Izvori za istoriju srednjeg veka

govori o provali Mađara u Italiju 893. i o akciji dužda Pjetra Gradeniga da ih suzbije. O njima govori i pomenuta hronika Andrije Dandola (XIV v.), upotrebljavajući starije dalmatinske izvore , kao što su “Historia salonitana” Tome arhiđakona splitskog. Nemački izvori takođe govore o Mađarima. “Analles fuldenses” iznose događaje u vezi sa Bavarskom i mađarske provable.U Vidukindovom “Res gestae Saxonicae libri tres” priča se o pobedi Otona I nad Mađarima I daje karakteristika Mađara kao divljačkog i ratobornog naroda hunskog porekla.Za istoriju prvih mađarskih kraljeva vezani su i “Annales Altehenses” , koje su pisali bavarski monasi u XI veku.Sastavljač govori o Gejzi i Beli I , ali prema Mađarima nije dobro raspoložen.Docnije su se ovim analima služili i domaći mađarski istoriopisci.O Beli III i o sastanku sa Fridrihom Barbarosom u Ostrogenu priča “Arnoldi Arbatis Lubekensis Chronicon Slavoru” najvažniji izvor za III krstaški rat (1171-1209). Iz XIII veka o Mađarima govore i “Annales colonienses maximi”.Oto Frajzinški raspravlja o Mađarima kad u svojoj Hronici opisuje pohod Konrada III u krstaškom ratu; tada je Konrad prolazio kroz Ugarsku i upoznao se sa zremljom i narodima; u 32. glavi V knjige pisac navodi podelu Ugarske na županije , o tome kako kralju pripada 2/3 prihoda , kako kuje novac i ubire carinu.Upoređujući njegovu vlast s vlašću nemačkog cara , ističe da mađarski vladar ima veću vlast , jer ovu još nisu skučili feudalci. U austrijskim izvorima ima dosta podataka o Mađarima. To su za period do sredine XIII veka: produžetak Melkskih anala (počevši sa 11124.), Klošternojburški i Admontski anali. Za vreme od sredine XIII veka do 20-tih godina XIV stoleća treba navesti”Continuacio Vindobonensis”(1267-1304.),koji je sastavljen u jednom manastiru kraj Beča,potom”Austrijsku hroniku”bečkog gradskog savetnika Peltrama i ”Historia”. Nešto geografsko-etnografskih podataka o Ugarskoj ima i kod arapskih pisaca,naročito kod Ibu Dusta(X v.) i kod Idrisia. Beležaka za ugarsku istoriju ima i kod zapadnih i istočnih Slovena.Od starih čeških izvora najznačajnijih je Kozma Praški sa”Chronicon Bohemorum”. Kozma je bio sveštenik i u Mađarskoj,ali ipak o Mađarima govori jedino za godine 1108.i 1109.i to kao savremenik.Od poljskih izvora najvažniji je Martin Gal sa ”Chronicon Pelonorum”.Tu se govori o Ladislavu i Kolomanu.Vesti o Mađarima ima i u drugim,kasnijim spomenicima. O Ugarskoj govore i najpoznatiji stari ruski izvori.U XIX glavi”Načelnaje letopisi”navodi se kako su Mađari prošli pored Kraljevske Gore i došli do Dnjepra;u XXI glavi piše kako je vizantijski car Lav VI pozvao Mađare protiv Bugara I kako je bugarski Simeon bio pobeđen u ratu sa Mađarima. U francuskim izvorima o Mađarima govori se u vezi sa krstaškim ratovima. Odo de Diogilo koji je pratio Luja VII u pohodu zapisao je u svom spisu”De profectione Ludvici VII in Orientem”o plodnosti ugarske zemlje i o malom broju žitelja. Istoriju Mađara od X do XII veka prikazao je i Albrikus Monachus,navodeći događaje do 1241.Služio se mađarskim pisanim izvorima. Mađarski izvori za najstarije vreme predstavljeni su legendama žitijima svetaca,slično kao i u zapadnoj Evropi.Od legendi treba na prvom mestu pomenuti one koje se vezuju za osnivača kraljevstva,sv.Stefana.To su anonimne”Legende

42