Yağış Rejimi ve Yağışların Yeryüzündeki Coğrafi Dağılışı zensz a ış re m Belli bir bölgedeki yağışın yıl içindeki dağılım dağılım düzenine düzenine yağış rejimi adı verilir. Yağışın, Yağışın, yıl içinde içinde aylara aylara ve mevsimlere dağılımı dengeli ise yağış rejimi rejimi düzenl düzenlidi idir. r. Yağış Yağış dağılı dağılımı mı l m m l t a t dengesiz ise yağış rejimi düzensizdir. k a r a n ı s a n u z o s l ı a i s ı a k b m t y ü k i r m s i s a y z r o c ş u n m h a e m ğ u e e k a a t a Dünya Dünya üzerin üzerinde de Ekvat Ekvatora orall iklim, iklim, Ilıman Ilıman okyan okyanus usal al iklim iklim ve ülkemizde Karadeniz ikliminde yağış rejimleri düzenli iken, Muson, Savan, karasal, ve Akdeniz gibi iklimlerde de 300 50 yağış rejimleri düzensizdir. 00 Türkiye’de Yağış Rejimi 150 Türkiye’ Türkiye’de de Karadeni Karadenizz kıyıların kıyılarında da 100 yağış rejimi düzenli, diğer yerlerde ise 50 yağış rejimi düzensizdir. 300 250 200 150 100 50 0
Yağış rejimi; akarsu rejimine rejimine tarım ürününe, ürününe, bitki örtüsüne örtüsüne ve toprak toprak türüne direk olarak etki eder. Örneğin,
yağış rejimi düzenli olan ekvator iklim böl bölge gesi sind ndee akar akarsu su reji rejimi mi düzenlidir, tropikal tarım ürünleri yetiştirilir, bitki örtüsü ormandır ve toprak türü laterittir. Dünya Dünya üzerinde üzerinde aynı miktarda miktarda yağış alan noktaların birleştirilmesiyle eş yağış eğrileri (izoyet) elde edilir. Bu eğrilerden yararlanı yararlanılarak larak yağış haritaları haritaları elde edilir.
0
l i m m l k t t k a r n ü ı l a u z t o s e y b m a i s a a y ı s i r a n m k a s ı a r a u o c ş e n m a z m u s k ğ h t e a
dağları çevresi. (Örnek; Muğla 1246 mm, Antalya 1057 mm, Iskenderun 1100 mm.) 2- Hava kütlelerinin karşılaşma alanları cephe yağışı alır. (Örnek; Muğla 1216 mm, Antalya 1057 mm.) 3- Yüksek dağlık yerler yamaç yağışı alır. (Örnek; Bitlis 1057 mm Muş 870,9 mm.) Türkiye’de Yağışın Az Olduğu Yerler 1- Çevresi yüksek dağlarla çevrili nemli hava kütlelerine kapalı yerler a- iç Anadolu ova ve platoları. (Örnek; Konya 336,1 mm Sivas 419,9 mm.) b- Ege’de İç Batı Anadolu çevresi (Örnek; Afyon 440,9 mm.) e- Doğu Anadolu’da çöküntü ovaları. (Örnek; Iğdır 258,8 mm, Malatya 393,8 mm, Erzincan 374,9 mm.) d- Güneydoğu Anadolu Anadolu ova ve platoları. (Örnek; Şanlı Urfa 476,4 mm, Ceylanpınar 336,8 mm, Diyarbakır 499,7 mm)
Türkiye’de görülen iklimlerde hangi mevsimlerde en çok yağış düşmektedir? Sorunun yanıtı tablomuzda:
EKVATORAL İKLİM Görüldüğü yerler: Yaklaşık 0- 10 enlemleri arasında etkilidir Amazon ve Kongo havzaları havzaları ile Malezya Malezya ve Filipin adalarında adalarında karakteristik karakteristik olarak görülür Sıcaklık Sıcaklık durumu: durumu: Yıllık sıcakl sıcaklık ık ortalam ortalaması ası 25 °C civarındadır Güneş ışınlarının dik ve dike yakın Dünya yağış dağılışı haritaları açılar açılarla la gelmes gelmesii ve nemin nemin incelendiğinde şu sonuçlar ortaya çıkar fazla olmasından dolayı, yıllık En fazla yağış alan yerler; Ekvator ve çevresi ve Kongo havzaları), Muson ve günlük sıcaklık farkı 1 - 2 °C’yi geçmez. Yağış durumu: durumu: Yıllık Yıllık yağış yağış miktar miktarıı 2000 mm üzerin üzerinded dedir. ir. Yağı Yağışşlar lar konv konvek ekssiyon iyonel el kökenlidir