34'3.&7)3+7,3 À+&% !#
!"#$%&'#(%(#)#)*&#'+(#",') -./!0(%(#)1!#/)
!"#$!%&'"(!)'*!) *3456789:;8) ) " " ) ) ) ) ) ) ) ) )
) ) )
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Çka quhen vepra penale-Veprat me te cilat cenohen ,demtohen apo asgjesohen vlerat juridike te njeriut dhe te bashkesise se caktuar ne te drejten penale quhen vepra penale apo me nje term te pergjithshem kriminalitetet.. E drejta penale eshte nje nder menyrat dhe mjetet me te cilat mbrohet shoqeria dhe luftohet kriminaliteti Me termin e drejt penale nenkuptojm nje dege te legjislacionit pozitiv te shtetit te cakatuar dhe nje dege te shkencave juridike perkatesisht te shkences te se drejtes penale. E drejta penale si degë e legjislacionit pozitiv eshte sistem i normave ligjore me te cialt percaktohet se cilat vepra te njerzve konsiderohen vepra penale dhe qfar lloje te denimeve apo te sanksioneve penale do tu shqiptohen kryesve te tyre..Me nacionin e ketill percaktohet vetem kuptimi formale. eshte domosdoshme qe krahas nocionit fomal te percaktohet edhe nacioni materila i te drejtes penale.. E drejta penale në kuptimin material perkufizohet duke pasur parasysh veprat penale qellimin dhe funksionin e kesaj dege e drejta penale ne kuptimin material perkufizohet si dege e drejtesis me te cilat mbrohen nga veprat penale mardhenjet e caktuara te shoqeris te mirat juridike qe i perkasin shoqerise kombit dhe individit.. Si vepra penale konsiderohen vrasja ,plagosja ,vjedhja cenimi i nderit dhe autoritetit etj. Sanksionet penale jane llojet me te renda te sanksioneve qe njihen ne nje sistem juridike keto sanksione zbatohen duke perdorur dhunen dhe me to kryesve te veprave penale u kufizohet apo u merret liria nderi pasuria etj dhe ne ato shtet ku akoma parashihet denimi me vdekje merret edhe jeta ne rastet kur shqiptohet edhe ekzekutohet denimi me vdekje Parimi i ligjshmeris se vepres penale dhe denimit eshte nje nder karakterisikat themelore te se drejts penale bashkohore ky parim eshte garanci e progresit ,humanizimit dhe demokracise ngase ky parim njekohsisht eshte edhe dege e forte per mbrojtjen e qytetareve nga arbitrariteti I shtetit. Lenda e se drejtes penale eshte vepra penale,kryersi i vepres panel dhe sanksionet penale.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DE)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Mjetet me te cilat e drejta penale ushtron mbrojtjen juridike nga vperat penale jane sanksionet penale. Nese kryersit e veprave penale jane te mitur ne vend te sanksionit penale mund tu shqiptohen te ashtuqaujtruat masat te diversitetit. Sanksionet penale dhe masat e trajtimit te detyruar si dhe masat e diversitetit shqiptohen dhe aplikohen kunder vullnetit te kryersit dhe konsistojn ne marrjen apo kufizimin e disa te drejtave te cilat perndryshe i kan gezuar gjer ne momentin e kryerjes se vepres penale ne baze te kushtetuese ligjeve dhe nomave te tjera juridike,sanksionet penale qe u shqipetohen kryersve te veprave penale gjithnje me pak kane karakter retributiv dhe me teper shqiptohen me qellim te permirsimit te tyre me shqiptimin dhe ekzekutimin e sanksioneve penale synohet qe ne te ardhmen te kryhen sa me pak vepra penale dhe ne prespektive te evitohen ne teresi. Funksioni mbrojtjes i se drejtes penale eshte mbrojtja e shoqerise nga kriminaliteti dhe ne kuader te ketij funksioni e drejta penale ne radh te pare ka per detyr ti mbroj lirite dhe te drejtat themelore te njeriut rendin juridik dhe sigurin e vendit gjithashtu e drejta penale ka per detyr ti mbroj edhe te mirat juridike te posaqme qe i perkasin njeriut dhe qytetarit siq jane jeta e njeriut,integritetit trupor ,lirite dhe tedrejtat,nderi,autoritetit,barazia dhe siguria e qytetareve etj,funksioni mbrojtjes i se drejtes penale eshte i karakterit subsidiar ngase shprehet vetem ne rastet kur velrat e rendesishme te individit nuk mund te mbrohen me mjtet apo menyra tjera... Qellimi i aplikimit i sanksioneve penale nuk ka per qellim qe vetem ta denoj apo ti shkaktoje ndonje te keqe tejter kryesit te vepres penale por ne radhe te par ka per qellim qe ta permiresoje ate qe ne te ardhmen te mos kryeje vepra penale dhe qe te behet antar i dobishem per vete dhe per shoqerine.. E drejta penale ndahet ne:e drejta penale materaile dhe e drejta penale procedural,e drejta penale dhe e drejta penale ekzekutive apo e drejta e ekzekutimit te sanksioneve penale,e drejta penale e pergjithshme dhe e posaqme,e drejta penale e rregullt dhe e jashtzakonshme,e drejta penale kombetare dhe e drejta penale nderkomebtare Me normat e natyres materiale percaktohet se cilat vepra te njervze konsiderohen vepra penale dhe qfar lloje te sanksioneve penale mund tu shqiptohen kryersve te tyre...ky esht kuptimi material i se drjetes penale ose i drejtes penale ne kuptimin e ngusht <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DF)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Me normat e procedures penale rregullohet procedura e gjykates dhe te organeve te tejra shteterore per tu konstatuar se a ka kryer ndonje person veper penale dhe se a jane plotesuar kushtet per shqiptimin e sanksionit penale... Kuptimi i se drejtes penale procedurale jane normat penale juridike me te cilat rregullohen keto qeshtje e qe formojne kuptimin formal te se drejtes penale apo siq thuhet shpesh kuptimi i se drejtes penale procedurale. E drejta penale dhe e drejta penale ekzekutive,apo e drejeta e ekzekutimit te sanksioneve penale ne kuptimin e gjere ne kuadrin e se drejtes penale bejne pjes edhe normat penale-juridike me te cilat rregullohet qeshtja e ekzekutimit te denimeve dhe te llojeve te tejra te sanksioneve penale sikunder edhe procedura penale edhe qeshtjet e ekzekutimit te sanksioneve penale jane te rregullauara me ligj te posaqem ne ligjin e ekzekutimeve te sanksioneve penale. E drejta penale e pergjithshme eshte ajo e cila vlen per te gjith qytetaret. E drejta penale e posaqme eshte ajo e cila vlen vetem per nje grup qytetaresh qe gjenden ne marredhenie te caktuara apo i perkasin grupit te caktuar te shoqersie,tani si e drejt penale e posaqme konsiderohet p.sh e drejta penale ushtarake e cila aplikohet vetem ndaj personave ushtarake mandej e drejat penale per te mitur qe u dedikohet vetem kryersve te mitur te veprave penale etj.. E drejta penale e rregullt nenkuptojm rastet e aplikimit te kesaj dege te drejtesise ne kushtet normale te rregullta te jetes shoqerore. Me te drejten penale te jashtzakonshme nenkuptojm normat penale juridike qe nxirre dhe aplikohen ne kushtet apo rrethanat e jashtzakonshme p.sh gjate kohes se luftes ose gjate kohes se rrezikut te drjetperdrejt nga lufta. E drejta penale komebtare dhe e drejta penale nderkomebtare si e drejt penale kombetare konsiderohet ajo e drejt penale apo legjislacion pelan i nje shteti te caktur qe vepron apo zbatohet brenda territorit te tij ndersa e drejta penale nderkomebtare eshte sistem i normave penale juridike qe u dedikohet marrdhenive nderkomebtare,me te drejten penale nderkomebtare rregullohen qeshtjet e ndeshikimit te personave te cilet veprat penale i kane kryer jasht vendit pastaj rregullohet qeshtja e ekstradimit te drejtes se azilit dhe formave te
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DG)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
tejra te bashkpunimit te shteteve kunder kriminalitetit ne arenen nderkombtare.. Fillet dhe zhvillimi i se drejtes penale nderkomebtare-Disa mendojn se kjo eshte paraqitur ne gjysmen e pare te shek.16 gjate kohes se shkolles postglosatore nderkaq te tejret mendojn se e drejta penale nderkomebtare me kuptimin e tanishem daton qe nga gjysma e pare te shek 17 me postulatin e njohur te Hugo Grociusit ose dorezoje ose ndeshkoje me kete mendohet ne kryersin e vepres penale qe duhet ose ti dorzohet shtetit ku e ka kryer vepren penale ose te ndeshkohet aty ku gjendet. Zhvillimi i se drejten penale nderkomebtare midis dy luftravePas luftes se pare boterore shenohet nje faze e re dhe shum e rendesishme ne vazhden e zhvillimit te se drejtes penale nderkomebtare perkastesiht krimet shum te renda qe u kryen gjate luftes se pare boterore . Ne baze te raportit te komisionit me kontraten e Versajes mbi paqen u parapa qe te formohet gjykata specilae e cila do ta gjykonte Vilhelmin 2 si fajtor kryesor per krimet qe u kryen gjate lutes se pare boterore kurse personate e tjere pergjegjes ushtarake dhe civile sipas kesaj kontrate duhet te denoheshin nga gjykata e shteteve ne territoret e te cilat i kane kryer krimet.. Zhvillimi i se drejtes penale nderkomebtare gjate luftes se dyt boterore-Perkatesisht miliona njerez qe u bene viktime e krimeve gjate luftes se dyte boterore nga kriminelet naziste dhe aleatete e tyre mobilizuan vetedijen nderkomebtare qe te mos mbeten pa u denuar fajtoret e kesaj lufte keshtu me 8 gusht ne vitin 1945 ne Londer u arrit Marrveshja e forcave te medha aleate qe te formohet gjykata nderkomebtare ushtarake e cila do ti gjykonte kriminelet e Luftes se dyte botrore . Parimet kryesore me te cilat u rregullua pergjegjesia penale per krimet e luftes jane: udheheqesit organizatoret,shtytesit ose bashkpuntoret qe kane marr pjes ne perpilimin ose ekzekutimin e ndonje plani apo komploti me qellim qe te kryhet ndonje krim i parapare me stastuin ne fjal jane pergjegjes per te gjitha veprat qe jane kryer ne realizimin e atij plani. Themeli i Gjykates Penale Nderkombtare ne Hage - keshilli i sigurimit i komebve te Bashkuara me rezoluten nr 827 dt.22 shkurt viti 1993 ,themeloi gjykaten Penale nderkomebtare ne Hage per gjykimin e personace per krimet e luftes qe i kryen ne territorin e Jugosllavise <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DH)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
