LAPOR LAPO RAN PRAKTIKUM PRAKTIKUM TEKHNIK T EKHNIK LABORATORIUM TERMOMETER DAN HYGROMETER
KALIBRASI NIA WIDYA WIDYARSIH F05112062 REG A KELAS B
FAKULT FAKULTAS AS KEGURUAN DAN ILMU IL MU PENDIDIKAN PE NDIDIKAN PRODI PENDIDIKAN BIOLOGI UNIVERSITAS TANJUNGPURA TANJUNGPURA 2013
TERMOMETER DAN HYGROMETER KALIBRASI A. PENDAHULUAN 1. Latar Belakan Kal!"ra#! "ert$%$an &e&"er!kan %a&!nan "a'(a alat )an tela' *!kal!"ra#! &e&!l!k! #!+at $k$r )an tertel$#$r ke #tan*ar na#!,nal ata$ !nterna#!,nal. Se&$a alat -en$k$ran 'ar$# *!k,ntr,l -a*a #aat -erta&a "er,-era#! *an #e#$*a' *!$nakan -al!n #e*!k!t #at$ kal! -erta'$n *enan &en$nakan ter&,&eter terkal!"ra#!. Pen$%!an 'ar$# *!lak$kan -al!n #e*!k!t *enan #at$ n!la! -a*a rentan te&-erat$r *!&ana alat *!,-era#!kan. Unt$k -en$k$ran -a*a te&-erat$r ka&ar &!#al alat ter#e"$t *!ek -a*a 15 / 25 . #$'$ )an *!t$n%$kkan ,le' &a#!n&a#!n ter&,&eter *!ek ,le' ter&,&eter terkal!"ra#! *!&ana ter&,&eterter&,&eter ter#e"$t *!&a#$kkan ke*ala& le&ar! -en*!n!n ata$ -enana# a!r 3(ater "at'4 #a&-a! te&-erat$r )an *!t$n%$kkan ,le' &a#!n&a#!n ter&,&eter #ta"!l -al!n #e*!k!t *ala& #at$ &en!t. 0
2. Da#ar e,r!
S$'$ $*ara a*ala' kea*aan -ana# ata$ *!n!nn)a $*ara. Alat $nt$k &en$k$r #$'$ $*ara ata$ *era%a* -ana# *!#e"$t ter&,&eter. Pen$k$ran "!a#a *!n)atakan *ala& #kala el#!$# 34 Rea&$r 3R4 *an Fa'ren'e!t 3F4. S$'$ $ *ara tert!n! *! -er&$kaan "$&! a*ala' *! *aera' tr,-!# 3#ek!tar ek$at,r4 *an &ak!n ke k$t$" &ak!n *!n!n. er&,&eter #e"aa! Alat Uk$r S$'$ S$'$ ter&a#$k "e#aran -,k,k . Alat $nt$k $nt$k &en$k$r "e#arn)a #$'$ #$at$ "en*a a*ala' ter&,&eter. er&,&eter )an $&$& *!$nakan a*ala' ter&,&eter at a!r *enan -en!#! -!-a ka-!lern)a a*ala' rak#a ata$ alk,',l. Pert!&"anan *!-!l!'n)a rak#a #e"aa! -en!#! -!-a ka-!ler ter&,&eter a*ala' #e"a a! "er!k$t7
rak#a t!*ak &e&"a#a'! *!n*!n kaa 8 rak#a &er$-akan -en'antar -ana# )an "a!k 8 kal,r %en!# rak#a ren*a' ak!"atn)a *enan -er$"a'an -ana# )an ke!l $k$*a-at &en$"a' #$'$n)a
8 %anka$an $k$r rak#a le"ar karena t!t!k "ek$n)a 9: ; *an t!t!k *!*!'n)a 95<;. Pen$k$ran #$'$ )an #anat ren*a' "!a#an)a &en$nakan ter&,&eter alk,',l. Alk,',l &e&!l!k! t!t!k "ek$ )an #anat ren*a' )a!t$ 11=;. Na&$n *e&!k!an ter&,&eter alk,',l t!*ak *a-at *!$nakan $nt$k &en$k$r #$'$ "en*a )an t!n! #e"a" t!t!k *!*!'n)a 'an)a <>;. Pa*a -e&"$atan ter&,&eter terle"!' *a'$l$ *!teta-kan t!t!k teta- ata# *an t!t!k teta- "a(a'. !t!k teta- ter&,&eter ter#e"$t *!$k$r -a*a tekanan 1 at&,#+er. D! antara ke*$a t!t!k teta- ter#e"$t *!"$at #kala #$'$. Peneta-an t!t!k teta- "a(a' a*ala' #$'$ ket!ka e# &ele"$r *an -eneta-an t!t!k tetaata# a*ala' #$'$ #aat a!r &en*!*!'3Weller20054. thermmeter ?t'er&,&@ter an !n#tr$&ent +,r *eter&!n!n te&-erat$re# !n -r!n!-le &ak!n $#e ,+ a #$"#tane 3#$' a# al,',l ,r &er$r)4 (!t' a -')#!al -r,-ert) t'at Car!e# (!t' te&-erat$re an* !# #$#e-t!"le ,+ &ea#$re&ent ,n #,&e *e+!ne* #ale.