kökenlidir Güneş ışınlarının dik açıy açıyla la geldi geldiği ği mart mart ve eylü eylüll aylarında yağışlarda belirgin artış gözlenir gözlenir Ekvatoral Ekvatoral iklim tipinin yağış rejimi düzenlidir bölgeleri (Güney ve güneydoğu Asya), orta kuşak karalarının batı kıyılan ile sıcak Not: Ekvatoral iklim bölgelerinde yağışların mart ve eylül aylarında kuşak karalarının doğu kıyılarıdır. Buralardaki yağış miktarı 1500—2000 mm’nin maksimum maksimum düzeyde düzeyde olması olması güneş ışınlarının geliş açısıyla açısıyla ilgilidir. ilgilidir. üzerindedir. Güneş ışınları bu aylarda aylarda Ekvator’a dik geldiğinden, geldiğinden, fazla ısınma En az yağış alan yerler; dönenceler çevresi, kutup bölgeleri, orta kuşak karalarının iç kısımlarıdır. Buralardaki yıllık yağış miktarı 250 mm’nin altındadır. nedeniyle konveksiyonel yağışlar artar Türkiye’de Yağışın Fazla Olduğu Yerler Bitki örtüsü: Ekvatoral iklim bölgelerinde sık ve gür ormanlar yer alır. 1- Dağların kıyıya paralel uzandığı yerler yamaç yağışı alır. Bu ormanlara yağmur ormanları adı da verilir. a- Karadeniz kıyı kesimi ve Marmara’da Yıldız dağlan. (Örnek; Rize 2346,3 mm, Giresun 1267,7 mm, Zonguldak 1237.7 mm, Kıyıköy 1050 mm.) b- Güneybatı Ege,
SUBTROPİKAL (SAVAN) İKLİMİ: Görüldüğü yerler: Bu iklimin ikli min etk etkisi isi 10˚- 30˚ kuzey ve güney enle en leml mler erde de görü gö rülü lür. r.
Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır. Sıcaklık durumu: Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C’ un üzerindedir. Bu iklim bölgesine güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer. Yağış durum durumu: u: Güneş ışınla ışınlarının rının dik geldiği yaz dönemi yağışlı, kışlar kuraktır. Yıllık yağış miktarı 1000 – 1200 mm arasındadır. Bitki örtüsü: Bitki örtüsü savan adı verilen otsu bitkilerden ve yer yer akasya aka sya ve bao baobap bap ağa ağaçla çlarınd rından an oluşur. oluş ur. Savanlar Savanlar uzun sür süree yeş yeşil il kal kalan, an, gür ve uzu uzunn boy boylu lu ot topluluklarıdır. Savan bitki örtüsü içinde yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında ağaç toplulukları görülür
MUSON İKLİMİ: Görüld Gör üldüğü üğü yerler yer ler:: Güney Hindistan, Güney Çin, Güneyd Gün eydoğu oğu Asy Asya, a, Jap Japony onyaa ve Mançurya gibi bölgelerde görülür. Bu alanl alanlar ar Muson rüzgârlarının rüzgârlarının etkisi altındadır. Sıcaklık durumu: Yıllık ortalama sıcaklık 15 – 20 °C’ tur. Yıllık sıcaklık farkı 10 °C civarındadır. Alçak enlemlerde sıcaklık yüksektir. Kuzeye doğru kışlar daha sert geçer. Yağı Ya ğışş duru du rumu mu:: Muson rüzgâr rüz gârlar larının ının esm esmee yön yönüne üne paralel paralel olara olarakk yazla yazlarr yağış yağışlı, lı, kışlar kurak geçe geçer. r. Yağış Yağışların ların % 85'i yaz aylarında aylarında düşer. düşer. Yıllık yağış miktar miktarıı ortala ortalama ma 1000 – 1500 mm civarındadır. Kıyı bölgeleri ve dağların denize bakan yamaçlarında yağış miktarı artar. Örneğin, Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış ile dünyanın en fazla yağış alan yeridir. Bitki örtüsü: Kıyı kesimlerinde kışın yaprağını döken ormanlar, kuzeye doğru ise savanlar görülür. Muson ormanlarının tipik ağacı teak ağacıdır ÇÖL (KURAK) İKLİMİ Görüldüğü yerler: Yengeç ve Oğla