emertimi i teresishem i kesaj gjykate eshte Tribunali nderkometbare per ndjekjen e personave pergjegjes per shkeljet e renda te se drejtes nderkomebtare te kyrera ne teritorin e ish-jugosllavise ne kohen prej viti 1991 Themelimi i Gjykates se Perhershme Penale Nderkomebtare Ne konferencen e Okb-se te mbajtur ne Rome me 18 korrik 1998 u nenshkrua marrveshja mbi themelimin e gjykates se perhershme penale nderkomebtare.. E drejta penalesi degë e legjislacionit pozitivë eshte sistem i normave me te cilat percaktohet se cilat vepra konsiderohen vepra penale kur personit konsiderohet penalisht i pergjegjeshem dhe qfar lloj sanksioni penale mund ti shqiptohet. Shkenca e se drejtes penale eshte sistem i nocioneve dhe te institucioneve te se drejtes penale perkatesisht te legjislacionit penal te shtetit te caktuar.. Detyra e shkences se te drejtes penale merret me studimin e kuptimit juridik te vepres penale te llojeve dhe formave te veprave penale gjithashtu e studion kryesin dhe pergjegjesin penale te tij si dhe sanksionet penale pa shkence juridike-penale te mire nuk do te mund te zgjidhen ne praktik ne menyre te sigurt rastet konkrete Shkenca e se drejtes penale në kuptimin e gjerë ka per detyre te studiojne kriminaltitetin dhe masat qe duhet ndermarre per parandalimin e tij.. Shkenca e se drejtes penale e studion te drejten penale ashtu siq eshte e rregulluar me legjislacionin penale ose siq thuhet ndryshe e studion te drejten penale de lehe lata dhe de lege ferenda duke dhene propozime dhe sugjerime per zgjedhje masa dhe institucion te reja te cilat do ti kontribuonin luftes me te sukseshme kunder kriminalitetit. Shkenca e se drejtes penale dhe e drejta penale ndahet ne dy pjese: ne pjesen e pergjithshme dhe pjesen e posaqme Pjesa e pergjithshme e se drejtes penale studion parimet dhe institucionet themelore te se drejts penale,lidhur me qeshtjet qe shqyrtohet ne pjesen e pergjithshme te shkences te se drejtes penale ekzistojne dy drejtime apo sisteme:Sistemi bipartite dhe sistemi tripartite.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DI)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Sistemi Bipartite eshte sistem tradicional i shkences se te drejtes penale sipas kesaj sistemi ne pjesen e pergjitshme te shkences se te drejtes penale ekzsitojn dhe shqyrtohen vetem dy nacione themelore .vepra penale dhe sanksioni penale. Sistemi Bipartite mbeshtetet ne kuptimin objektivo-subjektivt e vepres penale sipas te cilit ne nacionin e vepres penale perveq elemeteteve objektive futet edhe elementi subjektiv kryersi i vepres penale sipas ketij sistemi kryersi i vepres penale konsiderohet pjes perberese e nacionit te vepres penale si elemet i saj subjketiv. Sistemi Tripartit eshte ai qe ne pjesen e pergjitshme te shkences te se drejtes penale ekzsitojn tri nacione themelore si vepra penale, fajtori dhe sanksioni penal. Sistemi Tripartite mbeshtetet ne kuptimin objektiv te vepres penale ngase nga nocioni i vepres penale ndan elemetet subjective sipas ketij sistemi kryersi i vepres penale nuk eshte pjes perberese e nacionit te vepres penale por esht nocion i pavarur I te drejtes penale. Pjesa e posaqme e se drejtes penale merret me studimin e veprave penale veq e veq ,elementet e tyre,fomen e fajit me te cilen kryehen ato dhe sanksionet penale qe mund tu shqiptohen kryersve te tyre i studion nocionet e veprave penale siq jane vrasja plagosja vjedhja e etj. Veprat Penale radhiten sipas ngjashmerise se tyre ne grupe apo kapituj madje kapitujt radhiten sipas shkalles se rrezikshmeris apo pasojave qe shkaktojn ato dhe ngjashmerise se tyre dhe keshtu formohet sistemi i pjeses se posaqme te shkences se te drjetes penale. Si Shkenca Penale konsiderohen:shkenca e procedures penale,kriminologjia,politika kriminale,penologjia,kriminalistika, mjeksia gjyqesore dhe psikiatria gjyqesore. Shkenca e procedures penale merret me studimin e te drejtes se procedures penale te shtetit te caktuar,kjo studion sistemin e normave juridike te percaktuara me ligjin e procedures penale me te cilin eshte rregulluar veprimtaria e gjykates,prokuroris publike e organeve te hetuesise dhe te personave te tejre qe marrin pjes ne proceduren penale me qellim qe te zbulohet vepra penale ,kryersi i saj dhe te administrohet provat e rendesishme per aplkimin e drejt te normave te legjislisionit penal..
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DJ)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
E drejta Penale Skllavopronare karakterizohet nga fakti se i ka kushtuar rendesi te madhe mbrojtjes se prones private dhe asaj te shtazeve,prodhimeve bujqesore,e ne veqanti sklleverve te cilet ne kete formacion shoqeror-ekonomik jane konsideruar si prone e skllavopronari. E drejta Penale Skllavopronare ka njohur lloje te shumta te denimeve te cilat per nga natyra e tyre ishin mjaft te renda ,te vrazhda dhe johumane,me se shpeshti jane shqiptuar denimi me vdekje dhe lloje te ndryshme te denimeve fizike denimi me vdekje ndaj te ndeshkuarit eshte ekzekutuar me prerjen e kokes,duke e djegur ne grumbullin e drunjeve duke e qare me anene e kuajve etj,denimi me vdekje si dhe denimet e tjera fizike jane ekzekutuar ne menyre publike me qellim qe te ushtorjn ndikim frikesues ndaj te tejreve,e drejta penale ne kete periudh nuk e ka njohur denimin me heqje te lirise. Burimi kryesor i se drejtes penale te shteteve shkallvopronare ka qen e drejta zakonore. Ligji i shkruar ne te Drejten Penale te shteteve Skallvopronare ka qen ligji i Hamurabit qe u nxor ne shek 17 para epokes sone. Karakteristikat themelore te se drejtes penale te shteteve Feduale eshte se marredheniet shoqerore ekonomike e kane sigurar eksplotimin e fshatarit nepermjet pushtetit te feudalit ndaj fshtarit kjo ka kushtezuar se dallimi midis klasave dhe shtresave te shprehet ne te gjitha ligjet qe nxjerren ne shtetet feduale e ne veqanti lidhur me ndeshmkimin. Ne te drejten penale feduale burimi kryesor eshte e drejta zakonore. Llojet e Denimeve te se Drejtes Penale Feduale jane; denime me vdekje dhe llojet e tjera te denimeve fizike si p.sh prerja e vesheve,duarve ose hundes, nxjerrja e syve ,mandej mundimi ne rrot etj,E drejta penale feduale nuk ka njohur denimin me burg,gjate periudhes se mesjetes denimi me vdekje eshte shqiptuar per shum vepra penale fetare per vepra penale kunder moralit edhe per llojet e vjedhjeve te rendomta,denimi me vdekje eshte ekzekutuar ne menyr te vrazhda dhe barabare,Perveq vrasjes dhe prerjes se kokes,denimi me vdekjes eshte ekzekutuar edhe duke e coptuar te denuarin ,duke privuar nga jeta me ane te rrotes ,duke djegur ne grumbullin e drunjve ,duke e vorrosur te gjall ne dhe etj..
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DK)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Zhvillimi i se drejtes Penale te shteteve Kapitaliste-Me Revolucionin Frances te vitit 1789 u permbyr sistemi feudal Francez,ky revolucion pati jehone te madhe edhe ne qytetet e tjera ngase pas Revolucinit Fracez filloi periudha e shkaterrimit te shpejt te fedualizimit ne tere evropen dhe ne bote,revolucioni frances i abrogoi priviligjet e feudaleve ,e afirmoi parimin e lirise te barazise se te gjithe qytetareve dhe parimin e sovranitetit te popullit. Parimet me interes te posaqem per te drejten penale u formuan ne Dekleraten mbi te drejtat e njeirut dhe te qytetarit te vitit 1789 Veqmas eshte i rendesishem neni 6 i deklerates ku thuhet “ligji mund ti parashoh vetem denimet e domosdoshme,askush nuk mund te denohet per vepren e cila para se te kryhet nuk eshte percaktuar me ligj si veper e ndeshkueshme dhe per te cilen nuk esht percaktuar denimi,me kete per here te pare ne nje dokument politik ne menry precize u shpreh parimi i legalitetit. Parimet themelore te Deklarates mbi te Drejtat e Njeriut dhe te Qyetarit janë:kodi penal duhet te jete human,denimi duhet te jete ne perpjesetueshmeri me vepren e ndeshkuar,lloji i denimit duhet ti pergjigjet vepres se kryer,te gjithe qytetaret duhet te jene te barabarte para ligjit,denimit duhet te jene te percaktuara ne kodin penale ne menyre apsolute. Kodi i pare Penale Borgjez u nxor ne France ne vitin 1791 ne kete kod u realizuan te gjitha parimet e deklarates mbi te drejtat e njeriut dhe qytetarit si dhe te ligjeve dhe akteve te tjera politike qe i paraprijn,kodi penal bazohet ne idet e Montesikies ,Rusos Bekarios dhe te filozofeve te tejr,ky kod konsiderohet si kod revolucioar ne kete kod per here te pare shprehet ndarja e se drejtes penale ne dy pjes: pjesen e pergjithshme dhe pejesn e posaqme,ne kete kod u pervetesuan parimi i ligjishmeris se veprave penale dhe denimeve ,parimi i barazise se te gjith qytetareve para ligjit. . Kodi penal i Napoleonit ne Vititn 1810-ne vazhden e zhvillimit te se drejtes penale te shteteve kapitaliste te Evropes,rendesi te posame ka edhe nxjerrja e Kodit penal te Napoleonit ne vitin 1810, quhet kod penal i Napoleonit sepse vet Napoleoni e dekretoi,Ky kod se bashku me kodin e procedures penale ne France hyri ne fuqi me 1 janar te vitit 1811 Kodi penal I Napoleonit u nxor ne kohen kur borgjezia ishte konsoliduar ne pushtet dhe kur duhej ne mase me te amdhe te mbroheshin interesat e saj. .
