IΣΤΟΡΙΑ_ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ_ΤΕΛΙΚΟ_

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ»

Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ ΤΑΞΗ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

585 – 1815

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΑΘΗΝΑ 2010


Α. ΣΚΟΥΡΑ

«ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ» ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΕ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ επίσημη θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους. Μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Δύση στην Ανατολή. τ. 4ου αι. χωρισμός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Ανατολικό και Δυτικό τμήμα τ. 5ου αι α) κατάλυση του Δυτικού τμήματος από γερμανικά φύλα. β) το Ανατολικό τμήμα μετεξελίσσεται στο Βυζάντιο Βάσεις Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: 1. Ρωμαϊκοί πολιτικοί θεσμοί 2. Ελληνική πνευματική παράδοση Όρος «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» νεότερη επινόηση – «ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΡΩΜΑΙΩΝ» η ονομασία της εποχής. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ τ. 3ου – α. 4ου αι ανασφάλεια + παρακμή ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΛΕΩΝ: τέλη 6°" αι. – α. 7ου αι. παρακμή πόλεων δημογραφικά, οικονομικά, πολιτιστικά συρρίκνωση από άποψη χώρου + πληθυσμού εγκατάλειψη διοικητικών κτιρίων της αγοράς, των λουτρών + χώρων δημοσίων θεαμάτων – μετασχηματισμός σε εκκλησίες των ναών + ιερών της αρχαίας θρησκείας – μετατροπή κεντρικών λεωφόρων σε στενά δρομάκια – σημαντικός περιορισμός του οικισμένου χώρου. Εγκατάλειψη αρκετών πόλεων για μακρό χρονικό διάστημα, π.χ. Σπάρτη, Πάτρα (τέλη 6ου αι.). Μετακίνηση πληθυσμών κάποιων πόλεων σε άλλες περιοχές + ίδρυση νέων πόλεων.


ΑΙΤΙΑ:

Α. ΣΚΟΥΡΑ

α) επιδημίες β) φυσικές καταστροφές (λ.χ. σεισμοί) γ) βαρβαρικές εισβολές: Σλάβοι + Άβαροι

Οι φυγάδες ιδρύουν δυσπρόσιτους + ασφαλείς οικισμούς, π.χ. Λάκωνες τ. 6ου αι. (μετά από σλαβική εισβολή) ίδρυσαν τη Μονεμβασιά σε μια απόκρημνη κατάληξη του Πάρνωνα Νέες πόλεις  1. οχυρές και ασφαλείς

2. διαφέρουν πολεοδομικά 3.οικονομικά και πολιτιστικά κατώτερες από τις αρχαίες

Σταδιακές οι αλλαγές από 330 π.Χ. (ίδρυση Κωνσταντινούπολης) ως το 641 π.Χ. (τέλος βασιλείας Ηρακλείου)

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (330 – 640 μ.Χ) συνδυάζει το παλιό με το νέο.

Διπλή ονομασία της περιόδου που μελετούμε ΥΣΤΕΡΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ή ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ

Πρώιμη Βυζαντινή Αυτοκρατορία συνέχεια + μετεξέλιξη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Η Κωνσταντινούπολη ονομάζεται και Νέα Ρώμη.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ»

Α. ΣΚΟΥΡΑ

« ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ »

565 - 610 π.Χ. Α) ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: Πόλεμοι Ιουστινιανού έντονα οικονομικά προβλήματα

Επιδρομές Σλάβων και Αβάρων στη Βαλκανική – Λογγοβάρδων στην Ιταλία – Περσών στην Ανατολή

565 μ.Χ. θάνατος Ιουστινιανού  ενθρόνιση Ιουστίνου Β' 610 μ.Χ.  βασιλεία Ηρακλείου περίοδος μεταρρυθμίσεων Κατά την ενδιάμεση περίοδο κυβερνούν οι διάδοχοι του Ιουστινιανού  1. Ιουστίνος Β' (565 - 578 μ.Χ.) 2. Τιβέριος (578 - 582 μ.Χ)

κρίση Ύστερης Ρωμαϊκής

Αυτοκρατορίας 3. Μαυρίκιος (582 - 602 μ.Χ.) 4. Φωκάς (602- 6 1 0 μ.Χ.)

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΠΊΚΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Πολιτική αντίθετη με του Ιουστινιανού που είχε στραφεί στη Δύση

1. ΣΛΑΒΟΙ: Εγκατεστημένοι βόρεια του Δούναβη Δεν έχουν ενιαία πολιτική οργάνωση Βρίσκονται κάτω από τη σφαίρα επιρροής των Αβάρων 2. ΑΒΑΡΟΙ: Νομαδικός λαός ασιατικής καταγωγής Έχουν καλή στρατιωτική και πολιτική οργάνωση Ιδρύουν τεράστια πολυφυλετική αυτοκρατορία από Βοημία έως εκβολές του Δούναβη. Άρνηση Βυζαντινών να καταβάλλουν παροχές

Επιδρομές εναντίον ευρωπαϊκών επαρχιών

α. 7°" αιώνα: μόνιμη εγκατάσταση Σλάβων στα Βόρεια και Κεντρικά Βαλκάνια όχι εγκατάσταση Αβάρων αυτοί μετά τις επιδρομές επιστρέφουν στις βάσεις τους

3. ΠΕΡΣΕΣ: αμφίρροπος πόλεμος Βυζαντινών + Περσών στόχος η Αρμενία: 1 . στρατηγική και εμπορική 4


Α. ΣΚΟΥΡΑ

σημασία 2. πηγή προμήθειας στρατιωτών 591 μ.Χ. υπογραφή συνθήκης ειρήνης Χοσρόη Β’ με Μαυρίκιο ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: 1. κατάληψη Αρμενίας από Βυζαντινούς

αίσθημα ασφάλειας στην Ανατολή.

2. Μεταφορά βυζαντινών στρατευμάτων στο μέτωπο της Βαλκανικής. 3. τ. 6ου αι Τα δυτικά σύνορα και πάλι στο Δούναβη.

4. ΛΟΓΓΟΒΑΡΔΟΙ:

ΑΙΤΙΑ πίεση των Αβάρων 568 μ.Χ. Κατάληψη μεγάλου μέρους της Ιταλικής χερσονήσου, εκτός από τις οχυρωμένες πόλεις Ρώμη, Ραβέννα, Νάπολη και τη Σικελία.

Απώλεια εδαφών που είχε καταλάβει ο Ιουστινιανός οδυνηρό πλήγμα για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Για να περισώσει τις υπόλοιπες Βορειοαφρικανικές + Ιταλικές κτήσεις του ο Μαυρίκιος ιδρύει τα ΕΞΑΡΧΑΤΑ:

α) Ραβέννας και β) Καρχηδόνας

Εξαρχάτα: 1. είναι μεγάλες διοικητικές περιφέρειες κατά τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου 2. πρώτο στάδιο προς τη δημιουργία των θεμάτων του 7ου αι. 3. ΣΤΟΧΟΣ ταχύτερη και αποτελεσματικότερη άμυνα 4. πολιτικές και στρατιωτικές αρμοδιότητες εξάρχου, ο οποίος είναι κάτι σαν αντιβασιλιάς με λαμπρό παλάτι. 5. Στα εξαρχάτα δεν υπάρχουν μισθοφόροι, αλλά ντόπιοι στρατολογημένοι ηγεμόνες. Β) ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΡΙΣΗ + ΑΝΑΡΧΙΑ

1 . Εφήμερες επιτυχίες Μαυρίκιου 2. τέλη 6°" αι. Οι πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές αντιθέσεις οξύνονται επικίνδυνα. 3. περικοπές στρατιωτικών μισθών για δημοσιονομικούς λόγους ανταρσίες και κινήματα π.χ. 602 μ.Χ. απώλεια θρόνου + θάνατος Μαυρίκιου μετά τη στάση των μονάδων του Δούναβη και των δήμων (δηλ. των παρατάξεων του Ιπποδρόμου) 4. Επί Φωκά αναρχία και στρατιωτικές αποτυχίες 5. Οι Πράσινοι αρχικά συμπαραστάθηκαν στο Φωκά, αργότερα στρέφονται εναντίον του. 5


Α. ΣΚΟΥΡΑ

6. Οι Βένετοι μπαίνουν στην υπηρεσία της τυραννικής εξουσίας του Φωκά. 7. Περσικές επιδρομές ξαναρχίζουν μετά το θάνατο του Μαυρίκιου πρόσχημα των Περσών η δολοφονία του Μαυρίκιου, τον οποίο ο Πέρσης βασιλιάς αναγνώριζε ως ευεργέτη.

« Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ»

6 1 0 - 6 4 1 π.Χ.

Α) ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ: 1. ΑΒΑΡΟΙ-ΣΛΑΒΟΙ 6

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ»

Α. ΣΚΟΥΡΑ

Αβαροσλαβικές επιδρομές νέα κατάσταση στη Χερσόνησο του Αίμου - κρίσιμη όταν αναλαμβάνει ο Ηράκλειος. Βόρειο τμήμα χερσονήσου του Αίμου ακμαίες πόλεις καταστρέφονται, πληθυσμοί εξοντώνονται ή διώκονται Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε επανειλημμένα Σκλαβηνίες εγκαταστάσεις Σλάβων εποίκων στα εδάφη της σημερινής Ελλάδας – νησίδες σλαβικού πληθυσμού ανάμεσα στους ντόπιους. Στο εσωτερικό της χερσονήσου ο ελληνικός πληθυσμός μειώνεται. Στις παράκτιες περιοχές + πόλεις είναι εγκατεστημένοι ελληνικοί πληθυσμοί που σταδιακά (από τον 8° αι.) θα αφομοιώσουν τους Σλάβους. τ. 8ου αι. σταδιακή αποκατάσταση της βυζαντινής διοίκησης. 2. ΠΕΡΣΕΣ 613 μ.Χ. κατάκτηση Συρίας 614 μ.Χ. κατάκτηση Ιεροσολύμων, αρπαγή Τιμίου Σταυρού, μεταφορά του στην πρωτεύουσα Κτησιφώντα. θρησκευτικός χαρακτήρας εκστρατειών Ηρακλείου - 1. Χριστιανοί

Περσών –

Ειδωλολατρών που απειλούσαν τη Ρωμανία + κατείχαν τους Αγίους Τόπους. 2. στήριξη υλική και ηθική από την εκκλησία ο Πατριάρχης Σέργιος παραχωρεί ως δάνεια χρήματα φιλανθρωπικών ιδρυμάτων + λειτουργικά σκεύη της Μεγάλης Εκκλησίας. 619 μ.Χ. ειρήνη με Χαγάνο των Αβάρων - μεταφορά στρατευμάτων στην Μ. Ασία 629 μ.Χ. Μάχη της Νινευί Συντριβή Περσικού στρατού

1. Ειρήνη μεταξύ

Βυζαντίου + Περσών 2.Αρμενία - Μεσοποταμία στο Βυζάντιο 3.

αποκατάσταση

συνόρων Θριαμβευτική είσοδος του αυτοκράτορα στην Κων/λη 630 μ.Χ. Αποκατάσταση Τιμίου Σταυρού στα Ιεροσόλυμα

Β) ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ: Αντιμετώπιση δυσκολιών + αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση

ανάγκη διοικητικής

μεταρρύθμισης ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑΤΑ μ. 7ου αι. 1. στρατιωτικές μονάδες που μετακινούνται ανά την επικράτεια 7


2.

Αρχικά

το

σώμα

στρατού,

Α. ΣΚΟΥΡΑ

αργότερα,

όταν

τα

θέματα

μονιμοποιήθηκαν, και η έδρα τους 3. Μετεξέλιξη σταδιακή σε διοικητικές περιφέρειες. 4. Επικεφαλής στρατηγός με πολιτική +στρατιωτική εξουσία 5. Αποτελούν τη βάση οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού κράτους. 6. παραχωρούνται τα στρατιωτόπια κτήματα για τη συντήρηση του αλόγου και του οπλισμού στρατιώτες - αγρότες 7. Τα δικαιώματα μεταβιβάζονται κληρονομικά στον πρωτότοκο γιο. 8. Πρώτα στη Μ. Ασία- αργότερα στη χερσόνησο του Αίμου. 9. Ριζική αλλαγή στην

1. ΑΜΥΝΑ  όχι πια μισθοφόροι – οι νέοι στρατιώτες – αγρότες

υπερασπίζονται την ιδιοκτησία τους 2.

αγωνίζονται με μεγαλύτερη αυταπάρνηση.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

 ριζική αναδιάρθρωση της

ΟΡΓΑΝΩΣΗ

κοινωνίας Οι

μεγάλοι

γαιοκτήμονες

μειώθηκαν

λόγω

των

αβαροσλαβικών επιδρομών. Δυναμικότερη

τάξη

ελεύθεροι

αγρότες,

ακτήμονες

ή

μικροϊδιοκτήτες κατέλαβαν τη χέρσα γη. Δημιουργία

κοινοτήτων

των

χωρίων-»

κοινόχρηστες

εκτάσεις+συλλογική φοροδοτική ευθύνη. 3. ΔΙΟΙΚΗΣΗ Μεταβολές στη δομή της κρατικής μηχανής. μ. 7ου αι.οι κρατικές υπηρεσίες εξαρτώνται άμεσα κι όχι έμμεσα από τον αυτοκράτορα. Λογοθέτης Γενικού είχε την ευθύνη των οικονομικών Λογοθέτης του Δρόμου βαθμιαία εξελίχθηκε στον πρώτο αξιωματούχο της Αυτοκρατορίας, ήταν ο Πρωθυπουργός. Γ) ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ: 7ος αι. σταδιακή απώλεια ανατολικών επαρχιών, αρχικά απ’ τους Πέρσες και μετά απ’ τους Άραβες. ΣΥΝΕΠΕΙΑ Εθνολογική ομοιογένεια, οι περισσότεροι κάτοικοι είναι Έλληνες ή ελληνόφωνοι. Επίσημη γλώσσα ΕΛΛΗΝΙΚΑ, αντί των Λατινικών Αυτοκρατορικοί τίτλοι αντανακλούν αυτή την εξέλιξη Ηράκλειος υιοθετεί τον ελληνικό τίτλο «πιστός εν Χριστώ βασιλεύς» ΑΝΤΙ των παλαιότερων λατινικών: «imperator Romanorum» (=αυτοκράτωρ Ρωμαίων), «Caesar» (=Καίσαρ), «Αugustus» (Αύγουστος) 8


Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ α. Η προϊσλαμική Αραβία Νότια Αραβία: μόνιμα εγκατεστημένη αγροτική κοινωνία 9

Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ»

Βόρεια Αραβία

Α. ΣΚΟΥΡΑ

φυλετική οργάνωση κάτοικοι νομάδες εμφύλιοι πόλεμοι λεηλασίες καραβανιών δεν αποτελούν απειλή για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

β. Η οργάνωση των Αράβων Μωάμεθ: ιδρυτής του Ισλαμισμού, πολυταξιδεμένος οδηγός καραβανιών, γνώστης Χριστιανισμού + Ιουδαϊσμού, ιδρυτής Ισλάμ. 613: Ο Μωάμεθ διδάσκει δημόσια τη νέα θρησκεία, κατηγορεί τους συμπατριώτες του για ειδωλολατρία 622: Ο Μωάμεθ

1. εκδιώκεται από τη Μέκκα 2. καταφεύγει στη Μεδίνα 3. ιδρύει κοινότητα πιστών 4. έτος αποδημίας Μωάμεθ στη Μεδίνα (= Εγίρα)

αρχή της ισλαμικής κυριαρχίας

αφετηρία χρονολογικού συστήματος των Αράβων 622-632:

Επιβολή διδασκαλίας Μωάμεθ Συνένωση αραβικών φυλών τέλος στην πολιτική διάσπαση της Αραβικής Χερσονήσου. Πιστοί της νέας θρησκείας Μουσουλμάνοι Ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων: Κοράνιο Καθορισμός θρησκευτικής συμπεριφοράς πιστών + καθήκοντα + νόμοι που πρέπει να τηρούνται από πολίτες, υπαλλήλους + κυβερνώντες. Ιερός πόλεμος (τζιχάντ) η υποχρέωση των πιστών να διαδώσουν με το σπαθί τη θρησκεία τους στους απίστους. Μάρτυρες πίστης εξασφάλιση Παραδείσου ραγδαία εξάπλωση του Ισλάμ Πολλά δάνεια Ισλαμισμού από Χριστιανισμό και Ιουδαϊσμό

Στοιχεία που αποδεικνύουν την ταύτιση θρησκευτικής κοινότητας – κράτους ΘΕΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ 1.

Μουφτής ή Καδής: δικάζει βάσει του Κορανίου Ταύτιση θρησκευτικής και κοσμικής δικαιοσύνης

2.

Ανώτατος άρχοντας: θρησκευτικός και κοσμικός ηγέτης

Χαλίφης: Αξίωμα που εμφανίζεται μετά το θάνατο του Μωάμεθ (632 μ.Χ) Αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της κοινότητας Είναι τοποτηρητής του Προφήτη

υπεύθυνος για την εφαρμογή του Κορανίου

10

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ»

Α. ΣΚΟΥΡΑ

Αποτελεί θρησκευτικό πρότυπο πιστών + αρχηγός κράτους που συγκεντρώνει όλη την κοσμική εξουσία

ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ α. Η αραβική εξάπλωση: 632 μ.Χ.θάνατος Μωάμεθ από 634 μ.Χ. κε αρχίζουν οι κατακτήσεις Αράβων με την καθοδήγηση των δύο πρώτων Χαλιφών.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΑΙΤΙΑ ταχύτατων κατακτήσεων: 1. η εξάντληση Βυζαντινών + Περσών από τη μακροχρόνια μεταξύ τους αντιπαράθεση. 2. ψυχικό σχίσμα ανάμεσα στο κέντρο + τις ανατολικές επαρχίες λόγω αίρεσης του Μονοφυσιτισμού. 633-640 μ.Χ  κατακτώνται Συρία, Περσία, Παλαιστίνη, Μεσοποταμία, Αρμενία 646 μ.Χ. οριστική κατάκτηση Αιγύπτου (παράδοση Αλεξάνδρειας) α. 8ου αι. Βόρεια Αφρική, βησιγοτθική Ισπανία 732 μ.Χ. αναχαίτιση προέλασης Αράβων από Φράγκους στο Πουατιέ

β. Ο πόλεμος στη θάλασσα και οι πολιορκίες της Κων/λης: μ. 7ου αι. ναυπήγηση στόλου από τον Μωαβία

α’ εκστρατεία

άλωση Κωνσταντίας(πρωτεύουσας Κύπρου), Κω,

Ρόδυο ΣΤΟΧΟΣ η Κωνσταντινούπολη 668 – 685 μ.Χ βασιλεία Κωνσταντίνου Δ' - ανακοπή ακάθεκτης εξάπλωσης του Ισλάμ 674 - 678 μ.Χ προσπάθειες Αράβων για κατάληψη Κωνσταντινούπολης 1.

αποτυχία + καταστροφή στόλου από «Υγρόν πυρ»

2.

ταπεινωτική ειρήνη για Άραβες

3.

ανύψωση γοήτρου Βυζαντίου

717 μ.Χ β’ αποτυχία κατάληψης Κωνσταντινούπολης από Άραβες

νέα αποτυχία, λόγω1.

αποφασιστικότητας μαχητών και 2. του υγρού πυρός. Σημασία: οριστική αναχαίτιση Αράβων – ποτέ πια δε θ απειλήσουν την Κων/λη

γ. Οι αραβοβυζαντινές συγκρούσεις στη Μ. Ασία και την Ανατολική Μεσόγειο: αποτυχία Αράβων στην Κων/λη

μεταφορά του πολέμου στη Μ. Ασία

α. 9ου αι.εσωτερικές διαμάχες Χαλιφάτου απαλλαγή Αυτοκρατορίας από αραβικές επιδρομές στη Μ. Ασία 821 – 823 μ.Χ εξέγερση Θωμά Σλάβου

προκαλείται

μεγάλη

αναστάτωση

στο

Βυζάντιο παραμέληση στόλου εκ μέρους των Βυζαντινών

1. κατάληψη Κρήτης από Άραβες Ισπανίας 2. απόβαση Αράβων Ισπανίας στη Σικελία 3.

κλονισμός

Μεσόγειο Μικρά Ασία: αγώνες Θεοφίλου εναντίον Αράβων στο μικρασιατικό μέτωπο

κυριαρχίας

Βυζαντίου

στη


Α. ΣΚΟΥΡΑ

838 μ.Χ άλωση και καταστροφή του Αμορίου (πατρίδα της ομώνυμης Βυζαντινής δυναστείας)  γεγονός πολυθρύλητο στην επική παράδοση του Βυζαντίου

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ ΑΡΑΒΩΝ: 1.

τέλος ελληνορωμαϊκής κυριαρχίας στη Μεσόγειο – ένας νέος κόσμος εμφανίζεται στις ακτές της

2. Μεσόγειος: από κέντρο γίνεται σύνορο της Χριστιανοσύνης 3. Βυζαντινή θαλασσοκρατορία συγκυριαρχία Αράβων - Βυζαντινών στη Μεσόγειο 4. υποχώρηση θαλάσσιων συνόρων του Βυζαντίου στη γραμμή Κρήτη - Κύπρος - Λυκία / Κιλικία 5. συχνές επιδρομές αραβικών στόλων  ετήσια «κούρσα» εναντίον νησιών + παραλίων Αιγαίου

α) δραματική μείωση παράκτιου και νησιωτικού πληθυσμού

β) πλήγμα στο εμπόριο και τις αγροτικές δραστηριότητες μικρασιατικών

πληθυσμών

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ α. Συνθήκες εκδήλωσης της Εικονομαχίας: 726-843: Κίνημα εικονομαχίας συνταράσσει το Βυζαντινό κράτος για 2 αιώνες. Πρωτεργάτες: Λέων Γ’, Κωνσταντίνος Ε' (και οι δύο μέλη της δυναστείας των Ισαύρων), εκπρόσωποι ανώτερου κλήρου, ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΒΑΣΗ όχι οι ιδιότυπες θρησκευτικές ιδέες ενός ή δύο αυτοκρατόρων, αλλά οι ανεικονικές αντιλήψεις των Ανατολικών επαρχιών.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«KOIΝΩNIA KAI OIKONOMIA»

Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΒΑΣΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ η απεικόνιση του θείου με ανθρώπινη μορφή δε συμβιβάζεται με το χαρακτήρα του Χριστιανισμού ως καθαρά πνευματικής θρησκείας. Ευρωπαϊκές επαρχίες: υπερβολές λατρείας εικόνων + λειψάνων, προλήψεις + δεισιδαιμονίες λαού

γέννηση

κινήματος εικονομαχίας α. 8ου αι.: εκδήλωση εικονοκλαστικής κίνησης + ταυτόχρονη λήψη αυστηρών μέτρων από την κεντρική εξουσία ΑΙΤΙΑ ΛΗΨΗΣ ΜΕΤΡΩΝ κρίσιμη στιγμή Αυτοκρατορίας 1.

Κυριαρχία Αράβων στη θάλασσα

2. λεηλασία ακτών, νησιών και πόλεων από αραβικά πλοία 3.

ΑΝΑΤΟΛΗ

παράλυση εμπορίου

4. 717 μ.Χ.: κίνδυνος Βασιλεύουσας από τον αραβικό στόλο 5. κατακλυσμός της βυζαντινής Δύσης από Σλάβους 6.

ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ

βουλγαρικές επιδρομές

Η σωτηρία της Αυτοκρατορίας εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς της Μ. Ασίας.

