Buod Ng Noli Me Tangere

Noli Me Tangere: Tangere: Buod ng Bawat Kabanata 1-62 Kabanata 1 Ang Pagtitipon

Nakatakdang ganapin sa gabing iyon ang marangyang handaan hand aan sa tahanan ni Don Santiago Delos Santos o mas kilala bilang si Kapitan Tiyago. Ang Ang nasabing handaan ay upang magsilbing pasalubong sa isang binatang kagagaling lamang sa Europa, na hindi iba sa Kapitan sapagkat ito ay anak ng kanyang matalik na kaibigan. Ang pagsalubong ay gaganapin sa kanyang bahay sa kalye ng Anluwage. Napuno ng mga panauhin ang tahanan ni Kapitan Tiyago, sapagkat sa lugar na iyon, isang malaking karangalan ang maging panauhin ng Kapitan. Kilala siya bilang taong nabibilang sa mataas na lipunan at matulungin sa mga mahihirap. Si Tiya Isabel na pinsan ng Kapitan ang taga-istima ng mga bisita, at sadyang magkakahiwalay ang mga panauhing babae sa mga lalake. Nagpakahuling dumating ang ibang mga panauhin, kabilang na sina Dr. de Espadaa at ang kabiyak nitong si Donya !i"torina. !i"torina. Sa lahat ng mga panauhin ng Kapitan, hindi nagpapahuli ang kinatawan ng simbahan sa pangunguna nina #adre Sibyla, ang kura paroko ng $inundok% Si #adre Damaso na sadyang magaslaw kumilos at magsalita% dalawang paisano% at si Tenyente Tenyente &ue'arra, ang tenyente ng guardia "i'il. $awat grupo ng mga panauhin ay may kanikaniyang paksa, isang pagkakataon upang ipagparangalan ang kani-kanilang saloobin, humanap ng papuri, at makipag-tagisan ng kuro-kuro. Napag-usapan sa gabing iyon ang tungkol sa mga Indio na walang iba kundi ang mga #ilipino% ang tungkol sa pagkakatanggal ni #adre Damaso sa #arokya ng San Diego sa kabila ng paninilbihan nito ng matagal na panahon% ang tungkol sa pulbura at armas, monopolyo ng tabako at iba pa. (indi na pinalagpas ni #are Damaso ang pagkakataon upang ihayag niya ang matinding panlilibak sa mga Indio, na ayon sa kaniya a y mga hamak at mabababang uri ng nilalang. &umawa naman ng paraan si #are Sybila na ibahin ang usapan at ito ay napadako sa pagkakatanggal ni #adre Damaso bilang kura paroko sa loob ng )* taon. Ayon kay #are Damaso, hindi dapat nakikialam ang hari ng Espanya sa pagpaparusa sa mga erehe sapagkat ito ang nararapat. Ito naman ay tinutulan ng n g Tinyente at inilahad na ang nangyaring parusa ay marapat lamang sa pananaw ng Kapitan (eneral. Ipinaliwanag din nito na ang dahilan ng kanyang pagkakalipat ay sapagkat pinahukay nito ang bangkay ng isang marangal na lalaki, na pinagbintangang erehe dahil lamang sa hindi pangungumpisal. pangu ngumpisal. Ang bagay na ito ay nakapagpagalit ng lalo sa pari, lalo na nang maalala nito ang mga nawaglit na mahahalagang kasulatan. Namagitan uli si #ari Sybila upang pakalmahin ang mahahayap na pananalita ni #adre Damaso. Kalaunan ay lumawig muli ang talakayan.

Kabanata 2 Si Crisostomo barra

Dumating si Kapitan Tyago Tyago kasabay ang isang binata na halatang nagluluksa ayon a yon sa kasuotan. $inati ng Kapitan ang kanyang mga panauhin, at tulad ng kaugalian, humalik siya sa kamay ng mga pari. Ang mga pari naman ay a y nabigla, lalo na si #adre Damaso ng makilala nito na ang binata. Ipinakilala ni Kapitan Tiyago ang kagalang galang na binata bilang anak ng kanyang nasirang kaibigan na si Don +aael Ibarra. Kadarating lamang ng binata mula pitong taon na pag-aaral nito sa Europa. Kusang nagpakilala si Ibarra bilang uan risostomo Ibarra y

Trusted by over 1 million members

Try Scribd FREE for 30 days to access over 125 million titles without ads or interruptions! Start Free Trial Cancel Anytime.













/agsalin kasabay ng pakikipag-kamay nito, isang kaugaliang natutunan niya sa bansang Alemanya. Tumanggi naman na makipag-kamay si #adre Damaso at b agkus ay tinalikuran nito ang binata. 0umapit ang Tinyente kay Ibarra at nagpasalamat ito sa ligtas niyang pagdating. #inuri rin nito ang kabaitan ng kanyang ama, na siyang nagpanatag sa kalooban ng binata. #alihim naman ang pagsulyap ni #adre Damaso sa Tinyente na tila ba nagbabanta. Dahilan upang tapusin ng Tinyente ang pakikipag-usap nito kay Ibarra. Nang malapit na ang hapunan, inanyayahan ni Kapitan Tinong, sa pananghalian kinabukasan si Ibarra. Si Kapitan Tinong ay malapit na kaibigan ni Kapitan Tiyago at kaibigan din ng kanyang ama. /agalang na tumanggi ang binata sapagkat patungo siya sa San Diego sa araw na iyon.

