26 Pogledi
14. april/travanj 2012.
Podvale i istine o opsadi Sarajeva
Kako su Srbi Neta~no je tvrditi da je rat u BiH po~eo 3. maja 1992. godine Visoki predstavnik produ`io rok uspostave administracije Federacije BiH tokom kojeg je u naseljima koja su Srbi do tada kontrolisali sve uni{teno i spaljeno Karad`i}eva vojska i policija imale dovoljno vremena za progon
Pi{e: akademik Ejup Gani}
U
poja~anom propagandnom programu prekrajanja historije o raspadu Jugoslavije i ratu u Bosni i Hercegovini, Srbija opsadu Sarajeva stavlja u centar tog projekta. Prvo, nastoji podmetnuti tezu da je rat u BH po~eo 3. maja 1992. godine presijecanjem kolone JNA u Dobrovolja~koj ulici, i drugo, da je oko 150 hiljada Srba napustilo Sarajevo kao rezultat etni~kog ~i{}enja koje su izvele bh. vlasti. Prva tvrdnja slu`i da bi se prikazalo “kad je i gdje je po~eo rat u BiH” i bh. vlasti direktno okrivile za po~etak rata. Kako vrijeme prolazi, mnogi zvani~nici iz me|unarodne zajednice, koji nisu svojevremeno detaljno pratili doga|anja u BiH u periodu 1992-95, nasjedaju na takve tvrdnje. Druga tvrdnja je poku{aj relativiziranja op{teprihva}enog stava da je entitet Republika Srpska nastao etni~kim ~i{}enjem i genocidom protiv nesrpskog stanovni{tva. Nastoji se podmetnuti poruka “svi su vr{ili etni~ko ~i{}enje”, jer je oko 150 hiljada Srba protjerano iz Sarajeva. Dakle, u BiH se desio gra|anski rat, a Srbija je bila samo posmatra~. Vratimo se nakratko unazad sa pitanjem {ta se de{avalo u BiH prije 3. maja 1992? Prvo, u oktobru 1991. godine jedinice JNA izvr{ile su napad na selo Ravno, naseljeno hrvatskim stanovni{tvom, spalili prakti~no sve privatne ku}e, oskrnavili lokalnu crkvu, opusto{ili i razorili selo do temelja i oplja~kali svu opremu pogona fabrike alata iz Trebinja koji se nalazio u ovom mjestu i koji je zapo{ljavao jedan broj lokalnog stanovni{tva. No, prije nego {to su prvi rezultati referenduma o nezavisnosti BiH objavljeni u ve~ernjim satima 1. marta 1992. godine, jedinice JNA su obavljale manevre, dijelile oru`je srpskom stanovni{tvu okupljenom oko Srpske demokratske stranke, utvr|ivale polo`aje na strate{kim lokacijama diljem BiH da bi nakon me|unarodnog priznanja BiH (6. april 1992. godine) otvoreno zapo~ele agesiju na na{u zemlju u sadejstvu sa paravojnim jedinicama iz Srbije i doma}im izdajnicima lojalnim Radovanu Karad`i}u.
Tandem Abdi} - Delimustafi} Ve} prvog aprila po~inju napadi na Bijeljinu, gdje su paravojne formacije iz Srbije, predvo|ene @eljkom Ra`natovi}em Arkanom, po~inile stravi~ne zlo~ine. Generalno, JNA je osvajala teren i klju~ne polo`aje i iste prepu{tala paravojnim jedinicama ko-
Reintegracija Sarajeva: Srbi napu{taju Grbavicu
REINTEGRACIJA Najve}i val bio je od kraja 1995. do po~etka 1996. godine. Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma dijelovi Sarajeva i okolnih naselja naseljenih samo srpskim stanovni{tvom: Grbavica, Ned`ari}i, Ilid`a, dio Dobrinje, Rajlovac, Vogo{}a, Nahorevo..., pripali su Federaciji BiH. Ostali su u “Alijinoj dr`avi”, govorili su Karad`i} i Kraji{nik
Pogledi 27
14. april/travanj 2012.
