Lampiran : Keputusan Direktur RSIA Afdila Cilacap Nomor : / / /. TAHN TAHN !"#$ Tentan% : &em'elakuan &en%elolaan Lim'a(
BAB I PENDAHULUAN
A.
Latar Belakang
Dera)at Kese(atan *as+arakat ter%antun% pada kondisi lin%kun%an. ,le( se'a' itu- apa'ila ada peru'a(anperu'a(an ter)adi pada lin%kun%an disekitar manusia- akan ter)adi pula peru'a(anperu'a(an pada kondisi kese(atan mas+arakat dalam lin%kun%an mas+arakat terse'ut. Ruma( Sakit se'a%ai sala( satu sarana pela+anan kese(atan 'a%i mas+arakatmen% men%(a (asi silk lkan an lim' lim'a( a(/' /'a( a(an an 'uan 'uan%a %an n dari dari ke%i ke%iat atan an pela pela+a +ana nan n kese kese(a (ata tan n +an% +an% dilaku dilakukan kann+a n+a.. Lim'a( Lim'a( +an% +an% di(asi di(asilka lkan n ole( ole( ruma( ruma( sakit sakit memili memiliki ki kek(us kek(ususa usan n tersendiri +aitu lim'a( padat medis karena memerlukan penan%anan k(usus. Lim'a( padat medis +an% di(asilkan dari seluru( ke%iatan pela+anan medis dapa dapatt 'eru 'erupa pa lim' lim'a( a( pada padatt medi mediss- cair cair dan dan %as%as- +an% +an% dala dalam m pena penan% n%an anan ann+ n+aa memerl memerluka ukan n suatu suatu tatala tatalaksa ksana na dan teknol teknolo%i o%i pen%el pen%elola olaan an +an% +an% k(usus k(usus.. Hal ini dikarenakan lim'a( padat medis ruma( sakit men%andun% 'a(an'a(an +an% 'ersifat infeksius dan radioaktif- +an% dapat mencemari lin%kun%an sekitarn+a dan 'er'a(a+a 'a%i kese(atan manusia ter%olon% ter%olon% lim'a( 012. 012. Sum'er lim'a( ruma( sakit antara lain 'erasal dari pela+anan medis Ra3at Inap- Ra3at 4alan/klinik- IC- I5D- I0S- Hemodialisa dan Kamar 4ena6a(2- penun)an% medis- dan dari perkantoran serta fasilitas sosial dan lainlain. *en%acu pada keputusan *enteri Ne%ara Lin%kun%an Hidup Nomor 78 ta(un !""! Tentan% Tentan% &edoman &elaksanaan pa+a &en%elolaan Lin%kun%an Hidup dan pa+a &emantauan Lin%kun%an Hidup dan Keputusan *enteri Kese(atan Repu'lik Indonesia Nomor #!"9 ta(un !""9 tentan% &ers+aratan Kese(atan Lin%kun%an Ruma( Sakit- dan atas dasar pemikiran dan latar 'elakan% diatas- maka dipandan% perlu pen+usunan suatu pedoman dalam penatalaksanaan pen%elolaan lim'a( padat dan cair di RSIA Afdila Cilacap.
1
B.
Tujuan Tujuan Umum
Se'a%ai pedoman dalam penatalaksanaan pen%elolaan lim'a( padat dan cair di RSIA Afdila Cilacap. Tujuan Khusus
#.
*en) *en)ad adii pedom pedoman an dal dalam am pen% pen%el elol olaa aan n lim'a lim'a( ( padat padat dan dan cair cair di RSI RSIA A Afdi Afdila la Cilacap
!.
Dapa Dapatt meni menin% n%ka katk tkan an pen% pen%et eta( a(ua uan n dan dan 3a3a 3a3asa san n 'a%i 'a%i petu petu%a %ass lim' lim'a( a( tent tentan an% % teknolo%i pen%ola(an serta pemeli(araan lim'a( padat dan cair di RSIA Afdila Cilacap
1.
Dapa Dapatt meni menin% n%ka katk tkan an pen pen%e %eta ta(u (uan an 'a% 'a%ii pi(a pi(ak k mana mana)e )eme men n RSIA RSIA Afdi Afdila la Cil Cilac acap ap dalam pen%am'ilan keputusan pada pemili(an teknolo%i pen%ola(an lim'a( padat dan cair
9.
Dapa Dapatt meni menin% n%ka katka tkan n pen% pen%et eta( a(ua uan n men% men%en enai ai kes kese( e(at atan an dan dan kes kesel elam amat atan an ker ker)a )a 'a%i petu%as pen%elola pen%elola lim'a(
C.
Manfaat
&edoman penatalaksanaan lim'a( padat dan cair ini di'uat se'a%ai tuntunan petu%as RSIA Afdila Cilacap dalam men%elola lim'a( padat medis dan cair- dan di%unakan di%unakan se'a%ai acuan acuan untuk pelaksanaan pelaksanaan tu%as tu%as 'erkaitan 'erkaitan den%an den%an lin%kup lin%kup ker)a dalam dalam ran%ka ran%ka upa+a upa+a penin% penin%kat katan an mutu mutu pela+a pela+anan nan +an% +an% aman aman 'a%i 'a%i manusi manusiaa dan lin%kun%an. D.
Ruang Lngku!
Lin%kup pedoman pen%elolaan lim'a( padat dan cair RSIA Afdila Cilacap meliputi meliputi teknolo%iteknolo%i- pemeli(ara pemeli(araanan- pen%a3asa pen%a3asan n dan tatalaksa tatalaksana na pen%ola(a pen%ola(an n lim'a( lim'a( padat dan cair. cair. Dalam pedoman ini +an% di'a(as (an+a lim'a( padat medis sa)asedan%kan lim'a( padat non medis tidak di'a(as karena tidak mem'a(a+akan. Lim'a( radioaktif- karena sifatsifatn+a +an% k(as )u%a tidak di'a(as. E.
Pengertan
a.
Lim'a( ruma( sak sakit ada adala( semua lim lim'a( +an% di( di(asilkan dari ke% ke%iatan ruma( sakit dalam 'entuk padat- cair dan %as.
2
'.
Lim'a( padat ruma( sakit adala( semua lim'a( ruma( sakit +an% 'ere'ntuk padat se'a%ai aki'at ke%iatan ruma( sakit +an% terdiri dari lim'a( padat medis dan non medis.
c.
Lim'a im'a( ( pa padat dat med medis is ada adala( la( lim lim' 'a( pada padatt +a +an% terd terdir irii dar darii lim lim'a 'a( ( inf infeeksiu ksiusslim'a( patolo%i- lim'a( 'enda ta)am- lim'a( farmasi- lim'a( sitotoksis- lim'a( kimia3 kimia3ii- lim'a( lim'a( radioa radioakti ktiff- lim'a( lim'a( kantai kantainer ner 'ertek 'ertekana anann- dan lim'a( lim'a( den%an den%an kandun%an lo%am 'erat +an% tin%%i.
d.
Lim'a im'a( ( pa padat dat no non med medis is adal adalaa( lim lim'a 'a( ( pad padat at +an% +an% di(a i(asilk silkaan da dari ke%i ke%iat atan an ruma( sakit di luar medis +an% 'erasal dari dapur- perkantoran- taman dan (alaman +an% dapat dimanfaatkan kem'ali apa'ila ada teknolo%in+a.
e.
Lim'a( cai cair ada adala( sem semua air air 'ua 'uan%an ter termasuk tin tin)a +an +an% 'er 'erasal dar dari ke%iatan ke%iatan ruma( sakit +an% kemun%kin kemun%kinan an men%andun men%andun% % mikroor% mikroor%anism anismee- 'a(an 'a(an kimia 'eracun dan radioaktif serta dara(- +an% 'er'a(a+a 'a%i kese(atan.
f.
Lim'a( 01 01 ad adala( li lim'a( +a +an% me men%andun% 'a 'a(an 'e 'er'a(a+a da dan 'e 'eracun 'a%i kese(atan manusia dan lin%kun%an.
%.
*SDS *SDS *a *ateri teriaal Saf Safeet+ Data Data S(ee (eet2 atau tau LDK0 DK0 Le Lem'ar m'ar Data Data Kese Kesela lama mata tan n 0a(an2 merupakan kumpulan data keselamatan dan petun)uk dalam pen%%unaan 'a(an'a(an kimi 'er'a(a+a. &em'uatan LDK0 dimaksudkan se'a%ai informasi acuan 'a%i para peker)a dan superisor +an% menan%ani lan%sun% dan men%elola 'a(an kimia 'er'a(a+a. 'er'a(a+a.
".