Oğlakk döne dönenc nceeleri leri üzerindeki üzerindeki tropikal tropikal bölgeler bölgeler ile Asya ve Kuzey Amerika kıtalarının kıtalarının dağlarla dağlarla çevrili çevrili kısımla kısımlarınd rındaa oluşmuş oluşmuş bir iklimdir. iklimdir. Afrika’nın Afrika’nın kuzeyi, kuzeyi, Arabistan Yarımadası, Basra Körfezi çevresi, Avustralya’n Avustralya’nın ın iç kesimleri kesimleri ve batı kı yı yıl ar arı , Afri ka ka’nın güneybatısındaki Kalahari Çölü, Güney Amerik Amerika’d a’daa Şili’ni Şili’ninn kuzey kuzey kıyılar kıyıları, ı, Kuze Kuzeyy Amer Amerik ika’ a’nın nın güne güneyin yinde deki ki
Sıcaklık Sıcaklık ve yağış durumu: Kurak iklimlerinin iklimlerinin en yaygın olarak görüldü görüldüğü ğü yerler yerlerde de yağış yağış miktar miktarıı 150 mm’yi mm’yi geçmez geçmez.. Bu iklim iklim bölge bölgeler lerinde inde havada havadaki ki nem yok denece denecekk kadar kadar azdır. azdır. Bağıl Bağıl nem düşüktür. Bu nedenle günlük sıcaklık farkı çok yüksektir. Gündüz 50 °C’ye kadar çıkan sıcaklık, gece 0 °C’ye kadar düşebilir. Aşırı ısınma nedeni nedeni ile çok nadir konveksiyonel konveksiyonel kökenli ve kısa süreli sağanak yağışlar görülür. Bitki örtüsü: Bu kısa süreli yağışlarla yetinerek yaşamını devam ettiren kaktüs gibi kurakçıl bitkiler yetişir. Bu iklim bölgelerinde, yer altı su seviyesinin yüksek olduğu yerlerde, hurma ve palmiye gibi ağaçların yetiştiği yetiştiği vaha adı verilen yerler yerler bulunur. bulunur. Orta kuşak karalarının karalarının iç kısımları da kurak bölgelerdir. Buralarda yazın sıcaklık değerleri yüksek iken kışın 0 °C’nin altındadır AKDENİZ İKLİMİ Görüldüğü yerler: Akdeni Akdeniz’e z’e kıyısı olan ülkele ülkeler, r, Avustra Avustralya’nın lya’nın güne gü neyb ybat atıs ısı, ı, Güne Gü neyy Afrika Cumhuriyeti’nde Kap bölg bölgesi esi,, Şil Şili’ni i’ninn orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevr çe vres esind indee etki et kilid lidir. ir. Türkiye de genel olarak bu iklim kuşağının etkisi altındadır. Sıca Sı cakl klık ık duru du rumu mu:: Yıllık ortalama sıcaklık 18° C’ tur. En sıcak ay ortalaması ortalaması 28 – 30° C, en soğuk ay ortala ortalaması ması 10° C kadardır. Yağış Yağ ış dur durumu umu:: Yıll Yıllık ık yağ yağış ış miktarıı yükse miktar yükseltiye ltiye göre değişir değişir.. Ortalama 600–1 00 000 mm arasındadır. Yaz ayları ayları sıc sıcak ak ve kur kurak, ak, kış ayları yağışlıdır. Kıyı kesimlerde ılıman geçen kışlar iç kesim kesimlere lere doğru sertleşir. Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür. Kışın görülen yağışlar yağışl ar ceph cephesel esel kökenlidir. kökenlidir. Cephe Cephesel sel yağışlar en fazla bu ikimde görülür. Karakterist eristik ik bitki örtüsü, kızıl kızılçam çam orman ormanlarını larınınn tahri tahripp Bitki örtüs örtüsü: ü: Karakt edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir. Makiler, sürekli yeşil kalabilen, kısa boylu, boylu, sert yaprak yapraklı, lı, kurakl kuraklığa ığa dayan dayanabilen abilen,, çalım çalımsı sı bodur ağaçlardır. Akdeni Akd enizz ikl iklimi iminde nde yağ yağışı ışınn az çok yet yeterl erlii old olduğu uğu ort ortaa yük yüksek seklik liktek tekii yamaçlarda iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar (Kızılçam, sarıçam, karaçam ormanları gibi) yer alır.
