UNIVERZITET U SARAJEVU FILOZOFSKI FAKLUTET ODSJEK ZA HISTORIJU KATEDRA ZA ARHEOLOGIJU
Bibliografija istraživanja ključkog, petrovačkog, prijedorskog i sanskog područja (IX – XIII st.) Stručni rad iz srednjovjekovne arheologije BiH
Student:
Mentor:
Dijana Koljić, BA
prof. dr. sc. Krešimir Filipec
Sarajevo, 2014.
SADRŽAJ UVOD .................................................................................................. 2 A ........................................................................................................... 5 B ........................................................................................................... 5
Č ............................................................................................................ 6
D ........................................................................................................... 7 G ........................................................................................................... 7 K ........................................................................................................... 7
M ........................................................................................................... 8 P.......................................................................................................... 14
R ......................................................................................................... 15 Š .......................................................................................................... 15
V.......................................................................................................... 15 Ž .......................................................................................................... 15
UVOD Dosadašnja arheološka istraživanja nam nisu pružila dovoljne informacije o konstruisanju ranog srednjeg vijeka područja Prijedora, Sanskog Mosta, Ključa i Bosanskog Petrovca. Prilikom istraživanja najviše se baziralo na nakit, oružje i dijelove odjeće, jer keramika nije sistematski prikupljena i samim tim nije bilo moguće uzeti je u obzir kao relevantan nalaz za konstruisanje srednjovjekovne prošlosti. Jedan od vrijednih nalaza je željezna mamuza iz Prijedora čiji krakovi završavaju u obliku izdubljenih narebrenih pločica (tip Nietensporn) i pripada franačkom kulturnom krugu. (Sl. 1)
Sl. 1 U Bosanskom Petrovcu, u Šipovljanima pronađena je bronzana grozdolika naušnica bjelobrdskog tipa i rasprostranjene su u velikoj količini na prostranom području gdje je dominirao bjelobrdski tip i zbog toga je suvišno bilo praviti bilo kakve analogije. Utvrđeno je da zasigurno predstavljaju proizvod domaćih radionica. U Sanskom Mostu pronađena je naušnica sa tri jagode i pripadaju starohrvatskoj kulturnoj grupi koja je obilježena sa znatno više nalaza nego prethodne dvije grupe.
2
Sl. 2 1- Šipovljani, 2- Prijedor, 3- Ališići U okolici grada Ključa u selu Vrbljani je pronađen jezičac pojasne garniture na kojem je pisalo TETGIS FABER ME FECIT u prevodu Tetgis me dao izraditi (Sl. 3), a u istom sloju i mamuza (Sl. 4).
Sl. 3- pojasni jezičac iz Vrbljana 3
Sl. 4- mamuza iz Vrbljana
Pored ovih nalaza na pomenutim lokalitetima bilo je i drugih nalaza, a o tome nam govori razni nakit u nekropolama u Prijedoru i drugi. Cilj ovog rada i jeste lakši pregled historijata istraživanja ovog područja, bibliografija je abecedno poredana i prikupljeno je ukupno 118 bibliografskih jedinica.
4
A
Anđelić Pavao, Gradina (BD), Gradina (Svodna, BN), Gradina (Tavija-Marinkovići, BN), Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 36.
B
Basler Đuro, Crkvina (BN) 35, Kule (BN) 37, Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988. Basler Đuro, Ključ (58), “Likovna enciklopedija Jugoslavije 2, (K-Ren)”, JLZ Miroslav Krleža, Zagreb 1987. Benac Alojz – Čović Borivoj, Zecovi (Grad, P), Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 39. Benac Alojz, Hrustovača (SM), Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 146-147. Bojanovski Ivo, Cintor (BD) 34, Kula (BN), Kulsko brdo (BN) 37, Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988. Bojanovski Ivo, Crkvina (Donji Dabar, SM) 142, Crkvina (Kijevo, SM) 142-143, Crkvina (Šehovci, SM) 143, Grad (Dabrac, MG) 144, Gradina (Dabrac, MG), Gradina (SM) 145, Kamičak 1 (K) 147, Tomina kula (SM) 150, Veliki Grad (Gradina, Arifov grad, SM), Zidina (Gradina, SM) 151, Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988.