!"#$$! thermmeter al!n!al HEREER t'at !# -lae* !n t'e a!lla. %e$'& thermmeter ,ne t'at $#e# t'e el#!$# SALE. (e)t#*r!+e thermmeter ,ne 'aC!n t'e !nterCal "et(een t(, e#ta"l!#'e* re+erene -,!nt# *!C!*e* !nt, 100 e$al $n!t# #$' a# t'eel#!$# HEREER . ($#)#(!$ thermmeter ,ne $#e* t, *eter&!ne t'e te&-erat$re ,+ t'e '$&an ",*). e$e(tr)#( thermmeter a l!n!al HEREER t'at $#e# a #en#,r "a#e* ,n HERISRS #,l!*#tate eletr,n! *eC!e# (',#e eletr!al 'arater!#t!# 'ane (!t' te&-erat$re. 'e rea*!n !# re,r*e* (!t'!n #e,n*# #,&e 'aC!n a re* l!'t ,r ,t'er *eC!e t, !n*!ate ('en &a!&$& te&-erat$re !# rea'e*. ACa!la"le &,*el# !nl$*e 'an*'el* *e#kt,- an* (all&,$nte* $n!t# all 'aC!n -r,"e# t'at are !n#erte* ,rall) ,r retall). F!hre)he#t thermmeter ,ne t'at $#e# t'e Fa'ren'e!t SALE. Ke$,#) thermmeter ,ne t'at $#e# t'e KelC!n SALE.
r!$ thermmeter a l!n!al HEREER (',#e &er$r) ,nta!n!n "$l" !# -lae* $n*er t'e t,n$e. re(r+#)* thermmeter a te&-erat$re#en#!t!Ce !n#tr$&ent ") ('!' t'e te&-erat$re t, ('!' !t !# e-,#e* !# ,nt!n$,$#l) re,r*e*. re(t!$ thermmeter a l!n!al HEREER t'at !# !n#erte* !n t'e ret$&. re&t!)(e thermmeter ,ne t'at $#e# t'e eletr! re#!#tane ,+ &etal# 3HERUPLE 4 t, *eter&!ne te&-erat$re. &e$-.re*#&ter#)* thermmeter 1/ re,r*!n t'er&,&eter . 2/ ,ne t'at re!#ter# t'e &a!&$& ,r &!n!&$& te&-erat$re atta!ne* !n t'e &ea#$re&ent. tm!)#( thermmeter an eletr,n! l!n!al HEREER t'at !Ce# a *!!tal rea*!n !n le## t'an t(, #e,n*#. Se,n*enerat!,n t)&-an! t'er&,&eter# (,rk ") &,n!t,r!n t'e te&-erat$re ('en t'e ear ,-en!n !# #eale*3An*er#,n1:6>4
EREER AIR RAKSA
F$n#! er&,&eter A!r Rak#a er&,&eter a*ala' alat $nt$k &en$k$r #$'$. 'er&,&eter anal, "!#a %$a *!#e"$t #e"aa! t'er&,&eter &an$al karena ara -e&"aaann)a &a#!' &an$al. Pen$naan a!r rak#a #e"aa! "a'an $ta&a t'er&,&eter karena k,e+!#!en &$a! a!r rak#a ter"!lan k,n#tan #e'!na -er$"a'an C,l$&e ak!"at kena!kan ata$ -en$r$nan #$'$ 'a&-!r #elal$ #a&a. Na&$n a*a %$a "e"era-a ter&,&eter kel$ara &enan*$n alk,',l *enan ta&"a'an -e(arna &era'. er&,&eter !n! le"!' a&an *an &$*a' $nt$k *!"aa. en!# k'$#$# ter&,&eter a!r rak#a *!#e"$t ter&,&eter &ak#!&$n "eker%a *enan a*an)a kat$- -a*a le'er ta"$n *ekat ",'la&. Saat #$'$ na!k a!r rak#a *!*,r,n ke ata# &elal$! kat$- ,le' a)a -e&$a!an. Saat #$'$ t$r$n a!r rak#a terta'an -a*a kat$*an t!*ak *a-at ke&"al! ke ",'la& &e&"$at a!r rak#a teta- *! *ala& ta"$n.