ILIMAN OKYANUS İKLİMİ Görüldüğü yerler: Türk Türkiy iye’ e’de de Kara Karade deni nizz kıyı kıyıla ları rınd ndaa etki etkili li olan olan Kara Karade deniz niz iklim iklimii ılıma ılımann okyanu okyanuss iklimin ikliminee benzer benzer.. Karakt Karakteri eristik stik olarak olarak Bat
yükseltinin az olduğu yerlerde, ılıman iklimin etki alanı iç kesimlere kadar sokulur. Ayrıca, Kuzey Amerika’nın Amerika’nın kuzey kuzey kıyıları, kıyıları, Avustralya’nı Avustralya’nınn kuzeydoğus kuzeydoğusu, u, Yeni Zelanda ve Şili’de etkisi görülür Sıcaklık Sıcaklık ve yağış durumu: Yazları Yazları serin, kışları kışları ılık her mevsim mevsimii yağışl yağışlıdır ıdır.. Yağış Yağış rejimi bakımından Ekvatoral iklimle benzerlik gösterir Yıllık sıcaklık ortalaması 10 - 15 °C arasında değişir. Yağış miktarları 1000 mm’den fazladır. Yıllık sıcaklık farkı 15°C kadar çıkar. Doğal bitki örtüsü geniş ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan karışık yapraklı ormanlardır.
Yıllık yağış miktarı 300 - 500 mm. dir. Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yazın düşmektedir. Tabi Tabiii bitk bitkii örtüs örtüsü ü yağışlı mevs mevsim imde de yeşe yeşere ren, n, kura kurak k mevsimde mevsimde sararan step (bozkır) (bozkır) tir. tir. İnsanl İnsanlar ar tarafın tarafından dan ağaç ağaç kesilerek, kesilerek, yakılarak yakılarak ormanların ormanların ortadan ortadan kaldırılm kaldırılması ası sonucunda sonucunda oluşan oluşan bozkır bozkırlar laraa antrop antropoje ojenn bozkır denir. Bu tür bozkırlar, ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır.
Tundra İklimi (Kutupaltı İklimi) Görüldüğü yerler: Genel olarak, olarak, 65° - 80° Kuzey enlemleri arasında arasında görül görülür ür.. Tund Tundra ra iklim iklimi, i, Avrupa’nın Avrupa’nın kuzey kıyıları, kıyıları, Orta Kuşak Karasal iklimi Kuze Kuzeyy Sibi Sibiry rya, a, Kuze Kuzeyy Görüld üldüğü üğü yer yerler ler:: — Gör Kana Kanada da,, Grön Grönla land nd Adas Adasıı Genel Gen el ola olarak rak,, 30° ve 65° kıyılar kıyılarıı ve Orta kuşakt kuşaktaki aki enlemleri arasında, karaların yüks yüksek ek dağl dağlar arda da etki etkili li deniz den iz etk etkisi isinde ndenn uza uzakk iç olmaktadır . kısımla kısı mlarınd rındaa ve kıta kıtalar ların ın Sıcaklık durumu: Sıcaklığın doğu kıyılarında çok düşük olduğu bir iklim görülmektedir. Bu iklim tipi tipidir. Bu iklimde en sıcak ayın Sibirya Sibi rya,, Kan Kanada ada ve Do¤ Do¤uu ortalaması dahi 10°C yi geçmez. Avrupa’da geniş bir yayılış sahasına sahiptir. Kışın değerler değerler -30°C ile -40°C ye Sıcaklık durumu: En soğuk ay ortalaması – 10 °C civarındadır. Baz› iner. Yıllık sıcaklık farkının 65°C — Sıcaklık günler – 40 °C’a kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir. Yıllık