Ushqimi dhe shendeti Ceshte ushqyerja ? Si te ushqehemi shendetshem? Piramida ushqimore Lendet ushqyese Te Te ushqehemi shendetshem shendetshem Semundjet e lidhura me kequshqyerjen Ushqimet e ndrushuara gjenetikisht Siguria ushqimore Disa dieta ushqimore ushqimore Diabeti Semundjet e zemres Obeziteti Anoreksia
Ushqyerja eshte nje ro!ess neermjet te !ilit merren dhe erdoren nga organizmi elementet kryesore te ushqimit "Ushqimi eshte nje baze #ziologjike dhe nje kusht $ domosdoshem er nje shendet te mire "trui $ njeriut ka ne%oje er & elemente kryesore ushqimore qe jane '
Karbohidratet
Karbohidratet gjenden në formë niseshteje dhe sheqeri. Niseshteja gjendet në perime, si patatet dhe drithërat (në drithërat përfshihet buka, orizi, makaronat). Perimet, patatet dhe drith drithër ërat at janë janë të shën shënde dets tshm hme e seps sepse e ato ato përm përmba bajn jnë ë shum shumë ë karb karbohi ohidr drat ate e në form formë ë niseshteje, dhe njëkohësisht kanë përmbajtje të ulët dhjamore. Këto lloj karbohidratesh quhen prandaj karbohidratet “e mira. Nga këto ne duhet të hamë shumë. !jenden dhe karbohidrate “të këqija nga të "ilat nuk duhet të hamë shumë. Karbohidratet e “këqija #ijnë nga të gjitha produktet që përmbajnë sheqer, si ëmbëlsirat, $okollata, akullore, dhe pijet freskuese. %ë bashku me sheqerin nga të gjitha këto ne marrim gjithashtu shumë lëndë ngj&ruese dhe lëndë shijuese, për të "ilat ne nuk kemi ne#ojë. 'he pse ne nuk kemi ne#ojë për sheqerin nga këto produkte, ne hamë ose pijmë sasira shumë të mëdhaja ëmbësirash, $okollate, akullore dhe pije freskuese sigurisht sepse shumë njerëz mendojnë se ato shijojnë më mirë se patatet. Ndr&shimi midis karbohidrate#e “të mira (niseshteja) dhe “të këqija (sheqeri), është se sa shpejt ato thithen nga zorra dhe kalojnë në gjak. Karbohidratet e “këqija merren më shpejtë
nga trupi, kjo bën që ato mos të kenë asnjë të mirë, sepse kjo pjesërisht shkakton luhatje të madhe të sheqerit në gjak (sheqeri në gjak duhet të qëndrojë kr&esisht konstant), dhe gjithashtu nuk të japin ndjesinë e ngopjes. Në qoftë se nuk arrihet ndjesia e ngopjes atëherë njeriu ka tenden"ë të hajë përsëri, kjo bën që njeriu merr më shumë energji se sa ka ne#ojë dhe prandaj shëndoshet. Prandaj duhet të hamë ushqim ku një pjesë e madhe e energjisë #jen nga karbohidratet “e mira, e ndërsa kët&re u duhet kohë më e gjatë për tu tretur në stomak dhe zorrë, në këtë mën&rë sheqeri në gjak është më konstant dhe jep një ndjesi ngopje më të gjatë.
Proteina
Proteina është një lëndë ushq&ese shumë e rëndësishme, sepse ajo përdoret pjesërisht për të krijuar energji dhe pjesërisht për të ndërtuar gjithë organizmin. Për shkak të funksionit ndërtues të proteina#e është shumë keq që të kesh mungesë proteinash ndërsa je në rritje e sipër. Proteina mund të jetë me prejardhje shtazore ose bimore. Proteina shtazore #jen nga kafshët dhe gjendet për shembull në #ezë, qumësht, djath, mish dhe peshk. Proteina bimore #jen nga bimët dhe gjendet për shembull në bizele, fasule (fasule soje, fasule të bardhe dhe të errëta), oriz , miell e drithëra. Proteinat marrin pjesë në mirëmbajtjen e inde#e të lëkurës. Prandaj është e rëndësishme që ato të përfshihen në të gjitha ra"ionet tona ditore. Proteina nuk është e ne#ojshme që të përbëjë një pjesë të madhe të ushqimit sepse #etëm një sasi e #ogël proteine e një "ilësie të mirë siguron që "ilësia e përbashkët proteinore e gjithë ushqimit të jetë e mirë. Nuk është e ne#ojshme që të hahen ushqime me prejardhje shtazore për të ngrënë mjaftueshëm proteina. und të jesh #egjetar dhe të marrësh mjaftueshëm protein, por kjo kërkon që të bësh kujdes në zgjedhjen e ushqime#e me prejardhje bimore me sasi të lartë proteine. Për më tepër mund të plotësosh me #ezë, qumësht dhe djathë.