Pe&"aa ke&$*!an *a-at &e&"aa te&-erat$r &ak#!&$n #ela&a (akt$ )an tela' *!tent$kan. Unt$k &ene&"al!kan +$n#!n)a ter&,&eter 'ar$# *!a)$nkan *enan kera#. er&,&eter !n! &!r!- *e#a!n ter&,&eter &e*!#. A!r rak#a akan &e&"ek$ -a*a #$'$ 9>.>9 39<.>: F4 *an 'an)a *a-at *!$nakan -a*a #$'$ *!ata#n)a. A!r rak#a t!*ak #e-ert! a!r t!*ak &ene&"an #aat &e&"ek$ #e'!na t!*ak &e&ea'kan ta"$n kaa &e&"$atn)a #$l!t *!a&at! ket!ka &e&"ek$. !ka ter&,&eter &enan*$n n!tr,en a# &$nk!n &e nal!r t$r$n ke *ala& k,l,& *an ter%e"ak *!#ana ket!ka te&-erat$r na!k. !ka !n! ter%a*! ter&,&eter t!*ak *a-at *!$nakan '!na ke&"al! ke k,n*!#! a(al. Unt$k &en'!n*ar!n)a ter&,&eter a!r rak#a #e"a!kn)a *!&a#$kkan ke *ala& te&-at )an 'anat #aat te&-erat$r *! "a(a' 9< 39=.6 F4. Pa*a area *! &ana #$'$ &ak#!&$& t!*ak *!'ara-kan na!k *! ata# / 9>.>9 39<.>: F4 ter&,&eter )an &e&aka! a&-$ran a!r rak#a *an t'all!$& &$nk!n "!#a *!-aka!. er&,&eter !n! &e&-$n)a! t!t!k "ek$ ,+ 61.1 3<> F4. Pen$k$ran er&,&eter A!r Rak#a er&,&eter a!r rak#a $&$&n)a &en$nakan #kala #$'$ el#!$# *an Fa'ren'a!t. el#!$# &e&aka! *$a t!t!k -ent!n -a*a #kalan)a7 #$'$ #aat e# &ena!r *an #$'$ -en$a-an a!r. E# &ena!r -a*a tan*a kal!"ra#! )an #a&a -a*a t'er&,&eter )a!t$ -a*a $a- a!r )an &en*!*!'. Saat *!kel$arkan ter&,&eter *ar! $a- a!r ket!n!an a!r rak#a t$r$n -erla'an. In! "er'$"$nan *enan kee-atan -en*!n!nan 3*an -e&$a!an kaa ta"$n4. a*! -e$k$ran #$'$ el#!$# &en$nakan #$'$ -ena!ran *an "$kan #$'$ -e&"ek$an. !t!k *!*!' el!$# )a!t$ 0 3212 F4 *an t!t!k "ek$ -a*a 100 392 F4. eta-! -enel!t! la!n Fren'&an ean P!erre r!#t!n/ &en$#$lkan Cer#! ke"al!kan #kala el#!$# *enan t!t!k "ek$ -a*a 0 392 F4 *an t!t!k *!*!' -a*a 100 3212 F4. D!a &ena&akann)a entr!a*e. ara ker%a er&,&eter A!r Rak#a Alat !n! ter*!r! *ar! -!-a ka-!ler )an &en$nakan &ater!al kaa *enan kan*$nan a!r rak#a *! $%$n "a(a'. Unt$k t$%$an -en$k$ran -!-a !n! *!"$at #e*e&!k!an r$-a #e'!na 'a&-a $*ara. !ka te&-erat$r &en!nkat erk$r! akan &ene&"an na!k ke ara' ata# -!-a *an &e&"er!kan -et$n%$k tentan #$'$ *! #ek!tar alat $k$r #e#$a! *enan #kala )an tela' *!tent$kan. A*a-$n ara ker%a #eara $&$& a*ala' #"" J Se"el$& ter%a*! -er$"a'an #$'$ C,l$&e a!r rak#a "era*a -a*a k,n*!#! a(al. Per$"a'an #$'$ l!nk$nan *! #ek!tar ter&,&eter *!re#-,n a!r rak#a *enan -er$"a'an C,l$&e.