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DL)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Kodit penal te vitit 1791 dhe kodit penal te Napleonit verehen disa dallime,Ky dallim me se tepermi shprehet perkitazi me denimet,Kodi i Napolit parasheh denime me te ashpera.dukeshem u rrit nr i veprave penale politike per te cilat mund te shqipohej denimi me vdekje dhe denimi me burg te perjetshem.. Kodi penal i Bavarise u nxor ne vitin 1813 ne Gjermani,ky kod konsiderohet kodi i pare gjermanl modern, edhe ky e njohi parimin e ligjishmerise se veprave dhe denimeve.. gjykatave u lihej nje mundesi e vogel e matjes se denimeve ,ngase parashihete suaza te vogla te minimumit dhe maksimumit te tyyre,denimet me vdekje ishin te shpeshta,ky kod e njihnte edhe denimin me burg te perjetshem me pranga. Shkollat kryesore ne te drejten Penale jane;Shkolla klasike,antropologjike,Positive,Sociologjike shkolla neoklasike dhe shkolla e mbrojtjes se re shoqerore. Si themelus dhe perfaqesues I shkolles klasike kosiderohen Cezaro Bekario dhe Anselm Fojerbah gjithashtu kontribut ne paraqitjen e kesaj shkolle dha Bentami.. Ne kuadrin e ideve te shkolles klasike jurisiti anglez Bentam perpunoi teorine e dobishmerise shoqerore te denimit te asthuquajturen teori utilitare ne veprat e tij “Teoria e denimit”.,prezantoi idete lidhur me qellimin e denimit te luftes kunder kriminalitetit.. Themelues i shkolles antropologjike eshte Italiani Cezaro Lombrozo i cili ishte mjek,psikiater e me vone edhe professor i mjeksise gjyqsore… Veprat e Cezaro Lombrozo me te rendesishme jane “Njeriu kriminel dhe Antropologjia Kriminale. Sipas Lambrozos jane te radhitur te gjithe delikuentet si: Fajtoret e lindur,Fajtoret e semure psikikisht,Fajtoret nga shprehia,Fajtoret nga pasioni,Fajtoret e rastit Fjatoret e lindur karakterizohen per nga mungesa e “ndjenjes morale,Sipas Lombrozos posedojn te gjitha tiparet e natyres degjeneruese anatomike,biologjike dhe psikologjike,fajtoret e lindur jane shum te rrezikshem ..kriminelet e lindur me shpesh paraqiten te meshkujt se te femrat..keta persona heret fillojn karrieren e tyre kriminale dhe zakonisht jane te papermiresueshem. <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMN)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Fajtoret e Semur Psiqikisht karaketerizohen pothuajse me te gjitha tiparet e fajtoreve te lindur,keta persona lengojn edhe nga disa semundje psikike nen ndikimin e te cilave kryejn vepra penale Fajtoret nga shprehia nuk posedojn tipare te theksuara te kriminalitetit te lindur ashtu siq e prezenton Lombrozo, mirepo keta persona me teper per shkak te ndikimi te faktoreve sociale (egzogjene)dhe per shkak te dobesive te tyre morale kryejn vepra penale,me se shpeshti kryejn vepra penale te imeta kunder pasuris,keta persona nuk kane aftesi qe tu bejne rezistence provikimeve te mjedisit shoqror dhe keshtu nen ndikimin e rrethanave te kqija te mjedisit shoqeror kryejn vepra penale. Fajtoret nga Pasioni per nga natyra e tyre jane shum te ndieshem dhe per shkak te provokimeve te ndryshme shpejt shqetesohen kesisoj nen ndikimin e shqetesimit apo tronditjes e cila mund ti qoj edhe ne gjendje efektive kryerjene e vepres penale,pas kryerjes se vepres penale pendohen dhe ndiejne brejtje te ndergjegjes.. Fajtoret e Rastit sipas Lombrozos nuk posedojn prirje te lindura apo te fituara me vone per te kryer vepra penale por kete e bejne nen ndikimin e faktoreve te jashtem te mjedisit shoqeror ne te cilin jetojne ,keta persona nuk kan aftesi tu rezistojn ndikimeve te faktoreve te jashtem dhe per kete arsye Lombrozo i konsideron si viktima te kushteve apo rrethanave shoqerore ne te cilat jetojn,Sipas Lombrozos fajtoret e rastit nuk jane aq te rrezikshem dhe ata persona nuk duhet denuar.. Shkolla positive idet e saj lidhur me kriminalitetitn i mbeshtet ne koncepcionet dhe mendimet e shkolles antropologjike,kjo shkoll konsiderohet si e veqant meqe shkolla positive hulumutimin e shkaqeve te kriminaliteit e ben ne baze te sociologjise kriminale e jo ne baze te biologjise kriminale ne kriminologji dhe te drejten penale konsiderohet si shkoll ne vete autonome. Faktoret qe ushtrojn ndikim dominant ne gjenezen e kriminalitietit qe ekzistojn sipas Ferit jane: faktoret antroplogjike ose individuale,faktoret fizik,faktoret sociale. Faktoret antroplogjike ose individuale te kriminalitetit jane konstitucioni organik i fajtorit nepermjet te cilit shprehen anomalite e kafkes ,te trurit ,sensibilitetit apo ndieshmeria dhe te gjitha veqorite e tjera fizike..vetit personale qe shfaqen si faktor te kriminalitetit jane raca,mosha,arsimimi dhe edukimi ,profesioni etj.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMM)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Faktore Fizik jane klima,stina vjetore,temperaturat vjetore,kushtet atmosferike etj.. Faktoret Social jane kushtet e mjedisit shoqeror ne te cilat jetojne delikuentet dhe si faktor social qe ndikojn ne kryerjen e veprave penale jane dendesia e popullsis,rregullimi i raporteve ne familje,sistemi i edukimit,prodhimi Industrial,alkoolizimi,menyra e organizimit ekonomik dhe poblik etj. Faktoret kriminologjene sipas shkolles pozitive ndahen ne grupin e fajtoreve te te cilet ndikimi dominant ushtrojn faktoret individuale apo te brendeshem (endogjene)dhe ne grupin e faktoreve ndaj te cileve ndikim dominant ushtrojn faktoret social apo te jashtem (egzogjene). Ne kuadrin e faktoreve te brendeshem te kriminalitetit shkolla pozitive dhe antropologjike e bene ndarjen e faktoreve ne keto 5 kategori si:Fajtoret e lindur,Fajtoret e semure psikikisht,Fajtoret nga shprehia,Fajtoret nga pasioni,Fajtoret e rastit. Krahas ndarjes se fajtoreve varesisht prej llojeve te veprave penale shkolla bene edhe ndarjen e kriminaltitetit te gjithmarshem ne dy grupe:ne grupin e Veprave Penale natyrore apo ataviste dhe ne grupin e te ashtuquajtur te veprave penale ligjore apo evolutive Ne grupin e veprave penale natyrore po ataviste i radhit ato vepra penale me te cilat cenohen te mirat juridike apo ndenjat e pergjithshme siq jane morali.ndjenjat religjoze dhe patriotike etj,keto vepra me disa perjashtime konsiderohen si vepra penale nga i gjith njerzimi pa marre parasysh rregullimin shoqerore.. Ne grupin e veprave penale ligjore apo evolutive bejne pjese veprat penale te cilat ndryshojn varesisht prej kohes dhe rregullimit shoqrore- politik te nje vendi,si vepra te ketilla konsiderohen vepra penale politike dhe ato kunder ekonomis.Keto vepra penale konsdioerhne vepra penale ligjore apo evolutive ngase me ndryshimin e marredhenive shoqeroro-ekonomike dhe politike e ndryshojne figuren e tyre apo nuk konsiderohen fare vepra penale.. Masa me efikse per mrbojtjen e shoqerise quhet masa siguruese, si masa siguruese sipas shkolles positive jane:masat preventive,masat e kompensimit te demit,masat repressive,masat eliminatore Masat preventive apo substitute te denimeve si i quajti Feri konsistojn ne ndermarrjen e masave te ndryshme ekonomike,sociale dhe pedagogjike me qellim te parandalimit te veprave penale.Me keto <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DME)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
masa duhet ne menyr te organizuar te ndermerren masa adekuate kunder alokoolizmit,prostitucionit,bredhavakeve madje duhet te formohen ente per edukimin e femijeve duhet tu ndalohet lidhja martesore personave qe lengojn nga semundjet psikike.. Masat e kompensimit te demit jane te karakterit civilo-juridik dhe konsistojn ne demshperblim material te viktimes se vepres penale.. Masat repressive parashihen per veprat penale te lehta dhe do te kosistonin ne shqiptimin e denimit me burg ,detyrimin e ushtrimit te punes se dhuneshme,ndalimin e ushtrimit te profesionit te caktuar apo te zejes etj. Masat eliminalore sipas shkolles pozitive duhet te aplikoheshin ndaj kryersve te veprave penale e te renda dhe me te rrezikshme ndaj kryersve te vepra penale propozohej internimi ne koloniete e kooperativave bujqesore vdenosja e tyre ne spitalet psikiatrike dhe denimi me vdekje. Gjendja e rrezikshmerise se vepres penale quhet Temibilitet. Themelues i shkolles Sociologjike jane tre profeor te njohur te se drejtes penale te asaj kohe Franc Von nga Berlini (gjermani),Von Hamel nga Amsteradami (Holande) dhe Adolf Prins nga Brukseli(Belgjike). Shkolla sociologjike paraqitet si rezultat i ideve dhe njohurive te reja nbi gjenezen e kriminaliteitit kerkesave per parandalimin e tij si dhe kerkesave qe gjithnje me teper u aktualizuan per domosdone e reforemes se legjislacionit penale ekzsitues.Shkolla sociologjike filloi ta studioj kriminalitetitn si dukuri masive shoqerore e jo vetem si ngjarje ne jeten e njeriut. Sipas Shkolles Sociologjike delikuentet jane te radhitura ne;Delikuentet e rastit dhe Delikuentet nga shprehia Delikunentet e rastit jane persona te cilet nuk kan predispozita apo prirje per te kryer vepra penale,keta persona veprat penale i kryejn nen ndikimin e gjendjeve momentale(kalimtare) dhe krizve te brendeshme qe shkaktohen nen ndikimin e faktoreve te jashtem perndryshe vepra penale qe e kan kryer paraqitet vetem si nje episod i hidhur ne jeten e tyre dhe se kriminaliteti eshte i huaj per botekuptimet dhe moralin e tyre Delikuentet nga shprehia apo kronike jane persona te cilet veprat penale i kryejn nen ndkimin e faktoreve te brendeshem.