oti{li iz grada Koliko je Srba poginulo u opsadi Sarajeva? Pitanje koliko je Srba poginulo u ratu 1992-95. u opsadi Sarajeva je izvor velikih propagandnih napora RS-a i Srbije. Preko 11.000 stanovnika Sarajeva poginulo je od granata ispaljenih sa polo`aja Milo{evi}evih i Karad`i}evih vojnika sa okolnih brda, od toga pribli`no 2.000 djece. Nacionalna struktura poginulih je pribli`no proporcionalna sastavu stanovni{tva u toku rata u opkoljenom Sarajevu. Granate nisu birale nacionalnost. “Udri po Velu{i}ima - tamo nema srpskog `ivlja”, bila je komanda zapovjednika agresorskih vojnika, kao jedina utjeha Srbima koji nisu napustili svoje Sarajevo. A {ta je sa 5.000 hiljada Srba civila koji su “stradali” u toku rata u Sarajevu, pitaju se propagandisti velikosrpskih ideja? Odgovor su sami dali. To je onih istih 5.000 srpskih vojnika koji su u okviru Romanijskog korpusa i drugih jedinica agesora, uklju~uju}i volontere iz Rusije i Gr~ke, napadali Sarajevo i poginuli na linijama opsade od vatre boraca ABiH koji su branili Sarajevo. Kako je nedavno (kraj februara 2012. godine) prikazala televizija RTRS-a, oko 4.000 (~etiri hiljade) ovih vojnika su sahranjene na centralnom groblju na Sokocu, ruski dobrovoljci i drugi na groblju u Lukavici, Palama, a neki su vra}eni u rodna mjesta u Srbiju. Dakle, to je tih 5.000 (pet hiljada) Srba koje propaganda iz RS entiteta nastoji, la`ima serviranim za neupu}ene, prikazati kao “civile” koji su ubijeni u Sarajevu. Nadam se da }e histori~ari osvijetliti ove ~injenice, kao i metode propagande velikosrpske ma{inerije. Reintegracija Sarajeva: Srbi napu{taju Ilid`u
Milo{evi}a, trebalo da obznani da “BiH ostaje suverena u okviru krnje Jugoslavije” Milo{evi}eve. Nakon toga, Bo{njaci bi bili regrutovani za kninsko rati{te kako bi odbranili zapadnu granicu velike Srbije. Tog dana, u ve~ernjim satima na Aerodromu kidnapuju predsjednika Predsjedni{tva BiH Aliju Izetbegovi}a, ~ije osloba|anje je uslijedilo 3. maja u operaciji pod nazivom Dobrovolja~ka ulica. Svi svjetski mediji su registrovali ovaj dramati~ni doga|aj, a mnogi ga i danas nazivaju dan D za Bosnu i Herzegovinu. Upravo od toga dana, pa sve do danas, Srbija nastavlja Milo{evi}evu politiku tvrdnjom da je tog dana, 3. maja, u Dobrovolja~koj ulici po~eo rat u BiH, zanemaruju}i sve {to je do tada u~injeno. Bosanskohercegova~ka diplomatija, naro~ito u posljednjih deset godina, u~inila je malo ili skoro ni{ta da suzbije ove la`i na me|unarodnoj sceni, a jedina linija odbrane ovih podvala je Ha{ki tribunal i njegove presude.