1. Υπηρετούσαν στους θεματικούς στρατούς. συμφιλιώσει

Η μόνη πολιτική

2. Απέρριπταν την ιδέα της αναπαράστασης του θείου ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

που θα μπορούσε να

κεντρική εξουσία&ανατολικές επαρχίες

β. Έναρξη της Εικονομαχίας 726 - 787: Α’ φάση εικονομαχίας 726 μ.Χ.: καταστροφικός σεισμός μεταξύ θήρας και θηρασίας (ΑΦΟΡΜΗ για έναρξη εικονομαχίας θεωρήθηκε εκδήλωση θείας οργής, επειδή η λατρεία των εικόνων ερμηνεύτηκε ως ειδωλολατρική εκδήλωση. 726 μ.Χ.Διάταγμα Λέοντος Γ’ για απομάκρυνση εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη των ανακτόρων

έντονες

αντιδράσεις +οδομαχίες Η αντίδραση κλιμακώνεται από την Κων/λη στο Θέμα Ελλάδος (σημ. ανατολική Στερεά Ελλάδα) Ο θεματικός στόλος κινήθηκε εναντίον της Βασιλεύουσας, αλλά κατατροπώθηκε κοντά στον Ελλήσποντο. 730 μ. Χ α’ επίσημο εικονομαχικό διάταγμα εξορίες, δημεύσεις)

1.καταστροφή εικόνων 2. διώξεις εικονοφίλων (βασανιστήρια,


Δυσαρέσκεια της εκκλησίας της Ρώμης

Α. ΣΚΟΥΡΑ

Συνέπεια εικονομαχίας

Στροφή πάπα προς τους Φράγκους ηγεμόνες

ρήξη σχέσεων Αυτοκρατορίας με τη

Δύση

γ. Κορύφωση της Εικονομαχίας Κορύφωση εικονομαχίας επί Κωνσταντίνου Ε' Διαστάσεις ανελέητης

εκστρατείας κατά μοναχών

και

μοναστηριών (προπύργια της

Εικονομαχίας) 754 μ.Χ. Σύνοδος Ιέρειας- καταδικάζεται η λατρεία των εικόνων αναθεματίζονται οι οπαδοί της 787 μ.Χ Ζ' Οικουμενική Σύνοδος  καταδικάζεται η εικονοκλαστική κίνηση (επί Κων/νου ΣΤ’ και Ειρήνης)

δ. Αναζωπύρωση και τέλος της Εικονομαχίας 813 – 843 μ.Χ. β’ φάση εικονομαχίας δεν υπάρχει ο φανατισμός + η ορμή της α’ περιόδου

αναζωπύρωση εικονομαχίας

βασιλεία Λέοντος Ε' βασιλεία Θεόφιλου

Μάρτιος 843 μ.Χ. Σύνοδος Κωνσταντινούπολης από τη Θεοδώρα και τους συνεργάτες της, Βάρδα και Θεόκτιστο. Αποκατάσταση εικόνων

Σημασία Συνόδου οριστική αποτυχία κράτους να υποτάξει την Εκκλησία στη βούλησή του

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ α) Η οικονομία (6ος – 9ος αι) β' μ. 6ου αι.- 8ος αι. δύσκολη περίοδος για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

1. Δημογραφική κρίση 2. επιδημίες 3. φυσικές καταστροφές


Α. ΣΚΟΥΡΑ

4.απώλειες λόγω πολέμων

5. εχθρικές εισβολές 6.

μείωση

πληθυσμού

Αυτοκρατορίας 7. οικονομική κρίση

υποχώρηση αστικών δραστηριοτήτων, ΑΛΛΑ και προσπάθεια επιβίωσης και ακμή κάποιων πόλεων (Έφεσος, Νίκαια) παρακμή μεγάλου εξωτερικού εμπορίου Αιτίες παρακμής αστικής δραστηριότητας και εξωτερικού εμπορίου 1.

έλεγχος χερσαίων δρόμων εμπορίου με Ανατολή και εμπορικών κέντρων Συρίας + Αιγύπτου από Άραβες.

2.

διανομή κερδών εμπορίου μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων.

3.

καταβολή τελωνειακών δεσμών στους Άραβες από Βυζαντινούς

4.

μεγάλη μείωση του εμπορίου Βυζαντινών με τη Δύση στις αρχές του 8ου αι.

5.

κίνδυνος θαλάσσιων επικοινωνιών λόγω πειρατών

Το αραβοβυζαντινό εμπόριο αναβιώνει σε περιόδους ανακωχής. τ. 8ου αι. μ.Χ – α. 9ου μ.Χ. αύξηση πληθυσμού Αυτοκρατορίας στα 11 εκατομμύρια ανάκαμψη οικονομίας και εμπορίου βασιλεία Νικηφόρου - δημοσιονομική πολιτική Κακώσεις: Τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα του αυτοκράτορα Νικηφόρου Α’ αποσκοπούν στην αποκατάσταση κλονισμένης οικονομίας της Αυτοκρατορίας 1.

ακύρωση φοροαπαλλαγών αυτοκράτειρας Ειρήνης

2.

εγγραφή πολιτών στους φορολογικούς καταλόγους

3.

επιβολή καπνικού φόρου σε νοικοκυριά, πάροικους μονών, ναών και στα φιλανθρωπικά ιδρύματα

4.

καθιέρωση συλλογικής ευθύνης της κοινότητας του χωριού για την καταβολή των φόρων

5.

απαγόρευση τοκογλυφίας

6.

δημιουργία κλήρων για ναύτες και στρατιώτες Μικράς Ασίας

7.

υποχρεωτικός δανεισμός πλουσίων πλοιοκτητών (ναυκλήρων) από το κράτος με υψηλό επιτόκιο


Α. ΣΚΟΥΡΑ

(ΣΤΟΧΟΣ ανάπτυξη ναυσιπλοΐας, μεταφορών, εμπορίου)

β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισμοί: Μέσα 7ου-μέσα 9ου αιώνα κρίση στο Βυζάντιο κυρίαρχη παρουσία στρατού στη βυζαντινή κοινωνία (στρατιωτικοποίηση) εμφάνιση οικογενειακών ονομάτων και οικοδόμηση κάστρων

Τα επώνυμα προσδιορίζουν στρατιωτικές

Τα οχυρά κάστρα χτισμένα σε δυσπρόσιτες περιοχές

αριστοκρατικές οικογένειες

αντικαθιστούν τις παρηκμασμένες πόλεις

βαθμιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων με τη διχοτόμηση παλαιότερων (Μ. Ασία) και τη δημιουργία νέων (Βαλκανική) Δημιουργία ναυτικών θεμάτων

η αυτοκρατορία θωρακίζει τις παράλιες περιοχές

 ένδειξη εδραίωσης της βυζαντινής κυριαρχίας

εγκατάσταση σλαβικών πληθυσμών

προβλήματα στις Ευρωπαϊκές περιοχές

εφαρμογή ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

αιχμαλωσία Σλάβων και μεταφορά τους στη Μικρά Ασία

μετακίνηση μικρασιατικών πληθυσμών –

εγκατάστασή τους στις

σκλαβηνίες

της

Θράκης,

της

ανατολικής

Μακεδονίας και της Νότιας Ελλάδας ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ από τ. 8ου αι.  ενσωμάτωση Σλάβων και αφομοίωσή τους στη βυζαντινή κοινωνία

γ. Το κίνημα του Θωμά του Σλάβου 821 μ.Χ κίνημα Θωμά Σλάβου στη Μικρά Ασία εποχή της βασιλείας του Μιχαήλ Β’ εμφανίζεται εικονόφιλος, προστάτης φτωχών στέφεται αυτοκράτορας από τον πατριάρχη Αντιοχείας υπόσχεται φοροαπαλλαγές ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1. επέκταση αναταραχής από το κίνημα στις πόλεις και τον στρατό 2.

αποστασία τεσσάρων εκ των έξι μικρασιατικών θεμάτων – μόνο δύο πιστά


Α. ΣΚΟΥΡΑ

στον αυτοκράτορα 3. σύμπραξη θέματος Κιβυρραιωτών με Θωμά

περνά στην Ευρώπη + πολιορκεί

τη Βασιλεύουσα τέλη 821 - τέλη 822

o

άνοιξη 822 λιποταξία πληρωμάτων του Θωμά

o

φθινόπωρο 822 ήττα στόλου του μπροστά στην Κωνσταντινούπολη

o

επίθεση Βουλγάρων, συμμάχων του Μιχαήλ Β' λύση πολιορκίας - διαφυγή Θωμά

o

Οκτώβριος 823: σύλληψη και θανάτωση Θωμά

Αίτια κινήματος Θωμά: 1.

προσωπικές φιλοδοξίες και κίνητρα του στασιαστή

2.

σύγκρουση νομιμότητας + σφετερισμού της εξουσίας

3. ανταγωνισμός βυζαντινών επαρχιών με την πολιτική της κεντρικής εξουσίας 4. διαμάχη για τις εικόνες

όχι λαϊκή εξέγερση ή κοινωνική επανάσταση ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

ΣΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ α. Σκλαβηνίες Σκλαβηνίες μόνιμες εγκαταστάσεις των Σλάβων στη Χερσόνησο του Αίμου Σκλαβηνίες Ελλάδας αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού, μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«ΣΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ»

9ος αι.

Α. ΣΚΟΥΡΑ

1. μετεξέλιξη σκλαβηνιών των ΒΔ περιοχών της Βαλκανικής στα κρατίδια Σέρβων + Κροατών 2. ενσωμάτωση σκλαβηνιών στα Ν της Χερσονήσου του Αίμου στην επεκτεινόμενη θεματική διοίκηση του βυζαντινού κράτους – 3. Αρχικά ημιαυτόνομες, αλλά φόρου υποτελείς στο Βυζάντιο

β. Η ίδρυση του κράτους των Βουλγάρων εποχή Κωνσταντίνου Δ’ προωθούνται από τις ασιατικές στέπες στις εκβολές του Δούναβη ιδρύουν το κράτος των Βουλγάρων στη Χερσόνησο του Αίμου νικούν τον βυζαντινό στρατό κατακτούν εδάφη μεταξύ Δούναβη, Αίμου και Ευξείνου Πόντου

σιωπηλή αναγνώριση της νέας κατάστασης από τον αυτοκράτορα υπόσχεση καταβολής ετησίων χορηγιών συνετή κίνηση, αφού εκεί είχαν ήδη διεισδύσει σλαβικές φυλές

η

αυτοκρατορία ασκούσε πλημμελή έλεγχο της περιοχής αυτής ανανέωση συνθήκης Οι Βούλγαροι βοηθούν τον Λέοντα Γ’ εναντίον των Αράβων κατά την πολιορκία της Κων/λης 8ος αι. Αλλεπάλληλες προσπάθειες Κωνσταντίνου Ε' για κατάλυση βουλγαρικού κράτους εσωτερικά προβλήματα Βουλγάρων

πολιτική κρίση Βουλγάρων σύγκρουση

δυσκολίες στη διεξαγωγή του πολέμου

φιλοβυζαντινών

–

αντιβυζαντινών

παλαιάς βουλγαρικής αριστοκρατίας σλαβικών πληθυσμών + λαϊκών τάξεων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1. εξασθένηση Βουλγαρίας: 2.αποκατάσταση βυζαντινής υπεροχής στη Χερσόνησο του Αίμου, 3. αποτυχία Κωνσταντίνου Ε' να καταλύσει το βουλγαρικό κράτος

γ. Η Βουλγαρία υπό τον Κρούμο α. 9ου αι ισχυροποίηση Βουλγαρίας με την προσάρτηση αραβικών εδαφών 809:

έναρξη εχθροπραξιών άλωση Σαρδικής (Σόφιας) από τον χάνο Κρούμο

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«ΣΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ»

Α. ΣΚΟΥΡΑ

εξόντωση υπερασπιστών της Εκστρατεία Νικηφόρου Α' στη Βουλγαρία - βαθιά διείσδυση στη βουλγαρική επικράτεια τραγική κατάληξη εκστρατείας με συντριβή του βυζαντινού στρατού στις διαβάσεις του Αίμου + θανάτωση του ίδιου του αυτοκράτορα. κατάκτηση λιμανιών του Εύξεινου Πόντου από Κρούμο εμφάνισή του στα τείχη της Κωνσταντινούπολης κορύφωση των επιθετικών του ενεργειών 814: ξαφνικός θάνατος Κρούμου, υπογραφή 30ετούς συνθήκης ειρήνης από Ομουρτάγ, διάδοχο Κρούμου 814 – τ. 9ου αι. αδιατάρακτη ειρήνη στα βουλγαρικά σύνορα

δ. Η οργάνωση του Βουλγαρικού Κράτους:

ως τον 9ο αιώνα

κατά τη διάρκεια του 9ου αι

Εθνικά στοιχεία στη δομή του βουλγαρικού κράτους

ενίσχυση κρατικής εξουσίας

Διαφορετική συμμετοχή στη διακυβέρνηση της χώρας δύο

σταδιακή

φυλετικών στοιχείων

αρχηγών σλαβικών φύλων

υποχώρηση

εκσλαβισμός 1. Πρωτοβούλγαροι

2. σλαβικός πληθυσμός που εγκαταστάθηκε στην επικράτεια του + οργανώθηκε σε Σκλαβηνίες

δύναμης

Βουλγάρων

λόγω αριθμητικής υπεροχής Σλάβων

Δομή κοινωνίας χάνος καθορίζουν την κρατική πολιτική πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία αρχηγοί σκλαβηνιών αυτονομία, μερική συμμετοχή στη

υποταγή των Σλάβων στην

διοίκηση

πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία εθνολογική αφομοίωση των ουννικής

ΔΥΑΡΧΙΑ - διοικητικός δυϊσμός = εθνικο - φυλετικός δυϊσμός

καταγωγής Βουλγάρων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ-«ΤΟ ΦΡΑΓΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ»

Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΤΟ ΦΡΑΓΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΥΠΟ ΤΙΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΡΟΛΙΔΩΝ α. Η εποχή των Μεροβιγγείων και η κρίση του Φραγκικού κράτους: Βασίλειο Φράγκων

το σημαντικότερο βαρβαρικό κράτος Δύσης Εκχριστιανισμένο


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Ιδρυτής: Χλωδοβίκος, γενάρχης της δυναστείας των Μεροβιγγείων (τ. 5 ου – α. 6ου αι.) κρίση βασιλείου Φράγκων υπό τη δυναστεία των Μεροβιγγείων Αιτίες κρίσης ανικανότητα διαδόχων Χλωδοβίκου (νωθροί βασιλείς)

Συνέπειες

1. εμφύλιοι πόλεμοι 2. πολιτική διάσπαση 3. υποχώρηση εμπορίου 4. υποχώρηση βιοτεχνίας 5. εγκατάλειψη οδικού δικτύου 6. παρακμή αστικών κέντρων

τ. 7ου αι. – α. 8ου  πλήρες αδιέξοδο πολιτικού συστήματος Μεροβιγγείων επιτακτική ανάγκη για αλλαγές σε όλα τα επίπεδα ανάδειξη εκκλησίας σε μοναδικό σημείο αναφοράς + παράγοντα εξουσίας

β. Οι Καρολίδες και η ακμή της φραγκικής δύναμης 732 αναχαίτιση προέλασης Αράβων στο Πουατιέ από τον αυλάρχη Κάρολο Μαρτέλο ανάδειξη αξιώματος αυλάρχη ίδρυση της δυναστείας των Καρολιδών Λογγοβάρδοι βάδιζαν κατά της Ρώμης

ο πάπας Στέφανος Β' προσεταιρίζεται τους Φράγκους +

εγκαταλείπει το Βυζάντιο. 754στέψη Πιπίνου «ελέω θεού βασιλέα των Φράγκων» από τον πάπα Στέφανο Β'

ηθικό κύρος φραγκικής

βασιλείας επικράτηση αντίληψης της «ελέω θεού βασιλείας» στην Ευρώπη Ο Πιπίνος Α’ δωρίζει στην Αγία Έδρα την περιοχή από Ραβέννα ως Ρώμη πυρήνας παπικού κράτους Πιπίνος και γιοι του πατρίκιοι Ρωμαίων Αποτελέσματα 1.

υποχρέωση βασιλικού οίκου για προστασία Ρώμης

2. σύνδεση παπισμού με βασίλειο Φράγκων 3. βαθύτερο το χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης θάνατος Πιπίνου φραγκικό βασίλειο (σημερινή Γαλλία, μέρος σημερινής Γερμανίας) βασιλεία Καρόλου Μεγάλου (Καρλομάγνου) κατάκτηση νέων εδαφών - επέκταση φραγκικού κράτους


1.

Α. ΣΚΟΥΡΑ

διαίρεση επικράτειας σε 200 κομητείες

(Κόμητες: άσκηση στρατιωτικής και πολιτικής διοίκησης, δικαστές και φοροεισπράκτορες)

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ

2. Ενεργοποίηση θεσμού βασιλικών απεσταλμένων

ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

(επίβλεψη

ΑΠΟ ΚΑΡΛΟΜΑΓΝΟ

εφαρμογής

νόμων

και

βασιλικών

διαταγμάτων) 3.

Ενίσχυση

εκκλησιαστική

διοικητικής

μεταρρύθμισης

με

Η εκκλησία παράγοντας συνοχής και

ενότητας.

γ. Το πρόβλημα των δύο αυτοκρατοριών 774  κατάλυση κράτους Λογγοβάρδων

ανάμειξη Καρόλου στο πράγματα της Ιταλίας

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ 1. ισχυροποίηση φραγκικού κράτους 2. υποσκέλιση παλαιότερων γερμανικών βασιλείων 3. αναβάθμιση εξουσίας Καρόλου ισχυρή βασιλεία, εξουσία ενός κράτους με πολλούς λαούς 781 Τέλεση αρραβώνων Κωνσταντίνου ΣΤ’ και Ροτρούδης, κόρης του Καρόλου Προσπάθεια Βυζαντίου για διπλωματική προσέγγιση Δύσης Ρήξη σχέσεων δύο κρατών

ακύρωση συνοικεσίου

Εσωτερικές διαμάχες ιταλικού κράτους Ο πάπας Λέοντας Γ’ ζητά τη βοήθεια του Φράγκου βασιλιά με την υπόσχεση να τον στέψει αυτοκράτορα αποδοχή Καρόλου Χριστούγεννα 800 στέψη σύμφωνα με το βυζαντινό τυπικό τυπικό του Καρόλου στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου ΤΙΤΛΟΣ «Μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ, κυβερνήτης του Ρωμαϊκού Κράτους» Έδρα Καρόλου Άαχεν αντί Ρώμης  ανέγερση ανακτόρου - διακόσμηση ανακτορικού παρεκκλησίου με έργα τέχνης από Ραβέννα + υπόλοιπη Ιταλία.

Αποτελέσματα στέψης Καρόλου 800 και εξής  αντιπαλότητα Ανατολικής και Δυτικής Αυτοκρατορίας

Η στέψη θεωρήθηκε σκάνδαλο από τους Βυζαντινούς, σφετερισμός της ρωμαϊκής κληρονομιάς και του τίτλου «βασιλεύς Ρωμαίων». Πολιτική, γλωσσική, πολιτισμική και θρησκευτική διάσπαση Οικουμένης

Ανησυχία Βυζαντινών σχετικά με τις βλέψεις του Καρόλου σε σχέση με το Ανατολικό Βυζαντινό κράτος. Δύσκολες + μακρές διαπραγματεύσεις μεταξύ Καρόλου και Βυζαντινού αυτοκράτορα  συμβιβασμός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ (843 – 1054)_________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

δ. Η διάσπαση της Αυτοκρατορίας του Καρόλου Συνένωση χριστιανικού κόσμου Δυτικής Ευρώπης από Καρολίδες (Γαλατία, Γερμανία, Ιταλία) απουσία επιβλητικής προσωπικότητας Καρόλου λάθη διαδόχου Λουδοβίκου Ευσεβούς

Κλονισμός ενότητας ετερογενούς κράτους

σοβαρό πλήγμα στο κύρος της αυτοκρατορικής εξουσίας

840: θάνατος Λουδοβίκου 843 Συνθήκη του Βερντέν - διανομή κληρονομιάς από τρεις γιους Λουδοβίκου πρώτος γιος – Λουδοβίκος εδάφη ανατολικά Ρήνου δεύτερος γιος – Κάρολος Φαλακρός περιοχές της σημερινής Γαλλίας τρίτος γιος –Λοθάριος ζώνη από Βέλγιο ως Κεντρική Ιταλία Σημασία διανομής

τρεις εδαφικές ενότητες: βάση σχηματισμού Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, τριών από τα μεγαλύτερα κράτη της σύγχρονης Ευρώπης

ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (843 – 867) Βασιλεία Μιχαήλ Γ’ (842-867)1. αισθητή πρόοδος στον τομέα της παιδείας και της οικονομίας 2. σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες κατά των Αράβων στη Μ. Ασία. α. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Οι Βυζαντινοί, έχοντας εδραιώσει την κυριαρχία τους στη Μικρά Ασία, στράφηκαν


προς το σλαβικό κόσμο και επιδίωξαν τον εκχριστιανισμό του. ΣΛΑΒΟΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ

ΡΩΣΟΙ

860

ανεπιτυχής

863 αποστολή ιεραποστόλων

Το

επίθεση των Ρώσων

στη

νεργασία

κατά

πρόσκληση του ηγεμόνα της

αυτοκρατορική εξουσία, έ-

Κωνσταντινούπολης

χώρας Ραστισλάβου.

δρασε δυναμικά.

βυζαντινοί

Επικεφαλής

ιεραπόστολοι

τοποθετήθηκαν

εκχριστιανίζουν

της

το

Μοραβία,

γνώστης

ύστερα

της

της

ο

από

πατριαρχείο,

σε

με

συτην

πρεσβείας

Οι Βούλγαροι ζήτησαν από

λόγιος

τον πάπα ιεραποστόλους

+

σλαβονικής,

το

Βυζάντιο

επενέβη

νεοσύστατο Ρωσικό

δηλαδή της αρχαίας σλαβικής

αστραπιαία, για να απο-

Κράτος.

γλώσσας,

τρέψει

Κωνσταντίνος-

την

Κύριλλος και ο αδελφός του

γειτονικής

Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη.

σφαίρα

Κωνσταντίνος επινόησε το

Δύσης.

λεγόμενο

Στρατός

γλαγολιτικό

ένταξη

της

χώρας

στη

επιρροής

της

και

στόλος

αλφάβητο και μετέφρασε την

απέκλεισαν τα σύνορα +

Αγία Γραφή στα σλαβονικά

τα

η

παράλια

της

Λειτουργία και το κήρυγμα στη

Βουλγαρίας ο βούλγαρος

Μοραβία άρχισαν να γίνονται

ηγεμόνας

στη σλαβονική γλώσσα.

αναγκάστηκε να ενδώοει.

Οι

864βαπτίστηκε

δύο

θεσσαλονικείς

Βόρης

στην

εργάστηκαν με ακάματο ζήλο.

Κων/λη με ανάδοχο τον

Οι μαθητές τους εκδιώχθηκαν

αυτοκράτορα και έλαβε το

από τη χώρα

όνομα Μιχαήλ.

ο φραγκικός

κλήρος κυριάρχησε. Ο βυζαντινός πολιτισμός, χάρη στο έργο των δύο αδελφών, πέτυχε να ριζώσει βαθιά. Οι

Σλάβοι

οφείλουν

τις


απαρχές

της

εθνικής

φιλολογίας τους στους δύο αυτούς ιεραποστόλους.

β. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο Εκκλησιών και το Πρώτο Σχίσμα Αποδοχή του βαπτίσματος από το Βούλγαρο ηγεμόνα

ο ελληνικός κλήρος προ-

χώρησε στην οργάνωση της Βουλγαρικής Εκκλησίας σύμφωνα με τις υποδείξεις του πατριάρχη Φωτίου. Ο Βόρης αυνέτριψε την αντίσταση των βουλγάρων ευγενών (βογιάρων) Οι Βογιάροι έμεναν πιστοί στην εθνική θρησκεία. Απογοητεύθηκε οπό το γεγονός ότι η διοίκηση της Εκκλησίας ανατέθηκε σε έλληνα επίσκοπο και στράφηκε εκ νέου προς τη Ρώμη. Με τη συμπαράσταση του αυτοκράτορα, ο πατριάρχης Φώτιος απέκρουσε και τη νέα επέμβαση της Ρώμης κατηγόρησε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για θέματα λατρείας και εκκλησιαστικής τάξης, κυρίως όμως για το δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό (filioque) 807το δόγμα αυτό τελικά απορρίφθηκε ο πάπας Νικόλαος αναθεματίστηκε (Πρώτο Σχίσμα). 870Το βουλγαρικό ζήτημα διευθετήθηκε από Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη

η Βουλγαρία θα υπαγόταν πλέον στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου

της Κωνσταντινούπολης,


ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ α. Οι δημογραφικές εξελίξεις και η αγροτική παραγωγή α. 9ου αι. αύξηση της αγροτικής παραγωγής + δημογραφική ανάκαμψη περισσότερες δυνατότητες

μετανάστευση του αγροτικού πληθυσμού στις πόλεις.

10ος αι. 1. επέκταση της μεγάλης γαιοκτησίας

επίταση

της

αστικοποίησης 2. αύξηση αγροτικής φορολογίας 1. φυσική αύξηση αστικού πληθυσμού

δημογραφική ανάκαμψη

2. εσωτερική μετανάστευση

β. Το εμπόριο και η βιοτεχνία Αναζωογόνηση εμπορίου + βιοτεχνίας. Οι χωρικοί επισκέπτονται όλο και πιο συχνά τα εμπορικά κέντρα, για να διαθέσουν στην αγορά το πλεόνασμα της παραγωγής τους και να αγοράσουν ό,τι δεν παράγουν οι ίδιοι. θ εξαιρετική γεωπολιτική θέση

κομβικό σημείο των μεγάλων εμπορικών δρόμων.

Μεγαλύτερη σημασία για την οικονομία έχουν αρχικά οι χερσαίοι δρόμοι Οι θαλάσσιοι δρόμοι αναπτύσσονται ιδιαίτερα από τη δεκαετία 970 και εξής. Μετά το 970 ανακτώνται η Κρήτη, η Κύπρος και η βόρεια Συρία. Μεγάλη ανάπτυξη του βυζαντινού εμπορίου: οι μεγάλες χερσαίες και θαλάσσιες μεσογειακές αρτηρίες είναι υπό βυζαντινό έλεγχο. Αστικά κέντρα ανθούν η κεραμική, η τέχνη της κατεργασίας πολύτιμων λίθων, η βιοτεχνία λινών και μεταξωτών υφασμάτων και άλλες βιοτεχνίες. Σημαντικά κέντρα είναι η Χερσώνα, η Νικομήδεια, οι Σάρδεις, το Δυρράχιο, η Θήβα, η Κόρινθος και η Σπάρτη. Βιοτεχνικές δραστηριότητες αναπτύσσονται και στην ύπαιθρο, όπου καλύπτουν στοιχειώδεις

ανάγκες

του

αγροτικού

πληθυσμού

π.χ.