Kabanata !: Ang "apunan

Nagtungo na ang mga panauhin sa hapag-kainan. Kanya-kanyang Kan ya-kanyang kilos at nararamdaman ang mga panauhin, na kung panonoorin ay maihahalintulad sa isang komedya. Si #adre Sibyla ay nasisiyahan, kabaligtaran naman ni #adre Damaso. Ito ay walang pakundangang nagdadabog at nataamaan tuloy ang isang kadete. kad ete. (indi naman ito pinansin ng Tinyente, bagkus ay masusing pinagmamasdan ang kulot na buhok ni Donya !i"torina. !i"torina. (indi tuloy nito namalayan na natapakan na niya ang kola ng saya nito, bagay na nakapag-painis sa Donya. Ang ibang bisita naman ay kanya- kanya ng usapan at papuri sa masarap na handa ng Kapitan. Sapagkat ang hapunang iyon ay pagsalubong sa pagdating ni Ibarra, karapat-dapat na siya ay maupo sa kabisera. #inagtalunan naman ng dalawang #ari kung sino ang dapat maupo sa kabilang dulo ng kabisera. Ayon kay #adre Damaso, si #adre Sibyla ang dapat maupo sapagkat siya ang kura sa lugar na iyon. Sinalungat naman ito ni #adre Sybila at kinatwiran nito na si #adre Damaso ang padre kumpesor ng pamilya ni Kapitan Tyago. Tyago. Sa kalaunan, inialok ni #adre Sybila ang upuan sa Tinyente, na tinanggihan naman ng huli. Inanyayahan naman ni Ibarra si Kapitan Tyago ngunit magalang itong tumanggi bilang nakaugalian. Nang inihain na ang pagkain, hindi sinasadyang napunta kay #adre Damaso ang hindi masasarap na bahagi ng manok% bagkus ay mga leeg at pakpak ang laman ng kanyang tinola. 0alo itong nag-alburuto sa mga pangya yari. 0ingid sa kaalaman ng pari, ang espesyal na tinola ay para lamang kay Ibarra. Kasabay ng kainan ang mahabang usapan. Nagbahagi ang binata ng kanyang buhay, tulad ng pag-aaral sa Europa ng pitong taon, ang pagpunta sa iba1t ibang bansa at pag-aaral ng kasaysayan at pag-unlad ng mga bansang ito, ang pagsasalita ng ibang wika, ang hindi paglimot sa kanyang bayan sa kabila ng kaunlarang namasdan sa ibang bansa, at ang ang hindi pagkaka-alam sa tunay na dahilan sa nangyari sa kanyang ama. Ang bagay na ito naman ang nagkumpirma sa hinala ng Tinyente na wala ngang alam ang binata. $inanggit ni Ibarra na sa kanyang mga bansang napuntahan, iisang antas lamang ang kabuhayan, pulitika at relihiyong tinatamasa ng mga ito sapagkat pinahihintulutan ito ng sarili nilang kalayaan at kakayanang pamahalaan ang kanilang sariling bansa. $inatikos naman ito ni #adre Damaso at ininsulto ang binata na kahit paslit ay kaya itong matutunan% at ang kanyang pagpunta sa Europa ay maliwanag na pag-aksaya ng salapi. /agalang naman na tinanggap ni Ibarra ang salita ng pari at binanggit na lamang ang mga ala-















si #adre Damaso sa binata. Isinulat naman ni Ibarra sa pahayagan ng Estudios oloniales ang kanyang mga obserbasyon sa gabing iyon.

Kabanata # - $re%e at Pilibustero

Nagpalakad-lakad si Ibarra sa plasa ng ng $inondo at napagmasdan napagmasdan nitong sa kabila ng matagal na panahon na pangingibang bansa, wala man lang pinagbago ang kanyang bayan. Kung ano ang siya niyang iniwan, ay ito rin ang kanyang natunghayan sa kanyang pagbabalik. /ababakas na ala man lang pinag-unlad ang bayang iyon. (abang naglalakad naglalakad ay nag-iisip din si Ibarra sa sinapit ng ama. Sinundan Sinundan siya ni Tinyente upang kwentuhan kwentuhan ng tungkol sa kanyang ama. a ma. Si Don +aael ay isa sa pinaka-mayaman sa bayan ng San Diego, matulungin at maraming nagmamahal. Sa kabila ng kanyang kabaitan ay marami ring naiinggit dito, kabilang na ang mga pari sa simbahan- sa pangunguna ni #adre Damaso. Dahil sa ganitong sitwasyon, minabuti ng Don na hindi mangumpisal, bagay na lalong ikinagalit ng mga pari. /ay isang K astila doon na walang kaalam-alam, palaboy, at pinag-kakatuwaan ng lahat. (inirang ito ng Don bilang kulektor. Isang araw, hindi nakapag-pigil ang kolektor sa mga batang nagtatawa sa kanya kaya1t inakma niyang saktan ang mga bata. Kumaripas ng takbo ang mga bata at ng hindi niya maabutan, binalibag niya ng baton at tinamaan ang isa. Tumumba Tumumba ang bata at walang awang pinagsisipa ito ng artilyero. Nakita ito ni Don +aael at inawat niya ang artilyero. Ayo Ayonn sa mga sabi-sabi, sinaktan ni Don +aael ang Kastila hanggang sa kakapalag nito ay tumama ang ulo sa malaking bato. Tinulungan ni Don +aael ang bata, ang Kastila naman ay sumuka ng dugo at natuluyang mamatay. mamatay. Nagkaroon ng imbestigasyon ang mga guardia sibil, ikinulong si Don +aael at dito na naglabasan ang mga lihim niyang kaaway. Kabilang sa mga paratang sa kanya ang pagiging erehe at pilibustero, pangangamkam ng lupain at iba pang ilegal na paraan sa pagpapayaman, ang pagbabasa ng El orreo de 2ltramar at iba pang ipinagbabawal na babasahin, babasahin, pagtatago ng mga mga sulat at larawan mula sa isang isang binitay na pari, pakikipagkaibigan pakikipagkaibigan at pagkupkop pagkupkop sa mga tulisan at pagsusuot pagsusuot ng $arong Tagalog. Tagalog. Ang dating mga kaibigan ng Don ay nangawala at tumalikod sa kanya. Tanging Tanging si Tinyente &ue'arra lamang ang naging kakampi kaka mpi ni Don +aael, sa kabila ng paniniwala ng taong bayan na ang Tinyente Tinyente ay nasisiraan ng bait. Si Tinyente Tinyente rin ang humanap sa Kastilang abugado ayon na rin sa pakiusap ni Don















ay labis na nakaapekto sa Don kung kayat ito ay nagkasakit. Tuluyan na itong namatay sa loob ng bilangguan at ni wala man lang nakiramay na kapamilya o kaibigan.

Kabanata &- sang Tala Tala sa 'abing Madilim

#umunta ng /aynila si Ibarra ng araw na iyon at nanuluyan sa 3onda de0ala. Sa kanyang silid ay nagmuni-muni ang binata tungkol sa sinapit ng ama. Kalaunan ay napadako ang tingin nito sa durunguwan, at sa kabila ng ilog ay tanaw na tanaw niya ang nagliliwanag na bahay ni Kapitan Tyago. Tyago. Tila bagat naririnig pa niya ang kasayahan sa loob ng bahay, ang kalansingan ng mga pinggan at kubyertos at tugtog ng mga orkestra. Sa gabing iyon sa bahay ni Kapitan Tyago Tyago ay nagaganap uli ang isang kasiyahan. Dumating ang nag-iisang anak nito na si /aria lara, kung kaya1t sinalubong siya ng kanyang mga kaibigan, kababata, mga Kastila at paring malalapit sa ama, mga #ilipino, Intsik, at militar. Ang lahat ay nakatuon ang paningin sa kagandahan ni /aria lara, na nakasuot ng isang marangyang kasuotan at napapalamutian ng alahas na diyamante at ginto. Si Donya !i"torina !i"torina naman ay matiyagang inaayos ang buhok ng dalaga. Si #adre Sal'i na mahilig sa mga magagandang dilag ay masayang masaya at kadaupang palad niya ang mga dalaga roon. 0ihim din ang kanyang paghanga sa kagandahan ni /aria lara. /adaling nakatulog si Ibarra ng gabing iyon, kabaligtaran naman ni #adre Sal'i na hindi dinalaw ng antok sapagkat hindi mawala sa kanyang isipan si /aria lara.

