ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
ÖNSÖZ −
Bu standard, CEN taraf õndan kabul edilen EN 1367-2 (1998)standardõ esas alõnarak, TSE Maden Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulunun 12 Nisan 1999 tarihli toplant õsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
İÇİNDEKİLER 1 - KAPSAM...............................................................................................................1 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1 3 - TANIMLAR............................................................................................................1 3.1 - LABORATUVAR NUMUNESİ .................................................................................... 1 3.2 - DENEY NUMUNESİ .................................................................................................. 1 3.3 - DENEY KISMI ........................................................................................................... 1
4 - PRENSİP............................................................................................................... 2 5 - NUMUNE ALMA ................................................................................................... 2 6 - CİHAZLAR ............................................................................................................ 2
6.1 - DENEY ELEKLERİ .................................................................................................... 2 6.2 - TERAZİ ..................................................................................................................... 2 6.3 - PİRİNÇ VEYA PASLANMAZ ÇELİK TELDEN SEPETLER........................................ 2 6.4 - KAPLAR, ................................................................................................................... 2 6.5 - SU BANYOSU VE İKLİMLENDİRME ODASI............................................................. 2 6.6 - ETÜV HAVA DOLAŞIMLI .......................................................................................... 2 6.7 - HİDROMETRE YOĞUNLUĞU................................................................................... 2 6.8 - DESİKATÖR,............................................................................................................. 2 6.9 - TERMOMETRE......................................................................................................... 2 6.10 - KRONOMETRE....................................................................................................... 2
7 - REAKTİFLER........................................................................................................ 3 8 - DENEY NUMUNES İNİN HAZIRLANMASI........................................................... 4 9 - İŞLEM ................................................................................................................... 4 10 - HESAPLANMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ......................................... 5 11 - DENEY RAPORU ............................................................................................... 5 EK A........................................................................................................................... 6 EK B........................................................................................................................... 7 EK C.......................................................................................................................... 8
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
AGREGALARIN TERMAL VE BOZUNMA ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER BÖLÜM 2: MAGNEZYUM SÜLFAT DENEYİ
1 - KAPSAM Bu standard, agregalar õn magnezyum sülfata daldõr õlmasõ ve takiben etüvde kurutulmasõ yolu ile periyodik işleme maruz bõrakõlan agregalar õn davranõşlar õnõ değerlendirmek için verilen bir metodu kapsar.
NOT - Çoğu agregalar, bu metoda göre deney yapõlarak performanslar õ incelenir. Ek A’da verilen kayaç tipleri için kesinlik belirlenmi ştir. Deney bütün kayaç tipleri için uygun olmayabilir ve karbonatlõ agregalar ve çok miktarda magnezyumlu mineraller veya kriptokristalen kuvars ihtiva eden agregalarda ihtiyatlõ olunmalõdõr.
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR Bu standardda,tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin di ğer standardlara atõf yapõlmaktadõr.Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir.Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar,at õf yapan bu standardda da tadil ve revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr.Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr.
EN, ISO, IEC vb. No EN 932-1 EN 932-2
EN 932-3
prEN 932-5 EN 933-2
Adõ TS No (İngilizce) Tests for general properties of TS EN 932-1 agregates.Part 1:Methods for sampling Tests for general properties of TS EN 932-2 agregates.Part 2: Methods for reducing laboratory samples Tests for general properties of agregates.Part 3:Procedure and terminology for simplified petrografik description Tests for general properties of agregates.Part 5: Common equipment and calibration Tests for geometrical properties of agregates.Part 2:Determination of particle size distrubition-Test sieves, nominal size of apertures
TS 10088 EN 932-3 TS prEN 932-5 TS EN 933-2
Adõ (Türkçe) Agregalar õn Genel Özellikleri İçin Deneyler - Kõsõm 1: Numune Alma Metotlar õ Agregalar õn Genel Özelikleri İçin Deneyler Bölüm 2:Lâboratuvar Numunelerinin Azaltõlmasõ Metodu Agregalar õn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 3:Petrografik Tanõmlama İşlemi ve Terminoloji Agregalar õn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 5:Genel Cihazlar ve Kalibrasyon Agregalar õn Geometrik Özellikleri İçin Deneyler-Kõsõm 2:Tane Boyutu Dağõlõmõ Tayini Deney Elekleri, Elek Göz Açõklõklar õnõn Anma Büyüklükleri
3 - TANIMLAR Bu standardõn amacõ için aşağõdaki tanõmlar verilmiştir.
