Seie elexies InfancIa
y adolescencIa n
•
14
C H I L E
TEST dE AprEndIzAjE y dESArroLLo InAnTIL (TAd (TAdI) I) paa iñas iñs e 3 meses a 6 añs Abi d 2012
PresenTAcIón De un nuevo InsTrumenTo chIleno PresenTAcIón PArA evAluAr evAluAr el DesArrollo InfAnTIl (etad d aa) Autas: Macela pa Maiel Góme Mata Ewas
(Paa a abai d t itt a tad ai apt d Teccia Ltda., q a tibid pt paa a gai d pdiit itad a a iaizai y dii d tt; diñ d t wa paa aáii d dat diad d a aai d iñ y diñ d págia wb paa a dii d itt i tt;; y d Editorial Universitaria , q a aptad iág igia paa pada a pba d TADI, adá d tibi a dii ipi d atia ip d tt.) “la pii q pta t dt, aí aáii itptai, d p abiidad xia xia d at y ja aiat pt d ita d unIcef”. unIcef”.
Seie efexies: InAnC InAnCIA IA y AdoLESCEnC AdoLESCEnCIA IA
índICE PresenTAcIón ............. .......................... .......................... .......................... .......................... ......................... ......................... .......................... ...................... ......... 5 resumen ........... ........................ .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... ................... ...... 7 AnTeceDenTes ............ ......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... ......................... ..................... ......... 9 PresenTAcIón Del TADI ............. .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... ................ ... 12 Ppit y tiidad d tt caatítia caatí tia d tt
12 12
Proceso De elABorAcIón Del InsTrumenTo Ins TrumenTo ........................... ........................................ .........................1 ............155 ct i d a i piia cti etdi piéti piéti
15 17
AnÁlIsIs De sesGo culTurAl culTurAl ............ ......................... .......................... .......................... ......................... ......................... .................. ..... 23 etadaizai
24
DIsPonIBIlIDAD Del InsTrumenTo ............ ......................... .......................... .......................... .......................... ...................... ......... 26 AneXos ............ ......................... .......................... .......................... .......................... .......................... ......................... ......................... .......................... .................... ....... 27 Ax 1: Aga ida idai i b a aai d da iati Ax 2: Itt d aai iati iad Ax 3: Dip Dipi i d t d itigai ad d tt Ax 4: nia d pia itgat d Pyt 2009 2009-201 -20111
27 31 32 33
referencIAs BIBlIoGrÁfIcAs ............. .......................... ......................... ......................... .......................... .......................... .................. ..... 35
3
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
prESEnTACIÓn la itigai iia a djad idia a iptaia d pi añ d ida. la aidad d a itai y d a tiai q iba iñ y iña ta tapa ipataá da b y aiitaá a titi d a ba t ági paa ida pti. va di, tity iit d ad íia y pigia. Paa gaatiza a qidad igadad d ptidad dd piipi, db bida a iñ y iña apy itga y ad a a tapa d da, tabié ai ida t (aiia, bai, a, t t), ya q a itai di tidia tabié á at paa da d idtidad ta y ia, y t at q pd piti da p d ptiaidad bi btaizaa. la atidad ia a útia déada a ad a i d pítia paa ta pgaa y ii p d a pia iaia, ad aí p d a a ida, a piia y a p da, tabid Atí 6 d a ci b D d niñ. ua aa ta d atiaiza t pi ta j itt d diagti q pita ab á a aidad d iñ y a iña ta tapa, tá daad y qé idad ti paa aaza á y j. e t a d ai q unIcef, jt fonDef, editia uiitaia y Tia, a apyad a ai ci d itt d aai d da iati. Pq, i bi y día ita d ad púbi i aiza t tip d dii, itt q tá tiizad abad a á d tita añ y ti iitai téia, q pd diita diagti atad. e t dt pta ta a aita q pitiá aa, a ga aa, da y apdizaj d iñ y iña t 3 y 6 añ: TADI (Tt d Apdizaj d Da Iati). et a id tid p d ititi d ida xpiia a atia, ct d etdi paa Da y etiai Piia (ceDeP) y ct d Itigai Aazada edai (cIAe) d a uiidad d ci. et tt, adad a a aidad d a pbai iati ia —y aidad ittat paa ita g tad d iñ ptit a pb igiai—, diá da a dii d gaj, gii, tiidad y da iia. c q t itt aptaá, y á ptit iit, a piit d d d iñ y iña i, ya q tiizai ga aa pitiá ta iai iiada, q aydaá a diñ, iptai y aai d pítia púbia ptit y pta.
Tm olse reesetate e UnICE aa Chile 5
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
rESUMEn et dt pta tad d aa a ti d itt i paa aa da iati: TADI (Tt d Apdizaj y Da Iati, paa iña y iñ d 3 a 6 añ). e TADI tá id tid p itigad d ct d Itigai Aazada edai d a uiidad d ci (cIAe) y d ct d etdi d Da y etiai Piia (ceDeP), a d Xv c d Pyt d Itigai y Da d fonDef. et pyt ta apii d unIcef, ititi q a aiitad a aía d xpt aia itaia atia d da y aai iati, adá d apy téi d piaita ta. Aii, patiipa d a ti d tt a editia uiitaia, q iaá atia gái d itt, y Tia, pa q aptaá p d taia tgia. e pyt d ti d t tt tá it txt aia d aga taytia y abai d itt d aai iati, aí tabié a tida ppai p jait d a pítia d pia iaia. Aí, TADI g pta a a idad apiat ida d ja a aai d da iati a ga aa ci. ctat, tt tiizad t bjti a ataidad (eeDP 1 y TePsI2) a pid ppit p á d d déada y paí ita y aaza aia a ti d itt á itga y ataizad, tat tid q aúa ag tai q b. eta taa a qid aida p qip q aa a ata xptiia a aai y pi d da iati, a tity iptat apita d tabaj adatad a pati d a daa TADI. e p d abai d tt a baad iti itíi itaiat aptad paa a ti d pba, a aía d ptigi xpt da iati y aai, aí tabaj aizad a ti d Mapas de Progreso del Aprendizaje para la Educación Parvularia (miiti d edai, 2008), d a a qip d ceDeP pab. e TADI a aa d aai d da y apdizaj q pit di q iñ y a iña ab y ab a, d ad a aia dii d da, paad tad d pa d a ia dad gia. e tt pitiá diiia at i d da: pi, a, ig y ta. P tat, á d tiidad paa da y apdizaj d ada iña iñ aad; paa di ipat d pgaa da y apdizaj d iñ y iña; y tga iai b tad d da y apdizaj d dtiad gp (gú biai ggáia, i ii, tia, t.) d iñ y iña, paa a gai d pítia púbia d pia iaia.
1
Rodríguez, S., Arancibia, V. & Undurraga, S. (1985). EEDP: Escala de Evaluación del Desarrollo Psicomotor de 0-24 meses. Santiago: Galdoc.
2
Haeussler, I. M. & Marchant, T. (2002). TEPSI: Test de Desarrollo Psicomotor 2-5 años. Santiago: Universidad Católica de Chile.