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMF)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Veprat asociale dhe krimnalitetit jane manifesitm i personaltiet te tyre,keta persona posedojn prirje per te kryer vepra penale,edhe provokimet e imta te jashtme i shtyejn qe te kryejn vepra penale… Llojet e delikuneteve nga shprehia sipas shkolles socologjike jane: ne delikunetet e permiresueshem dhe te papermiresueshem. Adolf Prins kategori tejter te delikuneteve njeh edhe delikunete anormale-ne kete gurp te fajtoreve bejne pjes personat qe posedojn disa anomali psikike e te cilet sipas gjendjes se tyre shpirtrore nuk jane persona te semure psikike po as psikikisht normale,personat te ketille jane fjala vjen alkolistet,neurotiket, degjeneriket disa kategori te psikopateve etj. Shkolla sociologjike per denimet me burg Afat shkurte ka qen kundershtare e rrepte e denimeve afatshkurtra me burg ngase keto denime sipas saj me teper jane te demshme se te dobishme,denimet e ketila edhe me teper e shtojn rrezikshmerin e kryersve sepse gjate qendrimi ne burg biejn nen ndikimin e te burgosurve te tejr qe kane kryer vepra te renda dhe si te till jan te rrezikshem,per kete arsye shkolla sociologjike ka propzuar se ne vend te denimeve afatshkurtra me burg te shqipohet denimi me te holla apo denimi me kusht. Sipas shkolles sociologjike Denimet dhe masat siguruese i shqiptohen ndaj kryersve te veprave penale penalisht te pergjegjeshem,Kurse masat siguruesete shqiptohen ndaj kryersve penalisht te papergjegjeshem. Sipas shkolles sociologjike shqiptmi i masave siguruese si lloj i sanksioneve mund te shprehet ndaj kesaj kategorie te personave vetem pas kryerjes se vepres penale (Post Delictum)dhe ne baze te vendimit te gjykates e jo edhe para se te kryehet vepra penale (ante delictum) siq preferonte shkolla pozitive. Shkolla neoklasike ne mesimetet e saj i kushtoi rendesi te madhe parimit te legalitetit te veprave penale dhe denimeve,kete e konsideronte si detyre themelore te se drejtes penale per te mundur te mbroj njeriun nga arbitratiteti dhe teket perkatesisht tekanjozet e gjykates.Sipas shkolles neoklasike denimi edhe me tej duhej te mbetej sanksion kryerson penal me elemtentet e tij retributive.. Prerveq denimeve sipas shkolles neoklasike ne te drejten penale duhet te njihen edhe masat siguruese si lloje te posaqme te sanksioneve penale.Masat siguruese jane te nevojshme per shkak se ekziston nje katergori e kryersve te veprave penale te cilet per shkak te <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMG)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
papergjegjmerise apo pergjegjshmerise se zvogluar si dhe vetive apo shprehive mund te arrihet qellimi i caktuar.Masat siguruese mund te shqiptohen si te vetme sanksione penale vetem ndaj persoanve te papergjegjeshem kurse krahas denimit mund te shqipohen vetem ndaj disa katerogrive te deklikuneve te rezikshem.. Shkolla neoklasike esht e mendimit se kryesrit e mitur te veprave penale duhet te kete status te posaqem net e drejten penale,ndaj tyre ne te shumten e rasteve duhet shqiptuara masa edukative kurse vetem perjashtimisht denimet. Iniciator i themelimit te mbrojtjes se re shoqerore eshte avokati Italian Filipo Gramatika.. Kombet e Bashkuara ne vitin 1948 formuan Seksionin per Mbrojtjen shoqerore qellim i te cilit eshte gjetja e menyrava dhe e mjeteve me adekuate per parandalimin e kriminaliteti dhe permirsimin e delikuenteve. Perfaqesues me Autoritativ i mbrojtjes se re shoqerore eshte Mark Ansel ,gjykates i gjykates Kasacionale te frances dhe autor i libirt “ La Defense sociale nonvelle” (Mbroja e re shoqerore -1954 E drejta zakonore shqiptare quhet Kanuni i Lekë Dukagjinit Ne shqipëri dhe trojet e tjera shqiptare si e drejta zakonore njehin edhe Kanuni i Seknderbeut (Arberit),Kanuni i Maleve,Kanuni i Laverise si dhe Kanune te tejra lokale.Keto kanune me kanunin e Lekes perbejn burimet e se drejtes zaknore penale shqiptare. Sipas Kanuneve veprat penale te sistemuara ishin veprat penale kunder personit,kunder familjes dhe marteses,kunder nder perones private,kunder kishes dhe veprat e tejra penale. Llojet e denimeve sipas Kanunit te Lekë Dukagjinit ishin: gjakmarrja,denimi me vdekje Debimi,djegja e shtepis,rrenimi i pasurise,te preret e pemeve dhe te lenet e tokes djerre,gjoba dhe leqitja. E drejten penale e Kosoves midis 2 luftareve boterore -1918 deri 1941-Kosova dhe viset e tjera etnike shqiptare u okupaun dhe u vuan nen sovranitetin e Mbreterises Serbe Kroate dhe Sllovene shtet ky i cili u themelua ne vitin 1918 .Shume shqiptar sidomos ata te Kosoves denoheshin edhe vetem per faktin se u gjendej ndonje liber ne gjuhen shqipe.Shqiptaret ishin te privaur edhe prej te drejtave elementare <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMH)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
permasat e abuzimeve te se drejtes penale ndaj shqiptareve perndjejkeve dhe shkeljes se lirive me se miri ilustorjn rreth 10 mije shqiptare te vrare gjate periudhes 1918-1941 dhe kolonizimi i serbeve dhe malazezeve ne tokat shqiptare te Kosoves si dhe rreth 200 mije shqiptare te shperngulu ne Turqi.. Ligji i posaqem mbi Mbrojtjen e sigurise dhe rendit shteterore eshte aprovuar ne vitin 1921 u aprovua ligji i posaqem mbi mbrojtjen e sigurise dhe rendit shtetror i cili per nga ashpersia dhe denimet drakoniane qe u parapane dhe u zbatuan ndryshe emertohej edhe si ligj famekeq per mbrojtjen e shtetit. Kodi penale i Mbreterise se Jugusllavise eshte apravua ne vitin 1929. E drejta penale pas luftes se dyte Boterore.-Veqmas duhet cekur Konferencen e Bunjes te mbajtur me 31 dhjetor dhe 1 e 2 janar te vitit 1944 ku moren pjes perfaqesues shqiptare por edhe disa serbe te kosoves dhe perfaqesues anglez.Ne kete konference u vendos qe pas perfundimit te luftes Kosova do ti bashkangjitet Shqiprise mirepo pas perfndimit te luftes shqiptaret u tradhtuan dhe Kosova serisht mbeti nen sovranitetitn e Serbise dhe te Jugusllavis… Kosova per here te pare ne historin e vet nxori Ligjin e vet penal i cili hyri ne fuqi me 1 korrik 1977 Ligji penal i kosoves ishte ne fuqi deri me 23 mars 1989. Puna ne pergaditje e kodit penal te Kosoves ka filluar me 1 shtator te vitit 1999 vetem dy muaj e gjysme pas qlirimit.. Kosova u qlirua me 12 qeshor te viitit 1999; Kodi penal i Kosoves ka vazhduar punen ne gjuhen Shqipe dhe ne gjuhen anglisht.. Kodi penal i Kosoves u aprovua nga Perfaqesuesi Special i sekretarit te Pergjithshem te OKB-se zotri Mihail Shtajner me 6 korrik te vititi 2003 ndersa do te hyjn ne fuqi me 6 prill te vitit 2004 Kodi penal i kosoves u shpall me Rregulloren e UNMIK-ut nr 2003/25 Burimet e te drejtes penale ndahen ne dy lloje ne ato materiale dhe formale.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMI)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Burimet materiale te se drjetes penale si dhe te degeve te tejra te drejtesis jane te gjitha marredhenit shoqerore te mirat dhe vlerat qe nje shoqeri i kultivon,i zhvillon dhe i mbron. Burimet formale te se drejtes penale jane normat juridike veq e veq dhe teresia e tyre,Burimi formal kryesor duke u mbeshtetur ne parimin “nullum crimen,nulla poena sine lege” eshte kodi penal,si burim formale i te drejtes penale esht elegjislacioni penale qe gjendet ne fuqi perkatesisht e drejta penale pozitive. Konventa e Gjeneves mbi humanizimin e luftes te vitit 1949,Konventa per luftimin dhe parandalimin e krimit te gjenocidit te vitit 1948,Konventa mbi eliminimin e te gjitha diskriminimeve raciale te vitit 1966 Veprat tejra penale qe konsiderohen vepra penale te gjenocid jane:krimet e luftes kunder popullsis civile,krimet e luftes kunder te plagosurve dhe te semureve,si dhe krimi i luftes kunder te zeneve rob,nxitja e urrejtjes,te perqarjes ose mostolerances nocionale,raciale ose fetare etj. Me nacionin kod penal apo ligj penal nenkuptojm akte te larta juridike te pergjithsme te cilat i nxjerrin organet me te larta te shtetit ne shumicen e shteteve e tanishme parlamentet jane organe kompetente per nxejrrejen e kodeve penale apo ligjeve penale.. Ligj penal nenkuptojm qdo dispozit ligjore me te cilen rregullohen qeshtje nga fusha e se drejtes penale. Kod penal nenkuptojm ligjin te rendeshishem ne te cilin ne menyr te teresishem dhe te sistemuar permblidhen dispozitat penalo-jurdike. Legjislacion penal nenkuptojm te gjitha ligjet penale pra edhe kodin penal si dhe tere sistemin e ligjeve dhe dispozitave te tjera penale te cilat jane ne fuqi te cilat aplikohen ne vendin tone apo sistemin e ligjeve penale qe jane ne fuqi ne shtetet e tjera. Burimet tejra te se drjtes penale jane ligjet e tjera,normat nenligjore dhe aktet e pergjithshme. Pjesa e pergjithshme e kodit penal paraqet nje sistem te normave penale juridike me te cilat percaktohen parimet e se drejtes penale si dhe nacionet dhe institucionet themelore te se drejtes penale siq jane veprat penale,pergjegjesia penale,denimet dhe llojet e tjera te sanksioenve penale,mbrojtja e nevojshme,nevoja ekstreme etj.Me <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMJ)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
