Adi-Adi
euskarari 5
LEHEN HEZKUNTZA
koadernoa Lehen hiruhilekoa
191379 _ 0001-0001.indd 1 132697 Portadilla.indd 1
3/6/09 13:15:13 27/2/09 13:24:46
Aurkibidea
1
UNITATEA
4. or.
Irakurgaia: Kortxeleko mamuak Lexikoa: Atzizkiak. Esaera zaharrak Gramatika: Perpausaren osagaiak: izen-sintagma eta aditz-sintagma Ortografia: Txistukariak: s, x, z, ts, tx, tz Idazketa-tailerra: Informazio-iturriak
2
UNITATEA
10. or.
Irakurgaia: Zuhaitzak landatzen zituen gizona Lexikoa: Sinonimoak / antonimoak. Esapideak Gramatika: Izena: definizioa eta motak Ortografia: Txistukariak: s, x, z. H letra Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: mapak edo sareak
3
UNITATEA
16. or.
Irakurgaia: Jakintsuek ere jan egiten dute Lexikoa: Jakien arlo semantikoa. Esaera zaharrak Gramatika: Izenordaina: definizioa eta motak Ortografia: H letra. Zenbakien idazkera Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: ideia-jasa
2 191379 _ 0002-0003.indd 2
3/6/09 13:17:15
4
UNITATEA
22. or.
Irakurgaia: Mamu gizagaixo haiek Lexikoa: Hitz sinonimoak. Hitz elkartuak. Esamoldeak Gramatika: Determinatzaileak I: mugatzailea Ortografia: Puntuazio-markak. H letra. Txistukariak: ts, tx, tz Idazketa-tailerra: Planifikatzea: helburua finkatu eta ideiak aukeratzea
5
UNITATEA
28. or.
Irakurgaia: On egin eta Urte Berri on Lexikoa: Hitz elkartuak. Hitz antonimoak. Esapideak Gramatika: Determinatzaileak II: zenbatzaileak Ortografia: a itsatsia Idazketa-tailerra: Idazlan bat egiteko teknikak berrikustea
34. or.
Autoebaluazioa
36. or.
Aditz laguntzailea
3 191379 _ 0002-0003.indd 3
3/6/09 13:17:16
1
Kortxeleko mamuak P
ertsona ikaratia edo izubera al zara? Mamuengan sinesten al duzu? Ikusiko dugu… Badira Ondarroan, Andre Mariaren elizako kortxelean edo teilatuan, kortxeleko mamuak izeneko harrizko giza irudi batzuk. Estatua horiek Erdi Aroko handiki batzuen irudiak dira, eta Ondarroako esaera baten arabera, bederatzietako kanpaiak jo ondoren elizaren inguruan kortxeleko mamuak ibiltzen dira. Zer? Ez zarela mamuen beldur? Ondarroako Leokadi ere ez.
leokadiren iSTorioa egun batez, leokadik apustu egin zuen lagunekin: baietz gauez hiru buelta egin elizaren inguruan. Hitzartutako ordua heldu, eta ekin zioten gazteek lehenengo bueltari. Halako batean, zarata handia entzun zen. Batzuk beldurtu egin ziren eta alde egin zuten. Bigarren buelta egiten ari zirela, kate-hots ikaragarriak entzun zituzten. izutu eta hanka egin zuten gehienek; ez, ordea, leokadik, berak apustua irabazi nahian aurrera segitu baitzuen. Hirugarren buelta amaitu orduko, txilio izugarriak entzun ziren... Biharamunean, ez zegoen leokadiren arrastorik. Haren bila elizara joan zirenean, soka luze bat besterik ez zuten topatu horma batetik zintzilik. eta gora begiratzean, han ikusi zuten leokadi, teilatuan, kortxeleko mamuen artean harri bihurturik. eta oraindik, han dago.
Ondarroara bazoazte, ez galdu Andre Mariaren eliza bisitatzeko aukera. Eta ez izan hango mamuen beldur, azken batean estatuak baino ez baitira… Ala ez?
1
Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren. • • • • •
2
Ondarroarrak nahiko pertsona beldurtiak dira. G Leokadi ez zen mamuen beldur. E Gazte batzuk iluntzean joan ziren elizara. E Elizaren inguruko bigarren bueltan, kate-hots ozenak entzun ziren. Kortxeleko mamuek Leokadi harrapatu zuten. E
E
Bilatu testuan hitz hauen sinonimo bana. • Dilindan ▶ • Bira ▶
zintzilik
buelta
• Bilakatu ▶
bihurtu
• Zalaparta ▶
zarata
• Lorratz ▶
arrasto
• Garrasi ▶
txilio
4 191379 _ 0004-0009.indd 4
3/6/09 13:20:15
3
Azpimarratu irakurgaiko hitz atzizkidunak. ■ Bereizi eta idatzi azpimarratutako hitzak, adibidean bezala. • ikara + -ti = ikarati • izutu + -bera = izubera • handi+ -ki = handiki • esan + -era = esaera • ikaratu + -garri = ikaragarri • izutu + -garri = izugarri
4
Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz. • -ti:
beldurti
• -bera:
bihozbera
• -ki:
ederki
• -garri:
harrigarri
• -(k)era: jozkera
5
lotsati
basati
sentibera
egosbera
negarti sinesbera
txerriki
leunki
ikusgarri
liluragarri
maitagarri
zabalera
hasiera
amaiera
gizaki
Osatu zerrenda hauek. • Izaki beldurgarriak: mamuak, sorginak, piztiak,
herensugeak. • Beldurrak eragindako erreakzioak: hanka egin,
izutu,
dar-dar egin, oihukatu, urduritu.
6
Markatu esaera zahar bakoitzaren esanahi egokia. A) Beldurrak oinetan hegalak jartzen ditu. Beldur garenean, hobe da kirol-oinetako arinak janztea. Beldur garenean, arin baino arinago egin dezakegu lasterka. B) Beldurrik ez, bururik ez. Zuhurrak beldurtzen dira; zentzugabeak, ordea, ez. Burugabeko mamuek ikaratzen gaituzte. ■ Idatzi. Irakurgaiko zer pasarterekin lot daitezke goiko bi esaerak? A)
Bigarren bueltan, kate-hots ikaragarriak
entzun ziren eta hanka egin zuten gehienek. B)
Leokadik apustua irabazi nahian
aurrera segitu zuen.
5 191379 _ 0004-0009.indd 5
3/6/09 13:20:17
Gramatika 1
Irakurri testua.
PATATA, LUR AZPIKO ALTXORRA Ameriketatik ekarritako produktua da patata. Mundu osoko biztanleek jaten duten elikagairik nagusietako bat da egun. Elikagarria, merkea eta landatzeko erraza izateak ahalbidetu du bere hedapena. Globala eta ezinbesteko bihurtu den elikagai honek, ordea, istorio luzea ezkutatzen du sustraien artean. Solanum tuberosum izenekoa xvi. mendean iritsi zen Europara. Espainiar kolonizatzaileek ekarri zuten Perutik. Nekazariek pozoitsutzat hartu zuten hasiera batean, eta aristokratek, ordea, landarearen loreak miresten bazituzten ere, sustraiak pobreen janaritzat hartzen zituzten. xviii. mendean, goseteen ondorioz, oinarrizko produktu bihurtu zen. Gaur egun, patata munduan gehien kontsumitzen den laugarren elikagaia da.
2
Biribildu testuko aditz nagusiak.
3
Azpimarratu urdinez testuko perpausetako subjektuak, eta gorriz, predikatuak.
4
Aukeratu testuko hiru perpaus, eta bereizi izen-sintagmak eta aditz-sintagmak. • [Ameriketatik ekarritako produktua da] [patata] AS IS • [Mundu osoko biztanleek] [jaten duten elikagairik nagusietako bat da] AS IS • [Elikagarria, merkea eta landatzeko erraza izateak] [ahalbidetu du bere hedapena] AS IS
5
Berridatzi perpausak, perpaus hauetako osagaiak ordenatuz. • ikasleei / Irakasleak / die / bere / egin / errieta. • Irakasleak bere ikasleei errieta egin die. • zion / bati / kapeladunak / eskale /Gizon / sua / eskatu. • Gizon kapeladunak sua eskatu zion eskale bati. • Aneren / genituen / jatetxean / gozoak / jaki / dastatu. • Aneren jatetxean jaki gozoak dastatu genituen. • agurtu / ezker-eskuinera / nau / txapela / kalean / Aitzolek / mugituz. • Aitzolek txapela ezker-eskuinera mugituz agurtu nau.
6 191379 _ 0004-0009.indd 6
3/6/09 13:20:18
1 6
Osatu perpausak, subjektua edo predikatua asmatuz.
• • • • • • •
7
Aurten dauzkagun irakasleek azterketa zailak jarriko dizkigute.
Nire lagunak
oso traketsak dira futbolean jolasten.
Nafarroako mendiak ezagutzen ditudan politenak dira.
Jatetxeetan
eskularruak janzten dituzte lanerako.
Andoaingo Idoiari mamuek Bihar langile guztiak
Aiton-amonek
beldur ematen diete. bilduko gara udaletxearen aurrean.
nahiago dute garraio publikoan bidaiatu.
