ODVODNJAVA ODVODNJAVANJE NJE I DRENIRANJE DRENIRANJE PODZEMNIH PODZEMNIH VODA
1. Od čega zavisi proračun dotoka u pojedinačne vertikalne vodozahvate vodozahvate (bunare)? Proračun dotoka u pojedinačne vertikalne vodozahvate zavisi od: - vrste strujanja vode (bunari sa slobodnim nivoom i sa nivoom pod pritiskom) - dubine perforiranog dijela (potpuni i nepotpuni)
2. Zbog čega se u neuspjele bezfilterske bunare ugrađuje konstrukcija? konstrukcija? - zbog neuspjele cementacije obložnih tijela eksploatacione kolone - zarušavanja povlate usljed nekontrolisane izrade kaver ne ne - dugotrajnog pjeskarenja Filterska konstrukcija se NE UGRAĐUJE zbog: stabilnosti zidova bunara u zoni vodonosnog sloja pri samoizlivu ili radu pumpe; ekonomskih efekata; nestmetanog priliva voda; dužeg radnog vijeka bunara; moguća svaka naknadna intervencija interv encija bez posebnih priprema. 3. U slučaju nemogućnosti vađenja konstrukcije pri pretvaranju dotrajalih
klasičnih bunara u bezfilterske, koja se radnja izvodi? Primjenjuje se perforacija filterske konstrukcije ili eksploatacione kolone, eksplozivnim punjenjem sa usmjerenim djejstvom u zoni neposredno na kontaktu povlatnih stijena i vodonosnog sloja. Vrši se u intervalu 0,5 do 2 metra. Formira se vodoprijemna kaverna.
4. Šta podrazumijeva podrazumijeva izdašnost vertikalnih bušenih vodozahvata? Podrazumijeva optimalnog kapaciteta ka paciteta (Q) bunara i sniženje NPV (S). 5. Objasni Objasni i nstalacije nstalacije daljinskog nadzora nadzora i upravljanja pri r adu vertikalnih
bušenih bunara?
Napajanje senzorskih i drugih mjernih m jernih uređaja, odnosno njihova elektronaponska mreža, se u glavnom kontrolnom ormariću razdvajaju od elektronaponske mreže koja napaja motor bunarske pumpe i unutrašnju rasvjetu. Pogon, uključenje i isključenje, tj. upravljanje radom bunarske pumpe, ovim radom se predviđa u tri varijante, tj. mogućnost ručnog, automatskog i daljinskog upravljanja. upravljanj a. Ručno podrazumijeva potreban broj i instalaciju mehaničkih prekidača, automatsko se oslanja na korištenje tlačne sklopke i nivomjera u degazatoru, a daljinsko na osnovu praćenja proizvodnih parametara u kontrolno-upravljačkom kontrolno-upravljačkom centru punionice vode.
1
6. S obzirom na značaj i specifičnu komercijalnu vrijednost npr. mineralne vode, ugrađuju se različiti senzori za mjerenje i zapisivanje. Nabrojati šta mjere ti senzori? - koncentraciju određenih iona u sirovoj vodi - pH vrijednost sirove vode - temperaturu vode - mutnoću - amonium ione - ione nitrata 7. Objasni mu ljni i spust pr i radu vertikalnog bunara? Muljni ispust je cjevovod određenog prečnika i dužine izrađen od PVC i li drugih cijevi, a služi za odvod viška vode iz kontrolnog šahta, odnosno bunarske kućice ili za povremeno pražnjenje nataloženog mulja iz posude degazatora. Ovaj uređaj spriječava ulazak poplavne vode u kontrolni šaht iz vana u unutrašnjost kućice. Prečnik muljnog ispusta je dimenzionisan tako da može prihvatiti sve količine vode koje bi u slučaju nekontrolisane erupcije vode i plina isticale u bunarsku kućicu. Na početku muljnog ispusta u kontrolnom šahtu ugrađuje se nehrđajuća rešetka, a na kraju muljnog ispusta se ugrađuje namjenski pravljeni lagani „žablji poklopac“. 8. Koju funkc iju ima privremeni odušni cjevovod koji se nastavlja iz kontrolnog šahta u fazi izrade bunara pri ekspo lataciji vo de? Privremeni odušni cjevovod je neophodan u fazi izrade bunara, a u eksploataciji nema neku posebnu funkciju, osim potrebe izvođenja ozbiljnijih intervencija na samom bunaru (zamjena filtera, revitalizacija bunara i sl).