Odlazak u valovima
Razru{eno Ravno
Reintegracija Sarajeva: Srbi napu{taju Vogo{}u
je su provodile sistematsko etni~ko ~i{}enje u formi najve}ih zlo~ina nakon Drugog svjetskog rata (paljenja ku}a nesrpskom stanovni{tvu, ubijanje civila, masovno silovanje `ena, stvaranje logora, sistematsko plja~kanje li~ne i dru{tvene imovine). Do 3. maja 1992. na desetine hiljada civila je ubijeno u isto~noj Bosni, kao i na putu sjevernog koridora Bijeljina - Banja Luka - Prijedor i ju`nog koridora Trebinje - Ljubinje - Mostar. UN je do tada registrovao oko 400.000. hiljada izbjeglica mahom sa ovih okupiranih prostora. Do tada je i grad Sarajevo bio potpuno okru`en te{kom artiljerijom usmjerenom precizno na klju~ne proizvodne i poslovne objekte, zgrade kulturnih, obrazovnih, medicinskih ustanova i na sve administrativne centre u kojima su smje{teni Predsjedni{tvo, Vlada, kao i zgrade lokalne samouprave. Drugog maja, uz pomo} specijalnih jedinica JNA iz ni{kog garnizona, obu~enih za gradsku borbu, po~eo je napad na zgradu Predsjedni{tva BiH sa ciljem njenog zauzimanja i instaliranjem izdajni~ke vlade sa tada{njim ~lanom Predsjedni{tva Fikretom Abdi}em na ~elu i ministrom unutra{njih poslova Alijom Delamustafi}em, koji su ~inili jezgro te nesu|ene vlade. Ona je, po instrukcijama Slobodana
Manipuli{e se i iseljavanjem Srba iz Sarajeva. Kako, kada i za{to su odlazili iz Sarajeva u po~etku rata, u toku rata i neposredno poslije rata, zaslu`uje detaljno obja{njenje da bi se izbjegle {pekulacije i iskrivljivanje historijskih ~injenica. Taj odlazak se, uslovno re~eno, odvijao u valovima. Prvi val je bio u prolje}e 1992. godine. U danima finalne pripreme napada na Sarajevo, SDS, podjelom letaka (bro{ura) i drugim metodama preno{enja instrukcija, obavje{tava ~lanstvo i indirektno ve}inu srpskog stanovni{tva u gradu sa osnovnom porukom: “Sklonote se nedelju do dve iz grada Sarajeva, jer toliko }e trajati borbe preuzimanja grada”. Mnogi su tada oti{li nose}i sobom ili u osobnim automobilima najnu`nije stvari, {to je moglo nagnati na pomisao da idu na du`i vikend. Zauzimanje grada potrajalo je skoro ~etiri godine i nije se obistinilo. Mnogi koji su tada oti{li, bilo u naselja i gradove iz kojih je ve} protjerano nesrpsko stanovni{tvo, bilo u Srbiju, uglavnom se nisu vratili jer su tamo zapo~eli `ivot ({kolovanje djece, zapo{ljavanje itd).
Gdje su pogrije{ili Bildt i Petritsch Drugi (tihi val) u opkoljenom Sarajevu odvijao se 1992. do 1995, kada su zbog te{kog pre`ivljavanja u opkoljenom Sarajevu mnogi njegovi gra|ani svih nacionalnosti napu{tali grad kada se to god moglo (humanitarni konvoji, medicinske evaku-
28 Pogledi acije, pretr~avanje aerodromske piste...), uklju~uju}i i izlazak iz grada uz nov~anu nadoknadu pojedinim agresorskim grupama koje su dr`ale obru~ oko grada. Srbi su odlazili uglavnom prema Srbiji, Hrvati prema Hrvatskoj, Bo{njaci prema tre}im zemljama. Obru~ oko Sarajeva dr`ali su Srbi koji su slijedili Milo{evi}a i Karad`i}a. Srpsko gra|ansko vije}e bilo je katalizator opstanka Srba u Sarajevu i politi~ki anga`irano na me|unarodnoj sceni za cjelovitu i multietni~ku BiH. Sudbinu ostalih gra|ana u opkoljenom Sarajevu dijelilo je izme|u 30-40 hiljada Srba. Prema nezvani~nim procjenama, u ovom periodu vi{e civila srpske nacionalnosti na teritoriji koje su okupirale srpske snage u BiH je poginulo u saobra}ajnim nesre}ama nego od metka jedinica Armije BiH pod komandom Predsjedni{tva RBiH. Tre}i, najve}i val, bio je od kraja 1995. do po~etka 1996. godine. Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma dijelovi Sarajeva i okolnih naselja naseljenih samo srpskim stanovni{tvom: Grbavica, Ned`ari}i, Ilid`a, dio Dobrinje, Rajlovac, Vogo{}a, Nahorevo... pripali su Federaciji BiH. Ostali su u “Alijinoj dr`avi”, govorili su Karad`i} i Kraji{nik. “Napu{tajte i prelazite u RS”, bile su njihove instrukcije Srbima sa ovih podru~ja. Mjesec nakon Mirovnog sporazuma bilo je predvi|eno da se na ovim prostorima uspostavi administracija FBiH. Carl Bildt, tada visoki predstavnik me|unarodne zajednice za BiH, za mjesec dana, a zatim ponovo ne{to du`e, produ`io je ovaj rok (valjda nesvjesno). U tom periodu i u tim naseljima, na kraju, sve je bilo uni{teno i spaljeno. Od masovnih paljevina gusti oblaci dima su bili iznad svakog naselja. Karad`i}eva vojska i policija imale su dovoljno vremena da istjeraju i posljednjeg Srbina. Desetine milijardi dolara {tete je tada u~injeno, premje{tanjem ili spaljivanjem svih tvornica i proizvodnih pogona, potpunim devastiranjem svih javnih i zdravstvenih ustanova, {kola i stambenih objekata i odno{enjem zadnjeg oluka i izbijenog prozora. Oti{lo je srpsko stanovni{tvo, mnogi uplakani, a najve}i broj njih se skrasio u regionu Sarajevskog okruga pod administracijom RS-a, odnosno u Lukavicu i Pale. Ostali su produ`ili u Banju Luku, Bijeljinu, Bratunac..., a manji broj i prema Srbiji. Ako se danas sabere broj srpskog stanovni{tva u Lukavici, dijelu Dobrinje, na Palama i okolnim naseljima, vidi se da je to stanovni{tvo dobrim dijelom pomjereno iz grada u te dijelove sarajevske okoline.
