GRAMATIKA A PESCA Periodo ipotetico Hipotetički period ili hipotetička rečenica sastavljena je od dve rečenice tzv. protaze (zavisne rečenice koja sadrži uslov čije ispunjenje omogućava ostvarenje radnje druge rečenice) i apodoze (glavne rečenice koja govori šta će se desiti ako se ispuni uslov iz protaze). Se studi molto, supererai l’esame. – Ako mnogo učiš položićeš ispit. Hipotetičke rečenice se dele na tri vrste: 1. realne 2. potencijalne 3. irealne
Periodo ipotetico della realtà – Realna hipotetička rečenica Odnosi se na sadašnjost i budućnost, i zavisna i nezavisna rečenica su u indikativu prezenta ili budućnosti koji se međusobno slobodno kombinuju: k ombinuju: (formula je – ako budem....ja ću....) Se fai così, sbagli. – Ako radiš tako grešiš. Se gli scrivi, ti risponderà. – Ako mu pišeš odgovoriće ti. Se verrai, non ti pentirai. – Ako budeš došao nećeš se pokajati. Realna hipoteza može da bude cela u prošlosti ili da sadrži uslov u prošlosti: Se ti sei rotto una gamba, devi andare dal medico. – Ako si polomio nogu, moraš da ideš kod lekara. Se mi addormentavo, loro subito mi svegliavano. – Ako bih zaspao oni bi me odmah budili.
Periodo ipotetico della possibilità – Potencijalna hipotetička rečenica Odnosi se na sadašnjost i budućnost. Gradi se uz pomoć imperfekta konjunktiva i prezenta kondicionala. (formula je – kad bih....ja bih...., ako bih....ja bih....) Se + congiuntivo imperfetto + condizionale presente Se vincessi alla lotteria una grossa somma di denaro, farei il giro del mondo. – Kad bih osvojio na lutriji veliku sumu novca, išao bih na put oko sveta. Se potessi, lo aiuterei. – Kad bih mogao, ja bih mu pomogao.
Andrei in Italia quest’estate, se avessi una borsa di studio. – Išla bih u Italiju ovog leta ako bih dobila stipendiju.
Periodo ipotetico della irrealtà – Irealna hipotetička rečenica A) nel presente (u sadašnjosti) – po strukturi je jednaka potencijalnoj hipotetičkoj rečenici ali se razlikuje po značenju tj. ovde je ostvarenje posledice nemoguće jer se ne ostvaruje uslov. (formula je – da mogu.....ja bih....) Se + congiuntivo imperfetto + condizionale presente Se avessimo soldi, non faremmo questa brutta vita. – Da imamo para ne bismo ovako grozno živeli. (ali nemamo) Se potessi, partirei subito ma ho da lavorare. – Da mogu odmah bih krenuo, ali imam posla.
B) nel passato (u prošlosti) – odnosi se na prošlost a gradi se pluskvamperfektom konjunktiva i kondicionalom prošlim. (formula je – da sam uradio....dogodilo bi se....) Se + congiuntivo trapassato + condizionale passato Se lo avessi saputo in tempo, sarei venuta anch’io. – Da sam saznala na vreme došla bih i ja. Se tutti avessero studiato, avrebbero superato l’esame. – Da su svi učili položili bi ispit. Ti avrei aspettato ancora, se mi avessi telefonato. – Još bih te čekao, da si mi telefonirao. U govornom jeziku ova vrsta hipotetičke rečenice može se graditi i upotrebom indikativa imperfekta u obe rečenice, i zavisnoj i nezavisnoj: Se tornavi in tempo, potevi vedere la partita. – Da si se vratio na vreme, mogao si da gledaš utakmicu.
Kombinovana hipotetička rečenica U ovoj vrsti hipotetičkih rečenica uslov je u prošlosti a posledica u sadašnjosti. Gradi se pluskvamperfektom konjunktiva i kondicionalom prezenta. (formula je – da si uradio......, sada bi se dogodilo.....) Se + congiuntivo trapassato + condizionale presente Se avessi sposato Mario, adesso vivrei in Italia. – Da sam se udala za Marija, sad bih živela u Italiji. Se foste venuti alle mie lezioni, non avreste questi problemi. – Da ste dolazili na moje časove, ne biste imali ove probleme.