σιδηρουργεία,

ενώ


περιφερόμενοι σιδηρουργοί κατασκευάζουν και επισκευάζουν επί τόπου αγροτικά εργαλεία. γ. Τα αστικά επαγγέλματα 10ος –11ος

αι.

αυξάνεται ο αριθμός των απασχολουμένων στο εμπόριο και στη

βιοτεχνία. Πολυάριθμοι χειρώνακτες (μεταφορείς, αγωγιάτες, ναυτικοί και λιμενεργάτες) εργάζονται στις πόλεις και τα λιμάνια. Η ανάγκη να τραφεί ο πληθυσμός των αστικών κέντρων (οι χειρώνακτες, ο δήμος, δηλαδή οι φτωχοί και άνεργοι πολίτες, η ανώτερη τάξη και ο κλήρος) καθιστά το μικρεμπόριο και τα επαγγέλματα που αφορούν τη διατροφή κυρίαρχες οικονομικές δραστηριότητες στις μεγάλες πόλεις. Τα αστικά, εμποροβιοτεχνικά επαγγέλματα είναι οργανωμένα σε προνομιούχα σωματεία, τα συστήματα, (συντεχνίες). ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ:

1.

η λειτουργία τους διέπεται από αυστηρούς κανόνες (Επαρχικόν

Βιβλίον). 2. εποπτεύεται από τον Έπαρχο της Πόλης (δηλ. το διοικητή της). 3. Τα συστήματα προμηθεύονται στην ίδια τιμή τις πρώτες ύλες και τα ξένα εμπορεύματα. 4. είναι ελεύθερα να ρυθμίσουν τον όγκο της παραγωγής, το μισθό των υπαλλήλων και, ως ένα σημείο, την τιμή πώλησης των αγαθών. 5. Αυστηρά ελέγχεται η ποιότητα και η διάθεση των πολύτιμων εμπορευμάτων, των οποίων η εξαγωγή από τη βυζαντινή επικράτεια απαγορεύεται. 6. Τα μέλη τους έχουν ποικίλα οικονομικά προνόμια. 7. Μπορούν να ασκούν πολιτική πίεση. 8. Η εγγραφή στα συστήματα εξαρτάται από την αποδεδειγμένη επαγγελματική ικανότητα, ενώ η αποβολή συνοδεύεται από σωματικές ποινές. 9. Ενισχύεται ο κρατικός έλεγχος, ο οποίος επιδιώκει να διασφαλίσει όχι


τόσο τα συμφέροντα των παραγωγών, όσο αυτά του ίδιου του κράτους και των καταναλωτών.

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

α. Η ανώτερη αριστοκρατία

8ος αι.αλλαγή στη σύνθεση της κυρίαρχης τάξης στο Βυζαντινό κράτος το κράτος

κατέβαλε

προσπάθειες,

για

ν’

αντικαταστήσει

τους

παλιούς

μεγαλογαιοκτήμονες με μια παλατιανή αριστοκρατία που μισθοδοτούνταν για τα αξιώματα που κατείχε. Οι οικογένειες των νέων γαιοκτημόνων συνέρρεαν στην Κωνσταντινούπολη ΣΤΟΧΟΣ να εξασφαλίσουν ένα προσοδοφόρο αξίωμα + να ενταχθούν στην αριστοκρατία αυτή. τ.10 ου αι. η αριστοκρατία της γης και η αριστοκρατία των αξιωμάτων συνδέονται με επιγαμίες

Η κυρίαρχη τάξη ενοποιείται.

Μέσα σ' αυτή την τάξη δεσπόζουν οι βασιλικοί 1. μονοπωλούν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα 2. κυριαρχούν πια κοινωνικά και οικονομικά στην Κωνσταντινούπολη 3. είναι ακόρεστοι για πλούτο 4. γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή μπορεί να χάσουν την αυτοκρατορική εύνοια. Οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος υφίστανται την ασφυκτική πίεση των μεγάλων γαιοκτημόνων, των δυνατών, και περιέρχονται προστασία τους. β. Η μεσαία τάξη

σταδιακά υπό την κηδεμονία και


10ος + 11ος αι.  διαμορφώνεται μια εμποροβιοτεχνική τάξη αποτέλεσε την πηγή της αναμφισβήτητης ευημερίας του Βυζαντίου κατά την περίοδο αυτή 10ος αι. και εξής αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας ΕΜΠΟΡΟΒΙΟΤΕΧΝΙΚΗ τάξη: 1. η ακμή της τοποθετείται στο πρώτο μισό του 11ου αι. 2. την αποτελούσαν τολμηροί μεγαλέμποροι 3. εγκατέλειπαν προσωρινά την οικογένεια τους 4. επιχειρούσαν μακρινά ταξίδια 5. εμπορεύονταν τα πολύτιμα προϊόντα της Ανατολής (καρυκεύματα, πολύτιμους λίθους και υφάσματα) 6. εξασφάλιζαν τεράστια κέρδη. 7. Η τάξη των επιχειρηματιών, στη διάρκεια του 11 ο υ αι., άρχισε να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας. 8. Απέκτησε τη δυνατότητα να ενθρονίζει και να εκθρονίζει αυτοκράτορες, π.χ, τον Μιχαήλ Ε' Καλαφάτη (1041-1042). 9. Τα μέλη της έγιναν δεκτά στο σώμα της Συγκλήτου. γ. Η κοινωνία του χωρίου και η πάλη κατά των δυνατών ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΧΩΡΙΟΝ (ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ)

ακμάζει από τον 6ο αι. συγκροτείται από διάφορες κοινωνικές ομάδες. δεσπόζει ο ιερέας με το αδιαμφισβήτητο ηθικό κύρος του.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη κατέχουν ζουν κάπως απόμερα από το χωριό ΔΥΝΑΤΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΜΙΚΡΟΪΔΙΟΚΤΗΤΕΣ ΔΟΥΛΟΙ

αποτελούν τον κορμό του πληθυσμού υπηρετούνται συχνά από δούλους.


τ. 8ου αι. κε σημειώνεται μια αποφασιστική στροφή στην εξέλιξη της αγροτικής κοινότητας. Οι κοινωνικές διαφορές εντείνονται. Διαμορφώνεται μια νέα αριστοκρατία ανέρχεται στη διοικητική κλίμακα + πλουτίζει ταχύτατα. Οι μικροκαλλιεργητές 1. είναι υπερφορτωμένοι από φόρους 2. προτιμούν να παραχωρήσουν τους κλήρους τους 3. γίνονται πάροικοι των δυνατών 4. παραιτούνταν εκούσια από μια οδυνηρή ελευθερία 5. ο φόρος των γεωργών που εγκατέλειπαν τη γη τους επιβάρυνε τους γείτονεςαδυνατούσαν να πληρώσουν τρέπονταν και αυτοί σε φυγή. Η αλληλεγγύη των μελών της κοινότητας στράφηκε τελικά εναντίον τους.

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΥΝΑΤΩΝ  μια από τις σημαντικότερες πλευρές της εσωτερικής πολιτικής των Μακεδόνων. Το μεγαλύτερο πλήγμα για τους δυνατούς αποτέλεσε το αλληλέγγυον, νόμος που υποχρέωνε τους εύπορους γείτονες να καταβάλλουν τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητας. Το πλήθος των μικροϊδιοκτητών γης αποφέρει μεγάλα οφέλη στο κράτος με την καταβολή των κρατικών φορών + την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών. Αν μειωθεί ο αριθμός των μικροκτηματιών, τα πράγματα θα γίνουν επικίνδυνα για το Βυζάντιο.


ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Αντίθετα, η κεντρική κρατική μηχανή αναπροσαρμόζεται διαρκώς και η υπαλληλική ιεραρχία γίνεται συνεχώς περισσότερο πολύπλοκη. Ιδρύονται νέες υπηρεσίες με νέα αξιώματα, ενώ τα παλαιότερα είτε παρακμάζουν είτε αλλάζουν περιεχόμενο. Η γραφειοκρατία φθάνει στο απόγειο της. Η πολύπλοκη αυτή διοίκηση ελέγχεται και κατευθύνεται από τη βούληση του αυτοκράτορα και επομένως επικρατεί απόλυτος συγκεντρωτισμός. Ο αυτοκράτορας, εκλεκτός του θεού και προστατευόμενος της θείας Πρόνοιας, είναι η κεφαλή της δημόσιας διοίκησης, αρχηγός του στρατού, ανώτατος δικαστής και μοναδικός νομοθέτης, προστάτης της Εκκλησίας και φύλακας της Ορθοδοξίας. Η εξουσία του περιορίζεται μόνο από τις εντολές της ηθικής και της παράδοσης κοι δεσμεύεται από τους ισχύοντες νόμους, τους οποίους όμως μπορεί να καταργήσει, εκδίδοντας νέους. Με τους Μακεδόνες εμπεδώνεται ένα αίσθημα δυναστικής σταθερότητας. Ακόμη και οι λεγόμενοι ευκλεείς σφετεριστές ή κηδεμόνες αυτοκράτορες (Ρωμανός Λακαπηνός, Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τζιμισκής) προσπάθησαν να μη θίξουν το αίσθημα αυτό, σεβόμενοι τα δικαιώματα των νομίμων αυτοκρατόρων και υιοθετώντας τίτλους, όπως βασιλεοπότωρ, καίσαρ, συμβσσιλεύς. β. Οι σχέσεις Κράτους - Εκκλησίας Αμφιλεγόμενο είναι το ζήτημα των σχέσεων Κράτους-Εκκλησίας. Υποστηρίχθηκε ότι το κράτος, επωφελούμενο από την εικονομαχία, υπέταξε τη Βυζαντινή Εκκλησία και ότι οι πατριάρχες μεταβλήθηκαν σε όργανα των εκάστοτε αυτοκρατόρων. Επισημαίνεται λ.χ. ότι αρκετοί πατριάρχες καθαιρέθηκαν (Φώτιος, Ιγνάτιος), ενώ δυο φορές το πατριαρχικό αξίωμα δόθηκε σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Μόνο στο δεύτερο μισό του 10ου


αϊ, ο πατριάρχης Πολύευκτος κατέστησε την εξουσία του αρκετά ισχυρή και ανεξάρτητη, ώστε να επηρεάζει και τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Έχει όμως διατυπωθεί και η αντίθετη άποψη, κατά την οποία περιορίστηκε αισθητά η αυτοκρατορική εξουσία στο θρησκευτικό τομέα, ενώ το κύρος του πατριάρχη και της Εκκλησίας ενισχυόταν διαρκώς, Αν και η πλήρωση του πατριαρχικού θρόνου αποφασιζόταν από τον αυτοκράτορα, για το διορισμό και την καθαίρεση των εκκλησιαστικών λειτουργών ήταν απαραίτητη η συγκατάθεση του κλήρου. Τέλος, η εκκλησιαστική σύνοδος είχε τον πρώτο λόγο σε εκκλησιαστικά και δογματικά θέματα. γ. Η νομοθεσία Με τα αξιόλογα νομοθετήματα της Μακεδόνικης Δυναστείας επιδιώχθηκε συνειδητά η απομάκρυνση από το Δίκαιο των Εικονομάχων και η επιστροφή ατό Ρωμαϊκό Δίκαιο, με προσαρμογές όμως που υπαγόρευαν τα νέα κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα. Η αναθεώρηση του ισχύοντος δικαίου άρχισε με την έκδοση του Προχείρου Νόμου (870879), πρακτικού εγχειριδίου που περιλάμβανε διατάξεις Δημοσίου και Αστικού Δικαίου. Ο Πρόχειρός Νόμος αντλεί πολλά στοιχεία από την Εκλογή* (νομικό έργο των Ισαύρων), παρά το γεγονός ότι ασκεί αρνητική κριτική σ'αυτήν. Σε μεγαλύτερο βαθμό επηρεάζεται από την Εκλογή η Επαναγωγή, μια συλλογή νομοθετημάτων που καθορίζουν με ακρίβεια τις αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του πατριάρχη, των δύο κεφαλών της οικουμένης, που συνεργάζονται στενά. Εμπνευστής της θεωρίας των δυο εξουσιών φαίνεται ότι ήταν ο Φώτιος. Έργο της ίδιας εποχής ήταν επίσης τα Βασιλικά, η μεγαλύτερη νομική συλλογή της αυτοκρατορίας, η οποία στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην ιουστινιάνεια νομοθεσία και νια το λόγο αυτό αντανακλά κυρίως τις συνθήκες του 6ου αιώνα. Τις ιστορικές συνθήκες των αρχών του 10ου αιώνα αντικατοπτρίζουν κυρίως οι Νεαρές*, από τις οποίες φαίνεται ότι το κράτος ταυτίζεται πλέον με τον αυτοκράτορα και τη στρατιωτική και γραφειοκρατική μηχανή του, η οποία επηρεάζει άμεσα την αστική ζωή και οικονομία.


Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ α. Η βυζαντινή διπλωματία

ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: Δεν υπήρχαν μόνιμες διπλωματικές αντιπροσωπείες (πρεσβείες και προξενεία) που ν’ ασχολούνται με διακρατικά προβλήματα. Κάθε διακρατικό ζήτημα ρυθμιζόταν με ευκαιριακή αποστολή πρέσβεων. Οι πρεσβευτές ήταν, σύμφωνα με το εθιμικό δίκαιο του Μεσαίωνα, πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα, όπως και σήμερα. Για να στηρίξει την ασφάλειά του και τη διεθνή δύναμή του, το Βυζάντιο κατέφευγε συχνά στις υπηρεσίες μιας πολύ επιδέξιας διπλωματίας ΤΡΟΠΟΙ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ:

1. συχνότατη αποστολή πρέσβεων σε ξένες χώρες. 2. Τέτοια μέσα ήταν οι χορηγίες (σε χρήμα ή δώρα) στους ξένους ηγεμόνες, 3. η σύναψη συμμαχιών (που βασίζονταν συχνά σε επιγαμίες) 4. σύναψη εμπορικών συνθηκών 5.

Ο εκχριστιανισμός άλλων λαών. Τις κατευθυντήριες γραμμές της εξωτερικής πολιτικής χάρασσε ο Αυτοκράτορας 7ος αι. κε Υπεύθυνος για την υποδοχή ξένων πρεσβευτών, τον ορισμό των μελών των βυζαντινών πρεσβειών κ.ά. ήταν ο συνεργάτης του αυτοκράτορα.

β. Οι σχέσεις με τους Άραβες

Λογοθέτης του Δρόμου, στενός


Κορύφωση των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων. 904 άλωση της Θεσσαλονίκης Σημαντική απώλεια για το Βυζάντιο

η βυζαντινή

κυβέρνηση έλαβε μέτρα για την ενίσχυση του βυζαντινού στόλου. μ.10ου αι. έδρασε ένας από τους μεγαλύτερους στρατηγούς του Μεσαίωνα, ο Ιωάννης Κουρκούας. 944 άλωση της συριακής Έδεσσας Αποκορύφωμα των επιτυχιών του στρατηγού αυτού

ανάκτηση του ιερού μανδηλίου Εκεί ήταν αποτυπωμένη η μορφή του Χριστού.

961 ανάκτηση Κρήτης

επιτυχίες που προετοιμάστηκαν

από τη δράση του Κουρκούα 965 ανάκτηση Κύπρου περιορίστηκε σημαντικά η πειρατική δραστηριότητα του αραβικού στόλου. Οι μεγάλοι "στρατιωτικοί" αυτοκράτορες Νικηφόρος Φωκάς και Ιωάννης Τζιμισκής επεξέτειναν και πάλι τα σύνορα του Κράτους ως τη Συρία και την Παλαιστίνη. Η Κιλικία και η Συρία, όπου υπήρχαν ισχυρές βάσεις του αραβικού στόλου, προσαρτήθηκαν στο Βυζάντιο.

Οι σχέσεις με τους Άραβες δεν ήταν πάντα εχθρικές Συχνά υπογράφονταν συνθήκες

ειρήνης που επέτρεπαν την ανταλλαγή των αιχμαλώτων και την ανάπτυξη των πολιτιστικών επαφών και των εμπορικών ανταλλαγών.

γ. Οι σχέσεις με τους Βουλγάρους

ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΥΠΟ ΤΟΝ ΣΥΜΕΩΝ

ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΥΠΟ ΤΟΝ ΣΑΜΟΥΗΛ

Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων επηρέασε την

976Μετά

τις

πολιτική και πολιτισμική τους εξέλιξη.

επιτυχίες του Πέτρου ο νέος

Ο Συμεών ήταν διάδοχος του Βόρη.

ηγεμόνας

Μετέφερε την πρωτεύουσα από την Πλίσκα, λίκνο της

Σαμουήλ γίνεται ο αρχιτέ-

των

παραπάνω

Βουλγάρων


αρχαίας αριστοκρατίας, στην Πρεσλάβα.

κτονας

Η νέα πρωτεύουσα διακοσμήθηκε με μεγαλοπρεπή

βουλγαρικού κράτους

κτίρια.

ΚΕΝΤΡΟ ΒΔ Μακεδονία

Ενθαρρύνθηκε η μετάφραση έργων της βυζαντινής

(Πρέσπα-Αχρίδα).

λογοτεχνίας.

Ο Σαμουήλ, στη συνέχεια,

Η παλαιοσλαβική εκκλησιαστική λογοτεχνία γνώρισε

επεκτείνει τις βουλγαρικές

την πρώτη ακμή της.

κτήσεις μέχρι το Δούναβη

O Συμεών χαρακτηρίστηκε ως ημιαργείος (=ημιέλληνας)

και την κεντρική Ελλάδα.

είχε σπουδάσει στη σχολή της Μαγναύρας στην Κων/λη.

Η προέλαση του Σαμουήλ

Εγκαινιάζει

ανησύχησε το Βυζάντιο.

μια

περίοδο

έντασης

στις

ενός

βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις.

Αρχικά

Οι δύο δυνάμεις αγωνίζονται για την κυριαρχία στα

Βασίλειος

Βαλκάνια.

αντιμετώπιζε τότε εσωτερικά

Ο

Συμεών

απέβλεπε

στη

δημιουργία

μιας

ο

νέου

αυτοκράτορας Β',

προβλήματα,

επειδή

περιορίστηκε

βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας με αυτοκράτορα

σε διπλωματικά μέτρα.

τον ίδιο.

997

Αντικατέστησε

τον

αρχαίο

τίτλο

των

βουλγάρων

ηγεμόνων χάνος με τον βυζαντινό τίτλο βασιλεύς. 913έφθασε

μπροστά

στα

τείχη

α’

επιτυχία

των

Βυζαντινών στην περιοχή του Σπερχειού από τον στρατηγό

της

Νικηφόρο Ουρανό.

Κωνσταντινούπολης, αλλά οι ελπίδες του για κατάληψη

Γενικά

διαψεύστηκαν.

ανέπτυξαν

Προχώρησε σε διαπραγματεύσεις με τον πατριάρχη

στρατιωτική

Νικόλαο Μυστικό, που ασκούσε τότε καθήκοντα

των Βουλγάρων.

αντιβασιλέως.

1014

Ο πατριάρχης ενίσχυσε με την ευχή του το ηθικό κύρος

Κλειδιού,

του βούλγαρου ηγεμόνα.

Στρυμόνα,

Σε συνδυασμό με τις επιτυχίες του κατά των Βυζαντινών,

Βυζαντινών

ο

καθοριστική για την τύχη του

Συμεών,

αυτοαναγορεύθηκε

Βουλγάρων και Ρωμαίων.

Βασιλεύς

των

οι

Βυζαντινοί έντονη δράση

στη

μάχη κοντά

η

κατά

νίκη

βουλγαρικού κράτους.

του στο των

υπήρξε


Οι Βυζαντινοί όμως δεν του αναγνώρισαν ποτέ τον τίτλο

1018Η

του βασιλέως.

υποτάσσεται και προσαρτάται

Οι βυζαντινές πηγές αναφέρουν τον Συμεών πάντοτε

στο Βυζάντιο.

ως άρχοντα της Βουλγαρίας.

Το

924 ο Συμεών εμφανίσθηκε ξανά μπροστά στα τείχη

πολιτική

της Κωνσταντινούπολης.

εξελληνισμού

Δεν ήταν σε θέση, από στρατιωτική άποψη, να

Παλαιοβουλγαρικής

καταλάβει τη βυζαντινή πρωτεύουσα.

Εκκλησίας.

Βυζάντιο

Βουλγαρία

εφαρμόζει εντατικού της

Δεν διέθετε στόλο + οι διαρκείς αγώνες με τους Σέρβους και τους Κροάτες είχαν εξασθενίσει τις δυνάμεις του. Ο διάδοχος του Πέτρος συνήψε ειρήνη με το Βυζάντιο, νυμφεύθηκε την εγγονή του αυτοκράτορα Ρωμανού Λακαπηνού και έλαβε τον τίτλο που με τόσο πάθος είχε επιζητήσει ο πατέρας του: βασιλεύς της Βουλγαρίας.

δ. Οι σχέσεις με τους Ρώσους

Το Βυζάντιο απειλήθηκε πολλές φορές από τους Ρώσους. Ανέπτυξε με το κράτος του Κιέβου εμπορικές σχέσεις που ρυθμίστηκαν με ειδικές συνθήκες. Ρώσοι έμποροι και πρεσβευτές, ταξιδεύοντας με τα μονόξυλά τους στον ποταμό Δνείπερο και τον Εύξεινο, επισκέπτονταν το Βυζάντιο, για να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους (γούνες, σκλάβους κ.λπ.) με τα περιζήτητα βυζαντινά μεταξωτά. 957 η ηγεμονίδα του Κιέβου Όλγα επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη

τέθηκαν οι

βάσεις του β’ και οριστικού εκχριστιανισμού των Ρώσων. τ.10ου αι  επισήμως ολοκληρώθηκε ο εκχριστιανισμός των Ρώσων. Ο Βασίλειος Β' υποσχέθηκε να δώσει στο ρώσο ηγεμόνα Βλαδίμηρο ως σύζυγο την αδελφή του Άννα, αν ο ίδιος και το έθνος του ασπάζονταν το χριστιανισμό βάπτιση του Βλαδίμηρου έλαβε χώρα πιθανότατα στη Χερσώνα.

η


Λόγω του γάμου του ρώσου ηγεμόνα με την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα η Ρωσία απέκτησε διεθνές κύρος και όλα τα αγαθά που συνεπαγόταν η διάδοση της Ορθοδοξίας και του βυζαντινού πολιτισμού. Με τις βυζαντινές ιεραποστολές 1. στοιχεία κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης, 2. θεσμοί, 3. η βυζαντινή τέχνη και 4. ο βυζαντινός πολιτισμός εισήχθησαν στη Ρωσία και αποτέλεσαν τη βάση του ρωσικού πολιτισμού και της ρωσικής πνευματικής παράδοσης. ε. Η βυζαντινή πολιτική στην Ιταλία και η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους.

Νικηφόρος Φωκάς ακολούθησε με ευλάβεια την πολιτική των προκατόχων του στην Ιταλία. ΣΤΟΧΟΙ:

1. η προστασία των εκεί βυζαντινών επαρχιών από τους Άραβες 2. η ενίσχυση της βυζαντινής επιρροής στη Ρώμη και στα ημιαυτόνομα κρατίδια της κεντρικής Ιταλίας.

962 Μετά τη στέψη του Όθωνος Α' ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων και την ίδρυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, τα κρατίδια αυτά έγιναν το μήλο της έριδος μεταξύ του Βυζαντίου και της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Νικηφόρος Φωκάς αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον αυτοκρατορικό τίτλο του Όθωνος

απαίτησε την αποχώρηση του από τα βυζαντινά εδάφη που είχαν κατακτήσει

πρόσφατα οι Γερμανοί. Ανταλλάχθηκαν πρεσβείες σπουδαιότερη ήταν αυτή του επισκόπου Κρεμόνας Λιουτπράνδου (968). Οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν σε ναυάγιο

ο πρεσβευτής αναγκάστηκε να

επιστρέψει άπρακτος στη χώρα του. Οι σχέσεις των δύο αυτοκρατοριών βελτιώθηκαν επί Ιωάννη Τζιμισκήο διάδοχος του Όθωνα Α', ο Όθων Β', έλαβε ως σύζυγο την ανεψιά του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοφανώ

Η Θεοφανώ έφερε στην αυλή των Οθωνιδών τις συνήθειες και τις

παραδόσεις του βυζαντινού πολιτισμού. 1071 Οι ιταλικές κτήσεις χάθηκαν οριστικά για το Βυζάντιο τις κατέκτησαν οι Νορμανδοί.


στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών

1054 Σχίσμα ανάμεσα στην ανατολική + δυτική εκκλησία αντιβυζαντινή διάθεση στην Ιταλία

προκάλεσε έντονη

παρεμπόδισε τη συνεργασία Ρώμης και

Κωνσταντινούπολης. Η νορμανδική κατάκτηση διευκολύνθηκε έμμεσα από το γεγονός αυτό. ΑΙΤΙΑ

ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ: 1. Η έριδα ξεκίνησε από διαφωνίες αναφερόμενες σε

θεολογικά και δογματικά ζητήματα: 1. η νηστεία του Σαββάτου 2. η αγαμία του κλήρου, 3. η χρήση των αζύμων στη θεία Λειτουργία 4. το δόγμα της Ρωμαϊκής Εκκλησίας περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιό. 5. Κύρια αιτία όμως του Σχίσματος υπήρξε η διεκδίκηση, εκ μέρους της Ρώμης, της πρωτοκαθεδρίας στο χριστιανικό κόσμο, την οποία δεν μπορούσε να αποδεχθεί η Κωνσταντινούπολη. 6. Μεγάλες ευθύνες πρέπει να αποδοθούν στον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο και στον καρδινάλιο Ουμβέρτο, εκπρόσωπο της Ρώμης στις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης Οι δύο αδιάλλακτοι ιεράρχες εξώθησαν τα πράγματα στα άκρα

Οι συζητήσεις

τερματίστηκαν με αμοιβαίους αφορισμούς. Οι σύγχρονοι δεν έδωσαν στο γεγονός ιδιαίτερη προσοχή. Η κοσμοϊστορική σημασία του Σχίσματος έγινε αντιληπτή αργότερα και κυρίως τις παραμονές της Αλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους. ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις

10ος αι.  αναπτύχθηκαν οικονομικά οι ιταλικές ναυτικές πόλεις, ιδιαίτερα η Βενετία έγιναν στενότερες οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο. Ο Βασίλειος Β, για να ανταμείψει τους Βενετούς που μετέφεραν με τα πλοία τους τα βυζαντινά στρατεύματα στο θέμα της Λογγοβαρδίας (Ιταλία), συνήψε μαζί τους μια ευνοϊκή εμπορική συνθήκη

εγκαινιάσθηκε μια πολιτική

παραχώρησης προνομίων στο ιταλικό και ιδιαίτερα το βενετικό εμπορικό κεφάλαιoμακροπρόθεσμα,

απέβη

μοιραία

για

τα

συμφέροντα

της


αυτοκρατορίας.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη

Η κοινωνία του Φραγκικού Κράτους ήταν μια κοινωνία αγροτική. Αγρότες μεγάλη μάζα του πληθυσμού. Εποχή των Μεροβιγγείων  κυριαρχούν συνθήκες ανασφάλειας

οι αδύναμοι

αναζήτησαν την προστασία των ισχυρών, δηλαδή των αρχόντων

οι διάφορες

κοινωνικές ομάδες συνδέθηκαν μεταξύ τους με δεσμούς εξάρτησης. Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες  παραχωρούσαν εκτάσεις γης σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους),  απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες,  ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η γη που παραχωρούνταν ονομαζόταν φέουδο Από τη λέξη αυτή αποκλήθηκε φεουδαρχική ολόκληρη η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία και φεουδάρχες οι άρχοντες της. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής. Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου. Κοινωνική διαστρωμάτωση Ο βασιλιάς ήταν στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας. Οι άμεσοι υποτελείς του (κομήτες, βαρώνοι, μαρκήσιοι κ.ά), που ήταν συγχρόνως και φεουδάρχες, αποτελούσαν την αριστοκρατία.


Από αυτούς εξαρτιόνταν οι κατώτεροι υποτελείς, οι οποίοι έπαιρναν επίσης γαίες ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους. Οι εκκλησιαστικοί άρχοντες μπορούσαν να είναι και κάτοχοι φέουδων. Τη βάση της κοινωνικής πυραμίδας συγκροτούσαν οι ελεύθεροι γεωργοί, που ήταν μικροϊδιοκτήτες, οι δουλοπάροικοι που �� αποτελούσαν την πλειονότητα των αγροτών �� και απολάμβαναν μια περιορισμένη ελευθερία, η οποία κατά τόπους παρουσίαζε διαβαθμίσεις �� (ήταν δεμένοι με τη γη, �� πλήρωναν φόρο στο φεουδάρχη της περιοχής �� και δεν μπορούσαν να νυμφευθούν χωρίς την άδεια του) �� και οι δούλοι, τέλος, που χαρακτηρίζονταν από νομική άποψη ως κινητά αντικείμενα. �� Οι ομάδες αυτές �� ζούσαν, γενικά, σε άθλιες συνθήκες, �� πλήρωναν φόρους και δικαιώματα στο φεουδάρχη, �� εκτελούσαν αγγαρείες, �� τρέφονταν και ενδύονταν ανεπαρκώς. β. Η επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας �� Το σύστημα της φεουδαρχίας �� αναπτύχθηκε στη διάρκεια του 8ου αιώνα, �� μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Μεροβιγγείων. �� Οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου αποτέλεσαν σταθμό στη διαμόρφωση του συστήματος. �� Ο στρατός γίνεται φεουδαρχικός, �� Παλαιότερα τον αποτελούσαν ελεύθεροι αγρότες υπό την ηγεσία του αυτοκράτορα.


�� Τώρα τίθεται υπό την ηγεσία των φεουδαρχών, καθένας από τους οποίους συμμετέχει με τους υποτελείς του και τον οπλισμό τους. �� Τη δυνατότητα αυτή αποκτούν οι φεουδάρχες χάρη στην οικονομική και πολιτική δύναμη που τους εξασφαλίζει το φέουδο σε τοπικό επίπεδο. �� Ανάλογα αποτελέσματα είχε η διοικητική μεταρρύθμιση του Καρόλου, διότι στους βασιλικούς αξιωματούχους παραχωρούνταν γαίες. �� Οι

τρεις

αυτές

λειτουργίες

της

φεουδαρχίας

(στρατιωτική,

οικονομικοκοινωνική και πολιτική) αναπτύχθηκαν πλήρως �� στο κράτος του Καρόλου �� και στα κράτη που το διαδέχθηκαν. �� Έτσι, το φεουδαρχικό σύστημα γενικεύθηκε κατά τους δύο επόμενους αιώνες ο

ο

(10 και 11 ), �� οπότε �� η διάλυση των κρατών των Καρολιδών �� και οι εχθρικές επιδρομές �� δημιούργησαν �� κλίμα ανασφάλειας �� και ενίσχυσαν την ανάγκη προστασίας των κατοίκων.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 11.. Ποια ήταν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της φεουδαρχίας; 22.. Πόσα και ποια στάδια περιελάμβανε η «τελετή της περιβολής»; Να λάβετε υπ’ όψιν τη μικρογραφία της σελ. 50 και το παράθεμα της σελ. 51 του σχολικού βιβλίου. ο

ο

ο

1 : Αποδοχή υποτέλειας εκ μέρους του υποτελούς, 2 : όρκος πίστης, 3 : περιβολή (: εκχώρηση φέουδου από το φεουδάρχη) 33.. Ποια υπήρξαν τα κύρια στάδια της φεουδαρχίας; ο

1 στάδιο : Γένεση της φεουδαρχίας


Εποχή Μεροβιγγείων – επιστροφή στην αγροτική οικονομία, ανασφάλεια => αναζήτηση προστασίας, δεσμοί εξάρτησης, παραχωρήσεις γης, όρκοι πίστης – υποτέλεια – υπηρεσίες, παροχή προστασίας και βοήθειας ο

2 στάδιο : Σχηματοποίηση της φεουδαρχίας Εποχή Καρολιδών – μεταρρυθμίσεις Καρόλου => ανάπτυξη βασικών λειτουργιών της φεουδαρχίας (στρατιωτικής, οικονομικοκοινωνικής και πολιτικής) ο

3 στάδιο : Οριστική διαμόρφωση φεουδαρχίας – Κλασική φεουδαρχία Μετά το 843 - συνθήκη Βερντέν = διαμελισμός => η κεντρική εξουσία εξασθενεί => οι φεουδάρχες αποκτούν μεγάλη δύναμη, συγκρούονται με την κεντρική εξουσία => οι απλοί άνθρωποι αισθάνονται περισσότερο ανασφαλείς και αναζητούν μεγαλύτερη προστασία. Τυπικά χαρακτηριστικά της κλασικής φεουδαρχίας είναι : η ανίσχυρη κεντρική εξουσία, ο πολιτικός κατακερματισμός, η κυριαρχία των σχέσεων εξάρτησης (προστασία – υποτέλεια)


ΙΙ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ( 843 - 1054 μ.Χ.)

1. ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ (843 – 867)

σσ 34 - 35

ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 842 – 856

Περίοδος βασιλείας Μιχαήλ Γ’

860

Απόκρουση Ρώσων κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης

863

Αποστολή ιεραποστόλων στη Μοραβία

864

Ο Βόρης βαπτίζεται Χριστιανός

867

Εκκλησιαστική Σύνοδος

870

Πρώτο σχίσμα

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: 1.

Στη μεθόδευση του εκχριστιανισμού των σλαβικών λαών οι βυζαντινές αρχές επέδειξαν σύνεση και διορατικότητα. Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα της φράσης;

Οι βυζαντινές αρχές επέδειξαν σύνεση και διορατικότητα, διότι επέλεξαν να στείλουν μορφωμένους ιεραποστόλους, όπως ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος και ο αδερφός του Μεθόδιος από τη θεσσαλονίκη, οι οποίοι σεβόμενοι τον πολιτισμό των Σλάβων έπλασαν το λεγόμενο «γλαγολιτικό» αλφάβητο, μετέφρασαν την Αγία Γραφή στα σλαβονικά, ώστε η Λειτουργία και το κήρυγμα στη Μοραβία να γίνονται στη σλαβονική γλώσσα. Με αυτό τον τρόπο οι Βυζαντινοί πέτυχαν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των ντόπιων πληθυσμών, οι οποίοι δεν είχαν το αίσθημα της κατάκτησης ούτε ένιωθαν καταπιεσμένοι. Την ίδια πολιτική ακολούθησε η βυζαντινή πολιτική και εκκλησιαστική ηγεσία και με τους Βουλγάρους, όταν το 864 ο Βούλγαρος ηγεμόνας Βόρης βαπτίστηκε στην Κωνσταντινούπολη με ανάδοχο τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’ και έλαβε το όνομα Μιχαήλ. Στη συνέχεια παραχωρήθηκε στο Βούλγαρο ηγεμόνα η δυνατότητα να επιλέξει έναν αρχιεπίσκοπο της αρεσκείας του και έτσι οι Βυζαντινοί ενέταξαν τη βουλγαρική εκκλησία στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Η διορατικότητα των βυζαντινών αρχών αποδεικνύεται από το γεγονός ότι προέβλεψαν τον κίνδυνο από μια ενδεχόμενη επαφή των λαών αυτών με την παπική εκκλησία, καθώς και από τη δυναμική αντίδραση τους. Έστειλαν ιεραποστόλους, όταν ο ηγεμόνας των Μοραβών, Ραστισλάβος, φοβούμενος την ενδεχόμενη περικύκλωση της χώρας του από τους Φράγκους και τους Βουλγάρους, τους το ζήτησε. Τέλος, όταν οι Βούλγαροι ζήτησαν από τον πάπα ιεραποστόλους, τότε το Βυζάντιο αντέδρασε αστραπιαία και χρησιμοποίησε ακόμη


και τη βία ως μέσο πίεσης, για να αποτρέψει την ένταξη της χώρας στη δυτική σφαίρα επιρροής. Σίγουρα πολύ διαφορετική θα ήταν η εικόνα των Βαλκανίων και της Ευρώπης γενικότερα σε περίπτωση που η Δυτική Εκκλησία είχε κατορθώσει να επιτύχει το στόχο της, δηλαδή την ένταξη των κρατών στη δική της σφαίρα επιρροής.

2.

Ποιες διαφορές παρουσιάζουν μεταξύ τους οι τρόποι εκχριστιανισμού των Μοραβών, των Βουλγάρων και των Ρώσων (βλ. και σελίδα 71);

ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΣΛΑΒΙΚΩΝ ΛΑΩΝ ΜΟΡΑΒΟΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ

ΡΩΣΟΙ

Την πρωτοβουλία αναλαμβάνει ο

Ζήτησαν ιεραποστόλους πρώτα

Η προσπάθεια εκχριστιανισμού τους

ηγεμόνας

από τον πάπα.

ξεκίνησε μετά από μία ανεπιτυχή

πολιτικούς, να αποφύγει τις

Οι Βυζαντινοί όμως με στρατό

επίθεση

πιέσεις των Γερμανών.

και στόλο απέκλεισαν τα σύνορα

Πόλης.

Ζήτησαν από το Βυζάντιο την

και τα παράλια της Βουλγαρίας.

Οι

αποστολή ιεραποστόλων στη

Ο

να

εκχριστιανισμού τους τέθηκαν

χώρα τους.

ενδώσει και στη συνέχεια να

όταν η ηγεμονίδα τους Κιέβου

Η διδασκαλία έγινε στη μητρική

βαπτιστεί

Όλγα

γλώσσα των Μοραβών.

αυτοκράτορα.

Κωνσταντινούπολη.

Ο ελληνικός κλήρος, σύμφωνα με

Η προσπάθεια ολοκληρώθηκε

τις υποδείξεις του πατριάρχη

όταν ο ηγεμόνας της Ρωσίας

Φωτίου,

στην

Βλαδίμηρος πήρε ως σύζυγο του

Βουλγαρικής

την αδερφή του Βασιλείου Β' και

Στο

τους

τέλος

για

λόγους

κυριάρχησε

φραγκικός κλήρος.

ο

Βόρης

οργάνωση

αναγκάστηκε

με

ανάδοχο

προχώρησε της

τον

Εκκλησίας.

τους

βάσεις

εναντίον

του

της

οριστικού

επισκέφτηκε

την

ασπάστηκε το χριστιανισμό.

Ο εκχριστιανισμός προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις.

3.

Ποιες κατηγορίες εναντίον της Ρωμαϊκής Εκκλησίας διατυπώνει ο Φώτιος στην επιστολή του (παράθεμα 3);

Με βάση όσα αναφέρονται στο παράθεμα 3, ο Φώτιος αποκαλεί τους Δυτικούς «άνδρες ασεβείς και απαίσιους», διότι γεννήθηκαν στην Εσπερία, δηλαδή στη Δυτική Ευρώπη. Τους αποδίδει χαρακτηρισμούς, όπως «κεραυνός, σεισμός, χαλάζι» και «άγριο θηρίο». Τη συμπεριφορά τους, τέλος, τη θεωρεί «αισχρή», επειδή «με θρασύτητα και τόλμη άρπαξαν και λεηλάτησαν» τον «αμπελώνα του Κυρίου», δηλαδή την Εκκλησία της Βουλγαρίας. Το σημαντικό είναι ότι τους κατηγορεί για τις «κακοδοξίες» τους. Κατηγορεί τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για θέματα λατρείας και εκκλησιαστικής τάξης και κυρίως για το δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό (filioque).


ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:

Οι απόψεις για το Μιχαήλ Γ' άλλαξαν στο πέρασμα των χρόνων. Οι παλαιότεροι ιστορικοί, επηρεασμένοι από την προπαγανδιστική ιστοριογραφία των Μακεδόνων, θεώρησαν το νεαρό αυτοκράτορα ως μέθυσο και έκφυλο. Ο Βέλγος Βυζαντινολόγος Η. Gregoire προσπάθησε, στηριζόμενος στην επική ακριτική ποίηση, να αποκαταστήσει τη φήμη του και έφτασε στο αντίθετο συμπέρασμα, ότι δηλαδή υπήρξε μια μεγάλη προσωπικότητα. Την ενδιάμεση άποψη εκθέτει ο Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμ. Β', σελ. 97: Αν και (ο Μιχαήλ Γ') διέθετε τόλμη και ενεργητικότητα, υπήρξε παράλληλο ιδιότροπος και άστατος χαρακτήρας. Δεν ήταν ο ίδιος μεγάλος, αλλά η εποχή του, η εποχή του Βάρδα και του Φωτίου. Πού αποδίδετε τη διαφωνία των ιστορικών στο συγκεκριμένο ζήτημα; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν γενικότερα την κρίση των ιστορικών; Παράγοντες που επηρεάζουν γενικότερα την κρίση των ιστορικών είναι η εθνικότητά τους, η πνευματική τους συγκρότηση, η παιδεία που έχουν λάβει, αλλά και η εποχή, στην οποία έζησαν, η ιδεολογία τους, η κοινωνική και οικονομική τους θέση, η πολιτική τους τοποθέτηση, τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τους και η ιστορική «σχολή», στην οποία ανήκουν. Πιο αναλυτικά ο G. Ostrogorsky στην «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους», τόμ. Β', σελ. 96 – 97 αναφέρει σχετικά με το θέμα της προσωπικότητας του Μιχαήλ Γ’: «Η εικόνα του νεαρού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' εμφανίζεται σήμερα εντελώς διαφορετική σε σύγκριση με εκείνη των παλαιοτέρων ιστορικών που ήταν επηρεασμένοι από τη μονομερή ιστοριογραφία της εποχής της μακεδονικής δυναστείας και έβλεπαν στο πρόσωπο του Μιχαήλ Γ' μόνο έναν «μέθυσο». Βέβαια δεν ήταν οπωσδήποτε υπόδειγμα ηθικής, δεν έλειψαν όμως τα χαρίσματα και κυρίως η τόλμη. Ωστόσο δεν πρέπει να περιπέσουμε από το ένα άκρο στο άλλο και να θεωρήσουμε το Μιχαήλ Γ'«μεγάλο ηγεμόνα». Επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο για την άμυνα της αυτοκρατορίας και πολλές φορές ηγήθηκε ο ίδιος του στρατού του στις εκστρατείες. Το ίδιο όμως έκαναν και οι περισσότεροι βυζαντινοί ηγεμόνες. Πάντως δεν διέθετε προσωπική σταθερή καθαρή θέληση. Σε θέματα σοβαρά, αλλά και δευτερεύοντα, σε καλές ή και κακές ενέργειες άφηνε τον εαυτό του να κατευθύνεται από άλλους και να συμμορφώνεται με τις εναλλασσόμενες επιδράσεις και τους ψιθυρισμούς της αυλής. Ήταν ιδιότροπος και είχε άστατο χαρακτήρα, σε βαθμό που να μην εμπνέει εμπιστοσύνη. Η πρωτοβουλία για τα πολλά μεγάλα έργα που συντελέσθηκαν την περίοδο της βασιλείας τον δεν ανήκε σ' αυτόν. Ο ίδιος δεν ήταν μεγάλος, αλλά η εποχή του, η εποχή του Βάρδα και του Φωτίου».

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Α) ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: 1.

Περιγράψτε τα μέτρα που έλαβε ο λογοθέτης του Δρόμου Θεόκτιστος για την καλύτερη οργάνωση του βυζαντινού κράτους στο εσωτερικό και εξωτερικό.

2.

Με ποια κρίσιμη μάχη αντιμετώπισε ο Μιχαήλ Γ’ τους Άραβες;

3.

Προς ποια κατεύθυνση στρέφει την προσοχή του το Βυζάντιο μετά την εδραίωση της κυριαρχίας του στη Μ. Ασία;

4.

Ποιες σχέσεις αναπτύσσονται με τους Ρώσους;

5.

Περιγράψτε την πολιτική του Μοραβού ηγεμόνα Ραστισλάβου απέναντι σε Βυζάντιο και Δύση.

6.

Τι γνωρίζετε για την αποστολική δράση των αδερφών Κύριλλου και Μεθόδιου;

7.

Τι ξέρετε για τον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων;


8.

Πώς χειρίστηκε το θέμα της οργάνωσης Βουλγαρικής Εκκλησίας ο Βόρης, ηγέτης της χώρας;

9.

Τι γνωρίζετε για το Πρώτο Σχίσμα;

10. Πώς λύθηκε οριστικά το βουλγαρικό ζήτημα;

Β) ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: Ι) Σημειώστε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι ορθές ή λανθασμένες: 1.

Η εδραίωση της βυζαντινής κυριαρχίας στη Μ. Ασία οδήγησε στη στροφή του Βυζαντίου προς το σλαβικό κόσμο.

2.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Μεγάλη πολιτιστική και πολιτική ανάπτυξη σημειώθηκε, όταν αυτοκράτορας έγινε ο Θεόφιλος.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

3. Αμέσως μετά την ίδρυση της βουλγαρικής εκκλησίας τοποθετήθηκε εκεί Έλληνας επίσκοπος. 4. Το ρωσικό ζήτημα λύθηκε οριστικά κατά τη Σύνοδο του 870. 5.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Μοραβών το Πατριαρχείο έδρασε δυναμικά.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΙΙ) Επιλέξτε την ορθή απάντηση: 1.

Ο Βόρης συνέτριψε την αντίσταση: α. των Πρωτοβουλγάρων β. του λαού γ. των Βογιάρων δ. των ξένων κατοίκων

2.

Με επιστολή του ο Πατριάρχης Φώτιος επέκρινε τον: α. Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’ β. Πάπα Νικόλαο γ. Βούλγαρο ηγεμόνα δ. Ρώσο ηγεμόνα

3.

Τον Μοραβό ηγεμόνα έστρεψε προς το Βυζάντιο ο φόβος των: α. Αράβων β. Βουλγάρων και Ρώσων γ. Φράγκων και Βουλγάρων δ. Οθωμανών

4.

Την α’ περίοδο της βασιλείας του Μιχαήλ Γ’ (842 – 856) το χαλιφάτο των Αράβων: α. Ισχυροποιήθηκε β. Εξασθένησε


γ. Είναι ήδη εξασθενημένο δ. Απειλεί ιδιαίτερα το Βυζάντιο 5.

Απειλή για το Βυζάντιο κατά το β’ μισό του 9ου αι. αποτέλεσε η αίρεση: α. των Παυλικιανών β. του Αρείου γ. του Μονοενεργητισμού δ. του Μονοθελητισμού

ΙΙΙ) Αντιστοιχίστε κατάλληλα: 1.

Μιχαήλ Γ’

α. Με τον αδερφό του οργάνωσαν τον εκχριστιανισμό των Σλάβων.

2.

Θεόκτιστος

β. Λογοθέτης του Δρόμου

3.

Βάρδας

γ. Ηγεμόνας της Μοραβίας

4.

Νικόλαος

δ. Πάπας της Ρώμης, όταν σημειώθηκε το α’ Σχίσμα, στα 867.

5.

Ραστισλάβος

ε. Πρωθυπουργός και θείος του Μιχαήλ Γ’.

6.

Κύριλλος

στ.Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (842 – 867)

7.

Μεθόδιος

ζ. Βούλγαρος ηγεμόνας που βαφτίστηκε χριστιανός με το όνομα Μιχαήλ.

8.

Βόρης

η. Επινόησε το γλαγολιτικό αλφάβητο και μετέφρασε την αγία Γραφή στα

σλαβονικά.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

ΙV) Συμπληρώστε κατάλληλα:

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ Γ’: Η οικονομία ________________________ Στο εξωτερικό ____________________________________ εδάφη. Στο εσωτερικό υποτάσσονται ___________________________________. Οι πρώτοι ιεραπόστολοι στέλνονται ________________________________________ μετά από μια επικίνδυνη _________________________________ εναντίον της _______________________. Στα 863 ιεραπόστολοι στέλνονται στη__________________, με αφορμή την ________________ του __________________________________, ο οποίος φοβήθηκε τη διείσδυση __________________ και _____________________. Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος 1. _______________________________________, 2. ______________ ______________________________ και 3. ___________________________________. Οι Βούλγαροι ζήτησαν ιεραποστόλους από ______________________ και το Βυζάντιο __________


________________________. Ο Βούλγαρος ηγεμόνας Βόρης το 864 ___________________ ______________________________________, η βουλγαρική εκκλησία _______________ ___________________ και διορίστηκε __________________________. Έτσι σημειώθηκε _________________________________________. Προσβλητικές επιστολές αντηλλάγησαν μεταξύ ____________________________________ _____________________________. Το 867 σημειώθηκε __________________________________. Το 870 με Σύνοδο ___________________________________________, η οποία _______ _________________________________________ του Βυζαντίου.

3. ΚΟΙΝΩΝΙΑ

σσ 38 – 39

ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 922

Νεαρά που καθόριζε τη διαδικασία εκποίησης κτημάτων


Ποιες αλλαγές σημειώθηκαν στη σύνθεση της αριστοκρατίας από την εποχή του Κωνσταντίνου Ε’ (741 – 775) μέχρι την εποχή του Βασιλείου Β’ (976 – 1025);

2.