Irakurri egitura hauek eta lotu egitura bakoitza dagokion perpausarekin. a) Subjektua + Osagarri Zuzena+ Aditza b) Subjektua + Osagarri Zuzena + Aditza + Zehar Osagarria c) Subjektua + Zehar Osagarria + Aditza + Osagarri Zuzena + Adizlaguna d) Subjektua + Osagarri Zuzena + Aditza + Aditzondoa 1. Ikasleek oparia egiten diote irakasleari.
B
2. maiderrek eta Naiarak gozokiak erosi zituzten pozik. 3. mirenek Ikerri pasatzen dio pilota parkean. 4. Xabierrek txisteak kontatzen ditu.
D
C
A
A 6. Anderrek loteria erosi dio amaren lagun bati. B 5. Izaroren lehengusuak ordenagailua zeukan.
Ortografia 1
Osatu igarkizunak, s, x, z, ts, tx eta tz idatziz. Gero, asmatu.
s a s i gu z tien gainetik e z du i z aten nekerik, hodei gu z tien a z pitik ibili ohi da airetik.
Z ugarramurdikoak e z agunak a s palditik. •
2
sorgina
z eta z ko jan tz i ederrak i z aten ditut s oinean, ne s katilak nire i tx urakoak dira mo z orro tz en direnean.
•
maitagarria
Idatzi letraz zenbaki hauek. • 13: Hamahiru • 68: Hirurogeita zortzi • 387:
Hirurehun eta laurogeita zazpi
• 6.542: Sei mila bostehun eta berrogeita bi
7 191379 _ 0004-0009.indd 7
3/6/09 13:20:18
Idazketa-tailerra 1
Irakurri laukiko informazioa. pLANIfIKAtZEA EtA INfOrmAZIOA BILtZEA Ondo idatzi nahi badugu, idazteko teknikak ezagutu behar ditugu. Edozein gairi ekiteko eta idazlan txukuna idazteko, ezinbestekoa da lana planifikatzea. planifikazio horretan informazioa biltzea oso garrantzitsua da.
2
Irakurri eta erantzun, x batez markatuz. • Demagun arrainen arnasketari buruzko lana edo idazlana egin behar duzula. Zer egin duzu orain arte? Burura etorri zaidan lehenengo gauza idatzi, orria bete arte. Gaiari buruzko informazioa bilatu eta lana planifikatu. Lagun baten idazlana kopiatu eta izenburua aldatu.
3
Irakurri eta osatu zerrenda. • Badakigu lana planifikatzeko lehen urratsa informazioa biltzea dela. Egin galdera hau zeure buruari: Zer dakit nik arrainei buruz? • Uretan bizi dira. • Koloretakoak izan daitezke. • Labean erreta gozo-gozo daude… •
Mota askotakoak daude.
•
Batzuk ur gezekoak dira eta beste
•
batzuk ur gazikoak.
• ■ Egin duzun zerrendan, informazio nahikoa dago arrainen arnasketari buruz idazteko? Arrazoitu.
4
Irakurri eta osatu informazio-iturrien taula hau. LIBURUAK
PRENTSA
ERAKUNDEAK ETA ELKARTEAK
PERTSONAK
testu-liburuak
aldizkariak
kontsumitzailearen bulegoa
irakaslea
hiztegiak
■ Nola du izena gaur egungo mundu-mailako informazio-sarerik handienak? Internet
8 191379 _ 0004-0009.indd 8
3/6/09 13:20:19
1 5
Irakurri eta erantzun, Internetera jo dugu eta Google bilatzaileari arrainen arnasketa hitzak bilatzeko eskatu diogu. Hona hemen zenbait emaitza.
http://www.google.es/search?hl=eu&q=arraien+arnesketa&btnG=Google+Bilaketa &m
Webgunea
Irudiak
Taldeak
arrainen arnasketa
Bilatu:
Webgunea
Sarean
Kontuan sartu
Gida Bilatu
Espainia herrialdeko orriak
1 - 10 emaitzak (guztira 45 inguru) arrainen arnasketa bilatzean. (0,28 segundo)
[PDF] CAF-Elhuyar
X. sariak
Formatua: PDF/Adobe Acrobat - HTML bertsioa ornogabeen eta arrainen dibertsitatea, ugaritasuna eta nagusitasuna aztertu ziren. ... atal ditu: ekoizpen primarioa eta arnasketa. Oxigenoa ... www.zientzia.net/informazioa/ elhuyar/2004/195/pdf/A195-001-31-pdf - Antzeko orriak [www.zientzia.net domeinuan emaitza gehiago] [DOC] 4años
Formatua: Microsoft Word 6 - HTML bertsioa Ura arrainen ingurune naturala bada ere, bertan beste animalia batzuk aurki ... Azpimarratu zein garrantzitsua den saio bakoitzaren ondoren arnasketa eta ... www.indexnet.santillana.es/rcs/-archivos/Infantil/baulrecursos/programaciones/eskai3.7.doc Antzeko orriak [www.indexnet.santillana.es domeinuan emaitza gehiago]
revista.consumer.es ::: Hondartzaz gozatzea: Eguzkia eta itsasoa ... ... hamaika ezbehar eta ezuste (intsolazioak, intsektu eta arrainen ziztadak, etc. ... Hondarrak haren bularrean eragiten duen kargak, arnasketa galarazita, ... revista.consumer.es/discapacitados/ eu/20030701/actualidad/informe1/ -24k - Katxean - Antzeko orriak
• Guztiek balio digute behar dugun informazioa lortzeko?
Ez.
• Zure ustez, zein da informazio gehien duen emaitza? Elhuyarrekoa. • Non egin behar da klik informazio guztia ikusteko? Tituluan.
6
Irakurri egoera hauek eta idatzi gako-hitzak interneten bilatzeko. Kontuan izan gako-hitzak bizpahiru edo gehienez lau izaten direla. • Gurasoek eta aitona-amonek txikitan denbora pasatzeko eta jolasteko erabiltzen zituzten tresnak: antzinako jolasak. • Datorren asteburua pasatzeko leku atsegina eta merkea, oso urrun ez dagoena eta autobusez joan gaitezkeena: autobusez egiteko bidaiak • Antzina gure herrian edo inguruan Santa Agata egunean eta Gabon-gauean abesten ziren kantak:
Santa Agata eguneko eta Gabongaueko kantak.
• Antzinako izaki bizidunek (landareak eta animaliak) harrian utzitako aztarnak, gaur egun museo askotan ikusgai daudenak: Antzinako aztarnak. • trena noiz, non eta zergatik sortu zen, eta nor izan zen asmatzailea: Trenaren historia.
9 191379 _ 0004-0009.indd 9
3/6/09 13:20:20
2 Zuhaitzak landatzen zituen gizona
Lurralde antzu eta elkorra zen hura. Ez zen ia landarerik hazten, eta hiruzpalau lagun
1
Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz hauen esanahiak. • • • • • •
2
antzu: fruiturik, umerik edo dagokiona ematen ez duena. elkor: lurrari buruz, idorra, antzua. haga: zurezko pieza zuzena, eskuz erabil daitekeena. olo: zurtoin zutikorra eta lerro-formako hostoak dituena. zekale: gramineoen familiako landare urterokoa. adore: kemena, bizidunen indarra.
Ordenatu zenbaki bidez esaldi hauek denboraren hurrenkeran.
2 4 3 1
Elzéardek 65 urte zituela, basoa 11 km luze zen. 1945. urtean, Proventzako lurralde hura leku zoragarria zen. Nire hirugarren bisitan, zuhaitzak 7 metro garai ziren. Gerraren aurretik, lurralde hura basamortua zen.
10 191379 _ 0010-0015.indd 10
3/6/09 13:23:50
3
Kokatu hitz bakoitza zutabe egokian. Kontuan hartu zer adiera duten irakurgaian.
sinonimoak • • • •
lehor bizkor langile oparo
idor indartsu maratz naro
antonimoak emankor makal nagi urri
makal
nagi
maratz naro urri emankor idor
indartsu
4 Berridatzi esaldiak, huts hitzaren ordez antzeko esanahia dutenak jarriz. ezerez
• • • • •
alfer
nahasgabe
peto
hanka-sartze
Gure koadrilan euskaldun hutsak gara guztiok. peto Askotan, nahi gabe, huts asko egiten ditugu. hanka-sartze Mundua hutsetik sortu al zen? ezerez Aitonak kafe hutsa hartzen du gosaltzeko. nahasgabe Ez kasurik egin dioenari. Hitz hutsak baino ez dira. alfer
■ Zer esan nahi du esaldi honek? Azaldu. Botika horren eragina hutsaren hurrengoa omen da.
Botika horrek kalte asko eragiten du. 5
Osatu hitzak, izenei zain erantsiz, eta eman definizioak. • • • • •
6
baso + zain = basozain orratz + orratz-zain lore + lorezain ardi + artzain herri + herrizain
➜ ➜ ➜ ➜ ➜
basoa zaintzen duena. orratzak zaintzen dituena. loreak zaintzen dituena. ardiak zaintzen dituena. herria zaintzen duena.
Markatu. Zer esan nahi dute nabarmendutako esapideek? • Bere maiteñoak kasu egin ziola-eta, ahuntzaren lorean zegoen zure laguna. zoratuta egon
pozik egon
• Saiatu arren, ezin diot sustraia atera irakasleak azaldu duenari. zerbait ulertu
zerbait entzun
• Ez da harritzekoa min hartzea, beti sasirik baso dabil-eta! luzamendutan ibili
leku desegokietan ibili
11 191379 _ 0010-0015.indd 11
3/6/09 13:23:51
Ipotx saltokaria
Gramatika 1 Irakurri testua eta inguratu izen bereziak.