14. april/travanj 2012.
STANOVI Za jedan prodan stan u Sarajevu, uslovno re~eno, “kupovala” su se dva stana: jedan u Banjoj Luci, jedan u predgra|ima Beograda. Ko bi odolio takvim prilikama ako tada u Sarajevu nije bilo posla na pomolu za bilo koga, a ne samo za Srbe koji se vra}aju. Sarajevo je tada trajno ostalo bez desetina hiljada Srba koji su tu `ivjeli godinama
Za ukupno sagledavanje procesa i posljedica opsade Sarajeva neophodno je ukazati i na sljede}e ~injenice i aktivnosti. Srpsko gra|ansko vije}e - Pokret za ravnopravnost odigralo je veoma va`nu ulogu u o~uvanju multietni~nosti Sarajeva jer je bilo stabilizator prilika u ratu. Njegovi osniva~i i lideri: akademik Ljubomir Berberovi}, prof. dr. Mirko Pejanovi}, Dragutin Kosovac i drugi ogradili su se od tada{njih srpskih lidera na ~elu sa Milo{evi}em, Karad`i}em i drugima, nagla{avaju}i prolaznost zla i povratak toleranciji i su`ivotu. Mnogi Srbi u opkoljenom Sarajevu (30-40 hiljada) vidjeli su u ovom vije}u potporu u svakom pogledu. Zajedno sa Hrvatskim narodnim vije}em bilo je va`na politi~ka potpora za odbranu cjelovitosti BiH.
Na{e argumente je potvrdio Haag U Sarajevu nije bilo logora jer smo po{tovali zakone i propise i trudili se da u ni~emu ne li~imo ili opona{amo agresore. Multietni~ko Predsjedni{tvo BiH trudilo se da zatvori (a ne logori, kako ih velikosrpska propaganda `eli preimenovati) koji su postojali na teritoriji pod kontrolom ABiH funkcioni{u u skladu sa zakonskom regulativom. Pritom svi zapa`eni propusti su sankcionisani, a u~injene gre{ke ne zastarijevaju.
