Villa M Stéphane Beel Onafhankelijk van stromingen, invloeden en manifesten is er soms een gebouw dat alle aandacht naar zich toetrekt vanwege de verleidelijkheid van het beeld. De villa’s van de Vlaamse architect Stéphane Beel, waaronder Villa M te Zedelgem, hebben vrijwel allemaal deze directe, visuele kwaliteit. In een enkele oogopslag is zichtbaar dat ze zijn gemodelleerd naar hun eigen maatstaven, maar toch op bijzondere wijze thuishoren in hun omgeving.
Architect
De structuur die achter dit beeld schuil gaat komt voort uit een manier van werken die er terecht toe heeft geleid dat Stéphane Beel momenteel de meest invloedrijke Vlaamse architect is. Stéphane Beel is geboren in Kortrijk in 1955. Hij heeft zijn architectuurdiploma behaald aan het Hoger Architectuurinstituut in Gent in 1980. Na ondermeer enige tijd bij Rem Koolhaas gewerkt te hebben is hij een eigen architectenbureau architectenbureau begonnen. Met zijn bureau stond hij aan de wieg van de huidige generatie architecten in Vlaanderen. Er is vrijwel geen jong architectenbureau in België waarvan niet tenminste één werknemer voorheen bij Beel heeft gewerkt. 1 Zijn werkwijze wordt gekenmerkt door veelvuldige en intensieve samenwerking met wisselende partners. Dit kunnen andere bureau’s zijn maar ook beeldend kunstenaars. Concept
Stéphane Beel heeft zijn architectuur zelf wel eens vergeleken vergeleken met een vliegtuig in een rijstveld. 2 Een vliegtuig is net zo min gemaakt om te landen in een rijstveld als dat een rijstveld geschikt is vliegtuigen te ontvangen. Desondanks kent het beeld van een vliegtuig in een rijstveld een onvermijdelijke logica, die tegelijkertijd vreemd is en toch op zijn plek. Het vliegtuig en het rijstveld zijn beide op zichzelf bijzonder, bijzonder, maar het beeld van staal gereecteerd in
Afb. 1 Situatie, schaal 1:2000 1, tuin 2 boomgaard, 3 tuinmuur, tuinmuur, 4 oprit, 5 rodondendrons, 6 beukenlaan
het stoïcijnse rijstveld laat een nieuwe poëzie ontstaan. Een dergelijke houding ligt ten grondslag aan de projecten van Beel. Dit uit zich ondermeer in het feit dat de uitwerking van Beel nooit een directe vertaling is van de opgave, maar wel iets dat uiteindelijk een antwoord geeft op die opgave. De vreemdheid is bij Beel geen technologie die uit de lucht komt vallen maar een vorm van pure architectuur. Het kan een muur zijn, een vlak, een lichaam of een lijn. Dit nietszeggende element krijgt betekenis in de realiteit van de opgave. Het is ineens logisch en op zijn plek. Tegelijkertijd blijft het echter onvermijdelijk een muur. Met deze aanpak onderzoekt Stéphane Beel telkens opnieuw de mogelijkheden van de architectuur, de betekenis die de architectuur kan hebben. Context
Dit geldt in het bijzonder voor Villa M in Zeldelgem, nabij Brugge. In dit vroege project van Stéphane Beel zijn zijn uitgangspunten het beste te zien. Villa M ligt in de voormalige moestuin van het landgoed Baasveld. Dit is een open plek in het bos ter grootte van ongeveer twee hectare. Deze was al als een architectonisch object ingedeeld in verschillende ruimtes door een reeks tuinmuren. De architect heeft niet expliciet geprobeerd zich te verzoenen met deze oorspronkelijke setting maar hij heeft ervoor gekozen om zo min mogelijk te doen. Aan dit ensemble van
Afb. 2 Isometrie
Zedelgem, B 1987-1992
muren voegt hij een nieuwe muur toe die het programma van de woning omvat. Maar weinig doen betekent niet niets doen. Daar lijkt Beel zich terdege van bewust te zijn. Het volume van hout en aluminium doet geen poging zich te verzoenen met het landschap of om zichzelf weg te cijferen maar is zelfbewust aanwezig. Daarbij wordt het oorspronkelijke karakter van de plek geen geweld aangedaan, maar worden er ook geen concessies gedaan die het huis minder tot een autonoom schepsel maken. Er is geen keuze gemaakt tussen vervreemding of vertrouwdheid, maar de villa is een vreemd object dat ineens past in zijn omgeving. Minimalisme
Het minimalistische karakter van de architectuur van Stéphane Beel is geen stijlmiddel maar een essentiële keuze. De gebouwen van Beel krijgen pas betekenis door hun gebruik. Door de routing, door de zichtlijnen en door de tactiele ervaring van de ruimte. Hierbij speelt symboliek geen rol. Integendeel, symboliek zou de nieuwe betekenis van het object enkel in de weg staan. De uitstraling van zijn gebouwen is minimaal, en de gemaakte keuzes staan in dienst van het directe effect in het alledaagse gebruik.