Dasar Hukum
#.
nda ndan% n%u und ndan an% % Nom Nomor or !1 Ta(un a(un #;;! #;;! tent tentan an% % Kes Kese( e(at atan an
!.
nda ndan% n%u und ndan an% % Nomo Nomorr !1 Ta(un a(un #;; #;;$ $ tent tentan an% % &en% &en%el elol olaa aan n Lin% Lin%ku kun% n%an an Hid Hidup up
1.
&era eratura turan n &eme &emeri rint ntaa( Nomor omor 9"/# 9"/#; ;;# tent tentaan% pen penan%% an%%u ulan lan%an %an
pen+a en+aki kitt
*enular 9.
&era &eratu tura ran n &emer &emerin inta ta( ( Nomor Nomor #7/# #7/#;; ;;; ; )o &era &eratu tura ran n &emer &emerin inta ta( ( Nomor Nomor 7< Ta(un #;;; tentan% &en%elolaan Lim'a( 0er'a(a+a dan 0eracun
<.
&era &eratu tura ran n &emer &emerin inta ta( ( No.!$ No.!$ Ta( Ta(un un #;;; #;;; Ten Tenta tan% n% Anal Analis isis is *en% *en%en enai ai Damp Dampak ak Lin%ku Lin%kun%a n%an n Lem'a Lem'aran ran Ne%ara Ne%ara Nomor Nomor <; Ta(un#; a(un#;;;;;- Tam'a(a am'a(an n Lem'ar Lem'aran an Ne%ara Nomor 17172
3
8.
&eraturan &emerinta( No. $9 Ta(un !""# Tentan% &en%elolaan 0a(an 0er'a(a+a dan 0eracun
$.
&era &eratu tura ran n &emer &emerin inta ta( ( No. 7! 7! Ta( Ta(un un !""# !""# Ten Tenta tan% n% &en% &en%el elol olaa aan n Kuali Kualita tass Air Air dan &en%en &en%endal dalian ian &encem &encemara aran n Air Lem'ar Lem'aran an Ne%ara Ne%ara Ta(un a(un !""# !""# Nomor Nomor #<1#<1Tam'a(an Lem'aran Ne%ara Nomor 9#8#2
7.
Keputusan
*enteri
Kese(atan
Repu'lik
Indonesia
Nomor
7$
Keputusan
*enteri
Kese(atan
Repu'lik
Indonesia
Nomor
7$8/*en.Kes/SK/=III/!""# Tentan% &edoman Teknis Analisis Dampak Kese(atan Lin%kun%an #".
Keputusan
*enteri
Kese(atan
Repu'lik
Indonesia
Nomor
#!"9/*enkes/SK/>/!""9 Tentan% Tentan% &ers+aratan Kese(atan Lin%kun%an Ruma( Sakit ##.
Kepu Keputu tusa san n *ent *enter erii Ne%a Ne%ara ra Lin% Lin%ku kun% n%an an Hidu Hidup p Nomo Nomorr <7/* <7/*en en.L .LH/ H/#! #!/# /#;; ;;< < Tentan% 0aku *utu Lim'a( Cair 0a%i Ke%iatan Ruma( Sakit
#!. #!.
&era &eratu tura ran n 5u'e 5u'ern rnur ur 4a3a 4a3a Ten%a en%a( ( Nomo Nomorr < Ta(un a(un !"#! !"#! tent tentan an% % 'aku 'aku mutu mutu lim'a( cair untuk ke%iatan Ruma( Sakit.
#1. #1.
Kepu Keputu tusa san n *ent *enter erii Ne%a Ne%ara ra Lin% Lin%ku kun% n%an an Hidu Hidup p Nomo Nomorr 78/* 78/*en en.L .LH/ H/#" #"/! /!"" ""! ! Tentan% &edoman &elaksanaan pa+a &en%elolaan Lin%kun%an Hidup dan pa+a &emantauan Lin%kun%an Hidup
#9. #9.
Kepu Keputu tusa san n *ent *enter erii Ne%a Ne%ara ra Lin% Lin%ku kun% n%an an Hidu Hidup p Nomo Nomorr ##!/* #!/*en en.L .LH/ H/$/ $/!" !""1 "1 Tentan% 0aku *utu Air Lim'a( Domestik
#<. #<.
Kepu Keputu tusa san n *ent *enter erii Ne%a Ne%ara ra Lin% Lin%ku kun% n%an an Hidu Hidup p Nomo Nomorr 9
4
BAB II LIMBAH PADAT DAN CAIR
A.
#ens $an asal lm%ah
Lim'a( Lim'a( ruma( ruma( sakit sakit adala( adala( semua semua lim'a( lim'a( +an% +an% di(asi di(asilka lkan n dari dari ke%iat ke%iatan an ruma( sakit dalam 'entuk padat- cair- pasta %el2 maupun %as +an% dapat men%andun% mikroor%anisme pato%en- 'ersifat infeksius- 'a(an kimia 'eracun dan se'a%ian 'ersifat radioaktif. ntuk lim'a( +an% 'er'entuk pasta kadan% a%ak sulit men%%olon%kan )enis lim'a( ini se'a%ai lim'a( padat atau cair. Conto( lim'a( 'er'entuk pasta ini adala( salep atau oli 'ekas. ntuk memuda(kan pen%ola(ann+a- )enis lim'a( ini se'aikn+a dicampur den%an ser'uk %er%a)i atau pasir den%an )umla( +an% cukup se(in%%a setela( dicamp dicampur ur dan diaduk diaduk secara secara merata merata-- maka maka lim'a( lim'a( ini dapat dapat di%olo di%olon%k n%kan an men)ad men)adii lim'a( padat. Lim'a( dapat 'erasal dari unit ker)a pela+anan medis- pela+anan penun)an% medis dan penun)an% non medis. nit ker)a pela+anan medis meliputi : Instalasi Ra3at Inap- Instalasi ra3at )alan- I5D- I0S- IC dan Hemodialisa. nit ker)a pela+anan penun)an% medis meliputi Instalasi La'oratorium- Instalasi ?armasi- Instalasi Radiolo%i dan Instala Instalasi si 5i6i. 5i6i.
nit nit ker)a ker)a penun)an penun)an% % non medis medis melipu meliputi ti perkanto perkantoran ran dan
administrasi- kantin. 0erdas 0erdasark arkan an 'entuk 'entuk fisikn fisikn+a +a maka maka lim'a( lim'a( ruma( ruma( sakit sakit dapat dapat di'eda di'edakan kan men)adi 1 )enis- +aitu :
lim'a( padat medis dan non medis2-
lim'a( cair dan
lim'a( %as.
B.
Karakterstk lm%ah
Lim'a( Lim'a( ruma( ruma( sakit 'isa men%andun men%andun% % 'ermacam 'ermacammaca macam m mikroor% mikroor%anism anismeeter%antun% pada fasilitas +an% dimiliki dan tin%kat pen%ola(an +an% dilakukan se'elum di'uan%.
5
Lim'a( padat non medis di'uan% ke lokasi pem'uan%an ak(ir +an% dikelola ole( &emerinta( Daera( atau 'adan lain sesuai peraturanperundan%an +an% 'erlaku. Lim'a( Lim'a( padat padat medis se'a%ai tempat penampun penampun%an %an sementara (arus diola( diola( den%an den%an Instalasi &en%ola( Lim'a( &adat I&L&2 selam'atlam'atn+a !9 )am. Lim'a( cair menurut sum'er/ke%iatan +an% men%(asilkan lim'a( cair dapat di'a%i men)adi 1 kelompok- +aitu :
pela+anan medis
pela+anan penun)an% penun)an% medis administrasi dan fasilitas sosial
Adapun parameter lim'a( cair +an% perlu diola( adala( : C.
0,D
C.
C,D
C.
TSS
C.
NH1 'e'as
C.
su(u
C.
pH
C.
&,9
sesuai sesuai den%an den%an pers+a pers+arat ratan an 0aku 0aku *utu *utu Lim'a Lim'a( ( Cair Cair 'a%i 'a%i Ke%iat Ke%iatan an Ruma( Ruma( SakitSakitKeputusan *enteri Ne%ara Lin%kun%an Hidup Nomor Kep.<7/*@NLH/#!/#;;<.
C.
Pers&aratan tata laksana lm%ah '. Lm% Lm%ah ah !a$a !a$att a. Mn Mnm msa sas s lm lm%a %ah h
)1
Harus diupa+akan melakukan reduksi lim'a( dimulai dari sum'er.
)2
Haru Haruss
dila dilaku kuka kan n
pen% pen%el elol olaa aan n
dan dan
pen% pen%a3 a3as asan an
pen%%unaan 'a(an kimia kimia +an% 'er'a(a+a 'er'a(a+a dan 'eracun.