9. Nacrtati šemu bunarske kućice i prikazati dijelove? Str. 109.
10. Šta je to filterska kolona (definicija)? Filterska kolona je konstrukcija sačinjena od slotiranih filterskih cijevi projektovanog prečnika sa vertikalno izrađenim prorezima određenih dimenzija, raspoređenih cikcak po obodu filtera. Ugrađuje se do najveće dostignute dubine bunara. Filterska cijev je cijelom dužinom istog prečnika i istih tehničkih karakteristika kao i eksploataciona kolona, nehrđajuća je te šavna ili bešavna. 11. Objasni kakvu vezu u smislu nastanka imaju til i drumli n kao akumulacijski obli ci relj efa i kao izdani PV nastali ot apanjem ledenjaka? Otapanjem lednika, talože se akumulacijski oblici reljefa. Većinom je to mješavina čestica i stijena različitih veličina, jednim imenom nazvani TIL. DRUMLIN je izduženi eliptični brežuljak od tila, nataložen na mjestu otapanja ledenja u smjeru njegovog kretanja.
2
12. Objasni izvore u vodonosniku međuzrnske poroznosti? Ova poroznost je svojstvena rastresitim stijenama (pijeskovi, šljunkovi, drobina, glinovite tvorevine). Izvori mogu biti silazni i uzlazni. Silazni dreniraju vodonosnik sa slobodnim nivoom, a izdašnost, hemijski sastav i temperatura su podložni sezonskim kolebanjima. Grupi ovih izvora pripadaju depresijski ili erozioni, kontaktni i barijerni ili prelivni. Izvori uzlaznog tipa ili arteški nastaju na mjestima izdanjivanja arteškog vodonosnika, a odlikuje ih prilično ustaljen režim istjecanja uz neznatne oscilacije izdašnosti, temperature i osnovnih hemijskih parametara.
13. Koji su faktori uslovili da se izvorišta PV u riječnim dolinama intenzivno koriste za potrebe vodosnabdjevanja? Veliko rasprostranjenje izvorišta PV u riječnim dolinama, relativno prosti i veoma povoljni HG uslovi kako za istraživanja, tako i za samo zahvatanje PV preko odgovarajućih kaptažnih objekata male dubine zalijeganja produktivnog horizonta i relativno velike izdašnosti; visoke vrijednosti osnovnih HG parametara i specifične izdašnosti pjeskovito-šljunkovite sredine i izraženo obnavljanje eksploatacionih rezervi zbog blizine izvora prihranjivanja riječnog toka ili akumulacije. 14. Kada su u pi tanju izdani nanos nih l epeza - gdje nastaju sedimenti n anosni h
lepeza, od kojih nanosa i gdje se u njima talože krupni, a gdje sitni materijali? Sedimenti nanosnih lepeza nastaju u graničnim zonama planinskih oblasti neposredno po izlasku velimih riječnih tokova iz orografki razvijenog terena u ravničarski teren, gdje se odlažu rastresiti aluvijalno-proluvijalni nanosi. Grubozrniji materijali zauzimaju centralni dio bliže planinskom pojasu, da bi se po periferiji lepeze deponovale sitnije čestice, pretežno zaglinjeni sedimenti i gline. 15. Objasni ti rad vr ulj a kao izvora? Vrulje su izvori ispod niova mora. Na površini mora se manifestuju klobučanjem u obliku kružnica, koje se jasno razlikuju od okolne morske vode. Mogu biti stalne i povremene. U vlažnim periodima, vrulje su aktivne. Tada se preko njih izlijevaju slatke vode u more (mijenjaju salinitet i temperaturu vode u priobalnom pojasu), dok tokom sušnih sezona, kanali u zaleđu se pune morskom vdom. 16. Kakva je vodozamjena u zoni d ubok e cirku lacije u karstu ? Usporena.