3.1 - LABORATUVAR NUMUNESİ Laboratuvar deneyleri için toplam numuneden azaltõlmõş numunedir.
3.2 - DENEY NUMUNESİ Bir deney metodu, bir özelli ğin birden fazla tayinini gerektirdiğinde tek bir tayinde kullan õlan numune deney numunesidir.
3.3 - DENEY KISMI Tamamõ bir tek deneyde kullanõlan numunedir.
1
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
4 - PRENSİP Tane büyüklüğü 10 mm ile 14 mm aras õnda olan agregalardan oluşan deney numunesi doymuş magnezyum sülfat çözeltisine 5 kere dald õr õlõr ve takiben (110 ± 5)° C ’da etüvde kurutulur.Magnezyum sülfatõn tekrar su almasõ ve agrega numunesinde tekrarlanan kristalizasyon ile agrega boşluklar õnda zararlõ etkiler ortaya çõkar.Tane büyüklüğü 10mm’den daha küçük malzemelerin oluşmasõna neden olan zararlõ etkilerin neden olduğu ufalanma ölçülür.
5 - NUMUNE ALMA Deney için kullanõlacak lâboratuvar numunesi TS EN 932-1’e uygun olarak al õnmalõdõr.
6 - CİHAZLAR Aksi belirtilmedikçe, bütün cihazlar TS prEN 932-5’e, genel özelliklere uygun olmalõdõr.
6.1 - DENEY ELEKLERİ Elek göz açõklõğõ 10mm ve 14 mm arasõnda, TS EN 933-2’e uygun olmalõ.
6.2 - TERAZİ 2 kg kapasiteli ve 0,1 gram doğrulukla ölçüm yapabilen.
6.3 - PİRİNÇ VEYA PASLANMAZ ÇELİK TELDEN SEPETLER Laboratuvar numunelerini çözeltiye daldõrmak için en az iki tane. Uygun bir tasar õm Şekil 1’de verilmiştir.
6.4 - KAPLAR, Çözeltiye daldõr õlan agrega hacminin en az beş katõ hacme sahip Madde 6.3’te gösterilen sepetlerin kolayca içeriye yerleştirilmesi ve dõşar õ alõnmasõ için kullanõlacak ve Madde 9.1’e göre en az kaplamayõ sağlayan.
6.5 - SU BANYOSU VE İKLİMLENDİRME ODASI Kaplardaki çözeltilerin sõcaklõğõnõ (20±2)°C’da muhafaza edebilen
6.6 - ETÜV HAVA DOLAŞIMLI Yeterli kapasitede.Sõcaklõğõ (110±5)°C’da ayarlanabilen.
6.7 - HİDROMETRE YOĞUNLUĞU Ortalama yüzey gerilimi 55 mN/m olan 1,284 g/ml’den 1,300 g/ml’ye; 0.001 g/ml do ğrulukta 20°C’de yoğunluk tayini için kalibre edilmi ş.
6.8 - DESİKATÖR, Madde 6.3’te listelenen sepetlerin en az ikisini alabilecek
6.9 - TERMOMETRE 0°C ile 120°C arasõnda 1°C doğrulukla ölçüm yapabilen.
6.10 - KRONOMETRE Kronometre, zaman bölümlerinin toplam serisini ± 1 dakika doğrulukla ölçebilen.
2
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
Ölçüler mm’dir.