,l$&e &erk$r! akan &ene&"an %!ka #$'$ &en!nkat *an akan &en)$#$t %!ka #$'$ &en$r$n. Skala -a*a ter&,&eter akan &en$n%$kkan n!la! #$'$ #e#$a! kea*aan l!nk$nan. Kal!"ra#! er&,&eter A!r Rak#a Kal!"ra#! &er$-akan -r,#e# Cer!+!ka#! "a'(a #$at$ ak$ra#! alat $k$r #e#$a! *enan rananann)a. Kal!"ra#! "!a#a *!lak$kan *enan &e&"an*!nkan #$at$ #tan*ar )an ter'$"$n *enan #tan*ar na#!,nal &a$-$n !nterna#!,nal *an "a'an"a'an a$an ter#ert!+!ka#!. Pr,#e# kal!"ra#! t'er&,&eter antara la!n 7 Letakkan #!l!n*er ter&,&eter *! a!r )an #e*an &ena!r *an tan*a! -,!n ter&,&eter *!#aat #el$r$' a!r ter#e"$t "er($%$* a!r #el$r$'n)a. P,!n !n! a*ala' -,!n t!t!k "ek$ a!r.Denan ara )an #a&a tan*a! -,!n ter&,&eter *!#aat #el$r$' a!r ter#e"$t &en*!*!' #el$r$'n)a #aat *!-ana#kan.Ba! -an%an *ar! *$a -,!n *!ata# &en%a*! #erat$# "a!an )an #a&a3),$n 20024 HYGREER Pr!n#!- Ker%a H)r,&eter H)r,&eter &e&-$n)a! -r!n#!- ker%a )a!t$ *enan &en$nakan *$a t'er&,&eter. 'er&,&eter -erta&a *!-er$nakan $nt$k &en$k$r #$'$ $*ara "!a#a *an )an ke*$a $nt$k &en$k$r #$'$ $*ara %en$'le&"a" 3"a!an "a(a' t'er&,&eter *!l!-$t! ka!nka-a# )an "a#a'4. 'er&,&eter B,la Ker!n7 ta"$n a!r rak#a *!"!arkan ker!n #e'!na akan &en$k$r #$'$ $*ara #e"enarn)a. 'er&,&eter B,la Ba#a'7 ta"$n a!r rak#a *!"a#a'! aar #$'$ )an ter$k$r a*ala' #$'$ #at$ra#! t!t!k %en$' )a!t$J #$'$ )an *!-erl$kan aar $a- a!r *a-at "erk,n*en#a#!.
Hal'al )an #anat &e&-enar$'! ketel!t!an -en$k$ran kele&"a"an *enan &e&-er$nakan P#)'r,&eter !ala' 7 1. 2. 9. =. 5.
S!+at -eka tel!t! *an ara &e&"aa t'er&,&etert'er&,&eter Kee-atan $*ara &elal$! 'er&,&eter ",la "a#a' Uk$ran "ent$k "a'an *an ara &e&"a#a'! ka!n Letak ",la ker!n ata$ ",la "a#a' S$'$ *an &$rn!n)a a!r )an *!-aka! $nt$k &e&"a#a'! ka!n
F$n#! H)r,&eter H)r,&eter *!$nakan $nt$k &en$k$r kele&"a"an $*ara relat!Ce 3RH4 Pr,#e# Pen$k$ran H!r,&eter ter*a-at *$a #kala )an #at$ &en$n%$kkan kele&"a"an )an #at$ &en$n%$kkan te&-erat$r. ara -en$naann)a *enan &eletakkan *! te&-at )an akan *!$k$r kele&"a"ann)a ke&$*!an t$n$ *an "aala' #kalan)a. #kala kele&"a"an "!a#an)a *!tan*a! *enan '$r$+ ' *an kala$ #$'$ *enan *era%at el!$#. A*a "ent$k '!r,&eter la&a )akn! "er"ent$k "$n*ar ata$ "er$-a ter&,&eter )an *!-a#an *!*!n*!n. ara &e&"aan)a %$a #a&a "!#a *!l!'at -a*a rak#an)a *! ter&,&eter #at$ )an $nt$k &en$k$r kele&"a"an *an #at$ la! )an &en$k$r #$'$. )an "$n*ar )a *!"aa #kalan)a. Perl$ *!-er'at!kan -a*a #aat -en$k$ran *enan ')r,&eter #ela&a -e&"aaan 'ar$#la' *!"er! al!ran $*ara )an "er'e&"$# keara' alat ter#e"$t !n! *a-at *!lak$kan *enan &en!-a#! alat ter#e"$t *enan #ear!k kerta# ata$ k!-a#. Se*ankan -a*a #l!nk alatn)a 'ar$# *!-$tar. Kal!"ra#! Se"$a' #!#te& kal!"ra#! '!r,&eter tela' *!ranan *an *!"$at *ala& ranka -en!nkatan ke&a&-$an kal!"ra#! '!r,&eter $nt$k &en'a#!lkan #e"$a' #!#te& kal!"ra#! )an *a-at &e&"er!kan ke&a&-$an $k$r ter"a!k *! "a(a' 25M. S!#te& )an *!"an$n &e&an+aatkan -r!n#!- ker%a *!C!*e* +l,( ata$ al!ran ter"a!. Pen$%!an *!lak$kan ter'a*a- #!#te& ter#e"$t -a*a rentan kele&"a"an relat!Ce )an "!a#a *!-aka! $nt$k &elak$kan kal!"ra#! )a!t$ *ar! 10M '!na :5M. Pen$k$ran ket!*ak#eraa&an te#t 'a&"er tela' *!lak$kan -a*a rentan kele&"a"an ter#e"$t *enan &en$nakan *$a "$a' #en#,r. Ha#!l ak'!r -en$%!an &en$n%$kkan #!#te& )an *!"an$n &a&-$ &e&"er!kan ke&a&-$an $k$r ter"a!k &a#!n&a#!n a*ala' 062M -a*a RH 10M *an 051M -a*a RH 60M *an :5M3 W,n#,t%!tr,1:>04
B/ UUAN
Pa*a -rakt!k$& KALIBRASI EREER DAN HYGREERO !n! &er$-akan "a!an *ar! tekn!k *a#ar *ala& -enel,laan la",rat,r!$& )an *!lak#anakan aar -rakt!kan &eneta'$! ara *an tekn!k -en$naan -r!n#! -en$naan alatara &enkal!"ra#! #erta &e&"an*!nkan 'a#!l -en$k$ran -a*a t'er&,&eter &a$-$n ')r,&eter.
