bahagian-bahagian ijazah yang lain, khilaf tentang keharusannya lebih ketara lagi. Bagaimanapun, penerimaan dan periwayatan hadis dengan cara ini (ijazah) merupakan penerimaan dengan cara yang lemah dan tidak sepatutnya bermudah dengannya.


‫( أجاص ىي فالن‬si fulan telah mengijazahkan kepada saya). 2. Diharuskan dengan lafaz sama‟ yang mempunyai ikatan seperti ‫ ح ّذثىا إجاصج‬beliau telah 1. Yang sebaiknya dengan mengatakan:

menceritakan kepada kami secara ijazah atau kami secara ijazah. 3. Istilah ulama mutaàkhkhirin: Lafaz

‫ أخثشوا إجاصج‬dia telah mengkhabarkan kepada

‫( أوثأوا‬menyampaikan

kepada kami) dan ini dipilih oleh

pengarang kitab al-Wijadah. Al-Munawalah[1] Bahagian-bahagiannya 1. Munawalah dengan ijazah. Ini merupakan bentuk ijazah yang paling tinggi secara mutlak. Gambarannya ialah guru menyerahkan kepada pelajar akan kitabnya dan berkata kepadanya: Ini adalah riwayat saya daripada si fulan maka riwayatkanlah daripada saya kemudian beliau memberi milik kepada pelajar itu atau meminjamkannya untuk penyalinan. 2. Munawalah tanpa ijazah. Gambarannya ialah guru menyerahkan kitabnya kepada pelajar dengan hanya mengucapkan ini adalah riwayat yang saya dengar. Hukum 1. Harus meriwayatkan dengan cara menuwalah berijazah dan ini merupakan peringkat

periwayatan yang lebih rendah daripada sama‟ dan qiraàh ‘ala al-Syaikh. 2. Tidak harus meriwayatkan secara munwalah tanpa ada ijazah. Ini adalah pendapat yang

sahih. Lafaz-lafaz penyampaian 1. Yang lebih baik ialah perawi berkata si fulan telah menghulurkan kepada saya atau menghulurkan dan memberi ijazah kepada saya. Ini sekiranya munawalah itu secara ijazah. 2. Diharuskan dengan lafaz sama’ dan qiraàh yang disebutkan munawalah seperti

‫( مىاَىح‬meriwayatkan kepada kami secara munawalah) ‫( َإجاصج‬memberitahu kepada kami secara munawalah dan ijazah).

‫مىاَىح‬

atau

‫حذثىا‬ ‫أخثشوا‬

Kitabah (Penulisan) Sheikh menulis sendiri hadis-hadis yang didengarinya kepada hadirin atau orang tidak hadir[2] dengan tulisannya sendiri atau menyuruh orang lain menulis. Bahagian-bahagian Kitabah terbahagi kepada dua: 1. Disertakan dengan ijazah seperti

ُ ‫مرثد ىل أَ إىيل‬ ‫( أجضذل ما‬saya memberi ijazah kepada

anda apa yang saya tulis untuk atau kepada anda) dan sebagainya. 2. Tanpa disertakan dengan ijazah seperti ditulis untuk si fulan beberapa hadis dan dikirimkan kepadanya tanpa disertakan ijazah. Hukum 1. Kitabah dengan

ijazah: periwayatannya dengan munawalah berserta dengan ijazah.

adalah

sah

dan

ia

sama

kuat

2. Kitabah tanpa

ijazah: Sekumpulan ulama menegahnya sementara yang lain mengharuskannya. Pendapat yang sahih di sisi ulama hadis ialah harus dengan cara ini kerana ia menunjukkan kepada makna ijazah.

Adakah disyaratkan bukti kepada kesahihan tulisan? 1. Sebahagian ulama mensyaratkan bukti kepada tulisan dengan mendakwa satu tulisan menyerupai tulisan yang lain. Ini adalah pendapat yang lemah. 2. Sebahagian pula mengatakan memadai bagi orang yang menerima tulisan itu mengetahui siapa penulisnya kerana tulisan seseorang berbeza dengan tulisan orang lain. Inilah pendapat yang sahih. Lafaz-lafaz Periwayatan 1. Dengan menjelaskan sebutan kitabah, seperti kata-kata:

‫“ مرة إى ّي فالن‬Si

fulan telah

menulis kepada saya. 2. Menyebutkan lafaz sama’ dan qiraàt dengan disertakan lafaz kitabah, seperti

َ‫حذثىي فالن أ‬

‫( أخثشوي مراتح‬si fulan menceritakan atau memberitahu saya kepada secara penulisan). Al-I’lam (Pemberitahuan) Bentuknya: Seorang sheikh memberitahu kepada pelajar bahawa hadis ini atau kitab ini adalah riwayat yang didengarnya.

Hukum periwayatan Ulama berbeza pendapat tentang metode ini: 1. Harus: ini pendapat kebanyakan ulama hadis, fuqaha` dan ulama usul. 2. Tidak harus: Ini pendapat ramai dari kalangan ulama hadis dan lain-lain. Inilah yang sahih kerana sheikh memberitahu bahawa hadis itu adalah apa yang diriwayatkannya tetapi tidak harus meriwayatkannya kerana terdapat kecacatan padanya. Namun, sekiranya sheikh memberi ijazah untuk meriwayatkannya maka hukumnya harus. Lafaz penyampaian Perawi berkata:

‫( أعيمىي شيخي تنزا‬guru saya telah memberitahu kepada saya).

Wasiat Seorang sheikh mewasiatkan salah satu kitab yang diriwayatkannya pada saat kematiannya atau pengembaraannya kepada seseorang. Hukum Periwayatan Dengan Cara Wasiat 1. Harus: Ini pendapat sebahagian salaf, bagaimanapun ini tidak tepat kerana sheikh itu mewasiatkan kitab bukan mewasiatkan supaya meriwayatkannya. 2. Tidak harus, inilah yang betul.


Sheikh berkata: ‫ي فالن تنزا أَ حذثىي فالن َصيح‬ ّ ‫“ أَصى إى‬Si fulan mewasiatkan kepada saya dengan sekian sekian atau si fulan telah menceritakan kepada saya secara wasiat.

Wijadah Wijadah dengan waw berbaris bawah, kata dasar kepada wajada. Masdar ini merupakan binaan baru yang tidak pernah digunakan oleh orang-orang „Arab.

Bentuknya: Pelajar mendapati beberapa hadis dengan tulisan sheikh yang meriwayatkan hadis-hadis tersebut dan dia mengenali sheikh itu. Tetapi pelajar itu tidak mendengar hadis daripada sheikh dan tidak juga mendapat ijazah.

Hukum Periwayatan Periwayatan secara wijadah adalah termasuk dalam hadis munqati’ tetapi dari satu segi ia adalah secara bersambung-sambung.

Lafaz-lafaz penyampaian Orang yang menemui hadis itu berkata: ‫( َجذخ تخط فالن أَ قشأخ تخط فالن مزا‬saya mendapati tulisan si fulan atau saya membaca tulisan si fulan”, kemudian dia menyebutkan sanad dan matan.

[1] Cara penyampaian hadis kepada murid dengan memberikan kitab untuk diriwayatkan kepadanya. (Pent.) [2] Untuk orang yang tidak ada dalam majlis hadis kerana berada di tempat lain. (Pent.)

Taisir Mustolahul-Hadis: Fasal Kedua - Adab-Adab Periwayatan Hadis

FASAL KEDUA ADAB-ADAB PERIWAYATAN HADIS

1. ADAB GURU HADIS 2. ADAB PELAJAR HADIS

PERBAHASAN PERTAMA Adab-Adab Guru Hadis Pendahuluan Oleh kerana menyibukkan diri dengan hadis merupakan antara cara yang paling utama untuk mendekatkan diri kepada Allah s.w.t. dan tugas yang paling mulia, maka sepatutnya orang yang terlibat dengannya dan menyebarkannya di kalangan orang ramai menghiaskan diri dengan akhlak-akhlak yang mulia dan penampilan yang elok. Dia mestilah menjadi gambaran yang tepat kepada apa yang diajarkan kepada orang ramai di samping terlebih dahulu mempraktikkannya pada diri sendiri sebelum menyuruh orang lain. Sifat-sifat utama yang guru hadis perlu menghiaskan diri dengannya: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Membetulkan niat dan mengikhlaskannya. Mensucikan hati daripada tujuan-tujuan dunia seperti suka menjadi ketua dan cintakan kemasyhuran. Hendaklah kesungguhannya yang utama untuk menyebarkan hadis, menyampaikan daripada Rasulullah s.a.w. untuk mendapatkan ganjaran pahala yang besar. Tidak menyampaikan hadis di hadapan orang yang lebih utama daripadanya dari segi usia dan keilmuan. Menunjukkan orang yang bertanya kepadanya tentang sesuatu hadis yang ada pada ahli hadis yang lain. Tidak mengelakkan diri daripada menyampaikan hadis kepada seseorang kerana dia seorang yang tidak ikhlas. Orang itu diharapkan dapat memperbaiki niatnya. Mengadakan majlis untuk menyampaikan dan mengajar hadis apabila sudah berkelayakan kerana itu peringkat periwayatan yang tertinggi.

Perkara-Perkara Yang Digalakkan Apabila Menghadiri Majlis Mencatatkan Hadis 1.

Membersihkan diri, memakaikan wangian dan menyikat janggut. 2. Duduk dengan tenang dan kelihatan hebat sebagai membesarkan hadis Rasulullah s.a.w. 3. Menghadapkan wajahnya kepada semua peserta majlis dan jangan memberi perhatian kepada individu yang tertentu sahaja.

4.

Memulakan majlis dan menutupkannya dengan memuji-muji Allah s.w.t. dan berselawat kepada Rasulullah s.a.w. serta berdoa dengan doa yang sesuai dengan keadaan. 5. Menjauhi perkara yang tidak dapat diterima oleh akal hadirin atau hadis-hadis yang tidak difahami oleh mereka. 6. Menyudahkan majlis imla`(membacakan hadis dengan tujuan untuk disalin) dengan cerita-cerita untuk menghiburkan hati dan menghilangkan kejemuan.

Berapakah Usia Yang Sepatutnya Ahli Hadis Tampil Untuk Menyampaikan Hadis? Terdapat perbezaan pendapat dalam perkara ini. 1. Dikatakan apabila berusia lima puluh tahun, empat puluh tahun dan lain-lain lagi. 2. Mengikut pendapat yang sahih, apabila seseorang itu berkelayakan dan diperlukan maka hendaklah dia mengadakan majlis tanpa mengira usia.

Kitab-kitab Yang Terkenal 1. 2.

Al-Jami’ Li Akhlaq al-Rawi Wa Adab al-Sami’ karangan al-Khatib al-Baghdadi. Jami Bayan al-‘Ilm Wa fadhlih Wa Ma Yanbaghi Fi Riwayatih Wa Hamlih oleh Ibn „Abd al-Barr.

PERBAHASAN KEDUA Adab-Adab Pelajar Hadis Pendahuluan Yang dimaksudkan dengan adab-adab pelajar hadis ialah pekerti-pekerti tinggi dan akhlakakhlak mulia yang mesti dimiliki oleh pelajar yang bersesuai dengan kemuliaan ilmu yang dicarinya, iaitu hadis Rasulullah s.a.w. Di antara adab-adab itu ada yang menyamai adabadab guru hadis dan ada yang tidak sama. Adab-Adab Yang Sama Dengan Guru Hadis 1. 2.

Memperbetulkan niat dan mengikhlaskan diri kerana Allah dalam menuntutnya. Berwaspada terhadap tujuan mencarinya untuk memperolehi maksud-maksud dunia. Abu Daud dan Ibn Majah telah mengeluarkan sebuah hadis daripada Abu Hurairah katanya, Rasulullah s.a.w. bersabda: “Sesiapa yang mempelajari satu ilmu yang dicari melaluinya itu keredhaan Allah tetapi dia tidak mencarinya melainkan untuk memperolehi habuan dunia, dia tidak akan mendapati bauan syurga pada hari Kiamat.” 3. Beramal dengan hadis-hadis yang didengarinya.

Adab-Adab Khusus Kepada Pelajar Hadis 1.

Memohon daripada Allah s.w.t. taufiq, kemudahan, kelurusan dan pertolongan supaya dapat mencatat hadis dan memahaminya.

2. 3. 4. 5.

6.

7.

8.

Memberi perhatian sepenuhnya dan mencurahkan segala usaha untuk memperolehi ilmu hadis. Hendaklah memulakan pengajian hadis dengan guru-guru di tempatnya yang paling utama dari segi sanad, ilmu dan agama. Menghormati dan memuliakan guru, ini sebagai memuliakan ilmu itu sendiri. Mencari keredhaan guru dan bersabar dengan kekasarannya jika ada. Menunjukkan faedah-faedah ilmiah yang diperolehinya kepada teman-teman dan saudara-saudaranya dalam belajar dan jangan pula disorokkan. Menyorokkan sesuatu faedah ilmiah adalah perbuatan tercela yang dilakukan oleh pelajar-pelajar yang rendah akhlaknya sedangkan tujuan menuntut ilmu ialah untuk menyebarkannya. Janganlah seseorang pelajar itu dihalangi oleh sifat malu dan sombong untuk mendengar dan memperolehi hadis walaupun daripada seseorang yang lebih muda daripadanya atau lebih rendah kedudukannya. Tidak memadai mendengar dan mencatat hadis bahkan perlu kepada pengetahuan dan kefahaman. Jika tidak hanya memenatkan diri sahaja tanpa memperolehi apaapa faedah. Dari segi mendengar, mencatat dan memahami hadis, maka hendaklah dia mengutamakan Sahih al-Bukhari dan Muslim kemudian diikuti dengan Sunan Abi Daud, Jami‟ al-Tirmizi dan Sunan al-Nasaì. Setelah itu al-Sunan al-Kubra oleh alBaihaqi dan kitab-kitab hadis lain yang diperlukan dalam bentukmasanid dan jamawi’ seperti Musnad Ahmad dan Muwatta` Malik. Selain itu, hendaklah dirujuk juga kitab-Kitab ‘Ilal al-Hadith seperti „Ilal al-Daruqutni. Berkenaan ilmu rijal, kitab-kitab seperti al-Tarikh al-Kabir oleh Imam al-Bukhari, al-Jarh Wa alTa‟dil oleh Ibn Abi Hatim, di samping kitab Ibn Makula bagi menentukan sebutan nama-nama perawi. Kitab al-Nihayah pula untuk mengetahui kalimahkalimahgharib yang terdapat hadis.