7
e TADI aúa at dii ta d da iati: gaj, gii, tiidad y iiaidad. etá diñad paa apiad a idiida a ada iñ iña p pia apaitad q tabaj a pia iaia (pig, a, dada d pá, pdiata, t t). e ati piipa q tiiza tt a taa iitada a iñ iña. Adá, ta d pgta a adt apañat y a bai dita d ptait d iñ iña. et tt pit aa a iñ y iña t 3 y 6 añ d dad, paa a ta jt d ít d diitad gadit dad 13 ta tai. e tip q qiá tt paa apiai á d 20 a 30 it apxiadat, dpdid d a dad d iñ iña. e TADI a id ad idad txt ta d ci y tdá a baada a pbai ia paa ada ag d dad, a a tiá a pati d tad d a tadaizai a ta ptatia d á d 3.000 iñ y iña a ag d paí. la ti d itt ppi ga d a adaptai d xtaj pitiá gada a idad d aai d a pbai iati ia. A z, a ti d TADI a bad ita g ta d tid d ít, bjti d q iñ y a iña pit d pb igiai d ci —patiat, d pb ap, ataañ y ayaa— pda xpa abiidad igadad d dii q pa d t d a pbai. e TADI a id diñad tid ppit piipa d tiidad a aai d da iati q aiza t púbi d dai y ad. D t d, a itiad q tt a tadaizad ci, d baj t, b d apia, pib d adiitad p di pia, ii d td ag d dad t 0 y 6 añ. Aii, pa q TADI pda tiizad p pia q tabaja ditit tip d tabiit dati y d ad, aí ábit aadéi. la pia tapa d a ti d TADI aizada dat añ 2009 y 2010 y t tad a i d a i piia d tt. la gda tapa, ada a ab 2011, iti tdi d a ppidad piétia d a i piia y a ti d a i diitia. la ta tapa, q ipiaá a tadaizai d tt a ta ptatia aia, aizaá pi t d añ 2012. e TADI taá dipib paa a pati d gd t d 2012. e itt taá aa paa aad y a batía t ai paa adiitai, a a iy atia, áia dibj y twa paa pait d tad. Adá, a iaizai d tt iiá a apaitai b q ag adada apiai.
8
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
AnTECEdEnTES ci ta iptat pt ititia a a d a pia iaia, dtad aga taytia d ppai y ibiidad t a a ia, aí ité p pta ppt tabid a ci b D d niñ. mta d q paí ti bi idad ita d a y pítia púbia a a d bita d iñ y iña. P jp, atia d ad, paí a gad atia a idad aiada a a piia y a ad d a pia iaia ptaj q paab a d paí d ay ig (unIcef, 2011), gaia a pgaa d ati diigid a p bita d iñ, iña y aiia, a pa t d ad púbi y piad d paí (miiti d sad, 2011a). D aa ptaia, y tad pdt a gi, ci tabi a á d 30 añ pgaa paa ita da pit d iñ y iña d 6 añ, abaad d t d api dii d áa aiada a bita iati. e ábit d a dai, ta a xta d d t ptit a ita daia (miiti d edai, 2009), atizad aát dati d a dai paaia, a a abaa a 39% d a pbai d 6 añ, d ad a a eta cAsen (miiti d Paiiai, 2009). Aii, ci a ad tid p ati tdit a ga a aidad d a dai paaia (miiti d edai, 1996 y 2005). e t apii txt, ata sita naia d Pti Itga a a Iaia, aad ci c ctig, g añ 2007 txt paí d ga taytia y iit aad ta d pia iaia. ci c ctig tab gaatía ga ábit d ad, dai y aitia ia, bjti d ppia apy piaizad y pt a iñ y a iña d 4 añ, gú idad idiida (miiti d sad, 2011 b). e ci a aai a ga aa d da d iñ y iña d 6 añ aiza piipat ti d a d púbia d ad, ya bta d 67% d a pbai d 6 añ 3 a d Pgaa d etiai y eaai d Da Pit (miiti d sad, 2011a). la aai túa dat t d ad, diat a apiai d d itt d atía aia: eeDP y TePsI. Dbid a jt d aab aatítia, t itt a id apiad a ga aa ita púbi d ad i p á d d déada. si bag, a aai d da pit diat eeDP y TePsI pta y iitai q diita adad giit d iñ y iña a ag d pi añ d ida, dbid a a igit az:
3
El porcentaje restante se atiende, en su gran mayoría, en el sistema privado de salud, el cual también monitorea el desarrollo de los niños/as.
9
•
•
•
•
n xit tiidad t aba pba. e pi ga, eeDP y TePsI dii aga d a dii d da iida; a pia aúa tiidad, gaj, da ia y diai; a gda, diai, gaj y tiidad ga. e gd ga, pd ditiidad t ag d dad pi d eeDP y ag d dad ii d TePsI, a pd diia a paia d i d da ta d dad q ab tt itpta. P úti, aba pba tiiza ditit iti d adiitai: eeDP adiita ata q iñ aaa td ít d dtiad ta d dad y TePsI adiita ttaidad, idpdia d dpñ d iñ. la tadaizai d aba pba d aga data. eeDP tadaizada a 36 añ; TePsI, a 27. eta atigüdad pa agat 15 añ q iat tia áxi paa a tadaiza itt d aai d da, idad aad “t fy”, gú a ptaj btid a apia a pba tadaizada tid a ita pgiat ada añ. Dbid a t, pib q aba pba aya did apaidad d diiiai igia. la eeDP y TePsI iy idiad paa pt d da q atat ida d ata aia p d da iati, , p jp, ité p apd y a atgai. la aia d pt iad tig a pibiidad d ita da iati dd a pptia itga. s api y dii t d ad y dai a tadid q idiad a taad ia gia d apdizaj, pdid ata aidz.
P a az xpta, jt d at ititi a patad a idad d ta itt paa aa da iati a ga aa ci. Aí, a ii d xpt ati itga paa d 4 añ —ada p Ba Itaia d Da y unIcef— gii ata a dii aia paa aaiza a paibiidad d itdi itt d aai d da iati atati a atat (unIcef-BID, 2007). e daia, cj A Pidia paa a ra d a Pítia d Iaia, añ 2006, pp ti itt d aai d da aiad a ta patada p di gai paa a pbai iati. D aa ptaia, miiti d sad ip d paa pqia zag d da a i aia dt d II eta naia d caidad d vida y sad (miiti d sad, 2006).