)3
Harus Harus dilaku dilakukan kan pen%el pen%elola olaan an stok stok 'a(an 'a(an kimia kimia dan farmasi
6
)4
Setiap Setiap peralatan peralatan +an% di%unakan di%unakan dalam pen%elola pen%elolaan an lim'a( lim'a( medismedis- mulai mulai dari pen%umpu pen%umpulanlan- pen%an%ku pen%an%kutantan- dan pemusna(a pemusna(an n (arus melalui sertifikasi dari pi(ak +an% 'er3enan%.
%. Pemlahan Pemlahan(( Pe)a$ahan( Pe)a$ahan( Pemanfa Pemanfaatan atan Kem%al Kem%al $an $an Daur Ulang
2#
&emila(an lim'a( (arus dilakukan mulai dari sum'er +an% men%(asilkan lim'a(.
2!
Lim'a( +a + an% ak a kan di d imanfaatkan ke k em'ali (a ( arus dipisa(kan dari lim'a( +an% tidak dimanfaatkan kem'ali.
21
Lim'a( 'enda ta)am (arus dikumpulkan dalam satu 3ada( tanpa memper(atikan terkontaminasi atau tidakn+a. ada( terse'ut (arus anti 'ocor- ati tusuk dan tidak muda( untuk di'uka se(in%%a oran% tidak tidak 'erkep 'erkepent entin% in%an an tidak tidak dpat dpat mem'uk mem'ukan+ an+a. a. 4arum 4arum dan syringe syringe (arus dipisa(kan se(in%%a tidak dapat di%unakan kem'ali.
29
Lim'a( padat medis +an% akan dimanfaatkan kem'ali (arus melalui proses sterilisasi sesuai ta'el #. ntuk men%u)u efektifitas sterilisasi panas (arus dilakukan tes 0acillus stearot(ermop(ilus dan untuk sterilisasi kimia (arus dilakukan tes 0acillus su'tilis. Ta'el #. *etode sterilisasi untuk lim'a( +an% dimanfaatkan kem'ali
o
Met*$e sterlsas
+uhu
,aktu K*ntak
Sterilisasi den%an panas
#8" "C
#!" menit
#$" "C
8" menit
#!# "C
1" menit
<" 8" "C
17 )am
Sterilisasi kerin% dalam oen B&oupinelB
o
Sterilisasi Sterilisasi 'asa( 'asa( dalam
1" menit
autoklaf Sterilisasi den%an autoklaf
<2
o
@t(+lene oide %as2
o
5lutaralde(+de cair2 Lim'a( )a ) arum (i (ipodermik ti t idak di dian)urkan un untuk
dimanfaatkan kem'ali.
7
82
&e3ada(an li l im'a( pa p adat me m edis (a ( arus me m emenu(i ketentuan sesuai ta'el !.
Ta'el !. 4enis 3ada( dan la'el lim'a( padat medis sesuai kate%orin+a N*
,arna k*ntaner kant*ng
Kateg*r
#
Radioaktif
*era(
!
San%at infeksius
Kunin%
1
Lim'a( infe infeks ksiu iuss patolo%i anatomi
9 <
Lim'a( kimia dan farmasi
Keterangan
Kanton% 'oks tim'al den%an sim'ol radioaktif Kanton Kanton% % plasti plastik k kuatkuat- anti anti 'ocor 'ocor- atau kontainer +an% dapa dapatt dist dister eril ilis isas asii den% den%an an autoklaf &lastik kuat dan anti 'ocor atau kontainer
dan dan Kunin%
Sitoksis
Lam%ang
n%u
Kontai Kontainer ner plasti plastik k kuat kuat dan anti 'ocor
Coklat
Kanton% kontainer
$2
plastik
atau
Daur ulan% tidak 'isa dilakukan kecuali untuk pemuli(an perak +an% di(asilkan di(asilkan dari proses film sinar >.
72
Lim'a( sitotoksis dikumpulkan dalam 3ada( +an% kuat- anti 'ocor- dan di'eri la'el 'ertuliskan BLim'a( SitotoksisB.
.
Pengum Pengum!ul !ulan( an( !en !enga gangk ngkuta utan( n( $an $an !en& !en&m! m!ana anan n lm% lm%ah ah !a$a !a$att me$s me$s $ lngkungan rumah sakt
8
#2
&en%umpulan lim lim'a( pad padat med medis dar dari set setiap rua ruan%an pen pen%(asil lim'a( men%%unakan troli k(usus +an% tertutup.
!2
&en+impanan lim lim'a( pad padat me medis (a (arus se sesuai ik iklim- +ai +aitu pa pada musim (u)an palin% lama 97 )am- dan pada musim kemarau palin% lama !9 )am.
$.
Pengum Pengum!ul !ulan( an( !en !engem gemasa asan n $an $an !en !engan gangku gkutan tan ke luar luar ruma rumah h sak saktt
#2
&en%elola (arus men%umpulkan dan men%emas pada tempat +an% kuat.
!2
&en%an%kutan
ke
luar
ruma(
sakit
men%%unakan kendaraan k(usus.
e.
Peng*lahan $a $an !emusnahan
#2
Lim'a( pa padat me medis tid tidak di diper'ole(kan di di'uan% la lan%sun% ke ke tempat pem'uan%an ak(ir lim'a( domestik se'elum aman 'a%i kese(atan.
!2
Cara dan dan tek teknolo%i pen pen%ola(an lim lim'a( pad padat med medis disesuaikan den%an kemampuan kemampuan Ruma( Sakit mum Daera( Cilacap Cilacap dan )enis lim'a( lim'a( +an% ada.
/.
Lm%ah ar
Kualitas Kualitas lim'a( efluen 2 +an% akan di'uan% di'uan% ke 'adan 'adan air atau lin%kun%an lin%kun%an (arus (arus memenu memenu(i (i s+arat s+arat 'aku 'aku mutu mutu efflu effluen en sesuai sesuai &eratu &eraturan ran 5u'ern 5u'ernur ur &roin &roinsi si 4a3a 4a3a Ten%a( Nomor < Ta(un !"#! a. Mnm Mnmsas sas lm%ah lm%ah
#2 Adan Adan+a +a
pen% pen%el elol olaa aan n dan dan pen% pen%a3 a3as asan an pen%% pen%%un unaa aan n 'a(a 'a(an n kimi kimiaa +an% +an%
'er'a(a+a dan 'eracun. 'eracun. !2 Adan+a Adan+a pen%el pen%elola olaan an stok stok 'a(an 'a(an kimi kimiaa 12 Setiap Setiap peralata peralatan n +an% +an% di%una di%unakan kan dalam pen%elo pen%elolaa laan n lim'a( lim'a( medismedis- (arus (arus melalui sertifikasi dari pi(ak +an% 'er3enan%. %. Peng*laha Peng*lahan n lm%ah lm%ah ar ar
9
#2 Semua lim'a( lim'a( cair dari dari ruan%an/kan ruan%an/kantor/' tor/'an%sa an%sall disalurkan disalurkan ke dalam saluran saluran lim'a( +an% tertutup. !2 Air lim'a( lim'a( dari saluran saluran utama utama masuk ke pen%o pen%ola(an la(an lim'a( lim'a( melalui melalui ta(apan ta(apan : penampun%an- pen%endapan- filtrasi anaero'- filtrasi aero' R0C2- ?ilter pada 'ak pen%endapan- %rael %rael filterfilter- filter car'on car'on aktif- kolam aerasi aerasi dan indikator- kolam desinfeksi- kolam samplin% dan outlet / air keluar untuk di'uan% ke saluran kota /umum 12 Kecuali Kecuali lim'a( dapur dapur dan loundr+ loundr+ se'elum se'elum masuk ke saluran saluran utamautama- lim'a( lim'a( diola( terle'i( da(ulu di 'ak penan%kap lemak %rease trap2. D.
Tata laksana lm%ah '. Lm Lm%ah %ah !a$ !a$a at a.
Mnmsas lm%ah
1)
&ili( 'a(an'a(an +an% kuran% men%(asilkan lim'a( se'elum pem'elian.
2)
5unakan sedikit mun%kin 'a(an kimia.
3)
tamakan metode pem'ersi(an secara fisik daripada kimia3i.
4)
Ce%a( Ce%a( 'a(an 'a(an'a( 'a(an an +an% +an% dapat dapat men)ad men)adii lim'a( lim'a(-seperti dalam ke%iatan pera3atan dan ke'ersi(an.