* Iza kondicionala sadašnjeg koji izražava želju ide uvek konjunktiv imperfekta za istovremenost a konjunktiv pluskvamperfekta za predhodnost: Vorrei che non fosse così. – Želela bih da ne bude tako / da nije tako. Desidererei che queste cose non succedessero. – Volela bih da se ovakve stvari ne dešavaju. Vorrei che lei non fosse andata via. – Volela bih da ona nije otišla. Iza kondicionala prošlog koji izražava želju ide uvek konjunktiv imperfekta za istovremenost a konjunktiv pluskvamperfekta za predhodnost: Avrei voluto che loro fossero già tornati. – Voleo bih (tada) da su oni već bili stigli. Avrei desiderato che lei mi telefonasse. – Želeo sam (tada) da me ona zove. *MAGARI – kada ima značenje kamo sreće da...., samo da....., iza ovog uzvika želje koje su istovremene se izražavaju u konjunktivu imperfekta a one koje su u prošlosti izražavaju se konjunktivom pluskvamperfekta: Magari potessi aiutarti! – Kamo sreće da mogu da ti pomognem! Magari fosse così! – Kamo sreće da je tako! Lo sai che domani non si lavora? – Magari fosse vero! (Jel’ znaš da se sutra ne radi? – Kamo sreće da je tako!) Ho sentito che hai smesso di fumare. – Magari avessi smesso! (Čuo sam da si ostavio pušenje. – Kamo sreće da sam ostavio!)
IL FIDANZAMENTO Comparazione Postoje četiri stepena poređenja prideva: 1. pozitiv (positivo) 2. komparativ (comparativo) 3. relativni superlativ (superlativo relativo) 4. apsolutni superlativ (superlativo assoluto)
Pozitiv je oblik koji ne podrazumeva nikakvo poređenje već se njime iskazuje prisustvo određenje osobine. Marco è alto. – Marko je visok. Questo libro è interessante. – Ova knjiga je zanimljiva. Komparativom se iskazuje veći ili manji stepen prisustva neke osobine u odnosu na: 1. najmanje dva nosioca date osobine 2. drugu osobinu koju poseduje nosilac date osobine. A) Jedna osobina i dva nosioca osobine moguće je: 1. da jedna osoba ili predmet poseduje datu osobinu u većem stepenu – comparativo di maggioranza: Marco è più forte di Luca. – Marko je jači od Luke. Marina è più magra di Elena. – Marina je mršavija od Elene.
2. da obe osobe ili predmeta imaju isti stepen date osobine – comparativo di uguaglianza: Oggi è così freddo come ieri. – Danas je hladno kao i juče. Anna è tanto simpatica quanto te. – Ana je simpatična koliko i ti. 3. jedna osoba ili predmet poseduje datu osobinu u manjem stepenu – comparativo di minoranza: Il gatto è meno fedele del cane. – Mačka je manje verna od psa. Luca è meno forte di Marco. – Luka je manje snažan od Marka. B) Dve osobine a jedan nosilac osobine komparacija je: Anna è più bella che intelligente. – Ana je više lepa nego što je pametna. Anna è tanto bella quanto intelligente. – Ana je toliko lepa koliko i pametna. Anna è meno bella che intelligente. – Ana je manje lepa nego što je pametna. * più.....che i meno....che se koristi i u sledećim poređenjima: 1. između dva priloga: Agisce più istintivamente che razionalmente. – Reaguje više instiktivno nego racionalno. 2. između dva glagola (dve radnje): È più facile parlare che scrivere. – Jednostavnije je govoriti nego pisati. 3. između dve imenice: Ho letto più romanzi che novelle. – Pročitao sam više romana nego priča. 4. između dve imenice uvedene predlogom: Viaggio più volentieri in aereo che in treno. – Rađe putujem avionom nego vozom.