. EDELGI Pa*a -rakt!k$& !n! -rakt!kan &en$k$r #$'$ *enan &en$nakan "er"aa! &aa& -erlak$an. Pa*a -enkal!"ra#!an t'er&,&eter -rakt!kan &en$nakan #$'$ r$an a!r #$'$ r$an #$'$ -ana# a!r &en*!*!' a!r #$#'$ *!n!n *an ",nka'an e#. Se*ankan -a*a ')r,&eter -rakt!kan &en$nakan t'er&,&eter *r) an* (et #e"aa! -er"an*!nan *enan &en$k$r #$'$ *an kele&"a"an -a*a r$an *an -a*a 'an*$k "a#a'.
D. HASIL PENGAAAN 1. Kal!"ra#! t'er&,&eter N /
1. 2.
Per$!'!)
S$'$ r$an A!r #$'$ r$an
9. =. 5. 6.
S'h' e$m
0
1 92 0 90 0
2 92 0 2> 0
9 92 0 90 0
S$'$ -ana# 390 4 A!r &en*!*!' :< 0 310004 A!r #$'$ *!n!n 09 0 B,nka'an e# 05 0
x ´
St!)+! r 0%4
= 92 0 2:50
92 0 2:= 0
:< 0
:< 0
:< 0
:< 0
:< 0
09 0 05 0
09 0 05 0
09 0 05 0
09 0 05 0
09 0 05 0
92 0 90 0
2. Kal!"ra#! '!r,&eter N
1. 2.
A$!t D!$!m r'!)*!) Dr) an* (et Dr) 7 920 Wet 7 900 t'er&,&eter H)r,&eter *!!tal S$'$ 7 990 Kele&"a"an 7 6< M
Per$!'!) D!$!m h!)+' 5!&!h
S$'$ 7 92 M Kele&"a"an 7 => M
Gra+!k 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
suhu rua! suhu "aas #500$% a&r '()&)&h #1000$% a&r suhu )&!& *+!,aha (s
E.PEBAHASAN Termmeter a*ala' alat )an *!$nakan $nt$k &en$k$r #$'$ 3te&-erat$r4 ata$-$n -er$"a'an #$'$ -a*a -rakt!k$& !n! t'er&,&eter )an *!$nakan a*ala' t'er&,&eter rak#a "er#kala el!$#.
'er&,&eter a!r rak#a *ala& ela# a*ala' ter&,&eter )an *!"$at *ar! a!r rak#a )an *!te&-atkan -a*a #$at$ ta"$n kaa. er&,&eter rak#a *a-at k!ta kenal! *ar! (arna a!ran t'er&,&etern)a )an "erk!la$ ke-erakan. an*a )an *!kal!"ra#! -a*a ta"$n &e&"$at te&-erat$re *a-at *!"aa #e#$a! -an%an a!r rak#a *! *ala& ela# "erCar!a#! #e#$a! #$'$. Unt$k &en!nkatkan ketel!t!an "!a#an)a a*a ",'la& a!r rak#a -a*a $%$n ter&,&eter )an "er!#! #e"a!an "e#ar a!r rak#aJ -e&$a!an *an -en)e&-!tan C,l$&e a!r rak#a ke&$*!an *!lan%$tkan ke "a!an ta"$n )an le"!' #e&-!t. R$anan *! antara a!r rak#a *a-at *!!#! ata$ *!"!arkan k,#,n. Kele"!'an rak#a #e"aa! "a'an -en!#! t'er&,&eter antara la!n7 1. Rak#a *a-at &en)era- &ena&"!l -ana# *ar! #$'$ #e#$at$ )an *!$k$r. 2. Rak#a &e&!l!k! #!+at )an t!*ak &e&"a#a'! &e*!$& kaa -a*a ter&,&eter. 9. Rak#a *a-at *!l!'at *enan &$*a' karena (arnan)a )an &enk!lat. =. Rak#a &e&!l!k! #!+at -e&$a!an &e&$a! )an terat$r *ar! te&-erat$r ke te&-erat$r. 5. Rak#a &e&!l!k! t!t!k "ek$ *an t!t!k *!*!' )an rentann)a %a$' #e'!na ,,k $nt$k &en$k$r #$'$ t!n!. Sela!n kele"!'an a!r rak#a %$a &e&!l!k! kek$ranan antara la!n 7 1. !t!k "ek$n)a t!n! #e'!na t!*ak ,,k $nt$k &en$k$r #$'$ *! *aera' *!n!n 2. Rak#a &er$-akan at "era$n )an "er"a'a)a "a! ke#e'atan 9. Rak#a 'aran)a &a'al !ka t'er&,&eter rak#a &enan*$n n!tr,en a# &$nk!n &enal!r t$r$n ke *ala& k,l,& *an ter%e"ak *! #ana ket!ka te&-erat$re na!k. !ka !n! ter%a*! ter&,&eter t!*ak *a-at *!$nakan '!na ke&"al! ke k,n*!#! a(al. Unt$k &en'!n*ar!n)a ter&,&eter a!r rak#a #e"a!kn)a *!&a#$kkan ke *ala& te&-at )an 'anat #aat te&-erat$r *! "a(a' 9< 39=.6 F4. Pa*a area *! &ana #$'$ &ak#!&$& t!*ak *!'ara-kan na!k *! ata# 9>.>9 39<.>: F4 ter&,&eter )an &e&aka! a&-$ran a!r rak#a *an t'all!$& &$nk!n "!#a *!-aka!. er&,&eter !n! &e&-$n)a! t!t!k "ek$ ,+ 61.1 3 <> F4.