17. U kom smislu i zbog čega se razlikuju sljedeći tipovi karsta – solni, sulfatni i karbonatni? Solni – karakteristične su forme podzemnog reljefa (kaverne, pećine, kanali,...) koje su slabo postojane u prostorju. Pri većim brzinama izdanskih voda koje nisu zasićene rastvorenim solima, u sonim naslagama dolazi do intenzivnog rastvaranja, koje dovodi do deformacija tla na površini terena koje su predstavljene vrtačama. Sulfatni – sulfatne stijene su dobro rastvorljive u vodi, što potvrđuje veliki broj gipsnih karstnih pojava u svijetu Karbonatni – vezane su znatne količine malomineralizovanih karstnih izdanskih voda, koje se široko primjenjuju za vodosnabdijevanje naselja. 3
18. Zašto vode u pustinjama mogu imati nepovoljan hemijski sastav? Radi isparavanja, dolazi do povećane koncentracije soli u vodi. 19. Objasni PV kri oli tozone? Uglavnom su vezane za zamrzn ute oblasti Zemlje, koje su posebno široko rasprostranjene na teritoriji koja je bliže polovima Zemlje, a pokazuju bitan uticaj na uslove prihranjivanja i akumuliranja rezervi PV. Osnovni objeki za istražne radove su zone topljenja leda, rasprostranjene ispod velikih rijeka i jezera, sa težnjom da se razviju u dubinu duž razlomnih struktura. 20. Ekser? „Ekser“ je vijugavo izdužen, uzak i zaobljen grebe, građen od pijeska ili šljunka. Nastao je taloženjem morenskog materijala na dnu nekadašnje tekućice koja je tekla ispod lednika.
21. Izvori kraških vodonosnika – šta su submarinski izvori? Submarinski izvori su vezani za podzemne karstne kanale koji zaliježu ispod nivoa mora. Vrulje.
22. Kako Cvijić objašnjava vodonosne zone u profilu karsta? Suha zona – nalazi se neposredno ispod površine terena i obiluje praznim kavernama, kanalima i pukotinama kroz koje se voda kreće približno vertikalno naniže, prema prelaznoj zoni. Prijelazna zona – odlikuje se stalnim i povremenim hidrološkim pojavama. U periodu padavina, u dubini ove zone dolazi do koncentracije vode i formiranja podzemnih tokova. Ova zona se nalazi inzad dna karstnih depresija, koje se odlikuju formiranjem povremenih izvora u kišnom periodu. Stalno vlažna zona – nalazi se ispod nivoa karstnih dep resija. Najveći dio PV ove zone otiče prema izdani, ali je njeno kretanje tu usporeno. To je zona s rjeđe proširenim pukotinama, u koima je pojava sifonalne cirkulacije česta. Nivo vode se izdiže pri većim padavinama zbog ograničene mogućnosti isticanja. 23. Koji tip izdani PV je zastupljen u stijenama pukotinske poroznosti? Pukotinska poroznost je predstavljena prostronom mrežom raznolikih pukotina u čvrstoj stijenskoj masi. Izdani PV u ovoj vodonosnoj sredini su razbijenog tipa. PV pukotinskih izdani mogu biti sa slobodnim nivoom i sa nivoom vode pod pritiskom.
24. Kako se može obezbijediti racionalno crpljenje PV? Prije definitivnog izbora lokacije vodozahvata PV, potrebno je izvesti detaljne istražne HG radove u cilju utvrđivanja potrebnih parametara za proračune i izradu investicionog programa i potrebnih projekata. Logično je da projekat vodozahvata, crpljenje vode iz vodozahvata i transport do pumpnog postrojenja namjenjenog za transport vode do rezervoara, izvode iskusni hidrogeolozi.
4
25. Šta je kombinovano izvođenje bušenih bunara? Kombinovano bušenje se izvodi upotrebnom udarno-rotacionog metoda bušenja.
26. Koje bušenje nema poseban značaj u odnosu na ostale tipove? Udarno.
27. Objasni funkciju prijelaznog komada na ulaznoj koloni bušaćeg postrojenja? Prijelazni komad je nosač glavnog kontrolnog ventila bunara i cijele završne konstrukcije bunara, tako da mora biti solidno izveden, a prijelazni var ojačan armirano-betonskim pločama (dno kontrolnog šahta).
28. Nacrtati šemu crpnog postrojenja i označiti dijelove? 29. Šta se ne smije dozvoliti pri niskoj, a šta pri visokoj vodi tokom rada pumpnog postrojenja? Pri visokoj vodi, visina cijevi ne smije biti u vodi. Pri niskoj vodi, ne smije bit i oko nivoa vode.