10
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
e ia, ai q ci tiú aazad q a aai d da iati i, aid daí ay y piad ai d aai. c i, qi ta tt aia paa aa d aa tia da d iñ y iña t 0 y 6 añ, q ja iit aad p a pigía d da, a pitía. c abid, da iati tá diiad p at ta. Aí, q idad at da iati pd aia d a ta a ta. P jp, aga idad tia ayt da d a atía d iñ y iña, ita q ta atiza da d abiidad ta y tpaat (szki, l. & Pttt, J., 2007). cidad ati, dat piipa d p qé ti itt ppi, ga d adapta xtaj, adia a aia d ptg a ptiia ta d tt, tad idiad ajtad a a idad d aai d a pbai iati ia, aí a idad d ga a appiada paa iñ y iña d t paí. e ci xit a apia xptiia aada ábit d aai iati paa a ti d itt ppi, a a pib gaatiza a á tita xigia téia d ti d t tip d pba, i tabié ita a diitad pátia y d t q a a atatia d adapta itt tid t paí. P it, añ 2005, miiti d edai d a ct d etdi d Da y etiai Piia (ceDeP) paa q abaa Mapas de Progreso del Aprendizaje para la Educación Parvularia . s tata d idiad q tab a xptatia q ci ti aa d á a abiidad q ida ia da y apdizaj d d i añ y a dad a q db ta gada tad d p dati. et idiad —ad pdia a Ba cia d a edai Paaia— iad y ad p a á iptat ititi d dai paaia d paí, t a, a Jta naia d Jadi Iati (JunJI), a fdai Itga y miiti d edai. eta iiiatia tp dd piipi a iti d q t idiad tity ptit a paa da d a pba aia d aai d da y apdizaj iati. Dada a agitd d apt q t pyt igiiaba paa bita y da piia d iñ/a i/a, unIcef didi a a a iiiatia abad p. e añ 2009, i qip q da Mapas de Progreso del Aprendizaje para la Educación Parvularia pdi a taa d aba tt d da iati a taé d a adjdiai d pyt fonDef. Aí, ct d Itigai Aazada edai (cIAe), jt ct d etdi d Da y etiai Piia (ceDeP), iiia p d ti d Tt d Apdizaj y Da Iati (TADI) paa iñ y iña d 0 a 6 añ. et pyt ta a abai d unIcef, a d ii d p a da iati q pita a iñ y iña dita d d.
11
prESEnTACIÓn dEL TAdI propÓSITo y UTILIdAd dEL TEST e bjti d TADI aa da idiida d iñ y iña dd 3 y ata 6 añ d dad. etá diñad paa d tiidad di ábit, ii púbi d ad, ita púbi y piad d dai paaia, a ititi d dai pi q a pia q tabaja a pia iaia, tabié tabaj íi idiida iñ/a y a itigai aadéia. et piipa q pé paa tt dtaa, igit: Cce el esta el esall e caa iñ iña e tt á d tiidad paa ii i i d da (gba y p dii) q aaza iñ iña iga, j p q d iñ iña d dad, pitid diiia t t i: a, ig y ta. eta aatítia pit dtta tpaat a xitia d da t da pad y aazad, tgad pita aa d a iti á appiada a a patia. Tabié pit dtta a aq iñ iña piat tat. la apiai ia d tt pitiá adá ita da d iñ iña a ag d tip. •
Cstituise e u isum aa la ealuació e gamas iigis a la imea iacia e d tt pitiá —a pati d apiai a ta appiada— paa tad d gp d iñ iña at y dpé d a iti y/ ai a gp xpt a pgaa. Aí, tt pibiitaá da ta púbia d ipat d a iti b iñ iña, id t i data a t d aa pgaa. •
Ima sbe el iel e esall aeiae e blacies e iñs iñas, ata aa el iseñ e las lticas úblicas e tt á d tiidad paa a pítia púbia a piti i d da d a pbai iati d paí, paad, t dtiad y a taé d tip, gp d dit i i-i, za ggáia, x, t. la pdi d iai d i pbaia aiitaá a idtiiai d pbai ay ig d ta. eta iai á úti paa a abai d pgaa d pi d iti aizada, aí paa it d pg d i. •
CArACTEríSTICAS dEL TEST eaúa a at dii piipa d da iati e tt iy a at dii ta patada p a pigía d da, a ab: d gaj, gitia, iia y tiidad. cada dii iy idiad q paiaiza dit pt d a dii i titi b-aa idpdit. et pt tá itaiad t í y aia dt d a dii dpd ga dida d a dad d iñ iña. P tat, a atidad d idiad aiad it pt d a dii aía gú dad. 12
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
Alicació iiiual e tt tá diñad paa apiad a idiida a ada iñ iña p pia apaitad y aiiaizad da iati (pig, a, dada d pá, pdiata, t t). la apiai d tt qi d a patiipai d adt igiiati paa iñ a iña, ya i apaña dat a aai y tga a aad iai b iñ a iña aqa i d a pba q ti pgta diigida a adt. •
paa iñs iñas ese 3 meses a 6 añs e ea e tt pit aa a iñ iña dd t d dad ata 6 añ, 0 , 0 día. Paa , ta ít adad paa iñ iña d t y ay d 6 añ, d aa d ita pba d “pi” y “t” a apiai. •
Alicació ieeciaa ea A ada iñ iña adiita tt zad ta d dad q ta. l ít tá dad diitad it, q pit q ada a pda aad dd íi ata áxi i d g. Paa , tt ta iti d iii y pi. •
pemite amlia cbetua blacial e tt á pib d a a ga aa dbid a q b d apia, d baj t y pd adiitad p ditit pia d ad y/ dai q aya id apaitad a adiitai d itt. •
Utilia istits tis e eactis e tt tiiza piipat a taa iitada a iñ iña ati. eta pit aa i iñ iña ga gi a iti y/ jta a ita taa ptabida y tadaizada. •
cidad daí q p aa a iñ iña pqñ, dbid a abiidad ia y a iitai d gaj (piipat ata t añ), tt a d ati adiia, q a ay pibiidad d ad a a da d iñ iña aad. et : pgta a adt q apaña, dtiada a idaga ptait y/ abiidad q pib d dat a aai; gd ati a bai dita d ptait d iñ iña, a a pit pta ptait y/ abiidad q diíi d pa d aa ttada, p q da atat t d a aai. Es etiete eseta la iesia cultual e tt a id ad idad txt ta i, p q ta ít ptit paa td iñ y iña, idpditt d tia, gé, i ii za ggáia. e tt tá diñad paa aa d aa iab a iñ iña diapaidad a. •
Aí tabié, TADI pitiá q iñ y iña ptit a pb igiai (ap, ataañ y ayaa) pda xpa abiidad igadad d dii q pa d t d a pbai. Paa , 13
ip p d ti d a i piia d tt, tdi d aidai ta d tid d ít, i d ita g ta q daza a iñ y iña ptit a di pb. la paai d tad d a ta d iñ y iña ptit a pb igiai iad iñ y iña d i i ii a pbai ga dt q itt pta g ta. Tiee caactesticas sicmticas aecuaas etá abad tit iti piéti aptad itaiat. l tad d aáii piéti igit: - citia ita: a d cba, >0,90 tda a dii. - ciabiidad tt-tt: >0,90 td ít. - ciabiidad itjz: >0,90 td ít. - IrT: ati ít apbad. - Aáii atia: ít tid a agpa gú a dii tia d a pba dd 24 . •
Estaaia e Chile e tt tdá a baada a pbai ia paa ada ag d dad. •
Cstitui elemets que acilita su alicació e tt tá pt p kit q iy: 1. maa d xaiad: ti a ptai d a aatítia d tt, idiai ga paa apiai, dat d tdi piéti y a tadaizada p gp d dad. Iy adá b y ú d ada ít, a iti paa apiai, iti paa ptai y itad d atia ai paa adiitai. 2. cadi d apy gái: ti áia itai a tiizada atia ptai a apiai d ag ít. 3. B atia: pt p di atia ai paa a apiai d ai ít (j.: b, pabza, pta, a, ia, ita, aga, aia d páti, t.) 4. stwa paa a adiitai d tad: pgaa ptaia, a, a pati d a pdiida, pit aaiza tad gú atgía at, adá d iti b i. •
14