normat e pjeses se pergjithshme rregullohen qeshtjet qe jane te perbashketa per te gjitha veprat penale dhe ndeshkimshmerine e tyre. Pjesa e posaqme e kodit penal paraqet sistem te normave penale juridike me te cilat percaktohen veprat penale veq e veq si dhe sanksionet penale dhe masat e trajtimit,Te detyrueshem qe mund t’ju shqiptohen kryersve te veprave te ketilla.. Me dispozitiv te rendomt nenkuptojm ato norma me te cilat nuk percaktohen tiparet e vepres penale por vetem emertimi i tyre. Dispozitivi i pershkrues konsiderohen ato norma me te cilat caktohen tiparet e vepres penale behet pershkrimi i tyre. Dispozitivi udhezues apo norme Blankete konsiderohet ajo e cila lidhur me disa tipare te vepres penale te caktuar udhezon ne ndonje menyr tjeter te kodit penal. Dispozitivi i perbere ne te cilin ne te shumten e rasteve percaktohen figurat e ashtuquajtura te veprave penale te perbera,dispozitive te ketilla konsiderohen veprat te cilat kryhen me ndermarrjen e dy apo me shum veprimeve mandej vepra penale e cila konsiderohet se kryhet me ndermarrjen e njerit prej llojeve te veprimeve te caktuara apo veprimi i kryerjes qe eshte caktuar ne menyr alternative (p.sh vepra penale e cenimit te paprekshmeris se baneses,e cila konsiderohet qe eshte kryer kur personi hyn apo nuk larohet nga banesa e huaj.. Parimi i ligalitetit apo ligjshmerise ne te drejten penale-Per tu konsideruar nje veper penale ajo duhet qe para se te jete kryer te percaktohet me ligj si veper penale,percaktueshmeria e vepres ne ligj eshte edhe ement i pergjithshem i vepres penale,ky element i vepres penale ne te drejten penale njesohet me paraimin e legalitetit apo te ligjshmerise. Parimi i legalitetit apo i ligjshmeris ka qen i njohur edhe ne fomacionet shoqerore te shekullit te vejter dhe te mesem mirpo afirmimi i tij erdhi e u shpreh ne gjysmen e dyte te shek 18.Veqmas parimin e legalitetit e kan afirmuar Monteskje (ne vepren De lespriti lois,1748 Bekario (ne vepren Traite de delits et des peines 1764)dhe avokati Servan ne diskutimin e tij te njohur ne vitin 1766 ne Parlamentin e Grenoblit.. Nullum crimen,nulla poena sine lege per here te pare ka thene Penalisti i njohur gjerman Anselm Fojerbah
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DMK)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Nullum crimen ,nulla poena sine lege dmth nje veper nuk mund te konsiderohet veper penale dhe keryrsi i saj nuk mund te denohet nese me par nuk eshte parapar me ligj. Deklerata mbi te drejtat e njeritu dhe qytetarit qe u aprovua ne Kuvendin Kushtetutdhenese te Frances menjher pas shperthimit te Revolucionti Francez ne vitin 1789.Ne nenin 7 te kesaj Deklerate thuhet shprehimit se vetem me lidh mund te parashihen denimet dhe askush nuk mund te denohet per veper e cila nuk eshte parapare me pare me ligj si veper penale.Ne te drejten penale ky parim per here te pare u pervetesua ne Kodin penal te Frances te vitit 1791 dhe 1810.Kode keto te cilat u nxoren pas ngadhenjimit te Revolucionit Francez,gjate shek. 19 parimi i legalitetit u pervetesua pothuaj ne te gjitha kodet penale te Evropes dhe te botes kurse shpesh eshte ngritur edhe ne rang te parimit kushtetues. Kodi penale shprehimisht esht parapare “Askujt nuk mund ti shqiptohet sanksioni penale ose masa e trajtimit te detyrueshem per nje veper nese para kryerjes se vepres ligji nuk percakton vepren si veper penale dhe nuk parasheh sanksion penal ose masa te trajtimit te detyrueshem per ate veper. Rendesia shoqerore-politike dhe juridike e parimit te legalitetitParimi i legalitetit apo ligjshmerise ka rendesi shoqeroro-politike dhe juridike,rendesia shoqeroro-politike e ketij parimi ne nje menyr u permend se kjo konsiston ne sigurmin e qytetareve nga arbnitrariteti dhe keqperdorimet eventuale te gjykatave dhe te organeve te tjera shteterore.Ky parim paraqet gurthemel per sigurin e qytetareve ngase qytetaret qe me pare e dine se cilat vepra konsiderohen vepra penale e cilat vepra te lejuara,gjithashut ne askeptin shoqeror politik parimi i ligjshmerise garanton barazine e qytatareve para ligjit qe ne praktik do te thote pa marre parasysh se kush dhe ne cilen pjes te vendit ka kryer veper penale ai duhet te ndeshkohet me denim te njejt apo perafersisht te njejt. Rendesia juridike e parimit te legalitetit konsiston ne sendertimin e 5 kerkesave)dhe ato jane:Qe vetem ligji te jete burim i se drejtes penale(nullum crimen sine lege scripta),Qe te ndalohet aplikimi i analogjise (nullum crimen sine lege scripta),Qe te ndalohet veprimi retroaktiv i ligjit,Qe me rastin e percaktimit te veprave penale ligjdhensi duhet te sherbehet me terma dhe shprehje te qarta dhe precize ne menyr qe te evitohet qdo arbitratitet eventual i gjyqeve apo organeve te tejra shtetore te cilat i interpretojn dhe i aplikojn ligjet penal
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DML)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Interpretimi i ligjeve ka rendeis te madhe dhe eshte i domosdoshem ne te drejten penale ngase shumica e normave penale juridike nuk mund te aplikohen ne rastin konkret para se te interpretohen para se te percaktohet kuptimi i drejt i tyre.Me rastin e interpretimit gjither duhet mbeshtetur ne tekstin e ligjit sa me teper qe eshte e mundur duhet te reskpetohen teksi i ligjit,domethenja e shprehjeve dhe nocioneve qe jane perdorur ne te,Andaj ndlohet rreptesisht qdo lloj interpretimi i normave penale-juridike me te cilin cenohet apo bishterohet parimi i legalitetit te veprave penale dhe sanksioneve penale.. Llojet e Interpretimit te ligjit penale: Sipas subjekteve qe mund ta bejne intereprtimin,Sipas metodave dhe Sipas vellimit Sipas subjekteve qe mund ta bejne intereprtimin-Varesisht prej asaj se cili subjekt apo organ e ben interpretimin njihen tri lloje te interpretimi dhe ato jane : Interpretimi autentik ,gjyqesor dhe doktrinar. Interepretimi autentik apo te obligueshem e bene organi i cili e ka nxjerr ligjin qe interpretohet,nxjerrja e ligjeve penale apo kodeve penale eshte ne kompetence te parlamentit intepretimin autentik mund ta beje vetem parlamenti i shtetit.Interpretimi autentik konsiderohet me i rendesishem dhe vendimtar,interpretimit autentik sikunder edhe ligjit duhet ti permbahen te gjitha organet shtetrore per kete arsye quhet edhe interepretimi i obligueshem.. Si formë e posaqme e interpretimit autentik konsiderohet interpretimi qe behet ne teksitn e ligjit penal me qellim qe te percaktuohet kuptimi i shprehjeve apo dispozitave te caktuara,te natyres se ketille jane dispoziatat e ligjit apo kodit penal ne te cilat interpretohet perkatesisht percaktohet kuptimi i shprehjeve dhe diposzitave qe gjenden ne keto ligje apo kode.. Interpretimi gjyqesor eshte interpretim te cilin e bene gjykata gjate aplikimit te ligjit ne rastin konkrejt,Interpretimi gjyqsor nuk ka efekt te pergjithshem obliguese por vlen vetem per rastin konkret,ky lloj interpretimi quhet “interpretimi gjyqsor” edhe pse ketu eshte fjala per interpretimin e ligjit qe e bejne jo vetem gjykatat por edhe organet e tjera shtetrore qe i aplikojn ligjet penale. Me intepretimin shkencor apo doktrinar te ligjeve penale eshte interpretimi qe e ben shkenca e se drejtes penale,ky lloj intepretimi nuk eshte i obligueshem per organet qe e merren me aplikin e ligjeve penale mirepo me forcen e argumenteve me te cilat elaboron shkenca <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEN)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
e se drejtes penale ne mase te konsiderueshme ushtron ndikim ne praktiken gjyqsore dhe ne ligjdhenesin… Metodat e intepretimit te ligjeve penale jane:interpretimi gramatik,interpretimi logjik,interpretimi historik,interpretimi sistematik,interpretimi komparativ,interpretimi teleologjik Intepretimi gramatik i normave penale judike te legjislacionit penal behet me ndihmen e rregullave te gramatikes dhe sintakses,intepretimi i ketille sendertohet zakonisht duke analizuar shprehjet dhe nacionet e pjeseve te tekstit dhe ne kete menyr gjendet kuptimi i normave penale juridike. Interpretimi logjik mbeshtetet ne rregullat e logjikes me ndihmen e ketij interpretimi percaktimi i permbajtjes dhe kuptimit te ligjit behet me ane te te menduarit dhe te nxjerrjes se konkluzave,intepretimi logjik eshte ngusht i lidhur me intepretimin gramatik dhe ne praktike ky nuk behet ndaras por se bashku me te. Dy rregulla te posaqme me rastin e intepretimit logjik qe perdoren jane: argumentum a contrario dhe argumentum a fortiori. Argumentum a contrario eshte ajo rregull e interpretimit ne baze te te cilit nxjerrim perfundim se perjashtohet mundesia e aplikimit te ndonje norme penale juridike po qe se ajo eshte parapare vetem per rastin konkret dhe si e tille ben perjashtim nga normat e pergjitshme qe e rregullojn ate qeshtje.Rasti i cili duhet te interpretohet sipas rregulles argumentum a contrario eshte norma penale juridike e legjislacionit penale me te cilen parashihet se per moslajmerimin e vepres penale ose te kryersit ndaj te cilit mund te shqiphet denimi me vdekje nuk denohet personi te cilin kryersi e ka bashkshort,te afert te gjakut ne vijen e drejet,vlla apo moter. Argumentum a fortiori shprehet ne dy forma: si argumentum a maiori ad minus dhe si argumentum a minori ad maius.Argumentum a maiori ad minus permban ne vete maksimen logjike sipas se ciles po qe se diqka eshte e ndaluar ne rastin me te lehte gjithsesi duhet konkluduar se eshte i ndaluar edhe rasti me i rende.ndersa sipas Argumentum a minori ad maius kur diqka eshte e lejuar ne rastin e rende aq me pare eshte e lejuar ne rastin me te lehte.Ne kuader te interpretimit logjik duhet theksuar se ne disa raste shfrytezohet edhe argumentum ad absurdum intepretimi i ketille shfryetezohet per te provuar se aplikimi i ndonje norme penale juridike do te qonte ne perfundim absurd.