30. U kojem slučaju pumpa radi sa negativnom usisnom visinom?
31. Pumpama se nazivaju uređaju namijenjeni za vodosnabdijevanje.
32. Šta je usisna geod. visina (Hgu)? Vertikalno rastojanje između nivoa vode i osovine pumpe.
33. Vertikalni bušeni bunari – Za određivanje radijusa djejstva bunara, čime su definisane sljedeće jednačine? Depresija (a+W) i Proticaj
34. Šta je stvarni radijus djejstva bunara i za koji vodonosni horizont je on karakterističan? Stvarni radijus djejstva bunara može da bude vezan samo za strujanje u vodonosnom horizotnu neograničenog prostiranja, a prihranjivanje je infiltracijom ili na drugi način. Rastojanje od osovine crpnog bunara do m jesta izva koga nema strujanja PV ka bunaru nazivamo stvarni radijus djejstva bunara.
5
35. Šta su bunarski, a šta parazitski gubici? Bunarski gubici predstavljaju ukupno sniženje u bunaru koje predstavlja zbir svih gubitaka, bilo onih uslovljenih otporom porozne sredine ili otporom prifilterske zone i zasipa, ili otporom bunarske konstrukcije te otporima nastalim uslijed turbulentnog režima tečenja. Parazitski gubici predstavljaju dopunsku depresiju u bunaru uslovljenu režimom tečenja u samom bunaru ili prifilterskoj zoni bunara. 36. Pri razradi bunara, šta se postiže povremenim promjenama intenziteta? Povremenim promjenama intenziteta erupcije („šutiranjem“) izbacuje se navučeni sitniji i obrušeni krupniji talog sa dostignute dubine bušenja, čime se istovremeno odvija i proces razrade bunara.
37. Šta je Sb=A=Q+AQ+BQ2? Parazitski gubici, ukupno sniženje po Jakobu. 38. Kako se izvode kopani bun ari? Izvode se kao nepotpuni
39. Na šemi Reni bunara prikazati radijus djejstva (R) i sniženje (S)? 40. Zašto je na kaptaži izvorske vode potrebno osigurati mogućnost prelivanja vode iz vodne komore? Da bi se isključilo eventualno formiranje uspora vode i stvar anje vodenog stuba, jer bi to smanjilo izdašnost, promijenilo pravac vode itd.
41. Objasniti ulogu rasjedne zone između dva dolomitska bloka? Može predstavljati predisponirani pravac kretanja PV. Dren je rasjedna zona između dva dolomitska bloka, sa sistemom sekundarnih rasjeda, za priticanjePV iz glavnog krečnjačkog vodonosnika. Ekran – funkcija kočne barijere
42. U granicama otkrivenih arteških basena, kako je ostvarena drenirajuća uloga riječnih tokova i kako se manifestuje? Ostvarena mjestimično i manifestuje se kroz pražnjenje elastičnih rezervi iz vodonosnih horizonata.
43. Gdje se u dolomitima odvija glavnina cirkulacija PV i šta je posljedica toga? Obavlja se duž kontakta sa površinskim pokrivačem, jer dolomiti prema krečnjacima imaju funkciju barijera.
44. U okviru arteških vodonosnih horizonata, pod kojim uticajem dolazi do stvaranja elastičnih rezervi i od čega zavisi ta količina? Litostatički pritisak, hidrodinamički pritisak i pritisak gasova čija količina zavisi od litološkog sastava vodene sredine, debljine, rasprostiranja i prihranjivanja.
6
45. Šta u dolomitima utiče na pojave niza povremenih i stalnih izvora male izdašnosti? Utiče karstifikacija koja nije duboka. 46. Radijus djejstva (formula) i za koju sredinu veže za koje PV? Za homogenu izotropnu sredinu neograničenog prostiranja, bez prihranjivanja i pod pritiskom