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
proCESo dE ELABorACIÓn dEL InSTrUMEnTo la abai d tt ta d t gad tapa q dib a tiai: ti d a i piia, tdi piéti y tadaizai. Atat tá zad p d tadaizai. la abai d tt, tat a tapa ya aizada a q daaá pxiat, iñ a iti itíi d ti d pba d da iati q ba dta a aidz y iabiidad d itt. ConSTrUCCIÓn dE LA vErSIÓn prELIMInAr la i piia t tta d 349 ít, ditibid a at dii q abaa tt. e ada dii, ít ditiby gadit diitad 13 ta d dad. e diñ d a i piia d tt z a xatia ii d tad d at b pigía d da iati y aai. et tg a d ia ia paa a ti d itt, at a a ataizai d iit b g d da y dit étd xitt paa aa. Aii, bt y id jt d xpt aia y xtaj xt a qip a itátiat a ditita a d diñ d a i piia, q a tiai dib: Selecció e las imesies sus cmetes la i d a dii q iy tt ba tdi d itata ataizada, a ii d itt xit bjti jat a TADI, a ta a xpt aia itaia y a xptiia aada d qip ap d da iati. •
s ti q a iptat ii iit, dtza y abiidad q a id itátiat dtaada p a itigai da d da iati, y q aia bita ata d iñ iña y/ píd pti d ida, giid a pditi (j., atgai, abai, diai aa, ia, t.). Selecció aliació e ls iicaes lg d dii a dii y pt d ada a d a, ba iiia d 2.500 idiad pdit a a at dii d da q iy tt. Paa ta j data idiad d Mapas de Progreso del Aprendizaje , adá d idiad ái d da q a id y idad p a ayía d tt aia itaia. •
A pati d ba iiia d idiad, aiz a i d aq á at paa ada gp tai y dii d tt. eta i tida a jii xpt, d aa d di ú, iiad idiad idad d a aia paatia p piaita d ada áa. Aii, xpt pia b apt d da q idaba taba bi ptad, az p a a iy ag idiad q iqi aa d jt. c tad bt banco 15
de indicadores seleccionados (1.200),
a tid a p-pit, bjti d tata idia píia i d diitad y a apiabiidad d ag d idiad. Cstucció e ls tems A pati d banco de indicadores seleccionados a primera versión preliminar d tt d 505 ít ptia iti d apiai, iti d ptai y atia pdit. e p d ti d ta pia i piia t baad jii xpt d piaita y a ata xpiia d qip pigía d da y aai iati. Adá tiiz i aáii d a ba d dat d d id tt xtaj apiad a iñ y iña i añ ati p qip d ceDeP; t Itai d Da Batt, apiad a a ta d 1.357 iñ y iña d 6 a 36 d dad y d bpba d a Pba K-ABc Kaa, apiada a a ta d 1.017 iñ y iña d 5 a 6 añ d dad. •
e tapa pti d aáii, xi y ta a xpt, qip pdj a segunda y tercera versión preliminar , did ú d ít y aizad diiai d a, tid y ajt tai pt d a pia i. Paa a gda y ta i piia aiz a apiai pit d ít, q t a ag d piga q a pat d qip ta d a ti d tt. e pit d ít aiz tapa ia t tb d 2010 y d 2011, a ta d 293 iñ y iña. la apiai d ít t ita tabaj d xi d qip. lg d ada tapa d apiai pit, aiza aáii atitati y aitati d tad btid (aáii paati d ptaj d g d ít paa ditit ta tai, aáii d tid y apiabiidad, idad a itatizai d a bai d a aada). A pati d t aáii, dj ú d ít y aiza diiai, jad aidad apt a iti, atia tiizad, ptiia a ag tai y iti d ptai. c tad, bt a versión preliminar definitiva , a a t ptit tdi piéti d tt. valiació cultual e la esió elimia el test e p d ti d tt iy tdi y bjti di pib g ta. Paa , aiz a aidai d tid d ít piiat iad, ai a adia étia d iñ y iña ptit a pb ap, ayaa y ataañ. •
ua pia tapa d t tdi tp ii d bibigaía y ta a xpt aadéi, i d dii iti paa aida tat ít piiat abad paa itt, at a t txta (aia, pata, atat d déti, jg, t.), a
16
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
ta aigad a aga taa d tt dt d pb idíga d a (ia a j, pd a adt, t.) y a ai d a iti d a taa (adai d a paaba pada y d a). et iti qda paad a i piia d tt diat ajt itdid a ít gú a bai ibida. e a gda tapa, pat d tdi d a ppidad piétia d tt, api a i piia a a ta d iia pta p 311 iñ y iña idíga t y i añ d dad. la ta xtaída dd a gi y aidad d ata tai d pbai idíga d pb ayaa, ataañ y ap (gi Xv, I, II, vIII, IX, XIv, X y r.m.). la paai d dpñ d iñ y iña d adia idíga pa d gp ayitai aiz diat aáii tadíti b tad d a aai aizada. l tad d t aáii piti iia aq ít paa a dpñ d iñ y iña idíga y pa ptit a gp ayitai pta diia iptat, giid a pia d g ta. ESTUdIo pSICoMéTrICo et tdi iti xaia a aidz y iabiidad d a i piia d tt, a taé d pba tadítia itaiat aptada paa t ppit. c tad d t aáii bt a i ia d tt, a a á tadaizada a igit tapa d pyt. pblació beti iseñ muestal la pbai paa a a tá id ad t tt tá pta p iñ y iña i d 3 a 6 añ d dad. e diñ ta ptdi aga a áxia aiabiidad d a ta paa dtia tat a apaidad d diiiai d ít. s aiz t ppia a a pbai. e tdi piéti tp aáii d tad btid a apiai d a i piia d tt a d ta ia. la pia ta aada ay d 2011 y piipa bjti diii a atidad d ít, g d aaiza. la gda ta a ib d 2011 y a pta aáii piéti. •
pimea muesta s tiiz d d t tatiiad, tiizad a a idad ta y ada iñ iña jt d pba. la a tatiiada p za ggáia y taañ. l iñ y iña tatiiad p dad, aidad d a ad idad piipa ( proxy d i ii) y aitia a ii d dai paaia. e ta tapa aa 1.287 a. •
la taba igit ta a aatizai d a pia ta:
17
Taba 1 distibució geeal e la muesta aa caa gu e ea iel e esclaia e la mae cuia icial
niel e esclaia e la mae/ cuia icial Gu etai
Ba
Mei
Alt
Ttal
1 a 3
32
33
23
88
3 a 6
29
39
23
91
6 a 9
32
37
26
95
9 a 12
28
36
22
86
12 a 18
32
34
27
93
18 a 24
33
40
32
95
24 a 30
29
37
22
88
30 a 36
28
37
26
91
36 a 42
30
39
25
94
42 a 48
32
40
25
97
48 a 54
31
39
24
94
54 a 60
33
37
23
93
60 a 72
31
38
23
92
72 a 84
30
35
25
90
430
521
336
1287
Ttal
18
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
Taba 2 distibució segú iel eucacial el cuia icial a gegica
ZonA GeoGrÁfIcA Esclaia
rM
norTE ( Aia a cqib)
CEnTro (vapaaí a ma)
SUr (Bibí a Ayé)
ToTAL
BAjA (dia ipta ii)
170
58
89
113
430 (4.7%)
MEdIA (dia pta)
203
58
110
150
521 (4.3%)
ALTA (téia y iitaia)
145
57
49
85
336 (5.3%)
518 (4.3%)
173 (7.5%)
248 (6.2%)
348 (5.3%)
1287 (2.7%)
Ttal
la taba 2 ta taañ ta ada za, pti ta. e ta azab paa ada ta aggada: d 5,5% paa i d aidad y d 8% paa a za ggáia. l tad d ta pia ta aaizad d a. e bjti d a pia a di ú d ít y tip d apiai d a pba, p di d igit aáii: •
•
•
Aáii d ít a taé d a “tía d pta a ít” (IrT): piti at aq ít q aja ay atidad d iai pt d a abiidad d iñ y iña. cá d ptaj d g d ada ít: aaiza a pta ta d ada ít ada gp d dad, paa tab a gadit a diitad d ít. et piti aaiza i tid aad ada dii ib a a pgi d abiidad d iñ/ a dad ít. Aáii d itia ita. s a a d cba paa ada dii. s ati ít q aptaba a a itia ita d a dii.