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEM)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Interpretimi historik konsiston ne percaktimin e kuptimit te normes penale juridike duke u mbeshtetur ne historikun e lindjes se saj duke i percaktuar shkaqet qe e kane kushtezuar nxjerrjen e norms me kete rast si pikenisje sherben vullneti i ligjdhenesit perkatesisht ate qe ka dashur ta arrije ligjdhensi me normen e caktuar penale juridike. Llojet e interpretimeve lidhur me intpertimin historik jane:Interpretimi subjektiv dhe intpertretimi objketiv apo evolutiv. Sipas interpretimit subjektiv kuptimi i ligjit penal apo normes se caktuar penale juridike percaktohet sipas kohes qe eshte nxjerr,sipas asaj qe ligjdhensi ka synuar te arrije ne kohen kur e ka nxjerr ligjin. Sipas interpretimit objketiv ose evolutiv kuptimi i ligjt apo normes se caktuar penale juridike percaktohet sipas kohes kur behet aplikimi i tij.Intepretimi objektiv behet ne baze te kohes dhe kushtetve ne te cilat aplikohet ligji.Ky interpretim mbeshtetet ne faktin se qeshtjet te cilat i rregullon ligji jane ne zhvillim dhe ecuri permanente dhe se kete medoemos duhet marre parasysh me rastin e intepretimit. Intepretimi sistematik percakton permbajtjen dhe kuptimin e ndonje norme penale juridike ne baz te vendit qe eshte radhitur ne sistemin e ngusht dhe te gjere te legjislacionit penal si dhe lidhmerin e saj me normat dhe institucionet e tejra juridike penale.Me rastin e intepretimit sistematik te normes se caktuar penale juridike rendesi te posaqme ka dhene se ne cilin kapitull te ligjit penal eshte radhitur vepra penale e caktuar. Intepretimi krahasuese apo koparativ ky intepretim eshte metod e tille e interpretimit e cila kuptimin e ligjit e perckaton duke e bere krahasimin ne dy apo me shum teksete autentike te ligjit te njejte qe eshte shpallur ne gjuhe te ndryshme.Interpretimi krahasues mund te aplikohet edhe ateher kur me rastin e perpilimit te ligjit penal ne mase te konsideuesheme eshte marra parasysh ndonje legjislaocion i huaj.Interpretimi krahasues shprehet kur ndonje veper penale apo institucion i ri penalo juridik eshte percaktuar duke u mbeshtetur ne zgjedhjet e legjislacioneve penale te shteteve te tjera.. Interpretimi sipas qellimit apo interpretimit teleologjik eshte metod e tille e interpretimit te ligjit penal i cili ne kuptimin e tij synon ta percaktoje sipas qellimit te ligjit(ratio legis) Me kete kontekst vlen rregulla themelore metodologjike qe teksti i dispozites te interpretohet sipas qellimeve sociale te ligjeve per kete arsyje metoda teleologjike konsidoehet metode kryesore e intepertimit te ligjeve sepse me te percaktohet kuptimi aktual bashkohor i ligjit. <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEE)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Intepretimet qe njihen sipas vellimit jane: Inteprretimi i ngusht apo restriktiv,Intepretimi i gjere apo ekstencis. Interpretimi i ngusht apo restrikti evksizon ateher kur fjaleve ,termave,apo nocioneve qe jane perdorur ne ligjin penale u jepet kuptim i ngusht,pra ne kete menyr normes se caktuar penale juridike i jepet kuptimi apo domethenia me e ngusht. Interpretimi i gjere apo ekstencis ekziston ateher kur fjaleve ,termave apo nacioneve te ligjit penale u jepet kuptim i gjere kete lloje intepretimi dipozita e caktuar penale juridike apo ligji penal fiton kuptim me te gjer zgjerohet fusha e aplikimit te tij,ngase mund te zbatohet per raste me te shumta te situatave te ndryshme. Analogjia ne kuptimin e gjere paraqet zgjedhjen e marredhenive shoqerore ne baze te normave te cilat i rreguollojne marredheniet e ngjashme kurse ne te drejten penale analogjia paraqet rastin kur nje veper qe nuk ehst e parapare me ligj si vp konsidoehet si e ketille ne baze te ngjashmerise me vperen penale. Analogjia eshte e lejuar ne te drejten penale ne rastet kur nuk eshte ne kundershtim me kuptimin dhe funksionin e parimit te legalitetit.Analogjia e lejuar ne te drejten penale konsiderohet se eshte e lejuar analogjia po qe se ajo eshte ne favor te te fajesuarit dhe nese interpretimi i tille nuk eshte ne kundershtim me normat dhe parimet e tjera penale juridike. Analogjia eshte e lejuar ne rastet kur ekzistojn rrethanat per zbutjen e denimit si dhe ne pergjithesi ne rastet kur ekzistojn rrethanat sipas te cilave kryersi i vepres penale vehet ne pozite me te favorshme. Analogjia eshte e ndaluar ne te drejten penale sepse eshte ne kundershtim me funsionin themelor te parimit “nullum crimen nullem poena sine lege,percaktimi i kufirit midis analogjise dhe intepreprtimit te ligjit penal veqmas te intepretimit ekstensic eshte mjaft fluid dhe eshte shum veshtir te konstatohet ne rastet konkrete.Analogjia eshte e ndaluar ne te drejten penale po qe se sipas normes se caktuar penale juridike behet supsumimi i vepres apo rastit i cili nuk eshte i parapar me ligj dhe po qe se duhet te tejkalohet apo zgjerohet vellimi i normes nese deshirohet qe edhe ai rast te perfshihet me normen e caktuar.. Veprimi i legjislacionit penal do te thote se ai eshte ne fuqi dhe gjykatat jane te obligueshme ta zbatojne ne rastet konkrete,qdo ligj penal vepron ne kohen e caktuar,ne territorin e cakutuar dhe ndaj personave te caktuar. <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEF)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Lloje te veprimit te ligjeve penale jane:Verprimi i ligjit penal ne kohe,ne territor te caktuar dhe ndaj personave te caktuar. Veprimi i ligjeve penale ne kohe sikunder edhe ligjet e tjera edhe kodi penal vepron ne kohe te caktuar ai fillon te veproj prej momentit te hyrjes se tij ne fuqi dhe aplikohet gjersa te pushoj se vepruari,zakonisht ligji penal hyn ne fuqi 8 dite pas shpalljes ne gazeten zyrtare. Koha prej shpalljes se ligjit penal ne gazet zytrare e gjere ne hyrjen ne fuqi quhet Vacatio legis. Menyrat e abrogimit te ligjit penal jane lex posterior dergoat legi pripori. Ligji penal i cili eshte nxjerr vetem prej nje kohe te cakutar eshte nxjerr me qellim qe te veproj vetem per nje kohe te caktuar dhe se me kalimin e asaj kohe ai pushon se vepruar ne keto raste eshte fjala per te ashtuquajturat ligje penale temporale qe ne te drejten penale rralle shprehet. Praktikmi i veprimit te ligjit penal ne kohe ka rendesi te madhe ne te drejten penale ngase prej kesaj varet se cili ligj penal do te aplikohet ndaj kryesit te vepres penale,kjo qeshtje ka rendesi te posaqme ne rastet kur vepra penale eshte kryer ne kohen kur ka qen ne fuqi nje ligj penal kurse kryesri gjykohet ne kohen kur ligji i meparme ka pushuar se vepruarui perkatesisht kur ne vend te tij gjendet ne fuqi ligji i ri penal. Termi pushtet represiv i nje shtetit do te thote qe ai shtet me ligj te percaktoj se cilat vepra konsiderohen vepra penale dhe per to te parashoh sankisone penale. Parimet te kodit penal jane:Parimi territorial,parimi real,parimi i personalitetit aktiv,parimi i personaliteit pasiv dhe parimi universal. Sipas ketij parimit legjislacioni penal i nje vendi aplikohet ndaj te gjith personave qe kryejn vepra penale ne territorin e tij,pa marre parasysh se a jane shtetas te tij,shtetas te huaj apo persona pa shtetsi Parimin terriotiral e parasheh edhe kodi penal ne te cilin shprehimisht thuhet ligjet penale te Kosoves zbatohen per secilin person i cili kryen vepra penale ne territorin e Kosoves
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEG)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Me territor te nje vendi nenkuptojm siperfaqen tokesore,bregdetin ,siperfaqen ujore brenda kufijeve dhe hapesiren ajrore mbi to,territori tokesor i nje vendi eshte caktuar me kufijt shtetror. Me fajlen neb is in idem kuptojm se nuk goxon te ndeshkohet dy here per te njejten veper. Verpimi i legjislacionit penal te kosoves per veprat penale qe kryehen jasht territorit te Kosoves-Meqe te mirat juridike te Kosoves apo te qytetareve tan mund te cenohen edhe me veprat penale qe kryhen ne shtetet e tjera ,dispoziatat e legjislacionit ton penal parashohin mundesine e aplikimit te tyre edhe ndaj personave qe kryejne vepra penale jasht territorit te Kosoves,ketu bejen perjashtim rastet e veprave penale qe kryehen ne anijet apo arioplanet tan per te cilat pergjegjesi penale eshte zgjedhur sipas legjislacionit tone penale. Veprimi i legjislacionit ton penal sipas parimit real apo mbrojtjes shprehet ne rastet kur veprat penale kryhen jasht territorit te Kosoves,por me te cilat demtohen apo rrezikohen te mirat juridike te vendit tone apo te qytetareve tane.. Ligjet penale te Kosoves zbatohen ndaj secilitdo person qe kryen veper penale nga nene te ketij kodi jasht territorit te Kosoves kur vepra e tij paraqet rrezik ndaj sigurise se Kosoves ose popullates se saj ne pergjithesi ose pjeserisht. Ligjet penale te Kosoves zbatohen po ashtu ndaj cilitdo person i cili nuk eshte i nje shtetesie te huaj nese personi i till kryen veper penale jasht territorit te Kosoves dhe kjo veper eshte po ashtu e denueshme ne vendin ku eshte kryer ajo veper.. Sipas parimit te personalitetit aktiv apo parimit nacional legjislacioni yne penale aplikohet ne rastet kur qytetaret e Kosoves kryejn vepra penale jasht territorit te kosoves.Parimi i personalitetit aktiv zbatohet edhe ne rastet e kryersve te veprave penale te cilet nuk jan shtetas te atij shtetit (apatrid). -Ne raste ndaj shtetaseve tane qe kane kryer veper penale jasht vendit ne te cilat raste ndjekja penale nuk do te nderrmerret jane:nese kryersi ne teresi e ka vuajtur denimin qe i eshte shqiptuar jasht vendit,nese kryersi jasht vendit me aktgjykim te formes se plotfuqishme eshte liruar ose denimi i eshte parashkrire ose i eshte falur,nese per veper penale sipas ligjit te huaj ndiqet ne baze te kerkeses se te demtuarit ndersa kerksa e till nuk eshte ushtruar. Sipas parimit te personalitetit pasiv legjislacioni penale i Kosoves aplikohet edhe ndaj te huajve te cilet jasht territorit te Kosovess kryejn vepra penale kunder qytetarit tone ose kunder vendit tone kjo quhet <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEH)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