47. Pri proračunu radijusa djejstva bunara, objasniti elemente zasnovane na def. depresiji i proticaju!
48. Objasni vezu između kapaciteta bunara i njegovog filt era? Qmax=Ap x Vd ; Pravolinijska zavisnost V<1,5 – 2 m/s ; Ap=πDlf – površina filtera; Vd - dozvoljena brzina filtracije
49. Bunarski filter, objasniti elemente jednačine Re=Vdef/V Re – Rejnoldsov broj (bezdimenzionalni); V (ni) – kinematski koeficijent viskoziteta; V – filtraciona (Darsijeva) brzina; def – efektivni prečnik zrna slojnog pijeska Režim strujanja PV u poroznoj sredini se kreće u intervalu Re: Re< 3-10 Prelazni režim strujanja PV je u intervalu: Re>3-10, a izrazito turbulentno kretanje je: Re > 100-200
50. Specifična izdašnost i kapacitet pukotinske vodonosne sredine nisu veliki, ali je moguća velika izdašnost. Na koje objekte i zone se odnosi? Odnosi se na objekte u blizini rasjeda i u zonama velike ispucalosti. 51. Objasniti o d čega može zavisiti vodonosnost pukotinske vodonosne sredine? Vodonosnost pukotinske vodonosne sredine može zavisiti od: litološkog sastava, stepena dijageneze, glinovite i karbonatne komponente.
52. Koje stijene među svim sedimentnim tvorevinama imaju poseban značaj u hidrološkoj ulozi? Karbonatne
53. Od čega zavisi poroznost pješčara i njihova vodopropusnost? Poroznos i vodopropusnost pješčara zavisi od: sortiranja, oblika i zbijenosti čestica i stepena njihove cementacije. Od svih ovih veličina, cementacija je najvažniji faktor.
7
54. Čime je predisponiran karstni proces u karstnoj vodonosnoj sredini? Karstni proces u karstnoj vodonosnoj sredini je predisponiran kavernama, kanalima, pukotinama, pećinama i drugim razlomnim elementima. Intenzitet i dubinu karstifikacije uslovljavaju: prisustvo stijena rastvorljivih u vodi; ispucalost, propusnost i poroznost stijena kroz koje cirkulišu atmosferske i površinske vode; opća geološko-strukturna građa, reljef i savremeni klimatski faktori; kretanja zemljine kore koja određuju razvoj ili usporavanje procesa karstifikacije.
55. U kojim geološko-struktrurni m ti povima karsta i u ko joj zoni se nalaze visokomineralizovane vode, a također i rasoli hloridne kiseline, natrijumske i kalcijumske grupe? U dubljim geološkim strukturama i u zonama usporene vodozamjene. 56. Kako se zovu izdani PV razbij enog ti pa, formi rane u sti jenama sa
kavernoznom poroznošću, odnosno u stijenama rastvorljivim u vodi? Zovu se karstnim izdanima. 57. Za karbonatne naslage su vezane zna tne količine malomineralizovanih karstnih izdanskih voda, koje se široko primjenjuju u vodosnabdjevanju naselja.
58. Gdje se dešavaju najintenzivniji karstni procesi? Najintenzivniji karstni procesi se dešavaju u pukotinama zone raspadanja i u tektonskim razlomima.
59. HG značaj dolomitskih stijena? One predstavljaju barijeru kretanja PV i tu se pojavljuju izvori različite izdašnosti.
60. Od čega zavisi uspjeh bušenja vertikalnog bunara u završnoj fazi u uslovima erupcije? Od glavnog kontrolnog ventila. 61. Kada se završava druga faza bušenja? Druga faza bušenja se završava na projektovanoj dubini kada se ugrađuje eksploataciona kolona određenog prečnika.
62. Prilikom bušenja kroz sloj pod pritiskom, šta je potrebno postići u drugoj fazi bušenja, a šta ne? Potrebno je postići maksimalno prigušivanje erupcije i što veće dr obljenje materijala, ali ne i sprječavanje erupcije, jer je voda sa plinom pod pritiskom.
63. U skladu sa čime se određuje visina radnog filtera? U skladu s debljinom korištenog vodonosnog sloja i kao rezultat proračuna za propuštanje potrebne količine vode.
8
64. Od čega zavisi pojedinačna visina zaštitnih cijevi? Pojedinačna visina zaštitnih cijevi zavisi o načinu bušenja i sastavu stijena, tako da pri udarnom bušenju iznosi 20 do 25 metara, a pri rotacijskom bušenju i do 500 metara. 65. Zašto istraživački pristup u karstu mora biti pažljivo osmišljen i temeljito
zasnovan kako na HG karakteristikama karstne sredine, tako i geološkim i HG uslovima svakog karstnog područja?
66. Kada dol azi do odst upanja lin earne zavis nost i Q i S? Kada je voda sa slobodnim nivoom.
9