Superlativo relativo – relativni superlativ Iskazuje da je određena osobina prisutna u najvišem stepenu. Na srpski se prevodi sa prefiksom naj-. Gradi se uz pomoć određenog člana i priloga più ili meno. Andrea è il più bravo. – Andrea je najbolji Noi siamo i più forti. – Mi smo najjači. Belgrado è la più bella città del mondo. – Beograd je najlepši grad na svetu. Anna è la meno alta della classe. – Ana je najniža u odeljenju. Superlativo assoluto – apsolutni superlativ Iskazuje da je neka osobina prisutna u izuzetno visokom stepenu. Na srpski se ne prevodi superlativom sa prefiksom naj-, već prilozima veoma, mnogo, izuzetno itd. iza kojih stoji odgovarajući pridev. Apsolutni superlativ se gradi na više načina: 1. uz pomoć sufiksa –issimo: bellissimo – veoma lep, giovanissimo – vrlo mlad, felicissimo – presrećan, vecchissimo – jako star.... 2. upotrebom odgovarajućih priloga: molto stanco – veoma umoran, assai tardi – prilično kasno... 3. uz pomoć nekih prefiksa kao što su stra-, arci-, iper-, sovra- itd:
straricco – prebogat, arcinoto – veoma poznat, ipersensibile – preosetljiv, sovraccarico – pretovaren... (mogućnost kombinovanja ovih prefiksa i opisnih prideva nije velika tako da treba proveriti u rečniku da li određeni oblik superlativa izveden na ovaj način zaista postoji) 4. ponavljanjem prideva: buono buono – jako dobar, bello bello – baš lep, nuovo nuovo – sasvim novo, triste triste – baš tužno... 5. postoje i frazeološki izrazi koji imaju vrednost apsolutnog superlativa: essere stanco morto – biti mrtav umoran essere innamorato cotto – biti zaljubljen do ušiju essere ubriaco fradicio – biti pijan ko čep
Comparativi e superlativi irregolari Neki pridevi pored pravilnih oblika komparativa i superlativa imaju i posebne nepravilne oblike. POZITIV
KOMPARATIV
buono – dobar migliore – bolji cattivo – loš peggiore – gori grande – velik maggiore – veći piccolo – mali minore – manji
RELATIVNI SUPERLATIV il migliore – najbolji il peggiore – najgori il maggiore – najveći il minore – najmanji
alto – visok
superiore – viši
il superiore – najviši
basso - nizak
inferiore - niži
l’inferiore - najniži
APSOLUTNI SUPERLATIV ottimo – odličan pessimo – veoma loš massimo – ogroman minimo – veoma mali supremo / sommo – veoma visok infimo – veoma nizak
UNA STORIA Passato Remoto Passato remoto (prosti perfekat) je svršeno prošlo vreme. Iskazuje radnju koja se u celosti desila u prošlosti (bez obzira da li je bila trenutna ili je duže trajala). Bitno je da se ta radnja završila i da nema posledice tj. nema veze sa sadašnjošću. Najčešće se sreće u književnosti (u bajkama, pričama, anegdotama itd.) i glavno je vreme pripovedanja. Passato remoto se gradi odbacivanjem karakterističnog nastavka u infinitivu glagola (are, -ere i -ire) i dodavanjem ličnih nastavaka. I konjugacija PARLARE (io) PARL-AI (tu) PARL-ASTI (lui) PARL-Ò (noi) PARL-AMMO (voi) PARL-ASTE (loro) PARL-ARONO
ja sam pričao ti si pričao on je pričao mi smo pričali vi ste pričali oni su pričali
II konjugacija VENDERE (io) VEND-EI (-ETTI) ja sam prodao (tu) VEND-ESTI ti si prodao (lui) VEND-È (-ETTE) on je prodao (noi) VEND-EMMO mi smo prodali (voi) VEND-ESTE vi ste prodali (loro) VEND-ERONO (-ETTERO)oni su prodali III konjugacija FINIRE (io) FIN-II (tu) FIN-ISTI (lui) FIN-Ì (noi) FIN-IMMO (voi) FIN-ISTE (loro) FIN-IRONO
ja sam završio ti si završio on je završio mi smo završili vi ste završili oni su završili
Evo primera promene još nekih glagola: USCIRE uscii uscisti uscì uscimmo usciste uscirono
MORIRE morii moristi morì morimmo moriste morirono
POTERE potei potesti potè potemmo poteste poterono
DOVERE dovetti dovesti dovette dovemmo doveste dovettero
Verbi irregolari – nepravilni glagoli ESSERE fui fosti fu fummo foste furono
FARE feci facesti fece facemmo faceste fecero
DIRE dissi dicesti disse dicemmo diceste dissero
BERE bevvi bevesti bevve bevemmo beveste bevvero
STARE stetti stesti stette stemmo steste stettero
Passato remoto ima dosta nepravilnih glagola, najviše u 2. konjugaciji. Sledeći glagoli imaju nepravilnosti u 1. i 2. licu jednine i 3. licu množine dok su im ostala lica pravilna (kao što je slučaj kod već navedenih fare, dire i bere koji su ostala lice pravilno gradili uz pomoć nastavaka koje su dodavali na, doduše proširenu, osnovu):
avere: ebbi avemmo avesti aveste ebbe ebbero
mettere: misi metesti mise
mettemo metteste misero
scrivere: scrissi scrivesti scrisse
scrivemmo scriveste scrissero
vedere: vidi vedesti vide
vedemmo vedeste videro
venire: venni venimmo venisti veniste venne vennero
Ima još mnogo glagola koji imaju ovakvu nepravilnu promenu u prostom perfektu i zato je najbolje konsultovati rečnik da bi se izbegle greške.