5)
*onito *onitorr alur alur pen%%u pen%%unaa naan n 'a(an 'a(an kimia kimia dari dari 'a(an 'a(an 'aku sampai men)adi lim'a( lim'a( 'a(an 'er'a(a+a dan dan 'eracun.
6)
&esan 'a(an'a(an sesuai den%an ke'utu(an.
7)
5unakan 5unakan 'a(an'a( 'a(an'a(an an +an% diproduksi diproduksi le'i( a3al untuk men%(indari kadaluarsa.
8)
*en% *en%(a (a'i 'isk skan an 'a(a 'a(an n
dari dari seti setiap ap kema kemasa san n
isi isi
kemasan (arus (a'is di%unakan se'elum kemasann+a di'uan%2.
9)
*en%ecek tan%%al kadaluarsa 'a(an'a(an pada saat penerimaan.
%.
Pemlahan( !e)a$ahan( !emanfaatan kem%al $an $aur ulang
1)
Lakukan pemila(an )enis lim'a( padat medis mulai dari sum'er +an% terdiri dari lim'a( lim'a( infeksiusinfeksius- lim'a( patolo%ipatolo%i- lim'a( 'enda ta)am- lim'a( farmasi- lim'a( sititoksis- lim'a( kimia3i- lim'a(
10
radioa radioakti ktiff- lim'a( lim'a( kontai kontainer ner 'ertek 'ertekana anan n dan lim'a( lim'a( den%an den%an kandun kandun%an %an lo%am 'erat tin%%i.
2)
Tempat pe3ada(an lim'a( padat medis : a.
Ter'uat da dari 'a 'a(an +a +an% ku kuat- cu cukup ri rin%an- ta ta(an ka karatkeda kedap p air air- dan dan memp mempun un+a +aii perm permuk ukaa aan n +an% +an% (alu (aluss pada pada 'a%i 'a%ian an dalamn+a- misaln+a fi'er%lass.
'.
&ada setiap sum'er pen%(asil lim'a( padat medis (arus tersed tersedia ia tempat tempat pe3ada pe3ada(an (an +an% +an% terpis terpisa( a( den%an den%an lim'a( lim'a( padat padat non medis.
c.
Kanton% plastik dian%kat se setiap (ari at atau kuran% dari se se(ari apa'ila !/1 'a%ian tela( terisi lim'a(.
d.
ntuk 'e 'enda'enda ta ta)am di ditampun% pa pada te tempat k( k(usus safet+ 2 seperti 'otol atau karton +an% aman safet+ 'o 2.
e.
Tempat pe p e3ada(an li l impa( pa p adat in i nfeksius dan si s ititoksik +an% tidak lan%sun% kontak den%an lim'a( (arus se%era di'ersi(kan den%an larutan disinfektan apa'ila akan di%unakan kem'ali- sedan%kan untuk kanton% plastik +an% tela( dipakai dan kontak lan%sun% den%an lim'a( terse'ut tidak 'ole( di%unakan kem'ali.
3)
0a(an 0a(an atau atau alat alat +an% +an% dapat dapat dimanf dimanfaat aatkan kan kem'al kem'alii setela( melalui sterilisasi meliputi pisau 'eda( scalpel2- )arum (ipodermiks+rin%e- 'otol %elas dan kontainer.
4)
Alat Alatal alat at lain lain +an% +an% dapa dapatt dima dimanf nfaa aatk tkan an kem' kem'al alii setela( melalui sterilisasi adala( radionukleida +an% tela( diatur ta(an lama untuk radioterapi seperti pins- needle- atau seeds.
5)
Apa'ila Apa'ila sterilisasi sterilisasi +an% dilakukan dilakukan adala( adala( et(+lene et(+lene oideoide- maka tanki reaktor reaktor (arus dikerin%kan dikerin%kan se'elum se'elum dilakukan dilakukan in)eksi et(+lene oide. ,le( karena %as terse'ut san%at 'er'a(a+a maka sterilisasi (arus (arus dilaku dilakukan kan ole( ole( petu%a petu%ass +an% +an% terlat terlati(. i(. Sedan% Sedan% steril sterilisa isasi si den%an den%an %lutaralde %lutaralde(+de (+de le'i( aman dalam pen%operasi pen%operasiann+a ann+a tetapi tetapi kuran% kuran% efektif secara mikro'iolo%i.
11
6)
pa+a k(usus (arus dilakukan apa'ila ter'ukti ada kasus pencemaran spon%ioform encep(alopat(ies.
.
Tem!at !enam!ungan sementara
Se'elum dilakukan pen%ola(an Lim'a( padat medis dilakukan penampun%an sement sementara ara di tempat tempat penamp penampun% un%an an sement sementara ara T&S2 T&S2 RSIA RSIA Afdila Cilaca Cilacappselan)utn+ selan)utn+aa dimusna(k dimusna(kan an melalui melalui ker)asama ker)asama den%an den%an &T. &T. 4ASA *@DI=@ST *@DI=@ST selaku selaku transporte transporterr dan pen%ola(. pen%ola(. &en%am'il &en%am'ilan an lim'a( lim'a( dilakukan dilakukan selam'at selam'at lam'atn+a ! !9 )am dari T&S RSIA Afdila Cilacap. $.
Trans!*rtas
1)
Kanton% lim'a( padat medis se'elum dimasukkan ke kendaraan kendaraan pen%an%kut pen%an%kut (arus diletakkan diletakkan dalam dalam kontainer kontainer +an% kuat dan tertutup.
2)
Kant Kanton on% % lim' lim'a( a( medi mediss pada padatt (aru (aruss aman aman dari dari )an%kauan manusia maupun maupun 'inatan%.
3)
&etu &etu%a %ass (aru (aruss men% men%%u %una naka kan n alat alat peli pelind ndun un% % diri diri A&D2 +an% terdiri dari: a0
Topi/(elm
%0
*asker
0
&elindun% mata
$0
&akaian pan)an% coerall2
e0
Apron untuk industri
f0
&elindun% kaki/sepatu 'oot dan
g0
Sarun% Sarun% tan%an tan%an k(usus k(usus dispo disposa' sa'le le %loe %loe atau atau (ea+ (ea+ dut+ dut+ %loes2
e.
Peng*lahan( !emusnahan $an !em%uangan akhr lm%ah !a$at
#2 Lim'a( Lim'a( infe infeksi ksius us dan dan 'enda 'enda ta)am ta)am a2 Lim' Lim'a( a( +an% +an% san% san%at at infe infeks ksiu iuss sepe sepert rtii 'iak 'iakan an dan dan pers persed edia iaan an a%en a%en infeksius dari la'oratorium (arus disterilisasi den%an pen%ola(an panas dan dan 'asa 'asa( ( sepe sepert rtii dala dalam m autoclave sedini sedini mun%ki mun%kin. n. ntuk ntuk lim'a( lim'a( infeksius +an% lain cukup den%an cara disinfeksi.
12
'2 0enda ta)am (arus diola( den%an insinerator 'ila memun%kinkan dan dapat dola( 'ersama den%an 'a(an infeksius lainn+a. Kapsulisasi )u%a cocok untuk 'enda ta)am. c2 Setela Setela( ( insine insineras rasii atau atau disinf disinfeks eksii- residu residun+a n+a dapat dapat di'uan di'uan% % ke tempat tempat pem'uan%an 01 atau atau di'uan% ke landfill )ika )ika residun+a suda( aman.
/.
Lm%ah ar
Kual Kualit itas as lim' lim'a( a( efl eflue uen2 n2 ruma ruma( ( saki sakitt +an% +an% akan akan di'u di'uan an% % ke 'ada 'adan n air air atau atau lin%ku lin%kun%a n%an n (arus (arus memenu memenu(i (i pers+a pers+arat ratan an 'aku 'aku mutu mutu efluen efluen.. Lim'a Lim'a( ( cair cair +an% +an% di(asilkan dari ke%iatan pela+anan RSIA Afdila Cilacap se'elum di'uan% ke 'adan air tela( melalui 'e'erapa ta(apan /proses pen%ola(an : #. &en% &en%ol ola( a(an an seca secara ra ?isi ?isika ka &en% &en%ol ola( a(an an air air lim' lim'a( a( seca secara ra fisi fisik k meru merupa paka kan n pen% pen%ol ola( a(an an a3al a3al primary primary treatment treatment 2 air air lim' lim'a( a( se'e se'elu lum m dila dilaku kuka kan n pen% pen%ol ola( a(an an lan) lan)ut utan an- pen%ola(an secara fisik
'ertu)uan untuk men+isi(kan padatanpadatan
'erukuran 'esar seperti plastik- kertas- ka+u- pasir- koral- min+ak- oli- lemakdan se'a%a se'a%ain+ in+a. a. &en%ol &en%ola(a a(an n air lim'a( lim'a( secara secara fisik fisik dimaks dimaksudk udkan an untuk untuk melindun%i peralatanperalatan seperti pompa- perpipaan dan proses pen%ola(an selan)utn+a. 0e'erapa unit operasi +an% diaplikasikan pada proses pen%ola(an air lim'a( lim'a( secara secara fisik fisik dianta diantaran ran+a +a : pen+ar pen+arin% in%an an screening screening 22- pemeca(a pemeca(an/ n/ %rindin%
comminution2 comminution2-
pen%endapan
sedimentation2 sedimentation2-
pen+arin%an
flitration2 flitration2- pen%apun%an floatation2. floatation2. !. &en% &en%ol ola( a(aa secar secaraa 'iolo 'iolo%i %i &en% &en%ol ola( a(an an air air lim' lim'a( a( seca secara ra 'iol 'iolo% o%is is dila dilaku kuka kan n den% den%an an sist sistem em kom'inasi anaero' tanpa oksi%en 2 dan aero' den%an oksi%en 2. a.