Baltasar errotariak bere alaba Brunildak lastoa urre bihurtzen zuela zioen. Gofan erregeak errotariaren alaba gaztelura eraman zuen eta lastoz betetako gela batean sartu zuen, urrearen miraria gertutik ikusteko. Neska gaixoari, negarrez ari zela, ipotx bat agertu zitzaion. Nanoak laguntza eskaini zion eta trukean, Brunildaren lehen haurra eskatu zion. Onartu zuen gazteak. Biharamunean, gela urrez beterik ikustean, jauntxoa neskarekin ezkondu zen. Urtebete pasatu ondoren, haur eder bat izan zuen erreginak, eta berriro agertu zitzaion ipotxa zorra kobratzekotan. Erreginaren negarrek ahuldu egin zuten maltzurraren bihotza, eta hauxe proposatu zion: «Hiru eguneko epean nire izena asmatzen baduzu, betiko desagertuko naiz». Orduan, ama gaixoak erreinuko bazter guztietara bidali zituen mandatariak izen bila. Hirugarren egunean, nanoa agertu zenean, erreginak izen zerrenda luzea irakurri zion, baina ez zuen asmatu. Azken izenera heltzean, astiro ahoskatu zuen: «Rum-pels-tilts-kin». Bere izena entzun bezain laster, lurrean ostikoa jo eta betiko desagertu zen ipotxa. Grimm anaiak (moldatua)
2
Lotu zenbakiz irakurgaiko pertsonaien izen bereziak eta arruntak. 1. Baltasar 3. Rumpelstiltskin 2. Gofan
4. Brunilda
4 ama 1 errotaria 4 erregina 3 ipotxa 2 erregea 3 nanoa 3 jauntxoa
■ Erantzun. Zein da inoiz entzun duzun pertsona-izenik bitxiena? Eta leku-izenik bitxiena? •
3
•
Sailkatu irakurgaiko izen hauek. egun urre lasto
zor
bihotz
negar
• Izen zenbakarriak: egun, zor, bihotz. • Izen zenbakaitzak: urre, lasto, negar. ■ Erantzun. Goiko izen zenbakaitzetatik, zein dira neurgarriak, eta zein, neurgaitzak? • Izen neurgarriak: urrea eta lastoa. • Izen neurgaitzak: negarra.
4 Inguratu gorriz izen neurgarriak, eta azpimarratu urdinez, neurgaitzak.
irina
sua esnea
mina
esperantza denbora
ura
harea pena
belarra
12 191379 _ 0010-0015.indd 12
3/6/09 13:23:51
2 5
Markatu aukera zuzena kasu bakoitzean. • Baltasarrek gezur
asko batzuk
esaten zituen, eta ordukoan ere gezur
asko esan zuen. handia
handia sentitu zuen ipotxa ikustean. asko
• Errotariaren alabak, Brunildak, atsekabe
asko ibili ondoren itzuli ziren gaztelura. luzea gehiago • Ipotxak bere izena entzutean, kolpe jo zuen lurrean eta desagertu egin zen. gogorra • Mandatariek bide
NEURGAITZA
NEURGARRIA
ZENBAKAITZA
ZENBAKARRIA
ARRUNTA
BEREZIA
BIZIGABEA
Markatu x batez izen bakoitzaren ezaugarriak.
BIZIDUNA
6
haizea ipotxa olioa Gofan
Ortografia Irakurri definizioak eta egin hitz gurutzatuak.
H O S T 3 Z U R S A 4 T R 5 H A Z I A ▼
2
▼
Erroa, lurrean finkatzen den atala. Zurtoin eta adarretan hazten den orria. Argi egiteko erabiltzen den zurezko makila. Sastraka. Ernamuina, biziaren jatorria. Pinuaren antzeko zuhaitza.
▼
1. 2. 3. 4. 5. 6.
1 ▼ ▼
1
■ Hitz horietatik zeinek dute zerikusia landareekin?
Hostoa, sustraia, hazia.
O A R A S I A 6 ▼
I A Z E I A
13 191379 _ 0010-0015.indd
13
9/6/09
14:55:42
Idazketa-tailerra 1
Irakurri laukiko informazioa. BURMUINEAN ARAKATZEN: mapak edo sareak Gerta daiteke, idazten hasteko, entziklopediarik, libururik, egunkaririk... eskura ez edukitzea. Nondik abiatuko gara, bada? Ez larritu, burmuinean datu nahiko daukagu ia edozein gairi ekiteko. Hurrengo teknika oso baliagarria izango zaigu burmuineko datu guztiei irteten laguntzeko eta, horrela, informazioa biltzeko.
2 Begiratu eskemari eta markatu erantzun zuzena x batez. garbitu
dutxatu
elikatu aurreztu
beharrezkoa
kutsadura
URA
euri gutxi laborantza
animaliak
• Zer itxura du goiko eskemak? • Zer da erdian dagoen hitza?
sare itxura edozein hitz
• Zeren bidez lotu ditugu hitzak beren artean?
ez du ezeren itxurarik gai nagusia marra bidez
gezi bidez
• Zergatik daude lotuta euri gutxi eta aurreztu ideiak? sinonimoak direlako beren artean zerikusia dutelako • Zergatik ateratzen dira garbitu eta elikatu hitzak beharrezkoa hitzetik? aditzak direlako beharrezkoa ideiaren azalpena direlako • Zein da ideia-sare horretako gai nagusia? URA
3
Irakurri hitzak eta sailkatu gaiaren arabera. elkartu
taldeka oporrak familia telebistatik
kirolak
eskolan osasuntsua profesionalak oparitu
urtero xakea ospatu erlijioa gimnasioa
gabonak
• taldeka
• elkartu
• eskolan
• oporrak
• osasuntsua
• urtero
• xakea
• ospatu
• telebistatik
• familia
• profesionalak
• oparitu
• gimnasioa
• erlijioa
14 191379 _ 0010-0015.indd 14
3/6/09 13:23:53
2 4
Begiratu adi ideia-sare hauei eta idatzi erdian gai nagusia.
zortzi
kumeak
spiderman ehiztaria
loreak
berdetu
ARMIARMA sarea
UDABERRIA
beldurra
alergiak
zomorroa
argitasuna izadia
■ Erantzun. Non sartuko zenituzke euliak eta eltxoak ideiak? ■ Idatzi hutsik dauden hutsuneetan ideiaren bat. Lotu marraz dagokion ideiarekin.
5
Irakurri hitzak eta lotu marra bidez gaiarekin zerikusia dutenak. astronauta ekonomia
jabea
atera behar
TXAKURRA
etxean
arazoak zaunka
zarata
usaina
hiztegia
zikinkeria ■ Erantzun. Lotuko al zenuke ideiaren bat besteren batekin? Zein? Zergatik?
zaunkaka ibiltzean zarata sortzen dute. Txakurrek usaina ematen dute eta zikinkeria sor dezakete. 6
Aukeratu zerrendako gaietako bat eta osatu ideia-sarea.
gaiak • Zinema • Gaueko lanbideak • Zuk nahi duzuna
15 191379 _ 0010-0015.indd 15
3/6/09 13:23:54
3
Jakintsuek ere jan egiten dute Jakintsuak, zientziaren arloko aurkikuntza handiak egin dituzten gizon-emakumeak, liburu artean buru-belarri, laborategi batean edo arbel bat zenbaki bitxiz zirrimarratzen imajinatzen ditugu beti, kopetilun, irribarre egiteko, jateko edo txantxetarako astirik gabe. Baina, jakintsuak, oso jakintsu izanda ere, gizakiak dira eta badakite bizitzaz gozatzen. Irakurri, bestela, zer egin zuen Robert Koch alemaniar sendagileak, tuberkulosiaren eta koleraren baziloak aurkitu zituen gizonak. Behinola, laborategian, laguntzaile batek ikusi zuen nola Koch doktorea esperimentuen ontzian zegoen zerbait makila batekin nahasten ari zen. Hurbildu eta hauxe galdetu zion: –Bakterioak hazten, ala? –Saiatuta ere, ez zenuke inoiz igarriko zertan ari naizen –erantzun zion jakintsuak. Jakinguraz erreta, honela ekin zion laguntzaileak: –Baziloak izango dira, orduan. Koch doktoreak ezetz adierazi zion buruarekin, eta laguntzaileak, lehen baino are jakin-min handiagoz, hauxe galdetu zion atzera: –Ez baziloak, ezta bakterioak ere? Estafilokokoak izango dira, bada. Barreari ezin eutsirik, laguntzaileak amore eman zuela ikusita, hauxe esan zion jakintsuak: –Saltxitxak dira, saltxitxa gozoak! Deitu Johani eta zatozte nirekin jatera.
1
Inguratu aukera zuzena kasu bakoitzean. a) ez dute inoiz txantxetarako astirik izaten. • Jakintsuek b) txantxetarako astirik ez dutela pentsatu ohi dugu. a) laborategian esperimentuak egiten jarduten zen. b) tuberkulosiaren eta koleraren bakterioen aurkitzailea izan zen. a) uste zuen Koch doktorea adarra jotzen ari zitzaiola. • Laguntzaileak b) uste zuen Koch doktorea esperimentu bat egiten ari zela. • Koch doktorea
• Koch doktoreak
2
a) barre egin zion laguntzaileari zertan ari zen ez zekielako. b) barre egin zuen laguntzaileak ezin zuelako igarri zertan zebilen.