ŞEKİL 1. Magnezyum Sülfat Deneyinde Kullanõlan Sepet Örneği. NOT - Boyutlar bağlayõcõ değildir ve sadece yol göstermek amac õyla verilmiştir.Temel özellikler, sepetlerin,magnezyum sülfat çözeltisinin rahatl õkla sirkülasyonuna ve numunenin tamamen batmasõna müsaade edecek büyüklükte olmal õdõr.Bu sepetin ağõ, agregayõ taşõyacak yeterli sağlamlõkta olmalõ, fakat deneyin başlangõcõnda parçacõklar õn geçebilecekleri kadar iri olmamalõdõr.
7 - REAKTİFLER 7.1 - Damõtõk veya deionize su
3
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
7.2 - % 5’lik baryum klorür çözeltisi, 5 gram baryum klorür 100 ml dam õtõk suda edilir.
çözülmesiyle
elde
7.3 - Doygun magnezyum sülfat çözeltisi,magnezyum sülfat heptahidrat õn damõtõk veya deionize su içerisinde çözülmesi ile elde edilir. 7.3.1 - Çözelti bir litre su için 1500 gram kristal tuzun yavaş yavaş ilâve edilmesi ile hazõrlanõr. Her deney için en az 3 litre gereklidir. NOT - Deney esnasõnda çözeltide değişiklik meydana geldiğinde yukar õda verilen tarife göre ikinci bir çözelti hazõrlanmasõ tavsiye edilir (Madde 9.3). Çözeltinin hazõrlanmasõ sõrasõnda sõcaklõk 25°C ile 30°C arasõnda tutulur ve kristalin ilâve edilmesi esnasõnda çözelti iyice kar õştõr õlõr. Çözelti hazõrlandõktan sonra sõcaklõk (20 ± 2)°C’a düşürülür ve (48 ± 1)saat boyunca bu sõcaklõk muhafaza edilir.
7.3.2 - Çözeltinin bir k õsmõ cam kavonoza süzülerek yo ğunluğunun(1,292 ± 0,008)g/ml’ye ulaşõp ulaşmadõğõ kullanõmdan önce kontrol edilmeli yo ğunluk hidrometreyle ölçülmeli ve çözelti tekrar kaba dökülmelidir.
8 - DENEY NUMUNESİNİN HAZIRLANMASI 8.1 - Yeterli miktarda iki deney numunesi elde etmek için lâboratuvar numunesi EN 932-2’e göre azaltõlõr ve Madde 8.3’te belirtildiği gibi 10 mm-14 mm tane büyüklüklerinde en az 500 gram kütleli deney numunesi elde edilir. NOT - Diğer tane büyüklüğü aralõklar õndaki deneyler için bilgiler Ek B’de verilmiştir. 8.2 - Her deney numunesi (110±5)°C’lõk etüvde (24 ± 1)saat boyunca kurutulur ve desikatörde lâboratuvar sõcaklõğõna getirilir. 8.3 - Her deney numunesi 10 mm ve 14 mm göz açõklõklõ eleklerle elenir, elek alt õ ve elek üstü atõlarak yaklaşõk 500 gramlõk bir kütlede numune elde edinceye kadar elenir. 8.4. Her bir deney numunesi dam õtõk suyla tozlar õndan ar õnõncaya kadar yõkanõr, süzülür ve Madde 8.2.de belirtildiği gibi etüvde kurutulur. 8.5 - Sadece tane büyüklüğü aralõğõ 10 mm ve 14 mm olan malzemenin kullanõlmasõnõ sağlamak için eleme işlemi Madde 8.3’e göre tekrarlanõr. 8.6 - Her deney numunesinden (420 ± 0,1) gram (430 ± 0,1) gram aralõğõnda deney numuneleri tartõlõr ve kütleleri kayõt edilir (M1). Deney numuneleri işaretlenmiş iki tel sepete aktar õlõr.Takip eden bütün çalõşma safhalar õnda ortaya çõkabilecek malzeme sõçramalar õnõ en aza indirgemek için sepetlerin sallanmasõndan sakõnõlmalõdõr.