Taisir Mustolahul-Hadis: Bab Keempat - Sanad Dan Perkara-Perkara Yang Berkaitan Dengannya

BAB KEEMPAT SANAD DAN PERKARA-PERKARA YANG BERKAITAN DENGANNYA

Fasal Pertama: Kesenian Sanad Fasal Kedua: Mengenali Perawi-Perawi Fasal Pertama: Kesenian Sanad 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Al-Isnad al-„Ali Wa al-Nazil Al-Musalsal Riwayah al-Akabir „An al-Ashaghir Riwayah al-Aba` „An al-Abna‟ Riwayah al-Abna‟ „An al-Aba` Al-Mudabbaj Wa Riwayah al-Aqran Al-Sabiq Wa al-Lahiq

Al-Isnad al-‘Ali Wa al-Nazil Pendahuluan Selain menjadi sunnah yang amat dititikberatkan, sanad merupakan ciri khusus yang utama bagi umat ini yang tidak dimiliki oleh mana-mana umat yang terdahulu. Oleh itu, menjadi kewajipan kepada setiap individu berpegang dengannya ketika menukilkan hadis dan riwayat. Ibn al-Mubarak berkata: “Sanad itu sebahagian dari agama. Jika tidak kerana sanad, sesiapa sahaja akan mengatakan apa yang disukainya. Sufyan al-Thawri berkata: “Sanad adalah senjata orang mukmin.” Demikian juga mencari sanad yang tinggi merupakan sunnah sebagaimana kata Imam Ahmad bin Hanbal: “Mencari sanad yang tinggi adalah sunnah di sisi salaf.” Murid-murid Ibn Mas‟ud mengembara dari Kufah ke Madinah untuk belajar dan mendengar hadis daripada Sayyidina „Umar. Oleh kerana itu, mengembara untuk mencari hadis sangat dituntut dan digalakkan. Ramai dari kalangan sahabat yang telah mengembara untuk mencari sanad yang tinggi, antara mereka ialah Abu Ayyub dan Jabir r.a.

Definisi Dari sudut bahasa, al-‘Ali ialah kata nama pelaku daripada al-‘Uluww iaitu ketinggian lawan kepada al-Nuzuliaitu kerendahan. Al-Nazil pula kata nama pelaku daripada al-Nuzul. Mengikut istilah, al-Sanad al-‘Ali ialah sanad yang mempunyai jumlah perawi yang sedikit berbanding dengan sanad lain yang mempunyai bilangan perawi lebih ramai yang membawa kepada hadis sama.

Al-Sanad al-Nazil ialah sanad yang mempunyai jumlah perawi yang ramai berbanding dengan sanad lain yang menyampaikan kepada hadis sama dengan bilangan perawi lebih sedikit.

Bahagian-Bahagian Ketinggian Sanad

Ketinggian sanad terbahagi kepada lima bahagian, salah satu daripadanya adalah ketinggian mutlak dan yang lain adalah ketinggian secara nisbi (relatif): 1) Hampir kepada Rasulullah s.a.w. dengan sanad yang sahih dan bersih. Ini merupakan bahagian ketinggian yang paling utama. 2) Hampir dengan salah seorang imam hadis walaupun selepasnya terdapat ramai bilangan perawi yang menyampaikan kepada Rasulullah s.a.w. Contohnya dekat dengan al-A‟masy atau Ibn Juraij, Malik atau imam yang lain dengan syarat sanad yang sahih dan bersih. 3) Hampir dengan melihat kepada periwayatan salah satu Sunan Sittah atau kitabkitab hadis lain yang diakui. Bahagian ini lebih diberi perhatian oleh ulama dan ia terbahagi pula kepada muwafaqah, abdal,musawah dan musafahah. 3.1. Muwafaqah Iaitu sampainya kepada syeikh salah seorang pengarang kitab bukan melalui jalannya dengan bilangan perawi yang berkurangan berbanding jika diriwayatkan melaluinya. Contohnya: Hafiz Ibn hajar menyebutkan di dalam Syarah Nukhbah al-Fikar: Imam alBukhari meriwayatkan sebuah hadis daripada Qutaibah daripada Malik. Sekiranya kita meriwayatkan hadis tersebut melalui jalan al-Bukhari maka bilangan perawi antara kita dan Qutaibah menjadi seramai lapan orang. Tetapi jika kita meriwayatkannya melalui Abu al-„Abbas al-Siraj daripada Qutaibah maka bilangan perawi antara kita dan Qutaibah hanya tujuh orang. Dengan itu, kita memperolehi muwafaqah dengan Imam al-Bukhari pada syeikhnya di samping ketinggian sanad berbanding dengan beliau. 3.2 Badal Iaitu sampai kepadaguru bagi guru salah seorang pengarang kitab hadis dengan jalan lain dengan bilangan perawi yang berkurangan daripada jalan syeikh tersebut. Contohnya seperti yang disebutkan oleh Hafiz Ibn Hajar: “Seperti sanad itu sendiri sampai kepada kita melalui jalan lain kepada al-Qa‟nabi daripada Malik maka al-Qa‟nabi itu menjadi badal kepada Qutaibah. 3.3 Musawah Musawah iaitu sama bilangan sanad daripada perawi sehingga kepada akhirnya bersama-sama sanad salah seorang pengarang kitab. Contohnya: Apa yang disebutkan oleh Hafiz Ibn Hajar: “Seperti al-Nasaì meriwayatkan satu hadis yang menjadi perantaraan antara beliau dengan Rasulullah s.a.w. seramai 11 orang. Hadis itu sendiri kita meriwayatkannya dengan sanad yang lain melalui perantaraan 11 orang juga. Dengan itu, kita menyamai al-Nasaì dari sudut bilangan.

3.4 Musafahah Iaitu sama bilangan sanad daripada perawi hingga kepada hujungnya bersama dengan sanad murid salah seorang pengarang-pengarang. Dinamakan musafahah kerana kebiasaannya dua orang perawi yang bertemu akan berjabat tangan (musafahah).

4) Ketinggian Dengan Sebab Terdahulu Kewafatan Perawi Contohnya seperti yang disebutkan oleh Imam al-Nawawi: “Hadis yang saya terima daripada tiga orang daripada al-Baihaqi daripada al-Hakim lebih tinggi daripada saya meriwayatkan daripada tiga orang daripada Abu Bakr bin Khalf daripada al-Hakim kerana kewafatan alBaihaqi itu terdahulu daripada kewafatan Ibn Khalf.

5) Ketinggian Dengan Sebab Terdahulu Mendengar Hadis Iaitu terdahulu mendengar hadis daripada syiekh. Sesiapa yang mendengar dahulu maka ia dikira lebih tinggi daripada orang yang mendengar kemudian. Contohnya: Dua orang perawi mendengar hadis daripada seorang syeikh dan sama’ salah seorang itu sejak enam puluh tahun sedangkan seorang lagi sejak empat puluh tahun dalam keadaan bilangan perawi yang menyampaikan kepada mereka berdua itu sama maka yang pertama lebih tinggi daripada yang kedua. Ini lebih diberikan perhatian apabila guru seorang itu ikhtilat (fikiran bercelaru) atau nyanyuk.

Bahagian Kerendahan Sanad Terdapat lima bahagian sanad rendah dan dapat diketahui daripada lawannya iaitu ketinggian sanad. Setiap bahagian ketinggian sanad adalah lawan kepada setiap bahagian kerendahan sanad.

Adakah Ketinggian Sanad Lebih Utama Atau Kerendahan Sanad? Mengikut pendapat sahih yang dipegang oleh majoriti ulama, ketinggian sanad itu lebih utama kerana ia menjauhkan daripada andaian banyak berlaku kecacatan dalam hadis dan kerendahan sanad itu tidak disukai. Ibn al-Madini berkata: “Kerendahan sanad itu adalah pesimis”. Hal ini berlaku apabila sanad itu sama kuat. Kerendahan sanad itu lebih utama apabila sanad yang rendah itu mempunyai keistimewaan.[1]

Karangan-Karangan Yang Masyhur Secara umumnya, tidak terdapat kitab khusus tentang sanad-sanad tinggi atau rendah tetapi ulama hadis telah menulis secara berasingan juzuk-juzuk yang dinamakan sebagai alThulathiyyat yang bermaksud hadis-hadis yang mempunyai perantaraan antara pengarang dan Rasulullah s.a.w. seramai tiga orang sahaja. Ini sebagai isyarat kepada perhatian ulama terhadap sanad-sanad tinggi. Antaranya ialah: i. Thulathiyyat al-Bukhari oleh Ibn Hajar ii. Thulathiyyat Ahmad bin Hanbal oleh al-Saffaraini.

Al-Musalsal Definisi Pada bahasa: al-Musalsal ialah kata nama objek al-Salsalah iaitu bersambung sesuatu dengan yang lain, daripadanya terbit perkataan Silsilah al-Hadid (rantai besi) dinamakan dengan demikian kerana keserupaannya dengan silsilah dari sudut pertautan atau persamaan antara juzuk-juzuk. Pada istilah: Berterusan perawi-perawi sanad dengan satu sifat atau keadaan periwayatan atau juga para perawi.

Huraian Takrif Hadis musalsal iaitu hadis yang perawi-perawi berturut-turut dengan: i. Berkongsi satu sifat ii. Berkongsi satu keadaan iii. Berkongsi satu sifat periwayatan Bahagian-bahagiannya Daripada huraian takrif jelas bahawa musalsal mempunyai tiga bahagian iaitu: Musalsal dengan keadaan perawi, musalsal dengan sifat perawi dan musalsal dengan sifat periwayatan. Berikut ini penjelasan bagi setiap bahagian tersebut. 1. Musalsal dengan keadaan perawi-perawi Musalsal dengan keadaan perawi-perawi itu sama ada ucapan sahaja, perbuatan sahaja atau kedua-duanya sekali. 1.1 Musalsal Dengan Keadaan Perawi Secara Ucapan Seperti hadis Mu‟az bin Jabal bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda kepadanya: “Wahai Muaz, sesungguhnya aku menyintaimu maka ucapkanlah setiap kali engkau selesai bersembahyang: Ya Allah, tolonglah aku untuk mengingati, mensyukuri dan mengelokkan ibadat kepada Engkau.” Berlaku tasalsul dalam periwayatan hadis ini dengan kata-kata setiap perawinya, “sesungguhnya aku menyintaimu maka ucapkanlah.[2] 1.2 Musalsal Dengan Keadaan Perawi Secara Perbuatan Seperti hadis Abu Hurairah, katanya, Rasulullah s.a.w. menyilang antara jari-jariku dan bersabda: “Allah menciptakan bumi pada hari Sabtu.” Setiap perawi telah meriwayatkan secara musalsal dengan menyilang jari-jari perawi yang meriwayatkan hadis ini daripadanya. 1.3 Musalsal Dengan Keadaan Perawi Secara Ucapan Dan Perbuatan Seperti hadis yang diriwayatkan Anas katanya Rasulullah s.a.w. bersabda: “Seseorang itu tidak akan mengecapi kemanisan iman sehinggalah dia beriman dengan taqdir, baik dan buruknya, manis dan pahitnya, dan Rasulullah s.a.w. menggenggam jangggutnya sambil mengucapkan: “Aku beriman dengan taqdir baik dan buruknya, manis dan pahitnya. Setiap

perawi telah meriwayatkan secara musalsal dengan menggenggam jangggut mengucapkan, aku beriman dengan taqdir baik dan buruknya, manis dan pahitnya.

dan

2. Musalsal Dengan Sifat-Sifat Perawi Sifat perawi merangkumi ucapan dan juga perbuatan 2.1 Musalsal Dengan Sifat-Sifat Perawi Secara Ucapan Seperti hadis musalsal dengan bacaan surah al-Saff. Hadis ini menjadi musalsal kerana setiap perawi mengucapkan, si fulan membacanya dengan cara seperti ini. Al-„Iraqi berkata: “Sifat-sifat perawi secara ucapan dan keadaan mereka secara ucapan sangat hampir bahkan saling menyerupai. 2.2 Musalsal Dengan Sifat-Sifat Perawi Secara Perbuatan Seperti sama nama-nama perawi seperti musalsal perawi bernama Muhammad, atau sama nama-nama mereka, musalsal fuqaha` atau hafiz-hafiz hadis atau sama nisbah seperti perawi-perawi Dimasyq atau Mesir. 2.3 Musalsal Dengan Sifat Periwayatan Sifat periwayatan sama ada berkaitan dengan lafaz-lafaz penyampaian, masa periwayat atau tempat periwayatan. i. Musalsal lafaz-lafaz penyampaian seperti hadis musalsal dengan kata-kata setiap perawinya: saya telah mendengar, si fulan telah memberitahu kepada saya. ii. Musalsal masa periwayatan, seperti hadis musalsal dengan periwayatan pada hari raya. iii. Musalsal tempat periwayatan seperti hadis musalsal tentang dimaqbulkan doa di Multazam.

Hadis Musalsal Yang Paling Utama Ialah yang menunjukkan kepada bersambung-sambung mendengar tanpa berlaku tadlis. Faedah Mempunyai ketepatan (dhabt) tambahan pada perawi-perawi Adakah Disyaratkan Ada Tasalsul Pada Semua Sanad? Tidak disyaratkan ada tasalsul pada semua sanad kerana kadang-kadang tasalsul itu terputus di tengah atau di akhir sanad. Walau bagaimanapun ulama menyebutkannya sebagai hadis ini musalsal setakat si fulan. Tidak Ada Kaitan Antara Tasalsul Dan Kesahihan Sedikit sekali hadis musalsal selamat dari kedha‟ifan walaupun asal hadis itu sahih bukan melalui jalantasalsul. Karangan Yang Paling Masyhur 1. Al-Musalsal al-Kubra oleh al-Suyuti, mengandungi 85 hadis. 2. Al-Manahil al-Salsalah fi al-Ahadith al-Musalsalah oleh Muhammad al-Baqi al-Ayyubi, yang mengandungi 212 hadis.