Kabanata 6- Si S i Kapitan T(ago

Si Kapitan Tyago Tyago na ngayon ay mahigit kumulang 45 taong gulang, ay nagiisang anak ng isang negosyante ng asukal sa bayan ng /alabon. (indi siya pinag-aral ng kanyang ama bagkus ay naging katulong at naturuan naman na man siya ng isang paring dominiko. Itinuloy niya ang pangangalakal ng mamatay ang kanyang ama, nakilala si #ial Alba Alba mula sa bayan ng Sta. ru6 at sila ay nagpakasal. Kapwa mahusay magpalakad ng negosyo kaya1t sila ay natanyag bilang pinakamayaman kayat sila ay nabibilang sa matataas na antas ng lipunan. Si Kapitan Tyago Tyago ay mailalarawan bilang isang magandang lalaki, may morenong pangangatawan, pandak, at bilugan ang mukha. Ang kanyang hitsura ay sinira ng pananabako at pag-nganga nito. Naninilibihan siya bilang gobernador"illo, at kasama kasama sa kanyang paglilingkod paglilingkod ay ang hamakin ang mga #ilipino at hayaan ang mga Kastila sa ganitong gawain. Itinuturing















misa at padasal para bilhin ang langit. Nabibili niya ang kabanalan at mga santo na kanyang maibigan. Ang kanyang silid ay punong-puno ng mga dinadasalang katulad nina Sta, 0u"ia, San #as"ual $ailon, San Antonio De #adua, San 3ran"is"o De Asis, San Antonio Antonio Abad, San /iguel, Sto. Domingo, (esukristo at ang larawan ng $anal na /ag-anak 7(esus, /aria at (osep8. Sa pagnenegosyo ni Kapitan Tyago ay nakabili siya ng maraming ari-arian, kabilang na dito ang pagbili ng lupain sa San Diego. Ito ang naging daan upang makilala nila ang kura doon na si #adre Damaso at ang pinakamayaman sa bayang iyon iyon na si Don +aael Ibarra. Sa kabila kabila ng magandang buhay na tinatamasa ng mag-asawa, mag-asawa, sa loob ng anim na taon taon ay hindi pa sila nagkakanagkakaanak sa kabila ng walang humpay nilang pamamanata. #inayuhan sila ni #adre Damaso na mamanata sila sa 9bando at magsayaw si #ia Alba Alba sa kapistahan ng San #as"ual $ailon at Sta. lara sa Nuestra Senora De Salambao. /akalipas ang kaunting panahon ay nagdalantao nga si #ia Alba, Alba, 7sa panghahalay na rin ni #adre Damaso bagamat ang katotohanang katotohanang ito ay nailantad sa kalaunan8. kalaunan8. Ngunit ang babae ay naging naging masasakitin at tuluyang namatay pagkatapos ito ay manganak. #inangalanang /aria lara ang bata at kinalinga ni Tiya Isabel. $inusog din siya ng pagmamahal nina Kapitan Tyago Tyago at mga prayle. 0umaking magkababata sina Ibarra at /aria lara, pati na rin ng kanilang mga kaibigan. Ipinasok ng kanyang ama a ma mula sa udyok ng mga pari si /aria lara sa kumbento kumbento ng Sta atalina ng ito ay maging katorse katorse anyos. #umunta naman si Ibarra sa Europa upang mag-aral ng pagka-medisina. Si Kapitan Tyago Tyago at Don +aael ay nagkasundong ipakasal ang dalawa sa takdang panahon, bagay na indi naman tinutulan tinutulan ng dalawa sapagkat sila sila ay nag-iibigan.

Kabanata )- Su(uan sa Asotea

/aaga pa lamang ng araw na iyon ay nakapagsimba na sina /aria at Tiya Tiya Isabel. #agkatapos mag-almusal ang mag-anak ay nagkanya-kanya na siya ng gawain. Si Tiya Tiya Isabel ay naglinis ng bahay dahil sa mga kalat bunga ng hapunan ng nakaraang gabi. Nagbuklat naman ng mga kasulatan tungkol sa kabuhayan si Kapitan Tyago. Tyago. Si /aria lara ay nanahi habang kausap din ang ama upang malibang ang sarili sapagkat ngayon ang araw ng kanilang pagkikita ni Ibarra, at siya ay hindi mapakali sa pananabik na masilayan ang kanyang sinisinta. Napagpasyahan na siya ay magbakasyon sa San Diego sapagkat nalalapit na ang pista doon. #amaya-maya ay dumating na si Ibarra at hindi maikakailang nataranta ang dalaga. #umasok pa ito sa silid at tinulungan naman siya ni Tiya Isabel na ayusin ang sarili. 0umabas rin ito at nagkita ang dalawa sa bulwagan. Nagtama ang kanilang paningin at kapwa nagkaroon ng kaligayahan sa kanilang mga mata. Nagtungo sila sa Asotea upang makapag-sarili















isa: ang dahon ng sambong na inilagay ni /aria lara sa sumbrero ni Ibarra upang hindi ito mainitan, at ang sulat ni Ibarra kay /aria bago ito tumulak papuntang Europa. $inasa ito ni /aria lara sa katipan. Kabilang sa sulat ang layunin ni Don +aael na pag-aralin si Ibarra sa malayong lugar upang makapaglingkod ng mataas na kalidad sa bayang sinilangan. (anda rin itong magtiis na mawalay sa anak upang sa bandang huli ay maibigay maibigay nito sa bayan ang kanyang kanyang hangarin. Dito natigilan natigilan si Ibarra dahil naalala nito na bukas ay undas at marami siyang kailangang gawain. Nagpaalam na ang binata at pinagbilinan ni Kapitan Tyago Tyago si Ibarra na sabihin sa kanyang katiwala na sila ay magbabakasyon doon. (indi naman mapigilan ni /aria na maluha dahil sa pangungulila kay Ibarra, kaya1t sinabihan siya ng kanyang ama a ma na ipagtulos si Ibarra ng dalawang kandila at ialay sa santo ng manlalakbay.; manlalakbay.;