9 - İŞLEM 9.1 - Her sepetteki agreganõn 20 mm lik çözelti ile kaplanacak şekilde (17 ± 0,5) saat boyunca doygun magnezyum sülfat çözeltili kap içerisine dald õr õlõr. Her sepet ile yõğõlmõş tuz depolanmalar õ ve kap kenarlar õ arasõnda en azõndan 20 mm açõklõk bulunmalõdõr. Deneyin her aşamasõnda sepetlerden herhangi bir tanenin kaybolmamasõna özel dikkat gösterilmelidir. Buharlaşma ve kirlenmeden sakõnmak için kabõn kapağõ kapatõlmalõdõr. 9.2 - Daldõrma işleminden sonra her sepet çözeltiden ç õkartõlarak (2 ± 0,25)saat boyunca suyu süzülür takiben kap kapatõlõr. Her bir sepet Madde 8.2’ deki gibi kurutulur ve (5 ± 0,25)saat boyunca lâboratuvar sõcaklõğõna erişmesi için soğutulur. 9.3 - Bir sonraki daldõrma işleminde, kabõn tabanõnda toplanan tuz çökeltileri önce çözülür ve çözelti iyice kar õştõr õlarak 30 dakika süre ile beklemeye bõrakõlõr.Kaptaki çözeltinin yoğunluğu Madde 7.3.2’e
4
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
göre kontrol edilir.Yoğunluk belirlenmiş aralõğõn dõşõnda ise çözelti Madde 7.3.1’e göre hazõrlanmõş doygun taze MgSO4 çözeltiyle değiştirilir. Daldõrma işlemi esnasõnda kayaç tanelerinin aşõr õ şekilde etrafa sõçramasõ durumunda çözeltinin ölçülen yoğunluğu, süspansiyon halindeki ince taneler veya iyon de ğiştirme etkilerinden dolayõ tam olmayabilir. Bu şartlar altõnda çözelti taze bir çözelti ile değiştirilir.
9.4 - Madde 9.1. den Madde 9.3.’e kadar belirlenmiş çalõşma periyodu ( 48±2 ) saat süre ile 5 defa uygulanmalõdõr. 9.5 - İşlemlerin 5 defa tekrar edilmesinden sonra Madde 9.2.’de belirtildi ği gibi agrega soğutulur,her bir sepetteki agrega magnezyum sülfattan temizlenene kadar musluk suyuyla yõkanõr. NOT : Bu durum 10 ml yõkama (alikot) çözelti bir kaç damla baryum klorür çözeltisi kullan õlmak sureti ile bulanõklõk kontrol edilerek ve aynõ şekilde işleme tâbi tutulmuş eşit hacimdeki taze musluk suyunun bulanõklõğõ ile kar şõlaştõrmak sureti ile ispatlanabilir. 9.6 - Her deney numunesi Madde 8.2’de belirtildi ği gibi kurutulur. Deney numunesi 10 mm lik elekle elle elenir ve agrega elek üstü kütlesi ( M2 ) 0,1 gram doğrulukla kaydedilir.
10 - HESAPLANMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ 10.1 - Her deney numunesinin magnezyum sülfat değeri kütlece yüzde olarak (MS) a şağõdaki eşitliğe göre hesaplanõr ve her değer 0,1 doğrulukla kaydedilir : MS =
100 (M1 − M 2 ) M1
Burada ; M1 M2
: Deney numunesinõn ilk kütlesi, ±0.1 gram doğrulukla. : Deneyden sonra 10 mm’lik elekte kalan agregan õn nihai kütlesi, ±0,1 gram doğrulukla.
10.2 - Elde edilen her iki sonucun ortalama de ğeri hesaplanõr ve en yakõn tam sayõya yuvarlatõlarak kaydedilir.
11 - DENEY RAPORU 12.1. Deney raporu aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir : a) Bu standarda atõf (TS EN 1367-2) b) Madde 10.2’e göre magnezyum sülfat değeri( MS) elde edilen aralõk dahil, c) Numunenin adõ, kaynağõ,tanõmlanmasõ TS 10088 EN 932-3’te belirtilen petrografik tanõm, teslim edilen agrega tane büyüklüğü d) Deneye tabi tutulan agrega tane büyüklüğü, e) Deney kõsmõ için kullanõlan laboratuvar numunesinin kütle oranõ, en yakõn %5’ e yuvarlatõlmalõ, f) Mevcutsa numune alma belgesi.