5
Bojanovski Ivo, Gradina (Crkvina, Donje Vrtoče-Morače, TD) 161, Momčilova kula (Ticin grad, BG) 164, Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988. Bojanovski Ivo, Ključ na Sani. Ključ – srednjovjekovni grad, AP 23, Beograd 1982., 140-142. Bojanovski Ivo, Ranosrednjovjekovno utvrđenje u Vrbljanima na Sani, Glasnik zemaljskog muzeja u Sarajevu, n.s. sv. XXIX, 1976, 245–258. Bojanovski Ivo..., Ključ (422), “Opća enciklopedija Jugoslovenskog Leksikografskog zavoda, 4 (Iz-Kzy)”, JLZ, Zagreb 1978. Bojanovski Ivo..., Ključ 1 (261), “Mala enciklopedija Prosveta. Opšta enciklopedija, 2 (K-P)”, 3 izdanje, Prosveta, Beograd 1978., VI + 943. (Fototipsko preštampano izdanje 1980).
Č
Čović Borivoj, Crkvina (Kamičani, P) 34, Oštra glavica (BN) 38, Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988. Čović Borivoj, Gradina (Tepića gradina, K), Gradina (Sastavci, SM), Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 145. Čremošnik Irma, Crkvina (P), Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 35. Čremošnik Irma, Nalazi nakita u Srednjevjekovnoj zbirci Zemaljskog muzeja u Sarajevu, GZM VI, Sarajevo 1951
6
Čremošnik Irma, Novi srednjovjekovni nalazi kod Prijedora, GZM u Sarajevu, Arheologija - nova serija, 10/1953, 137 -147.
D
Dautović Andrea – Lalević Olga, Bibliografija radova dr. Zdravka Marića, Hrvatska misao VI/23-24, Sarajevo 2002., 315-329. Dautović Andrea – Lalević Olga, Bibliografija radova Nade Miletić, naučnog savjetnika Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine, GZM L-LI, Sarajevo, 2008-2009
G
Glavaš Tihomir – Raunig Branka, Bjelaj (Bilaj, BP) 159, Crkvina (BP) 160, Gradac (BG), Grad-Čovka (BP) 161, Rmanj (TD) 165, Visuć-Grad (Š) 166, Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988. Glavaš Tihomir, Dubica (BD) 35, Jelovac (BD) 37, Stari grad (Prikovrh) (BD) 38, Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988. Glavaš Tihomir, Kamengrad, (SM) 147, Lokve (K) 148, Perić-Grad (K), Polom (MG), Prizren (Prizrenac, K) 149, Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988.
K
Kurtović Esad, Bibliografija objavljenih izvora i literature o srednjovjekovnoj Bosni 1978-2000, Sarajevo 2007.
7
M
Marić Zdravko, Uzde iz Baltinih bara kod Prijedora. ZKM I, 91.-97. Marijan Boško – Miletić Nada, Gradina (Crkvina, Vrtoče, BP), Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 163. Marijan Boško, Gradić-Žuta glavica (BP), Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 161. Marijan Boško, Vrcenac (MG), Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 151. Marijanovic Ivanka, Vinogradina (P), Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 39. Marijanović Brunislav, Sanski Most (SM), Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 149150. Marijanović Ivanka – Miletić Nada, Bijela Crkva (Crkvine, BP), Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 159. Marijanović Ivanka, Luke (MG), Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 148. Marijanović Ivanka, Manastirište (Grčka crkvina, BP), Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 164.