Yndyrna
*nd&rna është një lëndë ushq&ese që përmban më shumë energji, në + gramë &nd&rë ka d&fish më shumë energji se sa në + gramë karbohidrate. 'o me thënë që njerzit duhet të bëjnë kujdes që të mos të hanë shumë &nd&rna, sepse njeriu absorbon shumë energji shpejt dhe prandaj rezikon të bëhet i shëndoshë. und të jetë e #ështirë për të parë sa &nd&rë ka në një ushqim #etëm kur ka gjalpë, #aj ose margarinë, që janë pothuajse &nd&rna. Prandaj mund të flitet për dhjamë të fshehur , që është ai dhjam
që nuk mund të shihet direkt me s& (për shembull është e #ështirë të shikohet se sa dhjam ka në djath që mund të përmbaj nga +- deri në - &nd&rë). Prandaj është mirë që të le/ohet përbërja sa &nd&rë ka në produktin ushq&es përkatës. 0shqimi i përpunuar industrialisht nuk është më i keq se ushqimi i gatuar në shtëpi, por duhet pasur paras&sh që dhjami është më i lirë se mishi dhe prandaj për prodhuesit është me interes që të shkëmbejnë pjesë të mishit me dhjam. Nuk është shumë e shëndetshme që të hash shumë &nd&rë. idis të tjera#e është shumë e pashëndetshme për enët e gjakut në trup të ekspozohen nga shumë &nd&ra, sepse &nd&ra mund të grumbullohet në muret e enë#e të gjakut dhe në këtë mën&rë rritet rreziku për bllookimin e enë#e të gjakut, prej të "ila#e njeriu mund të #desi. Ndër të tjerash sasia e madhe e &nd&rës në ushqim bën që njeriu të peshojë shumë. Njeriu është mbipeshë kur merr më shumë energji, sesa ka ne#ojë, sepse trupi e e grumbullon këtë energji ekstra në formë dhjami rreth barkut ose #ende të tjera në trup.
Vitaminat dhe mineralet
1itaminat dhe mineralet janë lëndë që duhet ti marrë trupi nga ushqimi që ne hamë. und të përdoren #itamina ose minerale në formë të pilula#e, por nëse ju hani ushqime të shëndetshme dhe të ndr&shme gjatë gjithë #itit, nuk është e ne#ojshme. 1itaminat janë lëndë të #ogla organike, organ ike, që ne duhet ti marrim në doza shumë të #ogla. 2to janë të rëndësishme për shumë funksione në trup, trup, midis të tjerash, metabolizmin. metabolizmin. Ne nuk mund të prodhojmë #etë #itamina në trup, prandaj duhet ti marrim ato nëpërmjet ushqimit. 1itaminat ndahen në ato që shkrihen në ujë si (1itamina34 dhe 1itamina35) dhe ato që shkrihen në &nd&rna si (1itamina3', 1itamina36 dhe 1itamina3K). ineralet janë lëndë bazë që janë me rëndësi jetësore për ne. 2shtu si #itaminat dhe mineralet ne i marrim nga ushqimi që hamë, sepse ato nuk krijohen në trupin tonë. inerale janë për shembull natriumi, kaliumi, kal"iumi, magneziumi, hekuri, jodi, mangani, bakri, zinku, kromi, fluori, seleni, dhe sili"iumi. 7shtë e #ështirë për të për"aktuar nëse ne marrim mjaftueshëm #itamina dhe minerale. Në qoftë se d&shon që nuk i merr mjaftueshëm me anë të ushqimit është mirë të kërkosh të bësh një #izitë te mjeku i familjes.
Është shumë e rëndësishme që të përzgjedhim ushqimet më të shëndetshme për organizmin tonë. Këtë duhet ta bëjmë pavarësisht planeve të momentit për t'u dobësuar apo shëndoshur. Duhet të jemi të inormuar për ushqimet që na bëjnë mirë dhe për ato që janë të dëmshme. Pasi ta !emi bërë bërë !ëtë" nu! është are e vështirë" vështirë" mjaton vetëm të !onsumojmë ato më të shëndetshmet e të heqim dorë një herë e përgjithmonë nga patatet e s!uqura apo ëmbëlsirat me shumi#ë. $all!an%eb transmeton edhe arsyet pse.
7shtë shumë e rëndësishme që të përzgjedhim ushqimet më të shëndetshme për organizmin tonë. Këtë duhet ta bëjmë pa#arësisht plane#e të momentit për t8u dobësuar apo shëndoshur. 'uhet të jemi të informuar për ushqimet që na bëjnë mirë dhe për ato që janë të dëmshme. Pasi ta kemi bërë këtë, nuk është fare e #ështirë, mjafton #etëm të konsumojmë ato më të shëndetshmet e të heqim dorë një herë e përgjithmonë nga patatet e skuqura apo ëmbëlsirat me shumi"ë. 4allkan9eb 4allkan9eb transmeton edhe ars&et pse. +.