Bilatu hiztegian eta eman esapide hauen ordainak. • Buru-belarri: zerbaitetan jo ta ke aritu. • Jakinguraz erreta egon: jakin-nahia izan. • Amore eman: errenditu.
16 191379 _ 0016-0021.indd 16
3/6/09 13:27:09
3 Sailkatu hitzak. Zein aditzetatik datoz? JAN aditzetik
JAKIN aditzetik
• jatun
jatun
• jaki
jakitoki
• belarjale
belarjale
• jakitoki
4
• jakintsu
jakintsu jaki
jakingura
jakinduria orojakile
• orojakile • jakingura • jakinduria
Bilatu aditzak letra-zopan eta kopiatu bakoitza zerrenda egokian.
R M
I
jakiek berez egiten dute
N G O S
T
U A
H U R
E
S
T
A
T
E
A
P
R
T
U D
L
E H D
T
R
E
I
K
T
R
I
O
E
F
O N A N Z G
I
U
F
R
I
T
L
I
Z
U N D U
I
S O
T
S
T
U O N
I
E
B R
A G F
E
5
Bete esaldietako hutsuneak goiko aditz egokiekin.
O
A L
T
P
O H D Z
U
L
U A
X
E
U
T
F
A O N D U P
S
Z
U
I
T
guk egiten dugu jakiekin
• lizundu
• ondu
• usteldu
• egosi
• heldu
• gozatu
• mingostu
• erre
X O M S U
egin da eta ozpin bihurtu da. • Upeleko ardoa mingostu • Bota azukrea, bota beldurrik gabe, kafea ongi gozatu . • Astebete etxetik kanpo ibili eta itzultzean ogia lizunduta zegoen, eta fruta ustelduta • Entsaladak gatzez, olioz eta ozpinez ontzen dira.
.
■ Zer beste adiera ditu erre aditzak? Idatzi esaldi bana, adiera horiek erabiliz. • Eguzkiak asko erretzen du. • Etxea erre zitzaion.
6
Ordenatu hitzak, idatzi esaera zaharra eta markatu esanahia. JATEN • Jakiteak ez du ogirik jaten. Jakintsuak ez dira jatunak.
OGIRIK JAKITEAK
DU
EZ
Asko jakiteak ez du traba egiten; kontrakoa.
17 191379 _ 0016-0021.indd 17
3/6/09 13:27:10
Gramatika 1
Irakurri testua eta bilatu argazkian Nikolas eta haren lagunak.
Eskolako argazk ia Ni lurrean eserita nengoen, Alzesteren alboan. Nire laguna Alzeste oso potoloa eta jatuna da. Marmeladaz ondo hornitutako ogi-xerra jaten ari zen eta, nahi gabe, alkandora zikindu zuen. Horregatik andereñoak azkeneko ilaran jartzeko esan zion. Norbaitek lekua utzi behar zion, baina Eudesek ez zion utzi nahi eta elkarrekin borrokan hasi ziren biak. Eudesek ukabilkada jo zion Alzesteri sudurrean, eta hark, berriz, ostikoa jo nahi izan zion. Baina, Eudes oso arina denez, makurtu eta ostikoa jaso zuena Agnan izan zen. Betaurrekorik ez duen leku batean jaso zuen, zorionez; baina, hala ere, negarrez hasi zen. Andereñoa, izugarri haserre, zigorrak jartzen hasi zen ezker-eskuin. Ongi jarri eta irribarre egin genuen ia denok. Agnanek, baina, negarrez jarraitu zuen, eta Eudesek haserre, bere buruarekin, andereñoarekin eta gu guztiokin. René Goscinny, Nikolas Txiki (moldatua)
2
Azpimarratu testuko izenordainak eta sailkatu. • Pertsona-izenordainak:
ni, hark, gu.
• Izenordain zehaztugabeak:
norbaitek.
• Izenordain bihurkariak:
bere buruarekin.
• Izenordain elkarkariak:
elkarrekin.
3 Markatu aukera zuzena kasu bakoitzean. • Argazkia ez genuen
guk geuk
egin.
Guk Geuk
modu egokian jarri baino ez genuen egin.
Ni nire pozik nengoen, ez nengoen inola ere haserre buruarekin. Neu neure guri zuena izan da!», esan zigun • «Errua andereñoak, haserre bizian. geuri zeuena •
4
Asmatu esaldi hauen bukaerak. • Nik neure buruari galdera asko egiten dizkiot. • Zu zeure buruarekin haserre zaude. • Hark bere buruarengan konfidantza du.
18 191379 _ 0016-0021.indd 18
3/6/09 13:27:11
3 5
Bete esaldietako hutsuneak, izenordain elkarkari egokiak erabiliz. • • • • • •
6
elkar Sasoi hartan Nikolasek eta biok ez genuen ezagutzen. Elkar elkarri ikusi bezain laster, hurbildu ziren neba-arrebak. elkarri Haserretu ginenetik, ez diogu hitz egiten. elkarren ondoan eseri ginen parkeko eserlekuan. Luzaroan elkarrekinpaseatu ondoren, Hobe da elkarrekin lan egitea, elkarrekiko lehian ibiltzea baino. Aitak eta amak elkar ezagutu,elkarrekiko maitemindu, etaelkarrekinbizitzen hasi ziren.
Eman baiezko esaldiak ezezka, eta alderantziz. prest izango nauzu. • Edonoiz laguntzeko ingo. • Ez dut ezer txarrik eg o. • Ez diot inori adarra jok • Ez nauzu inoiz laguntzeko prest iza ngo. tuko naiz. • Edonon txintxo porta Zer bai • t txa rra egingo dut. esango. • Ez dut inoiz gezurrik No rba • iti adarra joko diot. go naiz. • Noizbait geldirik egon • Inon ez naiz txintxo por tatuko. • Noizbait gezurrak esango ditut. • Inoiz ez naiz geldirik egongo. ■ Erantzun. Zer motatako izenordainak ageri dira esaldietan? zehaztugabeak.
Ortografia 1
Berridatzi h letra behar duten hitzak.
hartu, lehoia, • ohea, hautatu, • leihoa, oihala, lehia, • dohainik, ohore, • hamahiru, harria, • haurra, oihana. •
artu, leoia, leiala, Aia, oina, oea, autatu, leioa, aukeratu, aia, oiala, leia, doainik, doan, doilorra, oore, loi, amairu, arria, oloa, armairua, aurra oiana, auspez
2
• •
Idatzi letraz zenbaki hauek. • 123.613: ehun eta hogeita hiru mila seirehun eta hamahiru. • 33.123: hogeita hamahiru mila ehun eta hogeita hiru. • 599.767: bostehun eta laurogeita hemeretzi mila zazpiehun eta hirurogeita zazpi.
19 191379 _ 0016-0021.indd 19
3/6/09 13:27:12
Idazketa-tailerra 1
Irakurri laukiko informazioa. BURMUINEAN ARAKATZEN: ideia-jasa edo brainstorminga Ideia-jasa informazioa biltzeko beste teknika bat da, eta gai bati buruz bururatzen zaizkigun ideia guztiak idaztean datza. Ideia-jasa udako ekaitz bortitz eta labur baten modukoa da, 5-10 minutu bitartean iraun dezake, eta tarte horretan burura datozkigun ideia guztiak idatziko ditugu, onak ala txarrak diren pentsatzen gelditu gabe, eta ahal bada, hitz gutxi erabiliz.
2
Irakurri adi eguraldiari buruzko ideia-jasa hau.
Eguraldia 1. Eguzkia asko gustatze n zait. (Hasieran?) 2. Euria aspergarria Mesede egiten du. 3. Nekazarientzat behar rez 4. Euria, eguzkia, ilargi koa da. a, espazioa... (Ez, hau ez) 5. Ez dakit nola jarraitu . 6. Euria arriskutsua, ho ndamendiak eta uholdeak. 7. Eguzkitan egoteko kre ma babesa behar. 8. Aldaketa klimatikoa . Eguraldi zoroa. 9. Berotegi-efektua!!! 10. Udan eguzkia hobe. 11. Aterkia apurtuta az ken 12. Elurra oso polita, ko zaparradan. ntuz errepidean... ... ■ Idatzi egia (E) ala gezurra (G) diren.
E Goiko esaldietako batzuek ez dute aditzik. E Ideia batzuk baztertzekoak dira. G Ideiak ordenaturik daude. G Dena txukun eta garbi idatzita dago. 3
Idatzi eguraldiaren zerrendako zer ideia baztertuko zenituzkeen. •
Eguzkitan egoteko krema babesa behar.
1
•
Aterkia apurtuta azken zaparradan.
4
•
Udan eguzkia hobe.
3
■ Hona hemen ideiak baztertzeko arrazoiak. Idatzi ideia baztertu bakoitzari dagokion zenbakia. 1. Ez du gaiarekin zerikusirik. 2. Beste ideia bat errepikatzen du.
3. Etekin gutxiko ideia da. 4. Esaldi zoroa da.
20 191379 _ 0016-0021.indd 20
3/6/09 13:27:14
3 4
Asmatu beste ideia batzuk zerrenda osatzeko.