%!r! Mer!6!t +!) Me)*!$#5r!
er&,&eter 'ar$# *!k,ntr,l *an *!-el!'ara *enan "a!k aar &en'a#!lkan *ata *an -e&"aaan )an "enar &aka 'ar$# a*a -e&el!'araan alat )a!t$ *enan -ena(a#an *an &elak$kan -enkal!"ra#!an alat #erta &e&"an*!nkann)a *enan alat )an la!n $nt$k &eneta'$! alat )an *!-aka! &a#!' *a-at *!$nakan ata$ t!*ak. Alat )an *!-erl$kan a*ala' er&,&eter terkal!"ra#! *!#erta! #ert!+!kat U%! -era#!,nal Se&$a alat -en$k$ran 'ar$# *!k,ntr,l -a*a #aat -erta&a "er,-era#! *an #e#$*a' *!$nakan -al!n #e*!k!t #at$ kal! -erta'$n *enan &en$nakan t'er&,&eter terkal!"ra#!. Pen$%!an 'ar$# *!lak$kan -al!n #e*!k!t *enan #at$ n!la! -a*a rentan te&-erat$r *!&ana alat *!,-era#!kan. Unt$k -en$k$ran -a*a te&-erat$r ka&ar &!#al alat ter#e"$t *!ek -a*a 15 / 25 . #$'$ )an *!t$n%$kan ,le' &a#!n&a#!n ter&,&eter *!ek ,le' t'er&,&eter terkal!"ra#! *!&ana t'er&,&eterter&,&eter ter#e"$t *!&a#$kkan ke*ala& le&ar! -en*!n!n ata$ -enana# a!r 3(ater "at'4 #a&-a! te&-erat$r )an *!t$n%$kkan ,le' &a#!n&a#!n ter&,&eter #ta"!l -al!n #e*!k!t *ala& #at$ &en!t. Unt$k -en$k$ran #$'$ $*ara *enan &en$nakan ter&,&eter 'al "er!k$t *!an%$rkan $nt$k &e&-erla&"at -en$n%$kan #$'$ te&-elkan a"$# ata$ ka-a#(,,l -a*a $%$n ter&,&eter *an "!arkan ter&,&eter k!rak!ra 1 3#at$4 %a& $nt$k &ena-a! te&-erat$re *!!n!nkan. Aar t'er&,&eter )an k!ta -$n)a ta'an la&a *!-erl$kan -era(atan k'$#$#. Hal'al )an -erl$ *!-er'at!kan antara la!n7 1. Per'at!kan -er&$kaan kaa t'er&,&eter. Setela' *!-aka! #eera "er#!'kan kaa *ar! k,t,ran ata$ en*a-an )an &$nk!n &ene&-el *enan ka!n. U#a-kan ka!n ter#e"$t #eara -erla'an 2. Seera #!&-an t'er&,&eter #etela' *!-aka! *ala& (a*a' -en)!&-anann)a. Se"el$& *!#!&-an #e"a!kn)a t'er&,&eter *!*!n!nkan terle"!' *a'$l$. S!&-an t'er&,&eter -a*a le&ar! -en)!&-anan )an tert$t$9. Per!k#a kea*aan t'er&,&eter #eara "erkala %anan #a&-a! ter%a*! an,&al) -a*a t'er&,&eter ter#e"$t Hygrometer a*ala' #e%en!# alat $nt$k &en$k$r t!nkat kele&"a"an relat!+ -a*a #$at$ te&-at. B!a#an)a alat !n! *!te&-atkan *! *ala& "eka# 3container 4 -en)!&-anan "aran )an &e&erl$kan ta'a- kele&"a-an )an ter%aa #e-ert!dry box -en)!&-anan ka&era. Kele&"a-an )an ren*a' akan &enea' -ert$&"$'an %a&$r )an &en%a*! &$#$' -a*a -eralatan ter#e"$t. Bent$k #e*er'ana Hygrometer a*ala' k'$#$# *!kenal