:rutat dhe perimet më ushq&ese
7shtë e ne#ojshme të hani një shumëllojshmëri frutash dhe zarza#atesh $do ditë për të përfituar maksimumin e lëndë#e ushq&ese, kështu që mos ngurroni të ushqeheni ndr&she dhe në mën&rë të pasur. Nëse parapëlqeni zarza#atet, hidhini një s& dietës së mëposhtme; 4rokolit janë një burim fantastik i pashtershëm me #itaminë 5, betakarotinë, a"idi folik, hekuri dhe potasi. Përmbajnë gjithashtu përbërës të quajtur indolë, që ndihmojnë në parandalimin e kan"erit. <ë freskëta apo të kaluara në mikro#alë sepse po të ziejnë, ato i humbin #lerat që ofron #itamina 5. %hpargu është një ushqim $udibërës me #eti të spikatura mjekësore. %hpargu është i pasur në a"id folik dhe #itamina 5, 6 dhe betakorotinë. =akra e bardhë është një tjetër ushqim i pasur në #itamina 5, K, 6 dhe potas. Përmban gjithashtu betakarotinë, fibra, tiaminë dhe të tjera substan"a për parandalimin e kan"erit. >.
Kur sheqeri është i tepërt
Kujdes nga ni#eli i &nd&rna#e në një ushqim sepse &nd&rnat kanë tenden"ë të shndërrohen në sheqer. %heqeri nuk përmban nutrientë, por #etëm kalori. %pe"ialistët e të ushq&erit konsiderojnë si sheqerna të tepërta ato që gjenden në produkte si ëmbëlsirat dhe këto duhet të kontrollohen që të mos japin më shumë se + - të kalori#e ditore, pra që do të thotë të mos konsumohen më shumë se > kalori nga këto lloj ushqimesh të ëmbla. Një lugë $aji me sheqer përmban rreth +? kalori dhe një gotë e madhe me lëng përmban rreth nëntë lugë sheqer, pra +@@ kalori të pane#ojshme. Aiqni dorë nga sheqernat e pane#ojshme dhe zë#endësojini ato me fruta të freskëta ose me nënprodukte të fruta#e dhe të sheqerna#e të përfituara prej t&re. B.
Kaloritë që ne#ojiten në një ditë esatarja për një grua është rreth > kalori në ditë, por ne#ojat për kalori mund të ndr&shojnë në mën&rë dramatike sipas llojit të jetës që ju bëni dhe sa akti#e është ajo. Nga > deri C- e ne#oja#e tuaja ditore për kalori janë të për"aktuara nga #eprimtaria fizike. Pjesa tjetër har/hohet nga funksionet e tjera bazë të organizmit, si; :r&mëmarrja, qarkullimi i gjakut dhe funksionimi i qeliza#e.
@.
:ast food3i, i dëmshëm për shëndetin Patatet e fërguara kanë #itaminë 5, por mos kaloni në eufori, sepse disa fast food3e shtojnë sheqerna në patatet e t&re të fërguara, si dhe shtojnë &nd&rna në sandui$ët apo b&rekët me mish. 'isa nga ushqimet e t&re mund të përmbajnë më shumë se > lugë sheqerna dhe disa përmbajnë më shumë se gj&sma e sasisë ditore të kripës që ju duhet të merrni. :ast food3i është #ërtet i keq për shëndetin tuaj nëse ju ekskluzi#isht merrni ushqime të fërguara dhe të shtuara me &nd&rna dhe sheqerna.
C.
ishi i mbushur me antibiotikë Ka një shqetësim në rritje rreth përdorimit në sasi të mëdha të antibiotikë#e në prodhimin e mishit dhe efektet e mundshme të t&re në shëndetin e njeriut. %humë nga fermat që merren me rritjen e bagëti#e i ushqejnë këto me antibiotikë përditë për të pasur një peshë më të madhe të bagëti#e dhe për të luftuar sëmundjet e mundshme te kafshët. :rika që ekziston lidhet me faktin se mbidozat e antibiotikë#e mund të $ojnë në krijimin e #iruse#e të fuqishme dhe shumë rezistente ndaj antibiotikë#e dhe këto #iruse mund të infektojnë njerëzit. Aani mish organik sa më shumë që të jetë e mundurD
?.
2 janë frutat dhe zarza#atet organike më më të ushq&eshmeE Kjo temë është tepër e debatueshme në disa nga fermat që i prodhojnë këto, por kërkimet e fundit të bëra nga shoqatat për ushqime organike tregojnë se këto janë me të #ërtetë tepër të ushq&eshme dhe kanë ni#ele shumë më të larta të #itaminës 5, magnezit, hekurit dhe fosforit. %pinaqi, sallata jeshile, lakra e bardhë dhe patatet treguan qartë ni#ele më të larta lëndësh ushq&ese, nga + deri C- më shumë #lera ushqimore. %upat e përgatitura nga zarza#atet organike përmbajnë ni#ele të larta të a"idit sali"i, i "ili ndihmon në luftimin e arteriosklerozës dhe kan"erit të zorrë#e.