&en%ol &en%ola(a a(an n secara secara anaero anaero' ' +aitu +aitu den%an den%an men%%u men%%unak nakan an 'an%un 'an%unan/ an/'ak 'ak tertutup +an% didalamn+a dilen%kapi 'iofillm den%an media 'atu %unun% . 4umla( 'ak pen%ola(an anaero' se'an+ak 7 'ua( den%an ukuran kedalaman !#" cm le'ar !!< cm dan pan)an% 8"" cm . Dalam pen%ola(an secara anaero' anaero' ini 'ertu)uan 'ertu)uan memproses memproses 'a(an'a( 'a(an'a(an an polutan polutan +an% dide%rada dide%radasi si ole( mikroor%anisme / 'akteri anaero'. *ikroor%anisme ini 'erfun%si untuk
13
men%uraikan 'a(an or%anik terlarut dan 'a(an or%anik +an% terdispersi +an% ada dalam air lim'a(. &en%ola(an secara secara aero' aero' den%an den%an men%%una men%%unakan kan tan%ki tan%ki R0C %. &en%ola(an 'iolo%ical Contaktor2
Rotatin% Rotatin%
se'a%ai media untuk 'iakan 'akteri +aitu den%an
men%%unakan media plastik film. Dimana 'akteri ini akan menempel pada media terse'ut. Sistem ker)a dari R0C +aitu den%an memutar media terse'ut se(in%%a se(in%%a pada saat dalam air lim'a( 'akteri 'akteri akan mende%rada mende%radasi si 6at6at 6at6at or%anik pada air lim'a( sedan%kan pada saat diatas 'akteri terse'ut akan men%(irup oksi%en untuk kelan%sun%an (idupn+a. . &en%ola(an den%an aerasi den%an cara men%ontakkan air lim'a( den%an udara secara alami melalui pem'uatan traptrap dalam 'ak den%an tu)uan a%ar proses pende%radasian air lim'a( dapat le'i( maksimal. Dalam 'ak aerasi )u%a dilen%kapi ikan indikator se'a%ai indikator secara fisik kondisi air lim'a( 'aik )ika ikan indikator (idup. 1. &en% &en%ol ola( a(an an sec secar araa kimi kimiaa &ada &ada pen%ol pen%ola(a a(an n air lim'a( lim'a( secara secara kimia kimia di RSIA RSIA Afdila Afdila Cilaca Cilacap p den%an men%%unakan 1 ta(ap +aitu : a. &emasan%an 'ak aran% aktif/kar'on filter
Setela( Setela( air lim'a( keluar keluar dari sarin%an kerikil akan melalui melalui proses proses a'sorsi a'sorsi den%an den%an men%%u men%%unak nakan an aran% aran% aktif. aktif. ?un%si ?un%si den%an den%an di'eri di'erin+a n+a aran% aran% aktif aktif terse'ut +aitu terutama untuk menurunkan kandun%an amoniak 'e'as dalam air lim'a(.
%. Disinfeksi
Se'e Se'elu lum m air air lim' lim'a( a( di'u di'uan an% % di'a di'ada dan n air air terl terle' e'i( i( da(u da(ulu lu dila dilaku kuka kan n disinf disinfeks eksi. i. Disinf Disinfeks eksii dilaku dilakukan kan den%an den%an pem'er pem'erian ian kapori kaporitt dan den%an den%an men% men%%u %una naka kan n lamp lampu u ultr ultra aio iole let. t. Den% Den%an an pros proses es disi disinf nfek eksi si ini ini akan akan men%uran%i kandun%an 'akteri coli dalam air lim'a(
14
BAB III PENATALAK+ANAAN PEN12LAHAN LIMBAH
A.
Lm%ah Pa$at
Lim'a( padat ruma( sakit adala( semua lim'a( ruma( sakit +an% 'er'entuk padat se'a%ai aki'at dari ke%iatan ruma( sakit +an% terdiri dari lim'a( padat medis dan non medis.
15
Lim' Lim'a( a( pada padatt medi mediss meru merupa paka kan n lim' lim'a( a( +an% +an% sifa sifatn tn+a +a infe infeks ksiu iuss- san% san%at at infeksius atau sitotoksis. 4umla( lim'a( padat medis suatu ruma( sakit tidak (an+a 'er%antun% dari )umla( tempat tidurn+a sa)a akan tetapi )u%a san%at dipen%aru(i ole( )umla( pasien dan )enis pen+akit +an% dideritan+a. ntuk lim'a( padat non medis pena%anann+a di'uan% ke Tempat &en%ola(an Ak(ir T&A T&A 2 Kecamatan 4erukle%i Ka'upaten Cilacap. #. &roses &roses &en% &en%ola ola(an (an Lim' Lim'a( a( &adat &adat *edis *edis RSIA Afdila Cilacap tidak mempun+ai tempat untuk Instalasi &en%ola(an Lim'a( &adat I&L&2 karena itu RSIA Afdila Cilacap tidak men%ola( sendiri untuk lim' lim'a( a( pada padatt medi medisn sn+a +a-- namu namun n mela melaku kuka kan n ker) ker)as asam amaa den% den%an an &T. &T. 4ASA 4ASA *@DI=@ST 4a3a 0arat selaku transporter dan pen%ola(. Se'elum dian%kut ole( pi(ak III untuk dimusna(kan- lim'a( +an% tela( diam'il dari unit/'an%sal masin%Emasin% RSIA Afdila Cilacap dilakukan pemila(an da(ulu- dimana lim'a( padat medis dan non medis dipisa(kan den%an mem'eri identitas +an% 'er'eda. ntuk lim'a( padat medis identitasn+a den%an kanton% 3arna kunin%- dan untuk 'enda ta)amn+a seperti )arum suntik dimasukkan kedalam 3ada( atau safet+ 'o +an% tidak tem'us. Sedan%kan lim'a( padat non medis penan%anann+a men%%unakan kanton% plastik 3arna (itam. Lim'a( padat medis dan non medis dian%kut den%an men%%unakan trol+ k(usus +aitu untuk sampa( padat medis den%an trol+ 3arna kunin% dan untuk sampa( padat non medis men%%u men%%unak nakan an trol+ trol+ 3arna (i)au (i)au.. &etu%as &etu%as pen%a pen%an%k n%kut ut
sampa( sampa(
memaka memakaii alat
pen%aman / pelindun% dan kemudian di'a3a atau disimpan ditempat penampun%an lim'a( padat medis sementara T&S2 01 +an% ada di se'ela( selatan 5ardu &LN RSIA Afdila Cilacap untuk T&S lim'a( padat non medis 'erada 'elakan% I&AL Sentra Sentral. l. Setiap Setiap maksimal maksimal ! !9 )am sampa( sampa( padat padat medis medis diam'i diam'ill &T. &T. 4ASA 4ASA *@DI=@ST 4a3a 0arat. ntuk lim'a( padat non medis di'uan% setiap pa%i ole( petu%as dari D& Ka'upaten Ka'upaten Cilacap dan di'a3a ke T&A T&A Kecamatan Kecamatan 4erukle%i
B.
Lm%ah Car
16
Lim'a( Lim'a( Cair Cair ruma( ruma( sakit sakit adala( adala( semua semua air 'uan%a 'uan%an n termas termasuk uk tin)a tin)a +an% +an% 'erasal dari ke%iatan ruma( sakit +an% kemun%kinan men%andun% mikroor%anismemikroor%anisme 'a(an kimia 'eracun dan dan radioaktif serta dara( +an% 'er'a(a+a 'a%i kese(atan. kese(atan. #.