Trapassato remoto Trapassato remoto se javlja isključivo u vremenskim rečenicama kada je u glavnoj rečenici passato remoto (i označava radnju koja se dogodila pre radnje koju izražava passato remoto). Složeno je vreme i gradi se od pomoćnog glagola u prostom perfektu (passato remoto) i participa prošlog glavnog glagola. Appena fu uscito si ricordò della telefonata. – Tek što je izašao setio se telefonskog poziva. Mi telefonarono subito dopo che ebbero saputo la notizia. – Telefonirali su mi odmah nakon što su čuli vest. Trapassato remoto dolazi najčešće iza sledećih vremenskih veznika: quando, (non) appena (che), dopo che, subito che. Kada su radnje vremenski bliske umesto trapassato remoto može stajati passato remoto: Appena tornò a casa vide qualcosa di strano nel soggiorno. – Čim se vratio kući video je nešto čudno u dnevnoj sobi.
Građenje priloga Prilozi se najčešće grade od prideva uz pomoć sufiksa –mente. Kada je reč o pridevima 1. grupe (tj.onima koji imaju posebne oblike za muški i ženski rod) prilozi se izvode tako što se sufiks –mente dodaje na oblik ženskog roda jednine: sereno serena + mente serenamente onesto onesta + mente onestamente tranquillo tranquilla + mente tranquillamente Od prideva 2. grupe (imaju jedinstveni oblik za muški i ženski rod) prilozi se izvode tako što se sufiks –mente dodaje na ceo pridev: felice felice + mente felicemente veloce veloce + mente velocemente forte forte + mente fortemente Ukoliko je poslednje slovo osnove prideva neudvojeno l ili r prilog se gradi tako što se odbaci završno –e pa se onda dodaje sufiks –mente: gentile gentil + mente gentilmente
difficile regolare
difficil + mente regolar + mente
difficilmente regolarmente
Ukoliko je l udvojeno, prilog se gradi dodavanjem sufiksa –mente na ceo oblik prideva npr. folle – follemente (ludo). Postoji i nekoliko prideva koji na poseban način grade priloge: altro – altrimenti (u suprotnom, drugačije) benevolo – benevolmente (blagonaklono) violento – violentamente (nasilno, žestoko)... Neki prilozi se grade od imenica ili glagola pomoću sufiksa –oni i ti prilozi upućuju na način kretanja ili položaj u prostoru: bocca – bocconi (potrbuške) ginocchio – ginocchioni (na kolenima) tentare – tentoni (pipajući).
IN AUTOSTRADA Discorso diretto – indiretto (Direktni – indirektni govor) Doslovno navođenje tuđih rečenica zove se direktni govor (discorso diretto) dok je navođenje tuđeg govora svojim rečima indirektni govor (discorso indiretto). Pri prelasku sa direktnog na indirektni govor bitno je poštovanje pravila o slaganju vremena. Indirektni govor uvodi se glagolima kojima se nešto izjavljuje, ili izražava želja, upućuje molba, daje savet itd. To su glagoli npr. dire, domandare, rispondere, ordinare, pregare, proibire, dichiarare, chiedere itd. Rečenica koja objašnjava čije se reči navode postaje glavna, a rečenica koja navodi tuđu misao postaje zavisna. Ukoliko je glagol u glavnoj rečenici u prezentu, futuru ili perfektu koji se ondnosi na sadašnjost onda se u zavisnoj rečenici koriste ista ona vremena koja stoje i u direktnom govoru tj, nema pravog slaganja vremena, naravno treba obratiti pažnju na lice koje se koristi. Anna dice: “Vengo anch’io” – Ana kaže: “Dolazim i ja” Anna dice che viene anche lei. – Ana kaže da dolazi i ona. Anna dice: “Verrò anch’io” – Ana kaže: “Doćiću i ja” Anna dice che verrà anche lei. – Ana kaže da će doći i ona. Anna dice: “Sono venuta anch’io” – Ana kaže: “Došla sam i ja” Anna dice che è venuta anche lei. – Ana kaže da je došla i ona. Anna dice: “Ero anch’io” – Ana kaže: “Bila sam i ja”
Anna dice che era anche lei. – Ana kaže da je bila i ona. Anna dirà: “Vengo anch’io” – Ana će reći: “Dolazim i ja” Anna dirà che viene anche lei. – Ana će reći da dolazi i ona. Anna dirà: “Verrò anch’io” – Ana će reći: “Doćiću i ja” Anna dirà che verrà anche lei. – Ana će reći da će doći i ona. Anna dirà: “Sono venuta anch’io” – Ana će reći: “Došla sam i ja” Anna dirà che è venuta anche lei. – Ana će reći da je došla i ona. Anna ha detto: “Vengo anch’io” – Ana je rekla: “Dolazim i ja” Anna ha detto che viene anche lei. – Ana je rekla da dolazi i ona. Anna ha detto: “Verrò anch’io” – Ana je rekla: “Doćiću i ja” Anna ha detto che verrà anche lei. – Ana je rekla da će doći i ona. Anna ha detto: “Sono venuta anch’io” – Ana je rekla: “Došla sam i ja” Anna ha detto che è venuta anche lei. – Ana je rekla da je došla i ona. Ukoliko glagol koji uvodi direktni govor zahteva upotrebu konjunktiva u indirektnom govoru, u zavisnoj rečenici treba da se upotrebi taj način. Anna pensa: “È giusto.” – Ana misli: “Pravedno je” Anna pensa che sia giusto. – Ana misli da je pravedno Ako je glagol koji uvodi indirektni govor u prošlosti (passato prossimo, passato remoto itd.) onda je obavezno slaganje vremena i to na sledeći način: •