19
•
•
matiz d ai d ít: tg iai at y apt a dii b a iiai d ít q ptaba a ata ai t. Aáii atia xpati: piti tata píiat a agpai d ít ada dii ppta a i piia. s iz aáii atia xpati, agpad ada aáii t ta d dad ( ta a, ta pdt y ta ). e ada a a a adai d dat paa aáii atia (aad ídi Kmo y d iidad d Batt t) y ptaj d aiaza xpiada p ada at. s ii tabié a tta atia d ít, g d a tai vArImAX, paa qa q ít d ada dii aada agp t í.
e tad d aáii t q at dttad pía piipat p ít pit d a a dii (gii, gaj, tiidad, iia), gad a xpiai gba dia d 46% d a aiaza d dat. s iia ag ít q agpaba y ia a q t diiai, abiad éai d dai d ít iti d i d i, d d q tdia d a á aa a a dii aada. et aáii dj ú d ít d 349 a 253, btiéd t 3 y 5 ít ada ta d dad paa ada dii. c ta i aiz a gda a d aáii ta ta. l aáii aizad igit: Aáii d itia ita. s a a d cba paa ada dii tád i pi a 0,90 tda a dii. •
•
IrT: i d d ít p ta, iiad a tta d diitad it y a apaidad d diiiai d ít. et aáii gii iia ag ít.
c aáii aizad, ii pi ta tai (1 a 3 0 día), ya q pía qiit piéti tipad. Aí, a i paa apiada a gda ta d 247 ít, ditibid 13 ta tai.
20
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
Segua muesta e ib d 2011 a a gda ta, d 356 a, q id a ia aiab d tatiiai q a pia. •
la taba igit ta a aatizai d a gda ta. Taba 3 distibució geeal e la muesta aa caa gu e ea iel e esclaia e la mae cuia icial
niel e esclaia mae/ cuia icial
Catega e ea
Ttal
Ttal
Gu etai
Ba
Mei
Alt
3 a 6
15
15
8
38
6 a 9
11
10
10
31
9 a 12
6
10
4
20
12 a 18
13
19
10
42
18 a 24
13
20
13
46
24 a 30
3
5
4
12
30 a 36
10
13
8
31
36 a 42
8
7
6
21
42 a 48
6
8
7
21
48 a 54
7
7
4
18
54 a 60
9
12
8
29
60 a 72
9
11
12
32
72 a 84
4
9
2
15
114
146
96
356
21
Taba 4 distibució segú iel eucacial el cuia icial a gegica
Esclaia
za gegica
Ttal
nte
Su
rM
%
1. Baa (meia icmleta iei)
42
31
41
114
32
2. Meia (meia cmleta)
56
39
51
146
41
3. Alta (tcica uiesitaia)
34
19
43
96
27
132
89
135
356
100
Ttal
e ta paa ada gp a 5%. e bjti d t aáii bt ídi adiia d iabiidad y aidz, a i d xta a i diitia d tt. l aáii aizad : •
•
Aáii d iabiidad tt-tt. s ati ít ya iabiidad ay a 0,90. Aáii d a iabiidad itjz. s ati ít ya iabiidad ay a 0,90.
eta tapa y a i diitia d a pba d 209 ít, q á tiizada paa a ti d a.
22
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
AnáLISIS dE SESGo CULTUrAL s aiza aáii d g ta, q tdi a ta d iñ y iña ptit a pb ataañ, ayaa y ap. l tad d t aáii piti iia aq ít paa a dpñ d iñ y iña idíga y pa d a pbai ga ptaa diia iptat, giid a pia d g ta. la taba q pta a tiai, dib a ta d pb igiai aada.
Taba 5 distibució e muesta igea segú uebl igiai
Gu
Ttal
Ayaa
102
Ataañ
104
map
105
Ttal
311
Taba 6 distibució e muesta segú esclaia e la mae Gu Amaa Esclaia e 1. Baa la mae 2. Meia 3. Alta Ttal
Ttal
Atacameñ Mauche
%
43
40
46
129
41,5
56
58
55
169
54,3
3
6
4
13
4,2
102
104
105
311
100
Paa aaiza dat btid, iz a paai d pdi a pba T d stdt paa ta idpdit.
23
la ta d pb igiai pa a bta xtaída d a gda ta d tdi piéti, a a pd paa q tia a ppi iia d a ai a a aidad d a ad.
Gu dimesió
Muesta igea
Muesta igea
= 311
= 311
X
dS
X
dS
val-
cgii
26,1
17,7
26,3
15,9
0,88
mtiidad
28
15,8
29,4
14,5
0,25
lgaj
28,5
18,5
28,3
16,4
0,86
siia
34,3
18,5
35
16,8
0,611
c tad d a pba aizada, ta diia igiiatia diit d ab gp ada a d a dii ñaada. ESTAndArIzACIÓn Dat pi t d 2012, a i diitia d a pba á apiada a a ta ptatia d a pbai aia d apxiadat 3.200 a, tatiiad p za ggáia, i ii y dad. A pati d tad d ta apiai, aizaá aáii d ai d ada dii d TADI (aidz t) a dii pdit d tt i (eeDP y TePsI). e ta tapa tabié tiá a paa ada dii y paa tta d a pba, ada gp tai. Adá, aizaá aáii d ai d a dii iia y gitia a aa “Bai ratig Ity exti fti - P vi” (aidz t), q id a i jtia iñ y iña d 4 a 5 añ (Giia, G.; Adw, K. & Iqit, P., 2003).
24
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
ESQUEMA ILUSTrATIvo dEL proCESo dE ELABorACIÓn dEL TAdI4 rii d tad d at y d Mapas de Progreso del Aprendizaje
cti ba iiia d idiad
Pia i d idiad
cta a xpt
cta a xpt
Ba d idiad iad
P-pit
rxi d qip
cta a xpt
cti d it
Pia i piia
Aáii d qip
cta a xpt
sgda i piia
Pia tapa pit
Aáii d qip
cta a xpt
Ta i piia
sgda tapa pit
Aáii d qip
cta a xpt
vi piia diitia
Aáii piéti
vi ia
etadaizai
4
Los cuadros sombreados representan las etapas del proceso ya realizadas y el cuadro en blanco aquella en proceso o por realizar.