5
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
EK A
(Bilgi İçin) DOĞRULUK 11ayr õ lâboratuvarda 1985/1986’da yapõlmõştõr. 10 Tonluk partiden 100 kg’l õk laboratuvar numunesi oluşturulmuştur.Takiben her lâboratuvar numunesinden iki deney k õsmõ elde edilmiştir.
İki laboratuvara ait ortalama de ğerler değerlendirme dõşõ bõrakõlmõştõr. Numune azaltma işlemlerinde ve numune almada ortaya ç õkan numune değişkenliği,TS EN 932-2’ye göre belirlenen numune alma hatalar õ ve numune azaltmadaki hatalar, Vr ve Vs (ISO 5725-2 de tanõmlandõğõ gibi) ile doğru orantõlõdõr. Çizelge A.1’den doğruluk verileri elde edilir ve aşağõdaki basitleştirilmiş eşitlikle gösterilir: Burada; X=MS’dir r1 = (0,18 × (100 − x)) R1 = (0,31 × (100 − x))
R2
=
(0,34 × (100 − x))
Bu doğruluk değerleri Çizelge A.1’de verilen değerler arasõnda kalan r, R1 ve R2 değerinin yüzdeleri ile kar şõlaştõr õlarak kullanõlabilir.
ÇİZELGE A.1 - Magnezyum sülfat değerleri için doğruluk verileri x = İstatistiksel seviyede ortalama MS. x % 70.9 38.2 19.1 9.0 5.5 4.4 3.6 3.2
6
r 1 %
R1 %
R2 %
Vr
V L
%
%
%
7.3 10.7 9.1 5.2 3.7 4.7 3.0 1.5
19.6 17.8 16.4 8.2 5.7 6.8 4.1 2.6
19.6 19.4 19.5 8.2 5.9 9.7 4.8 2.8
2.61 3.6 3.25 1.66 1.33 1.69 1.01 0.53
6.47 5.07 4.86 2.27 1.55 1.75 0.99 0.75
1.06 2.75 0.59 0.00 0.53 2.48 0.92 0.36
V s
Doğruluk deneyinde kayaç tipi Oolitik kireçtaşõ Litik kumtaşõ Kuvars dolerit Olivin bazalt Kavkõlõ kireçtaşõ Olivin bazalt Litik kumtaşõ Kuvars dolerit
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
EK B
(Bilgi İçin) Tane büyüklüğü aralõğõ 10 mm - 14 mm d õşõnda olan agrega deneyleri için edilen tavsiye kütleleri ve deney elekleri,tel sepetleri. Tane Büyüklü ğü
Deney k õsmõnõn kütlesi
(mm)
(g)
Deney Eleği
14.00’ten büyükler 10.00’dan
800’den 830’a 600’den 630’a 300’den 310’a
Elek altõ (mm) 28.00 20.00 10.0
küçükler
200’den 210’a 200’den 210’a 200’den 210’a 100’den 110’a 100’den 110’a 100’den 110’a
6.30 5.00 3.35 2.36 1.18 0.60
Tel sepetler
Elek üstü (mm) 20.00 14.00 6.30
Göz açõklõğõ (mm) 3.35 3.35 1.18
5.00 3.35 2.36 1.18 0.60 0.30
1.18 0.60 0.60 0.15 0.15 0.15
Yükseklik (mm) 160
Çap (mm)
120
120 120 95
120 120 120 80 80 80
95 95 95 65 65 65
7
ICS 91.100.15
TÜRK STANDARDI
TS EN 1367-2/Nisan 1999
EK C
(Bilgi İçin) Bibliografya) ISO 5725-2:1994 Accuracy(trueness and precision) of measurement methods and results- Basic method for the determination of repeatability and reproducibility of a standard measurement method
8