•
•
ako je u direktnom govoru indikativ prezenta u indirektnom govoru biće indikativ imperfekta: Emma ha detto: “Sono stanca” – Ema je rekla: “Umorna sam” Emma ha detto che era stanca. – Ema je rekla da je umorna. Marco disse: “Io so guidare” – Marko reče: “Ja znam da vozim” Marco disse che sapeva guidare. – Marko reče da zna da vozi. passato prossimo, passato remoto i trapassato prossimo iz direktnog govora postaju trapassato prossimo u indirektnom govoru: Carlo disse: “Ho sbagliato” – Karlo reče: “Pogrešio sam” Carlo disse che aveva sbagliato. – Karlo reče da je pogrešio. ako je u direktnom govoru upotrebljen futur u indirektnom će stajati kondicional prošli (budućnost u prošlosti): Anna ha detto: “I miei genitori saranno contenti” – Ana je rekla: “Moji roditelji će biti zadovoljni” Anna ha detto che i suoi genitori sarebbero stati contenti. – Ana je rekla da će njeni roditelji biti zadovoljni.
Naravno ako glagol koji uvodi indirektni govor zahteva upotrebu konjuktiva u zavisnoj rečenici će biti upotrebljen taj način umesto indikativa: Anna ha pensato: “È giusto.” – Ana je mislila: “Pravedno je” Anna ha pensato che fosse giusto. – Ana je mislila da je pravedno Ukoliko su subjekti glvne i zavisne rečenice isti u zavisnoj rečenici može da se upotrebi infinitiv (za radnje i stanja koje su istovremene sa glagolom u glavnoj rečenici) ili infinitiv prošli (za radnje i stanja koje prethode glagolu u glavnoj rečenici). Infinitivu u tom slučaju prethodi predlog di: Anna dice: “Studio troppo” – Ana kaže: “Previše učim” Anna dice di studiare troppo. – Ana kaže da previše uči. Anna dice: “Ho studiato troppo” – Ana kaže: “Previše sam učila” Anna dice di aver studiato troppo. – Ana kaže da je previše učila. Anna pensa: “Studio troppo” – Ana misli: “Previše učim” Anna pensa di studiare troppo. – Ana misli da previše uči. Anna dice: “Temo che sono arrivata troppo tardi” – Ana kaže: “Bojim se da sam došla prekasno” Anna teme di essere arrivata troppo tardi. – Ana se boji da je došla prekasno. Ako je direktnim govorom iskazano naređenje, molba, savet itd. u indirektnom govoru treba upotrebiti infinitiv uveden predlogom di nezavisno od toga da li su subjekti glavne i zavisne rečenice isti. Vršilac radnje iskazane infinitivom može se uvesti odgovarajućom nenaglašenom ličnom zamenicom: L’insegnante ci ordinò: “Tacete!” – Nastavnik nam je naredio: “Ćutite!” L’insegnante ci ordino di tacere. – Nastavnik nam je naredio da ćutimo. Kada iz direktnog govora u indirektni prebacujemo pitanja pored promena vremena u skladu sa pravilima o slaganju vremena treba imati na umu da se menja i način tj. indikativ prelazi u konjunktiv: Anna mi chiede: “Dov’è Antonio?” – Ana me pita: “Gde je Antonio?” Anna mi chiede dove sia Antonio. – Ana me pita gde je Antonio. Anna mi chiese: “Dov’è Antonio?” – Ana me upita: “Gde je Antonio?” Anna mi chiese dove fosse Antonio. – Ana me upita gde je Antonio. Pored svega gore navedenog treba paziti, pri prebacivanju iz direktnog u indirektni govor i na promenu zamenica, prisvojnih prideva, pokaznih prideva, priloških odredbi za vreme, mesto itd. U nastavku ćemo navesti samo neke od tih promena: oggi (danas) – quel giorno (tog dana) domani (sutra) – l’indomani (il giorno dopo / il giorno successivo) (sutradan) dopodomani (prekosutra) – due giorni dopo (dva dana kasnije) ieri (juče) – il giorno precedente / il giorno prima (dan ranije) ora / adesso (sada) – in quel momento / allora (u tom trenutku / tada) scorso (prošli) – precedente (prethodni) prossimo (budući) – successivo (naredni) qui / qua (ovde) – lì / là (tamo)
DON ABBONDIO Modi indefiniti Infinitni glagolski načini nemaju kompletne kategorije lica i broja i samo su delimično vezani za vreme, način i stanje. U infinitne glagolske načine spadaju infinitiv, particip i gerund.