Sum'er Lim'a( Cair Lim'a( Lim'a( cair ruma( sakit menurut menurut sum'er/ke% sum'er/ke%iatan iatan +an% men%(asilkan men%(asilkan lim'a( lim'a( cair cair dapat dapat di'a%i di'a%i men)ad men)adii 1 ti%a2 ti%a2 kelomp kelompokok- +aitu: +aitu: pela+a pela+anan nan medikmedik penun)an% medik dan non medik- administrasi dan fasilitas sosial. Adapun parameter lim'a( cair +an% perlu diola( adala( 0,D- C,D- TSS- NH1 'e'assu(u- &H - &,9&,9- dan *ikro'iolo%i *ikro'iolo%i sesuai den%an pers+aratan pers+aratan 0aku *utu *utu Lim'a( Cair 'a%i ke%iatan Ruma( Sakit- &eraturan Daera( 4a3a Ten%a( Nomor < Ta(un !"#!
!.
Tu)uan &en%ola(an &rin &rinsi sip p dasa dasarr pen% pen%ol ola( a(an an lim' lim'a( a( cair cair adal adala( a( men% men%(i (ila lan% n%ka kan n atau atau men%uran%i kontaminan +an% terdapat didalam lim'a( cair se(in%%a (asil ola(an lim'a( lim'a( dapat dapat dimanfaatk dimanfaatkan an kem'ali kem'ali atau tidak men%%an%%u men%%an%%u lin%kun%a lin%kun%an n apa'ila apa'ila di'uan% ke tana( atau ke 'adan air penerima.
1.
&roses &en%ola(an Lim'a( Cair &roses pen%ola(an lim'a( cair +an% di %unakan ole( RSIA Afdila Cilacap adala( men%%%unakan sistem kom'inasi anaero' aero' dan e%etatif. Faitu Faitu sistem pen%ola(an lim'a( cair den%an kom'inasi sistem anaero'aero'ik +aitu suatu proses 'iolo%i den%an memanfaatkan mikro'a anaero'ic +aitu mikro'a +an% (idup tanpa oksi%en dan mikro'a aero'ik +aitu mikro'a +an% (idup den%an oksi%en2 dan sistem e%etatie e%etatie +aitu +aitu den%an den%an pemanfaa pemanfaatan tan tanaman2. tanaman2. Sala( satu conto( conto( proses proses aero' +an% dikenal adala( reaktor 'iolo%is tipe film fixed fixed Film Aero 'ic2. Reaktor ini 'an+ak diper%unakan karena mempun+ai 'an+ak kele'i(an di'andin% reaktor +an% tidak men%%unakan media suspended growth growth2. 2. Kele'i(an Kele'i(an utama dari sistem ini iala( mikroor%ani mikroor%anisme sme +an% menempel menempel pada media tidak ter%usur/ter'uan% ter%usur/ter'uan% aki'at 'e'an (idraulik +an% terlalu tin%%ise(in%%a pemeli(araann+a men)adi muda(. Di dalam I&AL mulamula air lim'a( mele3ati ?ine Screenin% atau sarin%an- ini 'ertu)uan untuk men+arin% partikel tersuspensi kasar/kotoran +an% 'esar le'i(
17
'esar dari # cm2 +an% ter'a3a dalam air lim'a( a%ar tidak masuk menu)u ke I&ALI&ALair lim'a( kemudian dimasukkan ke dalam 0ak @Gualisasi. 0ak @Gualisasi 'erfun%si se'a%ai penampun% fluktuasi de'it air lim'a( +an% masuk dan penampun penampun% % macammac macammacam am karakteris karakteristik/si tik/sifat fat air lim'a( lim'a( +an% 'er'eda'eda seperti : pH tin%%i dari laundri/cucian- lemak dari dapur ataupun kama kamarr
mandi andi..
Den% Den%an an adan adan+a +a 'ak 'ak
eGual Gualis isaasi 'e'a 'e'an n
air lim' lim'a( a( dapat apat
di(omo%ena di(omo%enasikan sikan disetarak disetarakan2 an2 'aik secara secara kualitas kualitas maupun maupun kuantitas kuantitas-- se(in%%a se(in%%a sistem dapat 'er)alan den%an efisien tin%%i dan optimal. Di dalam 'ak eGualisasi )u%a di'antu den%an Su'mersi'le Aerator untuk mem'antu mem'antu proses aerasi. Dari Dari 'ak eGuali eGualisas sasii air lim'a( lim'a( dipomp dipompaa menu)u menu)u Clarif Clarifer er Tank +an% +an% 'ertu)uan untuk men%endapkan padatanpadatan +an% tidak tersarin% pada screen. Dari Clarifer air lim'a( secara isual suada( le'i( 'ersi( tetapi 'e'an polutann+a masi diatas am'an% 'atas- seperti 0,D- C,D dll masi( (ampir sama seperti 3aktu air lim'a( masuk. masuk. Dari Clarifer Clarifer ini air kemudian kemudian masuk ke 0iodeto. 0iodeto. Sedan%kan Sedan%kan endapan +an% terkumpul di dalam Clarifer akan dialirkan secara otomatis ke dalam Slud%e Tank. ?0K0ioreactor 0iodeto2 merupakan sistem pen%ola(an lim'a( secara aero'ik den%an men%%unakan sistim ?ied 0ed Cascade +an% merupakan paten dari )erman. Sistem ini merupakan ali( teknolo%i dari 4erman karena sistem ini mempun+ai keunikan dalam aliran air dan desain ruma( 'akteri. Sistem ini terdiri dari se'ua( reaktor dan didalamn+a terdapat elemen fied 'ed atau media film +an% 'erfun%si se'a%ai tempat 'ekem'an%'iakn+a 'ekem'an%'iakn+a mikroor%anisme. mikroor%anisme. Den%an sistem ini mikroor% mikroor%anism anismee pem'entuk pem'entuk film akan melekat- tum'u( dan 'erkem'an 'erkem'an% % pada permukaan elemen terse'ut. Den%an adan+a media terse'ut mikroor%anisme dapat ditum'u(kan den%an spektrum +an% amat luas seperti : 0akteri Lipolitic untuk pemakan lemak- &roteolitik untuk pemakan protein- 'akteri pemakan deter%ent 'akteri 3arna dan lain se'a%ain+a. &ada sistem ini aerasi di'utu(kan karena mikroor%anisme +an% di%unakan adala( mikroor%anisme aero'. Di dalam 0iodeto air lim'a( diproses secara aero'ik den%an effisiensi +an% tin%%i. 0,D dan C,D +an% terkandun% dalam air lim'a( akan men%alami proses penurunan antara ;";7 . Dari 'iodeto- air lim'a( +an% keluar suda(
18
memenu(i 'aku mutu dari se%i 0,D dan C,D tetapi kadan% masi( terli(at padata padatan +an% ter'a3a dan masi( perlu desinfeksi- se(in%%a K(lorinasi masi( diperlukan. Air lim'a( +an% suda( diproses secara oerflo3 akan men%alir menu)u &olis(in% Tank. Air Air +an% +an% kelu keluar ar dari dari &oli &olis( s(in in% % Tank ank suda suda( ( meme memenu nu(i (i s+ar s+arat at +an% +an% ditentukan ole( pi(ak K&&L seperti parameter 0,D- C,D- TSS-dll. Air (asil ini suda( la+ak/dapat di'uan% kesaluran umum. Air (asil keluaran ini perlu ditest/diu)i parametern+a +an% dipers+aratkan ke instansi +an% 'er3enan% seperti : K&&LSucofindo atau La'oratorium ru)ukan.
BAB I3 PERALATAN( PEN12PERA+IAN DAN ALAT K2NTR2L
A.
1rease tra! - Bak !enangka! lemak-mn&ak
19
0ak penan% penan%kap kap lemak/ lemak/%re %rease ase trap trap ter'ua ter'uatt dari dari 'an%un 'an%unan an 'a(an 'a(an 'ata 'ata den%an den%an finis(in% acian semen +an% di'uat perse%i empat den%an )umla( 'an%unan $ 'ua( den%an ukuran 8" cm 8" cm !"" cm se'an+ak se'an+ak < '( dan 8" cm !"" cm !"" cm se'an+ak # 'ua( 8" cm ;" cm !"" cm se'an+ak # 'ua( dimana disetiap atas 'an%unann+a di'eri kontrol atau tutup +an% 'isa di'uka. 0ak E 'ak terse'ut 'erfun%si untuk men+arin% kotoran dan lemak dari lim'a( cair %i6i dan loundr+ se(in%%a akan tersarin% dalam (al ini adala( sisasisa makanan atau min+ak/ lemak. Sampa( (arus dipisa(kan dari air lim'a( supa+a pen%ola(an air lim'a( terutama pompapompa2 tidak ter%an%%u dan dapat 'erlan%sun% le'i( efisien. Secara periodik sarin%an ini (arus dian%kat dan diam'il kotoran padatn+a. Cara men%an%kat atau mem'ersi(kan kotoran: 0uka tutup 'ak kontrol den%an cara men%an%kat tutup 'er'a(an dari
plat.