parimi i personalitetit pasiv ngase ne aspektin kriminal qytetaret tane apo kosova jane pasive jane viktima te vepres penale.Me ane te ketij parimi qytetaret e Kosoves mbrohen nga veprat penale qe kryehen jasht vendit nga shtetas te huaj.Parimi i personalitetit pasiv ne fakt eshte parim real apo mbrojtes por ne kete rast ky paraqitete si supsidiar. Ligjet penale te Kosoves zbatohen ndaj cilitdo person i cili eshte ne shtetasi te huaj nese-personi i tille ka kryer veper penale jasht territorit te Kosoves kunder banorit te kosoves madje edhe ateher kur vepra e tille penale nuk eshte vekur ne nenin e ketij kodi,kjo veper penale eshte e denueshme ne vendin ku eshte kryer dhe kryersi eshte ndodhur ne territorin e kosoves ose ka qen transferuar ne Kosove. Sipas parimit universal legjislacioni yne penal aplikohet edhe ndaj te huajit i cili kryen veper penale jasht territorit te Kosoves ndaj shtetit te huaj apo personit te huaj.Aplikimi i parimit universal shprehet kur eshte fjala per vepra te renda penale te cilat i kryejne te huajt jasht vendit kryeshmeria e ketij parimi konsiston ne faktin se eshte oblgim nderkomebtar i qdo shteti qe ta luftoj kriminalitetitn pa marr parasysh se ku kryehet dhe e mira e kujt eshte demtuar. Sipas parimit te juridiksionit perfaqesues ne rastet kur shtatsi i huaj kryen veper penale ne territorin e Kosoves edhe pse gjykatat tona kane te drejt ta denojne ne baze te parimit territorial eshte parapar mundesia qe vendi yn te heq dor nga kjo e drejt dhe ndjekja penale ti besohet shtetit te huaj shtetesin e te cilit e ka kryersi i vepres penale apo qe ne at shtet ka vendqendrim te perhershem. Me ekstradim ne te drejten penale nenkuptojm dorezimin e kryersit te vepres penale prej nje shteti ne shtetin tejter me qellim qe kryersi te denohet per vepren penale te kryer ose me qellim qe ndaj tij te ekzekutohet denimi i shqiptuar me aktgjykim te plotfuqishem,ekstradimi me se shpeshti behet ne rastet kur ndonje person kryen ndonje veper penale ne nje shtet dhe para se te zbulohet gjate procedures penale apo pasi qe i eshte shqiptuar denimi arratiset ne shtetin tejter me qellim qe ti shmanget denimit ne rastet e tilla shteti ne te cilin gjendet ky person ia dorezon shtetit ne te cilin e ka kryer vepren penale. Llojet ne te cilat do te behet dorezimi i fajtorit jane:ne kontraten per ekstradim duhet cekur se per cilat lloje te veprave penale do te behet dorezimi i fajtorit,kjo behet ne keto tri menyra :me ane te metodes se Enumeracionit me q’rast ceken llojet e veprave penale per te cilat do te behet ekstradimi,me ane te metodes eliminatore me <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEI)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
q’rast ceken llojet e veprave penale per te cilat nuk do te behet eksradimi dhe metodes se Klauzoles gjenerale me q’rast lloji i veprave penale per te cilat do te behet ekstradimi caktohet sipas llojit dhe mases me te but te denimit. Kushtet te cilat duhet te plotesohen per ekstradimin e personit ne shtetin e huaj sipas kodit te procedures penale te Kosoves jane:qe shtetasi i vendit nuk mund te ekstradohet ne te drejten nderkomebtare publike eshte pervetesuar parimi i pergjithshem se shtetasi i vendit nuk ekstradohet ky parim eshte pervetesuar ne kodin e procedures penale me kete dispozite shprehimisht eshte parapar se shtetasi yne nuk mund te ekstradohet pa marre parasysh se ku e ka kryer vepren penale,qe vepra per te cilen kerkohet ekstradimi nuk eshte kryer ne territorin e Kosoves kunder nje banori te Kosoves. Ne te drjeten penale me azil nenkuptojme strehimin e shtetasve te huaj apo personave pa shtetsi ne shtetin e cakutar qe ndiqen per shkak te aktiviteteve te tyre te cilat per interesin e gjithmbarshem te njerzimit nuk konsiderohen vepra te demshme por perkundrazi konsiderohen vepra te dobishme dhe progressive. Kushtet themelore qe duhet te plotesohen per tu konsideruar nje veper si veper penale jane:kushti i par i cili duhet te plotesohet per tu konsideruar nje veper si veper penale eshte qe vepra te jet e kunderligjshme,Kushti i dyte eshte pasoja e demshme apo rrezikshmeria ky kusht eshte i natyres materiale i nacionit te vepres penale ngase bene te mundshme te zgjidhet dilemma nese eshte fjala per veper penale apo per kundervajtje apo per veper te renesise se vogel,kushti i tret qe konsiston ne postulatin qe vepra jo vetem te percaktohet me ligj si veper penale por njerherit duhet te percaktohen me ligj edhe tiparet apo elementet konstituive te vepres penale konklrete,kushti i katert ligjdhensi duhet per qdo lloj te vepres penale te parashoh llojin e sanksionit penal ose llojin e mases se trajtimit te detyrushem i cili mund te shqipohet. Elmentet.themelore.te.vepres.penale.jane:veprimiinjeriut,Kunderligjs hmeria,Percaktushmeria e vepres penale ne ligj dhe Pergjegjsia penale e kyrersit. Qdo veper per tu kondiseruar veper penale duhet te posedoje ne menyre kumulative te gjitha keto kater elemente qe i permendem,nese mungon njera prej ketyre elementeve vepra penale nuk mund te ekzistoje,elementetet themelore te vepres penale mund te ndahen ne elemete objketive dhe subjketive
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEJ)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Nocioni i objektit te vepres penale eshte te mirat juridike qe jane te mbrojtuara me te drejrten penale jane edhe objekt i vepres penale pse me fjale te tejra objekt i vepres penale eshte e mira juridike kunder se ciles eshte e drejtuar vepra penale.Objekte te vepres penale jane te mirat apo vlerat vitale te njeriut ,te popullit te nje vendi dhe te komunitetit nderkomebare keto jane jeta e njeriut,intergritetit i tij trupor,lirit dhe te drejtat themelore te njeriut dhe qytatarit,siguria,pasuira,paqja,barazia etj. Llojet e objektit te vepres penale jane objekti i pergjitshem dhe objketi grupor. Objekti i pergjitshem i vepres penale marr ne teresi eshte njeriu dhe bashkesia shoqerore,Objekt i pergjitshem eshte nje lloj sinteze i te gjitha objketeve gruprore dhe individuale te veprave penale me fjal te tjera teresia e te gjitha te mirave juridike qe jane te mbrojtura me te drejten penale paraqesin objekt te pergjitshem te veprave penale. Objekt grupor i veprave penale eshte jeta dhe trupi i njeriut,rregullimi shoqeror juridike,siguria e vendit etj. Me objektin e veprimit nenkuptojm personin apo vleren tejter juridike ndaj te cilit eshte ndermarr veprimi i kryerjes me qrast demtohet apo rrezikohet objekti qe mbrohet nga e drejta penale,e mira apo vlera juridike ndaj te ciles eshte e drejtauar vepra penale paraqet objektin e veprimit,te vjedhja objekt i veprimit eshte sendi i huaj i tundshem ,te vrasja eshte jeta e njeriut etj.. Ne shkencen e se drejtes penale objekti i veprimit ndahet ne:objekti sulmues dhe objekti gramatik. Subjekti i vepres penale Personi qe kryen veper penale quhet subjketi i vepres penale ne te drejten penale bashkohore eshte pervetesuar mendimi se subjekt i vepres penale mund te jete vetem njeiru-personi fizik. Me te drejten penale llojet e subjekteve jane: Subjektet aktiv dhe Subjektet pasiv Kauzaliteti përkufizohet si lidhje objektive midis veprimit apo mosveprimit dhe pasojës së shkaktuar,personi nuk është penalisht përgjegjës midis veprimit apo mosveprimit të tij dhe pasojave mungon lidhja shkaksore ose kur ka mundësi të shkaktohen pasojat.