[1] Seperti perawi-perawinya lebih thiqah, lebih kuat hafazan atau lebih faqih daripada perawi-perawi sanad tinggi. [2] Hadis riwayat Abu Daud dalam Kitab al-Witr.

RIWAYAH AL-AKABIR ‘AN AL-ASHAGHIR Definisi Dari sudut bahasa: al-Akabir jamak kepada akbar iaitu yang lebih tua, alAshaghir jamak ashghar iaitu yang lebih muda. Maksudnya ialah periwayatan perawi-perawi yang lebih tua daripada perawi-perawi yang lebih muda. Dari sudut istilah: Periwayatan seseorang perawi daripada orang yang lebih rendah daripadanya dari sudut umur dan tabaqah (kelas atau generasi) atau dari sudut ilmu dan hafalan. Huraian Definisi Seorang perawi meriwayatkan daripada orang yang lebih muda daripadanya dan lebih rendah tabaqahnya. Rendah pada tabaqah seperti periwayatan sahabat daripada tabi‟in dan sebagainya. Atau periwayatan daripada perawi yang kurang ilmu atau hafalan seperti periwayatan seorang alim yang hafiz daripada seorang syaikh walaupun syaikh itu lanjut usia. Bagaimanapun patut diberi perhatian bahawa semata-mata lebih tua atau terdahulu dalam tabaqah tanpa ada persamaan pada ilmu daripada orang yang diambil riwayat daripadanya tidak memadai untuk dinamakan Riwayah al-Akabir ‘An al-Ashaghir. Contohcontoh berikut akan menjelaskan perkara ini. Bahagian-Bahagian Dan Contoh-Contohnya Riwayah al-Akabir ‘An al-Ashaghir ini dapat dibahagikan kepada tiga bahagian: 1. Perawi itu lebih tua dan tabaqahnya lebih terdahulu daripada orang yang diambil riwayat daripadanya. (Ya‟ni di samping ilmu dan hafalan) 2. Perawi itu lebih tinggi kedudukan bukan dari segi usia daripada orang yang diambil riwayat daripadanya. Seperti riwayat hafiz alim daripada syaikh yang tua yang tidak hafiz. Seperti riwayat Malik daripada Abdullah bin Dinar. 3. Perawi itu lebih tua dan lebih tinggi kedudukan daripada orang yang diambil riwayat daripadanya ya‟ni lebih tua dan lebih alim. Seperti riwayat al-Barqani daripada alKhatib. Antara Riwayah al-Akabir ‘An al-Ashaghir 1. Riwayah sahabat daripada tabi‟in seperti riwayat al-Abadilah[1] dan lain-lain daripada Ka‟ab bin al-Ahbar. 2. Riwayat tabi‟i daripada tabi‟ tabi‟in seperti riwayat Yahya bin Said al-Ansari daripada Malik. Faedah mengetahui Riwayah al-Akabir ‘An al-Ashaghir 1. Supaya tidak dianggap orang yang diambil riwayat daripadanya lebih utama dan lebih tua daripada perawi kerana itulah yang biasa. 2. Supaya jangan disangka berlaku pertukaran dan pembalikan dalam sanad kerana kebiasaannya periwayatan itu oleh perawi yang lebih muda daripada yang lebih tua.

Karangan Yang Masyhur Kitab Ma Rawahu al-Kibar ‘An al-Shighar Wa al-Aba` ‘An al-Abna` oleh Hafiz Abu Ya‟qub Ishaq bin Ibrahim al-Warraq yang meninggal dunia pada tahun 403 H. RIWAYAH AL-ABA` ‘AN AL-ABNA’ Definisi Terdapat dalam sanad hadis seorang bapa meriwayatkan daripada anaknya. Contoh Hadis yang diriwayatkan oleh al-„Abbas bin Abd al-Mutallib daripada anaknya, al-Fadhl bahawa Rasulullah s.a.w. menjamakkan dua sembahyang di Muzdalifah. Faedah Supaya jangan disangka berlaku pertukaran dan kesilapan dalam sanad kerana pada prinsipnya, anak meriwayatkan daripada bapa. Bentuk periwayatan ini dan juga bentuk periwayatan al-Akabir ‘An al-Ashaghirmenunjukkan kerendahan diri ulama dalam mengambil ilmu daripada sesiapa sahaja walaupun lebih rendah daripada mereka dari segi kedudukan dan umur. Kitab-Kitab Yang Paling Masyhur Riwayah al-Aba` ‘An al-Abna‟ oleh al-Khatib al-Baghdadi. RIWAYAH AL-ABNA’ ‘AN AL-ABA` Definisi Terdapat di dalam sanad hadis seorang anak meriwayatkan daripada bapanya sahaja atau daripada bapanya daripada datuknya. Bahagiannya Yang Paling Penting Bahagian periwayatan ini yang paling penting ialah yang tidak disebutkan nama bapa atau datuk kerana ia memerlukan kepada kajian untuk mengetahuinya. Bahagian-bahagiannya Ada dua: 1. Periwayatan anak daripada bapanya sahaja iaitu tanpa meriwayatkan daripada datuk. Ini yang banyak berlaku. Contohnya seperti riwayat Abu al-„Usyara` daripada bapanya.[2] 2. Periwayatan seorang perawi daripada bapanya daripada datuknya atau daripada bapanya daripada datuknya dan sehingga ke atas. Contohnya seperti riwayat „Amar bin Syu‟aib daripada bapanya daripada datuknya.[3] Antara Faedahnya 1. Mengkaji dan menyelidik bagi mengetahui nama bapa atau datuk bila tidak dinyatakan dengan jelas. 2. Menjelaskan siapakah yang dimaksudkan dengan datuk. Adakah itu datuk kepada anak atau datuk kepada bapa. Kitab-Kitab Yang Paling Masyhur 1. Riwayah al-Abna` ‘An Abaìhim oleh Abu Nashr Ubaidullah bin Sa‟id al-Waìli. 2. Juz Man Rawa ‘An Abihi ‘An Jaddih oleh Ibn Abi Khaithamah

3.

Kitab al-Wasy al-Mu’lim Fi Man Rawa ‘An Abihi ‘An Jaddihi ‘An al-Nabiyy s.a.w. karangan al-Hafiz al-„Ala‟i

AL-MUDABBAJ WA RIWAYAH AL-AQRAN Definisi al-Aqran Bahasa: al-Aqran jamak qarin dengan makna orang sentiasa mendampingi temannya, sebagaimana disebutkan dalam al-Qamus al-Muhit. Istilah: perawi-perawi yang hampir sama dari segi umur dan sanad. Definisi Riwayah al-Aqran Salah seorang qarin yang meriwayatkan daripada seorang lagi. Seperti riwayat Sulaiman alTaimi daripada Mis‟ar bin Kidam. Mereka berdua adalah qarin tetapi tidak diketahui Mis‟ar ada meriwayatkan daripada al-Taimi. Definisi al-Mudabbaj Bahasa: Kata nama objek daripada Tadbij dengan makna menghiaskan. Tadbij itu berasal daripada perkataanDibajatai al-Wajh iaitu dua belah pipi seolah-olah dinamakan alMudabbaj kerana persamaan antara antara perawi dengan orang yang diriwayatkan daripadanya sebagaimana persamaan pada dua pipi. Istilah: dua orang qarin yang saling meriwayatkan hadis antara satu sama lain. Contoh al-Mudabbaj 1. Pada sahabat: riwayat „Aìshah daripada Abu Hurairah dan riwayat Abu Hurairah daripada „Aìshah. 2. Pada tabi‟in: riwayat al-Zuhri daripada Umar bin „Abd al-„Aziz dan riwayat „Umar bin „Abd al-„Aziz daripada al-Zuhri. 3. Pada tabi‟ al-Tabi‟in: riwayat Malik daripada al-Auza‟i dan riwayat al-Auza‟i daripada Malik. Antara Faedahnya 1. Supaya tidak disangka terdapat penambahan perawi pada sanad.[4] 2. Supaya tidak disangka lafaz ‫‘( عن‬an) ditukar dengan lafaz ‫( و‬wau).[5] Kitab-Kitab Yang Terkenal 1. Al-Mudabbaj oleh al-Daruqutni. 2. Riwayah al-Aqran oleh Abu al-Syaikh al-Ashfahani. AL-SABIQ WA AL-LAHIQ Definisi: Dari segi bahasa: al-Sabiq ialah kata nama pelaku bagi al-Sabq iaitu yang mendahului. AlLahiq pula kata nama pelaku bagi al-Lahaq iaitu yang terkemudian, maksudnya ialah perawi yang dahulu meninggal dunia dan perawi yang lewat meninggal dunia. Dari segi istilah: Dua orang perawi yang sama-sama meriwayatkan daripada seorang syeikh dan jarak kematian mereka berdua sangat jauh. Contoh

1.

Muhammad bin Ishaq al-Sarraj[6]: al-Bukhari dan al-Khaffaf sama-sama meriwayatkan daripadanya. Namun jarak kematian antara al-Bukhari dan al-Khaffaf ialah 137 tahun atau lebih lagi.[7] 2. Imam Malik: al-Zuhri dan Ahmad bin Ismail al-Sahmi sama-sama meriwayatkan hadis daripada Malik. Jarak di antara kematian mereka berdua ialah 135 tahun kerana al-Zuhri meninggal dunia pada tahun 124 h dan al-Sahmi meninggal dunia pada tahun 259 H. Huraiannya, al-Zuhri lebih tua daripada Malik kerana beliau salah seorang tabi‟in dan Malik ialah seorang tabi‟ tabi‟in. Riwayat al-Zuhri daripada Malik termasuk dalam „Riwayah al-Akabir ‘An al-Ashaghir’. Dalam masa yang sama alSahmi itu lebih muda daripada Malik. Tambahan pula al-Sahmi diberikan umur yang panjang sehingga sampai seratus tahun. Oleh kerana itu, terdapat jarak kematian yang jauh antara al-Sahmi dan al-Zuhri. Jelasnya, perawi al-Sabiq ialah al-Zuhri yang juga merupakan guru kepada Malik. Perawi al-Lahiq pula ialah al-Sahmi yang merupakan murid kepada Malik dan beliau seorang yang panjang umur.

Faedah 1. Berpuas hati dengan memperolehi kemanisan sanad yang tinggi. 2. Supaya tidak disangka sanad perawi al-Lahiq itu terputus. Kitab-kitab Yang Termasyhur Kitab al-Sabiq al-Lahiq oleh al-Khatib al-Baghdadi.

[1] Iaitu empat orang sahabat yang bernama „Abdullah iaitu „Abdullah bin „Umar, „Abdullah bin „Abbas, „Abdullah bin al-Zubair dan „Abdullah bin „amar bin al-„Ash. [2] Terdapat perbezaan pendapat tentang nama bapanya, yang paling masyhur ialah Usamah bin Malik. [3] Nasab keturunan „Amar adalah sebagaimana berikut: „Amar bin Syu‟aib bin Muhammad bin „Abdullah „Amar bin al-„Ashi. Datuk beliau adalah Muhammad. Tetapi berdasarkan kepada penelitian dan kajian ulama kata ganti nama pada „datuknya‟ itu merujuk kepada Syu‟aib. Oleh itu maksud „datuknya‟ ialah „Abdullah bin „Amar, salah seorang sahabat Rasulullah s.a.w. yang terkenal. [4] Kerana pada asalnya, seorang perawi itu meriwayatkan hadis daripada syeikhnya. Apabila dia meriwayatkan daripada qarin, boleh jadi orang yang tidak mempelajari ilmu ini akan menyangka, sebutan qarin dalam sanad merupakan tambahan yang dibuat oleh penyalin. [5] Supaya pendengar atau pembaca tidak menganggap sanad ini pada asal periwayatannya adalah haddathana fulan wa fulan(si fulan „dan‟ si fulan telah meriwayatkan kepada kami) kemudian dia melakukan kesalahan dengan menyebutkan haddathana fulan „an fulan (si fulan telah meriwayatkan kepada kami `daripada‟ si fulan). [6] Al -Sarraj dilahirkan pada tahun 216 H dan meninggal dunia pada tahun 313 dengan usia 97 tahun. [7] Al-Bukhari meninggal dunia pada tahun 256 H dan Abu al-Husain Ahmad bin Muhammad al-Khaffaf alNisaburi pada tahun 393 H. Ada juga dikatakan pada tahun 394 dan 395 H.

Taisir Mustolahul-Hadis: Fasal Kedua ( Mengenali Para Perawi )

FASAL KEDUA: MENGENALI PARA PERAWI 1. 2.

Mengenali Sahabat Mengenali Tabi‟in 3. Mengenali Saudara Lelaki Dan Perempuan 4. Mengenali Al-Muttafiq Dan Al-Muftariq 5. Mengenali Al-Mu`Talif Wa al-Mukhtalif 6. Al-Mutasyabih 7. Al-Muhmal 8. Mengenali Al-Mubhamat 9. Mengenali Al-Wuhdan 10. Mengenali Orang Yang Disebutkan dengan Beberapa Nama atau Sifat yang berlainan 11. Mengenali Al-Mufradat (yang tunggal) pada Nama-Nama, Kunyah Dan Gelaran 12. Mengenali Perawi-Perawi Yang Terkenal Dengan Kunyah 13. Mengenali Gelaran 14. Mengenali Perawi-Perawi Yang Dinisbahkan Bukan Kepada Bapa Mereka 15. Mengenali Nisbah-Nisbah Yang Tidak Mengikut Zahirnya 16. Mengenali Tarikh-Tarikh Perawi 17. Mengenali Perawi Thiqah Yang Ikhtilat (Celaru) 18. Mengenali Tabaqat Ulama Dan Para Perawi 19. Mengenali Perawi-Perawi Dan Ulama Dari Kalangan Mawla-Mawla 20. Mengenali Perawi-Perawi Thiqah Dan Dha‟if 21. Mengenali Tanahair Dan Negeri Para Perawi

MENGENALI SAHABAT Definisi Dari sudut bahasa: al-sahabat pada bahasa adalah kata dasar dengan erti al-suhbah iaitu persahabatan dan daripadanya terbit perkataan al-sahabi dan al-sahib dan dijamakkan dengan ashab dan sahb. Penggunaan al-sahabat lebih banyak dengan makna al-Ashab. Dari sudut istilah: Orang yang bertemu dengan Rasulullah s.a.w. sebagai seorang muslim dan meninggal dunia dalam keadaan beriman walaupun keislamannya itu diselangi dengan kemurtadan, mengikut pendapat yang sahih. Kepentingan Dan Faedah Mengenali Sahabat Mengenali sahabat merupakan ilmu yang sangat penting dan banyak faedah. Antara faedahnya ialah dapat membezakan antara hadis muttasil dan mursal.