-
Siap )arin% kasa untuk men%am'il kotoran dalam 'ak .
-
*asukan kotoran pada tempat +an% tela( disiapkan.
-
Setela( selesai- kem'alikan tutup 'ak kontrol ke posisi semula.
B.
Bak k*ntr*l
0ak kontrol merupakan 'an%unan +an% 'erfun%si untuk men%ontrol pada titik titik titik pertem pertemuan uan saluran saluran air lim'a( lim'a( ter(ad ter(adap ap
kemun% kemun%kin kinan an adan+a adan+a sum'atan sum'atan dari
kotoran +an% ter'a3a air lim'a(. Dalam 'ak kontrol dilen%kapi tutup +an% ter'uat dari 'eton atau
plat 'eton +an% muda( di'uka atau dian%kat untuk men%ecek kondisi
saluran pada air lim'a(.
C.
Bak se$mentas
Air lim'a( dialirkan melalui sistem perpipaan tertutup menu)u 'ak sedimentasi secara %raitasi. 0ak sedimentasi 'erfun%si untuk men%endapkan atau mena(an 'enda 'enda +an% ter'a3a ole( air lim'a( a%ar tidak men%%an%%u proses selan)utn+a. 0ak
20
sedimentas sedimentasii ini 'erukuran 'erukuran 9-< m 9 m !.#" m se'an+ak se'an+ak 1 'ua(. Dimana disetiap disetiap 'an%unann+a dilen%kapi dilen%kapi tutup +an% muda( di'uka di'uka an%kat. D.
Buffle reakt*r
0uffle reaktor +an% 'erada setela( 'ak sedimentasi 'erfun%si untuk menan%kap partikel E partikel atau padatanpadatan dapat tersarin% pada kolam 'uffle reaktor. reaktor. ntuk kolam 'uffle reaktor ini 'an%unann+a tersedia ! 'ua( den%an ukuran masin% masin% 9-< m 9 m !.#" m. Dimana disetiap 'an%unann+a dilen%kapi tutup +an% muda( di'uka E. Bak Bak ana anaer er*% *%
0ak anaero' anaero' merupakan merupakan ta(apan ta(apan setela( setela( melalui melalui 'e'erapa 'e'erapa ta(apan. ta(apan. Anaero'ik Anaero'ik filter filter atau dikenal dikenal )u%a den%an den%an istila( istila(
fied fied 'ed atau fied filem filem reaktor reaktor +an%
'an%unann+a 'er)umla( 7 delapam 2 untuk memproses 'a(an'a(an +an% tidak terndapka terndapkan n dan 'a(an padat terlarut terlarut disoled solid solid 2 den%an den%an cara men%ontakka men%ontakkan n den%an surpluse mikroor%anisme . *ikroor%anisme terse'ut 'erfun%si ". Tank - Bak Bak RBC 4 r*tat r*tatng ng B*l*gal B*l*gal *ntak *ntakt*r t*r 0
Sesuai den%an naman+a di dalam tan%ki ini terdapat media 'er'a(an plastik +an% ditata sedemikian rupa - +an% 'er%erak 'erputar pada sum'u atau as +an% di%erakkan ole( motor drie dari diffuser +an% di'enamkan dalam air lim'a(. *edia 'er'a(an plastik ini adala( +an% men)adi tempat melekatn+a mikro'amikro'a +an% ter)adi kontak +an% seluasluasn+a den%an air lim'a( dan oksi%en +an% sili( 'er%antiproses aerasi pada lim'a(2. R0C di%unakan se'a%ai pen%ola( sekunder untuk menurunkan sen+a3a kar'on dan nitro%en. R0C merupakan merupakan pen%ola(a pen%ola(an n lim'a( lim'a( secara secara 'iolo%i 'iolo%i / 'ioproses 'ioproses Bpeternak BpeternakanB anB mikr mikro' o'aa 'ak 'akte teri ri2. 2. *ikr *ikro' o'aa +an% +an% dite ditern rnak akka kan n dala dalam m 'ak 'ak R0C R0C 'a(u 'a(u mem' mem'a( a(u u men%ola( pencemar or%anik dalam air lim'a( den%an cara men%oksidasi air lim'a( den%an kondisi aero'.
1. +an$ "lter - gra5el gra5el flter
Air lim'a( +an% kemudian dipompa ke atas untuk dialirkan menu)u (ori6ontal sand sandfi filt lter er +an% +an% 'ert 'ertu) u)ua uan n untu untuk k men+ men+ar arin in% % part partik ikel elp par arti tike kell dala dalam m air air lim' lim'a( a( sedan%kan tanaman +an% ada 'erfun%si untuk men+erap unsurunsur +an% terkandun%
21
dalam air lim'a( untuk pertum'u(an tanaman. Sandfilter ini memiliki kedalaman "-9" m-le'ar #!-8# m dan pan)an% #9-!7 m. H. Car% Car%*n *n "l "lte terr
Air lim'a( +an% tela( melalui %rael filter akan dipompa untuk melalui proses di mesin car'on filter. filter. Dalam mesin terse'ut terdapat media filter filter kar'on aktif actiated car'on2 +an% 'er'a(an dari tempurun% kelapa +an% tela( men)adi aran% dan melalui proses aktifasi den%an men%%unakan %as C,!. Kar'on aktif 'ersifat san%at aktif dan akan men+erap apa sa)a +an% kontak den%an kar'on terse'ut. Kar'on aktif dalam filter ini 'er'entuk 'er'entuk %ranule +an% 'ermanfaa 'ermanfaatt untuk untuk men%uran%i men%uran%i kesada(ankesada(an- men+erap men+erap 6at or%anik dan anor%anik- men%uran%i 'au- dan se'a%ai penukar kation. I. K*la K*lam m In$ In$k kat at* *r
Kemudian lim'a( dialirkan pada 'ak kolam indikator - dimana untuk men%ontrol kualit kualitas as efflu effluent ent dari dari instal instalasi asi pen%ol pen%ola(a a(an n selain selain itu 'erfun 'erfun%si %si untuk untuk -men%e -men%eta( ta(ui ui apaka( effluent +an% di(asilkan lim'a( cair suda( atau 'elum memenu(i 'aku mutu lim'a( cair untuk di'uan% ke 'adan air. &ada proses ini dilen%kapi den%an filtrasi men%%unakan aran% aktif serta adan+a penam'a(an desinfektan 'erupa kaporit ta'let. Di kolam indikator terdapat 'e'erapa ikan nila dan ikan lele +an% 'ertu)uan untuk men%eta(ui men%eta(ui secara fisik kualitas kualitas air lim'a(. lim'a(. Selain Selain itu )u%a untuk men%eta( men%eta(ui ui apaka( apaka( air (asil ola(an lim'a( terse'ut la+ak atau tidak di'uan% ke lin%kun%an- den%an meli(at (idup atau matin+a ikan +an% terdapat di dalam kolam. #. D*sng Pu Pum!