F.
'ieta perfekte %hken"ëtarët nuk kanë për"aktuar ende se $farë përfaqëson një dietë perfekte sepse $do #it që kalon n/jerr në pah pro#a të reja për ushqimet që janë poten"ialisht të dëmshme ose ushqimet që kanë efekte shëruese. %hken"ëtarët amerikanë mendojnë se një piramidë ushqimore e mbështetur te drithërat, frutat, zarza#atet, peshku dhe mishi i shpendë#e (më tepër sesa mishi i kuq), si dhe sasi të kujdesshme &nd&rnash dhe sheqernash mund t8ju ushqejë ju në mën&rën më të shëndetshme. Për një grua akti#e këshillohet si menu ideale kjo e mëposhtmja;
ëngjes; Një banane dhe luleshtr&dhe të ëmbla, një fetë bukë e zezë me margarinë luledielli dhe mjaltë. 'reka; %allatë peshku dhe zarza#atesh dhe ki#i si frut. 'arka; Pulë me bizele, patate të pjekura dhe sallatë jeshile. 7mbëlsirë petull me re$el frutash. Pini pa kurs&er ujë, lëng zarza#atesh jeshile dhe sallatë, $aj #egjetal dhe lëng limoni. und të merrni edhe pak alkool dhe pak produkte $okollate. 'ikush që bën një jetë tepër akti#e ka ne#ojë t8i shtojë dietës së tij më shumë kalori.
%tudimet e shumta të kr&era në këtë fushë tregojnë se personat që konsumojnë ushqime të #arfra me &nd&rat dhe të pasura me fruta, zarza#ate dhe produkte drithërash të plota, që përmbajnë fibra (integrate)kanë përqindje më të ulët për sëmundshmëri dhe #dekshmëri
Studimet e shumta të kryera në këtë fushë tregojnë se personat që konsumojnë ushqime të varfra me yndyra dhe të pasura me fruta, zarzavate dhe produkte drithërash të plota, që përmbajnë fibra
(integrate), kanë përqindje më të ulët për sëmundshmëri dhe vdekshmëri nga sëmundja e koronareve, tipa të ndryshëm kanceresh dhe diabeti tip II
Ushqyerje e shëndetshme: onsumim të një varieteti sa më të madh ushqimesh, llojshmëri dhe sasi të përshtatshme onsumim të një diete ushqyese të bazuar në ushqime të ndryshme me origjinë më shumë bimore sesa shtazore
Konsumim të bukës, drithërave, orizit ose patateve disa herë në ditë onsumim të një varieteti zarzavatesh e frutash disa herë në ditë (së paku !"" gr në ditë), duhet të jenë të freskëta dhe prodhim vendas
Mbajtja e peshës trupore ne limitet e rekomanduara, IMT të 2!2" ryerje e aktivitetit fizik të moderuar #" minuta, të paktën $ ditë të javës %bajtje nën kontroll të konsumit të yndyrave dhe zëvendësimin të yndyrave shtazore me vajrat vegjetalë &ëvendësim i mishit me dhjamë dhe nënprodukteve të tij me bizele, bishtajore, thjerrëza, peshk, pulë, ose mish pa dhjamë 'ërdorim të qumështit dhe nënprodukteve të tij, që kanë sasi të pakta yndyre dhe kripe &gjedhja e ushqimeve që janë me përmbajtje të paktë sheqeri dhe konsumim i sheqerit të përpunuar me kursim
&gjedhja e një dietë me sasi të paktë kripe, pasi konsumi i kripës në total duhet të jetë një lugë aji (gr) në ditë *lkooli, nëse e konsumoni duhet të jetë dy pije në ditë
#ieta duhet të përmbajë: +ieta duhet të sigurojë një marrje të kufizuar të kolesterolit ditor dhe yndyrnave, sidomos atyre të saturuara apo shtazore kolesteroli nën #"" mg në ditë yndyrat e saturuara nën -". të kalorive ditore dhe yndyrat totale nën #". të kalorive ditore +ieta duhet të sigurojë një nivel të përshtatshëm të fibrave ushqimore të tretshme (karbohidrate komplekse) të pranishme në ushqimet me origjinë bimore/ 0ibrat ve efekteve të tjera me vlerë për shëndetin kontrollojnë edhe kolesterolin në gjak +ieta duhet të sigurojë një konsumim minimal të sheqerit industrial, që dëmton balancën e glukozës në gjak dhe mund të ndikojë në rritjen e triglicerideve