Infinito Infinitiv ima dva vremena prezent i prošlo vreme, oba vremena infinitiva se veoma često koriste u italijanskom jeziku.
Infinito presente Infinitiv je nepromenljiv glagolski oblik. Odlikuje se karakterističnim nastavcima u sve tri konjugacije, npr. 1. konjugacija am-are, 2. konjugacija legg-ere i 3. konjugacija finire. Postoje i glagoli sa nepravilnim oblicima infinitiva kao npr. porre – staviti (sa brojnim izvedenim glagolima), trarre – vući (sa mnogim izvedenim glagolima), condurre – voditi (i mnogi drugi glagoli izvedeni od infinitiva –durre). Upotreba infinitiva: u nezavisnim rečenicama naročito nakon upitnih priloga i zamenica come, dove, che, chi, quando, che cosa: Che dire? Che fare in questa situazione? – Šta reći? Šta raditi u ovakvoj situaciji? Come andare avanti? – Kako nastaviti? Essere o non essere? – Biti ili ne biti? u funkciji imperativa u nezavisnim rečenicama: Non toccare la merce. – Ne diraj robu. Prendere o lasciare! – Uzmi ili ostavi! Leggere attentamente le istruzioni. – Pažljivo pročitati uputstvo. kao prava imenica: Non ho avuto il piacere di conoscerlo. – Nisam imao zadovoljstvo da ga upoznam. Hai il dovere di parlare. – Imaš dužnost da govoriš. Comportiamoci da esseri umani. – Ponašajmo se kao ljudska bića. sa vrednošću imenice: Non sopporto questo vostro andare e venire. – Ne podnosim ove vaše odlaske i dolaske. Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. – Između reči i dela velika je razlika. (Ovo je italijanska poslovica koja ne može bukvalno da se prevede na srpski jezik) u zavisnim rečenicama (za označavanje stanja ili radnji koje su istovremene s radnjom nezavisne rečenice): •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Penso di avere ragione. – Mislim da sam u pravu. Crede di essere il più bravo. – Veruje da je najbolji. u raznim strukturama sa ili bez predloga: Vado a preparare da mangiare. – Idem da spremim da jedem. Voglio imparare a giocare a tennis. – Želim da naulim da igram tenis. Oggi non ho voglia di studiare. – Danas mi se ne uči. posle glagola percepcije, u ovom slučaju subjekti nezavisne i zavisne rečenice nisu isti tako da je ova struktura značajan izuzetak u italijanskom jeziku i treba obratiti posebnu pažnju na nju. Subjekat zavisne rečenice koji je predmet percepcije može biti iskazan akuzativnom zamenicom: Vedo Marco entrare. – Vidim Marka kako ulazi. Vedo entrare gli studenti. – Vidim studente kako ulaze. Li vedo entrare. – Vidim ih kako ulaze. Lo ascolto cantare. – Slušam ga kako peva. posle glagola naredbe, molbe, savetovanja, preporuke itd. i ova struktura predstavlja značajan izuzetak u italijanskom jeziku. Subjekat zavisne rečenice, osoba kojoj se naređuje ili daje savet, može biti iskazan nenaglašenom dativnom ili akuzativnom zamenicom, u zavisnosti od glagolske rekcije: Ordino a Matteo di uscire. – Naređujem Mateu da izađe. Gli ordino di uscire. – Naređujem mu da izađe. Prego Marta di non farlo. – Molim Martu da to ne radi. La prego di non farlo. – Molim je da to ne radi. posle priloga ecco: Eccolo arrivare. – Evo ga stiže. Ecco venire i turisti. – Evo dolaze turisti. nakon modalnih glagola (tada mogu da se upotrebe i dva infinitiva jedan do drugog): Voglio viaggiare un po’. – Hoću malo da putujem. Devo studiare. – Moram da učim. Dobbiamo partire subito. – Moramo odmah da krenemo. Crede di poter fare quello che vuole. – Veruje da može da radi šta hoće. kao objekat: Amo viaggiare. – Volim da putujem. Desidero rimanere. – Želim da ostanem. kao subjekat: Fidarsi è bene, non fidarsi è meglio. – Uzdati se je dobro, ne uzdati se je bolje.