Kabanata *-Mga Suliranin Tu Tung+ol ng+ol sa Ba(an

Nakatakdang kuhanin ni /aria /aria lara ang kanyang kagamitan kagamitan sa kumbento ng araw na iyon. (inihintay na lamang siya ni Tiya Isabel sa karwahe upang tuluyan na silang makaalis ng siya namang pagdating ni #adre Damaso. Nalaman ng huli ang kanilang pakay sa pag-alis at ito ay hindi minabuti ng pari. $ubulong bulong ito na umakyat papunta sa bahay ng Kapitan. Sinalubong siya ng Kapitan at inabot nito ang kamay upang magmano ngunit tinanggihan ito ng #ari. $agkus ay sinabi kaagad nito na ang pakay niya ay makausap ng sarilinan ang kapitan. Dito ay sinabi niya na hindi dapat maglihim ng kahit ano pa man sa kanya si Kapitan sapagkat siya ang pangalawang ama ni /aria lara. lara. Dapat na ring itigil ang pakikipagmabutihan pakikipagmabutihan ng dalaga sa binatang si Ibarra. Sinabihan din nito na and Kapitan na hindi siya dapat maghangad ng kabutihan para sa kanyang mga kaaway. Nakumbinsi Nakumbinsi ng pari ang kapitan kaya1t pagka-alis ng nito, pinatay ng Kapitan ang mga kandilang itinulos ni /aria lara para sa paglalakbay ni Ibarra pauwi sa bayan ng San Diego. Sa kabilang dako, nagtungo naman si #adre Sybila sa kumbento ng Dominikano sa #uerta de Isabel II. Dinalaw niya ang matandang pari na may matinding sakit. Ibinalita niya dito ang mga nakaraang kaganapan, katulad ng pang-aaway na ginawa ni #adre Damaso sa bahay ni Kapitan Tyago. Tyago. at ang ang pagpanig ng Tinyente Tinyente diumano diumano sa kapitan-heneral at pakikipag-alyansa kay #adre Damaso. Damaso. Nakipagpalitan din ng saloobin ang matandang matandang maysakit, at dito ay sinabi niya na ang pagtaas ng buwis ang dahilan ng pagkaubos nang kanilang mga kayamanan. Natututo na rin aniya ang mga #ilipino sa paghawak ng ari-arian.

















Kabanata 1,- Ang San iego

Ang San Diego ay isang maalamat na bayan sa #ilipinas, matatagpuan sa baybayin ng lawa at may may malalawak na kabukiran. Ang ikinabubuhay ikinabubuhay ng mga tao sa bayan na ito ay pagsasaka at at dahil sa kakulangan sa edukasyon edukasyon at kaalaman sa pagnenegosyo, nalalamangan nalalamangan sila ng mga dayuhang tsino. tsino. Kung pagmamasdan pagmamasdan ang buong bayan mula sa ituktok ituktok ng simbahan, simbahan, kapansin pansin dito ang isang gubat na nasa kalagitnaan ng kabukiran. Katulad ng ibang bayan sa #ilipinas, pinamumunuan pinamumunuan ito ng simbahan at sunud-sunuran lamang ang pamahalaan dito. Si #adre Damaso ang kura paroko sa simbahan na iyon bago ito mailipat sa ibang bayan dahil sa ginawa nito kay Don +aael Ibarra. Iilan lamang ang may mataas na tungkulin at kinikilala sa bayang iyon, ang mga mga Kastila at ilang mayayamang mayayamang #ilipino. Ayon yon sa alamat, may isang matandang Kastila ang dumating sa bayan ng San Diego, matatas magtagalog at malalalim ang mga mata. $umili siya ng gubat sa pook na iyon at pinambayad ang kanyang mga ari-arian tulad ng damit, alahas at salapi. (indi nagtagal ay natagpuan ang matanda na nakabitin sa puno ng isang balete. Ang Ang pangyayaring ito ay naging sanhi ng pagkatakot ng mga tao doon kaya1t sinunog ng ilan ang mga damit ng matanda at itinapon naman ang kanyang mga alahas sa ilog. Kalaunan, dumating ang anak ng matanda na nagngangalang Saturnino. #inagsikapan nitong sinupin ang mga naiwang ari-arian ng ama at nakapag-asawa ng isang taga-/aynila. Dito rin sila nanirahan sa San Diego at nagkaroon ng isang supling, si Don +aael na siya namang ama ni Ibarra. Si Don +aael ay kinagiliwan ng mga magsasaka at dahil sa pagsusumikap nito, nito, ang San Diego ay naging bayan bayan mula sa pagiging nayon. nayon. Kalaunan, ang pamumunong ito ni Don +aael ay naging ugat ng inggit at galit sa ilan niyang mga kaibigan. Kabanata 11- Ang mga Ma+apang(ari%an

















makapangyarihan sa San Diego= >alang >alang iba kundi ang kura paroko sa simbahan at ang Alperes na siyang puno ng mga gwardiya sibil. Ang Ang kura paroko na si #adre $ernardo Sal'i, ang batang pransiskano na mukhang masasakitin at siyang pumalit kay #adre Damaso. (igit na may kabaitan ito kumpara kay #adre Damaso, kung meron mang naging kabaitan ang huli. Ang Alperes Alperes naman ay lasinggero, mapambugbog sa asawa at malupit sa kanyang mga tauhan. Nakapag-asawa ito ng #ilipina, si Donya onsola"ion, na mahilig magkolorete sa mukha. Dahil sa agawang ito sa kapangyarihan ng dalawang Kastila, natural lamang na may palihim na hidwaang nagaganap. Ngunit sa publikong lugar ay ipinapakita ng dalawa ang kanilang pakunwaring pagkakasunduan.

Buod ng Kabanata 12- Araw ng mga Pata(

Ang sementeryo ng San Diego ay matatagpuna sa isang malawak na palayan at nababakuran ng lumang pader at kawayan. /asukal ang libingan at may malaking krus na nakatirik sa kalagitnaan. /akipot ang daan patungo sa sementeryo, maputik kapag tag-ulan at maalikabok naman kung tag-araw. Isang napakalakas na ulan ang bumuhos ng gabing iyon, at dalawang tao ang abalang-abala sa paghuhukay sa isang bahagi ng sementeryo. Ang isa ay batikang sepulturero at ang kanyang katulong ay bago at hindi mapakali sa kanilang ginagawa. (indi nito maitago ang pandidiri at kinakalaban ang pagbaliktad ng sikmura sa pagdura at paghitit ng sigarilyo. Sinaway ng batikang sepulturero ang kanyang kasama sa pagrereklamo nito at pinagpatuloy ang paghuhukay hanggang sa maiahon ang bangkay. Sariwa pa kasi ang bangkay na kanilang hinuhukay, sapagkat dalawampung araw pa lamang itong naililibing mula ng mamatay. Sinusunod nila ang pinag-utos ni #adre &arrote, na walang iba kundi si #adre Damaso, ang kura paroko ng panahong iyon% na ilipat ang bangkay sa libingan ng mga Intsik. Ngunit dahil sa kabigatan ng bangkay at sa malakas na buhos ng ulan, minarapat na lamang nila na itapong ito sa lawa. /abibilang lamang ang mga tao na kinikilalang makapangyarihan o "asi
















lamang na may palihim na hidwaang nagaganap. Ngunit sa publikong lugar ay ipinapakita ng dalawa ang kanilang pakunwaring pagkakasunduan. Kabanata 1! - Mga Babala ng Bag(o