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEK)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Kundërligjshmëria është element apo atribut I përgjithshëm I qdo vepre penale,parimisht veprimi apo mosveprimi I njeriut I cili është në pajtim me figurën e veprës penale është edhe I kundërligjshëm. Pergjegjësia penale është kur një person konsiderohet penalisht I përgjegjshëm nëse në kohën e kryerjes së veprës penale ka qenë I përgjegjshëm dhe I fajshëm. Elementet e Përgjegjsisë penale janë:Nga vetit e caktuara psikike të kryesit nga përgjegjsisa dhe Nga qëndrimi apo mardhënja e kryesit ndaj veprës që e ka kryer nga fajsia. Faji është kur një person konsiderohet se ka kryer veprën penale me faj ne rastet kur ka ditur se me veprimin apo mosveprimin e tij do të shkaktoj pasoj të ndaluar në botën e jashtme pasoj kjo që në ligj është e parapar si vepër penale dhe nëse ndaj pasojës ndaj veprës ka pasur aso mardhënjesh relacioni e cila I bënë të mundshme gjyqit që tia ngarkoj tia vëjë në barrë atë vepër. Faji ka dy forma kryesore :Dashjen dhe pakujdesinë. Dashja konsiderohet forma më e rëndë më tipike dhe forma më e shpeshtë e fajita me të cilën kryhen veprat penale. Vepra Penale e kryer me Dashje kur kryesi ka qenë I vetdishëm se për shkak të veprimit apo mos veprimit të tij mund të shkaktohet pasoja e ndaluar por e ka pranuar është dakorduar që të shkaktohet ajo pasoj. Dashja ndahet në Dashjen Direkte dhe Dashjen Eventuale. Dashja Direkte egziston atëherë kur kryesi është I vetdijshëm se me veprimin apo mosveprimin e vet do të kryej vepër të dëmshmë vepër penale dhe dëshiron kryerjen e asaj vepre dëshiron që të shkaktohet pasoja e ndaluar në botën e jashtme. Dashja Eventuale egziston atëherë kur kryesi ka qenë I vetdijshëm se për shkak të veprimit apo mosveprimit mund të shkaktohet pasoja e ndaluar mirëpo me vetdije është pajtuar është dakorduar që ajo të shkaktohet. Llojet e Posaqme të Dashjes janë:Dashja e caktuar,e përgjithshme,alternative,e paramenduar dhe Dashja e atcastshme papritmas.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DEL)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Pakujdesia është formë e fajita dhe për nga intensiteti I përgjegjësisë penale është forma më e lehtë e fajsisë,marrë në përgjithësi në aspektin e të drejtës pakujdesia egziston atëherë kur kryesi nuk e dëshiron pasojën e shkaktuar përkatsisht kur pasoja shkaktohet kundër vullnetit të tij. Pakujdesia me Vetëdije apo mendjelehtësia egziston atëherë kur personi është I vetdijshëm se pasoja e ndaluar mund të shkaktohet si rezultat I veprimit apo mosveprimit të tij po me mendjelehtësi mendon se ajo nuk do të shkaktohet. Lajthimi në kuptimin e përgjithshëm dmth kur një përson ka përftyrimin e gabuar jot ë drejtë për ndonjë rrethan apo nuk di për të. Lajthimi ka dy Lloje si Lajthimin në fakt dhe Lajthimin juridik si dhe Lajthimi I mënjanuar dhe I pamënjanuar. Lajthimi në Fakt egziston në rastet kur kryesi në kohën e kryerjes së veprës penale nuk ka qenë I vetdijshëm për ndonjë nga tiparet e saj të caktuara me ligj apo kur gabimisht mendon se egzistojnë rrethanat sipas të cilave pot ë egzistonin ato faktikisht ajo vepër do lejohej. Lajthimi Juridik përkufizohet si lajthim mbi ndalueshmërin e veprës, kryesi I veprës konsiderohet se gjendet në lajthim juridik në rastet kur nuk e di se vepra e tij është e ndaluar është e parapar si vepër penale në lajthimin juridik kryesi ështe I vetdijshëm për veprën e tij po gabimisht mendon se vepra e tij është e lejuar. Shtytja është njëra ndër format e bashkpunimit në kuptimin e ngushtë dhe përkufizohet ndërmarrje e veprimeve të atilla me të cilat te personi tjetër me dashje shkaktohet ose forcohet vendimi për të kryer veprën penale. Sanksionet Penale janë masa të dhunshme penalo-juridike të cilat I shqipton gjykata në procedurën e përcaktuar në ligj ndaj kryesit të veprës penale me qëllim të mbrojtjes së shoqërisë dhe individit nga kriminaliteti ndërsa konsistojnë në marrjen apo kufizimin e lirive dhe të drejtave të caktuara apo në tërheqjen e vërejtjes kryesit se do ti merren apo kufizohen liritë apo të drejtat nëse sërish kryen vepër penale. Sanksionet penale në të drejtën penale të Kosovës ndahen në:Dënimet kryesore,Alternative,Plotësuese dhe Vërejtja gjyqësore.
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DFN)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Deliktet Ekonomike janë vepra të ndaluara dhe më të rëndësishme që kryhen gjatë ushtrimit të veprimtarive të ndryshme në ekonomi. Kundërvajtjet janë lloje më të lehta të veprave të ndaluara që mund të kryhen në veprat penale ekonomike. Kryesi Indirekt I veprës penale në të drejtën penale nënkuptojmë rastet kur një person shfrytëzon tjetrin si mjet për ta realizuar qëllimin e vet criminal për ta kryer veprën penale. Dënimi përkufizohet si masë e dhunshme e parapar me ligj të cilin e shqipton gjyqi ndaj kryesit penalisht të përgjegjshëm të veprës penale me qëllim të nbrojtjes së vlerave të caktuara të shoqërisë dhe I cili konsiston në marrjen apo kufizimin e lirive dhe të drejtave të kryesit të veprës penale. Karakteristikat e Denimit janë:Dënimi duhet të jet personal,duhet të jetë human,të jetë legjitim,duhet ti godas njësoj kryesit e veprave penale,të jetë propercional me peshën e veprës penale dhe shkallën e përgjegjsisë penale të kryesit,të jetë I ndarë,të jetë I revokueshëm dhe duhet të jetë I përmirësueshëm. Llojet e Denimeve sipas të drejtës penale të Kosovës janë:Dënimi me burgim afatgjatë,dënimi me burgim,dënimi me gjobë,dënimet alternative dhe dënimet plotësuese. Dënimet Kryesore janë ato të cilat ligji I parasheh se mund të shqiptohen si masë kryesore e ndëshkimit dhe si dënime kryesore janë:dënimi me burg afatgjatë,me burgimi dhe me gjobë. Dënimet Plotësuese janë ato dënime të cilat mund të shqiptohen vetëm krahas dënimit kryesor apo alternative dhe si dënime plotësuese janë:gjoba,heqja e së drejtës për tu zgjedhur,ndalimi I ushtrimit të profesionit apo dëtyrës etj. Dënimet Alternative janë lloj I posaqëm I dënimeve të cilat në brendin e tyre janë substitute zëvëndsim I dënimit me burg dhe si lloje të dënimeve alternative janë:dënimi me kusht,dënimi me kusht me urdhër për trajtim të detyrueshëm rehabilitees,dënimi me kusht me urdhër për mbikqyrje nga shërbimi sprovues dhe gjysëmliria. Dënimi me burgim Afatgjatë është paraparë për format më të rënda të veprave penale të kryera me dashje në rrethana veqanërisht të rënda që kan shkaktuar pasoja shuë të rënda, ky dënim shqiptohet në
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DFM)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
kohëzgjatje prej 20 deri 40 vjet dhe lirimi me kusht I dënimit afatëgjatë mund të jepet pasi ti ketë mbajtur ¾ të dënimit. Dënimi me Burgim minimum I përgjithshëm është 15 ditë ndërsa maksimumi I përgjithshëm është 20 vjet. Denimi me burgim sistemet e egzekutimit të tij janë:sistemi I qelisë apo I vetmisë,sistemi auburn apo I heshtjes,sistemi progresiv dhe sistemi irlandez. Dënimi me Gjobë minimum është 50 euro ndërsa maximum është 25 mij euro ndërsa në rastet kur vepra penale është kryer me qëllim përfitimi maximum I gjobës është 500 mij euro si dhe Afati I pagimit të dënimit nuk mund të jet më I shkurtër se 15 ditë e as më I gjatë se 3 muaj. Dënimi me Kushtë është pezullim I egzekutimit të dënimit të shqiptuar për një kohë të caktuar dhe me kushte të caktuara ky është që nëse personi I dënuar me kusht nuk kryen vepër penale të re Brenda afatit të caktuar dhe nëse I përmbush kushtet të cilat ia ka caktuar gjyqi dënimi I shqiptuar nuk do të egzekutohet dhe ky person nuk konsiderohet si I dënuar. Recidivi apo Fajtori përsëritës nënkupton në kuptimin penalojuridik rastet kur personi që ka qenë me parë I dënuar përsëri kryen vepër penale kurse në kuptimin kriminologjik recidivi paraqet qdo kryerje të sërishme të veprës penale nga personi I cili më parë ka kryer vepër penale pa marr parasysh se a ka qenë I dënuar për atë vepër. Llojet e Recidivit janë:recidivi I përgjithshëm dhe recidivi special si dhe recidivi I njëfishtë dhe I shumëfishtë. Masat e Trajtimit të Detyrueshëm nuk jan sanksione penale por janë masa të posaqme masa sui generis të karakterit mjeksor të cilat mund tu shqiptohen vetëm kryersve të veprave penale me paaftësi mendore dhe varësi nga droga ose alkoholi. Llojet e Trajtimit të Detyrueshëm janë:trajtimi I detyrueshëm psikiatrik për kryesin me paaftësi mendore,për kryesin me aftësi të zvogluar mendore dhe trajtimi me anë të rehabilitimit të detyrueshëm të përsonave të varur nga droga ose alkoholi. Parimet themelore të Egzekutimit të Sanksioneve penale janë:parimi I ligjshmërisë,parimi I humanitetit,parimi I riedukimit dhe risocializmit dhe parimi I individualizmit. <<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DFE)
%)2&%1(.)*%".0%)
)
)
*3456789:;8)
Lirimi me Kushtë konsiston në atë që personi I cili është duke vuajtur dënimin me burg lëshohet në liri para se të ketë mbajtur dënimin me kusht që derisa të skadoj koha për të cilën është shqiptuar dënimi të mos kryej vepër tjetër penale. Parashkrimi apo vjetërsimi është institute juridik I cili shpie në shuarjen e sanksioneve penale për shkak të kalimit të kohës së caktuar me ligj kur paraqitet parashkrimi shteti humb të drejtën e zbatimit të sanksioneve penale ndaj kryesit të veprës penale. Afati I Parashkrimit për veprat e caktuara është:35 vjet nga kryerja e veprës penale të dënueshmë me burg afatgjatë,15 vjet nga kryerja e veprës së dënueshme më shumë se 10 vjet,10 vjet nga kryerja e veprës penale të dënueshme me shumë se 5 vjet,5 vjet nga kryerja e veprës së dënueshme më shum se 3 vjet. Amnistia është akt të cilin në formë të ligjit e nxjerrë organi më I lartë shtetëror parlamenti I shtetit ku me anë të amnistisë personat e pacaktuar emër për emër lirohen nga ndjekja penale,lirohen plotësisht apo pjesërisht nga egzekutimi I dënimit,zëvëndsohet dënimi I shqiptuar me dënim më të butë apo caktohet shlyerja e dënimit nga evidence e të ndëshkuarve. Falja është akt të cilin e nxjerrë kryetari I shtetit ose qeveria e shtetit falja nxirret në formë të vendimit me të cilin personat e caktuar emër për emër lirohen nga ndjekja penale lirohen plotësisht apo pjesërisht nga dënimi shqiptohet dënimi më I butë apo caktohet shlyerja nga evidence e të ndëshkuarve. "
<<<=8>0#?&.&#.=@A5)
)
))-BC8DFF)