Infinito passato Infinitiv prošli je složeni glagolski oblik, prilikom građenja ovog oblika treba obratiti pažnju na izbor pomoćnog glagola. I konjugacija – avere amato; essere andato II konjugacija – avere letto; essere caduto
III konjugacija – avere finito; essere partito Infinitiv prošli se koristi u zavisnim rečenicama čija radnja prethodi radnji nezavisne rečenice: So di avere avuto ragione. – Znam da sam bio u pravu. Si è messa a piangere dopo essere stata rimproverata. – Nakon što je bila prekorena počela je da plače. Nenaglašene lične zamenice, nenaglašene povratne zamenice i rečce ci i ne stoje posle infinitiva i pišu se sastavljeno sa njim. U slučaju infinitiva prošlog pomenute zamenice i rečce stoje između pomoćnog glagola u infinitivu i participa prošlog i pišu se sastavljeno s pomoćnim glagolom. Comincia a far lo. – Počni da radiš to. Mi dispiace trovar ti in queste condizioni. – Žao mi je što te zatičem u ovakvom stanju. Proviamo a capir ci. – Pokušajmo da razumemo jedni druge. Desidera andar ci. – Želi da ode (tamo). Aveva abitudine di prender ne due. – Imao je običaj da uzme dva... Spero di aver lo fatto bene. – Nadam se da sam to uradio dobro. Avevo paura di aver telo perso. – Plašio sam se da sam ti ga izgubio. Sperava di aver ne presi abbastanza. – Nadao se da ih je uzeo dovoljno. Ovo pravilo se ne odnosi na modalne glagole uz koje nenaglašene zamenice mogu da stoje pre modalnog glagola ili posle infinitiva sa kojim se onda pišu zajedno: Devo far lo. – Lo devo fare. – Moram to da uradim. Sapete riconoscer la. – La sapete riconoscere. – Umete da je prepoznate. Deve aver mi chiamato. – Mi deve aver chiamato. – Mora da me je zvao. Potrebbe aver melo mandato. – Me lo potrebbe aver mandato. – Može biti da mi ga je poslao.
Participio Particip je infinitni glagolski oblik koji prikazuje glagolsku radnju u vidu atributa, iskazujući pritom vreme, stanje, broj i rod. Postoje dva participa: particip prezenta i particip prošli.
Participio presente Particip presenta gradi se odbacivanjem nastavaka –are, -ere i –ire i dodavanjem nastavka –ante za 1. konjugaciju za jedninu a –anti za množinu i nastavka –ente za 2. i 3. konjugaciju za jedninu i –enti za množinu. I konjugacija – amante – amanti II konjugacija – credente – credenti III konjugacija – morente – morenti
U slučaju nepravilnih glagola može se uzeti kao osnova imerfekt indikativa bez ličnih nastavaka: fare – facevo – facente; dire – dicevo – dicente; bere – bevevo – bevente Upotreba participa prezenta Particip prezenta može se koristiti kao pridev, imenica ili glagol (ali ne može biti predikat nezavisne rečenice): kao pridev Sei sempre sorridente. – Uvek si nasmejan. Una stella cadente. – Zvezda padalica. È un film divertente. – To je zabavan film. kao imenica Ho avuto un bravo insegnante. – Imao sam dobrog nastavnika. Ma davvero sei cantante? – Stvarno si pevač? kao glagol Gli studenti frequentanti il corso medio devono presentarsi in segreteria. – Svi studenti koji pohađaju srednji kurs treba da se jave u skretarijat. Tutte le famiglie abitanti in questo palazzo devono lasciare gli appartamenti. – Sve porodice koje stanuju u ovoj zgradi moraju da napuste stanove. •
•
•
Participio passato Particip prošli gradi se dodavanjem nastavka –ato za prvu konjugaciju –uto za drugu i – ito za treću nakon odbacivanja nastavaka za infinitiv. Particip prošli razlikuje rod i broj: I konjugacija: amato, amata / amati, amate II konjugacija: creduto, creduta / creduti, credute III konjugacija: finito, finita / finiti, finite Naravno, brojni su nepravilni participi, posebno u drugoj konjugaciji i stoga je preporučljivo konsultovati rečnik u slučaju nedoumice. Upotreba participa prošlog Najbitnija upotreba participa prošlog je svakako u građenju složenih vremena. Ovaj oblik može da se koristi samostalno kao pridev, imenica ili glagol (ali ne može biti predikat nezavisne rečenice): kao pridev Ho comprato una rivista illustrata. – Kupio sam ilustrovani magazin. Ricordo con nostalgia i tempi passati. – Sa nostalgijom se sećam prošlih vremena. Il pavimento è in terra battuta. – Pod je od nabijene zemlje. kao imenica •
•
•
L’ammalato non vuole prendere la medicina. – Bolesnik ne želi da uzme lek. Questi, cari signori, sono i fatti. – Ovo, draga gospodo, su činjenice. kao glagol Ho studiato l’italiano per due anni. – Učio sam italijanski dve godine. Partito lo zio, riprese il lavoro di tutti i giorni. – Nakon što je stric otišao, nastavio je sa svakodnevnim poslom.