Dumating si Ibarra sa San Diego at kaagad na nagtungo sa sementaryo kasama ang kanilang matandang katiwala. Agad nitong hinanap ang puntod p untod ng ama na si Don +aael. Ay Ayon sa kanyang katiwala, ang libingan ay tinamnan niya ng mga bulaklak ng adelpa at sampaga. Nasalubong nina Ibarra ang sepulturero at tinanong nila ito ang libingan ng kanyang ama. #inagtapat naman ng sepulturero na itinapon ang bangkay sa lawa dahil sa kabigatan nito at hindi na nailibing sa libingan ng mga Intsik, ang bagay na pinag-utos ng kura paroko. (igit na ikinasindak ito ni Ibarra at ang matandang katiwala ay napaiyak sa narinig. n arinig. Sa matinding galit at poot ay iniwan ni Ibarra ang kausap at ng makasalubong niya si #ari Sal'i ay hindi nito napigilang daluhungin ang pari. (umingi ng paliwanag si Ibarra sa pari kung bakit nagawa nitong lapastanganin ang bangkay ng kanyang ama. Ipinaalam naman ng huli na ang may kagagawan niyon ay si #adre Damaso.

Kabanata 1# - Si Tas(o. ang Baliw o ang Pilosopo

Nang araw na iyon ay dumalaw din sa libingan si #ilosopo Tasyo Tasyo upang hanapin ang puntod ng kanyang asawa. Si Don Anasta"io ay kilala sa bansag na #ilosopo Tasyo, Tasyo, kilala ng lahat ng tao sa San Diego sa kakaiba nitong personalidad. 0agi itong laman ng lansangan at lakad ng lakad. /arami rin itong sinasabing pananaw tungkol sa pulitika at lipunan, bagay na hindi nauunawaan ng karamihan kayat tinawag nila itong baliw. /atalino ang matanda at matalinghaga kung manalita. &aling siya sa isang mayamang pamilya at nag-aral ito sa unibersidad ng San ose. #inahinto ito ng kanyang ina sa pag-aaral sa paniniwalang ang katalinuhan nito ang magiging dahilan upang makalimutan ang Diyos. /inarapat din ng kanyang ina na mag-pari na lamang ang binata, bagay ni sinuway naman ng #ilosopo at bagkus ay nagasawa na lamang. #agkalipas ng isang taon ay nabiyudo ang #ilosopo at sa halip na magasawang muli ay inilaan na lamang sa pagbabasa ng mga aklat hanggang sa mapabayaan na nito ang minanang kabuhayan mula sa kanyang ina. Kapansin pansin ang kakaibang kasiyahan sa mukha ni #ilosopo Tasyo sa kabila ng papadating na unos at pagguhit ng matatalim na kidlat sa

















pinaniniwalaan ng #ilosopo at pinaniniwalaan naman ng marami. (indi man siya naniniwala dito ay nirerespeto naman niya ang pananaw ng relihiyon na ito ay gabay upang ang tao ay mabuhay ng malinis. Kalaunan ay nagpaalam na ang matanda at masiglang masiglang lumakad palayo sa gitna ng matatalim na kidlat at dumadagundong na kulog.

Kabanata 1&- Ang Mga Sa+ristan

Ang dalawang sakristan ay sina rispin at $asilio, mga anak a nak ni Sisa at siyang kausap ni #ilosopo Tasyo Tasyo sa simbahan. (inabilin ng huli ang inihandang hapunan ng kanilang ina. /ay matinding suliraning hinaharap ang dalawang musmos at ito ay lubos na nagdudulot ng kawalang pag-asa sa magkapatid, lalo na kay rispin, ang nakababata sa dalawa. #inagbintangan kasi siya ng #ari na nagnakaw ng dalawang onsa o halagang #4).**. Ang sahod lamang nila ay dalawang piso sa isang buwan, kung kayat hindi niya mababayaran ang nawawalang salapi, at ang pataw na multa ng tatlong beses. (iniling nito sa kanyang kuya na tulungan siyang bayaran ang ibinibintang sa kanya ng pari, bagay naman na tinutulan ni $asilio dahil na rin sa kailangan niya itong ibigay sa kanilang ina upang may makain. Nahiling tuloy ni rispin na mabuti pang lahat sila ay magkasakit. Nangulila din ang bata sa kanyang ina, na kung ito ay kapiling nila tiyak niyang ipagtatanggol sila nito sa kalupitan ng mga pari. Naisip rin niya na mabuti pa nga ay ninakaw na lang niya ang nawawalang pera at ng sa gayon ay maibabalik pa niya ito at mamatay man siya sa palo ay may maiiwan naman siya sa kanyang ina at kapatid. Nag-aalala naman si $asilio sa galit ng ina kapag nalaman nito na napagbintangang magnanakaw ang kanyang kapatid. $uo naman ang tiwala ni rispin na hindi maniniwala ang kanilang ina na ginawa niya iyon, dahil ipapakita niya ang maraming latay sa buo niyang katawan dahil sa palo ng kura, pati ang bulsa niyang butas. Sasabihin rin niya na ang tangi niyang pera ay isang kuwalta lamang na aginaldo sa kanya noong nakaraang pasko, at pati ito ay pinag-interesan ng ganid na prayle. $ukod sa mga palong tinatamo ni rispin, gutom na gutom na rin siya sapagkat hindi na siya pinapakain mula ng siya ay pagbintangan. #atuloy na nag-uusap ang magkapatid tungkol sa kanilang kalagayan at hindi nila n ila namalayan ang pagpanhik ng sakristan mayor. Narinig nito ang kanilang pag-uusap at nagpupuyos nagpupu yos ito sa galit. #inagmulta niya si $asilio dahil daw sa salang maling pagpapatugtog nito sa kampana. Sinabi naman nito kay rispin na hindi siya makakauwi hanggat hindi niya ibinabalik ang ninakaw na salapi. Tinangkang mangatwiran ni $asilio, bagay

















Sa isang maliit na dampa sa labas ng bayan ay abalang abala si Sisa, ang butihing ina nila rispin at $asilio. /akikitang salat na salat siya sa kabuhayan, at ang likas na ganda nito ay pinatanda ng panahon at pagdurusa. Nakapag-asawa siya ng isang lalaking walang idinulot sa kanya kundi dalamhati. &abi gabi itong nagsusugal, iresponsable, tamad, at nagpapalaboy laboy sa lansangan. >ala >ala itong pakialam sa buhay nilang mag-iina, bagkus ay nakukuha pa siya nitong bugbugin kapag ito ay umuuwi. Si Sisa naman ay patuloy na tinitiis na lamang ang ugali ng kanyang asawa at patuloy pa rin niya itong minamahal na animoy ay diyos. Naghanda ng masarap na hapunan si Sisa para sa kanyang mga anak. $agay na hindi nila madalas matikman sa kanilang buhay. Inihain niya ang paborito ng mga bata: tuyong tu yong tawilis at sariwang kamatis para kay rispin% at tapang baboy-damo at isang hita ng patong bundok naman para kay $asilio, mula sa kagandahang loob ni #ilosopo Tasyo. Sa kasamaang palad, ang naunang dumating ay ang kanyang asawa na walang pakundangang inubos ang inihain niya para sa kanyang mga anak. (indi man lang nito itinanong ang kalagayan nilang mag-iina at bagkus ay inihabilin pa na bigyan siya ng kwarta mula sa kita ng dalawang bata. >alang >alang nagawa ang martir na si Sisa kundi maghinagpis sa pag-ala-ala na wala na ang masarap na hapunan na inihanda niya para sa kanyang mga anghel. Nagluto siyang muli upang kahit papaano ay may makain ang mga bata pagdating nito mula sa simbahan. /akalipas ang matagal na sandali at pagkainip sa paghihintay ay nakarinig siya ng malalakas na tawag mula kay $asilio.