8
Miletić Nada, Baltine Bare, Gomjenica, Prijedor. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 34. Miletić Nada, Bijela crkva (Crkvina), Busije, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 159. (s I. Marijanović). Miletić Nada, Borovac, Kulaši, Prijedor. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 47. Miletić Nada, Bosna i Hercegovina u doba Karolinga. Kraj VIII – početak X vijeka. Zemaljski muzej, Sarajevo, 31. (s M. Gavrilović i M. Sijarić). Miletić Nada, Bošnjića Voće, Rakovčani, Prijedor. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 34. Miletić Nada, Brežine (Divsko groblje), Kljevci-Kenjari, Sanski Most. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 142. Miletić Nada, Budelj, Budelj, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 142. Miletić Nada, Bukvice, Čađavica, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 142. Miletić Nada, Crkveno, Crkveno, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 142. Miletić Nada, Crkvina (Panađur), Kolunić, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 159. Miletić Nada, Crkvina, Begogačani, Prijedor. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 34. Miletić Nada, Crkvina, Gornje Sokolovo-Mrazovo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 142. Miletić Nada, Crkvina, Gornji Vrbljani, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 142. Miletić Nada, Crkvina, Krnjeuša, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 159. (s Veljkom Paškvalinom). 9
Miletić Nada, Crkvina, Marini, Prijedor. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 35. Miletić Nada, Crkvina, Martin, Sanski Most. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143. Miletić Nada, Crkvina, Oraško brdo, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 160. Miletić Nada, Crkvina, Podvidača, Sanski Most. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143. Miletić Nada, Crkvina, Vođenica, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 160. Miletić Nada, Delibrdo, Vrbljani, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143. Miletić Nada, Divsko Groblje, Gornje Bravsko, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 160. Miletić Nada, Donja Sanica 2, Donja Sanica, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143. Miletić Nada, Donje Ratkovo-Dragojlovići, Donje Ratkovo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, Miletić Nada, Donje Sokolovo, Donje Sokolovo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143. Miletić Nada, Donje Sokolovo-Vujisići, Donje Sokolovo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143. Miletić Nada, Donji Ribnik, Donji Ribnik, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143. Miletić Nada, Donji Vrbljani 1, Donji Vrbljani, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 143.
10
Miletić Nada, Donji Vrbljani 2, Donji Vrbljani, Ključ, AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Donji Vrbljani-Berići, Donji Vrbljani, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Donji Vrbljani-Ćukovići, Donji Vrbljani, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gomjenica, naselje kod Prijedora. EJ 4, E-Hrv., 430. Miletić Nada, Gomjenica, Prijedor-ranoslovenska nekropola. AP 6, 138.-139. Miletić Nada, Gornja Previja, Gornja Previja, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gornja Slatina, Gornja Slatina, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gornje Ratkovo, Gornje Ratkovo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gornje Sokolovo-Perići, Gornje Sokolovo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gornji Dabar, Crnomarkovići, Sanski Most. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gornji Ribnik-Kenjali, Gornji Ribnik, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gornji Vrbljani Mijatovići, Gornji Vrbljani, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. 11
Miletić Nada, Gornji Vrbljani, Gornji Vrbljani, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 144. Miletić Nada, Gradina (Crkvina), Vrtoče, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 163. (s B. Marijanom). Miletić Nada, Hail-Bašča, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 146. Miletić Nada, Kamičak 2, Kamičak, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 147. Miletić Nada, Klisina, Ališići, Prijedor. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 37. Miletić Nada, Klisina, Gornja Sanica, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 147. Miletić Nada, Kozica, Kozica, Sanski Most. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Kužno groblje, Peći, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Ljubinska glavica, Ljubina, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mošatluk, Krasulje, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorja, Gornji Ramići, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorje, Bunari, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorje, Crljeni, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorje, Gornje Sokolovo-Lakići, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorje, Kljevci-Sanjani, Sanski Most. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148.