Bagaimana Diketahui Persahabatan Seseorang Sahabat Sahabat dapat dikenali dengan salah satu lima perkara: 1. Tawatur seperti Abu Bakar al-Siddiq, „Umar bin al-Khattab dan sahabat lain yang dijamin syurga. 2. Kemasyhuran seperti Dhaman bin Tha‟labah, Ukkasyah bin Mihsan. 3. Pemberitahuan oleh sahabat 4. Pemberitahuan yang dipercayai oleh tabi‟in. 5. Pengakuan seorang yang adil bahawa dia seorang sahabat dan dakwaannya tidak mustahil.[1] Keadilan Semua Sahabat Kesemua sahabat adalah adil sama ada yang terlibat dalam fitnah atau tidak. Ini merupakan ijma‟ ulama yang diakui. Maksud keadilan mereka ialah mereka menjauhkan diri daripada sengaja berdusta dan menyeleweng dalam periwayatan hadis dengan melakukan perkara yang menyebabkan periwayatan mereka tertolak. Ini memberikan natijah bahawa semua riwayat mereka diterima tanpa perlu menyelidiki keadilan mereka. Mereka yang terlibat dengan fitnah mendapat pahala kerana berijtihad kerana bersangka baik kepada mereka. Ini kerana mereka merupakan tokoh-tokoh yang membawa agama dan sebaik-baik generasi. Sahabat Yang Paling Banyak Meriwayatkan Hadis Sahabat yang paling banyak meriwayatkan hadis ialah enam orang mereka ialah: 1. Abu Hurairah, meriwayatkan sebanyak 5374 hadis dan jumlah perawi yang meriwayatkan daripada beliau lebih 300 orang. 2. Ibn „Umar, meriwayatkan sebanyak 2630 hadis 3. Anas bin Malik, meriwayatkan sebanyak 2286 hadis 4. „Aìsyah, meriwayatkan sebanyak 2210 hadis 5. Ibn „Abbas, meriwayatkan sebanyak 1660 hadis 6. Jabir bin „Abdullah, meriwayatkan sebanyak 1540 hadis Sahabat Yang Paling Banyak Memberi Fatwa Sahabat yang paling banyak memberi fatwa ialah Ibn „Abbas kemudian diikuti oleh sahabatsahabat besar yang lain seramai enam orang sebagaimana yang disebutkan Masruq: “Ilmu para sahabat berakhir kepada enam orang, „Umar, „Ali, Ubay bin Ka‟ab, Zaid bin Thabit, Abu al-Darda` dan Ibn Mas‟ud kemudian berakhir kepada „Ali dan Ibn Mas‟ud. Siapakah al-‘Abadilah? Yang dimaksudkan dengan al-„Abadilah ialah sahabat yang bernama Abdullah dan bilangan mereka mencapai 300 orang. Tetapi yang dimaksudkan di sini ialah empat orang sahabat yang bernama „Abdullah iaitu „Abdullah bin „Umar, „Abdullah bin „Abbas, „Abdullah bin alZubair dan „Abdullah bin „Amar bin al-„Ash. Keistimewaan mereka ialah kerana mereka merupakan ulama sahabat yang lewat meninggal dunia sehingga ilmu mereka itu diperlukan. Maka dengan itu mereka memiliki keistimewaan dan kemasyhuran. Apabila mereka bersepakat dalam fatwa maka dikatakan ini adalah pendapat al-„Abadilah. Bilangan Sahabat Tidak ada satu penjumlahan yang tepat tentang bilangan sahabat. Bagaimanapun ada beberapa pendapat ahli ilmu yang menunjukkan mereka itu lebih daripada 100 000 orang.

Pendapat yang paling masyhur ialah pendapat Abu Zur‟ah al-Razi, katanya: „Rasulullah s.a.w. wafat dengan meninggalkan 114 000 yang mendengar dan meriwayatkan hadis daripada baginda.[2] Bilangan Tabaqat Sahabat Ulama berbeza pendapat berhubung dengan tabaqat sahabat. Ada yang membahagikan berdasarkan kepada dahulunya memeluk Islam, hijrah atau menyertai sesuatu peristiwa penting. Ada juga ulama menentukan tabaqat berdasarkan perkiraan lain. Semuanya itu menurut ijtihad masing-masing. 1. Ibnu Sa‟ad membahagikan kepada lima tabaqat. 2. Al-Hakim membahagikan kepada dua belas tabaqat. Sahabat Yang Paling Utama Sahabat yang paling utama secara mutlak ialah Abu Bakar al-Siddiq kemudian Umar alKhattab dengan ijma‟ orang Islam. Kemudian diikuti dengan „Uthman kemudian „Ali mengikut pendapat jumhur Ahli Sunnah kemudian sahabat sepuluh yang dijamin syurga[3], kemudian ahli Badr kemudian ahli Uhud dan ahli Bai‟ah Ridhwan. Sahabat Pertama Memeluk Islam 1. Dari kalangan lelaki yang merdeka : Abu Bakar al-Siddiq 2. Dari kalangan kanak-kanak: „Ali bin Abi Talib 3. Dari kalangan wanita: Khadijah, Ummu al-Mu‟minin 4. Dari kalangan hamba bebasan: Zaid bin Harithah 5. Dari kalangan hamba: Bilal bin Rabah Sahabat Terakhir Meninggal Dunia Sahabat terakhir meninggal dunia ialah Abu al-Tufail „Amir bin Wathilah al-Laithi. Beliau meninggal dunia pada tahun 100 H di Mekah. Malah dikatakan kemudian daripada itu lagi. Sahabat yang terakhir meninggal sebelumnya ialah Anas bin Malik yang meninggal pada tahun 93 H di Basrah. Kitab-Kitab Yang Masyhur Tentang Sahabat 1. Al-Isabah Fi Tamyiz al-Sahabah oleh Hafiz Ibn Hajar al-„Asqalani. 2. Usd al-Ghabah Fi Ma’rifah al-Sahabah oleh „Ali bin Muhammad al-Jazari yang terkenal dengan Ibn al-Athir. 3. Al-Istii’aab Fi Asmaa al-Ashab oleh Ibnu Abd al-Barr MENGENALI TABI’IN Definisi al-Tabi’in Dari sudut bahasa, al-Tabi‟in jamak kepada tabi’i atau tabi‟ iaitu orang yang mengikuti. AlTabi’ ialah kata nama pelaku daripada kata kerja tabi’ahu dengan erti berjalan di belakangnya. Pada istilah, orang yang menemui seorang sahabat dan meninggal dunia dalam keadaan Islam. Ada juga yang mengatakan tabi’i ialah orang yang mendampingi sahabat. Faedah Mengetahui Dengan mengetahui seseorang itu dapat membezakan antara riwayat mursal dan muttasil. Tabaqat Tabi’in

Ulama berbeza pendapat berhubung bilangan tabaqat tabi‟in. Mereka mempunyai cara pembahagian masing-masing. 1. Imam Muslim membahagikan kepada tiga kelas. 2. Ibn Sa‟ad membahagikan kepada empat kelas. 3. Al-Hakim membahagikan kepada 15 kelas, yang pertama ialah mereka yang sempat bertemu dengan 10 sahabat yang diberi jaminan syurga.

Mukhadhramun Mukhadhramun adalah kata jamak kepada mukhadhram iaitu orang yang berada di zaman jahiliah, sezaman dengan Rasulullah s.a.w., memeluk Islam tetapi tidak berkesempatan melihat baginda. Mengikut pendapat yang sahih, mukhadhram termasuk dalam kategori tabi‟in. bilangan mereka lebih kurang 20 orang sebagaimana yang dihitung oleh Imam Muslim. Tetapi mengikut pendapat pendapat yang sahih bilangan mereka itu lebih lagi. Antara mereka ialah Abu „Uthman al-Nahdi dan al-Aswad bin Yazid al-Nakha‟i. Tujuh Fuqaha` di Madinah Di antara tokoh-tokoh utama tabi‟in ialah tujuh orang fuqha`. Mereka semuanya adalah ulama` besar dari kalangan penduduk Madinah. Mereka ialah Sa‟id bin al-Musayyab, alQasim bin Muhammad, „Urwah bin al-Zubair, Kharijah bin Zaid, Abu Salamah bin „Abdul Rahman, „Ubaidullah bin „Abdullah bin „Utbah dan Sulaiman bin Yasar.[4]

[1] Ini seperti seseorang yang mendakwa sebagai sahabat sebelum seratus tahun selepas kewafatan Rasulullah s.a.w. tetapi jika dakwaan dibuat di zaman kemudian ini maka tidak boleh diterima seperti Ratan al-Hindi. Dia mendakwa sebagai sahabat setelah berlalu 600 tahun hijriyyah. Pada hakikatnya, dia seorang dajjal seperti yang dikatakan oleh al-Zahabi dalam Mizan al-I‟tidal, jil. 2, hal. 45. [2] Tadrib al-Rawi, jil. 2, hal. 220 [3] Ya‟ni disebutkan secara khusus kesemua mereka itu dalam satu hadis. [4] Ibn Mubarak menyebutkan Salim bin „Abdullah bin „Umar pada tempat Abu Salamah. Abu Zinad pula mengatakan Abu Bakar bin „Abdullah pada tempat Salim bin „Abdullah bin „Umar dan Abu Salamah.

Tabi’in Yang Paling Mulia Ada beberapa pendapat ulama tentang siapakah tabi‟in yang paling utama. Pendapat yang masyhur ialah Sa‟id bin al-Musayyab. Abu „Abdullah Muhammad bin Khafif al-Syirazi mengatakan penduduk Madinah mengatakan tabi‟in yang paling utama ialah Sa‟id bin alMusayyab. Penduduk Kufah mengatakan Uwais al-Qarni dan penduduk Basrah mengatakan al-Hasan al-Basri. Tabi’iyyat Yang Paling Utama Abu Bakar bin Abu Daud mengatakan, dua orang penghulu tabi‟iyyat ialah Hafsah binti Sirin dan „Amrah binti „Abdul Rahman, kemudian diikuti oleh Ummu al-Darda`.[1] Karangan Yang Paling Terkenal Kitab Ma’rifah al-Tabi’in karangan Abu al-Mutarrif bin Futais al-Andalusi.[2] MENGENALI AL-IKHWAH WA AL-AKHAWAT Prakata Ilmu ini merupakan salah satu cabang ilmu yang diberikan perhatian oleh ulama hadis dan mereka menulis khusus tentangnya. Iaitu mengenali al-Ikhwah Wa al-Akhawat, ya‟ni

mengenali saudara-saudara perawi pada setiap tabaqat. Penulis khusus tentang pengetahuan ini menunjukkan betapa ulama hadis memberi perhatian khhusus kepada para perawi, nisbah, saudara-saudara mereka dan perkara-perkara lain sebagaimana akan dibincangkan nanti. Faedah Mengetahui Antara faedahnya ialah supaya tidak dianggap adik beradik perawi yang mempunyai nama bapa yang sama. Seperti „Abdullah bin Dinar dan „Amar bin Dinar, orang yang tidak mengetahui akan menyangka bahawa mereka berdua adik beradik sedangkan sebenarnya tidak walaupun nama bapa mereka sama. Contoh-contoh 1. Dua bersaudara, di kalangan sahabat, „Umar dan Zaid anak-anak al-Khattab. 2. Tiga bersaudara, di kalangan sahabat, „Ali, Ja‟far, „Aqil anak-anak Abu Talib. 3. Empat bersaudara, di kalangan pengikut tabi‟in, Suhail, „Abdullah, Muhammad, Soleh anak-anak Abi Soleh. 4. Lima bersaudara, di kalangan pengikut tabi‟in, Sufyan, Adam, „Imran, Muhammad dan Ibrahim anak-anak „Uyainah. 5. Enam bersaudara, di kalangan tabi‟in, Muhammad, Anas, Yahya, Ma‟bad, Hafsah dan Karimah anak-anak Sirin. 6. Tujuh bersaudara, di kalangan sahabat, al-Nu‟man, Ma‟qil, „Uqail, Suwaid, Sinan, „Abdul Rahman dan „Abdullah anak-anak Muqarrin. Ketujuh-tujuh mereka ini adalah sahabat yang telah berhijrah ke Madinah. Tidak ada sesiapapun yang memiliki kemuliaan ini seperti mereka. Dikatakan mereka semuanya menyertai peperangan Khandaq. Kitab-Kitab Yang Paling Terkenal 1. Kitab al-Ikhwah oleh Abu al-Mutarrif bin Futais al-Andalusi. 2. Kitab al-Ikhwah oleh Abu al-„Abbas al-Sarraj.

AL-MUTTAFIQ WA AL-MUFTARIQ Pada bahasa: al-Muttafiq kata nama pelaku daripada al-Ittafaq (persamaan, kesepakatan) al-muftariq pula kata nama pelaku daripada al-Iftiraq (perbezaan) lawan kepada al-Ittafaq. Pada istilah: persamaan atau kesepakatan beberapa nama perawi dan bapa mereka secara tulisan dan sebutan tetapi berlainan individu. Termasuk dalam perkara ini juga persamaan nama dan kuniah mereka, nama dan nisbah atau lain-lain.[3] Contoh: 1. Al-Khalil bin Ahmad, terdapat enam orang perawi yang memiliki nama ini, orang yang pertama ialah al-Khalil, guru kepada Sibawaih. 2. Ahmad bin Ja‟far bin Hamdan empat orang yang sezaman. 3. Umar bin al-Khattab, ada enam individu. Kepentingan Dan Faedahnya Mengetahui bahagian ini amat penting kerana ramai ulama yang besar telah tergelincir disebabkan ketidaktahuan mereka. Antara faedahnya ialah:

1.