Afb. 3 Maquettefoto, entree woning
Afb. 4 Voorgevel (foto: Stéphane Beel architecten bvba)
Afb. 5 Plattegrond begane grond, schaal 1:500 1 entree, 2 eetkamer, 3 woonkamer, 4 keuken, 5 gang/speelruimte, 6 patio, 7 terras, 8 haard, 9 slaapkamer ouders, 10 badkamer, 11 inloopkast, 12 wasruimte, 13 slaapkamer kinderen
Afb. 6 Plattegrond kelder, schaal 1:500 14 carport, 15 extra ruimte, 16 technische ruimte
Afb. 7 Doorsnede AA’, schaal 1:500
Afb. 8 Aanzicht westgevel, schaal 1:500
Afb. 9 Aanzicht oostgevel, schaal 1:500
Afb. 10 Aanzicht noordgevel, schaal 1:500
Afb. 11 Aanzicht zuidgevel, schaal 1:500
Uitwerking
De woning is zeven meter breed en zestig meter lang. Dit volume is iets opgetild van de grond, en versterkt daarmee de afstand tussen de bestaande ruimte en de woning. Het volume is zeven meter van een bestaande muur geplaatst. De tussenruimte die hiermee ontstaat geeft buiten al een beeld van het formaat van de woning. Binnen zijn de verschillende functies van de villa in de langgerekte vorm aan elkaar geregen. Deze functies zijn op een logische wijze naast elkaar geplaatst. Aan de ene kant bevindt
Afb. 12 Doorsnede BB ’, schaal 1:500
Afb. 13 Doorsnede CC’, schaal 1:500
zich het appartement van de ouders, aan de andere kant dat van de kinderen. Beide appartementen liggen een halve meter hoger dan de gemeenschappelijke functies die zich daartussen bevinden. De ruimtes voor expliciete functies zijn van elkaar gescheiden door verschillende ‘niets’-plekken, bestaande uit gesloten volumes of patio’s. De diverse openingen in de gevel omkaderen het landschap, maar bepalen tegelijkertijd het karakter van de binnenruimtes. Ze regelen de lichtinval, maar laten ook de verschillende sferen van de tuin de binnenruimtes beïnvloeden. Zo blijkt het rigide volume in de praktijk geen statement te zijn maar enkel een middel om de functies van het huis ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de tuin te organiseren. Elk element kent hierin zijn plek. Zo geeft de keuken zicht op alle delen van de tuin en is het een schakel tussen verschillende delen van de villa. Het oudervertrek kent een open plattegrond rondom een kern en is verbonden met de ‘wilde tuin’. Het appartement van de kinderen is georganiseerd langs een gang die het verbindt met de ‘open tuin’, etcetera. Op deze manier krijgt elke ingreep in het volume betekenis in het dagelijks gebruik zonder dat vormen van symboliek de aandacht aeiden. Refectie
Afb. 14 Doorsnede DD’, schaal 1:500
Afb. 15 Doorsnede EE’, schaal 1:500
De combinatie van minimalisme en gepaste vreemdheid resulteert in een architectuur die dubbelzinnig is zonder te willen ontregelen of verontrusten. Het breekt niet af, het deconstrueert niet. Het creëert simpelweg een bijzondere realiteit die buitengewoon bewoonbaar is. Hierin is de nieuwe architectuur net zo belangrijk als de omringende natuur. Deze villa laat zo niet alleen de mogelijkheden van de moderne architectuur zien, maar vooral de mogelijke kracht van ‘de ontwerper’. Deze kracht zit niet in grootse statements maar in de alledaagse beleving van de architectuur. Noten 1. van Gerrewey 2006 2. El Croquis 2005 Bronvermelding BEKAERT, Geert, (1989) “Stéphane Beel tegen de furie van het verdwijnen”, in: Forum, oktober 1989, pp. 5-11 BEKAERT, Geert, (1989) “Van Zwaarte en gewichtsloosheid”, in: Forum, oktober 1989, pp. 37-43 BEKAERT, Geert, DE PAU, Filip, DUBOIS, Marc, et. al. (red.) Jaarboek architectuur Vlaanderen, 1990-1993, pp. 76-79, Brussel: Juwet, Willy CAUTER, Lieven De, VERSCHAFFEL, Bart en KOONING, Mil De, (1989) “Over banaliteit, Duchamp en de nieuwe groenen”, in: Forum, oktober 1989, pp. 44-47 EL CROQUIS 125, (2005) nr. 125, Stéphane Beel 1992/2005 , Madrid, 2005 GERREWEY, Christophe van, (2006) “Het nieuwe bestaan van de aanwezigheid, De medewerkers of opvolgers van Stéphane Beel”, in: urbanmag. be, www.urbanmag.be, URL bezocht op 14 dec. 2006 ONBEKEND, “Villa M ”, in: A+U, juli 1996, pp. 24-25 website Stéphane Beel architectecten bvba, www.stephanebeel.com, URL bezocht op 1 dec. 2006
Informatie
Afb. 16 Geveldetail patio naast keuken, schaal 1:20 1 kanaalplaatvloer, 2 afschotlaag, 3 aluminium bekleding, 4 aluminium daktrim, 5 aluminium lekdorpel, 6 Bruynzeel ocume 12 mm, 7 Interpaint 18 mm, 8 hardstenen tegel, 9 waterkerende folie
Bezoekadres: Openbaar toegankelijk: Huidige functie:
nvt. Nee Woonhuis
2 9 9 1