Kabanata 1)- Si Basilio

Duguan si $asilio nang dumating ito sa kanilang tahanan. #inagtapat nito sa Ina na siya ay hinabol ng mga gwardiya sibil at nadaplisan ng bala sa ulo. (indi nito nagawang huminto sa paglalakad sa takot na ikulong at paglinisin sa kuwartel. Sinabi rin nito sa ina na sabihing nahulog na lamang siya sa puno kaysa ipagtapat ang tunay na nangyari. Napag-alaman din ni Sisa na napag-bintangan si rispin na nagnakaw ng dalawang onsa, at nabaghan ang puso ni Sisa dahil sa awa sa kanyang anak. 0ingid sa kanyang kaalaman ang mga parusang tinatamasa ni rispin sa kamay ng Sakristan. Nawalan naman ng gana si $asilio na kumain at bagkus ay nagalala ng todo sa kanyang kan yang ina ng malaman nito na dumating ang kanyang ama. Alam kasi nito ang pambubugbog na ginagawa ng ama sa kanyang ina. Sa hinagpis at galit ni $asilio ay naisambulat nito na mabuti pang mawala na ang kanyang ama at mabuhay silang tatlo na lamang. Sa ganitong



















Kabanata 1/- Mga Kaluluwang Nag%i%irap

Si #adre Sal'i ay matamlay na n a nagdaos ng misa ng araw na iyon. Abala ang mga matatanda sa bayan tungkol sa nalalapit na kapistahan habang naghihintay na makausap ang #adre. Nais nilang malaman kung sino ang magmimisa, kung si #adre Damaso ba or si #adre /artin o ang "oordinator= Napag-usapan ng mga matatanda ang tungkol sa pagbili ng indulgen"ia para sa kaligtasan ng mga namatay na kaanak na patuloy na nagdurusa sa purgatoryo. Ang Ang isang indulgen"ia ay katumbas ng mahigit isang libong taon na kaligtasan mula sa pagdurusa sa purgatoryo. Sa kanilang pagpapalitan ng kuro-kuro ay hindi nila namalayan ang pagdating ni Sisa. /ay dalang handog si Sisa para sa mga prayle. Nag-ani siya ng mga sariwang gulay mula sa kanyang mga tanim at pako na paborito ng kura. Tumuloy na si Sisa sa kusina ng kumbento upang iayos ang kanyang mga dala. (indi man lamang siya pinansin ng mga sakristan at mga tauhan sa kumbento. Sa huli ay nakausap ni Sisa ang tagapagluto. Napag-alaman niya na maysakit ang pari at hindi niya ito makakausap. Nagimbal din siya sa nalaman na si rispin ay tumakas kasama ng kanyang isa pang anak pagkatapos nitong magnakaw ng dalawang onsa. Alam na ito ng mga gwardiya sibil at kasalukuyan itong papunta sa kanilang bahay upang hulihin ang kanyang mga anak. Tinuya rin siya nito na hindi niya naturuan ng kabutihang asal ang magkapatid at higit sa lahat ay nagmana ang mga ito sa kanyang walang kwentang asawa. Kabanata 1*-Mga Suliranin ng sang 'uro

Nagkita sa tabi ng lawa si Ibarra at ang guro sa San Diego. Itinuro ng huli kung saan naitapon ang bangkay ng kanyang ama at isa si Tinyente &ue'arra sa iilang nakipaglibing. Isinalaysay ng butihing guro ang ginawang pagtulong ni Don +aael sa ikauunlad ng edukasyon



















Kabanata 2, 0 Ang Pulong sa Tribunal

Ang tribunal ang tanging bulwagan na nagsisilbing lugar para sa pagpupulong at paguusap ng mga makapangyarihan at mayayaman sa bayan. #anauhin noong araw na iyon sina Ibarra at ang guro. Nahahati ang mga nasa pulong sa dalawang kinatawan o lapian: ang "onserbador na siyang pangkat ng mga matatanda na pinamumunuan ng Kabesa at ang liberal na binubuo naman ng mga kabataan sa pamumuno ni Don 3ilipo. Ang mga paksa ng pagpupulong na iyon ay tungkol sa gaganaping kapistahan labing-isang araw mula sa araw na iyon, mga programa at aktibidad na gagawin para sa pista, at ang pagtatayo ng paaralan para sa bayan. Sinamantala ng mga mayayaman sa bayan ang pulong na iyon upang makapagtalumpati kahit na walang katuturan ang ibang mga pinagsasabi. Katulad na lamang ni Kapitan $asilyo na nakalaban ni Don +aael. Sinalungat naman ito ni Don 3ilipo na nagmungkahi na bawat gawain ay dapat may talaan ng mga gastos. Dapat din magpagawa ng isang malaking tanghalan sa plasa at magtanghal ng palatuntunan tulad ng komedya sa loob ng isang linggo. $inanggit din ni Don 3ilipo ang pagkakaroon din ng paputok upang maging lalong kasiya siya ang pista. (indi naman lahat ay sumang-ayon sa kanyang mungkahi. Nagbigay naman ng panukala ang Kabesa na nagsabing marapat na tipirin ang pagdiriwang, dapay ay wala na ring paputok at ang mga gaganap sa programa ay dapat mga taal na taga San Diego. Ang sentro din ng pagtatanghal ay dapat mga sariling ugaling #ilipino. >alang >alang bisa ang mga panukalang pan ukalang inihandog ng magkabilang magkab ilang pangkat sapagkat nakapagdesisyon na ang kura tungkol sa pista. Ang mga gagawin ay anim na prusisyon, tatlong sermon, tatlong misa mayor at isang komedya.



