Supaya tidak menyangka individu-individu yang mempunyai nama yang serupa itu sebagai orang sama sedangkan mereka itu ramai. Bahagian ini merupakan kebalikan kepada al-Muhmal yang dibimbangi seorang individu dianggap sebagai dua orang.

2.

Membezakan perawi-perawi yang memiliki nama yang sama. Kemungkinan salah seorang mereka itu thiqah dan seorang lagi dhaif lalu menyebabkan dia mendhaifkan hadis yang sahih atau sebaliknya.

Bilakah Elok Mengemukakannya Elok mengemukakannya apabila dua orang perawi atau lebih yang serupa nama mereka dan mereka itu sezaman, serta berkongsi pada setengah syaikh atau sesetengah perawi daripada mereka. Sekiranya mereka itu berada di zaman yang berjauhan maka tidak ada kemusykilan pada nama-nama mereka. Kitab-Kitab Yang Terkenal Tentang Bahagian Ini 1. Kitab al-Muttafiq Wa al-Muftariq oleh al-Khatib al-Baghdadi, sebuah kitab yang besar dan sangat bernilai. 2. Kitab al-Ansab al-Muttafiqah oleh al-Hafiz Muhammad bin Tahir, meninggal dunia pada tahun 508 H. Kitab ini khusus tentang al-Muttafiq. AL-MU`TALIF WA AL-MUKHTALIF Bahasa: al-Mu`talif kata nama pelaku daripada al-I`tilaf (berkumpul, bertemu) lawan kepada al-nufrah (liar, berjauhan) al-mukhtalif pula kata nama pelaku daripada alIkhtilaf (perbezaan) lawan kepada al-Ittafaq. Istilah: nama, gelaran, kuniah atau nisbah sama pada tulisan tetapi berbeza pada lafaz. Contoh: 1. Salam dan Sallam, yang pertama tanpa tasydid dan yang kedua dengan tasydid. 2. Miswar dan Musawwar, yang pertama dengan baris bawah pada huruf mim dan baris mati pada hurufsin dan waw tanpa tasydid. Yang kedua dengan baris hadapan pada huruf mim, baris atas pada hurufsin dan tasydid pada huruf waw. 3. Al-Bazzaz dan al-Bazzar, yang pertama huruf akhirnya adalah zai dan yang kedua huruf akhirnya adalahra`. 4. Al-Thawri dan al-Tawwazi, yang pertama dengan huruf tha` dan ra` dan yang kedua dengan huruf ta` dan zai. Adakah Ia Mempunyai Kayu Ukur Tertentu? 1. Kebanyakannya tidak mempunyai kreteria tertentu kerana ia banyak tersebar tetapi dapat ditentukan dengan hafalan. Setiap nama itu ada sifatnya tersendiri. 2. Ada juga nama perawi yang mempunyai kreteria dan ini terbahagi kepada dua: i. Nama yang mempunyai penentu dengan nisbah kepada satu kitab yang khusus atau beberapa buah kitab yang khusus. Seperti kita mengatakan setiap perawi nama Yasar yang terdapat dalam Sahih al-Bukhari, Sahih Muslim dan alMuwatta` maka dia adalah Yasar, dengan hurufya` dan sin kecuali Muhammad bin Basysyar, yang dieja dengan huruf ba` dan syin. ii. Nama yang mempunyai penentu secara umum, yakni tidak merujuk kepada kitab-kitab tertentu seperti, Sallam, semuanya dengan tasydid huruf lam kecuali lima orang perawi sahaja.

Kepentingan Dan Faedahnya Mengenali bahagaian ini merupakan tugas penting ilmu rijal sehingga „Ali bin al-Madini berkata: Tashif yang paling berat adalah yang terjadi pada nama para perawi kerana ia sesuatu yang tidak boleh diqiyaskan dan tidak ditunjukkan oleh sesuatu sebelumnya mahupun selepasnya.[4] Faedahnya ialah dapat mengelakkan daripada tersilap dan melakukan kesalahan membaca nama perawi. Kitab-Kitab Yang Terkenal 1. Al-Mu`talif Wa al-Mukhtalif oleh „Abd al-Ghani bin Sa‟id. 2. Al-Ikmal oleh Ibn Makula dan tambahannya oleh Abu Bakar bin Nuqtah.

[1] Ummu al-Darda` ini ialah Ummu al-Darda` al-Sughra, namanya Hujaimah. Ada juga menyebutkannya Juhaimah. Beliau adalah isteri Abu al-Darda`. Ummu al-Darda` al-Kubra juga isteri Abu al-Darda` namanya Khairah dan beliau seorang sahabiyah. [2] Lihat al-Risalah al-Mustatrafah, hal. 105 [3] Persamaan pada nama sahaja jarang sekali menimbulkan kesukaran. Definisi biasanya dirumuskan pada perkara yang mencetuskan kemusykilan. Ini disebutkan dalam kitab-kitab yang besar dan ia lebih hampir kepada nama yang muhmal. [4] Lihat Nukhbah al-Fikar hal. 68.

AL-MUTASYABIH[1]

Definisi Pada bahasa: kata nama pelaku daripada al-Tasyabuh dengan erti menyerupai dan dimaksudkan dengan al-mutasyabih (yang menyerupai) dengan makna al-multabis, yang mengelirukan. Dari sinilah datang penggunaan ayat al-Mutasyabih, iaitu ayat yang mengelirukan maknanya. Pada istilah: nama perawi sama pada sebutan dan tulisan tetapi berbeza nama bapa mereka pada lafaz sahaja tidak pada tulisan atau sebaliknya.[2] Contoh-contoh Muhammad bin „Uqail, dengan huruf ‘ain berbaris hadapan dan Muhammad bin „Aqil, dengan huruf ‘ainberbaris atas. Walaupun mempunyai nama sama perawi tetapi berbeza nama bapa. Syuraih bin al-Nu‟man dan Suraij bin al-Nu‟man, berbeza nama perawi tetapi sama nama bapa. Faedah Terserlah faedah tentang bahagian ini ketika mana mencatat nama para perawi, tidak terkeliru dalam menyebutkannya dan tidak terjerumus dalam tashif dan waham. Bahagian-Bahagian Lain Bagi Al-Mutasyabih Ada beberapa bahagian lain bagi al-Mutasyabih dan di sini penulis hanya menyebutkan yang terpenting sahaja. 1. Sama nama perawi dan nama bapa kecuali pada satu atau dua huruf seperti Muhammad bin Hunain dan Muhammad bin Jubair[3].

2.

Atau sama nama perawi dan nama bapa pada tulisan dan sebutan tetapi berbeza dari segi dahulu dan kemudian: i. Sama ada pada dua nama secara keseluruhan seperti al-Aswad bin Yazid dan Yazid bin al-Aswad.[4] ii. Atau pada setengah huruf seperti Ayyub bin Sayyar dan Ayyub bin Yasar.

Kitab-Kitab Yang Terkenal Talkhis al-Mutasyabih Fi al-Rasm Wa Himayah Ma Asykala Minhu ‘An Bawadir alTashif Wa al-Wahmoleh al-Khatib al-Baghdadi. 2. Tali al-Talkhis, juga karangan al-Khatib al-Baghdadi. Kitab ini merupakan pelengkap atau tambahan kepada kitab terdahulu. Kedua-dua kitab ini sangat berharga dan tidak pernah ditulis satu kitab dalam bab ini sepertinya.[5] 1.

AL-MUHMAL Definisi Pada bahasa, kata nama pelaku daripada al-Ihmal, dengan makna meninggalkan. Seolaholah perawi meninggal nama tanpa menyebutkan sesuatu yang membezakannya daripada yang lain. Pada istilah, perawi meriwayatkan daripada dua orang perawi yang sama pada nama sahaja atau sama juga pada nama bapa atau sebagainya dan kedua-dua mereka itu tidak dapat dibezakan antara satu sama lain dengan sesuatu yang menjadi ciri khusus mereka berdua. Bilakah Ihmal Menjejaskan Kesahihan Hadis Sekiranya salah seorang mereka itu thiqah sementara seorang lagi dhaif kerana kita tidak mengetahui siapakah orang yang diambil riwayat daripadanya di sini. Boleh jadi diriwayatkan daripada perawi yang dhaif, maka dengan sebab itu hadis itu menjadi dhaif. Adapun jika kedua-duanya itu thiqah maka ihmal itu tidak menjejaskan kesahihan hadis kerana daripada siapapun hadis itu diriwayatkan maka hadis itu tetap sahih. Contohnya 1. Apabila kedua-dua perawi itu thiqah, hadis yang terdapat dalam sahih al-Bukhari daripada riwayat Ahmad –tanpa dinisbahkan kepada sesiapa- daripada Ibn Wahb, kerana ia sama ada Ahmad bin Soleh atau Ahmad bin „Isa, mereka berdua itu adalah perawi yang thiqah. 2. Apabila salah seorang thiqah dan seorang lagi dhaif: Sulaiman bin Daud dan Sulaiman bin Daud. Jika seorang itu al-Khaulani maka dia adalah seorang yang thiqah dan jika seorang lagi al-Yamani maka dia merupakan seorang yang dhaif. Perbezaan Antara Al-Muhmal Dan Al-Mubham Perbezaan antara al-Muhmal dan al-Mubham ialah yang pertama disebutkan nama tetapi tidak dapat ditentukan siapa dan yang kedua, tidak disebutkan namanya. Kitab-Kitab Yang Terkenal Kitab al-Mukmal Fi Bayan al-Muhmal

MENGENALI AL-MUBHAMAT Definisi Pada bahasa, al-Mubhamat jamak kepada mubham iaitu kata nama pelaku daripada perkataan al-Ibham, mengaburkan lawan kepada al-Idhah, menjelaskan. Pada istilah, perawi yang dikaburkan namanya pada matan atau pada sanad atau seseorang yang mempunyai kaitan dengan riwayat. Faedahnya Mengkajinya Sekiranya ibham itu pada sanad: dapat mengenali perawi jika dia seorang thiqah atau dhaif maka dapat dinilai hadisnya sebagai sahih atau dhaif. Sekiranya pada matan, maka banyak faedah yang diperolehi, yang paling jelas ialah mengenali tuan cerita atau orang yang bertanya sehingga jika disebutkan keutamaannya dalam hadis itu maka kita dapat mengetahui kelebihannya. Jika sebaliknya, dengan mengetahuinya akan selamat daripada sangkaan terhadap orang lain dari kalangan sahabat2 yang utama. Bagaimana al-Mubham Dikenali al-Mubham dikenali dengan salah satu cara ini: 1. Perawi itu disebutkan namanya dalam sesetengah riwayat lain. 2. Kebanyakan nama perawi mubham itu disebutkan dengan jelas oleh ulama sirah. Bahagian-Bahagian Mubham Berdasarkan kepada tahap ketidakjelasan, ibham terbahagi kepada empat dan penulis akan memulakan bahagian mubham yang paling kabur. 1. Lelaki atau perempuan seperti hadis Ibn „Abbas bahawa seorang lelaki berkata: “Wahai Rasulullah! Adakah haji itu setiap tahun? Lelaki ini adalah al-Aqra‟ bin Habis. 2. Anak lelaki atau anak perempuan. Termasuk dalam kategori ini ialah saudara lelaki, saudara perempuan, anak saudara lelaki dan anak saudara perempuan, seperti hadis Ummu „Atiyyah berhubung dengan memandikan anak perempuan Rasulullah s.a.w. dengan air dan daun bidara. Beliau ialah Zainab r.a. 3. Bapa saudara dan ibu saudara. Termasuk dalam kategori ini ialah bapa saudara sebelah bapa, sebelah ibu, sepupu-sepapat. Contohnya hadis Rafi‟ bin Khadij daripada bapa saudaranya sebelah bapa tentang larangan mukhabarah[6]. Nama bapa saudara beliau ialah Zuhair bin Rafi‟. Hadis tentang ibu saudara Jabir (sebelah bapa) yang menangisi bapanya yang terbunuh dalam peperangan Uhud, namanya ialah Fatimah binti „Amar. 4. Suami dan isteri seperti hadis dalam Sahih al-Bukhari dan Sahih Muslim tentang kematian suami Subai‟ah. Nama suaminya ialah Sa‟d bin Khaulah. Hadis tentang isteri „Abdul Rahman bin al-Zubair yang dahulunya isteri kepada Rifa‟ah al-Quraizi yang diceraikannya, namanya Tamimah binti Wahb. Kitab-Kitab Yang Masyhur Ramai ulama yang mengarang kitab tentang mubhamat antaranya „Abd al-Ghani bin Sa‟id, al-Khatib, al-Nawawi. Kitab yang paling baik dan lengkap ialah al-Mustafad min Mubhamat al-Matn Wa al-Isnad oleh Waliyuddin al-„Iraqi.

MENGENALI PERAWI-PERAWI AL-WUHDAN

Pada bahasa: al-Wuhdan ialah jamak kepada wahid iaitu satu. Pada istilah: perawi-perawi yang tidak ada orang yang meriwayatkan daripada mereka kecuali seorang perawi sahaja. Faedah Mengenali perawi majhul al-‘Ain dan ditolak riwayatnya jika beliau bukan sahabat.

Contoh 1. Dari kalangan sahabat: Amr bin Mudharris, tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali al-Sya'bi dan al-Musayyab bin Hazn, tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali anaknya Sa'id. 2.

Dari kalangan tabi'in: Abu al-'Usyara, tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali Hammad bin Salamah.