Kao i infinitiv, i particip se piše zajedno sa nenaglašenim zamenicama i rečcama ci i ne: Vistolo da lontano, l’ha salutato. – Videvši ga iz daljine, pozdravio / pozdravila ga je.
Gerundio Gerund je nepromenljiv infinitni glagolski oblik koji odgovara našem glagolskom prilogu. Ima dva vremena: gerund prezenta (koji upućuje na proces koji se razvija uporedo sa radnjom glavne rečenice) i gerund prošli (koji upućuje na proces koji je završen u odnosu na radnju u glavnoj rečenici).
Gerundio presente Gerund je pravilan glagolski oblik koji se gradi tako što se na osnovu koja se dobije odbacivanjem nastavaka –are, -ere i –ire dodaju nastavci –ando za 1. i –endo za 2. i 3. konjugaciju. I konjugacija – amando II konjugacija – credendo III konjugacija – dormendo Neki nepravilni glagoli grade gerund od osnove imperfekta indikativa: fare – facevo – facendo dire – dicevo – dicendo bere – bevevo – bevendo Upotreba gerunda Gerund se upotrebljava samo u zavisnim rečenicama i upućuje na radnju koja je uvek istovremena s radnjom glavne rečenice. Koristi se u sledećim rečenicama: vremenskoj Tornando a casa ho incontrato Anna. – Vraćajući se kući sreo sam Anu. uzročnoj Fumando e bevendo si è rovinato la salute. – Pušeći i pijući upropastio je zdravlje. pogodbenoj Comprando al mercato, risparmi. – Ako kupuješ na pijaci, uštedećeš. dopusnoj Pur avendo sonno non vado a dormire. – Iako mi se spava, ne idem u krevet. načinskoj •
•
•
•
•
Ha perso un mucchio di soldi giocando a carte. – Izgubio je gomilu para igrajući karte.
Gerundio passato Oblici gerunda prošlog su: I konjugacija: avendo amato; essendo andato II konjugacija: avendo creduto; essendo caduto III konjugacija: avendo dormito; essendo partito Gerund prošli odgovara našem glagolskom prilogu prošlom. Uvek upućuje na radnju koja prethodi radnji nezavisne rečenice. Najčešće se koristi u: vremenskim rečenicama Essendo tornato a casa, ho incontrato Anna. – Pošto sam se vratio kući, sreo sam Anu. i uzročnim rečenicama: Avendo finito, me ne vado. – Pošto sam završio, odlazim. a javlja se i u dopusnim: Pur avendo comprato al Quiiper, non ho risparmiato. – Mada sam pazario u Kviperu nisam uštedeo. •
•
•
Nenaglašene lične zamenice, nenaglašene povratne zamenice i rečce ci i ne pišu se sastavljeno sa gerundom i gerundom prošlim. Vestendomi, ho sentito un rumore. – Dok sam se oblačio, čuo sam neki zvuk. Andandoci regolarmente ha migliorato la propria salute. – Odlazeći redovno (tamo), poboljšao je svoje zdravlje. Avendolo fatto bene, posso stare tranquillo. – Pošto sam to dobro uradio, mogu da budem miran. Essendomi girato dall’altra parte, non ho visto niente. – Pošto sam se okrenuo na drugu stranu, nisam ništa video. Essendoci andata per prima, ha trovato il posto migliore. – Pošto je (tamo) otišla prva našla je najbolje mesto.