Konsum i përditshëm: 1jë jo më pak se -/$ lt në ditë +rithëra # herë në ditë apo në do vakt, si buka e zezë e grurit, buka e misrit, makaronat, orizi 0ruta dhe perime #$ herë në ditë, sa më të yndyrshme 2jë lugë gjelle me vajra bimorë, sidomos vaj ulliri, vaj misri, vaj luledielli,
3umësht dhe bulmet me përmbajtje të ulët yndyrore jo më shumë se dy herë në ditë, si qumësht i skremuar, djathë i bardhë, kos, gjiza 4egjimi ushqimor shoqërohet me aktivitet fizik, për #" minuta
Konsumi i përjavshëm:
'eshk # herë në javë %ish dhe nënprodukte të rij # herë në javë 0asule dhe bishtajore të tjera 5 herë në javë 'atate 5 herë në javë 6ezë 6e zë 5# herë në javë 0ruta të thata, ullinj # herë në javë
4egjimi ushqimor shoqërohet me #" minuta aktiviett fizik
Konsumi mujor:
7mbëlsirat 'ijet e gazuara 'ijet alkoolike në sasi të moderuar 1shqimet e kripura, të konservuara, ushqimet e skuqura 8ndyrnat shtazore, gjalpë, margarinë 9'atate, 5 herë në javë 96ezë, 96e zë, 5# herë në javë 90ruta të thata, ullinj, # herë në javë 9+ieta të shoqërohet për #" minuta me aktivitet fizik të moderuar të paktën $ herë në javë
Konsumi mujor, përdorni sa më pak $jatë muajit: 9 7mbëlsirat 9 'ijet e gazuara 9'ijet alkoolike në sasi të moderuar (5 pije në ditë për burrat dhe - për gratë ) 91shqimet e kripura, të konservuara 91shqimet e skuqura
98ndyrnat shtazore, gjalpin, margarinën, dhjamin etj/
Mbipesha % obeziteti:
Sipas :rganizatës ;otërore të Shëndetësisë, treguesi i masës trupore (I%<) ndahet në= I%< midis ->,$5!,? personi është normal apo i shëndetshëm I%< @ 5$5?,? personi është mbipeshë I%< A#" personi është obez %jekët mund të përdorin edhe matjen e perimetrit të belit si një matje të dhjamosjes në bark/ ;urrat me perimetër më tepër se -"5 cm dhe gratë me perimetër më tepër se >> cm janë në rrezik të rritur për sëmundje kardiovaskulare/ 'ragu i perimetrit të belit nuk është i besueshëm për pacientët me I%< më të madh se #$ onsumi i një diete të shëndetshme është i lidhur me një rrezik më të ulur për sëmundshmëri dhe vdekshmëri nga sëmundjet kronike të lidhura me dietën/ Studimet e shumta të kryera në këtë fushë tregojnë se personat që konsumojnë ushqime të varfra me yndyrna dhe të pasura me fruta, zarzavate dhe produkte drithërash të plota, që përmbajnë fibra (integrate), kanë përqindje më të ulët për sëmundshmëri dhe vdekshmëri nga sëmundja e koronareve, tipa të ndryshëm kanceresh dhe diabeti tip II/ 3asje të ngjashme mund të jenë efektive edhe për pacientë të rritur, të rastësishëm, të pazgjedhur, por respektimi i këshillave dietetike mund të jetë më i vogël dhe përfitimet shëndetësore janë të vogla në krahasim me pacientët, të cilët janë në rr ezik të lartë për sëmundje kronike të lidhura me dietën/
Ushqimi jo i mir( ndodh kur trui nuk merr sasin( e duhur t( kalori%e) roteina%e) karbohidrate%e) yndyra%e) %itamina%e) minerale%e dhe l(nd(%e t( tjera t( ne%ojshme (r t( mbajtur t( sh(ndetsh(m" *Ushqyerja e sh(ndetshme (sht( guri i themelit (r nj( sh(ndet t( mir( dhe mjeti shum( e#kas (r arandalimin e shum( s(mundje%e ao dhe (r trajtimin e disa t( tjera%e+) , shrehen eksertet e ushqyerjes) teksa deklarojn( r(nd(sin( e nj( ushqimi t( ekuilibruar dhe me %lera t( larta sh(ndet(sore" Situata e ushqyerjes s( oullat(s n( %end araqitet roblematike" -akt (r k(t( jan( edhe t( dh(nat e studimit demogra#k realizuar nga $nstituti i Sh(ndetit Publik) i !ili e%identon se kequshqyerja o #ton terren terren dita.dit(s" P(r k(t() /eta Lakrori) doktoresh( dhe ekserte ran( Deartamentit t( Promo!ionit Promo!ionit