Pohod i egzodus
Rasprodaja stanova ^etvrti val uslijedio je nakon {to je po potpisivanju Mirovnog sporazuma po~ela rapidna obnova Sarajeva. Milijarde dolara pomo}i od prijateljskih zemalja su ulo`ene da ustaklimo grad, popravimo osnovnu infrastrukturu, sve stanove koju su granate sa brda razorile. Predratni stanovnici srpske nacionalnosti su se po~eli vra}ati, dosta stidljivo, po jedan ili dva ~lana porodice, preuzeli su klju~eve stanova po prijeratnoj pripadnosti stanarskog prava. Nadali smo se naglom pove}anju multietni~nosti grada. U stanu se po tada{njim zakonima moralo provesti pet godina prije nego {to se stanarsko pravo pretvori u li~no vlasni{tvo. Na`alost, tada{nji visoki predstavnik Wolfgang Petritsch donosi odluku, temeljenu navodno na za{titi prava i pravednosti, da je stanarsko pravo jednako vlasni{tvu i tada su prakti~no svi “srpski stanovi” preko no}i ogla{eni na prodaju. Kupuju ih uglavnom Bo{njaci protjerani sa dana{nje teritorije BiH koju pokriva entitet RS-a koji koji su se vratili iz inostranstva i ne{to u{te|evine ili novac za kupovinu skupili, odnosno pozajmili. Bilo je tu i zamjena za ostavljene ku}e u RS-u i drugih aran`mana. Cijene stanova zbog velikog broja bo{nja~kih izbjeglica i povratnika su bile visoke za ono vrijeme. Za jedan prodan stan u Sarajevu, uslovno re~eno, “kupovala” su se dva stana: jedan u Banjoj Luci, jedan u predgra|ima Beograda. Ko bi odolio takvim prilikama ako tada u Sarajevu nije bilo posla na pomolu za bilo koga, a ne samo za Srbe koji se vra}aju. Sarajevo je tada trajno ostalo bez desetina hiljada Srba koji su tu `ivjeli godinama. Neki bi umjesto vala nazvali ovaj proces postdejtonskim “prilago|avanjima”. Sve naprijed re~eno je analiza odlaska Srba iz Sarajeva neposredno prije opsade, u toku opsade i nakon potpisivanja Mirovnog sporazuma.
nuti tu`be protiv ovih institucija. One svoju odgovornost u kontinuitetu poku{avaju, a naro~ito nakon potpisivanja Mirovnog sporazuma, prenositi dalje i dijeliti sa generacijama koje nisu ni ro|ene u ratu. U~e ih da skandiraju “No`-`ica-Srebrenica”. Primjerice radi, koji je to poslanik SDSa u Skup{tini RS-a osudio etni~ko ~i{}enje i genocid u ratnom perodu? Naprotiv, veliki broj ljudi je u njemu indirektno u~estvovao. Ratna politika ovih institucija je nastavljena i nakon rata. Ne samo da ne priznaju zlo~ine ve} vaspitavaju mlade generacije da se njihovom djelima ponose. U su{tini, oni svoju odgovornost u strahu od kona~ne pravde dijele i prenose na {iroke mase naroda - nadaju}i se da }emo upasti u gre{ku i kolektivno optu`iti jedan narod za genocid. Mi ne optu`ujemo srpski narod i upravo se moramo fokusirati na te institucije koje su, pored zlo~ina koje su organizirale i podr`ale, nametnule {utnju tom narodu pa on danas ne smije pogledati nijedan strani film koji direktno ili indirektno govori kako je RS stvaran. Ne `ele da mlade generacije Srba vide u slici i rije~i dokumenata, niti verzije istih, o etni~kom ~i{}enju i genocidu. Da zaklju~im. BiH je priznata od me|unarodne zajednice kao nezavisna dr`ava 6. aprila 1992. Rat u BiH po~eo je 6. aprila 1992. godine (ovo je rasprostranjeno prihva}en datum po~etka rata, mada su paravojne srbijanske jedinice uz pomo} JNA ve} 1. aprila po~ele napad i masakre u Bijeljini). Od tada pa do 3. maja 1992. snage JNA su okupirale (zauzimanjem teritorija i prepu{tanjem istih paravojnim jedinicama iz Srbije i dobrovoljaca SDS-a) isto~nu Bosnu i napravile koridor du` rijeke Save na sjeveru i na jugu na pravcu Trebinje - Ljubinje - Mostar. Do tada je sa tih teritorija prognano blizu 400 hiljada nesrpskog stanovni{tva (uglavnom Bo{njaka) i po~injeni masovni zlo~ini u skoro svim okupiranim mjestima. Poku{aj isturanja 3. maja kao po~etka rata u BiH doga|ajem u Dobrovolja~koj ulici, od rukovodstva Srbije preko njihovog “nezavisnog” tu`ila{tva predvo|enog Vladimirom Vuk~evi}em, zadnji je poku{aj falsifikovanja datuma po~etka agresije na BiH.
Arkanovci udaraju ubijene Bo{njake u Bijeljini 1992.