Adakah Imam Al-Bukhari Dan Imam Muslim Mengeluarkan Hadis Dalam Kitab Mereka Berdua Daripada Perawi Wuhdan? Dalam Kitab al-Madkhal, al-Hakim menyebutkan bahawa Imam al-Bukhari dan Imam Muslim tidak mengeluarkan hadis dalam kitab mereka berdua daripada mana-mana perawi wuhdan. Tetapi majoriti ahli hadis berpendapat bahawa dalam Sahih al-Bukhari dan Sahih Muslim terdapat banyak hadis yang diriwayatkan daripada perawi-perawi wuhdan, antaranya ialah: 1. Hadis al-Musayyab tentang kematian Abu Talib, Imam al-Bukhari dan Muslim mengeluarkannya dalam kitab mereka berdua. 2. Hadis Qais bin Hazim daripada Mirdas: orang-orang soleh pergi seorang demi seorang. Tidak ada yang meriwayatkan. hadis ini daripada Mirdas kecuali Qais. Hadis ini telah dikeluarkan oleh al-Bukhari dalam kitab sahihnya. Kitab-Kitab Yang Terkenal Al-Mufradat dan al-Wuhdan oleh Imam Muslim.

[1] Bahagian ini gabungan daripada dua bahagian sebelum ini iaitu al-Muttafiq Wa al-Muftariq dan al-Mu`talif Wa al-Mukhtalif. [2] Seperti berbeza nama para perawi pada sebutan dan sama nama bapa pada tulisan dan sebutan. [3] Ya‟ni pada huruf ha` dan jim. [4] Bahagian ini dinamakan oleh sebahagian ulama sebagai al-Musytabih al-Maqlub iaitu kekeliruan berlaku pada minda bukan pada tulisan. Kadang-kadang bertukar namanya kepada sebahagian perawi. Al-Khatib telah menulis pada bab ini sebuah kitab yang dinamakan Rafi’ al-Irtiyab Fi al-Maqlub Min Asma` Wa al-Ansab. [5] Terdapat dua nuskhah yang lengkap di Dar al-Kutub al-Misriyyah, dan pada penulis (Dr. Mahmud) ada satu salinan bagi kedua-dua kitab ini. [6] Al-Mukhabarah ialah memberikan tanah kepada seseorang untuk bercucuk tanam dengan sebahagian daripada hasil tanaman itu diberikan kepadanya.

MENGENALI PERAWI YANG DISEBUTKAN DENGAN PELBAGAI NAMA DAN SIFAT YANG BERBEZA Takrif Iaitu perawi yang disifatkan dengan beberapa nama, gelaran atau kuniah yang berbeza, seorang individu atau beberapa orang.

Contoh Muhammad bin al-Saìb al-Kalbi. Sesetengah orang menamakannya Abu al-Nadhr dan setengah pula menamakannya Hammad bin al-Saìb dan ada juga yang menamakannya Abu Sa‟id. Faedah 1. Tidak terkeliru pada menentukan nama-nama individu yang sama dan tidak menyangka bahawa dia lebih daripada seorang (individu yang berlainan). 2. Mendedahkan tadlis al-Syuyukh Al-Khatib al-Baghdadi banyak meletakkan pelbagai nama pada syaikh-syaikhnya Beliau meriwayatkan dalam kitabnya daripada Abu al-Qasim al-Azhari, „Ubaidullah bin Abi al-Fath al-Farisi, „Ubaidullah bin Ahmad bin „Uthman al-Sairafi. Kesemua nama-nama itu adalah orang yang sama. Kitab-Kitab Yang Paling Masyhur 1. Idhah al-Isykal oleh Hafiz „Abdul Ghani bin Sa‟id 2. Mudhih Awham al-Jam’ Wa al-Tafriq oleh al-Khatib al-Baghdadi MENGENALI NAMA-NAMA, KUNIAH DAN GELARAN YANG TUNGGAL Maksud Tunggal Sahabat atau perawi-perawi lain secara umumnya atau ulama mempunyai nama, kuniah atau laqab yang tidak sama dengan orang lain dan pada kebiasaannya nama tunggal itu ganjil dan sukar disebut. Faedah mengetahui Tidak terjerumus dalam kesilapan tashif atau tahrif pada nama-nama tunggal yang ganjil itu. Contoh Nama: Dari kalangan sahabat: Ajmad bin „Ujyan, dibaca dengan timbangan Sufyan atau „Ulayyan ya‟ni „Ujayyan dan Sandar dengan timbangan Ja‟far. Bukan dari kalangan sahabat: Ausat bin „Amar, Dhuraib bin Nuqair bin Sumair. Kuniah: Dari kalangan sahabat: Abu al-Hamra`, maula Rasulullah s.a.w., namanya ialah Hilal bin alHarith. Bukan Dari Kalangan Sahabat: Abu al-„Ubaidain, namanya ialah Mu‟awiyah bin Sabrah. Gelaran: Dari kalangan sahabat: Safinah, maula Rasulullah s.a.w., namanya ialah Mihran. Bukan dari kalangan sahabat: Mandal, namanya ialah „Amar bin „Ali al-Ghazzi al-Kufi. Kitab-Kitab Yang Paling Masyhur Al-Hafiz Ahmad bin Harun al-Bardiji telah mengkhususkan dengan satu kitab yang dinamakan al-Asma` al-Mufradah. Perbahasan ini juga boleh didapati di hujung kitabkitab rijal seperti Taqrib al-Tahzib oleh Hafiz Ibn Hajar.

MENGENAL NAMA-NAMA YANG TERKENAL DENGAN KUNIAH Yang dimaksudkan dengan perbahasan ini ialah menyiasat nama-nama perawi yang terkenal dengan kuniah supaya diketahui nama mereka yang tidak masyhur.

Faedah Faedah mengetahui perbahasan ini ialah supaya perawi yang sama tidak dianggap sebagai dua orang kerana boleh jadi individu ini disebut dengan namanya yang tidak masyhur dan kemudian disebutkan dengan kuniahnya yang masyhur. Kepada orang yang tidak mempunyai pengetahuan tentang perkara ini dia akan keliru lalu menganggap itu adalah dua orang berlainan sedangkan dia adalah orang yang sama. Cara Penulisan Perbahasan Ini Ulama yang menulis tentang al-Kuna (kuniah-kuniah) menyusun bab-bab mengikut tertib abjad pada kuniah kemudian menyebutkan nama-nama pemilik kuniah. Contohnya dalam bab hamzah disebutkan Abu Ishaq, dan disebutkan namanya. Dalam bab huruf ba` Abu Bisyr dan disebutkan namanya. Demikian seterusnya. Bahagian Pemilik-Pemilik Kuniah Dan Contoh-Contohnya 1. Perawi yang namanya kuniahnya.Dia tidak mempunyai nama selain dari kuniah itu seperti Abu Bilal al-Asy‟ari, namanya adalah kuniahnya. 2.

Perawi yang dikenali dengan kuniahnya dan tidak diketahui adakah dia mempunyai nama atau tidak seperti Abu Unas, seorang sahabat.

3.

Perawi yang digelar dengan kuniah, dia mempunya nama dan kuniah yang lain seperti Abu Turab gelaran kepada „Ali bin Abi Talib dan kuniahnya Abu al-Hasan.

4.

Perawi yang mempunyai dua kuniah atau lebih seperti Ibn Juraij. Beliau juga diberikan kuniah dengan Abu al-Walid dan Abu Khalid.

5.

Perawi yang tidak disepakati kuniahnya. Seperti Usamah bin Zaid, dikatakan kuniahnya Abu Muhammad, juga dikatakan Abu „Abdullah dan Abu Kharijah.

6.

Perawi yang dikenali kuniahnya tetapi berbeza pendapat tentang namanya. Seperti Abu Hurairah. Terdapat perbezaan pendapat tentang namanya dan nama ayahnya sebanyak 30 pendapat. Pendapat paling masyhur ialah „Abdul Rahman bin Sakhr.

7.

Perawi yang tidak disepakati nama dan kuniahnya. Seperti Safinah. Dikatakan namanya „Umair, Soleh dan Mihran. Kuniahnya dikatakan Abu „Abdul Rahman dan Abu al-Bakhtari.

8.

Perawi yang dikenali dengan namanya dan kuniahnya dan dia terkenal keduaduanya sekali. Seperti Abu Abdillah kuniah kepada Sufyan al-Thauri, Malik bin Anas, Muhammad bin Idris al-Syafi‟i dan Ahmad bin Hanbal. Begitu juga Abu Hanifah kuniah kepada al-Nu‟man bin Thabit.

9.

Perawi yang terkenal dengan kuniah dan dikenali juga namanya. Seperti Abu Idris alKhaulani, namanya „Aizullah.

10.

Perawi yang terkenal dengan namanya dan dikenali juga kuniahnya. Seperti Talhah bin „Ubaidillah al-Taimi, „Abdul Rahman bin „Auf, al-hasan bin „Ali bin Abi Talib, kuniah mereka ialah Abu Muhammad.

Kitab-Kitab Yang Masyhur Ulama telah menulis banyak kitab tentang kuna. Antara yang menulis tentangnya ialah „Ali bin al-Madini, Muslim, al-Nasaì. Kitab terkenal yang dicetak ialah al-Kuna Wa al-Asma` oleh al-Daulabi Abu Bisyr Muhammad bin Ahmad, meninggal dunia pada tahun 310H. MENGENALI GELARAN-GELARAN Definisi Bahasa Alqab jamak laqb maknanya gelaran iaitu setiap sifat yang menggambarkan ketinggian atau kerendahan, atau menunjukkan pujian atau celaan. Maksud Perbahasan Maksud perbahasan ini memeriksa dan menyiasat gelaran ahli hadis dan para perawi untuk mengenali dan menentukannya. Faedah Faedah mengenali gelaran ada dua: 1. Tidak menyangka gelaran sebagai nama dan individu yang disebutkan sekali dengan nama dan sekali dengan gelaran sebagai dua orang sedangkan dia adalah orang yang sama. 2. Mengetahui sebab perawi disebutkan dengan gelaran itu, maka dapat diketahui maksud sebenar gelaran yang sering kali bertentangan dengan maksud zahirnya. Bahagian-Bahagian Ada dua bahagian iaitu 1. Gelaran yang tidak harus memperkenalkan perawi dengannya. Orang yang disebutkan gelaran itu padanya tidak menyukainya. 2. Gelaran yang harus memperkenalkan perawi dengannya. Orang yang disebutkan gelaran itu padanya menyenanginya. Contoh-contoh 1.

Al-Dhaall (orang yang sesat), gelaran Mu'awiyah bin Abdul Karim, kerana beliau tersesat dalam perjalanan ke Mekah. 2. Al-Dha'if (orang yang lemah), gelaran 'Abdullah bin Muhammad. Dipanggil begitu kerana lemahnya pada fizikal bukan pada hadisnya. Abdul Ghani bin Sa‟d berkata: Dua tokoh utama tetapi melekat pada mereka berdua gelaran yang jelek, al-Dhaall dan al-Dha'if. 3. Ghundar, ma‟nanya dalam bahasa Ahli Hijaz orang membuat riuh rendah. Gelaran ini diberikan kepada Muhammad bin Ja‟far al-Basri sebabnya Ibn Juraij datang ke

4. 5.

6. 7.

Basrah lalu beliau menceritakan hadis daripada al-Hasan al-Basri lalu mereka mengingkarinya dan kecoh dan Muhammad bin Ja‟far yang paling bising membuat riuh. Ibn Juraij berkata kepadanya: “Diam wahai Ghundar”. Ghunjar, gelaran kepada „Isa bin Musa al-Taimi kerana bahagian atas pipinya yang merah. Sha‟iqah, gelaran Muhammad bin Ibrahim al-Hafiz. Imam al-Bukhri mengambil riwayat daripadanya. Beliau digelar begitu kerana ingatannya dan cepatnya perbincangannya. Musykudanah, gelaran „Abdullah bin „Umar al-Umawi. Dalam bahasa Parsi, maksudnya biji kasturi atau bekas kasturi. Mutayyan, gelaran Abu Ja‟far al-Hadhrami. Beliau diberikan gelaran ini kerana semasa kecil beliau bermain-main bersama kanak-kanak dalam air lalu mereka melumurkan belakangnya dengan tanah. Abu Nu‟aim berkata kepadanya: Wahai Mutayyan (orang yang berlumuran tanah) kenapa engkau tidak menghadiri majlis ilmu.

Kitab-Kitab Yang Terkenal Ulama mutaqaddimin dan mutakhirin telah menyusun kitab tentang gelaran-gelaran dan kitab yang paling baik dan paling ringkas ialah Nuzhah al-Albab oleh Hafiz Ibn Hajar.

Mengenali Perawi Yang Dibinkan Bukan Kepada Bapa Mereka Taysir Mustalah al-Hadith

MENGENALI PERAWI YANG DIBINKAN BUKAN KEPADA BAPA MEREKA

Maksud Perbahasan Mengenali perawi yang binnya lebih masyhur kepada bukan ayahnya sama ada ahli keluarganya yang lain atau pengasuh dan lain-lain. Kemudian mengenali nama bapa mereka. Faedah Faedahnya ialah menolak anggapan berbilangnya perawi ketika dibinkan kepada bapa mereka. Bahagian-Bahagian Dan Contoh-Contoh 1. Perawi yang dibinkan kepada ibu, contohnya: Mu‟adh, Mu‟awwidh, dan „Awz anak-anak

„Afra'. Bapa mereka ialah al-Harith. Bilal bin Hamamah, bapanya Rabah. Muhammad bin alHanafiyyah, ayahnya „Ali bin Abi Talib. 2. Perawi yang dibinkan kepada neneknya. Nenek yang dekat atau yang jauh seperti Ya‟la bin Munyah. Munyah itu ibu kepada bapanya. Bapa Ya‟la namanya Umayyah. Bashir Bin alKhasasiyyah. Beliau ialah ibu kepada datuknya yang ketiga. Ayahnya ialah Ma‟bad. 3. Perawi yang dibinkan kepada datuk mereka seperti Abu „Ubaidah bin al-Jarrah. Namanya ialah „Amir bin Abdullah bin al-Jarrah. Ahmad bin Hanbal, beliau ialah Ahmad bin Muhammad bin Hanbal. 4. Perawi yang dibinkan kepada orang lain kerana ada sebab seperti al-Miqdad bin „Amar alKindi. Beliau dipanggil al-Miqdad bin al-Aswad kerana beliau berada di bawah jagaan alAswad bin „Abd Yaghuth lalu dijadikan anak angkatnya.