12
Miletić Nada, Mramorje, Krasulje, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorje, Velečevo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorje, Vračari, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 148. Miletić Nada, Mramorje, Želin, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 149. Miletić Nada, Nakit i oružje IX-XII veka u nekropolama Bosne i Hercegovine / Schmuck und Waffen des IX-XII. Jahrhunderts in den Nekropolen Bosniens und der Herzegowina. GZM n.s. A XVIII, 155.-178. Zusammenfassung. Miletić Nada, Nakit u Bosni i Hercegovini od kasne antike do najnovijeg doba. Sarajevo, Zemaljski muzej, 104+[1]. (s B. Krstić i I. Čremošnik). Miletić Nada, Poljane, Donje Ratkovo, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 149. Miletić Nada, Prhovo, Donje Plamenice, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 149. Miletić Nada, Rani srednji vek u arheološkim istraživanjima na području severozapadne Bosne. Zbornik I (1982.-1983.), Arheološka problematika zapadne Bosne, 217.-224. Zusammenfassung. Miletić Nada, Rani srednji vijek. AL BiH 1, Arheološko-istorijski osvrt, 41-49. Miletić Nada, Ranosrednjovekovna nekropola u Rakovčanima kod Prijedora. GZM n.s. A XXV, 119.-158.+ [1 karta]+ tbl.I-XVI. Miletić Nada, Rastoka, Rastoka, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 149. Miletić Nada, Samardžije (Kula), Gornja Prisjeka, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 149.
13
Miletić Nada, Slovenska nekropola u Gomjenici kod Prijedora. GZM n.s. A XXI/XXII, 81.-154 + tbl. I-XXXII. Zusammenfassung. Miletić Nada, Šumarak, Humići, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 150. Miletić Nada, Toprkala, Čarakovo, Prijedor. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 38. Miletić Nada, Trbučki Do 2, Krnjeuša, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 165. Miletić Nada, U koautorstvu: Kulturna istorija Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do početka turske vladavine, Sarajevo, Veselin Masleša, Biblioteka Kulturno Naslijeđe Miletić Nada, Velagići 2, Velagići, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 151. Miletić Nada, Visoki (Crkvina), Bravsko-Jasenovac, Bosanski Petrovac. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 166. Miletić Nada, Vrelo, Gornji Ribnik, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 151. Miletić Nada, Vrelo, Gornji Ribnik, Ključ. AL BiH 2, Arheološka nalazišta, 151.
P
Paškvalin Veljko, Bukovaca 2 (BP), Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 159. Paškvalin Veljko, Crkvina (Šišulje, K), Caplje (SM) 143, Glavica-Mahinja (SM), Grad (K) 144, Regija 10: Sanski Most, Ključ, Mrkonjić Grad, Arheološka nalazišta, Regije 113, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988.
14
Petrinec Maja, Groblja od 8. do 11. stoljeća na području ranosrednjovjekovne hrvatske države, Muzej hrvatskih arheoloških spomenika Split, Split 2009. Pilarić Georgina, Antropološka istraživanja artificijelno deformiranih lubanja iz ranosrednjovjekovne nekropole u Rakovčanima kod Prijedora, str. 179 – 198. Pudarić Svetozar, Bjeljacko groblje (TD), Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 159.
R
Raunig Branka, Gradina (BG) 161, Stražbenica (BP) 165, Arheološka nalazišta, Regija 11: Bosanski Petrovac, Titov Drvar, Bosansko Grahovo, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988. Raunig Branka, Gradina (BN), Regija 2: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Prijedor, Arheološka nalazišta, Regije 1-13, AL BIH, Tom II, ZM, Sarajevo 1988., 36.
Š Šmalcel Pia, Kulturni elementi na grobljima sjeverozapadne Bosne, Starohrvatska prosvjeta, Vol.III No.39 2012.
V
Vinski Zdenko, Novi ranokarolinški nalazi u Jugoslaviji, Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu, Vol.10-11 No.1, 1979.
Ž
Živković Pavo, Bibliografija objavljenih izvora i literature o srednjovjekovnoj Bosni. Zavičajni muzej – Travnik, 1982.
15