ZuhaitZak arriskuan 1. Zuhaitz moda mota asko daude. 2. Ez dakit gauza handirik. 3. Eskolako lorategian ez dago zuhaitzik. birikak planetakoak. 4. Basoak 5. Hosto galkorrak eta hori. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Gogoratu ariketa haudenbora laburrean egitekoa dela!
■ Kontuan hartu aholku hauek: • Galdetu zeure buruari zer lortzen dugun zuhaitzetatik, zertarako balio duten... A Z t N U • Pentsatu zuhaitzei buruz irakurri edo entzun duzun ideiaren bat. LAG • Gogoratu zer aldaketa izaten dituzten, adina...
5
Aukeratu gaietako bat eta idatzi ideiak, ideia-jasaren teknika erabiliz.
gaiak • Barazkijaleak • Ametsak • Zuk nahi duzuna
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
21 191379 _ 0016-0021.indd 21
3/6/09 13:27:15
4
Mamu gizagaixo haiek B
ort planetan mamu asko bizi zen. Leku guztietako mamuak bezala, leizezuloetan, gaztelu zaharren aurrietan, dorre abandonatuetan, teilatupeetan… bizi ziren. Gauerdian, gordelekuetatik irten eta Bort planetan zehar batera eta bestera ibiltzen ziren, bertako biztanleak beldurtu nahiz. Baina bortiarrak ez ziren beldurtzen. Oso jende aurrerakoia zen hangoa eta ez zuten mamuetan sinesten. Mamurik ikusten bazuten, adarra jotzen zioten eta lotsaturik ihes egin behar izaten zuten askotan mamuek. Egun batean mamurik zaharrenak eta jakintsuenak hitz egin zuen: –Jaun-andreak –esan zuen bere izarari adabakia botatzen zion bitartean–, ez dugu gehiago bortiarrak beldurtzerik lortuko. Alferrik da. Alde egin behar dugu. Eta badakit non dagoen guretzako planeta egokia: Lur da planeta horren izena. Hantxe behean dago. Bihar bertan, ilundu bezain azkar irtengo gara. Biharamun gauean ilargiak agertzen hasi baino lehen, Borteko mamuak ilaran jarri ziren, izarak astindu zituzten… eta Lurrera bidean abiatu ziren espazioan zehar. Mamurik zaharrena zihoan gidari baina lo geratu zen eta, Lur planetara baizik, Picchio planetara heldu ziren. Igel beldurti batzuk ziren bertako biztanleak. Eta, egia esan, mende batzuetan, behintzat, nahiko gustura bizi izan ziren han Borteko mamuak. Gianni Rodari, Jolas egiteko ipuinak (moldatua)
1
Esan esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren eta zuzendu gezurrak.
E G G E E 2
Borteko jendea oso aurrerakoia zen eta ez zen edozergatik beldurtzen. Borteko fantasmak Bort planetan jarraitzea erabaki zuten. Lur planetara abiatu ziren. Picchio planetako biztanleak txakur ausartak ziren. igel beldurtiak ziren. Bortiarrak adarra jotzen zieten mamuei. Borteko mamuak oso gustura bizi izan ziren Picchio planetan.
Idatzi hitz hauen definizioa, zeure hitzekin azalduz. • • • •
Biharamun: aipatzen den egunaren hurrengo eguna. Teilatupe: eraikin baten goiko eta kanpoko atala. Lotsaturik: lotsa sentitzen denean. Aurri: teilatua eta kanpoko lau hormak dituen etxea.
22 191379 _ 0022-0027.indd 22
3/6/09 13:30:23
3
Lotu hitz bakoitza bere definizioarekin. jakintsu lurtar beldurti aurrerakoi adabaki biztanle
• • • • • •
• • • • • •
Lur planetan bizi dena. Toki batean bizi dena. Erraz beldurtzen dena. Jakinduria daukana. Aurrerabidearen aldekoa. Urratuari eransten zaion zatia.
■ Erantzun. Goiko zein hitzen sinonimo dira hurrengoak? Idatzi esaldi bana. • txaplata:
adabaki
• izuti: beldurti • aditu: jakintsu • bizilagun: biztanle
4
Azpimarratu irakurgaiko hitz elkartuak. ■ Bereizi eta idatzi azpimarratutako hitzak adibidean bezala. • gau + erdi = gauerdi + zulo • leize • gorde + leku • jaun + andre • giza + gaixo
5
6
= = = =
leizezulo gordeleku jaun-andre gizagaixo
Bilatu letra-zopan bost planeten izena. A
R
T
I
Z
A
R
R
A
I
B
A
T
T
L
X
I
P
D
F
S
A
T
U
R
N
O
E
S
K
A
I
R
Z
G
D
K
F
U
S
O
R
B
I
T
J
L
M
U
B
A
P
X
A
A
O
I
R
U
K
R
E
M
B
M
A
R
T
E
T
Z
J
Lotu esamoldeak esanahiarekin. Zur eta lur geratu. Zura eta lurra landu.
Guztiz harritu.
Zura lurrean finkatu.
Lur jota egon. Lurraren kontra kolpea jo.
Lurrean etzanda egon.
Etsita egon.
23 191379 _ 0022-0027.indd 23
3/6/09 13:30:23
Gramatika 1
Irakurri elkarrizketa eta erantzun. AukerA gozoA –Egun on, dendari jauna. Zera nahi nuke, pailazoek elkarri bota ohi dioten gauza horietako bat. –Bai. Eta nolakoa nahi duzu? –Hori gustatzen zait. –Hauxe? Sagarrezkoa? – Ez. Lehorregia da. Nahiago dut merengezko hura. Itxura ona du. –Itxura ona du, bai, baina ez da gozoena. Txokolatezko hau da gozoena. –Berdin zait. Ez dut jateko nahi. • • • •
2
Zer nahi du bezeroak? tarta bat Zein eskatu dio bezeroak lehenik? merengezkoa Zein da gozoena? txokolatezkoa Zertarako nahi du tarta bezeroak? norbaiti botatzeko
Irakurri elkarrizketa berriz eta egin jarduera hauek. • Azpimarratu artikuluak. • Idatzi elkarrizketan ageri diren erakusleak: hori, hauxe, hura, hark
3
Bete laukia emandako hitzekin. Mugagabea
Plurala
Nork
Nor
Nork
Nor
Nork
mago
magok ..............
magoa ..............
magoak ..............
magoak ..............
magoek ..............
trapezista .............. pailazo .............. aurkezle .............. hezle .............. orekari
4
Singularra
Nor
trapezista trapezistak .............. .............. pailazoa pailazok .............. aukezlek aurkezlea .............. .............. hezlek hezlea .............. orekaria orekarik .............. ..............
trapezistak .............. trapezistek .............. pailazoek pailazoak pailazoak .............. .............. .............. aurkezleek aurkezleak .............. aurkezleak .............. hezleek hezleak hezleak .............. .............. .............. orekariek orekariak orekariak .............. .............. .............. trapezistak
Osatu testua, beharrezkoak diren artikuluak idatziz.
BADATOR ZIRKUA
a egin zuten. a eskaini aurretik, desfile.... Zirkuko.... lehen emanaldi.... ak bete genituen ikuskizun.... a ongi ikusteko. Aurrean, ok kale.... Herritar.... a zihoan, bozgorailu.... a eskuan zuela. Ondoren, gainerako aurkezle.... ak Tik zihoazen: tigre...., ak elefante....... k eta animalia.... ak lehoi...., artista.... ak eta lehoi.... ak zetozen. ak beldur ematen zuten. Atzean, pailazo.... gre.... k egiten pasatu zuten desfile oso..... a ek pailazokeria.... Pailazo....
24 191379 _ 0022-0027.indd 24
3/6/09 13:30:24
4 5
Idatzi erakusle egokiak hutsuneetan. marraztuta dago. • Eskuan daukadan orri hau • Atzo etorri zen mutil hura oso altua zen. • Duela bi egun erositako pastel haiek ez ziren batere gozoak. • Alboan ditudan ume hauek nire lagunak dira. • Hartu hemengo margo hauek zuretzat eta ekarri niri horko horiek .
6 Ordenatu esaldietako hitzak eta berridatzi. • dira/lagun/jatorrak/zuen/horiek/oso
Zuen lagun horiek oso jatorrak dira. • hau/dute/zahar/garesti/etxe/saldu
Etxe zahar hau garesti saldu dute. • genuen/zen/hura/atzo/auzokoa/ikusi/nire/gizon
Atzo ikusi genuen gizon hura nire auzokoa zen.
Ortografia 1
Irakurri testua eta jarri behar diren puntuazio-markak. ETBgira Munduan zehar Laster hasiko da berriro Euskal Telebistan Munduan zehar programa. Hil honen 23an, hain zuzen, esan digutenez eta seguru aski ordubete iraungo du. Lan-taldea honako hauek osatuko dute: Mikel Urretabizkaia, lehen ere saioaz arduratzen zena, Felipe Etxebarria eta Ana Aizpirik. Azken honek egingo du saioaren aurkezpena.
2
Osatu hutsuneak tz edo ts letrekin. • • • •
3
Haizeak atea ixtean ho….. tz handia egin du. Ez e…..i, ts zure laguna e…..i tz etorriko da berriro eta. Zertan ibili zara ha…..ak tz horren zikin izateko? Bulegoan dirua eba……i ts dutenez, alarma bat jartzea eba…..i tz dute.