Ποιες ήταν οι αιτίες της αναχώρησης και ποιους κινδύνους συνεπαγόταν η εξαφάνιση των ελεύθερων αγροτών και μικροϊδιοκτητών σύμφωνα με τα παραθέματα;

Τα αίτια της αναχώρησης των ελεύθερων αγροτών και των μικροϊδιοκτητών ήταν η βαριά φορολογία που τους είχε επιβάλει ο αυτοκράτορας και η πίεση των δανειστών τους. Συχνά οι αγρότες που αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες δραπέτευαν σε χώρες μακρινές προκειμένου να γλιτώσουν από τους-χρεοφειλέτες τους. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια να μειωθεί ο αριθμός των μικροκτηματιών. Κατά συνέπεια, μειώθηκαν τα μεγάλα οφέλη του κράτους που προέρχονταν από την καταβολή των φόρων και την παροχή των στρατιωτικών υπηρεσιών. Επίσης, ο φόρος των αγροτών που εγκατέλειπαν τη γη τους επιβάρυνε τους γείτονες, οι οποίοι αδυνατώντας να πληρώσουν, τρέπονταν κι αυτοί σε φυγή. Η αλληλεγγύη των μελών της κοινότητας στράφηκε τελικά εναντίον τους. 3. Ποια η σκοπιμότητα της θεσμοθέτησης του "αλληλέγγυου"; Από τα τέλη του 8ου αιώνα οι κοινωνικές διαφορές άρχισαν να εντείνονται, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια νέα αριστοκρατία, ενώ παράλληλα οι μικροκαλλιεργητές έγιναν πάροικοι των δυνατών. Αρχικά η αλληλεγγύη των μελών της κοινότητας στράφηκε εναντίον τους, καθώς ο φόρος των γεωργών που εγκατέλειπαν τη γη τους επιβάρυνε τους γείτονες, οι οποίοι, αδυνατώντας να πληρώσουν, τρέπονταν κι αυτοί σε φυγή. Για τους λόγους αυτούς μια από τις σημαντικότερες πλευρές της εσωτερικής πολιτικής των Μακεδόνων στάθηκε ο αγώνας κατά των δυνατών, που απέδωσε καρπούς κυρίως με το "αλληλέγγυο". Ο νόμος αυτός υποχρέωνε τους


εύπορους γείτονες να καταβάλλουν τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητας. Η σκοπιμότητα της θεσμοθέτησης του "αλληλέγγυου" είναι προφανής: στρεφόταν κατά των δυνατών και ταυτόχρονα λειτουργούσε υπέρ των φτωχών αγροτών, σε μια προσπάθεια σύγκλισης των κοινωνικών διαφορών.


Ποια τάση στην κοινωνική διαφοροποίηση ενισχύεται μετά την περίοδο της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ε’;

2.

Πότε ενοποιείται η κυρίαρχη τάξη της βυζαντινής κοινωνίας; Περιγράψτε την ισχύ, καθώς και το ρόλο των «βασιλικών» και των «Δυνατών» και εξετάστε τις συνέπειες για τον απλό λαό.

3.

Τι γνωρίζετε για τη μεσαία τάξη της εποχής 843 – 1054;

4.

Πώς ήταν οργανωμένο το βυζαντινό «χωρίον»;

5.

Ποια ουσιώδης διαφοροποίηση σημειώνεται από τα τέλη του 8 ου αι. στην εξέλιξη των αγροτικών κοινοτήτων; Ποια η επίδραση του νομοθετικού έργου του Νικηφόρου Α’;

6.

Ποια πολιτική ακολούθησαν οι Μακεδόνες για να ενισχύσουν τις αγροτικές κοινότητες και για ποιο λόγο η οριστική διάλυσή τους δεν κατέστη δυνατό να αποφευχθεί;

7.

Τι ήταν το «αλληλέγγυον»;

8.

Ποια μέτρα σχετικά με τη γη έλαβαν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες που ονομάστηκαν «ευκλεείς σφετεριστές»;

9.

Ποιες ήταν οι αιτίες της αναχώρησης (παράθεμα 2) και ποιες οι συνέπειες της εξαφάνισης των ελεύθερων αγροτών και μικροϊδιοκτητών (παράθεμα 3);

10. Γιατί οι αγρότες, που έχαναν τη γη τους, δεν μπορούσαν να την ανακτήσουν; Ποιος μπορεί να ήταν ο ρόλος των εκπροσώπων της επαρχιακής διοίκησης στο ζήτημα αυτό; 11. Ένας γνωστός βυζαντινολόγος σημειώνει ότι η κοινωνική πολιτική των Μακεδόνων αποδείχθηκε αντιφατική. Μπορείτε να επισημάνετε τις αντιφάσεις αυτής της πολιτικής;

5. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ


Πρώτη επίθεση Ρώσων εναντίον Κωνσταντινούπολης

870

Κατάκτηση Μάλτας από Άραβες

893 – 927

Περίοδος βασιλείας Συμεών

902

Κατάκτηση Σικελίας από Άραβες

904

Άλωση της Θεσσαλονίκης

907

Οι Ρώσοι και πάλι μπροστά στην Κωνσταντινούπολη

σσ 42 - 48


908

Νίκη Βυζαντινών στη θάλασσα

911

Τρίτη επίθεση Ρώσων

911

Βυζαντινορωσική Συνθήκη

913

Πολιορκία Κωνσταντινούπολης από Συμεών

917

Νίκη Συμεών στην Αγχίαλο

924

Δεύτερη επίθεση Συμεών εναντίον Κωνσταντινούπολης

944

Άλωση Έδεσσας Συρίας

944

Τέταρτη επίθεση Ρώσων - Βυζαντινορωσική Συνθήκη

957

Επίσκεψη ηγεμονίδας Κιέβου Όλγας στην Κωνσταντινούπολη

961

Κατάληψη Κρήτης από Βυζαντινούς

962

Στέψη Όθωνα Α’ ως Αυτοκράτορα των Ρωμαίων

965

Κατάληψη Κύπρου από Βυζαντινούς

968

Ο Λιουτπράνδος στην Κωνσταντινούπολη για διαπραγματεύσεις

969

Αραβοβυζαντινή συνθήκη – Προσάρτηση Κιλικίας και Αρμενίας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

927 – 969 972 975/976

Ο Πέτρος ηγεμόνας των Βουλγάρων Γάμος της ανιψιάς του Ιωάννη Τσιμισκή με τον Όθωνα Β’ Οι ιταλικές κτήσεις υπάγονται στον Κατεπάνω Ιταλίας

976

Δημιουργία Δεύτερου Βουλγαρικού κράτους με κέντρο τη ΒΔ Μακεδονία

992

Ο Βασίλειος Β’ Βουλγαροκτόνος παραχωρεί με Χρυσόβουλο τα πρώτα προνόμια στους Βενετούς

997

Βυζαντινή επιτυχία στο Σπερχειό

1001

Στρατιωτική αντεπίθεση Βυζαντινών εναντίον Βουλγάρων

1014

Βυζαντινή επιτυχία στο Κλειδί

1018

Οριστική υποταγή Βουλγαρίας στο Βυζάντιο

1054

Δεύτερο Σχίσμα

1071

Οριστική αφαίρεση βυζαντινών ιταλικών κτήσεων από Νορμανδούς


Ποια ήταν τα μέσα με τα οποία οι Βυζαντινοί ασκούσαν τη διπλωματία (συμβουλευτείτε το σχετικό παράθεμα);

"Σήμερα σε όλα τα κράτη... των βυζαντινών πρεσβειών κ. ά." (σελ. 42 του σχολικού βιβλίου).


Σύμφωνα με το σχετικό παράθεμα, οι βυζαντινές Αρχές επεδίωκαν να εντυπωσιάσουν τους ξένους πρεσβευτές επιδεικνύοντας τον αμύθητο πλούτο, την πολυτέλεια και τη μεγαλοπρέπεια γενικά της βασιλικής αυλής. Ο σκόπιμος αυτός εντυπωσιασμός των απεσταλμένων στη βυζαντινή αυλή αποσκοπούσε στο να επιβάλουν οι Βυζαντινοί ευκολότερα την άποψη τους στους ξένους απεσταλμένους. Ο Λιουτπράνδος όμως -σύμφωνα με το παράθεμα- δεν φοβήθηκε, ούτε κυριεύτηκε από έκπληξη, γιατί είχε ενημερωθεί για όλα αυτά από ανθρώπους που ήταν ενημερωμένοι σχετικά με το θέαμα. 2. Σε ποιους περιορισμούς υποβαλλόταν η διάθεση ρωσικών προϊόντων στην αγορά της Κωνσταντινούπολης κατά το 10ο αι. (σχετικό παράθεμα); "Το Βυζάντιο απειλήθηκε... βυζαντινά μεταξωτά "(σελ. 45-46 του σχολικού βιβλίου). Επειδή το Βυζάντιο είχε απειληθεί συχνά στο παρελθόν από τους Ρώσους, οι Ρώσοι έμποροι και πρεσβευτές ήταν υποχρεωμένοι να προσκομίζουν στους Βυζαντινούς έγγραφα, τα οποία αποδείκνυαν ότι έρχονταν με φιλικές προθέσεις. Αν τα έγγραφα αυτά απουσίαζαν, οι έμποροι και πρεσβευτές ετίθεντο υπό επιτήρηση και ήταν υπό την εξουσία των Βυζαντινών μέχρι να ενημερώσουν τον ηγεμόνα τους. Ήταν υποχρεωμένοι να παραμένουν κοντά στον ναό του Αγίου Μάμαντος. Εκεί ένας υπάλληλος Βυζαντινός κατέγραφε τα ονόματα τους για να λάβουν το μηνιαίο βοήθημα ανάλογα με την περιοχή απ' όπου καταγόταν ο καθένας. Όφειλαν να έρχονται στην πόλη από μια καθορισμένη πύλη και να συνοδεύονται από αυτοκρατορικούς υπαλλήλους, χωρίς όπλα, 50 άντρες κάθε φορά. Ανάλογα με τις ανάγκες τους, μπορούσαν να εμπορεύονται και στη συνέχεια επέστρεφαν στη χώρα τους. Οι Ρώσοι που αναχωρούσαν για την πατρίδα τους λάμβαναν όλα τα αναγκαία εφόδια από τους Βυζαντινούς, όπως είχε καθοριστεί από τις μεταξύ τους συμφωνίες. Δεν επιτρεπόταν όμως να διαχειμάσουν κοντά στον ναό του Αγίου Μάμαντος. 3. Ποιες ήταν οι φιλοδοξίες του Βουλγάρου Τσάρου Συμεών και ποια τα αίτια της τελικής αποτυχίας του (σχετικά παραθέματα); Ο Συμεών απέβλεπε στη δημιουργία ...τις δυνάμεις του (βλέπε τη σελ. 44 - 45 του σχολικού βιβλίου). Ο Ρωμανός Α' Λακαπηνός κατηγορεί τον Συμεών, επειδή ο τελευταίος θέλησε να σφετεριστεί για τον εαυτό του τον τίτλο του βασιλέα των Βουλγάρων και Ρωμαίων. Για τον Βυζαντινό αυτοκράτορα, ο τίτλος δεν του ανήκε, γιατί δεν του τον έδωσε ο Θεός και διότι τον απέκτησε με αίματα και σφαγές και όχι με την πραγματική του αξία. 4. Ποιες ήταν οι αφορμές και ποια τα βαθύτερα αίτια του Σχίσματος (σχετικό παράθεμα); Η έριδα η οποία ξεκίνησε... στα άκρα (σελ. 47 του σχολικού βιβλίου). Σύμφωνα με το παράθεμα 9, η όξυνση των σχέσεων ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση οδηγήθηκε σε τέτοιο σημείο μετά το Σχίσμα, που ήταν αδύνατος ο οποιοσδήποτε συμβιβασμός. Το γεγονός ότι

ο σλαβικός κόσμος προσαρτήθηκε

στην Εκκλησία της

Κωνσταντινούπολης υπέσκαψε την ιδέα της οικουμενικότητας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Ανατολή. Από την άλλη πλευρά όμως δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί ούτε η ιδέα της οικουμενικότητας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και το Σχίσμα επέτεινε τις διαφορές των δύο Εκκλησιών. Η απαίτηση της Ρώμης για πρωτείο στον χριστιανικό κόσμο, το βασικό αίτιο του Σχίσματος, δεν έγινε ποτέ αποδεκτή από τους Βυζαντινούς.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Α) ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:


1.

Για ποιο λόγο ήταν αναγκαία η ύπαρξη και συντήρηση από πλευράς του Βυζαντίου επιδέξιας διπλωματίας;

2.

Ποια η διαφορά των σημερινών από τις μεσαιωνικές διπλωματικές αντιπροσωπείες;

3.

Ποια η διαφορά των αρμοδιοτήτων του αυτοκράτορα από το λογοθέτη του Δρόμου;

4.

Ποια τα σπουδαιότερα στρατιωτικά γεγονότα της εποχής 843 – 1054 στον τομέα των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων;

5.

Ποιες εξελίξεις σημειώνονται στο Βουλγαρικό Κράτος μετά τον εκχριστιανισμό του πληθυσμού του και ως την τελευταία δεκαετία του 9ου αι.;

6.

Ποια δράση ανέλαβε ο Συμεών εναντίον του Βυζαντίου και ποια η κρίσιμη δεκαπενταετία στις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις;

7.

Ποια η εξέλιξη των βυζαντινοβουλγαρικών σχέσεων επί των διαδόχων του Συμεών; Πώς οργανώνει το Βυζάντιο τα βουλγαρικά εδάφη που προσάρτησε μετά το 1018;

8.

Ποια μορφή έλαβαν οι σχέσεις που ανέπτυξε του Βυζαντινό Κράτος με τους Ρώσους ως τα μέσα του 10ου αι.;

9.

Κάτω από ποιες συνθήκες πραγματοποιήθηκε ο δεύτερος εκχριστιανισμός των Ρώσων;

10. Ποια διαφοροποίηση στην πρακτική των επιγαμιών που ακολουθούσε το Βυζάντιο σημειώνεται την εποχή αυτή; 11. Ποια η σημασία του γάμου του ρώσου ηγεμόνα Βλαδίμηρου με την Άννα, αδερφή του Βασιλείου Β’, για τους Ρώσους και για το Βυζάντιο; 12. Περιγράψτε την αντιπαράθεση Βυζαντίου και Γερμανών για τις βυζαντινές επαρχίες της Ιταλίας επί Νικηφόρου Φωκά. 13. Ποια διαφοροποίηση σημειώνεται επί της βασιλείας του Ιωάννη Τζιμισκή; 14. Ποια πολιτική ακολούθησε σε σχέση με τις ιταλικές περιοχές ο Βασίλειος Β’; 15. Τι γνωρίζετε για το Α’ Σχίσμα των δύο Εκκλησιών; 16. Ποια πολιτική απέναντι στο ιταλικό εμπορικό κεφάλαιο εγκαινιάστηκε αυτή την εποχή; Με ποια συνθήκη; 17. Τι επιδιωκόταν, γενικά, με τις επιγαμίες και ποιες μεταβολές γνώρισε η πρακτική των επιγαμιών επί της δυναστείας των Μακεδόνων; 18. Σε ποιους περιορισμούς υπέκειτο το ρωσικό εμπόριο στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 10 ο αι. (παράθεμα 6); 19. Με αφορμή την παραχώρηση προνομίων στις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες ο S.Lopez αποκάλεσε

τους

βυζαντινούς

χαρακτηρισμού αυτού;

«ευτυχείς

μονόφθαλμους».

Ποιο

είναι

το

νόημα

του


7. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ – ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ σσ 50-51 ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: 1.

Πόσα και ποια στάδια περιλάμβανε η «σύναψη» του φεουδαρχικού συμβολαίου (παράθεμα 2); Ποιο από αυτά τα στάδια ζωντανεύει η εικόνα (παράθεμα 1); Σύμφωνα με το παράθεμα 2 η «σύναψη» του φεουδαρχικού συμβολαίου περιλάμβανε τρία στάδια:

1.

«Πρώτα έκαναν τον όρκο έτσι: ο κόμης ρωτούσε το μέλλοντα υποτελή αν θέλει ανεπιφύλακτα να γίνει ακόλουθος του και εκείνος απαντούσε μόνο "θέλω"».

2.

Στη συνέχεια «αδελφώνονταν μ' έναν ασπασμό, ενώ ο υποτελής είχε βάλει τα χέρια του στα χέρια του κόμη», δεχόταν δηλαδή την υποτέλεια. Στο δεύτερο στάδιο ο υποτελής υποσχόταν αφοσίωση στον τελετάρχη του κόμη απαγγέλλοντας τον παρακάτω όρκο: «ορκίζομαι στην πίστη μου ότι απ' αυτή τη στιγμή θα είμαι πιστός στον κόμη Γουλιέλμο και θα κρατήσω τον όρκο μου σε κάθε περίσταση, με καλή πίστη και χωρίς δόλο».

3.

Τέλος, ο κόμης με τη ράβδο έκανε τη βεβαίωση της περιβολής του αξιώματος σε όλους εκείνους που του έταξαν πίστη και σεβασμό και πήραν όρκο. Με αυτόν τον τρόπο εκχωρούσε τα φέουδα. Στην εικόνα του παραθέματος 1 ζωντανεύει το πρώτο στάδιο της τελετής: ο υποτελής έχει βάλει τα χέρια του μέσα στα χέρια του κόμη, σημάδι πως αποδέχεται την υποτέλεια.

2.

Ποια ζωτική ανάγκη για τον ευρωπαϊκό πληθυσμό δημιούργησε η απουσία ισχυρής κεντρικής εξουσίας και η έντονη ανασφάλεια της περιόδου που ακολούθησε τους Μεροβίγγειους και της περιόδου που ακολούθησε τους Καρολίδες; Το σύστημα της φεουδαρχίας, το οποίο στηρίζεται στην υποτέλεια και την προστασία, αναδύθηκε στη διάρκεια του 6ου και του 7ου αι. μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Μεροβιγγείων, οπότε η Ευρώπη αναγκάστηκε να επιστρέψει σε συνθήκες «φυσικής οικονομίας», κυριαρχήθηκε από έντονη ανασφάλεια λόγω πολλών βαρβαρικών επιδρομών, με αποτέλεσμα οι αδύνατοι να νιώσουν την ανάγκη να καταφύγουν για προστασία στους δυνατούς. Το σύστημα προστασίας και υποτέλειας επεκτάθηκε και οργανώθηκε ακριβέστερα την εποχή που οι Καρολίδες εξέλιπαν και η κεντρική εξουσία εξασθένησε, ενώ παράλληλα άρχισαν οι εισβολές των Σαρακηνών, των Ούγγρων και των Νορμανδών (Βίκιγκς), οι οποίες προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα να ενταθεί η ανασφάλεια των πληθυσμών, που ήταν εκτεθειμένοι στις επιδρομές και ένιωθαν παράλληλα ότι η κεντρική εξουσία δεν μπορούσε να τους προστατέψει αποτελεσματικά.

3.

Σε τι διέφεραν οι δούλοι από τους δουλοπάροικους;

ΔΟΥΛΟΙ 1.

ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΟΙ

Οι δούλοι χαρακτηρίζονται από νομική άποψη ως κινητά

1.

Αποτελούσαν την πλειοψηφία των αγροτών.

«αντικείμενα».

2.

είχαν μια περιορισμένη ελευθερία, η οποία κατά τόπους


2.

Ανήκαν στο κτήμα, όπου εργάζονταν.

παρουσίαζε διαβαθμίσεις. 3.

Ήταν δεμένοι με τη γη.

4.

Πλήρωναν στο χωροδεσπότη κεφαλικό φόρο.

5.

Δεν μπορούσαν χωρίς την άδεια του χωροδεσπότη να νυμφευθούν.

6.

Διαφορετική είναι και η σχέση του δουλοπάροικου με το κράτος: ο δουλοπάροικος είχε ως πολίτης την υποχρέωση να στρατεύεται και το δικαίωμα να εμφανίζεται ως μηνυτής ή ως μάρτυρας στο δικαστήριο.

4.

Ποια ήταν η σχέση των αγροτών με τους ιππότες, σύμφωνα με το παράθεμα 5;

Σύμφωνα με το παράθεμα 5: 1.

Κεφαλή στην οποία υπακούουν οι αγρότες, είναι ο ιππότης, καθώς προστατεύει το λαό με την ασπίδα του και επιτηρεί άγρυπνα το καταφύγιο, όπου οι αγρότες κρύβονται, όταν υπάρχουν ταραχές.

2.

Παράλληλα οι ιππότες αποτελούν απειλή για τους αγρότες, καθώς ζουν σε βάρος των χωρικών, των βοσκών και των κυνηγών.

3.

Οι ιππότες ζουν από το λαό και ασκούν πάνω του φοβερή κυριαρχία.

4.

Χαρακτηρίζονται ως ένας πραγματικός στρατός κατοχής.

5. 1.

Ποια ήταν τα κυριότερα γνωρίσματα της φεουδαρχίας; Το σύστημα της φεουδαρχίας στηριζόταν στη σχέση μεταξύ φεουδάρχη και υποτελούς που συνεπαγόταν αμφίδρομες υποχρεώσεις σε προσωπικό και εμπράγματο επίπεδο.

2.

Σε προσωπικό επίπεδο η σχέση αυτή καθοριζόταν από το φεουδαρχικό συμβόλαιο, το οποίο «συναπτόταν» στη διάρκεια της τελετής της περιβολής.

3.

Ο κύριος όφειλε να προστατεύει τον υποτελή του και αυτός να του παρέχει συμβουλές και βοήθεια σε περίπτωση ανάγκης.

4.

Η παραχώρηση του φέουδου αποτελούσε την εμπράγματη πλευρά της φεουδαρχικής σχέσης και γινόταν για να μπορέσει ο υποτελής να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, δηλαδή το φέουδο δινόταν λόγω των υπηρεσιών (beneficium datur propter officium).

5.

Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.

6.

H φεουδαρχική κοινωνία είχε τη μορφή πυραμίδας κάθετων ιεραρχικών σχέσεων.

7.

Δεν υπήρχε αρχικά τουλάχιστον κοινωνική κινητικότητα.


Περιγράψτε την προέλευση και το περιεχόμενο του όρου Φεουδαρχικό σύστημα. Κάτω από ποιες συνθήκες αναδύεται το νέο αυτό σύστημα στη Δυτική Ευρώπη;


2.

Πώς αντιλαμβάνεστε την αμφίδρομη σχέση των εμπλεκομένων στο φεουδαρχικό σύστημα;

3.

Ποια είναι η προσωπική και ποια η εμπράγματη σχέση φεουδάρχη και υποτελούς;

4.

Περιγράψτε συνοπτικά την κοινωνική πυραμίδα της Φεουδαρχίας.

5.

Ποια επίδραση άσκησαν οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου στο φεουδαρχικό σύστημα;

6.

Για ποιο λόγο κλυδωνίζεται σταδιακά το φεουδαρχικό σύστημα, ιδιαίτερα μετά το τέλος της κυριαρχίας των Καρολίδων;

7.

Πού οφείλεται η επέκταση του συστήματος προστασίας και υποτέλειας; Τι καλείται «κλασική φεουδαρχία»;

8.

Τι γνωρίζετε για την αριστοκρατική τάξη και για την τάξη των ιπποτών;

9.

Δώστε το περιεχόμενο του όρου «ελεύθεροι γεωργοί».

10. Ποια τα δικαιώματα και ποιες οι υποχρεώσεις της τάξης των δουλοπάροικων; 11. Σε τι συνίσταται η διαφορά δούλων και δουλοπάροικων; Πώς ήταν γενικά ο τρόπος ζωής τους;


Οι ιππότες σταδιακά μετατράπηκαν σε κλειστή κοινωνική ομάδα.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ 2.

Η πολλαπλή υποτέλεια συνεπάγεται διάταξη των ομαλών σχέσεων ευγενούς – υποτελών.

3.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Το σύστημα της φεουδαρχίας αναδύεται τον 6ο και 7ο αι. με την κατάρρευση της Δυναστείας των Καρολίδων.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

4.

Η δύναμη των ισχυρών φεουδαρχών υπήρξε ανάλογη της κεντρικής εξουσίας. ΣΩΣΤΟ

5.

Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου ο παλαιός μισθοφορικός στρατός αντικαταστάθηκε από επαγγελματίες πάνοπλους ιππότες.

6.

ΛΑΘΟΣ

Η εδαφική επέκταση του κράτους οδήγησε στην αύξηση της έγγειας ιδιοκτησίας των ευγενών.


ΣΩΣΤΟ

Κατά τον 6ο και 7ο αι. παρατηρούνται στην Ευρώπη εισβολές των α. Σαρακηνών, Αράβων, Ούγγρων και Βίκινγκς β. Περσών, Αράβων και Νορμανδών γ. Βουλγάρων, Αράβων και Νορμανδών δ. Σλάβων, Σαρακηνών και Νορμανδών

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΛΑΘΟΣ


2.

Υπό συνθήκες φυσικής οικονομίας η άρχουσα τάξη εξασφάλισε στους υπαλλήλους της: α. μόνο ένδυση και κατοικία β. διατροφή και γαίες ως δάνειο γ. διατροφή, ένδυση, γη και κινητή περιουσία δ. διατροφή, ένδυση και κατοικία

3.

Τα θύματα των λιμών έως τα μέσα του 11ου προέρχονται από: α. τους ελεύθερους γεωργούς β. τους δουλοπάροικους γ. τους δούλους δ. όλους τους παραπάνω.