Kabanata 22 0 iwanag at ilim

Ito ang araw ng pagdating pagda ting ni /aria lara at ni Tiya Isabel sa San Diego upang mamalagi doon para sa pista ng bayan. Kumalat ang balita ng kanyang pagdating sapagkat kinagigiliwan siya lahat ng mga tao doon. Kumalat din ang madalas na pagkikita nila ni Ibarra, bagay na ikinagalit ni #adre Sal'i. Napapansin naman ni /aria lara ang pagbabago ng kilos at mga titig nito tuwing siya ay kaharap. #lano ng magkatipan na magkaroon ng piknik sa ilog kasama ang kanilang mga kaibigan. Iminungkahi ni /aria lara na huwag ng isama si #adre Sal'i sapagkat siya ay nababahala kapag ito ay nasa paligid niya. (indi naman ito napagbigyan ni Ibarra dahil sa hindi ito magandang tingnan. (abang nag-uusap ang dalawa ay dumating naman si #adre Sal'i kung kaya1t nagpaalam na si /aria upang mamahinga. Inimbitahan ni Ibarra si #adre sa piknik at kaagad naman itong sinang-ayunan ng kura. #agkalipas ng ilang oras ay umuwi na rin si Ibarra. Sa kanyang paglalakad ay nakasalubong niya ang isang lalaking humihingi ng tulong. #inaunlakan naman siya ni Ibarra. Kabanata 2! 0 Ang Pi+ni+

/adaling araw pa lamang ay masigla ng nagsisigayakan ang mga kababaihan at kabinataan para sa kasiyahan sa araw na iyon. /agkakasamang naglalakad ang mga kababaihan, hiwalay sa kalalakihan. Kasama rin sa piknik na iyon ang mga kawaksi at matatandang babae. Sasakay sila sa dalawang bangka habang mangingisda sa ilog. /agkakasama ang matatalik na



















kadalagahan. (indi naman siya nabigo sa ninais na mangyari, nakita nga niya ang mga dalaga at masayang pinagmamasdan ang mga binti at sakong ng mga ito habang nagkakatuwaan. #inigil na lamang ng pari ang kanyang sarili na sundan pa ang mga ito kung kaya1t hinanap na lamang niya ang mga kalalakihan. #agkapananghalian ay nag-usap-usap ang mga nagpiknik. Nabanggit ni #adre Sal'i na may tumampalasan kay #adre Damaso kaya1t nagkasakit ito. Nagkataon na dumating si Sisa at nais ni Ibarra na siya ay pakainin ngunit dala ng pagkawala ng katinuan nito ay tumalilis itong papalayo sa pangkat. Nabanggit din ang pagkawala ng mga anak ni Sisa, kung saan nagkaroon ng matinding pagtatalo sina Don 3ilipo at #adre Sal'i. Ikinatwiran ng una na higit pang pinahalagahan ang dalawang onsa kaysa sa pagkawala ng mga bata. #umagitna na sa Ibarra sa dalawa upang hindi na umabot sa sakitan ang dalawa. 0umayo si Ibarra at nakiumpok sa mga binata at dalagang naglalaro ng &ulong ng Kapalaran. Itinanong ni Ibarra sa &ulong kung may mga katuparan ang kanyang binabalak. Natapat naman ang dais sa sagot na pangarap lamang. (indi ito sinang-ayunan ni Ibarra sapagkat mayroon na siyang katibayan at pahintulot sa pagpapatayo ng bahay-paaralan. (inati ni Ibarra ang kasulatan at ibinigay kay /aria lara at Sinang. Dumating naman si #adre Sal'i at walang hudyat na pinunit p inunit nito ang aklat. Aniya, malaking kasalanan ang maniwala sa nilalaman nito. Ikinainis naman ito ni Albino at isinagot sa kura na mas malaking kasalanan ang kanyang pakikialam sa pag-aari ng iba. 0umayas naman kaagad ang kura at padabog na bumalik ng kumbento. /akalipas ang ilang sandali ay dumating naman ang mga gwardya sibil at sarhento. (inahanap nila si Elias kay Ibarra sapagkat sapagka t ito ang nanakit kay #adre Damaso. Kinuwestyon din nila si Ibarra sa pagkupkop niya kay Elias, bagay na sinalungat ni Ibarra at sinabing walang karapatang kwestyunin ninuman ang kanyang desisyon kung sino ang nais niyang imbitahin sa kanyang tahanan. (inalughog ng gwardya sibil ang kagubatan ngunit ala silang nakitang Elias.



















niya ang mga iyon. (indi naman ito lubos na sinang-ayunan ni Ibarra sapagkat naniniwala siyang ang matuwid na layunin ay hindi na kailangang balutan ng baluktot na gawain. $uo ang paniniwala ni Ibarra na sasang-ayunan siya ng pamahalaan at ng mga tao sa bayan sapagkat ang kanyang ninanais ay ang kapakanan ng nakararami. (indi siya makumbinsi ni #ilosopo Tasyo Tasyo na ang kapangyarihan ng simbahan ay higit pa sa kakayahan ng pamahalaan. pamahalaan. 0alo na ang pagsasabi niya niya dito na kung nais niyang niyang matupad ang kanyang mga balakin ay marapat na yumuko muna siya sa mga may kapangyarihan kung ayaw niyang walang mangyari sa kanyang mga balakin. (indi matanggap ni Ibarra ang mga sinabi sa kanya ni #ilosopo Tasyo, Tasyo, sapagkat ang kanyang mga pananaw ay ideolohiyang liberal, na kanyang nakamulatan sa pag-aaral sa Europa. Ang mga ganitong prinsipyo ay hindi pa katanggap-tanggap sa simbahan na siyang nagmamay-ari ng lahat, pati ang buhay ng mga tao sa kanilang nasasakupan. Inihalimbawa ni #ilosopo Tasyo Tasyo ang kalagayan ni Ibarra sa mga halaman: sa rosas na yumuyuko rin sa hangin kapag hitik na ito sa mga bulaklak at kung hindi ito ay mababali lamang% at sa puno ng makopa na kailangan pa niyang tukuran upang kumapit ang mga ugat nito sa lupa dahil kung hindi niya ito gagawin ay ibubuwal lamang ito ng hangin. &anito rin si Ibarra sa kanyang pananaw. Isa siyang punong itatanim sa mabatong lupain na nagmula pa sa bayan ng Europakailangan niya ng makakapitan at masasandalan. Aniya, Aniya, hindi kaduwagan ang pagyuko sa kapangyarihan, ang ang pagyuko at pag-iwas sa dumarating dumarating na punlo, mas mainam iyon kaysa salubungin ang mga bala ng baril at tuluyan ng hindi





















makita ng lahat. /aya1t maya rin ang pagpapaputok ng kwitis, batingaw ng kampana at tugtugan ng mga banda ng musiko. Ang plasa naman ng San Diego at mga matataong lugar ay pinalamutian ng arkong kawayan, pati na rin ang harapan ng simbahan na nilagyan ng tolda para sa prusisyon. /ay tanghalan din na nakalaan para sa pagtatanghal ng komedya at iba pang palatuntunan. /ay partisipasyon sa kasayahan ang mga mayayaman sa Sa Diego, tulad ni Kapitan Tiago Tiago at Kapitan oa


