0erfun%si untuk men%in)eksi kaporit setela( 0iodeto untuk mematikan 'akteri 'akteri +an% ada. Cara pen%operasian &ompa Dosin% :
- Dari dalam panel kontrol- tempatkan Selector S3ic( untuk pompa Dosin% posisi AT,
- ,tomatis pompa akan 'eroperasi apa'ila &ompa @Gualisasi 4)u%a dalam kondisi operasi L. Pane Panell K*nt K*ntrr*l
&andan%an instrument pada panel kontrol pada nit Instalasi Air Lim'a( adala( se'a%ai 'erikut:
22
Lampu Indikator ?ase R-S-T: Se'a%ai indikator te%an%an untuk fase R-S-T den%an 3arna mera(- (i)au- kunin%2 +an% masuk ke panel I&AL. 4ika sala( satu lampu indikatorn+a tidak 'eker)a- kemun%kinan ada sala( satu te%an%an +an% (ilan% atau lampu indikator putus. =oltmeter Se'a%ai Se'a%ai penun)uk penun)uk te%an%an te%an%an sesuai sesuai pili(an pili(an +an% ditentukan ditentukan pada =oltme =oltmeter ter S3ic(. S3ic(. Te%an%an normal untuk ti%a fase adala( 17" = misaln+a RS2- den%an toleransi #" E !" dan !!" = untuk satu fase misaln+a RN2. =oltmeter S3ic( Se'a%ai saklar pemili( untuk men%eta(ui te%an%an +an% ditampilkan. Ada $ tu)u(2 posisi saklar untuk menun)ukkan menun)ukkan te%an%an antar antar fase dan te%an%an fase den%an den%an netral. Amperemeter Se'a%ai penun)uk arus/'e'an dipakai ole( peralatanperalatan +an% sedan% 'eroperasi. Amperemeter S3ic( Se'a%ai saklar pemili( arus 'e'an untuk masin%masin% fase. Selector S3ic( Se'a%ai saklar pemili( untuk memili( kondisi operasi masin%masin% peralatan. Ada 1 ti%a2 pili(an :
-
*AN- untuk posisi operasi *anual posisi ini tidak disarankan2
-
,??,??- untuk posisi ,?? 'er(enti2 atau menonaktifkan peralatan
-
AT,AT,- untuk untuk posis posisii AT, AT, otoma otomatis tis22- posisi posisi ini san%at san%at disara disaranka nkan n
karena pada posisi ini semua peralatan tela( dirancan% dalam se%i fun%si dan keamanan peralatan Lampu Indikator ,perasi Se'a%ai indikator atau petun)uk 'a(3a peralatan +an% 'ersan%kutan sedan% 'eroperasi. Lampu indikator ini 'er3arna (i)au.
BAB 3 PEN1ECEKAN A,AL +EBELUM PEN12PERA+IAN
23
A. Pengeekan Pengeekan P*m!a P*m!a +u%mers +u%mers%le %le 4Celu!0 4Celu!0
Setela( Setela( instalasi instalasi 'aik mekanikal mekanikal maupun maupun elektrikal elektrikal22- lakukan lakukan pen%ecek pen%ecekan an se'a%ai se'a%ai 'erikut: Hidupkan pompa pada posisi manual2 se'entar- c(eck aliran air +an% keluar dari pipa.
B. Penge Pengeeka ekan n Car%* Car%*n n Akt Aktf f
Setela( Setela( instalasi instalasi 'aik mekanikal mekanikal maupun maupun elektrikal elektrikal22- lakukan lakukan pen%ecek pen%ecekan an se'a%ai se'a%ai 'erikut : Hidupkan car'on aktif pada posisi manual2 se'entar- c(eck putaran car'on filter- dan apa'ila ter'alik- lakukan peru'a(an fase te%an%an misaln+a dari S ke R2.
C. Penge Pengeeka ekan n P*m!a P*m!a D*sn D*sng g
Setela( Setela( instalasi instalasi 'aik mekanikal mekanikal maupun maupun elektrikal elektrikal22- lakukan lakukan pen%ecek pen%ecekan an se'a%ai se'a%ai 'erikut : Lakukan pen%isian air pada sisi inlet pompa den%an cara men%isi slan% den%an air sampai penu(. 4alankan pompa dosin% secara manual2 den%an pen+etelan Speed J Stroke pada posisi maksimal sampai airn+a keluar dari s isi outlet.
D. Pengeekan Pengeekan Meteran-fl Meteran-fl*) *) meter meter
Setela( instalasi 'aik 2- lakukan pen%ecekan se'a%ai 'erikut : Lakukan pen%isian air atau pen%aliran air pada inlet pipa +an% mele3ati meteran. 4ika )arum pada meteran 'er)alan 'er)alan 'erarti meteran 'isa 'erfun%si.
BAB 3I KE+EHATAN DAN KE+ELAMATAN KER#A PETU1A+ PEN1EL2LA LIMBAH
24
A. Keseha Kesehatan tan Kerj Kerja a Lm%ah Lm%ah
Setiap melakukan pem'ersi(an +an% 'er(u'un%an den%an lim'a( (arus men%%unakan Alat &elindun% Diri :
-
Sarun% tan%an karet
-
*asker (idun% dan mulut
-
Sepatu 'oot(
-
Cuci tan%an- kaki atau 'a%ian tu'u( +an% terkena air lim'a( den%an air 'ersi( dan sa'un antiseptic antiseptic
B. Kesela Keselamat matan an Kerj Kerja a Lm%ah Lm%ah
#. &era &erala lata tan n list listri rik k Setiap Setiap pen%ecekan pen%ecekan atau per'aikan per'aikan
peralatan peralatan listrik listrik lakukan prosedur prosedur se'a%ai se'a%ai
'erikut :
-
&en%ecekan dan per'aikan (an+a dilakukan ole( teknisi +an% 'erpen%alaman Alir Aliran an list listri rik k pada pada pane panell kont kontro roll (aru (aruss sela selalu lu dima dimati tika kan n sela selama ma
-
peker)aan dilakukan Kunci panel kontrol dan tempelkan catatan BSedan% dalam per'aikan-
-
4an%an din+alakanB. 0ila perlu ruan% panel dikunci Harus men%%unakan 'a)u len%an pan)an% dan celana pan)an%. )un%
-
'a)u dan celana (arus dikancin%kan / diikat se(in%%a tidak ada 'a%ian dari pakaian +an% men)ulur men)ulur keluar Harus men%%unakan sarun% tan%an karet dan sepatu +an% 'ersol karet
-
dan tidak 'erpaku se'a%ai isolator2 dan semuan+a (arus selalu dalam keadaan kerin% Tidak 'ersandar dan tan%an tidak men+entu( apapun selain 'a%ian +an%
-
diker)akan *en%%u *en%%unak nakan an perala peralatan tan o'en% o'en%-- tan%tan%- dll2 dll2 +an% +an% 'erlap 'erlapis is karet karet atau atau
plastik
25
-
Lakukan pen%etesan te%an%an listrik den%an testpen untuk men+akinkan se'elum peker)aan dimulai
-
Listrik (an+a 'ole( din+alakan kem'ali ole( teknisi +an% 'ersan%kutan
!. &era &erala lata tan n *ekan *ekanik ik &eralatan mekanik +an% dapat mem'a(a+akan adala( R0C dan pompa.
-
Karena semua peralatan mekanik men%%unakan listrik se'a%ai sum'er da+a maka seluru( prosedur pada B&@RALATAN LISTRIKB (arus dipenu(i
-
*en%%unakan kacamata pelindun% pada saat 'eker)a dekat 'a%ian +an% 'erputar
-
0ila peker)aan diperkirakan akan memakan 3aktu cukup lama maka (arus (arus dipert dipertim' im'an% an%kan kan akan akan ter)ad ter)adin+ in+aa 'an)ir 'an)ir karena karena pompa pompapom pompa pa tidak tidak 'eker)a. Dalam (al ini se'aikn+a ka'el sum'er da+a peralatan +an% akan diker)akan dilepaskan dari panel kontrol a%ar panel kontrol dapat din+alakan kem'ali
-
*emasan% kem'ali semua tutup pelindun%
26
BAB 3II PENUTUP
&edoman &en%elolaan Lim'a( san%at pentin% untuk menin%katkan ke'ersi(an dan kualitas lin%kun%an Ruma( Sakit a%ar selalu asri- n+aman dan se(at- 'aik 'a%i kar+a3an- pasien pen%un)un% maupun maupun mas+arakat di sekitar Ruma( Ruma( Sakit. Di(arapkan a%ar 'uku pedoman ini dapat di)adikan acuan 'a%i setiap peker)a dalam (al pen%elolaan lim'a(- 'aik medis maupun non medis- untuk menin%katkan kualitas kualitas RSIA Afdila Cilacap.
27
LAMPIRAN
28
LAP2RAN TUMPAHAN BAHAN BERACUN DAN BERBAHA6A 4B70 R+IA A"DILA CILACAP
NIT K@R4A : 0LAN :
N2
L2KA+IRUAN1
HARI-TAN11AL KE#ADIAN
#ENI+ TUMPAHAN
CARA MENAN1ANI
Cilacap- !"#8 Kepala Ruan% . RSIA Afdila Cilacap
29
LAP2RAN KECELAKAAN AKIBAT KER#A 4KAK0 DAN PEN6AKIT AKIBAT KER#A 4PAK0 R+IA A"DILA CILACAP PERI2DE 8
N2
,AKTU KE#ADIAN 4Tgl-Bln-Th0
DATA DATA K2RBAN K2R BAN Nama
L-P
Umur 4Th0
#ENI+ KAK DAN PAK
KETERAN1AN Dagn*ss
Pen&e%a%
TINDAK LAN#UT
Cilacap.. !"#$ Ketua K1 RSIA Afdila Cilacap
30