t( Sh(ndetit n( $S0P) si dhe Daniela 1ika) mjeke ediatre) ekserte e Promo!ionit t( Ushqyerjes dhe 2ir(rritjes s( -(mij(%e n( Deartamentin e Promo!ionit) $S0P) shjegojn( (r *Standard+ 3ormat e sh3aqjes s( kequshqyerjes dhe m(nyrat se si mund t( reduktohet risku (r t( 3ormuar s(mundshm(ri"
43ar( (sht( ushqyerja e sh(ndetshme? Ushqyerja e sh(ndetshme (sht( ushqyerja me llojshm(ri ushqimesh e ekuilibruar) ekuilibruar) e (rshtatshme e kombinuar me akti%itet #zik t( rregullt" rregullt" Ushqyerja e sh(ndetshme (sht( guri i themelit (r nj( sh(ndet t( mir( dhe mjeti shum( e#kas (r arandalimin e shum( s(mundje%e ao dhe (r trajtimin e disa t( tjera%e" Sigurimi i nj( ushqyerje t( sh(ndetshme dhe t( sigurt gjat( 5.6 %ite%e t( ara t( jet(s ka (r#time (r gjith( jet(n" 7ur ndodh kequshqyerja kequshqyerja dhe !ilat jan( asojat a sojat e saj? Ushqyerja jo e mir( ndodh kur trui nuk merr sasin( e duhur t( kalori%e) roteina%e) karbohidrate%e) yndyra%e) %itamina%e) minerale%e dhe l(nd(%e t( tjera t( ne%ojshme (r t( mbajtur t( sh(ndetsh(m organizmin dhe (r 3unksionimin e mir( t( tij" 7equshqyerja 7equshqyerja takohet n( dy 3orma n( 3orm(n e ushqyerjes t( ak(t dhe 3orm(n e ushqyerjes se shumt("
Ushqimet e akta Ushqimi i ak(t ndodh si rezultat i marrjes n( sasi t( ak(t a k(t t( kalori%e) roteina%e) karbohidrate%e) yndyra%e) %itamina%e) minerale%e dhe l(nd(%e t( tjera t( ne%ojshme" Tek Tek 3oshnjat dhe 3(mij(t e %egj(l) %egj(l) kequshqyerja) kequshqyerja) e n( %e8anti ushqyerja ushqyerja e ak(t) (sht( nj( 3aktor ky8 themelor jo %et(m (r %dekshm(rin( 3oshnjore dhe 3(minore) or ndikon edhe n( uljen e imunitetit dhe rritjen e mund(sis( (r t9u s(mur() zh%illim t( dob(t #zik dhe mendor) ulje t( rodukti%itetit dhe (rqendrimit n( shkoll() rishje t( dh(mb(%e) etj" :rat( shtatz(na me ushqyerje e ak(t kan( rrezikshm(ri rrezikshm(ri m( t( lart( (r t( abortuar ose (r lindur nj( 3oshnj( me esh( t( %og(l"Ushqimi i te(rt ndodh si rezultat i marrjes marrjes n( sasi t( te(rt t( ushqime%e hierkalorike e me shum( yndyra" 2biushqyerje e nj( indi%idi konsiderohet kur ai (sht( mbiesh( ose i dhjamosur" dhjamosur" 7jo mund t( shkaktoj( diabet q( n( 3(mij(ri) robleme sikologjike sikologjike dhe so!iale si' humbje t( %et(%ler(simit) irritim) robleme robleme t( (rqendrimit n( shkoll() deri n( %ones( n( rritje dhe zh%illim) stres dhe agjum(si e madje ulje t( jet(gjat(sis(" 1( mosh( m( t( rritur asojat mund t( jen(; diabet t( tiit 5) 5) s(mundje t( zemr(s zemr(s dhe %aza%e t( gjakut) gjakut)
hiertension) rritje t( yndyra%e n( gjak) e s(mundje t( tjera" Aktualisht ka ndryshuar m(nyra e ushqyerjes s( oullat(s e sidomos ndodh shesh q( 3(mij(t t( marrin sasi t( m(dha t( ushqime%e hierenergjike) hierenergjike) or t( %ar3ra n( element(t e domosdosh(m ushqyes) "sh" ije t( (mb(lsuara arti#!ialisht) (mb(lsira) atatina) t( skuqura) 3ast 3ood etj""Studimi 7omb(tar 7omb(tar Demogra#k.Sh(ndet(sor
>.5>>@ nga $S0P dhe $1STAT) n( Shqi(ri tregoi se situata karakterizohet nga kombinimi kombinimi i ushqyerjes s( akt( t( theksuar mes grue%e t( brishta si 3emrat shtatz(na) 3oshnjat dhe 3(mij(t e %egj(l n( zonat e larg(ta ku sigurimi i ushqimit (sht( i ku#zuar dhe mund(sit( (r t( siguruar jetes(n jan( t( akta) dhe ni%ele%e n( rritje t( ushqyerj(s s( te(rt sidomos mes grue%e urbane tek t( !ilat konsumi i ushqime%e t( (runuara o rritet) nd(rkoh( q( akti%iteti #zik %jen n( ulje" Ushqyerje ekskluzi%e me gji do t( thot( t( ushqesh nj( bebe (r rreth rreth muaj %et(m me qum(sht gjiri) a shtuar as uj( dhe as l(ngje t( tjera dhe sias k(rkes(s k(rkes(s