Elkarrizketa honetan hainbat letra larri eta h letra falta dira. Seinalatu non. –Kaixo, Haizea! Denbora asko nire zain? –Ez, oraintxe bertan heldu naiz. –Nola etorri zara? –Hamarretako autobusa hartu dut Gernikan eta Xabierrekin hitz egiteko asmoz etorri naiz. –Ondo da! Orduan, lehenengo Xabierren bila joango gara eta, gero, Laidara, hondartzara. –Ados? –Ados.
25 191379 _ 0022-0027.indd 25
3/6/09 13:30:25
Idazketa-tailerra 1
Irakurri laukiko informazioa. PLANIFIKATZEA: HELBURUA FINKATZEA, IDEIAK AUKERATZEA ETA ANTOLATZEA Informazioa eta ideiak behin bilduz gero, informazio hori eta ideia horiek aukeratzea eta antolatzea dator; hots, zer ideia erabiliko ditugun erabakitzea eta testuaren zer ataletan (sarreran, mamian ala amaieran) joango diren zehaztea. Lan hori egiteko, oso kontuan izango dugu zer lortu nahi dugun gure idazkiarekin; hots, zein den gure helburua eta baita irakurlea nor izango den ere.
2
Irakurri egoera hau. Ondoren, lotu zenbakiz beheko helburu bakoitza dagokion testu motarekin. • EGOERA: Goiko auzokideak espezie babestu bateko loro tropikala dauka balkoian. Loroak gauero zarata izugarria ateratzen du. Gainera, loroak balkoian esekitzen duzuen arropa garbia zikintzen dizue. Auzokideak ez dizue kasurik egiten eta jada egoera eramanezina da. Idazki bat egitea erabaki duzue. helburu komunikAtiboAk:
3 Beste auzokideak konbentzitu, 4 5 1 2 3
egoera konpontzen laguntzeko. Herriko egunkarian zure arazoaz informatu. Kanpoan bizi den lagun bati kontatu. Loroaren jabeari animalia zaintzeko argibideak eman. Udaltzaingoan egoera salatu.
testu motAk: 1. 2. 3. 4. 5.
Loro tropikalen gida Salaketa (inprimakia) Gutuna (zirkularra) Artikulua Lagunarteko gutuna
Irakurri testu zati hauek eta idatzi bakoitzari dagokion testu motako zenbakia. • Bai, motel, loro madarikatuak zarataka pasatzen du gaua eta guk begirik bildu ezinik... 5
Lagunartekoa
.
• Animalia hauek haize-lasterretatik babestu behar dira. Udaberrian, lumak aldatzean bitaminak behar dituzte kolorea biziagotzeko... 1
Formala • Nire egoera ernegagarria da, hirugarren solairuko auzokideak loroa ekarri duenetik ezin dut lorik egin, zuen laguntza...
3
Formala ■ Idatzi testu zati bakoitzaren azpian nolako tonua erabiltzen den, formala ala lagunartekoa.
26 191379 _ 0022-0027.indd 26
3/6/09 13:30:26
4 4
Osatu ideia-sarea eta ideia-jasa. espezie babestua
auzokidea LOROA arazoak lo egin ezin zikinkeria
LORO GOGAIKARRIA 1. Loroa desagerrarazi. 2. Etxean ezin da lorik egin. 3. Pipita-azalak edonon. 4. Auzokoa Venezuelara bidali. 5. Auzokideei laguntza. 6. Nire helbidea. 7. Goiko solairuan munstroa. 8. 9. 10. . 11. 12.
zarata
■ Ezabatu zure ustez gaiarekin zerikusirik ez duten ideiak.
5
Irakurri galdera-gida eta kontuan izan, ideiak aukeratu aurretik.
HELBURUA ➜ Zer lortu nahi dut? informatu, txunditu, laguntza lortu… IRAKURLEA ➜Nor da? Zer daki gaiari buruz?
IDAZKIA ➜ Luzea ala laburra? Zenbat atal izango ditu?
IDAZLEA ➜ Zer tonu erabili nahi dut? (Zu zeu) Formala, lagunartekoa…
■ Demagun eskolarako idazlana egin behar duzula. Aukeratu eta antolatu goiko ideiak eskeman.
eskemA
gaia aurkezteko:
Non bizi naizen. Zer daukagun goiko solairuan.
mamian: arazoa/ondorioa:
bukatzeko:
27 191379 _ 0022-0027.indd 27
3/6/09 13:30:27
5
On egin eta Urte Berri on D
orreko erlojua gaueko hamabiak jotzekotan dago. Etxean halako urduritasuna edo zirrara berezia nabari da gaurkoan. Telebistari adi-adi, kanpai-hotsa noiz entzungo zain gaude denok. Hasi da! Bat..., glaust! Bi...., glaust!... Horrela hasten dugu urtea Euskal Herriko etxe askotan, mahats aleak ahoan, kontrako eztarritik joan beharrean. Agidanez, urte berriari jakiren batekin ongietorria emateko ohitura ez da atzo goizekoa. Erromatarren garaian eztia, datilak eta pikuak jaten zituzten, hastear zegoen urtea elikagai horiek bezain gozoa izateko eta aurreko urteko une garratzak betiko ahazteko. Ohitura hori Europa osora hedatu zen, Erromatar Inperioarekin batera, eta egundaino bizirik iraun du leku askotan.
Alabaina, Gabon zahar gauean mahatsak jateko ohitura, usadio zaharrean oinarrituta egon arren, berri samarra da, eta Espainiakoa soilik. Ziurrenik, 1909. urtean hasi zen, urte hartan mahats-uzta ikaragarria izan zen-eta, soberakoa. Hainbeste mahatsekin zer egin ez zekitela, urte berria hasteko zortearen mahatsak jatea otu zitzaien zenbait nekazari burutsuri. Pentsatu eta egin. Harrezkeroztik, kanpai-hots bakoitzeko mahats ale bat irenstea urte berria ondo hasi eta hobeto bukatuko dugun seinale bilakatu da. Itolarririk sartzen ez bazaigu, behintzat.
1
Erantzun galderei. • Noizkoa da urte berriari jakiren batekin ongietorria emateko ohitura?
Erromatarren garaikoa. • Zertan datza ohitura zahar hori?
Urtea eztia, datilak eta pikuak jaten hasten zuten. • Noiz eta zergatik sortu zen Gabon zahar gauean mahatsak jateko ohitura?
1909. urtean, mahats-uzta gehiegi zegoenez, urte berrian mahatsak jatea pentsatu zuten. • Nola hasten duzue urtea zure etxean?
2
Azaldu noiz erabiltzen diren eta zer esan nahi duten esapide hauek. • Kontrako eztarritik joan ▶ • Pentsatu eta egin ▶
jaki bat eztarrian gelditzen denean.
gauza bat egitea, pentsatu eta berehala egin.
• Ondo hasi eta hobeto bukatu ▶
zerbait ondo hastea eta askoz hobeto bukatzea.
28 191379 _ 0028-0033.indd 28
3/6/09 13:33:11
n.
3
Irakurri definizioak eta bilatu testuan haiei dagozkien hitzak. • Erleek loreen nektarretik sortutako elikagaia: eztia • Zerbaitek eragindako sentimendu bizia: zirrara • Lurrak Eguzkiaren inguruan bira osoa emateko behar duen denbora: urtea • Arnasa hartzeko eragozpen nabaria: itolarria • Orotariko fruituak biltzea: uzta
4
Elkartu emandako hitzak, hitz berriak osatzeko. • urte + aro = urtaro • urte + muga = urtemuga • urte + adar = urtadar • urte + betetze = urtebetetze
5
• aste + egun = astegun • jaio + egun = jaiotegun • lan + egun = lanegun • jai + egun = jaiegun
Kokatu hitz hauek egutegiko orrien azpian. etzi
bihar
ABENDUA
herenegun
ABENDUA
atzo
ABENDUA
ABENDUA
etzidamu
ABENDUA
ABENDUA
14 15 16 17 18 19
herenegun 6
gaur
bihar
etzi
etzidamu
Lotu kontrako esanahia dutenak. goiz antzina gutxitan inoiz ez aurrean
7
atzo
• • • • •
• • • • •
egun eta eguzki ostean arestian belu txitean-pitean
Aukeratu esapide bakoitzaren esanahi zuzena. • Atzo goizekoa ez izan: • Urak bide egin: • Aldia eman:
berandukoa izan. aspaldikoa izan.
denbora alferrik ez igaro. denbora azkar-azkar igaro. denbora-pasa egon. bolada txarra izan.
29 191379 _ 0028-0033.indd 29
3/6/09 13:33:12
Gramatika 1
Bete testuko hutsuneak alboko hitzekin eta erantzun.
GABON-USADIOA
ba
ra
gu
zenbait aulki eta zurezko mahaia, besaulki zahar batzuk , sukaldetxoa eta beheko su handia. Familiako kide guztiok parte
bi
zti o
k
te
batzuk
asko
hiru Azken urteotan, ohitura bitxia hartu dugu etxekook Gabon-gaua eta Eguberri-eguna pasatzeko. Urik eta argindarrik ez bi joaten gara, egun duen mendiko borda . batera osoa behar horiek igarotzeko. Egunsentian abiatu eta ia goiz dena : dugu hara heltzeko. Sartzean, beti bezala aurkitzen dugu
hartzen dugu borda txukuntzen eta afaria prestatzen. Afaldutakoan, asko kontatzen dizkiogu elkarri. gauza
osoa
dena hiru zenbait
2
• Zer dira hitz horiek?
zenbatzaileak
Sailkatu aurreko ariketan idatzitako hitzak. • ZehaZtuak: hiru, bi. • ZehaZtugabeak: zenbait, batzuk, asko. • OrOkOrrak: guztiok, dena, osoa, batera.