Karangan Yang Terkenal Penulis tidak mengetahui satu kitab khusus tentang bab ini tetapi kitab rijal secara umumnya menyebutkan nama keturunan setiap perawi terutamanya kitab-kitab rijal yang besar.

MENGENALI NISBAH YANG TIDAK SERUPA ATAU TIDAK MENGIKUT ZAHIRNYA Pengenalan Ada sebilangan perawi yang dinisbahkan kepada tempat, peperangan, kabilah atau pekerjaan. Tetapi apa yang terlintas itu bukan maksud sebenar. Tetapi sebenarnya mereka dinisbah begitu kerana suatu perkara yang berlaku kepada mereka seperti kerana mereka singgah di tempat itu atau pergaulan dengan orang yang melakukan pekerjaan itu. Faedah Perbahasan Faedah perbahasan ini ialah mengetahui bahawa nisbah-nisbah ini bukan hakiki tetapi kerana kebetulan, di samping mengetahui sebab itu sendiri. Contoh-contoh 1. Abu Mas'ud al-Badri tidak pernah menyertai peperangan Badar beliau hanya singgah sahaja

di situ.[1] 2. Yazid al-Faqir, bukan seorang yang miskin tetapi dipanggil demikian kerana sakit belakang

yang dialaminya. 3. Khalid al-Hazza' (tukang kasut). Beliau diberikan gelaran demikian kerana sering bergaul

dengan tukang kasut. Karangan Yang Masyhur Kitab al-Ansab oleh al-Sam‟ani, Ibn al-Athir telah meringkaskannya dalam sebuah kitab yang bernama al-Lubab Fi Tahzib al-Ansab. Al-Suyuti pula meringkaskan ringkasan ini dengan nama Lubb al-Lubab. MENGENALI TARIKH-TARIKH PERAWI ‫تواريخ الرواة‬ Pada bahasa tawarikh kata jama‟ bagi Huruf hamzah padanya itu telah ditashilkan.

kalimah tarikh ‫ تارٌخ‬iaitu

kata

dasar arrakha ‫أَرَّ َخ‬.

Pada istilah ialah mengetahui waktu yang dicatatkan padanya tarikh lahir, kematian dan peristiwaperistiwa lain.[2] Maksudnya di sini ialah mengetahui tarikh kelahiran perawi-perawi, bilakah mereka mendengar hadis daripada syeikh-syeikh, kedatangan mereka ke sesebuah negeri dan kewafatan mereka. Faedah Dan Kepentingannya Ini merupakan bahagian yang penting. Sufyan al-Thawri berkata bila perawi-perawi menggunakan dusta maka kami menggunakan sejarah untuk melawan mereka. Antara faedahnya, mengetahui bersambungnya atau terputusnya sanad. Jika satu puak mendakwa mengambil riwayat daripada satu kumpulan yang lain maka dilihat pada tarikh. Maka ternyata dakwaan periwayatan mereka daripada kumpulan ulama itu beberapa tahun selepas kewafatan mereka.[3]

Contoh-Contoh Dari Sumber-Sumber Sejarah: 1. Pendapat yang sahih tentang usia Rasulullah s.a.w. dan kedua-dua sahabat baginda, Abu

Bakar dan „Umar ialah enam puluh tiga tahun. Rasulullah s.a.w. wafat pada waktu dhuha hari Isnin 12 Rabi‟ Awwal tahun 11 hijrah. Abu Bakar meninggal dunia pada bulan Jumada Ula tahun 13 H. „Umar bulan Dhul Hijjah tahun 23 H. „Uthman syahid pada bulan Dhul Hijjah tahun 35 H ketika berusia 82 tahun. Ada yang mengatakan ketika berusia 90 tahun. 6. Sayyidina „Ali syahid pada bulan Ramadhan tahun 40 H ketika berusia 63 tahun. 7. Dua orang sahabat yang hidup selama 60 tahun di zaman jahiliyyah dan 60 tahun dalam Islam, meninggal dunia Madinah pada tahun 54 H, mereka berdua ialah Hakim bin Hizam dan Hassan bin Thabit. 2. 3. 4. 5.

Tokoh-Tokoh Mazhab Yang Diikuti 1. 2. 3. 4.

Abu Hanifah, namanya al-Nu‟man bin Thabit, (80-150) Malik bin Anas, (93-179) Muhammad bin Idris al-Shafi‟i, (150-204) Ahmad bin Hanbal, (164-241)

Pengarang-pengarang Kitab Hadis Yang Mu’tabar 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Muhammad bin Isma‟il al-Bukhari, (194-256) Muslim bin al-Hajjaj, (204-261) Abu Dawud al-Sijistani, (202-275) Abu „Isa al-Tirmidhi,[4] (209-279) Ahmad bin Shu‟ayb al-Nasa'i, (214-303) Ibn Majah Al-Qazwayni. (207-275)

Kitab-Kitab Yang Masyhur Antara kitab yang terkenal tentang bab ini ialah: 1. Kitab al-Wafayat oleh Ibn al-Wazir Muhammad bin „Ubaydillah al-Rib‟i, ulama hadis Sham,

meninggal dunia pada tahun 379 H. Kitab ini disusun berdasarkan tahun. 2. Tambahan kepada kitab Ibn al-Wazir oleh al-Kattani kemudian oleh al-Akfanu kemudian oleh

al-„Iraqi dan ulama lain.

[1] Ibn Kathir menulis bahawa Imam al-Bukhari mendakwa Abu Mas‟ud merupakan salah seorang ahli Badar.

Tetapi jumhur ulama tidak bersetuju dengan beliau. Mereka mengatakan Abu Mas‟ud dinisbahkan kepada Badri kerana beliau tinggal di situ bukan kerana beliau pernah menyertai peperangan Badar. Shaykh Ahmad Shakir menegaskan bahawa pendapat Imam al-Bukhari itu dipersetujui oleh Imam Muslim. Inilah pendapat yang sahih. Dalam Sahihnya, Imam al-Bukhari dalam Kitab al-Maghazi, Bab Shuhud al-Malaikah Badr, (no: 4007) mengemukakan riwayat daripada „Urwah:

ِ ٍ ‫َخر الْمغَِتةُ بن ُشعبةَ الْعصر وىو أ َِمَت الْ ُكوفَِة فَ َدخل علَي ِو أَبو مسع‬ ِِ ِ ِ ِ ِّ ‫الزى ِر‬ ‫ود ُع ْقبَةُ بْ ُن‬ ُّ ‫ت ُع ْرَوةَ بْ َن‬ ُ ‫الزبَ َِْت َُحَد‬ ْ ُّ ‫َع ْن‬ ُ ‫ي َمس ْع‬ ُْ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ ُ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ُ َ َّ ‫ِّث ُع َمَر بْ َن َعْبد الْ َع ِزي ِز يف إ َم َارتو أ‬ ِ ‫ي َج ُّد َزيْد بْ ِن َح َس ٍن َش ِه َد بَ ْد ًرا‬ ُّ ‫صا ِر‬ َ ْ‫َع ْم ٍرو ْاألَن‬

Daripada al-Zuhri bahawa saya mendengar ‘Urwah bin al-Zubayr menceritakan kepada ‘Umar bin ‘Abdul ‘Aziz pada masa pemerintahannya bahawa al-Mughirah bin Shu’bah telah melewatkan sembahyang Asar dan beliau merupakan gabenor Kufah. Lalu Abu Mas’ud ‘Uqbah bin ‘Amar masuk menemuinya, dan beliau pernah menyertai peperangan Badar.

Ini merupakan nas yang jelas dan nukilan yang sahih. Hafiz Ibn Hajar (Fath al-Bari, jil. 8, hal. 53) berkata: “Apa nyata ialah ini adalah kata-kata „Urwah dan beliau merupakan hujah dalam perkara ini kerana beliau sempat bertemu dengan Abu Mas‟ud. Ahmad Shakir menyatakan bahawa orang yang menyalahi (nas dalam masalah ini) hanya berhujah dengan pendapat Ibn Ishaq, al-Waqidi, Ibn Sa‟d dan lain-lain. Pensabitan bahawa Abu Mas‟ud adalah ahli Badar didahulukan daripada penafian. Apatah lagi ia sabit dengan sanad yang sahih lagi muttasil. Penafian itu hanya berpunca daripada golongan mutakhkhirin yang datang lewat daripada dalil yang mensabitkan. (Ahmad Shakir,al-Ba’ith al-Hathith Sharh Ikhtisar ‘Ulum al-Hadith, jil. 2, hal. 646). [pent.] [2] Lihat ‘Ulum al-Hadith, hal. 380. [3] Diriwayatkan daripada Ismail bin Iyash al-Himsi katanya, satu kali saya berada di Iraq lalu seorang ahli hadis datang kepada saya. Mereka berkata, di sini ada seorang lelaki yang meriwayatkan hadis daripada Khalid bin Ma‟dan. Lalu saya bertanya, pada tahun berapa anda mencatatkan hadis daripada Khalid. Dia menjawab, pada tahun 113 H. Lalu saya berkata, sesungguhnya anda mendakwa bahawa anda telah mendengar daripada Khalid tujuh tahun setelah beliau meninggal dunia. (Ibn al-Solah, ‘Ulum al-Hadith, hal. 577) Hafs bin Ghiyath berkata: “Apabila kamu mencurigai seorang syeikh maka hendaklah kamu kira dia dengan umur.” Ya‟ni hendaklah kamu hitung usianya dan usia perawi yang menulis riwayat daripadanya. (Ahmad Shakir, al-Ba’ith al-Hathith Sharh Ikhtisar ‘Ulum al-Hadith, jil. 2, hal. 653). [pent.] [4] Ulama berbeza pendapat tentang tahun kelahiran beliau. Kebanyakan ahli sejarah tidak menyebutkan dengan tepat tahun bilakah kelahirannya tetapi mereka hanya menyatakan pada dekad yang pertama bagi abad ketiga. Sesetengah ulama mutakhirin menyebutkan beliau dilahirkan pada tahun 209. Antara yang berpendapat demikian ialah Muhammad bin Qasim Jasus dalam kitabnya Sharh al-Shamaìl, jil. 1 hal. 4.

Mengenali Perawi Thiqah Yang Mengalami ‫ اختالط‬Ikhtilat Ta’rif Ikhtilat Pada bahasa ikhtilat ialah rosak akal, dikatakan ‫ اختلط فالن‬ikhtalata fulan maksudnya rosak akalnya sebagaimana yang tersebut dalam al-Qamus al-Muhit. Pada istilah, ikhtilat ialah rosak akal, percakapan yang celaru kerana nyanyuk, cacat penglihatan, kitab terbakar atau sebagainya.[1] Bahagian-Bahagian Perawi Yang Ikhtilat 1. 2. 3.

Dengan sebab nyanyuk seperti „Ata` bin al-Sa'ib al-Thaqafi al-Kufi.[2] Dengan sebab hilang penglihatan seperti „Abdul Razzaq bin Humam al-San‟ani. Setelah itu dia meriwayatkan hadis secara talqin. Sebab-sebab lain seperti terbakar kitab contohnya „Abdullah bin Lahi‟ah al-Misri.

Hukum Perawi Mukhtalat 1. 2.

Riwayat yang diambil daripadanya sebelum ikhtilat boleh diterima. Tidak diterima riwayat yang diambil daripadarnya setelah belaku ikhtilat. Demikian juga tidak diterima periwayatan daripadanya jika diragui sebelum ikhtilat atau selepasnya.

Kepentingan Dan Faedahnya Ini merupakan seni yang sangat penting, faedahnya tersirat dalam membezakan hadis-hadis perawi thiqah yang disampaikannya setelah berlaku ikhtilat untuk menolak dan tidak menerimanya.[3] Adakah Imam Al-Bukhari Dan Muslim Mengeluarkan Dalam Kitab Sahih Mereka Hadis-Hadis Daripada Perawi Thiqah Yang Mengalami Ikhtilat?

Memang, tetapi hanya hadis yang disampaikan perawi thiqah sebelum mengalami ikhtilat. Karangan Yang Masyhur Beberapa orang ulama telah menulis kitab dalam bab ini seperti al-Ala'I dan al-Hazimi. Di antara kitab-kitab ini ialah al-Ightibat Bi Man Rumiya Bi al-Ikhtilat oleh Hafiz Ibrahim bin Muhammad, cucu Ibn al-'Ajmi yang meninggal dunia pada tahun 841 H.

[1] Lihat „Ulum al-Hadith, hal. 391, al-Taqrib bersama dengan Tadrib al-Rawi, jil. 2, hal. 372. [2] „Ata` telah ikhtilat di akhir usianya. Ulama hanya berhujah dengan hadis-hadisnya yang diriwayatkan oleh

murid-murid yang tua seperti Sufyan al-Thawri dan Shu‟bah. Hafiz Ibn Hajar dalam Tahzib alTahzib menyatakan bahawa periwayatan daripada „Ata` oleh Sufyan al-Thawri, Shu‟bah, Zuhair, Zaìdah, Hammad bin Zaid dan Ayyub adalah sahih. Periwayatan selain daripada mereka hendaklah ditangguhkan (kedudukannya dan dipastikan terlebih dahulu) kecuali Hammad bin Salamah kerana ulama berbeza pendapat tentangnya. Apa zahir ialah beliau mendengar daripada „Ata` sebanyak dua kali. (Tahzib al-Tahzib, jil. 4, hal. 132) Berhubung dengan Sufyan bin „Uyaynah, al-Humaydi meriwayatkan daripadanya, katanya : “Saya mendengar hadis daripada „Ata bin al-Sa'ib sejak dahulu lagi. Kemudian satu kali beliau datang kepada kami, saya mendengarnya menyampaikan beberapa hadis yang telah saya dengar sebelum ini lalu dia mencampuradukkannya maka saya pun meninggalkannya.” (ibid). [pent.] [3] Pengetahuan tentang bahagian ini dapat diperolehi melalui nas-nas para imam hadis. Begitu juga penjelasan yang dibuat oleh murid-murid yang mengambil riwayat daripadanya yang menjelaskan bilakah guru mereka itu mengalami ikhtilat seperti dinyatakan pada tahun sekian, atau beberapa tahun sebelum meninggal dunia. Riwayat yang diambil pada ketika belum berlaku ikhtilat dipanggil riwayah mustaqimah. Dengan ini, riwayat yang berlaku ikhtilat dapat diketahui dengan melihat hadis yang diriwayatkan oleh murid yang tua yang mengambil daripadanya pada peringkat awal berbeza dengan murid yang mengambil di peringkat akhir usianya. Lihat Mustafa al-Sulaimani, Ithaf al-Nabil Bi Ajwibah Asìlah ‘Ulum al-Hadith Wa al-‘Ilal Wa al-Jarh Wa alTa’dil, jil. 1, hal. 91. [pent.]