#e"aa! Psychrometer *an ter*!r! *ar! *$aThermometer #ala' #at$n)a ter&a#$k $&"! ker!n *an #ala' #at$ )an ter&a#$k ",'la& )an *!#!&-an "a#a' $nt$k &en$k$r #$'$ "a#a'",la la&-$. Sela!n !t$ -rakt!kan %$a &en$nakan t'er&,&eter Dr) an* Wet #e"aa! -er"an*!nan -en$k$ran. Se"$a' #!#te& kal!"ra#! '!r,&eter tela' *!ranan *an *!"$at *ala& ranka -en!nkatan ke&a&-$an kal!"ra#! '!r,&eter $nt$k &en'a#!lkan #e"$a' #!#te& kal!"ra#! )an *a-at &e&"er!kan ke&a&-$an $k$r ter"a!k *! "a(a' 25M. S!#te& )an *!"an$n &e&an+aatkan -r!n#!- ker%a *!C!*e* +l,( ata$ al!ran ter"a!. Pen$%!an *!lak$kan ter'a*a- #!#te& ter#e"$t -a*a rentan kele&"a"an relat!Ce )an "!a#a *!-aka! $nt$k &elak$kan kal!"ra#! )a!t$ *ar! 10M '!na :5M. Pen$k$ran ket!*ak#eraa&an te#t 'a&"er tela' *!lak$kan -a*a rentan kele&"a"an ter#e"$t *enan &en$nakan *$a "$a' #en#,r. Perlak$an -a*a #et!a- -er,"aan -en$k$ran #$'$ *enan t'er&,&eter #aat &en$k$r #$'$ -ana# *an *!n!n anka &en$n%$kan &en*ekat! 0, #aat *!n!n *an &en*!kat! 100, #aat &en$k$r #$'$ a!r &en*!*!'. Anka )an *!t$n%$kan t!*ak te-at -a*a anka ter#e"$t karena *!-enar$'! ,le' keaa*aan #$'$ r$an -rakt!k$& ter#e"$t #e'!na ter%a*! k,ntak #$'$ -a*a a!r *an $*ara. 'er&,&eter #er!n*!$nakan $n t$k &en$k$r #$'$ t$"$' lar$tan &a$-$n r$na. Pa*a -enkal!"ra#!an ')r,&eter -rakt!kan &en$nakan 2 -erlak$an )an "er"e*a )a!t$ &en$k$r #$'$ r$an *an -en$k$ran *!*ala& 'an*$k "a#a'. Denan &en$nakan t'er&,&eter *r) an* (et #e"aa! -e&"an*!n. Pen$k$ran *enan &en$nakan ke*$a alat 'a#!ln)a k$ran le"!' #a&a ata$ &en*ekat!. Per"e*aan !n! ter%a*! karena +at,r #ek!tar #e-ert! #$'$ r$anan *an #$'$ a!r. H)r,&eter le"!' #er!n *!$nakan *! et,r,l,! #e"aa! -en$k$ran kele&"a"an *an #$'$ ker!n #$at$ $*ara 'al !n! #anat -ent!n $nt$k &eneta'$! keaa*aan #$'$ #ek!tar.
F. KESIPULAN Termmeter a*ala' alat )an *!$nakan $nt$k &en$k$r #$'$ 3te&-erat$r4 ata$-$n -er$"a'an #$'$ -a*a -rakt!k$& !n! t'er&,&eter )an *!$nakan a*ala' t'er&,&eter rak#a "er#kala el!$#.