AGRESIJA Do 3. maja 1992. godine na desetine hiljada civila je ubijeno u isto~noj Bosni, kao i na putu sjevernog koridora Bijeljina - Banja Luka - Prijedor i ju`nog koridora Trebinje - Ljubinje - Mostar. UN je do tada registrovao oko 400.000. hiljada izbjeglica, mahom sa ovih okupiranih prostora
Dakle, sasvim je jasno da ne postoje tri istine o agresiji na BiH. Postoji samo jedna. Nju znamo mi, multietni~ko ratno Predsjedni{tvo RBiH, koji smo se suprotstavili agresiji i organizirali odbranu. No, mnogi me|unarodni zvani~nici i institucije izbjegavaju da znaju istinu jer ona povla~i i me|unarodnu odgovornost. U Bosni se desio genocid. Nama je onemogu}eno da budemo pobjednici jer nam je i me|unarodna zajednica embargom na oru`je vezala ruke. Zbog toga svi }e pisati svoju historiju, i mi (`rtve) i oni (agesori). Na na{u sre}u, ta prava istina je dijelom pokrivena ha{kim presudama i dokumentima i tu nam istinu, mada nepotpunu, dakle ha{ku istinu, ne mogu osporiti.
Zloupotreba mlade generacije Du`nost nam je pokrenuti odgovornost institucija RS-a i Srbije za opsadu Sarajeva i {ire. Odgovorni nisu samo pojedinci (Milo{evi}, Karad`i}, Mladi}, Kraji{nik, Plav{i}, nekoliko generala), odgovorne su i institucije nasilne tvorevine RS-a i institucije Srbije (vojna struktura, policijske strukture, predstavnici lokalne vlasti...). Trebaju se pokre-
Grad Sarajevo je bio u okru`enju JNA i srpskih paravojnih snaga. Ovo je najdu`a opsada u modernoj istoriji. Izvje{taji UN-a i ha{ke presude su solidna arhiva ovih doga|aja, kao i arhiv svjetskih medija koji su svakodnevno izvje{tavali iz opkoljenog Sarajeva. Odlazak srpskog stanovni{tva iz Sarajeva bio je u re`iji agresora metodom propagande, u po~etku parolom “sklonite se nekoliko dana dok ne zauzmemo cijeli grad”, a kasnije, nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, masovnim etni~kim ~i{}enjem naselja i predgra|a sa srpskim stanovni{tvom (Grbavica, Ned`ari}i, Ilid`a, Rajlovac, Vogo{}a, Nahorevo..) u pohodu Karad`i}evih snaga. Zatim i kasnijom prodajom stanova kako je naprijed elaborirano. Opsada Sarajeva i ostali masovni zlo~ini {irom BiH bili su rezultat ne samo pojedinaca (Milo{evi}, Karad`i}, Mladi}, Plav{i}, Kraji{nik...) ve} i institucija RS-a (parlament, organizaciono-administrativna struktura policije i vojske, pojedina rukovodstva lokalne samouprave) i Srbije. Ove institucije moraju snositi odgovornost, moraju pred me|unarodnim sudovima odgovarati. Me|unarodna zajednica, prije svega SAD i EU, odgovorna je pred istorijom da istraje na ovom. Ovo je bitno da bi se izbjegla kolektivna odgovornost srpskog naroda za agresiju i genocid u BiH, koju u su{tini sada{nji srpski prvaci `ele indirektno nametnuti. Oni idu i korak dalje i to izgra|uju}i institucije u RS-u i Srbiji na fundamentima njihovog nastanka u toku agresije na BiH i uvla~enjem mlade generacije Srba koja je ro|ena poslije rata, treniraju}i je da veli~a “ha{ke mu~enike” Milo{evi}a, Karad`i}a, Mladi}a i ponavlja poklike: No` - `ica - Srebrenica! Ovo sve nije ni{ta drugo ve} preno{enje njihove odgovornosti i na mlade generacije, dakle sve Srbe, da bi svoju i odgovornost institucija koje su stvarali prenijeli na ve}e mase i time obuhvatili cijeli srpski narod. Srpski intelektualci ne smiju dozvoliti da ovaj trend prevlada. (Ovaj tekst je skra}ena verzija izlaganja akademika Gani}a na Me|unarodnoj konferenciji o opsadi Sarajeva koja je odr`ana 29. februara 2012. u Sarajevu)