Mengenali Tabaqat (Kelas-Kelas) Ulama Dan Perawi

Ta'rif Tabaqat: Pada bahasa, kumpulan yang sebaya. Manakala pada istilah pula, satu kumpulan yang hampir sama pada usia dan sanad atau pada sanad sahaja.[1] Makna hampir sama pada sanad ialah guru-guru perawi ini adalah guru-guru perawi seorang lagi atau hampir dengan guru-gurunya. Faedah Mengetahuinya 1. Antara faedah mengetahuinya ialah selamat dari memasukkan perawi yang sama nama atau

kuniah dan sebagainya kerana ada kalanya dua nama sama lafaznya lalu disangka salah seorangnya adalah orang lain. Untuk membezakannya perlu mengenali tabaqatnya. 2. Mengetahui maksud sebenar periwayatan secara 'an'anah. Kadang-Kadang Dua Orang Perawi Dilihat Dari Satu Sudut Sebagai Satu Tabaqat Tetapi Dari Sudut Lain Sebagai Dua Tabaqat

Contohnya Anas bin Malik dan sighar sahabat lain. Mereka dan sepuluh sahabat yang dijamin syurga dikira sebagai satutabaqat dengan mengambil kira kesemua mereka adalah sahabat. Ini bermakna semua sahabat adalah satu tabaqat. Dari sudut terdahulunya memeluk Islam, ada beberapa belas tabaqat para sahabat sebagaimana yang telah dibincangkan dalam fasal Mengenali Sahabat. Dengan ini Anas bin Malik dan sahabatsahabat sebaya dengannya tidak berada dalamtabaqat yang sama dengan sepuluh sahabat yang dijamin syurga.

Sifat Yang Mesti Ada Pada Pengkaji Ilmu Tabaqat Pengkaji dalam ilmu tabaqat mestilah mengetahui tarikh kelahiran dan kewafatan para perawi, siapakah yang mengambil riwayat daripada mereka dan daripada siapa mereka mengambil riwayat.

Kitab-Kitab Yang Masyhur 1. Al-Tabaqat al-Kubra oleh Ibn Sa‟d. 2. Tabaqat al-Qurra` oleh Abu „Amr al-Dani. 3. Tabaqat al-Shafi’iyyah al-Kubra oleh „Abdul Wahhab al-Subki. 4. Tadhkirah al-Huffaz oleh al-Dhahabi.

MENGENALI PARA PERAWI DAN ULAMA DARI KALANGAN MAWLA Pada bahasa: ً‫ موال‬Mawali jama‟ kepada ‫ مولى‬mawla. Ia termasuk dalam perkataan yang mempunyai makna yang berlawanan, hamba, tuan mas, orang yang membebaskan hamba dan hamba yang dibebaskan.[2] Pada istilah: Orang yang membuat perjanjian sumpah setia (bersekutu), hamba yang dibebaskan dan orang yang memeluk Islam di tangan orang lain.[3] Bahagian-Bahagian Mawla 1. Mawla hilf [4] seperti Imam Malik bin Anas al-Asbahi al-Taimi. Beliau pada asalnya

berketurunan Asbah, dinisbahkan kepada Taim kerana kaumnya, Asbah mawla kepada Taim Quraisy dengan bersekutu. 2. Mawla hamba seperti Abu al-Bakhtari al-Taì al-Tabi‟i. Nama beliau ialah Sa‟id bin Fayruz. Beliau merupakan hamba bebasan Taì kerana tuannya itu dari qabilah Tai`. 3. Mawla Islam seperti Muhammad bin Isma‟il al-Bukhari al-Ju‟fi kerana datuknya, al-Mughirah seorang Majusi yang memeluk Islam di tangan al-Yaman bin Akhnas al-Ju‟fi. Faedah Terhindar dari kekeliruan dan dapat mengenali siapakah yang dinisbahkan kepada qabilah secara nasab keturunan atauwala`. Dengan itu dapat dibezakan antara perawi yang mempunyai nama serupa yang dinisbahkan kepada satu qabilah dengan seorang lagi dinisbahkan kepada qabilah itu secara wala`.[5]

Kitab-Kitab Yang Masyhur Abu „Umar al-Kindi menulis tentang perawi-perawi yang dinisbahkan kepada Mesir sahaja.

MENGENALI PERAWI THIQAH DAN DA’IF Pada bahasa, thiqah ialah orang yang dipercayai. Da‟if lawan kepada kuat (lemah) dan ia pada fizikal dan juga ma’nawi. Pada istilah, thiqah ialah perawi yang adil, dabit. Manakala da‟if nama umum merangkumi orang yang dikecam keadilan atau ketepatannya. Kepentingan Dan Faedah Mengetahuinya Ia merupakan bahagian ilmu hadis yang paling utama kerana melaluinya dapat diketahui hadis yang sahih daripada hadis yang lemah. Kitab-Kitab Yang Masyhur 1. Kitab yang khusus dengan perawi-perawi thiqah seperti al-Thiqat oleh Ibn Hibban, Kitab al-

Thiqat oleh al-„Ijli. 2. Kitab yang khusus dengan perawi-perawi da‟if, seperti al-Du’afa` oleh Imam al-Bukhari, al-

Nasaì, al-„Uqayli dan al-Daruqutni. 3. Kitab-kitab yang merangkumi perawi-perawi thiqah dan da‟if seperti al-Tarikh al-Kabir oleh

Imam al- Bukhari, al-Jarh Wa al-Ta’dil oleh Ibn Abi Hatim. Kitab-kitab ini bersifat umum tentang perawi-perawi. Di antara kitab jenis ini juga kitab-kitab yang khusus dengan perawi dalam sesetengah kitab hadis seperti al-Kamal Fi Asma` al-Rijal oleh „Abd al-Ghani alMaqdisi dan kitab-kitab ringkasannya seperti Tahdhib al-Kamal oleh al-Mizzi, Tadhhib Tahzib al-Kamaloleh al-Dhahabi, Tahzib al-Tahzib dan Taqrib al-Tahzib oleh Ibn Hajar dan Khulasah Tahzib al-Tahzib oleh al-Khazraji.

[1] Lihat al-Taqrib bersama dengan Tadrib al-Rawi, jil. 2, hal. 381. [2] Al-Fairuzabadi, al-Qamus al-Muhit, jil. 4, hal. 404 [3] Lihat Taqrib bersama-sama dengan Tadrib al-Rawi, jil. 2, hal. 382. [4] Ya‟ni mawla sekutu kerana sumpah setia untuk membela antara satu sama lain. [pent.] [5] Ramai ulama yang terkemuka di zaman salaf dari kalangan mawla. Imam Muslim meriwayatkan dalam

Sahihnya, no: 817:

ِ ‫عن ع ِام ِر ب ِن واثِلَةَ أ ََّن نَافِع بن عب ِد ا ْحلا ِر‬ ‫ال‬ َ َ‫ال ابْ َن أَبْ َزى ق‬ َ ‫ت َعلَى أ َْى ِل الْ َو ِادي فَ َق‬ َ ‫ث لَ ِق َي عُ َمَر بِ ُع ْس َفا َن َوَكا َن عُ َمُر يَ ْستَ ْع ِملُوُ َعلَى َم َّكةَ فَ َق‬ َ ْ‫استَ ْع َمل‬ ْ ‫ال َم ْن‬ َ َْ َ ْ َ َ ْ َ َْ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ‫ئ لكتَاب اللَّو َعَّز َو َج َّل َوإِنَّوُ َعاملٌ بِالْ َفَرائ‬ ‫صلَّى‬ َ َ‫ض ق‬ َ َ‫ت َعلَْي ِه ْم َم ْوًىل ق‬ َ َ‫ال َم ْوًىل م ْن َم َوالينَا ق‬ َ َ‫َوَم ْن ابْ ُن أَبْ َزى ق‬ ٌ ‫ال إِنَّوُ قَا ِر‬ َ ‫استَ ْخلَ ْف‬ ْ َ‫ال ف‬ َ ‫ال ُع َمُر أ ََما إِ َّن نَبِيَّ ُك ْم‬ ِ ‫اب أَقْواما وي‬ ِ ِ ‫ين‬ َ َ‫اللَّوُ َعلَيْ ِو َو َسلَّ َم قَ ْد ق‬ َ َ َ ً َ ِ َ‫ال إِ َّن اللَّوَ يَْرفَ ُع ِبَ َذا الْكت‬ َ ‫ض ُع بِو‬ َ ‫آخ ِر‬

Daripada ‘Amir bin Wathilah bahawa Nafi’ bin Abdul Harith telah bertemu dengan Sayyidina ‘Umar di ‘Usfan dan ‘Umar telah melantiknya sebagai amil di Mekah. Beliau bertanya: “Siapakah yang kamu lantik sebagai amil untuk penduduk oasis itu? Beliau menjawab: “Ibn Abza. ‘Umar bertanya: “Siapakah Ibn Abza. Nafi’ menjawab: “Seorang mawla dari kalangan kami. ‘Umar berkata: “Kalau begitu kamu telah melantik seorang mawla sebagai ketua untuk mereka. Nafi’ berkata: “Sesungguhnya dia seorang yang alim tentang Kitab Allah dan alim tentang faraidh. ‘Umar berkata: “Ketahuilah sesungguhnya Nabi kamu s.a.w. telah bersabda: “Sesungguhnya Allah s.w.t. telah mengangkat beberapa kaum dengan kitab ini dan dengannya juga Dia merendahkan kaum-kaum yang lain. [pent.]

Mengenali Awtan (Tanahair) Dan Buldan ( Negeri) Perawi Muhammad Hanief Awang Yahaya www.darulkautsar.net

Maksud Perbahasan Ini: Awtan adalah jamak kepada watan, iaitu iklim atau tempat kelahiran seseorang atau tempat tinggalnya. ‫ بلدان‬Buldan jamak kepada ‫ بلد‬balad iaitu bandar atau kampung kelahiran seseorang atau tempat tinggalnya. Maksud perbahasan ini ialah mengenali negeri dan bandar-bandar perawi yang merupakan tanahair meraka dan menjadi tempat tinggal mereka. Faedahnya: Dapat membezakan antara dua nama yang sama pada lafaz apabila mereka berdua berasal dari negeri yang berlainan. Ini merupakan pengetahuan yang diperlukan oleh penghafaz-penghafaz hadis untuk tugas-tugas dan penulisan-penulisan mereka. Nisbah Yang Digunakan Oleh Perawi-Perawi Arab Dan Bukan Arab Sejak dahulu lagi bangsa Arab menisbahkan diri mereka kepada qabilah-qabilah kerana kebanyakan mereka merupakan golongan badwi yang mengembara. Pertalian mereka dengan qabilah lebih kuat berbanding dengan negeri. Apabila Islam datang, kebanyakan mereka merupakan pendudukpenduduk negeri dan kampung maka mereka menisbahkan diri mereka kepada negeri dan kampung mereka. Sementara itu, bangsa bukan Arab, sejak dahulu lagi mereka menisbahkan diri mereka kepada negeri dan kampung mereka. Bagaimana Orang Yang Berpindah Dari Negerinya Menggunakan Nisbah Apabila seseorang itu mahu menggabungkan antara tempat asal dan negeri barunya maka hendaklah didahulukan nisbah kepada negeri asal kemudian barulah nisbah kepada tempat baru. Seeloknya dimasukkan sebelum tempat kedua itu perkataan ‫( ثم‬kemudian). Dikatakan kepada orang yang dilahirkan di Halab kemudian berpindah ke Madinah: ً‫ فالن الحلبً ثم المدن‬fulan al-Halabi thumma alMadani. Inilah yang banyak digunakan.

Apabila dia tidak mahu menggabungkan tempat asal dan negeri barunya maka bolehlah dia menisbahkan kepada tempat yang dikehendakinya. Ini jarang sekali berlaku. Bagaimana Orang Berada Di Sebuah Kampung Yang Terletak Di Sebuah Negeri Menggunakan Nisbah 1. Dia boleh menisbahkan dirinya kepada kampung itu. 2. Dia boleh menisbahkan dirinya kepada negeri yang mana kampung itu terletak. 3. Dia boleh menisbahkan dirinya kepada kawasan yang terletak di negeri itu.

Contohnya, sekiranya seseorang itu berasal dari al-Bab yang berada di kawasan bandar Halab dan ianya terletak di negeri Sham maka dia boleh menggunakan nisbah al-Babiy, atau al-Halabi, atau alShami. Berapakah Tempoh Masa Berada Di Sesebuah Tempat Yang Membolehkan Seseorang Itu Menisbahkan Dirinya Kepada Tempat Itu? Sekurang-kurangnya empat tahun dan ini merupakan pendapat „Abdullah bin al-Mubarak. Kitab-Kitab Yang Masyhur 1. Kitab al-Ansab oleh al-Sam‟ani yang telah disebutkan sebelum ini sebagai kitab tentang

bahagian nisbah kerana beliau menyebutkan pengnisbahan kepada tanahir dan lain-lain. 2. Di antara kitab yang menyebutkan dengan banyak tanahair dan negeri-negeri para

perawi ialah al-Tabaqat al-Kubraoleh Ibn Sa‟d.

Inilah penghujung kitab yang Allah s.w.t. permudahkan saya untuk menyusunnya. Selawat dan salam buat junjungan dan nabi kita Muhammad, untuk ahli keluarganya dan sahabat-sahabatnya, dan segala pujian bagi Allah s.w.t. Tuhan sekalian alam.

Terjemahan Buku Taisir Mustolah Hadis

Recommend Documents