Se&$a alat -en$k$ran 'ar$# *!k,ntr,l -a*a #aat -erta&a "er,-era#! *an #e#$*a' *!$nakan -al!n #e*!k!t #at$ kal! -erta'$n *enan &en$nakan t'er&,&eter terkal!"ra#!. Pen$%!an 'ar$# *!lak$kan -al!n #e*!k!t *enan #at$ n!la! -a*a rentan te&-erat$r *!&ana alat *!,-era#!kan. Unt$k -en$k$ran -a*a te&-erat$r ka&ar &!#al alat ter#e"$t *!ek -a*a 15 / 25 . #$'$ )an *!t$n%$kan ,le' &a#!n&a#!n ter&,&eter *!ek ,le' t'er&,&eter terkal!"ra#! *!&ana t'er&,&eterter&,&eter ter#e"$t *!&a#$kkan ke*ala& le&ar! -en*!n!n ata$ -enana# a!r 3(ater "at'4 #a&-a! te&-erat$r )an *!t$n%$kkan ,le' &a#!n&a#!n ter&,&eter #ta"!l -al!n #e*!k!t *ala& #at$ &en!t. Unt$k -en$k$ran #$'$ $*ara *enan &en$nakan ter&,&eter 'al "er!k$t *!an%$rkan $nt$k &e&-erla&"at -en$n%$kan #$'$ te&-elkan a"$# ata$ ka-a#(,,l -a*a $%$n ter&,&eter *an "!arkan ter&,&eter k!rak!ra 1 3#at$4 %a& $nt$k &ena-a! te&-erat$re *!!n!nkan. Hygrometer a*ala' #e%en!# alat $nt$k &en$k$r t!nkat kele&"a"an relat!+ -a*a #$at$ te&-at. B!a#an)a alat !n! *!te&-atkan *! *ala& "eka# 3container 4 -en)!&-anan "aran )an &e&erl$kan ta'a- kele&"a-an )an ter%aa #e-ert!dry box -en)!&-anan ka&era. Kele&"a-an )an ren*a' akan &enea' -ert$&"$'an %a&$r )an &en%a*! &$#$' -a*a -eralatan ter#e"$t. Bent$k #e*er'ana Hygrometer a*ala' k'$#$# *!kenal #e"aa! Psychrometer *an ter*!r! *ar! *$aThermometer #ala' #at$n)a ter&a#$k $&"! ker!n *an #ala' #at$ )an ter&a#$k ",'la& )an *!#!&-an "a#a' $nt$k &en$k$r #$'$ "a#a'",la la&-$. Sela!n !t$ -rakt!kan %$a &en$nakan t'er&,&eter Dr) an* Wet #e"aa! -er"an*!nan -en$k$ran. Se"$a' #!#te& kal!"ra#! '!r,&eter tela' *!ranan *an *!"$at *ala& ranka -en!nkatan ke&a&-$an kal!"ra#! '!r,&eter $nt$k &en'a#!lkan #e"$a' #!#te& kal!"ra#! )an *a-at &e&"er!kan ke&a&-$an $k$r ter"a!k *! "a(a' 25M. S!#te& )an *!"an$n &e&an+aatkan -r!n#!- ker%a *!C!*e* +l,( ata$ al!ran ter"a!. Pen$%!an *!lak$kan ter'a*a- #!#te& ter#e"$t -a*a rentan kele&"a"an relat!Ce )an "!a#a *!-aka! $nt$k &elak$kan kal!"ra#! )a!t$ *ar! 10M '!na :5M. Pen$k$ran ket!*ak#eraa&an te#t 'a&"er tela' *!lak$kan -a*a rentan kele&"a"an ter#e"$t *enan &en$nakan *$a "$a' #en#,r.
Perlak$an -a*a #et!a- -er,"aan -en$k$ran #$'$ *enan t'er&,&eter #aat &en$k$r #$'$ -ana# *an *!n!n anka &en$n%$kan &en*ekat! 0, #aat *!n!n *an &en*!kat! 100, #aat &en$k$r #$'$ a!r &en*!*!'. Anka )an *!t$n%$kan t!*ak te-at -a*a anka ter#e"$t karena *!-enar$'! ,le' keaa*aan #$'$ r$an -rakt!k$& ter#e"$t #e'!na ter%a*! k,ntak #$'$ -a*a a!r *an $*ara. 'er&,&eter #er!n*!$nakan $n t$k &en$k$r #$'$ t$"$' lar$tan &a$-$n r$na. Pa*a -enkal!"ra#!an ')r,&eter -rakt!kan &en$nakan 2 -erlak$an )an "er"e*a )a!t$ &en$k$r #$'$ r$an *an -en$k$ran *!*ala& 'an*$k "a#a'. Denan &en$nakan t'er&,&eter *r) an* (et #e"aa! -e&"an*!n. Pen$k$ran *enan &en$nakan ke*$a alat 'a#!ln)a k$ran le"!' #a&a ata$ &en*ekat!. Per"e*aan !n! ter%a*! karena +at,r #ek!tar #e-ert! #$'$ r$anan *an #$'$ a!r. H)r,&eter le"!' #er!n *!$nakan *! et,r,l,! #e"aa! -en$k$ran kele&"a"an *an #$'$ ker!n #$at$ $*ara 'al !n! #anat -ent!n $nt$k &eneta'$! keaa*aan #$'$ #ek!tar.
DAFAR PUSAKA
A An*er#,n.1:6>.,$rnal ,+ A--l!e* &e*!al C,l$&e 9: 'ala&an 19 WellerBar"ara F. 2005.Ka&$# Sak$ Pera(at E*. 22 . akarta. EG W,n#,t%!tr,S,et,&, .1:>0.Il&$ $k$r tana' . akarta. Pener"!t Kan!#k$# Y,$n Q Free*&an..2002.F!#!ka Un!Cer#!ta# !l!* 1 EDISI 10. akarta.Erlana.