4.

Την εμπράγματη πλευρά της φεουδαρχικής σχέσης αποτελούσε: α. η τελετή της περιβολής β. η παραχώρηση του φέουδου γ. το φεουδαρχικό συμβόλαιο δ. τίποτα από τα παραπάνω

ΙΙΙ) Ταξινομήστε κατάλληλα:

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΓΕΩΡΓΟΙ

ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΟΙ

ΔΟΥΛΟΙ

α. μικροϊδιοκτήτες β. στρατεύονται γ. πλειοψηφία των αγροτών δ. συχνά πιέζονται από τους αξιωματούχους να εγκαταλείψουν και εκποιήσουν το κτήμα τους ε. δεμένοι με τη γη τους στ. ανήκουν στο κτήμα, όπου εργάζονται


ζ. δεν μπορούν να νυμφευθούν χωρίς άδεια η. διαθέτουν κλήρους μικρότερους από το όριο υποχρεωτικής στράτευσης θ. περιορισμένη η ελευθερία τους ι. φτωχοί χωρικοί ια. πληρώνουν κεφαλικό φόρο στο χωροδεσπότη ιβ. δικαιούνται να εμφανίζονται ως μηνυτές ή μάρτυρες στο δικαστήριο ιγ. κινητά αντικείμενα ΙV) Συμπληρώστε την κοινωνική πυραμίδα της φεουδαρχίας:

8. Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

σσ 82 – 86

Β)ΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: Κύριες γραμμές στη ναοδομία είναι οι καμπύλες αντίθετα με την αρχαία τέχνη, όπου


κυριαρχούσαν παντού οι ευθείες γραμμές. Πλουσιότερη περίοδος εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής Μακεδονική Δυναστεία Τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής είναι ο τρούλος και το σταυρικό σχήμα. Νέο στοιχείο στο εξωτερικό των ναών είναι η κεραμοπλαστική. Συνηθίζονται πολλά διακοσμητικά στοιχεία.

ΤΥΠΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΜΕ ΚΟΓΧΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ (η εικόνα είναι από Βασιλική της Ιταλίας και χρονολογείται τον 5ο – 6ο αι.μ.Χ.

Επικρατεί ο εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο. Έχει συνήθως 5 τρούλους. (υπήρχαν παρόμοιοι ναοί και παλιότερα π.χ. Άγιοι Απόστολοι.

Κυριότερη παραλλαγή του είναι ο αγιορείτικος ή αθωνίτικος τύπος (λέγεται και τρίκογχος) από το 10ο αι. στο Άγιο Όρος.


ΚΑΤΟΨΗ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΚΑΘΟΛΙΚΟ

ΝΑΟΥ

ΑΓΙΟΥ

ΟΡΟΥΣ

Αφετηρία η Νέα Εκκλησία χτίστηκε στα ανάκτορα επί Βασιλείου Α’. Από τον 11ο αι. εισάγεται ο οκταγωνικός τύπος ο μεγάλος τρούλος στηρίζεται σε οκτάγωνο + εξωτερικά ο ναός είναι τετράγωνος. Παραδείγματα: Μονή Δαφνίου, Νέα Μονή Χίου, Όσιος Λουκάς, Άγιοι Θεόδωροι Μυστρά, Σωτήρα Λυκοδήμου (Αθήνα).

ΚΑΤΟΨΗ ΝΑΟΥ ΟΚΤΑΓΩΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΚΑΘΟΛΙΚΟ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ ΒΟΙΩΤΙΑΣ (11ος αι.)

60


ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Μετά την Εικονομαχία τα μέρη του ναού συμβολική σημασία Η εικονογράφηση των ναών ακολουθεί ένα συγκεκριμένο «πρόγραμμα», σύμφωνα με την ιεραρχία των εικονιζόμενων προσώπων * ΚΟΡΥΦΗ ΤΡΟΥΛΟΥ (συμβολίζει τον ουρανό): Παντοκράτορας, Άγγελοι, Προφήτες * ΑΨΙΔΑ ΙΕΡΟΥ:Θεοτόκος ανάμεσα στους Αρχαγγέλους (Θεοτόκος

«κλίμαξ δι’ ης κατέβη ο

Θεός») * ΚΑΤΩ ΖΩΝΗ ΑΨΙΔΑΣ:Κοινωνία των Αποστόλων με τον Ιησού ως Αρχιερέα. * ΛΟΦΙΑ ΤΡΟΥΛΟΥ:οι 4 Ευαγγελιστές (συμβολίζουν την ένωση ουρανού+γης) * ΤΟΙΧΟΙ: Άγιοι και Μάρτυρες Μετά τον 9ο αι. υποχωρεί η ιστορική εικονογραφία (δηλαδή η κατά ιστορική σειρά παράσταση του βίου του Χριστού και της Θεοτόκου) + γίνεται δογματική και θεολογική (κάθε παράσταση σε ορισμένο χώρο)

Τα πιο αξιόλογα έργα είναι ψηφιδωτά (Δαφνί, Νέα Μονή Χίου, Όσιος Λουκάς)

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ

ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΑ: Σημαντικά έργα μικρογραφίας (κυρίως σε βυζαντινά χειρόγραφα) προέρχονται από τα αυτοκρατορικά εργαστήρια. Χαρακτηριστικό τους είναι η προβολή της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας--> αυτό κυρίως φαίνεται στα αριστοκρατικά ψαλτήρια (10ος αι. μ.Χ.) Υψηλής τέχνης + σπουδαιότητας έργο της Βυζαντινής ζωγραφικής--> ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ Βασιλείου Β’--> περιέχει 436 μικρογραφίες. 61


Στο «Μηνολόγιο», αφιερωμένο στον Βασίλειο Β’, οι 8 ζωγράφοι υπογράφουν τα έργα τους, αντίθετα με την ισχύουσα μέχρι τότε συνήθεια.

ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ – ΜΙΚΡΟΓΛΥΠΤΙΚΗ: Έργα μικροτεχνίας γίνονται σε χρυσό, σμάλτο, ασήμι, χαλκό, ύφασμα (κεντημένες παραστάσεις). Έργα μικρογλυπτικής γίνονται κυρίως σε ελεφαντόδοντο. Η μικρογλυπτική ακμάζει την εποχή του Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογέννητου, εποχή κυριαρχίας κλασικισμού. Έργα βυζαντινής μικρογλυπτικής βρίσκονται σε ελληνικά μουσεία, στο Άγιον Όρος, στα Μετέωρα και στα μεγάλα μουσεία όλου του κόσμου.


Τι είναι η «Παλατινή Ανθολογία» και τι το Λεξικό της Σούδας;

2.

Τι γνωρίζετε για τη Μυριόβιβλο του Φωτίου;

3.

Αναφέρατε έναν σημαντικό μαθητή του Φωτίου. Σε ποιον τομέα επέδειξε ιδιαίτερη επίδοση;

4.

Πότε διαμορφώθηκαν τα ακριτικά τραγούδια; Ποιο το περιεχόμενό τους και ποιο το αξιολογότερο δείγμα τους;

5.

Ποιοι αυτοκράτορες της δυναστείας των Μακεδόνων ασχολήθηκαν με τα Γράμματα και σε ποιους τομείς διακρίθηκαν;

6.

Ποιος αναδιοργάνωσε το Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας;

7.

Με ποιους τομείς των Γραμμάτων ασχολήθηκε ο Μιχαήλ Ψελλός; Ποια τα σημαντικότερα έργα του;

8.

Ποιοι οι σημαντικότεροι εκκλησιαστικοί συγγραφείς της εποχής των Μακεδόνων;

9.

Ποια η διαφορά Ιστοριογραφίας και Χρονογραφίας; Ποιοι οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι αυτών των λογοτεχνικών ειδών κατά τη Μακεδονική Αναγέννηση;

10. Ποιος βυζαντινός επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον επιστημονικό τομέα μεταξύ 843 και 1054; Με ποιον άλλο τομέα των Γραμμάτων ασχολήθηκε με σημαντικά αποτελέσματα; 11. Ποιοι οι κυριότεροι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί που επικρατούν στη ναοδομία κατά τη Μακεδονική περίοδο; Αναφέρατε ορισμένα παραδείγματα ναών της περιόδου αυτής. 12. Ποια τα βασικά χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, τα οποία παγιώνονται αυτή την εποχή; 13. Τι ονομάζουμε «πρόγραμμα» στη διακόσμηση ενός ναού; 14. Πού οφείλεται η σταθερή απεικόνιση διαφόρων παραστάσεων στα διάφορα μέρη ενός ναού; 62


15. Τι γνωρίζετε για τη Μικρογραφία την εποχή των Μακεδόνων; Ποια τα σημαντικότερα δείγματα μικρογραφίας; 16. Τι ήταν το «Μηνολόγιο» του Βασιλείου Β’; 17. Δώστε το περιεχόμενο των όρων μικροτεχνία και μικρογλυπτική. Πότε σημειώνεται η μέγιστη ακμή της μικρογλυπτικής και με ποια σημαντική περίοδο των Γραμμάτων συμπίπτει;


Τα κλασικά γράμματα σαγηνεύουν τους Βυζαντινούς λόγιους.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ 2.

Τα ποιήματα του Λέοντος ΣΤ’ Σοφού έχουν μικρή λογοτεχνική αξία. ΣΩΣΤΟ

3.

Η κυριότερη προσφορά του Κύριλλου και Μεθόδιου ήταν η σύνθεση εκκλησιαστικών ύμνων.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΛΑΘΟΣ

4.

Σημαντικότερος επιστήμονας ήταν ο Λέων ο Σοφός ή Μαθηματικός. ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

5.

Ο διασημότερος μαθητής του Φωτίου ήταν ο Αρέθας.

ΛΑΘΟΣ

6.

Η αρχή της Νεοελληνικής δημοτικής ποίησης σηματοδοτείται από τα πρώτα ακριτικά τραγούδια το 10ο αι.

7.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Ο εγγεγραμμένος σταυροειδής ονομάστηκε έτσι, γιατί η κάτοψή του είναι ένας σταυρός μέσα σε τετράγωνο.

8.

ΣΩΣΤΟ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Παρά την ανάπτυξη της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής κατά την περίοδο της Μακεδονικής Αναγέννησης καλλιεργείται κυρίως η κοσμική. ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΙΙ) Συμπληρώστε τα κενά στον παρακάτω πίνακα: ΕΙΔΟΣ

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

ΕΡΓΑ

Άγνωστος

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (παρακμή

Λέων ΣΤ’ ο Σοφός

Ποιήματα με ιστορικό ενδιαφέρον, μικρής

(886 – 912 μ.Χ.)

λογοτεχνικής αξίας Ακριτικά

Υμνογραφίας-όχι

δημοτικής ποίησης

σημαντικοί εκκλησιαστικοί ποιητές)

τραγούδια

11ος αι. Άγνωστος

63

αρχή

νεοελληνικής


1.Βιβλιοθήκη ή Μυριόβιβλος 279 έργα 168 συγγραφέων, αρχαίων+χριστιανών – τα είχε

ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ (ενθουσιασμός

διαβάσει ο Φώτιος – πολλά απ’ αυτά δε

(820 – 891 μ.Χ.)

σώζονται.

Βυζαντινών με τα

2. «Εις την έφοδον των Ρως» (2 λόγοι – 860

κλασικά γράμματα)

μ.Χ.) σημαντική ιστορική πηγή ανάπτυξη

ρητορικής

–

παρομοίωση

με

Ισοκράτη.

Αρέθας

_______________________ εγκυκλοπαίδεια με πληροφορίες για Αρχαίους + Βυζαντινούς

Άγνωστος

συγγραφείς απαραίτητη στους ερευνητές

ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙ

Συνεχιστές

του

Θεοφάνη

Α

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ

Μιχαήλ Ψελλός

(πλούσια αυτήν την περίοδο)

Έκθεσις της βασιλείου τάξεως (τελετουργικό της αυλής, γιορτές, τελετές παλατιού) πολύ σημαντικό βιβλίο για τη γνώση της εποχής Πλατωνικός – διευθυντής του Πανδιδακτηρίου της Μαγναύρας (Πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε μετά το 843 από Καίσαρα Βάρδα)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Μιχαήλ Ψελλός (ύπατος

των

φιλοσόφων,

πολυγραφότατος με

φιλοσοφία,

σχετικά θεολογία,

κάθε επιστήμη-περισσότερο μελετητής παρά φιλόσοφος) 64


Μεταφράσεις λειτουργικών βιβλίων, Παλαιάς Κύριλλος και Μεθόδιος

+ Καινής Διαθήκης από τα ελληνικά στα σλαβονικά

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ

Κωνσταντίνος (ο Φιλόσοφος) επίδραση στην

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

πνευματική ζωή Βυζαντίου τον 9ο αι. Μυστικιστής,

διάσημος

θεολόγος

συγκινούσε τους πιστούς – κηρύσσει ότι η ένωση με το Θεό (θέωση) επιτυγχάνεται μέσω νηστείας,

δακρύων,

άλλων

πράξεων

μετανοίας με στόχο την απαλλαγή από κάθε κακό.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Λέων ο Φιλόσοφος

ΙΙΙ) Ποιο το περιεχόμενο των παρακάτω έργων και ποιος ο συγγραφέας τους;

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΡΓΟΥ

Παλατινή Ανθολογία

Βιβλιοθήκη – Μυριόβιβλος

Λεξικόν Σούδας

Χρονογραφία

Έκθεσις Βασιλείου τάξεως

Διδασκαλία παντοδαπή

ΙV) Αντιστοιχίστε τα μέρη του ναού με τις απεικονίσεις τους: 1.

ουρανός

α. Ευαγγελιστές

2.

αψίδα ιερού

β. Χριστός Μέγας Αρχιερεύς

3.

κάτω ζώνη αψίδας

γ. Παντοκράτορας

4.

τοίχοι

δ. Θεοτόκος και Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ

5.

λοφία τρούλου

ε. δεσποτικές εορτές, άγιοι και μάρτυρες 65


1

2

3

4

5

Πώς ερμηνεύεται αυτή η πιστή εφαρμογή του παραπάνω προγράμματος; V) Σε ποια τεχνοτροπία ανήκουν οι παρακάτω ναοί; 1.

Όσιος Λουκάς

______________________________

2.

Άγιοι Απόστολοι Κωνσταντινούπολης

3.

Νέα Εκκλησία

4.

Νέα Μονή Χίου

______________________________

5.

Μονή Δαφνίου

______________________________

______________________________ ______________________________

VI) Συμπληρώστε κατάλληλα: 1.

Βασικά χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της περιόδου είναι:α. ________________ και β. ________________________.

2.

Τα μέρη του βυζαντινού ναού προορίζονται για συγκεκριμένες απεικονίσεις, γιατί έχουν __________ ________________________________.

VII) Μελετήστε προσεκτικά τις εικόνες των ναών στα παραθέματα 1 και 3 του σχολικού εγχειριδίου. α) Δώστε όσα περισσότερα στοιχεία μπορείτε για καθέναν από αυτούς.

66


β) Ποια σχέση συνδέει τους δύο αυτούς ναούς;

67

ΚΕΦ. 3 ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝ/ΛΗΣ 1054 – 1204

Α. ΣΚΟΥΡΑ

_______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ______________ _______________________________________________________________________________________ ___________________________________________________

9. ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ

σ. 87

ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 6ος – 10ος αι. τέλη 8ου – περίπου 869

820 - 891

Παλατινή Ανθολογία Λέων ο Φιλόσοφος ή Μαθηματικός Πατριάρχης Φώτιος

843

Αποκατάσταση εικόνων – Λήξη Εικονομαχίας

843

Συνθήκη Βερντέν

843

Ίδρυση Πανδιδακτηρίου Μαγναύρας

886 – 912

Περίοδος βασιλείας Λέοντος ΣΤ’ σοφού

949 – 1022

Συμεών ο Νέος Θεολόγος

1045 – 1050

Κατασκευή Αγ. Σοφίας

11ος αι.

Εμφάνιση ναών οκταγωνικού τύπου


Να αναφερθείτε στη συμβολή του Φωτίου στην ανάπτυξη των γραμμάτων. Υπήρξε ο εμβριθέστερος μελετητής των αρχαίων κειμένων σε Ανατολή και Δύση

ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΦΩΤΙΟΣ

Υπήρξε

επίσης

σημαντικότατος

εκκλησιαστικός

συγγραφέας. 1.Βιβλιοθήκη ή Μυριόβιβλος 279 έργα 168 συγγραφέων, αρχαίων +

(820 – 891 μ.Χ.)

χριστιανών που είχε διαβάσει ο Φώτιος – πολλά από τα οποία δε σώζονται. 2. «Εις την έφοδον των Ρως» (2 λόγοι – 860 μ.Χ.) σημαντική ιστορική πηγή. ανάπτυξη ρητορικής – παρομοίωση με Ισοκράτη.


2.

Α. ΣΚΟΥΡΑ

Ποιοι είναι οι κυριότεροι χώροι ενός βυζαντινού ναού και ποιο το εικονογραφικό πρόγραμμα της βυζαντινής εκκλησιαστικής ζωγραφικής; Οι κυριότεροι χώροι ενός βυζαντινού ναού είναι 1. το ιερό, 2. τα τρία κλίτη και 3. ο νάρθηκας για τους κατηχούμενους. Η βυζαντινή ζωγραφική στο ναό ακολουθεί την ιεραρχία που έχει καθιερώσει η χριστιανική θρησκεία. Στην κορυφή του τρούλου απεικονίζεται ο Παντοκράτορας, περιστοιχιζόμενος από τους αγγέλους και τους προφήτες. Στην αψίδα του Ιερού η Θεοτόκος, ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Στην κάτω ζώνη της αψίδας η Κοινωνία των Αποστόλων με το Χριστό στη μέση ως Μέγα Αρχιερέα. Στα λοφία του τρούλου οι Ευαγγελιστές και στους τοίχους οι δεσποτικές γιορτές, οι άγιοι και οι μάρτυρες.

3.

Η σκηνή του Μυστικού Δείπνου στην εικ.11 διαφέρει από την κλασική αναπαράστασή του (π.χ. πάνω από την Ωραία Πύλη, στο τέμπλο) και, αν ναι, πού, κατά τη γνώμη σας, οφείλεται αυτό;

Στις κλασικές αναπαραστάσεις του Μυστικού Δείπνου ο Χριστός εικονίζεται στη μέση και γύρω του οι Απόστολοι. Στη Μικρογραφία αντίθετα βλέπουμε ότι ο Χριστός και οι Απόστολοι κάθονται διαφορετικά απ' ότι έχουμε συνηθίσει. Αυτή η διαφοροποίηση εξηγείται λόγω του ότι στη βυζαντινή ζωγραφική στους ναούς ακολουθείται η ιεραρχία που έχει καθιερώσει η χριστιανική θρησκεία, ενώ στις Μικρογραφίες οι καλλιτέχνες κινούνται πιο ελεύθερα, χωρίς να υπακούουν σε κανόνες και συμβάσεις.

ΙΙΙ. ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ (1054 - 1204 )

1. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ (1054 – 1081)

σσ. 53 – 55


Μετακίνηση Σελτζούκων προς τα δυτικά

1055

Το χαλιφάτο της Βαγδάτης υπό τον έλεγχο των Σελτζούκων

1056 – 1057

Περίοδος βασιλείας Μιχαήλ ΣΤ’

1057 – 1059

Περίοδος βασιλείας Ισαακίου Α’ Κομνηνού

1059 – 1067

Περίοδος βασιλείας Κωνσταντίνου Ι’ Δούκα

1067 - 1071

Περίοδος βασιλείας Ρωμανού Δ’ Διογένη

1071

Απώλεια Μπάρι από Νορμανδούς


1071

Μάχη Μαντζικέρτ

1081

Ενθρόνιση Αλεξίου Α’ Κομνηνού

Α. ΣΚΟΥΡΑ


Γιατί απέτυχε στο Μαντζικέρτ ο ικανός στρατιωτικός και αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης (παράθεμα 1);

Σύμφωνα με το παράθεμα 1 ο προκάτοχος του Ρωμανού Διογένη, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας, είχε παραμελήσει εντελώς το στράτευμα, εφαρμόζοντας την πάγια τακτική των «πολιτικών». Οι μισθοφόροι πολεμούσαν μόνο για το χρήμα και αδιαφορούσαν, αν άλλαζαν στρατόπεδο ακόμα και κατά τη διάρκεια της μάχης. Με τέτοιο στράτευμα δεν μπορεί κανείς να νικήσει. Το σφάλμα του Ρωμανού ήταν ίσως ότι χωρίς να εξασφαλίσει αξιόμαχο στρατό έσπευσε να αντιμετωπίσει ικανούς αντιπάλους. Όφειλε να ασχοληθεί πρώτα με την ανασυγκρότηση του στρατού και μετά να αναλάβει την εκστρατεία. συγκρότηση του στρατού από μισθοφόρους, στη μειωμένη ισχύ του, στον ανεπαρκή εξοπλισμό, στην έλλειψη πείρας, στον πλημμελή εφοδιασμό, στην κακή συντήρηση, στην πτώση του ηθικού. Αντίθετα, ο τουρκικός στρατός διέθετε πείρα, επιμονή και τόλμη.

Πιο συγκεκριμένα πέραν των όσων αναφέρει ο Κεδρηνός, θα μπορούσε να προστεθεί ότι ο Ρωμανός Διογένης ανέλαβε την εκστρατεία, γιατί κατανόησε τη σοβαρότητα του τουρκικού κινδύνου. Υπήρξε όμως άτυχος, ο μισθοφορικός στρατός του δε διέθετε πειθαρχία και συνοχή. Ο αντίπαλος του Αλπ Αρσλάν (= δυνατό λιοντάρι) ζήτησε ειρήνη, την οποία απέρριψε ο Ρωμανός. Κατά τη σύγκρουση πολλοί μισθοφόροι (Ούζοι, Πετσινάκες), συγγενείς προς τους Τούρκους, αυτομόλησαν. Ο Ρωμανός πολέμησε γενναία, αλλά τραυματίστηκε και στη συνέχεια συνελήφθη και αιχμαλωτίστηκε. Ο Αρσλάν, παρά το γεγονός ότι πάτησε -κατά το έθιμο- στον τράχηλο το Ρωμανό, φέρθηκε με επιείκεια. Επέτρεψε στο Ρωμανό και στους αιχμαλώτους, μετά την εξαγορά τους, να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. 2.

Ποιες ήταν οι συνέπειες της ήττας του βυζαντινού στρατού στη μάχη του Μαντζικέρτ (παράθεμα 2);

Στην ερώτηση απαντά το παράθεμα 2. Πέρα από τις βιαιοπραγίες των Σελτζούκων σε βάρος των χριστιανών σημασία έχει ότι από το ένα μέρος οι κάτοικοι της περιοχής της Μ. Ασίας έχασαν την εμπιστοσύνη τους προς το Βυζάντιο και από το άλλο ότι οι μουσουλμάνοι όχι μόνο γνώρισαν τον πλούτο της περιοχής, αλλά απέκτησαν αισιοδοξία για την οριστική κατάκτησή της. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η μάχη στο Μαντζικέρτ αποτελεί την «αρχή του τέλους» της βυζαντινής Μ. Ασίας. Οι συνέπειες της ήττας, κατά την Αννα Κομνηνή, υπήρξαν βαριές. Οι Τούρκοι εισέβαλαν αρκετές φορές στα εδάφη της αυτοκρατορίας και προέβησαν σε σφαγές και λεηλασίες. Πόλεις λαφυραγωγήθηκαν και αφανίστηκαν, πολίτες αιχμαλωτίστηκαν. Φόβος και τρόμος κατέλαβε τους κατοίκους της Μικρός Ασίας, οι οποίοι κατέφευγαν στα όρη για να σωθούν. Γενικότερα, η ήττα στο Μαντζικέρτ αποτέλεσε «τη θανάσιμη στιγμή της μεγάλης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Η Μικρά Ασία, που χορηγούσε πλούτο στο Βυζάντιο και πρόσφερε το απαραίτητο για την άμυνα έμψυχο υλικό, χάθηκε για πάντα. Η αυτοκρατορία έχασε πολλές από τις κατακτήσεις της


Α. ΣΚΟΥΡΑ

και ταπεινώθηκε, ενώ ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ πιάστηκε αιχμάλωτος. Τα μεγάλα γεγονότα που ακολούθησαν έχουν νομοτελειακή σύνδεση με την απώλεια της Μικράς Ασίας, η οποία έγινε «βορά του ισλαμικού βαρβαρισμού".

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: 1.

Τι γνωρίζετε για τους Σελτζούκους Τούρκους, ποιος αυτοκράτορας επιχείρησε να ανακόψει την προέλασή τους και με ποια αποτελέσματα;

2.

Αίτια και συνέπειες της συντριβής των Βυζαντινών στο Μαντζικέρτ.

3.

Ποια άλλα σημαντικά γεγονότα συγκλόνισαν το Βυζάντιο τη δεκαετία 1071 – 1081στο εσωτερικό και εξωτερικό;

2. Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ (1081 – 1185)

σσ. 55 – 56


Να περιγράψετε το θεσμό της πρόνοιας και το ρόλο των προνοιαρίων.