Tre milionë persona janë me diabet, ndërsa tre milionë mili onë të tjerë nuk janë në dijeni që vuajnë nga kjo sëmundje. sëmundje. Ky Ky është alarmi i Agjencisë Ndërkombëtare për Parandalimin e iabetit. 4do dy sekonda n( bot( sh3aqet nj( rast i ri" 7jo (sht( risia e 3undit e diabetit t( tiit 5 q( ka ushtuar tok(n) !il(suar ndryshe edhe si s(mundja e leq(ris( <or q( n( jes(n m( t( madhe t( raste%e rek 6>.%je8ar(t=" 1( %itin 5>>E) numri i diabetik( diabetik(%e %e arriti n( 5& milion() nd(rsa n( 5>5B.(n (sht( arashikuar q( kjo shi3(r t( arrij( n( 6> milion(" Por n(se llogariten rediabetik(t rediabetik (t >E numri i tyre arrinte n( BBB milion() nd(rsa n( 5>5B.(n ai do t( shkoj( E@ milion(" 7jo o q( (sht( nj( eidemi e %(rtet("Fakonisht %(rtet("Fakonisht kur Gasim (r diabetin t( gjith( jemi t( rir( t( mendojm( se kjo anomali %jen si asoj( e mbiesh(s" 4do %it nga kjo s(mundje %desin lot kat(r milion( ersona" 1( 3akt) kjo atologji nuk (r3shin %et(m %endet e asura) or edhe ato n( zh%illim) %e8an(risht %e8an(risht H%endet e reja t( asuraH) si8 jan( 7ina) $ndia) Iusia) Jrazili"Dieta mesdhetare) mesdhetare) q( (sht( edhe strategjia e duhur duhu r arandaluese) duket sikur (sht( HbraktisurH nga t( gjith(" 1jer(zit jan( t( sh(ndosh( sot) e diabetik( nes(r) edhe se shesh ushqimet diabetike kushtojn( shum( m( ak se ato Hmbrojt(seH"7ujt Hmbrojt(seH"7ujt duhet tKi trembet njeriu' t(rmete%e) lu3t(ra%e ao s(mundje%e in3ekti%e? 1jeriu i mij(%je8arit t( tret( duhet t( 3rik( 3rik(sohet sohet nga zjarri dhe diabeti" 7(to jan( dy HbombatH q( mund t( bllokojn( zh%illimin
ekonomik) t( %arrosin bilan!et) t( nisin lu3t(ra t( reja klasash' %ar3anjak( t( uritur) asanik( t( s(mur("1( k(t( k(t( rast) 3jala e duhur do t( ishte arandalimi drastik) or mesa duket media nuk (sht( shum( %(mendshme ndaj k(tij 3akti" 7an!eri) in3arktet dhe Sida jan( s(mundjet q( t(rheqin m( shum( %(mendjen e saj"1j( tjet(r disa%antazh mbi k(t( 8(shtje (sht( edhe shkollimi jo i mja3tuesh(m i njer(z%e) njer(z%e) ra mungesa e in3orma!ione%e in3orma!ione%e t( shumta mbi sh(ndetin dhe ushqimet q( duhen (rdorur) si (r shembull' orizi (sht( m( diabetik se makaronat) ao q( yndyrat e hidrogjenizuara jan( m( diabetike se %aji ose gjali" Sa %et( e din( k(t( gj(? Shum( ak) n(se kemi arasysh edhe gra#kun zbrit(s t( njer(z%e q( me kalimin e %ite%e kan( nj( ankreas i !ili nuk arrin m( t( rodhoj( sasin( e duhur t( insulin(s" Dhe as k(saj 8Kndodh? 1(se sasia sa sia e insulin(s q( rodhon ankreasi nuk mja3ton) at(her( ajo duhet injektuar" P(r k(t( roblem nuk ekzistojn( kura alternati%e" Pra Pra (sht( e udh(s q( 8do njeri t( kujdeset (r %eten) t( mos abuzoj( me ushqimin ao ijet alkoolike" alkoolike" 1(se (riqeni sadoak) me kalimin e %ite%e do t( shihni (rmir(sime (rmir(sime dhe jo (rkeq( (rkeq(sime) sime) %e8an(risht nj( kujdes t( %e8ant( duhet t( tregoni (r zemr(n"
Pesha që zënë sëmundjet kardio#askulare të zemrës, ka pësuar rritje të ndjeshme me kalimin e #ite#e. Ganë të shumta rastet në të "ilat krizat e zemrës shkaktojnë #dekje të parakohshme ose gj&mtim të organe#e të trupit të njeriut. :aktorët rriskues të kët&re sëmundje#e kanë filluar të shfaqen në masë edhe tek të rinjtë. Helësi i eliminimit të kët&re sëmundje#e ka të bëjë me ndjekjen e #izita#e dhe konsulta#e të rregullta te mjeku. 7shtë shumë e rëndësishme që të mbahet një balan"ë e mirë, ndërmjet përdorimit të medikamente#e dhe lloje#e të tjera të terapi#e mjekësore për ndalimin e kët&re sëmundje#e.