25
dISponIBILIdAd dEL InSTrUMEnTo En EL MErCAdo e TADI taá dipib paa a pati d ptib d 2012. la ititi q adqia a pati d t, adá a a apaitai, a q á b y tgaá iti paa adada adiitai. Paa aiita a dii y adqiii d tt, tá tyd a págia wb dd pdá ta iai b dipi téia, a ia y a a d bt.
26
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
AnEXoS AnEXo 1: ALGUnAS ConSIdErACIonES SoBrE LA EvALUACIÓn dEL dESArroLLo InAnTIL la aai d da iati a ga aa tity ábit d a iti tpaa q ta ápida xpai d. Piipat a útia déada, ú it d paí a tabid ita d aai ppit d bt iai b da iati a i d ditita idad d pbai (i.. titia, adiitatia, ititia, t ta) diat a adiitai d pba tadaizada (Iwi, l., siddiqi, A. & htza, c., 2007; mi, s., 2006). Di p a tid ga dbid a q a aai d da iati a gaad pai. Tadiiat, a abía tad iita a a a idiida, d ad pptia pigia y daia itada a ipta ai patia paa idiid ig zag (Bwa, B., Da, s. & B, s., 2001; mi, s. J. & Atki-Bt t, s., 2000; siddiqi, A., Iwi, l. & htza, c., 2007). Atat, a aai d da iati tá id tabié idada dd a pptia ia, a a ba idtiia dtiat diiab d da, bád a taé d dii itátia dt d pbai aat diitada (Iwi, l. t a., 2007). e a d a aai d da iati a ga aa pata d agt ta. e pi d apa a ptia d pt d a qidad a iti d a pbai iati. e gd, a apaidad paa ja p d dii d ta p pat d a ititi iada a a iti tpaa. e agt b qidad baa tat a ida d q ta iai iiada paa a pbai iati pd ipia bii aiad a a ay qidad ia. epíiat, t patait pp q a tab iti paa ba da iati a i d gad pbai, ta pib idtiia aq gp dd iñ iña pd pta ay ig da, dtiad a i tip at aiad a a ba d da q paa a ditit gp d a pbai iati (mtad, J. f. & Yg, m. e., 2007; my, r., 2001; Iwi t a., 2007; unIcef, 2007). má aá d i dipti y aaíti, dia iai —gú pata— pd titi pt d a qidad ia a iti d a pbai iati a piti da pa a iti aizada a d a pbai dd a pqiad ig zag da (mtad t a., 2007; my, r., 2001; Iwi t a., 2007; unIcef, 2007).
27
e agt ati a a dii d ta ñaa q ta iai aggada b da iati pd piti i q pgaa d iti tpaa tá pid bjti q a id aigad. Baj t patait, tad d da iati pta idiad piipa d a tiidad d t úti. P ta az, agta q a iptai d ita aati a ga aa, q pita ita a taytia d da d iñ/a q patiipa pgaa d iti tpaa, pd piti za diia a ai d t úti, a ga iai q dé ta d tiidad ipat b iñ iña (mi, s., 2006; natia eay cidd Atabiity Tak f, 2007; spad, l., Kaga, s. & Wtz, e.,1998; mtad t a., 2007; my, r., 2001). Aí, a ataidad it ú d at (i.. pad, atidad d gbi, giad, t t) dada iai paa dtia i q d púbi dtiad a pgaa d iti tpaa tá id itid adadat (mi, s., 2006; spad t a., 1998; sw, c. & va h, s., 2008). Paa q a aai d da iati a ga aa pt a tibi a b da d iñ y iña, qi q di a xpat itada a atia a idad d iai aatia, i tabié a ata bita d iñ/a, agad q bii d aa aa d a. u jt d piipi apiat aptad dt d ap d a iti tpaa itai t tid, ppiad iti paa j iptai. et piipi, dit a tiai, ba aza p d aai a ga aa, idad, p ad, a patiaidad d da d iñ y iña pqñ, y, p t, a pib aa pátia di. La ealuació ebe se aiaa a las aticulaiaes e ls iñs equeñs l pi i añ d ida tity a tapa úia da d idiid. Dat t píd, da dpiga a a idad q a á a ida a pti, pdiéd ápid y tab abi a abiidad igüítia, gitia, ia, ia, gatia y a d iñ y iña. Aii, ta tapa aatiza p a itgaidad d da, di, p a ta itxi q aia ditita dii (sk, J. P. & Piip, D. A., 2000). •
e téi d a aai, a itgaidad d da iati ipia a iia d abaa api pt d dii d da, i a d aa xia a aga aiadat. má píiat, a aai d da dbi ida apt d da íi y t, ia y ia, apxiai a apdizaj, gaj, gii y iit ga, a aa d bt a apiai paáia d a abiidad q iñ y iña xib (sw t a., 2008). c ta, a aai d da iati db adada a a piiidad d iñ pqñ. e di, paa q a aai d da iati pdza tad áid y iab, ai q adapt a a aatítia d a iña y iñ pqñ, tat tid, tdgía d i d dat, a itptai d tad (spad t a., 1998). 28
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
El ces ealuati ebe se cheete c el beti e la ealuació A a a aai d da iati ai t aidad b ppit q a ita, ya q t dtia a aatítia d ai t ta d p aati, aí a iia q pd xta d tad. e t, tid, étd d i d a iai, qiit téi y ia d a aai dpd d ppit, ya q ét di paát d aidz. citat, báiat pa aai aizada ppit paa t ditit, ya q a xigia q p ajta aiat a a d t (spad t a., 1998; stt-litt, c., Kaga, s. & cid, r., 2003). •
Gat ditig at tip d ppit paa a aai d da iati a ga aa: pi d da y apdizaj d iñ y iña, idtiiai d iñ y iña idad pia, it d tdia y aai d pgaa y ii paa a pia iaia, y dii idiida d ta d a, p y a (spad t a., 1998). siiat, a aai d da iati pd aiza ditit i d pdidad. D ad , itt d aai aiia d gad gp: pba d taizaj y pba d diagti. ua pba d taizaj pit idtiia dt d a pbai a idiid q ti pbabiidad d t a dii dd patia; ta pba diagtia, i q paa a qi pbab q tga a dii d qi pbab q a tga (m, T. & G, c., 2008). ua pba d diagti, p pat, pit aatiza á píiat i d da aazad, a pdidad d déiit —i q xit— y a áa d ay g (sw t a., 2008). la i d a pba d taizaj d diagti baa a pii d tad, i q atid tabié a at aiad (tai, a, d tip), ya q a adiitai d a pba d diagti tid a idabt á ta q a d taizaj, aí a qi pa d ay i d aiiai paa adiitai (sw t a., 2008). El istumet elegi ebe se aecua al ctext e la ealuació má aá d aatítia itía, paa aa da iati ai ba a adai d itt pad a txt a aiza a aai. e t, aia aatítia d itt d aai d da iati ib a txt, d d q, paa ita diti d p aati, it aiza a adai txta ptit , d aa ia, ta itt q ad a txt q a a apia. •
u pi t a t ta d q a dii q a adiitai d a aai d da a ga aa dii gad iptat d a aai aizada íia. e t úti a, a aai pd ajta a qiit d apiai q at d a dia pba dib áid, téi d a aiiai d aad y d tip pad paa adiita a pba (Bayy, n., 2006; 29
Kaa, A., Kaa, n., 1997; m, e., 1995; W, D., 1991). e a d a aai d da iati a ga aa, a aai tid a aiza ai dd tip paa adiitaa a y pa a ag ta tait a bái. u gd t ta ía a ptiia ta d itt d aai. e t, á aá d éit téi, itt d aai d da iati — aqi t itt piéti— ti a ipta ta, di, da ta d a, bjti y piidad q a ita ta aiga a da d iñ y iña, aí d t q /a d, a pd pta g a aa a iñ iña pit d a ta dit (Bady, r., cwy, r., Pip mAd, h. & Gaía c, c., 2001ª y 2001b; ryd, c. & raay, m., 2003; Gaía c, c., ci, K., labty, G., Waik, B., Jki, r. mAd, h. P. & vazqz Gaia, h., 1996; Gaía c, c. & mag, K., 2000). e pba d g ta d itt d aai ip d , p ip pib aiza adaptai q ag ptiia ta i pd a itgidad piétia d a pba, az p a a daja a ip adaptai d pba xtaja (szki, l. & Pttt, J., 2007; ryd, c. t a., 2003; Giig, K., 1992). Adá, atat gi q a aai a ga aa d da iati ai p di d itt q pa iti piéti tit, i q tabié pa aidz ia, di, apaidad paa ga bjti q ada idad a patad paa iñ y iña. et ipia q a pba pada db tat appiada y ptit a a dii, piidad y idad a (Ja, m., 2007: Ka, A., hiPak, K., nwb, n. & Wiab, m., 2003; mi t a., 2000; spad t a., 1998). Ta jt d az a tiad a ai xpt a pata a iia d ta dida d da iati diñada at (Ka t a., 2003; mi, s., 2006; stt-litt, c. & niy, J., 2001; unIcef, 2007).