2.

Τι επιδίωξε με τη μεταρρύθμισή του ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός (βλέπε και σχετικό παράθεμα); Γιατί απέτυχε η προσπάθεια αναμόρφωσης της βυζαντινής κοινωνίας;


Ποιες αλλαγές σημειώνονται στην κεντρική διοίκηση και τη διοίκηση των θεμάτων επί Αλεξίου Α’ Κομνηνού;

2.

Ποιες δυσχέρειες αντιμετωπίζουν οι φορολογούμενοι πολίτες λόγω των γενικότερων οικονομικών προβλημάτων της Αυτοκρατορίας;

3.

Ποια διαφοροποίηση σημειώνεται στη στρατιωτική οργάνωση του Βυζαντινού Κράτους;

4.

Με ποιες μεθοδεύσεις ο Ανδρόνικος Α’, τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας των Κομνηνών, προσπάθησε να αλλάξει τη βυζαντινή κοινωνία;

5. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ μέσα 11ου αι.

Πρώτη εμφάνιση εμπορίου στη Δύση

μέσα 11ου αι.

Αναβίωση των πόλεων

11ος – 14ος αι.

Κύρια πηγή ενέργειας ο νερόμυλος

τέλη 12ου αι.

Διαδίδεται ο θεσμός των εμποροπανηγύρεων

τέλη 12ου αι.

Κύρια πηγή ενέργειας ο ανεμόμυλος

1200

Καθιέρωση πυξίδας και πρυμναίου πηδαλίου

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:

σσ 61 –63


1.

Α. ΣΚΟΥΡΑ

Μελετήστε με προσοχή το παράθεμα που περιλαμβάνει συμβόλαιο ίδρυσης ναυτικής εταιρείας. Πώς προβλεπόταν να γίνει η διανομή των κερδών της ιδρυόμενης ναυτικής εταιρείας;

Το παράθεμα φανερώνει τη διεξαγωγή εμπορικών δραστηριοτήτων διαμεσογειακού επιπέδου, με νέες πρακτικές, σε μια αρκετά πρώιμη εποχή. Στις δραστηριότητες αυτές, που προϋποθέτουν εκχρηματισμένη

οικονομία

(χρήση

χρήματος

στις

συναλλαγές),

πρωταγωνιστικό

ρόλο

διαδραματίζουν οι ναυτικές πόλεις της Ιταλίας, μία από τις οποίες ήταν η Γένουα. Στη Γένουα, λοιπόν, δύο συνεταίροι συγκρότησαν εταιρεία, για να εμπορευτούν στην Τύνιδα, μουσουλμανικό εμπορικό κέντρο στη Βόρεια Αφρική, ή σε άλλες περιοχές της Μεσογείου. Οι όροι της συνεργασίας είναι αξιοσημείωτοι. Ο πρώτος από τους συνεταίρους κατέβαλε τα 2/3 του κεφαλαίου της εταιρείας και ο δεύτερος το 1/3. Ο τελευταίος, όμως, ανέλαβε να ταξιδέψει και να επενδύσει τα χρήματα, δηλαδή να αγοράσει προϊόντα, τα οποία θα διέθετε στην αγορά. Τα κέρδη που θα προέκυπταν θα διανέμονταν μεταξύ των δύο συνεταίρων, αφού γινόταν αφαίρεση του αρχικού κεφαλαίου του καθενός. Η διανομή, όμως, θα γινόταν εξ ημισείας, γεγονός το οποίο φανερώνει ότι η εργασία του ενός από τους επενδυτές λογαριαζόταν ως κεφάλαιο. Η πρακτική αυτή της συνεργασίας κεφαλαίου και εργασίας σε ναυτεμπορικές δραστηριότητες διατηρήθηκε μέχρι τους νεότερους χρόνους (ναυτικές «συντροφιές»), στην εποχή βέβαια των ιστιοφόρων.

2.

Τι δηλώνει ο όρος «γεωργική επανάσταση»;

Με τον όρο γεωργική επανάσταση εννοούμε: α) την αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, β) την ποσοτική και ποιοτική βελτίωση της συγκομιδής και γ) τις τεχνολογικές καινοτομίες: τροχοφόρο άροτρο, περιλαίμιο για τα υποζύγια, σιδερένια πέταλα, βωλοκόπο (σβάρνα), τετράτροχη άμαξα. Η έλλειψη λιπασμάτων επιβάλλει την τριζωνική καλλιέργεια, δηλαδή το χωράφι χωρίζεται σε τρεις ζώνες. Η πρώτη ζώνη καλλιεργείται το φθινόπωρο με σιτάρι και βρώμη, η δεύτερη την άνοιξη με κριθάρι, όσπρια και λαχανικά, και η τρίτη μένει χέρσα (αγρανάπαυση). Με τη διζωνία αξιοποιούνταν το 50% και με την τριζωνία το 66% της διαθέσιμης γης. O πληθυσμός εξασφαλίζει περισσότερη και πλουσιότερη σε πρωτεΐνες τροφή.

3.

Η παροιμιώδης έκφραση «ο πέμπτος τροχός της αμάξης»(αυτός που δεν τον υπολογίζουν καθόλου, ο «ανύπαρκτος»), η οποία εμφανίσθηκε τον 11ο – 12ο αι., σε ποια τεχνολογική καινοτομία παραπέμπει; Συζητήστε τη σχέση γλώσσας – οικονομίας - τεχνολογίας.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Προφανώς η παροιμιώδης αυτή έκφραση παραπέμπει στην εισαγωγή στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου της τετράτροχης άμαξας, η οποία χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα για τη μεταφορά προϊόντων και συνέβαλε αποφασιστικά στην ταχύτατη ανάπτυξη του εμπορίου της Δυτ. Ευρώπης. Η γλώσσα αποτελεί κύριο όργανο επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους. Η ανάπτυξη της οικονομίας και της τεχνολογίας είχε άμεσο αντίκτυπο στην εξέλιξη της γλώσσας, καθώς οι άνθρωποι, για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους για θέματα σχετικά με αυτούς τους τομείς έπρεπε να βρουν νέες λέξεις και εκφράσεις. Η εισαγωγή, επομένως νέων λεκτικών κωδίκων ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ανθρώπου. Ειδικά σήμερα η επικοινωνία είναι μια βασική παράμετρος ανάπτυξης της οικονομίας και της τεχνολογίας, γιατί μέσω της λεκτικής επικοινωνίας κυρίως μεταδίδονται οι πληροφορίες που αποτελούν βασικό στοιχείο ανάπτυξης της οικονομίας και του τεχνολογικού πολιτισμού.


Πού οφείλεται η αρχόμενη ακμή που σημειώνεται στη Δύση κατά τα μέσα του 11 ου αι.;

2.

Ποιες εξελίξεις σημειώνονται στον τομέα της καλλιέργειας της γης και ποιες οι συνέπειες της βελτίωσης των συνθηκών ζωής του πληθυσμού της Ευρώπης μεταξύ 10ου και 13ου αιώνα;

3.

Πώς διαμορφώνεται το εμπόριο στην Ευρώπη από τα μέσα του 11 ου αιώνα; Ποιοι οι κυριότεροι εμπορικοί δρόμοι;

4.

Πώς γίνεται η κατά ξηρά και κατά θάλασσα μεταφορά των εμπορευμάτων; Ποιες τεχνολογικές πρόοδοι κάνουν την εμφάνισή τους στον τομέα των μεταφορών ;

5.

Τι γνωρίζετε για το εμπόριο πολύτιμων ειδών και το δουλεμπόριο;

6.

Τι ήταν οι εμποροπανηγύρεις;

7.

Ποια τα σημαντικότερα ναυτικά κέντρα της εποχής και σε ποια πρακτική επιδίδονται από το 12ο αι.;

8.

Τι γνωρίζετε για τις μεσαιωνικές ευρωπαϊκές πόλεις;

7. ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

σσ 67 –71 ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

1055

Κατάκτηση Βαγδάτης από Τούρκους

1078

Κατάκτηση Ιεροσολύμων από Τούρκους

1095

Σύνοδος του Κλερμόν

ΚΕΦ. 3 ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝ/ΛΗΣ 1054 – 1204 1096 – 1099 1099 1204 - 1571 1185 1198 – 1216

Α. ΣΚΟΥΡΑ

Α’ Σταυροφορία Κατάληψη Ιεροσολύμων από Δυτικούς Κατάκτηση Κύπρου από Λατίνους Νορμανδική απειλή για Βυζαντινή Αυτοκρατορία Πάπας Ιννοκέντιος Γ’

καλοκαίρι 1202

Άφιξη Σταυροφόρων στη Βενετία

Νοέμβριος 1202

Άλωση Ζάρας

Ιανουάριος 1203

Αποδοχή από Σταυροφόρους της πρότασης για μετάβαση στην Κωνσταντινούπολη

17 Ιουλίου 1203

Κατάληψη Κωνσταντινούπολης από Σταυροφόρους – Αποκατάσταση Ισαακίου Β’ Αγγέλου στο θρόνο

Μάρτιος 1204 13 Απριλίου 1204

Συμφωνία Διανομής της Ρωμανίας Άλωση Κωνσταντινούπολης από Σταυροφόρους


Ποια προβλήματα αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία στα τέλη του 12 ου αι.;

2.

Ποιος ήταν ο εμπνευστής της Δ’ Σταυροφορίας και ποια ανταπόκριση βρήκε στις ευρωπαϊκές αυλές;

3.

Με ποιον τρόπο προετοιμάστηκε η Δ’ Σταυροφορία;

4.

Ποιος ήταν ο αρχικός σκοπός της τέταρτης σταυροφορίας και πώς διαφοροποιήθηκε ;

5.

Πώς αντέδρασε ο πάπας στην άλωση της Ζάρας και γιατί;

6.

Πώς εξηγείται η στροφή των σταυροφόρων προς την Κωνσταντινούπολη;

7.

Πώς διαμορφώνεται η κατάσταση μετά την άφιξη των Δυτικών έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας και την αποκατάσταση του Ισαακίου Β΄ στο θρόνο του Βυζαντίου;

8.

Τι γνωρίζετε για τη συμφωνία διανομής της Ρωμανίας;

9.

Ποιες οι άμεσες συνέπειες από την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204;


O πάπας επικαλείται μια σειρά από λόγους, που επιβάλλουν τη συμμετοχή των πιστών στη σταυροφορία (σχετικό παράθεμα). Να επισημάνετε τους λόγους αυτούς και να τους διακρίνετε σε πνευματικούς – θρησκευτικούς και σε υλικούς.

Τα πνευμαπκά-θρησκευτικά κίνητρα, συμφωνά με το παράθεμα 2, είναι η πρόσκληση για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων: «πάρτε το δρόμο για τους Αγίους Τόπους, ελευθερώστε αυτή τη γη από το γένος του Διαβόλου», «Η βασιλική πόλη... είναι τώρα αιχμάλωτη από τους εχθρούς της και έχει υποφέρει τόσο ... ώστε να έχει καταργηθεί η λατρεία...». Παράλληλα όμως όσοι λάβουν μέρος στην εκστρατεία θα λάβουν άφεση των αμαρτιών και θα εξασφαλίσουν «την αθάνατη δόξα του Βασιλείου των Ουρανών».


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Τα υλικά κίνητρα αφορούν τον υπερπληθυσμό της Ευρώπης και τις δυσκολίες διατροφής όλου αυτού του πληθυσμού: «αυτή η χώρα... είναι υπερπλήρης από σας. Δεν της περισσεύουν τα πλούτη. Μόλις και μεταβίας μπορεί να θρέψει αυτούς που την καλλιεργούν». Γι' αυτό και ο πάπας ζητά να πάψουν πια οι εχθρότητες και να σταματήσουν οι διαφωνίες και οι πόλεμοι, και

2.

Ποια υποχρέωση ανέλαβαν οι σταυροφόροι έναντι του Αλεξίου Α’ Κομνηνού; (βλέπε σχετικό παράθεμα).

Οι σταυροφόροι ανέλαβαν την υποχρέωση «όσες πόλεις και εδάφη ή φρούρια ανήκαν προηγουμένως οτην αυτοκρατορία των Ρωμαίων και κατορθώσει να τα κυριεύσει, (ο Γοδεφρείδος) να τα παραδίδει στον αρχηγό που θα έστελνε ο αυτοκράτορας γι' αυτό το σκοπό». Ο Αλέξιος για να διασφαλίσει τα βυζαντινά συμφέροντα αλλά και για να τηρήσουν τις εγγυήσεις έπεισε τους σταυροφόρους να του υποσχεθούν πίστη: «Ο Γκοντοφρέ (Γοδεφρείδος του Μπουγιόν)... αφού παρουσιάστηκε λοιπόν μπροστά του [στον αυτοκράτορα], ορκίστηκε τον όρκο που του ζήτησε».

3.

Ποιες ήταν οι εντυπώσεις που προκάλεσε στους σταυροφόρων το επιβλητικό θέαμα της Βασιλεύουσας (βλέπε σχετικό παράθεμα). Συσχετίστε τις εντυπώσεις αυτές με τη συμπεριφορά που επέδειξαν, όταν εισέβαλαν στην Κωνσταντινούπολη (σχετικό παράθεμα ).

Σύμφωνα με τον Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουΐνο οι σταυροφόροι εντυπωσιάστηκαν μόλις αντίκρισαν τη Βασιλεύουσα: «Και μάθετε πως δεν υπήρξε άνθρωπος τόσο ασυγκίνητος που να μην ανατριχιάσει». Μέσα από την περιγραφή που κάνει ο Βιλλεαρδουΐνος δίνει το μέγεθος της κατάπληξης τους από το επιβλητικό θέαμα της Βασιλεύουσας, καθώς «δεν μπορούσαν καθόλου να σκεφτούν πως μπορεί να υπάρχει σ" όλον τον κόσμο μια τόσο πλούσια πόλη ... κανείς δεν θα το πίστευε, αν δεν το έβλεπε με τα μάτια του». Ωστόσο παρά το θαυμασμό και την κατάπληξη που ένιωσαν, προέβησαν σε βάρβαρες πράξεις: «πήραν τους θησαυρούς της Αυτοκρατορίας ... ξεπουπούλιασαν τους ιδιώτες, μικρούς και μεγάλους, αλλά θέλησαν να βάλουν χέρι και στα πλούτη των εκκλησιών», αρπάζοντας αργυροποίκιλτα υφάσματα από τις ιερές τράπεζες, εικόνες και σταυρούς.

4. Ποια ήταν τα κυριότερα αίτια και οι άμεσες συνέπειες της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους με βάση τα παραθέματα και την ιστορική αφήγηση; Η ιδέα της Τέταρτης Σταυροφορίας ανήκει στο φιλόδοξο και δυναμικό πάππα Ιννοκέντιο Γ' και ο σκοπός της ήταν ασαφής και απροσδιόριστος, πλαισιωμένος από ένα πνεύμα θρησκευτικότητας, ανάμεικτο με το ιπποτικό αίσθημα. Τον κύριο ρόλο όμως θα τον παίξει η Βενετία, η οποία συμφωνά με τη σύμβαση που υπογράφηκε τον Απρίλιο του 1201, ανέλαβε με το στόλο της, έναντι αμοιβής 85.000 μάρκων, να μεταφέρει στην Ανατολή και να εφοδιάζει με τρόφιμα τα στρατεύματα επί ένα έτος. Επειδή η επιχείρηση είχε φθάσει στα πρόθυρα της καταστροφής εξαιτίας των ποικίλων οργανωτικών και οινομικών προβλημάτων, οι σταυροφόροι, για να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, προσφέρθηκαν να βοηθήσουν τη Βενετία να καταλάβει τη δαλματική πόλη Ζάρα. Έτσι, η σταυροφορία αποκλίνοντας από τον αρχικό της σκοπό γίνεται πλέον όργανο της βενετικής πολιτικής. Η άλωση και η καταστροφή της Ζάρας προκάλεσαν τις δριμύτατες κατηγορίες του πάπα. Τον Ιανουάριο του 1203 οι σταυροφόροι αποδέχθηκαν τις προτάσεις του Φιλίππου Σουηβού να αναλάβουν την αποκατάσταση του Ισαακίου Β' Αγγέλου στο βυζαντινό θρόνο, έναντι 200.000 αργυρών μάρκων και τη διάθεση εκστρατευτικού σώματος 10.000 ανδρών, για να συνδράμει τις επιχειρήσεις.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Έτσι, αποφασίστηκε η συνέχιση της εκστρατείας και αφέθηκε ανοικτό το ενδεχόμενο επίθεσης εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Η απόφαση της επίθεσης φαίνεται ότι οριστικοποιήθηκε στην Κέρκυρα, ενδιάμεσο σταθμό της εκστρατείας.

1.

Αδυναμία

Βυζαντίου

στον

οικονομικό

+

στρατιωτικό τομέα 2. Φιλοδοξίες Πάπα + Βενετών – θρύλοι για τα αμύθητα πλούτη της Κων/λης κέντριζαν τη φαντασία των Σταυροφόρων

ΑΙΤΙΑ

3. Αδιαφορία δυναστείας Αγγέλων για την άμυνα της Πόλης. Μόνο τους μέλημα η διατήρηση του θρόνου 4. Αλέξιος καλεί ο ίδιος τους Δυτικούς και τους αναμειγνύει στα εσωτερικά της Αυτοκρατορίας του. 5. Αδυναμία εξόφλησης των μισθοφόρων αυτών δεύτερη άλωση Πόλης 1. Λεηλασίες και καταστροφές μνημείων Πόλης 2. Διάσπαση + διανομή Βυζαντίου

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

3. Αποδυνάμωση αυτοκρατορίας + διευκόλυνση αρπακτικών διαθέσεων Τούρκων + Αράβων

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ


Α. ΣΚΟΥΡΑ

1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες όχι; 1.

Οι Τούρκοι υπέταξαν τους Άραβες μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.

2.

Η μάχη στο Μαντζικέρτ (1071) αποτέλεσε την αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία.

3.

Οι Νορμανδοί απέσπασαν από τους Βυζαντινούς το Μπάρι το 1091.

4.

Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός προέβη σε ριζικές αλλαγές στη βυζαντινή διοίκηση.

5.

Η πρόνοια αποτελούσε ιδιοκτησία των προνοιαρίων.

6.

Η στρατιωτική πολιτική του Μανουήλ Α' Κομνηνού κάλυψε τις στρατιωτικές ανάγκες της αυτοκρατορίας.

7.

Ο Ανδρόνικος Α' Κομνηνός στράφηκε κατά των ισχυρών της υπαίθρου.

8.

Η σημαντικότερη συνέπεια της τουρκικής κατάκτησης της Μικρός Ασίας ήταν ο εξισλαμισμός της πλειοψηφίας των κατοίκων της.

9.

Η παροχή προνομίων από τη βυζαντινή κυβέρνηση στους Βενετούς υπήρξε μακροπρόθεσμα ολέθρια για το Βυζάντιο.

10. Στα μέσα του 11ου αι. αρχίζει να αναπτύσσεται το εμπόριο στη δυτική Ευρώπη. 11. Τον 11ο αι. εφαρμόστηκε στη Δύση η διζωνική καλλιέργεια των χωραφιών. 12. Η ιδέα των σταυροφοριών γεννήθηκε στη Δυτική Ευρώπη το 10 ο αι. 13. Η Καθολική Εκκλησία προσέδωσε στις σταυροφορίες το χαρακτήρα ιερού πολέμου. 14. Η Τέταρτη Σταυροφορία εξελίχθηκε σε όργανο της βενετικής πολιτικής. 15. Αφορμή νια την εμφάνιση των σταυροφόρων μπροστά <πα τείχη της Κωνσταντινούπολης ήταν η αποκατάσταση του Ισαακίου Β' Αγγέλου στο βυζαντινό θρόνο.

16. Οι σταυροφόροι έφθασαν μπροστά στα τείχη της Βασιλεύουσας στις 8 Ιουνίου 1203 και η εντύπωση που επικρατούσε ήταν ότι η παραμονή στην Κωνσταντινούπολη ήταν προσωρινή και ότι μετά την αποκατάσταση του Ισαακίου Β' Αγγέλου θα απέπλεαν για τους Αγίους Τόπους.

17. Οι σχέσεις των σταυροφόρων με τον πληθυσμό της πρωτεύουσας ήταν αρμονικές.

18. Ο Αλέξιος Ε' Δούκας Μούρτζουφλος ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου, όταν οι σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη.

19. Την περίοδο 1054-1204 αποδυναμώνεται η μεγάλη γαιοκτησία.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

20. Οι Ιταλοί διεισδύουν οικονομικά στη βυζαντινή επικράτεια.

21. Οι Σελτζούκοι εξαφάνισαν κάθε ίχνος αραβικής κυριαρχίας στην εγγύς Ανατολή, επωφελούμενοι από τη διάσπαση και την παρακμή του Χαλιφάτου.

22. Ο Ρωμανός Διογένης συνήψε συνθήκη ειρήνης με τους Σελτζούκους.

23. Η δύναμη των Σελτζούκων μεγάλωσε με τη βασιλεία του Αλεξίου Α' Κομνηνού.

24. Οι στρατιώτες είχαν υψηλούς μισθούς και πλούσιες προμήθειες.

25. Την κεντρική διοίκηση της Μεσοβυζαντινής Περιόδου χαρακτήριζαν η άκαμπτη συγκεντρωτική γραφειοκρατία και η αυστηρή ιεραρχική τάξη.

26. Την άνοδο του νομίσματος εκμεταλλεύτηκε ο Αλέξιος για ν' αυξήσει τα φορολογικά κέρδη.

27. Το σύστημα της φεουδαρχίας υπήρξε ξένο προς τις ιδέες των Βυζαντινών για την | ιδιοκτησία, την κοινωνία και το πολίτευμα.

28. Το μέτρο της εγκατάστασης αλλόφυλων στρατιωτών στη Μ. Ασία και στην Ευρώπη κατάφερε να καλύψει τις αυξημένες στρατιωτικές ανάγκες της αυτοκρατορίας,

29. Πολλοί απ' το λαό αναγκάζονταν να πωλούν την ελευθερία τους, για να γλιτώνουν από την εξαθλίωση.

30. Ο Ανδρόνικος, όντας προστάτης των αδυνάτων, δε χρησιμοποιούσε ποτέ βία.

31. Η αντιλατινική πολιτική του Ανδρόνικου επαύξησε την εχθρότητα της Δύσης.

32. Η αντιαριστοκρατική εκστρατεία του Ανδρόνικου ενδυνάμωσε περισσότερο το κράτος και το στρατό.

33. Οι καταχρήσεις των φοροεισπρακτόρων πολεμήθηκαν από τον Ανδρόνικο.

34. Η αύξηση του πληθυσμού οδηγεί στην επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων.

35. Το χρήμα δε χρησιμοποιείται πλέον σης ανταλλαγές.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

36. Τα χωράφια χωρίζονται σε δύο ζώνες εξαιτίας της έλλειψης λιπάσματος.

37. Η πρώτη ζώνη μένει χέρσα.

38. Όλες οι μεταβολές οδήγησαν στον αγροτικό εποικισμό, την οικοδόμηση πόλεων και ναών και τη διεξαγωγή σταυροφοριών.

39. Το εμπόριο έχει ευρεία ακτίνα δράσης και συνδέει τα έσχατα σημεία της Χριστιανοσύνης.

40. Στη Φλάνδρα και στη γαλλική Καμπανία κυρίως διαδίδεται ο θεσμός των εμποροπανηγύρεων.

41. Ανταλλαγές νομισμάτων κάνουν μόνο εξειδικευμένοι τραπεζίτες.

42. Βάση της ζωής στην πόλη είναι ο καταμερισμός της εργασίας.

43. Γκρεμίζονται τα τείχη των πόλεων.

44. Οι πόλεις αναλαμβάνουν το ρόλο που διαδραμάτιζαν οι μονές στον Πρώιμο Μεσαίωνα.

45. Το Βυζάντιο στα τέλη του 12ου αιώνα είχε οξυμμένες σχέσεις με τους Νορμανδούς, τους Βενετούς και το Γερμανό Ερρίκο ΣΤ'.

46. Οι σταυροφόροι έφτασαν στην Βενετία το 1180.

47. Η Τέταρτη Σταυροφορία έγινε όργανο της βενετικής πολιτικής.

48. Οι σταυροφόροι αποκατέστησαν τον Ισαάκιο.

49. Η συμπεριφορά των Λατίνων στον πληθυσμό της πρωτεύσας ήταν αλαζονική και σκληρή.