3
Idatzi izenak irudien ordez. Kontuan izan mugatuak ala mugagabeak diren. • Mendian lau
ahuntz
• Goizean aurkitu dituzun bi • Bidean hiru
4
ahuntzek ez zuten jaberik.
mendizalegalduta zebiltzan.
txorimalo zeuden. Bi
• Gure auzoan bost
baserri daude. Lau
• Etxe inguruan hiru
mendi
txorimaloi burua falta zitzaien.
ditugu. Ni haietako bi
baserritanjendea bizi da. menditara igo naiz.
Lotu esanahi bera duten zenbatzaile zehaztugabeak. mordo bat • pittin bat • aski •
5
ikusi ditut. Lau
• pixka bat • nahikoa • makina bat
Bete esaldietako hutsuneak, aurreko ariketako zenbatzaileak zuzen erabiliz. • • • • •
Gaur makina batjende etorri da pilotalekura. Bete-beteta dago! Emango al didazu azukre pittin bat , mesedez? Gaurkoz nahikoa arroz-esne jan duzu. Utzi pixka bat biharko. Lagun mordoa elkartu ginen liburutegian. Baditut nahikoa arrazoi zurekin haserre egoteko, baina ez dizkizut esango.
30 191379 _ 0028-0033.indd 30
3/6/09 13:33:13
5 6
Idatzi ohar bat, mendira eramango dituzun gauzen berri bilduz. Ama, aita: Bihar mendira noa lagunekin, eta gauza hauek hartu ditut bizkar-zorroan eramateko:
• Ga ltzerd iak: d • Pra ozena kak: -erdi. bi pa • Bot re. ak: p are b • Pos at. poloa k : • Intx hiru k aurra utxa. k : polts • Sok a bet a: lau e. metro .
dozena-erdi galtzerdi, bi praka pare, bota pare bat, hiru poxpolo kutsa, poltsa bete intxaur eta lau metroko soka.
7
Markatu aukera zuzena esaldi bakoitzean. • Munduko mutil
denak ez dira berdinak. guztiak
Astebete falta da oporretarako. Aste oso osoa • Geratzen zen azukre bota diot esneari. guztia denak • Mikeli ematen dio barregura. osoak •
Ortografia 1
Bilatu irudian a itsatsia duten hitzak eta idatzi.
• Arropa,
2
eskailera, ezpata, kaxa.
Aukeratu a itsatsia duten hitzak. itxura
haria
dardara
kondaira
arnasa
kapela
izara
izotza
jela
ipuina
txanoa
abiadura
31 191379 _ 0028-0033.indd 31
3/6/09 13:33:14
Idazketa-tailerra 1
Irakurri laukiko informazioa. IDAZLAN BAT EGITEKO TEKNIKAK BERRIKUSTEA 1. Informazioa biltzea (liburuak, prentsa, pertsonak, internet…). 2. Norberak bere buruan dituen datuekin informazioa biltzea. 3. Ideia-jasa osatzea (denbora tarte laburrean burura datozkigun ideiak jasotzea). 4. Ideiak antolatzea eskema batean (sarrera, mamia eta amaiera).
2
Bilatu informazioa Euskal Herriko Gabonei buruz, informazio-iturriren bat erabiliz. • Noiztik ditugu Gabonak? • Euskal Herriko Gabon-jaietako pertsonaia berezia.
Olentzero • Gabonetako jaki tipikoak. • Gabonetako ohiturak.
3
Bete Gabonei buruzko ideia-sare hau eta erantsi ideia gehiago. elurra
GABONAK
familia
bidaiatu
32 191379 _ 0028-0033.indd 32
3/6/09 13:33:14
5 4
Orain, osatu neguko jaiei buruzko ideia gehiago, ideia-jasaren teknika erabiliz.
NEGUKO JAIAK 1. Negua abenduaren 21ean hasten da. 2. Gabonak ospatzen dira. 3. Olentzero eta Errege egunak!!! 4. Elurra eta hotz handia. 5. Inauteriak!! mozorroak!! 6. 7. 8. 9. 10. . 11. . 12. .
√ Gogoratu ideia guztiak idatziko dituzula eta hitz gutxirekin. ■ Azaldu zerrendako zer ideia baztertuko zenituzkeen eta arrazoitu zure erantzuna.
5
Irakurri testua arretaz eta osatu eskema. San Tomas eguna errenta-eguna zen. Maizterrek egun horretan ordaindu ohi baitzioten nagusiari urteko errenta. Familia osoa goizgoiztik baserritik jaitsi eta, azokan salerosketak egin ondoren, nagusi jaunaren etxera joaten ziren bazkaltzera, beti ere opariren bat eramanez (normalean kapoi pare bat). Ohiko menuan hauexek zeuden: zopa, eltzekoa, gisatua, bixigua, gazta eta gaztainak; ardoa, kafea eta pattarrak lagunduta. Bazkalondoan, errenta ordaindu eta alde egiteko ordua iristen zenean, etxekoandreak opari bana ematen zien emakume baserritarrei: libra bat txokolate eta bakailao puska bat.
SAN TOMAS EGUNA
{
Sarrera: . urdinez Mamia: . gorriz Bukaera: . berdez
33 191379 _ 0028-0033.indd 33
3/6/09 13:33:15
Autoebaluazioa 1. UNITATEA • Gauza naiz perpaus
GRAMATIKA
batean aditz-sintagma eta izen-sintagma bereizteko.
• Badakit perpaus batean
subjektua, osagarri zuzena, zehar-osagarria, aditza eta adizlaguna bereizten.
• Ikasi dut s, x eta z letrak
ORTOGRAFIA
dituzten zenbait hitz.
• Gauza naiz izen arruntak eta bereziak bereizteko.
• Badakit zenbatu daitezkeen izenak zenbakarriak direla.
• Ikasi dut izen zenbakaitz batzuk neur daitezkeela.
• Ikasi dut h letra duten hainbat hitz.
• Gauza naiz ts, tx eta tz
• Gauza naiz s, x eta z
• Ulertu dut idatzi aurretik
• Ikasi ditut h letradun
dituzten hainbat hitz zuzen idazteko.
IDAZKETA-TAILERRA
2. UNITATEA
planifikazio-lana egin behar dela.
• Badakit edozein idazkiri
ekin aurretik informazioa biltzea ezinbestekoa dela.
letrak dituzten zenbait hitz bereizteko.
hitz berriak.
• Gauza naiz h letra
duten hitzak eta h-rik gabeak bereizteko.
•Ikasi duzuna zuk zeuk neurtu ahal izango duzu.
Markatu laukitxoak esaldiarekin ados zaudenean.
34 191379 _ 0034-0040.indd
34
9/6/09
14:57:37
Adi-Adi Euskarari 5.1 koadernoa
3. UNITATEA • Badakit izenordainek izenak ordezkatzen dituztela.
• Gauza naiz pertsona-
izenordainak, izenordain zehaztugabeak, bihurkariak eta elkarkariak bereizteko eta zuzen erabiltzeko.
• Ikasi ditut h letradun hitz berriak.
• Gauza naiz h letra duten hitzak eta h-rik gabeak bereizteko.
• Badakit zertan den ideia-jasaren teknika.
4. UNITATEA • Ikasi dut
determinatzaileak izen eta izenondoekin erabiltzen direla.
• Badakit zenbatzaileak determinatzaile mota bat direla.
• Gauza naiz zenbatzaile • Gai naiz artikulua eta
erakuslea bereizteko.
zehaztuak eta zehaztugabeak bereizteko.
• Ikasi dut zenbatzaile
orokorrek ez dutela kopururik adierazten.
• Gauza naiz ts eta tz
dituzten zenbait hitz bereizteko.
• Ikasi ditut a itsatsia duten hainbat hitz.
• Ikasi dut h letra duten hitzak ondo idazten.
• Badakit helburuen
• Badakit idazlan bat
• Gauza naiz gai jakin
• Gauza naiz gai bati
arabera testua desberdina izan daitekeela.
• Gauza naiz gai jakin
bati buruzko ideia-jasa osatzeko.
5. UNITATEA
bati buruzko eskeman ideiak antolatzeko eta banatzeko.
egin aurretik informazioa bildu behar dela.
buruzko ideia-jasa osatzeko eta eskema batean ideiak antolatzeko.