30
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
AnEXo 2: InSTrUMEnToS dE EvALUACIÓn InAnTIL rEvISAdoS •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Atpt d Bita siia paa niñ/a d Pkid a 2° Bái Batía III Wdk - mñz Bayy sa Iat ad Tdd Dpt ca-Idx Dpta sig Tt (Pba d Taizaj d Da d D) eay Dpt Itt (eDI) edad y etapa. u ctiai cptad p Pad paa eaa a niñ edad y etapa: sia–eia eaa d eaai d Da Pit (eeDP) eaa d Itigia paa Pa y Piaia (WPPsI). Itt d eaai Pdaggia Itai d Da d habiidad ciatia m At – Bat Itai d lta epañ d Tja (Tja-lee) Itai d Da Batt K-ABc: Kaa At Batty cid maa d a Pba d fi Báia m sa eay laig Pata d eaai fatia Pi d lg d Apdizaj a edai Paaia P lagag sa-3 Pba d madz Pa Pba d cpi lta y Pdi d Txt. Kíd a 4° Añ Bái Tt d Da Pit (TePsI) Tt d Ta mi (T mat Itig) viad sia-etia eay cidd sa
31
AnEXo 3: dESCrIpCIÓn dE LoS CEnTroS dE InvESTIGACIÓn CrEAdorES dEL TEST CIAE e ct d Itigai Aazada edai (cIAe) ad 3 d diib d 2008 p a uiidad d ci jt a uiidad d cpi y a Ptiiia uiidad catia d vapaaí. la ii d t tibi a jait d a ptidad datia d iñ, iña y j i, gad iit q pita pd a dii q a apdizaj idtiia aqa q diita. e t pp aiza itigai itíia d at i, q g iit at paa ja a aidad y qidad d a dai, y aiza atiidad d da iai q pita ja a ai d dt, a gti d p dati y a pítia púbia. e cIAe daa itigai aadéia d ata aidad i áa tátia q taita. eta áa : Pítia edaia; Dt; eñaza y Apdizaj; ciia cgitia y niia Apiada a a edai; Apdizaj, cgii, Tgía d a Iai y cb. Págia wb: www.ia.i.
CEdEp e ct d etdi d Da y etiai Piia (ceDeP) ad 1977 ppit d tdia da piia d iñ y iña q t pb, a aiab abita q iy da y a a d a, a pptia d apta a diñ d pítia púbia. A ag d á d 30 añ a abad itt d aai d iñ y iña, aiia y abit d apdizaj, adad a a aidad ia; a aizad tdi b pba d aia paa da y dai iati; a diñad iptad tatgia datia paa a da d iñ y iña d t dtajad, q a piab p a ititi púbia d apia bta; y a aizad aai d pgaa d dai pa d ititi púbia y piada. ceDeP tá titid p qip ta pqñ y tab d piga, q pta pia d dia piaidad, gú qiit d di tdi: tdg, dad, aitt ia, tiiita, t t. Págia wb: www.dp.i
32
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
AnEXo 4: nÓMInA dE proESIonALES InTEGrAnTES dEL proyECTo 2009-2011 dIrECTorAS mata edwad maa Pad •
•
EQUIpo InvESTIGAdor mai Gz Ajada cy Pia Zaaqtt magdaa cabia Jaia Bañad ni eibg •
•
•
•
•
•
ASESorES METodoLÓGICoS Iá Aij hét Gaaz Ta sg nay lay •
•
•
•
dIrECTorIo maía Iab lia — editia uiitaia •
•
Tia ltda. — unIcef
ILUSTrAdor Adé Jia •
EQUIpo dE ASESorAS nACIonALES Za d Babii, adiga. epiaita tat d gaj. caia hta, igüita. epiaita da d gaj. mata htad, piga. epiaita aai d da iati. maía Iab lia, piga. epiaita aai d da iati. na miii, piga. Dta Pigía edaia y piaita da iia iati. Paa rdígz, dada diia. epiaita pitiidad iati. viiaa viña, tapta paia. epiaita tat d da. maa via, piga. Dta Pigía etia y d a edai y piaita da d gaj. lía Wad, diñada. epiaita dii y diagaai. Patiia Zañat, piga. epiaita da giti. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
33
ASESorES InTErnACIonALES magat Bia, piga. Dta Pigía catitatia. sa ly Kaga, dada. Dta edai. edwad mi, pig. Dt Pigía y piaita da iati. cati sw, piga. Dta Pigía y piaita da d gaj y aai d da iati. •
•
•
•
ASESorES pArA ESTUdIo dE SESGo CULTUrAL saa Ai Ba, diigt d a cidad Idíga Piaaa, a d Ga lag (gi d Aia y Paiata). caia A, aa itta d ct citai d sad faiia (cecof) “epa”, maipú, satiag; y dita d a Aiai Idíga Tipay At, tidad ida p conADI. Ada Aaay, pidta d a cidad Ataaña d sa Pd d Ataaa. ea f haa, pa báia y ib d a Aadia d a lga Ayaa. Ada hiapá, dada d pá, Pyt cii (bt y atia dati paa txt itta). maa liq, pa báia d a ea sa Pd d Ataaa. ra maita Qqzaa, pidta d a cidad Idíga d viii, a d Ga lag (gi d Aia y Paiata), y cja naia Ayaa d a ia a. Pab maqa, t d unIcef paa tátia idíga. Axada oba, atpga ia. Dta () Atpgía sia y cta, uiidad d Baa. maía Pá, x -aa itta d Jadí iati y aa a d caaqi, At Bibí. mi sad, atpga ia. mat Atpgía média, uiidad d oxd, Igata. mita sí, pidt d a cidad Ataaña d catap. Ajada Tapia Aa, dada. sia d a cidad Idíga d viii; aa itta biigü d a ea viii, a d Ga lag. ea Taai laa, pa báia. Diigt y ib ati gaizai idíga igada a da i y taiit d a idtidad ta (“Kü rakida” y “W mg”), At Bibí. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
34
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA
rEErEnCIAS BIBLIoGráICAS •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bayy, n. (2006). Bayy a iat ad tdd dpt, tid diti. sa Ati, TX: hat At, I. Bwa, B., Da, s. & B, s. (ed.). (2001). eag t a: edatig p. citt eay cidd Pdaggy. natia ra ci. cii Baia ad sia si ad edati. Waigt, Dc: natia Aady P. Bady, r., cwy, r., Pip mAd, h. & Gaía c, c. (2001a). T it id i t uitd stat pat I: vaiati by ag, tiity ad pty tat. cid Dpt, 72 (6), 1844-1867. sity ra i cid Dpt-Bakw Pbiig. Dipib : ttp://www.jt.g/di/ 10.2307/3654382?id=3737784&id=2&id=4&id=47698837469617 (rpad: az 2010). Bady, r., cwy, r., Pip mAd, h. & Gaía c, c. (2001b). T it id i t uitd stat pat II: rati wit baia dpt tg ag tit. cid Dpt, 72 (6), 1868-1886. sity ra i cid Dpt-Bakw Pbiig. Dipib : ttp://www.jt.g/di/10.2307/3654383?id=3737784&id=2&id=4& id=21100700318701 (rpad: az 2010). Gaía c, c., ci, K., labty, G., Waik, B., Jki, r. mAd, h. P. & vazqz Gaia, h. (1996). A itgati d t tdy dpta pti i iity id. cid Dpt, 67, 1891-1914. Gaía c, c. & mag, K. (2000). cta di a dpta abiiti ad . e sk, Jak & mi, sa (ed.) hadbk eay cidd Itti. cabidg uiity P. Giig, K. (ed). (1992). Pygia ttig ipai. Aia Pygia Aiati, Waigt Dc. Giia, G.; Adw, K. & Iqit, P. (2003). Bai ratig Ity exti fti - P vi (BrIef-P). PAr, I. ha, I. m. & maat, T. (2002). TePsI: Tt d Da Pit 2-5 añ. satiag: uiidad catia d ci. Iwi, l., siddiqi, A. & htza, c. (2007). eay id dpt: A pw qaiz. fia pt t Wd hat ogaizati’ cii t sia Dtiat hat, oms. Ja, m. (2007). T ay dpt itt: A t itig id´ dpt ad adi . e Yg, m. (ed.), eay id dpt. f at t ati. Waigt, D.c: T Wd Bak. Kaa, A., Kaa, n. (1997). K-ABc, Batía d aai d Kaa paa iñ/a. Batía pta. madid: TeA edii. 35
•
•
•
•
•
•
•
•
Kaga, s. l., m, e. & Bdkap, s. e. (1995). ridig id` ay dpt ad aig: Twad iw ad abay. Waigt, Dc: natia edati Ga Pa, 95-03, Ga 1 Tia Paig Gp. Ka, A., hi-Pak, K., nwb, n. & Wiab, m. (2003). uig i t i p at: A ay pt Tp uiity f P At. Piadpia. ct Ipig r i cid´ li. Tp uiity. mi, s. J. & Atki-Btt, s. (2000). T t ay idd at. e J. P. sk & s. J. mi (ed.), hadbk ay idd itti. nw Yk: cabidg uiity P. mi, s. (2006). Atabiity i ay idd: n ay aw. ciag, Il, eik Ititt. oaia Pap nº 6. miiti d edai. (1996). Dt n° 171. ci: Bibita d cg naia. miiti d edai. (2005). Ba ia d a edai Paaia. ci. miiti d edai (2008). mapa d pg d apdizaj paa i d edai Paaia. Itt ptai a a ba ia. uidad d cí y eaai. ci. miiti d edai. (2009). ly Ga d edai (ly 20.370). ci: Bibita d cg naia.
•
miiti d Paiiai. (2009). eta cAsen. ci.
•
miiti d sad. (2006). II eta naia d caidad d vida y sad. ci.
•
•
•
•
•
•
•
36
miiti d sad. (2011a). Dpatat d etadítia Iai d sad. ci. miiti d sad. (2011b). sita d Pti Itga a a Iaia ci c ctig. e: ttp://www.tig.gb./ . m, T. & G, c. (2008). Bt pati gidi pata it i itig ad aig yg id. Dpatt edati ad eay cidd Dpt. mb, stat vitia. m, e. (1995). m a ay aig. miapi, AGs editi. mtad, J. f. & Yg, m. e. (2007). maig id dpt t ag ecD piy ad itt. e: eay cid Dpt. f mat t Ati. A Piity Gwt ad eqity. T Wd Bak. Waigt, D.c. my, r. (2001). I a ay idd idiat. T ctati Gp eay cidd ca ad Dpt. cdiat’ ntbk nº 25. natia eay cidd Atabiity Tak f (2007). Takig tk: Aig ad ipig ay idd aig ad pga qaity. fdati cid Dpt- T Pw caitab Tt – T Jy fdati.
Seie efexies: InAnCIA y AdoLESCEnCIA •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ryd, c. & raay, m. (2003). Bia i pygia at: A piia iw ad dati. hadbk Pygy, 10 (‘At pygy’), 67 - 93. Wiy & s, I. nw Yk. rdígz, s., Aaibia, v. & udaga, s. (1985) eeDP: eaa d eaai d Da Pit d 0-24 . satiag: Gad. stt-litt, c. & niy, J. (2001). Aig kidgat id: Wat yt d t kw. Gb, nc: serve. stt-litt, c., Kaga, s. & cid, r. (ed.). (2003). Aig t tat tat at: Ppti aig yg id. A spia rpt Widsa eay cidd At syt. Gb, nc, rgia edatia labaty at serve. sk, J. P. & Piip, D. A. (ed.). (2000). f t igbd: T i ay idd dpt. Waigt D.c.: natia Aady si. spad, l. Kaga, s. & Wtz, e. (1998). Piip ad dati ay idd at. Waigt, Dc: natia edati Ga Pa. siddiqi, A., Iwi, l. & htza, c. (2007). Tta it at d ay id dpt. eid rpt t Wd hat ogaizati’ cii t sia Dtiat hat, oms. sw, c. & va h, s. (ed). (2008). eay idd at: Wy, wat ad w? natia ra ci t natia Aadi. Dipib : ttp:// www.ap.d/atag.pp?d_id=1246 (rpad: 2009). szki, l. & Pttt, J. (ed). (2007) hadbk tita at. Wiy & s I. unIcef (2007). Twad a gba idiat ay id dpt: say pt. nw Yk city: unIcef ecD uit. unIcef-BID (2007). ci: liait d pítia paa a pia iaia ( d 4 añ). r jti. ci. unIcef (2011). etad mdia d a Iaia. na Yk, etad uid. W, D. (1991) Tt d itigia paa pa (WPPsI) maa. B Ai: editia Paid.
37