&ëmundjet e zemrës Iemra është organi që bën shpërndarjen e gjakut. 'he në rastin e sëmundje#e të zemrës kemi prishje te funksionit te saj si pompë . Kur zemra nuk funksionon si$ duhet si pompë atëherë ka #ështirësi të shumta në dërgimin e gjakut të pastruar në pjesët e duhura të organizmit. 6kzistojnë d& lloje të tjera sëmundjesh si$ janë hipertensioni dhe hipotensioni. Jritja e shifra#e të tr&snisë arteriore mbi normë njihet si hipertension. Një nga shkaqet kr&esore të kësaj gjendjeje është dhe humbja e elasti"itetit të enë#e të gjakut. Kjo sëmundje quhet ndr&she arteriosklerozë dhe prek shumë njerëz. 2to shkaktohen nga ndr&shimi i tensionit arterial që shkon në zemër. Kur prishet ritmi i zemrës kemi aritmitë që janë d& llojesh, me ritëm të shtuar ose takikarditë ose me ritëm të ngadalësuar që janë bradikarditë.
nar!ti i zemrës nfarkti i zemrës shfaqet si pasojë e bllokimit të enë#e të gjakut dhe furnizojnë muskulin e zemrës me gjak (
%tadi i fundit i sëmundjes së zemrës është pamjaftueshmëria e zemrës (insufi"ien"a kardiake) në të "ilën zemra nuk e kr&en funksionin e saj dhe njeriu bëhet in#alid. Në momentin kur kjo pamjaftueshmëri nuk mund të përballohet nga organizmi atëherë organizmi #des.
&imptomat dalluese %imptomat për"aktuese për shfaqjen e sëmundje#e të zemrës janë të ndr&shme sipas kategori#e të prekura. %humë herë ka ndodhur që pa"ienti të ketë trashëguar këto sëmundje që nga fëmijëria, por simptomat dalluese kanë qenë të fshehura duke mos e zbuluar sëmundjen. Kjo sjell probleme të mëdha në shëndetin e pa"ientit, të "ilat do të shfaqen me kalimin e #ite#e. Ndaj është e rëndësishme që të mbahen kontakte të #azhdueshme me mjekun kardiolog. ë një pa"ient të kuptojë se #uan nga zemra duhet të ketë shenja të tilla dalluese si #ështirësi në fr&mëmarrje, dhimbje gjoksi të "ilat shtohen #azhdimisht. =odhjet dhe debulesat që shfaqen gjatë akti#itete#e të ndr&shme sidomos at&re sporti#e, si për shembull ngjitja dhe zbritja e shkallë#e, në të tilla raste ka edhe rrahje të shpeshta e të $Orregullta të organit të zemrës. 6dhe në rastet kur i sëmuri ulet për të fjetur dhe gjatë kontaktit që ka me $ar$afët e ftohtë mund të #ërehet edhe shkalla e probleme#e të zemrës. Një tjetër shenjë dalluese është edhe #ështirësia në e"je, e "ila shkaktohet si pasojë e mos qarkullimit si duhet të gjakut brenda organizimit. Por ka dhe simptoma të tjera si$ janë ato të marrjes së fr&mës, ënjtje e këmbë#e, n/irje e buzë#e, ose edhe dhimbje kur kemi infarkt për ars&e se ndodh #dekje e një pjese të murit të dhoma#e të zemrës. nfarkti ne zemër njëherë nuk mund te sheroheke por tash shërohet.
Shkaktarët %hkaqet nga të "ilat, lindin sëmundjet e zemrës janë nga më të ndr&shmet. %ipas kategori#e të sëmundjes që u përmendën më lart. %ëmundja e ngushtimit të enë#e të gjakut ka faktorë risku madhore dhe minorë të "ilët #aren nga organizmi dhe nga #eprimtaria e tij në mjedisin ku ndodhet. Aipertensioni arterial, shkaktohet nga diabeti si dhe nga sëmundjet e obezitetit duke ia #ështirësuar punën e funksionimit zemrës në të gjitha aspektet. Ndërkohë që diabeti ndikon dhe në shfaqjen e atake#e dhe të infarktit të miokardit, duke ngushtuar kështu së tepërmi enët e gjakut. Ndërkohë që kër"ënuesit më seriozë për shfaqjen e sëmundje#e të zemrës janë përdorimi i lartë i alkoolit dhe duhanit të "ilat mund të japin goditje të menjëhershme në zemër.