35 191379 _ 0034-0040.indd 35
3/6/09 14:58:28
Aditz laguntzailea NOR-NORI
NOR ORAINALDIA
naiz haiz da gara zara zarete dira
LEHENALDIA ALEGIAZKOA IRAGANA
ONDORIOA
BALDINTZAZKOAK
BALDINTZA
INDIKATIBOA
na ha ga za za
nintzen hintzen zen ginen zinen zineten ziren banintz bahintz balitz bagina bazina bazinete balira nintzateke hintzateke litzateke ginateke zinateke zinatekete lirateke nintzatekeen hintzatekeen zatekeen ginatekeen zinatekeen zinateketen ziratekeen
nor tzai tzai zai tzai tzai tzai zai nor tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai
nin hin zi gin zin zin zi
nor ba ba ba ba ba ba ba nin hin li gin zin zin li nin hin zi gin zin zin zi
norI t (da) k/n o
zki zki zki zki
gu zu
te
zue e
norI
zki zki zki zki
da
n
a/na
n
o
n
gu
n
zu
n
zue
te
e
n n
norI nin hin li gin zin zin li
tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai
tzai tzai tzai tzai tzai tzai tzai
t (da) k/n o
zki zki zki zki
gu
da
ke ke ke ke ke ke te ke
a/na o
zki zki zki zki
gu zu zue e da a/na o
zki zki zki zki
gu zu zue e
zu zue
te
e
ke en ke en ke en ke en ke en ke te en ke en
36 191379 _ 0034-0040.indd 36
3/6/09 14:58:28
INDIKATIBOA NOR-NORI-NORK
NOR-NORK nor u u u u u u u
na ha d
it it it it
ga za za
NOR 3. pertsona hura haiek
d
nor
nuen huen zuen genuen zenuen zenuten zuten
nituen hituen zituen genituen zenituen zenituzten zituzten
banu bahu balu bagenu bazenu bazenute balute
banitu bahitu balitu bagenitu bazenitu bazenituzte balituzte
nuke huke luke genuke zenuke zenukete lukete
nituzke hituzke lituzke genituzke zenituzke zenituzkete lituzkete
nind
nukeen hukeen zukeen genukeen zenukeen zenuketen zuketen
nituzkeen hituzkeen zituzkeen genituzkeen zenituzkeen zenituzketen zituzketen
nind
u u
hind
norK
t
t (da)
t
k/n
k/n (a/na)
k/n
–
o
–
gu
gu
zu
zu
zu
zue
zue
zue
e
te
zte
(e)n (e)n (e)n (e)n (e)n (e)n (e)n
a/na
u u u zte
zint zint
()
gu zu zue
(z)te u u
nind hind
t k/n
()
– u u u
gint zint zint
gu zu
zte
()
hind
zue
(z)te u u
ke ke
() gint zint zint
u u u
z z z
ke ke ke te
() u hind u
() u z zint u z zint u z
()
ke ke
(zki)
(z)te
–
gint
gint
di
gu
da
()
ba ba ba
norI
norK
nind
ba ba
nor
norK
da a/na
– ke gu ke zu ke te zue te
norK nor
norI
n
da
n
h
a/na
n
z
o
n
gu
n
zen
zu
n
zen
zue
z
e
i(zki)
gen
ba ba ba ba ba ba ba
n
t (da)
h
k/n
l
o
gen zen
zu
zen
zue
l
e
n
da
k/n
h
–
a/na
l
o
gu
gen
zu
zen
zu
zue
zen
zue
te
l
e
n
da
h
a/na
z
o
gen
i(zki)
i(zki)
n n
i(zki) gu
t
(e)n (e)n (e)n (e)n (e)n (e)n (e)n
te te
gu
gu
zen
zu
zen
zue
z
e
te te ke ke ke ke ke ke te ke te
ke en ke en ke en ke en ke en ke te en ke te en
37 191379 _ 0034-0040.indd 37
3/6/09 14:58:28
Aditz laguntzailea NOR-NORI
LEHENALDIA ORAINALDIA LEHENALDIA
AGINTERA
SUBJUNTIBOA
ALEGIAZKOA
AHALERA
ORAINALDIA
NOR naiteke haiteke daiteke gaitezke zaitezke zaitezkete daitezke nintekeen hintekeen zitekeen gintezkeen zintezkeen zintezketen zitezkeen ninteke hinteke liteke gintezke zintezke zintezkete litezke
na
nadin hadin dadin gaitezen zaitezen zaitezten daitezen nendin hendin zedin gintezen zintezen zintezten zitezen
na
() hadi bedi () zaitez zaitezte bitez
()
ha da ga za za da nen hen ze gen zen zen ze nen hen le gen zen zen le ha da ga za za da nen hen ze gen zen zen ze ha be
ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki ki
a/na o
zki zki zki zki
za be
gu zu zue e da a/na o
zki zki zki zki
gu zu zue e da a/na o
zki zki zki zki
zki zki zki zki
zki zki zki zki
gu zu zue e da
n
a/na
n
o
n
gu
n
zu
n
zue
te n
e
n
da
n
a/na
n
o
n
gu
n
zu zue
n
te n
e
n
t (da) k/n
ki ki
o
() za
ke ke ke ke ke ke te ke ke en ke en ke en ke en ke en ke te en ke en ke ke ke ke ke ke te ke
da
gu
ki ki ki
zki zki zki
zu zue
te
e
38 191379 _ 0034-0040.indd 38
3/6/09 14:58:28
AHALERA, SUBJUNTIBOA eta AGINTERA NOR-NORI-NORK
NOR-NORK na ha de ga za
NOR 3. pertsona hura haiek nezakeen nitzakeen hezakeen hitzakeen zezakeen zitzakeen genezakeen genitzakeen zenezakeen zenitzakeen zenezaketen zenitzaketen zezaketen zitzaketen nezake hezake lezake genezake zenezake zenezakete lezakete
za d nint hint
() gint zint zint
() nint
nitzake hitzake litzake genitzake zenitzake zenitzakete litzakete
hint
()
zake t zake k/n zake – it zake gu it zake zu it zake te zue it zake te zake da en zake a/na en – en zake gu en zake zu en zake te zue en te en zake t zake k/n
–
zake zake zake te
gint zint zint
() na ha de
it it it it
ga za za d
nezan hezan zezan genezan zenezan zenezaten zezaten
–
nitzan hitzan zitzan genitzan zenitzan zenitzaten zitzaten
–
ezak/n
itzak/n
– –
– –
ezazu ezazue
itzazu itzazue
–
–
nint hint
() gint zint zint
() za
na be ga
b
it
it
za za
za
a/na
n
da
h
a/na
ke ke ke ke ke ke te ke te
io
l
ieza(zki)
gu
gen
zu
zen
zu
zue
zen
zue
te
l
ie
za da za a/na za – za gu za zu za te zue za te za da za a/na za za za te
ke t ke k/n io ke – d ieza(zki) gu ke gu zu ke zu zue ke zue ie ke te da ke en n h a/na ke en z io ke en g e n ieza(zki) gu ke en zen zu ke en zen zue ke te en z ie ke te en da
gu
n
da
da
n
a/na
a/na n
n
io
–
n
n
d ieza (zki)
n
gu
gu
n
n
zu
zu
n
n
zue
zue
n
n
ie
te
n
n
n
da
n
n
h
n
–
a/na
n
z
io
n
gu
n
gen
ieza(zki) gu
n
zu
n
zen
zu
n
zue
n
zen
zue
te
n
z
ie
() k/n – ()
te te
n n
t (da)
() k/n (a/na) k/n io – () ( b ) ieza (zki) gu
zu
zu
zu
zue
zue
zue
te
ie
te
39 191379 _ 0034-0040.indd 39
3/6/09 14:58:28
Lehen Hezkuntzako bosgarren mailarako Adi-Adi euskarari 5 Euskara eta Literaturarako koadernoa, lehen hiruhilekoari dagokiona, Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S.L.ren Lehen Hezkuntzako Sailean JoSEBA SAnTXo urIArTEren eta JoSÉ toMAS hEnAoren zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Testua: nerea Ziaurritz, Idoia Aranberri eta Kristina Bilbao Irudiak: Daniel Gilbert eta Alex orbe Edizioa: Ainhoa Basterretxea Arte-zuzendaritza: José Crespo Proiektu grafikoa: Azala: rosa Marín Barrualdea: Miren Pellejero Azaleko irudia: Emilio Urberuaga Proiektu-burua: rosa Marín Irudien koordinazioa: Miren Pellejero Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda Garapen grafikoa: Miren Pellejero, José Luis García, raúl de Andrés eta rosa Barriga Zuzendaritza teknikoa: Ángel García Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero eta José Luis Verdasco Konposaketa eta muntaketa: Maitane Barrena eta Miren rodrigo Argazkien aukeraketa eta dokumentazioa: Miren Pellejero eta Mercedes Barcenilla Argazkiak: J. Jaime; S. Enríquez; A. G. E. FoToSToCK / nASA/SPL, María Gomila; CoVEr/ SYGMA / KEYSTonE; CorDon PrESS /CorBIS/reuters/ray Stubblebine, reuters/Mario Anzuoni; CoVEr /CorBIS/Zefa/Ladislav Janicek, Epa/Jaume Sellart, Photowood Inc., Michel Setboun, Dean Conger, Bill ross, Chris Andrews Publications/Chris Andrews, Bettmann, Elizabeth Whiting & Associates/Elizabeth A. Whiting; I. Preysler; JoHn FoXX IMAGES; PAISAJES ESPAÑoLES; SErIDEC PHoToIMAGEnES CD; SAnTILLAnArEn ArTXIBoA
© 2009 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L. Legizamon poligonoa Gipuzkoa kalea, 31 48450 Etxebarri (Bizkaia) Inprimatzailea:
EK: 191379 Lege-gordailua:
Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia: 2009-03-27
Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDrora (Centro Español de Derechos reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).
191379 _ 0034-0040.indd
40
9/6/09
14:57:38