pati na rin ang mga musiko, at mga palatuntunang naganap. Kasama rin sa balita ang mga pari sa bayan, ang komedyang naganap at mga mahuhusay mahuh usay nitong artista, na tanging mga Kastila lamang ang nasiyahan sapagkat ang komedyang iyon ay a y idinaos sa wikang Kastila. Ang mga #ilipino naman ay nasiyahan sa komedyang ko medyang Tagalog. Tagalog. (indi naman dumalo si Ibarra sa mga palabas na iyon. Kinabukasan ay nagkaroon ng prusisyon para sa mga santo at santa. Nagkaroon din ng misa na pinamunuan ni #adre /anuel /artin. Nagkaroon din ng sayawan na pinangunahan ni Kapitan Tyago Tyago at /aria. Ikinayamot naman ito ng huli. Sinulatan ni /aria si Ibarra sapagkat ilang araw na niya itong hindi nakikita. (iniling ng dalaga na siya ay dalawin at nagpaimbita ito na imbitahan siya ni Ibarra sa pagpapasinaya ng binata ng bahay-paaralan.

Kabanata 2* 0 Ang Kapista%an



















ang lahat upang makinig sa pagmimisa ni #adre Damaso. Sinamantala naman ng #adre ang walang pakundangang paglibak sa pari na nagmisa kahapon, si #adre /anuel /artin. Ipinangalandakan ng mayabang na padre na higit siyang magaling magmisa kaysa Kay #adre /artin. (indi ito nagsimulang mag-sermon hanggat hindi ito tapos maka pag-mayabang.

Kabanata !1 0 Ang Sermon

Sinimulan ni #adre Damaso ang kanyang ka nyang sermon mula sa isang sipi sa $ibliya at nagsermon sa wikang Tagalog Tagalog at Kastila. Ang kabuuan ng sermon ni #adre Damaso ay pagpupuri sa mga banal b anal na santo ng simbahan, ang dapat tularan na sina (aring Da'id, ang mapagwaging si &ideon, at si +oldan na isang tapat na mananampalataya% at higit sa lahat ay ang panlilibak sa mga #ilipino na binibigkas sa wikang Kastila kung kayat walang kamalay-malay ang nakararami sa kahulugan ng



















taong dilaw ang lubid. Sinimulan ng #ari ang seremonya at nagsibabaan ang lahat ng importanteng tao upang sumaksi. Isa si Elias sa mga taong naroroon upang sumaksi sa okasyon. oka syon. (indi niya winala ang tingin sa taong dilaw. (ustong (ustong pagbaba ni Ibarra upang upan g maki-isa sa pagsaksi ay humulagpos ang lubid mula sa kalo at kasaba1y nito ay ang pagkagiba ng balangkas. Ilang saglit ang lumipas at nasaksihan ng lahat na si Ibarra ay nakatayo sa pagitan ng nasirang kalo at ng malaking bato. Ang taong dilaw ang siyang namatay at hindi si Ibarra. Nais ng alkalde na ipahuli si Nol uan ngunit sinabi ni Ibarra na siya na ang bahala sa lahat.

Kabanata !! 0 Mala(ang Kaisipan

Ang pagkakatuklas ni Elias tungkol sa balak na pagpatay ng taong dilaw kay Ibarra. Nagkakilala rin sina Elias at Ibarra sa kabanatang ito. /atutunghayan ang



















alkalde upang maiba ang usapan ngunit lalong nagumalpas ang dila ng pari. (indi naman kumikibo si Ibarra at nagtimpi na lamang. Ngunit Ngun it talagang nananadya si #adre Damaso Da maso kayat inungkat ang nangyari sa kanyang ama, bagay na hindi mapapayagan ni Ibarra kung kaya1t dinaluhong nito ang pari at tangkang sasaksakin. #inigilan naman ni /aria ang katipan kung kaya1t bumalik ang hinahon ni Ibarra at umalis na lamang ito.

Kabanata !&- Mga sap-usapan

Ang pangyayaring naganap sa pananghalian ay naging mainit na usapan sa buong bayan ng San Diego. Diego. Karamihan ay halos panig panig kay #adre Damaso sapagkat ayon sa kanila, hindi mangyayari ang nangyari kung nagtimpi lamang si Ibarra. Si





















piso ay hindi rin dapat bayaran, o ang kapalit nito ay kamatayan ng kaluluwa sa impyerno. Ang mga bagay na ito ay hindi makayanang marinig ni /aria kung kaya1t lalo itong naghinagpis. Inalo naman ito ng ama at sinabing may inilalaan ang kanyang pangalawang ama na si #adre Damaso- na isang binatang kamag-anak nito at manggagaling pa mula sa Europa. 0along nasindak ang dalaga at pati si Tiya Isabel ay nagalit sa kapitan at pinagsabihan ito na h indi



















isulat na lamang nito ang kanyang sasabihin dahil sa mga oras na iyon ay gumagayak sila papunta sa dulaan.



















ibinuhos ang galit na nararamdaman sa asawa sa kawawang si Sisa. (inampas niya ito ng latigo at inutusang kumanta ang baliw. Napasigaw man sa sakit ang babae ay hindi pa rin ito sumunod sa kapritso ng donya. >alang nagawa ang donya kundi utusan ang gwardiya sibil na pakantahin ito, na sinunod naman ni Sisa at umawit ng Kundiman ng &abi. Naantig naman ang damdamin ng donya kung kayat nawala sa isip nito na magsalita sa Tagalog, na ikinagulat naman ng



















(indi dalawin ng antok si Ibarra ng gabing iyon. $alisa ito sa kaguluhang naganap kung kaya1t nilibang ang sarili sa paggawa sa kanyang laboratoryo. Ilang sandali ay dumating si Elias sa tahanan ni Ibarra. 0ayunin ni Elias E lias na ipagbigay-alam kay Ibarra na may ma y sakit si /aria lara, at kung may ipagbibilin ang binata bago siya pumunta sa $atangas. Ipinaliwanag din ni Elias kay



















din ng karamihan. Sa kasamaang palad, napangasawa niya ay isang mahirap pa sa daga na Kastila, si Tibur"io. Tibur"io. Sa edad nitong 45, higit pa itong matandang tingnan kaysa kay Donya Don ya !i"torina. Ito ay isang maralita at mal-edukadong taga-Espanya na itinaboy ng kanyang mga kababayan sa Etremadura at naging n aging palaboy, hanggang mapadpad siya sa #ilipinas sakay ng barkong Sal'adora. Sapagkat hindi naman sanay sa byahe, labis siyang nahilo at nahirapan sa

























































































































































































































































Buod Ng Noli Me Tangere

Recommend Documents