yi bulduğu yerler vardır. sıcaklık ortalaması 5° C’tur. En sıcak ay ortalaması 20 °C civarındadır. Yağış durumu: Yağışlar ortalama Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer. Yazlar ise sıcaktır. Yıllık sıcaklık 200 - 250 mm kadardır. En fazla ortalam orta laması ası 0 ile 10° C ara arasın sında da yağış yaz aylarında görülür. değişir değ işir.. Yıll Yıllık ık sıc sıcakl aklık ık far farkı kı 30° Tabii bitki örtüsü çalı, yosun ve C’tur. C’tu r. Kar Kar,, ort ortala alama ma 80– 80–90 90 gün yazın yeşeren kurakçıl kurakçıl otlardan otlardan toprak topr ak üst üstünde ünde kal kalır. ır. Den Denizd izden en oluşan tundralardır. uzak uz akla laşı şıldı ldıkç kçaa ve ku kutb tbaa do doğr ğruu KUTUP İKLİMİ gidildik gidi ldikçe çe sıc sıcakl aklıkla ıklarr çok düş düşer. er. Görüldüğü yerler: Güney Yarım Küre’nin kutup kuşağı içinde yer alan Dünyanın kışları en soğuk ve yıllık Antarktika Antarktika kıtası ile Kuzey Kuzey sıcakl sıc aklık ık far farkın kının ın en faz fazla la oldu olduğu ğu Yarım Yarım Küre Küre’n ’nin in yüks yüksek ek böl bölge gele leri ri bu ikli ik lim m alan al anın ının ın enleml enlemleri erinde ndeki ki Grönla Grönland nd denizlerden denizl erden uzak ve daha kuzeyde adasında etkilidir. olan iç kesimleri ile yüksek kesimlerdir. durumu: Sıcaklık ve yağış durumu: — Yıllık yağış miktarı 500 – 600 mm dolayındadır. En fazla yağış yaz ın, en az yağış kışın düşer. Kış yağışları daha çok kar şeklindedir. — Doğ yapraklı lı orman ormanlardır lardır.. Yağış Yağışın ın azaldı azaldığı ğı Doğal al bit bitki ki örtü örtüsü sü iğne yaprak kesimlerde de bozkırlar (step) görülür. Sibirya ve Kanada’da iğne yapraklı ormanlara ormanl ara tayga orman ormanları ları adı veril verilir. ir. Kıyıya yakın olan daha ılım ılıman an kesimlerde yayvan ve iğne yapraklı ormanlar yaygındır. Kışların çok soğuk geçtiği iç ve yüksek kesimlerde soğuğa dayanıklı iğne yapraklılar geniş alan kaplar
STEP STEP (YA (YARI KURAK URAK)) İKLİM Step Step iklimi, iklimi, bir geçiş geçiş iklimi iklimi özelliği gösterir. Step iklimlerinde yıllık sıcaklık farkı 15 - 30°C dir.
Sıcaklık değerleri bütün bir yıl 0 °C ’n ’nin altındadır. Güne Güneşl şlen enme me süre süresi si uzun uzun olmasına olmasına rağmen sıcaklık sıcaklık pek fazla yüksel yükselmez mez.. Bunun Bunun nedeni nedeni,, güneş güneş ışınlarının ışınlarının yıl boyunca boyunca eğik açılarla gelm gelmes esii veya veya altı altı aylı aylıkk gece geceni ninn yaşanmasıdı yaşanmasıdır. r. Nemin az olmasından olmasından dolayı, ancak 150 mm kadar yağış alır. Bu özelliğinden dolayı kutuplara soğuk çöllerde de denir. Yağışlar kar şeklinde olur. bölgesinde Bitki örtüsü: örtüsü: Bu iklim bölgesinde zemin karla örtülü olduğu için bitki örtüsü yoktur.