50. Το θρόνο ανέλαβε ο Αλέξιος Δ' Άγγελος με τη βοήθεια του δούκα Μούρτζουφλου. 51. Το Μάρτη του 1204 οι σταυροφόροι υπέγραψαν τη συμφωνία διανομής της Ρωμανίας. 52. Οι σταυροφόροι , όταν κατάλαβαν τη Βασιλεύουσα, φέρθηκαν στο λαό και τον πολιτισμό με κάθε σεβασμό.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

53. Στη διάρκεια του 10ου αιώνα υπήρχε έντονη φημολογία ότι οι Αράβες και οι Τούρκοι φέρονταν άσχημα απέναντι στους προσκυνητές. 54. Η επιχείρηση ανάκτησης των χριστιανικών εδαφών στην Ισπανία είχε επεκτατικό χαρακτήρα. 55. Ο Παπισμός ήθελε να ενισχύσει τη θέση του έναντι των Ούγγρων ηγεμόνων. 56. Ο Αλέξιος ανέμενε σταυροφόρους. 57. Για το Βυζάντιο και την Ευρώπη η Τρίτη Σταυροφορία ήταν καταστροφική. 58. Στη Μεγαλόνησο υπήρξε για τέσσερις αιώνες Λατινοκρατία. 59. Οι Σταυροφορίες δημιούργησαν καλές σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Λατίνων. 60. Η Τέταρτη Σταυροφορία οδήγησε στην αιματηρή άλωση της Κωνσταντινούπολης. 61. Πολιτιστικά υπήρξαν σημαντικές ανταλλαγές ανάμεσα στους σταυροφόρους και στους μουσουλμάνους.

2. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Ι. Στις καταστροφικές εισβολές των Σελτζούκων προσπάθησε να θέσει τέρμα α. ο Μιχαήλ ΣΤ'. β. ο Ισαάκιος Α' Κομνηνός. γ. ο Ρωμανός Διογένης. δ. ο Μιχαήλ Κηρουλάριος. 2. Κατά το έτος 1071 η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπέστη σοβαρές στρατιωτικές καταστροφές εξαιτίας α. της ήττας στο Μαντζικέρτ. β. της κατάληψης στην Ιταλία της βυζαντινής πόλης Μπάρι, γ. της προσάρτησης της Αρμενίας από τους Σελτζούκους. δ. του κλονισμού της βυζαντινής επικυριαρχίας στο κρατίδιο της Ζέντας. ε. του α και του β. 3. Τα αξιώματα της βυζαντινής αυτοκρατορίας μεταβλήθηκαν και οι τίτλοι και ο αριθμός τους αυξήθηκε υπερβολικά επί α. Ισαάκιου Α' Κομνηνού. β. Μανουήλ Α' Κομνηνού, γ. Ανδρόνικου Α' Κομνηνού. δ. Αλεξίου Α' Κομνηνού. 4. Την εποχή των Κομνηνών κυρίαρχη τάξη ήταν α. οι πολιτικοί. β. οι στρατιωτικοί, γ. η μεσαία τάξη των εμπόρων. δ. οι διανοούμενοι. 5. Επί Ανδρόνικου Α' Κομνηνού α. τερματίστηκε η πολιτική της εύνοιας και της αχαλίνωτης παντοδυναμίας της αριστοκρατίας, β. τερματίστηκε η πολιτική της εύνοιας και της αχαλίνωτης παντοδυναμίας των στρατιωτικών,


Α. ΣΚΟΥΡΑ

γ. εγκαινιάστηκε η πολιτική της εύνοιας και της αχαλίνωτης παντοδυναμίας της αριστοκρατίας, δ. τερματίστηκε η πολιτική της εύνοιας και της αχαλίνωτης παντοδυναμίας της Εκκλησίας. 6.

Τα μέτρα του Ανδρόνικου Α' Κομνηνού α. είχαν μακροχρόνια αποτελέσματα, β. βελτίωσαν πρόσκαιρα τη ζωή του απλού λαού. γ. δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. δ. βελτίωσαν πρόσκαιρα τη ζωή των μεγαλεμπόρων και των βιοτεχνών.

7. Η ιδέα της Τέταρτης Σταυροφορίας ανήκει α. στο Βονιφάτιο το Μομφερρατικό β. στο Φίλιππο Σουηβό γ. στον Ερρίκο ΣΤ' δ. στον πάπα Ιννοκέντιο Γ'

8. Αφετηρία των εξελίξεων στη Δυτική Ευρώπη στα μέσα του 11ου αι. είναι α. η αύξηση του πληθυσμού. β. η μείωση του πληθυσμού. γ. η ανάπτυξη του εμπορίου. δ. η γεωργική επανάσταση. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 9. Η γεωργική επανάσταση α. ήταν αποτέλεσμα του αγροτικού εποικισμού, της οικοδόμησης πόλεων και καθεδρικών ναών και της διεξαγωγής των σταυροφοριών. β. προηγήθηκε του αγροτικού εποικισμού, της οικοδόμησης πόλεων και καθεδρικών ναών και της διεξαγωγής των σταυροφοριών. γ. έγινε παράλληλα με τον αγροτικό εποικισμό, την οικοδόμηση πόλεων και καθεδρικών ναών και τη διεξαγωγή των σταυροφοριών. δ. δεν έχει καμιά σχέση με τον αγροτικό εποικισμό, την οικοδόμηση πόλεων και καθεδρικών ναών και τη διεξαγωγή των σταυροφοριών. 10. Ένα χαρακτηριστικό της περιόδου 1054 - 1204 ήταν η εντεινόμενη οικονομική διείσδυση των ................... στη βυζαντινή επικράτεια. α. Ιταλών β. Τούρκων


Α. ΣΚΟΥΡΑ

γ. Αράβων 11. Μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας κατακτήθηκε από ..................... α. Ιταλούς β. Νορμανδούς γ. Τούρκους 12. Στη Δύση αναπτύχθηκε το εσωτερικό και διεθνές εμπόριο και ένας από τους λόγους ήταν η .............. επανάσταση. α. βιομηχανική β. βιοτεχνική γ. αγροτική 13. Την ισχύ του παπισμού εξέφρασαν .............. α. οι πόλεμοι β. οι σταυροφορίες γ. οι κατακτήσεις στη Μ. Ασία 14. Η μικρασιατική στρατιωτική αριστοκρατία επέβαλε ως αυτοκράτορα το(ν) α. Μιχαήλ ΣΤ' β. Ισαάκιο Α' Κομνηνό γ. Ρωμανό Διογένη 15. Με την υποστήριξη της Εκκλησίας και των πολιτικών ανήλθε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος Ι’ Δούκας, που οδήγησε το κράτος σε .............. α. άνοδο β. πτώχευση γ. δυσαρέσκεια 16. Τις εισβολές των Σελτζούκων προσπάθησε ανεπιτυχώς να τερματίσει ο .......... στη μάχη του Μαντζικέρτ. α. Ρωμανός Δ' Διογένης β. Αλέξιος Α' Κομνηνός γ. Μιχαήλ ΣΤ' 17. Το αποτέλεσμα της μάχης του Μαντζικέρτ κρίθηκε από........... α. τη συμπεριφορά των μισθοφόρων β. τη συμπεριφορά του αυτοκράτορα


Α. ΣΚΟΥΡΑ

γ. τις φυσικές καταστροφές 18. Ο Ρωμανός Διογένης πέθανε........... α. από τους Τούρκους β. από φυσικό θάνατο γ. από τους πολιτικούς του αντιπάλους 19. Επί Αλεξίου Α' Κομνηνού μεταβλήθηκαν ........... α. τα σύνορα της αυτοκρατορίας

β. τα αξιώματα και οι τίτλοι γ. οι εμπορικές σχέσεις 20. Η θέση των αγροτών........................ α. καλυτέρευσε

β. χειροτέρευε διαρκώς γ. έμενε σταθερή 21. Σημασία αποκτά πάλι .............. α. ο στρατός των Ακριτών

β. ο μισθοφορικός στρατός γ. ο εθνικός στρατός 22. Η πρόνοια αποτελεί ιδιοκτησία......................... α. του κράτους β. του προνοιαρίου γ. της Εκκλησίας 23. Κυρίαρχη τάξη την εποχή του Μανουήλ Α' Κομνηνού στο Βυζάντιο ήταν α. οι έμποροι β. οι στρατιωτικοί γ. οι αγρότες 24. Την προστασία του αγροτικού πληθυσμού από τις υπερβολές των ισχυρών της υπαίθρου ανέλαβε ο ................... α. Αλέξιος Α' Κομνηνός

β. Μανουήλ Α' Κομνηνός


Α. ΣΚΟΥΡΑ

γ. Ανδρόνικος Α' Κομνηνός 25. Η αύξηση του πληθυσμού στη Δυτική Ευρώπη οδηγεί.. α. στην επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων β. σε μεγάλη πείνα γ. στη καταστροφή της γεωργίας 26. Η γεωργική επανάσταση προκάλεσε.................. α. εξάλειψη των κοινωνικών ανισοτήτων β. πρόοδο του εμπορίου γ. κατάρρευση της φεουδαρχίας 27. Μεγάλα εμπορικά κέντρα στη διάρκεια του 12ου αιώνα είναι οι .................... ναυτικές πόλεις. α. ισπανικές β. ιταλικές γ. αγγλικές 28. Περίπου το 1200 καθιερώνεται η χρήση ................... α. του τηλέγραφου β. της πυξίδας γ. της τυπογραφίας 29. Το εμπόριο με προϊόντα πολυτελείας ................... α. είναι ανύπαρκτο β. γίνεται ζωηρό γ. μειώνεται 30. Ιουδαίοι και Χριστιανοί έμποροι από τη Βενετία πλούτισαν με το εμπόριο α. δούλων

β. σιτηρών

γ. ζώων 31. Ο ρυθμός της αναβίωσης των πόλεων γίνεται ασυγκράτητος μετά το α. 850

β.1060


γ. 1400 32. Στο μεσογειακό κόσμο γενικεύεται το 12ο αιώνα η πρακτική της συγκρότησης .................... α. κομμάτων β. συνεταιρισμών γ. ναυτικών εταιρειών 33. Κύρια πηγή ενέργειας ως το 14ο αιώνα γίνεται .............. α. νερόμυλος β. ανεμόμυλος γ. ήλιος

34. Η ιδέα της Τέταρτης Σταυροφορίας ανήκε στο φιλόδοξο α. πάπα Πίο Ζ' β. πάπα Ιννοκέντιο Β' γ. πάπα Ιννοκέντιο Γ' 35. Ο σκοπός της Τέταρτης Σταυροφορίας ήταν ................... α. ασαφής

,

β. ιερός γ. προσδιορισμένος

36. Τόπος συγκέντρωσης του στρατού ήταν α. Η Βενετία β. Η Κωνσταντινούπολη γ. Τα Ιεροσόλυμα 37. Οι σταυροφόροι ανέλαβαν την αποκατάσταση του ...................... στο βυζαντινό θρόνο. α. Αλεξίου Ε' β. Ισαάκιου Β' Αγγέλου γ. Ιωάννη Β' Κομνηνού

38. Στις 17 Ιουλίου 1203 την Κωνσταντινούπολη κατέλαβαν οι α. Φράγκοι β. Τούρκοι γ. Λατίνοι 39. Η ιδέα των Σταυροφοριών γεννήθηκε στη (ν) .............. α. Ρωσία

Α. ΣΚΟΥΡΑ


Α. ΣΚΟΥΡΑ

β. Δυτική Ευρώπη γ. Ισπανία 40. Οι ............... κατέκτησαν τη Συρία και κυρίευσαν τα Ιεροσόλυμα το 1078. α. Σελτζούκοι Τούρκοι β. Οθωμανοί Τούρκοι γ. Φράγκοι 41. Η πρωτοβουλία να προσδοθεί στις Σταυροφορίες ένας χαρακτήρας ιερού πολέμου ανήκε στους ................. α. Πάπες β. Βασιλιάδες γ, ιππότες 42. Οι σταυροφόροι που έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη έγιναν δεκτοί από τον κόσμο με .................. α. εχθρότητα β. μεγάλη λαχτάρα γ. βαθιά δυσπιστία 43. Τα πλήθη ανταποκρίθηκαν στο κήρυγμα του Πάπα, βρίσκοντας την ευκαιρία να βελτιώσουν τη δεινή .............. θέση τους. α. γεωγραφική β. οικονομική γ. κοινωνική 44. Ο Αλέξιος Α' έπεισε τους σταυροφόρους να του παραχωρήσουν α. χρήματα β. πίστη γ. εδάφη 45. Ένας βασικός στόχος, η συνένωση της Χριστιανοσύνης με τις Σταυροφορίες ......................... α. δεν πραγματοποιήθηκε β. πραγματοποιήθηκε γ. διαγράφηκε 46. Το σύστημα της φεουδαρχίας αναπτύχθηκε όταν α. ενισχύθηκε η δύναμη της βασιλικής εξουσίας β. επικράτησε ανασφάλεια γ. σημειώθηκε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη δ. διαλύθηκε το κράτος του Καρλομάγνου


Α. ΣΚΟΥΡΑ

3. Απαντήστε στις ερωτήσεις: 1.

Γιατί οδηγήθηκε η αυτοκρατορία στην πτώχευση επί του Κωνσταντίνου Ι' Δούκα; Ποιες ήταν οι συνέπειες;

2.

Γιατί τελικά η ήττα του Μαντζικέρτ μετατράπηκε σε συμφορά;

3.

Πότε και γιατί η αυτοκρατορία οδηγήθηκε σε οικονομική κρίση;

4.

Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων γεωργική επανάσταση, τριζωνική καλλιέργεια, εμποροπανηγύρεις, αναβίωση των πόλεων.

5.

Γιατί αναπτύχθηκε το εμπόριο στη Δυτική Ευρώπη (μ.11 ου – α.12ου αι.); Τι είδους εμπορικές δραστηριότητες

αναπτύχθηκαν; 6.

Με ποιον τρόπο γίνονται οι μεταφορές των εμπορευμάτων (μ.11ου – α.12ου αι.);

7.

Ποια πολιτική ατμόσφαιρα επικρατούσε στο Βυζάντιο στα τέλη του 12 ου αι.;

8.

Σε ποιον ανήκει η ιδέα της Τέταρτης Σταυροφορίας και ποιος ήταν ο σκοπός της;

4. Να αντιστοιχίσετε τα πρόσωπα της στήλης Α' με τις ενέργειες της στήλης Β':

Α

Β 1. Κατέλαβε το Μπάρι

α. Ρωμανός

2. Προσπάθησε να θέσει την εκκλησιαστική εξουσία

β. Νικηφορίτζης

πάνω από την κρατική

γ. Ισαάκιος

3. Τον έκανε αυτοκράτορα η μικρασιατική στρατιωτική αριστοκρατία

δ. Αλπ Αρσλάν

4. Τυφλώθηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους

ε. Μιχαήλ Κηρουλάριος

5. Νίκησε στη μάχη του Μαντζικέρτ στ. Ροβέρτος Γυισκάρδος 6. Προώθησε το κρατικό μονοπώλιο σίτου

5. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α' με αυτά της στήλης Β':

Α

Β

1. Ερρίκος Στ'

α. Ορίστηκε αρχηγός της Δ' Σταυροφορίας

2. Ισαάκιος Β’ Άγγελος

β. Πρότεινε στους Σταυροφόρους αποκατάσταση του Ισαάκιου στο θρόνο

3. Φίλιππος Σουηβός


4. Αλέξιος Ε’ Δούκας Μούρτζουφλος

Α. ΣΚΟΥΡΑ

γ. Έκανε σχέδια επέκτασης σε βάρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

5. Βονιφάτιος Μομφερατικός 6. Αλέξιος Δ’ Αγγελος

δ. Υποσχέθηκε στους Σταυροφόρους χρήματα για την αποκατάσταση του πατέρα του στο θρόνο ε. Ανέτρεψε τον Αλέξιο Δ' Άγγελο στ. Αποκαταστάθηκε Σταυροφόρους

στο θρόνο από τους

6. Αντιστοιχίστε τις προτάσεις της ομάδας Α με αυτές της ομάδας Β.

Α

Β α. ακύρωσαν τη συνθήκη ειρήνης.

1.

Το Βυζάντιο υπονόμευσαν συνέλαβαν την πτώση του 2. Ο Μιχαήλ ΣΤ' υποστηριζόταν

και

3. Οι Σελτζούκοι υπέταξαν 4. Οι Τούρκοι, επικαλούμενοι την τύφλωση του Ρωμανού Δ' Διογένη, 5. Η βυζαντινή πόλη Μπάρι στην Ιταλία 6. Ο Νικηφόρος ήταν 7. Το ελεύθερο εμπόριο δημητριακών 8. Οι αποθήκες σιταριού

β. Βούλγαροι, Ούζοι, Φράγκοι και Βαράγγοι. γ. λογοθέτης, δ. μετατράπηκε σε κρατικό μονοπώλιο ε. οι Σταυροφορίες. στ. εκπρόσωπος της στρατιωτικής αριστοκρατίας. Ζ. την Περσία και το Χαλιφάτο της Βαγδάτης. η. γκρεμίστηκαν σε μια λαϊκή εξέγερση. θ. κατακτήθηκε από τους Νορμανδούς. ι .από την παράταξη των πολιτικών.

9. Το στρατό του Ρωμανού Διογένη αποτελούσαν 10. Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός ήταν

7. Επιλέξτε την ορθή απάντηση:

1. H σχέση φεουδάρχη – υποτελούς συνεπαγόταν αμφίδρομες υποχρεώσεις

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

2. Στα μέσα του 11ου αιώνα αρχίζει η ανάπτυξη του εμπορίου στη Δυτική Ευρώπη

ΣΩΣΤΟ

3. Το φεουδαρχικό σύστημα άρχισε να παρακμάζει από το 10 ο αιώνα

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

4. Τον 11ο αιώνα εφαρμόζεται στη Δύση η διζωνική καλλιέργεια της γης.

ΣΩΣΤΟ

5. Οι δουλοπάροικοι αποτελούσαν την πλειοψηφία του λαού

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

8. Ο υποτελής όφειλε να παρέχει συμβουλές στον κύριό του

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΛΑΘΟΣ

ΛΑΘΟΣ


Α. ΣΚΟΥΡΑ

9. Η τάξη των ιπποτών αποτελεί υποδιαίρεση της αριστοκρατίας

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

8. Αντιστοιχίστε τις προτάσεις της ομάδας Α με αυτές της ομάδας Β. Α

Β

1 Η συγκομιδή

α. με γαλέρες και κόγκες.

2. Ο πληθυσμός εξασφαλίσει

β. να υπάρχει χρηματοπιστωτικό σύστημα.

3. Η γεωργική επανάσταση προκαλεί

γ. βελτιώνεται ποσοτικά και ποιοτικά.

4. Το εμπόριο στη θάλασσα διεξάγεται

δ. κινητήριες δυνάμεις παραγωγής.

5. Η επανάσταση των πόλεων

ε. επηρεάσει και την ύπαιθρο.

6. Από Εβραίους επιχειρηματίες

στ. περισσότερη και πλουσιότερη

και πλούσιες μονές ξεκινάει

σε πρωτεΐνες τροφή.

7. Οικοδομούνται

ζ. νέες πόλεις.

8. Οι πόλεις αποτελούν

η. πρόοδο του εμπορίου.

9. Αντιστοιχίστε τις προτάσεις της ομάδας Α με της ομάδας Β

Α

Β

1. Τον 11ο αιώνα αναβίωσε η παράδοση

α. από τον Πάπα το Νοέμβρη του 1095

2. Η Πρώτη Σταυροφορία κηρύχθηκε

β. των προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους,

3. Οι Σταυροφορίες είχαν

γ. χαρακτήρα ιερού πολέμου


Α

Β α. μεταβλήθηκε σε τυραννία.

1.

Η εξουσία του Ανδρόνικου β. αντιτάχθηκαν η βία και οι εξε γέρσεις.

2.

Η σημασία και η επέκταση των θεμάτων

3.

Ο στρατός αποτελείται κυρίως από

4.

Στη βία του Ανδρόνικου

5.

Ο Μανουήλ Α' Κομνηνός

11. Αντιστοιχίστε κατάλληλα:

γ. προνοιάριους.

δ. εκχώρησε πρόνοιες. ε. μειώθηκε.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Βρέμη:

Περιοχή της Κεντρικής Ευρώπης κοντά στη Βόρεια Θάλασσα.

Υόρκη:

Περιοχή της σημερινής Λορραίνης της Γαλλίας

Λοθαριγγία:

Πόλη του σημερινού Βελγίου

Φλάνδρα:

Λιμάνι της Γερμανίας

Καμπανία:

Περιοχή της Γαλλίας ΝΑ του Παρισιού

Βρύγη:

Η πόλη York στη Βόρεια Αγγλία

12. Συμπληρώστε κατάλληλα το παρακάτω κείμενο: ανοιχτή, ελευθερίες και προνόμια , τιμής, υπηρεσίες και αξιώματα, κλειστή, βασιλιάς, ιπποτών, πόλεων, πρωτότοκοι, λαού, το εμπόριο και η βιοτεχνία, αγροτών

Η ανώτερη αριστοκρατία ήταν τάξη ____________και διέθετε μεγάλη ισχύ. Ως αντίβαρο στην ισχύ αυτή ο ____________ανέθετε σε ανθρώπους του ____________

________________________, από τους οποίους

συγκροτήθηκε η τάξη των ____________. Οι ιππότες ήταν τάξη ____________ και υπάκουαν σ’ έναν κώδικα ____________. Συνήθως ήταν οι __________________γιοι των οικογενειών. Κινητικότητα παρουσιάζεται στην τάξη των ________________. Στη φεουδαρχική κοινωνία αντιπαρατίθεται η κοινωνία των ____________, όπου αναπτύσσεται____________________________________. Η οικονομική ανάπτυξη εξασφαλίζει στους κατοίκους των πόλεων ____________________________________.


Α

Β

1. Στα τέλη του 12ου αιώνα η

α. ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός.

αυτοκρατορία 2. Αρχηγός των φεουδαρχών ορίστηκε

8. στις 8 Ιουνίου 1203

3. Η καταστροφή της Ζάρας προκάλεσε

γ. διέπραξαν φοβερές λεηλασίες.

4. Οι σταυροφόροι έφτασαν

δ. στις 13 Απριλίου 1204.

στην Κωνσταντινούπολη

ε. βρισκόταν σε αδυναμία απ' όλες τις απόψεις.

5. Ο Αλέξιος Ε'

στ εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη. ζ. την οργή του πάπα.

6. Οι σταυροφόροι 7. Η άλωση πραγματοποιήθηκε

Διαβάστε με προσοχή

τα παραθέματα που σας δίνονται και απαντήστε στις

ερωτήσεις που ακολουθούν:

1. Η γένεση των σχέσεων προσωπικής εξάρτησης


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Αναζητώ έναν προστάτη, θέλω να παρέχω προστασία: οι επιθυμίες αυτές υπάρχουν σε όλες τις εποχές. Τις βλέπουμε όμως να γεννούν ιδιότυπους νομικούς θεσμούς, μόνο σε πολιτισμούς όπου όλα τα άλλα κοινωνικά πλαίσια αποδυναμώνονται. Αυτό έγινε στη Γαλατία μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ας φέρουμε στο μυαλό μας την κοινωνία της μεροβίγγειας εποχής. Ούτε το κράτος, ούτε το γένος πρόσφεραν πια επαρκές καταφύγιο. Η κοινότητα του χωριού ήταν ικανή μόνο για την εσωτερική της αστυνόμευση .Ίχνη μόνο πόλεων υπήρχαν. Παντού ο αδύνατος ένιωθε την ανάγκη να εναποθέσει τον εαυτό του σε έναν ισχυρότερο από αυτόν. Ο δυνατός με τη σειρά του, δεν μπορούσε να διατηρήσει το κύρος του και την περιουσία του ούτε καν να κατοχυρώσει την ασφάλειά του αν δεν έβρισκε, με την πειθώ ή με τη βία, την υποστήριξη κατώτερων εξαναγκασμένων να τον βοηθήσουν. Από το ένα μέρος υπήρχε αναζήτηση αρχηγού από το άλλο συχνά βίαιες αναλήψεις εξουσίας. Και καθώς οι έννοιες της δύναμης και της αδυναμίας είναι πάντοτε σχετικές, βλέπουμε, σε πολλές περιπτώσεις, τον ίδιο άνθρωπο να γίνεται ταυτόχρονα προστατευόμενος ενός ισχυρότερου και προστάτης ταπεινότερών του. Άρχισε έτσι να συγκροτείται ένα ευρύτατο σύστημα προσωπικών σχέσεων, τα διασταυρούμενα νήματα των οποίων διέτρεχαν από το ένα επίπεδο στο άλλο ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο. Οι άνθρωποι των καιρών εκείνων δεν είχαν καθόλου την επιθυμία ή την αίσθηση της διάπλασης νέων κοινωνικών σχηματισμών : απλώς υποτάσσονταν στις ανάγκες της στιγμής. M. Bloch, Η Φεουδαλική Κοινωνία, μτφ. Μ. Λυκούδη, Αθήνα, Κάλβος,1987, σελ. 216.

2. Πύργος Κάστρο και φέουδο : δύο λέξεις συνδεδεμένες στην ιστοριογραφία και στις συνειδήσεις…πέρα από τις οχυρώσεις της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα φρούρια της καρολίγγειας περιόδου είναι ουσιαστικά βραχώδη υψώματα συχνά διαμορφωμένα πάνω σε γαλατικές ακροπόλεις. Δεν φαίνεται να κατοικούνται μόνιμα αλλά ευκαιριακά ως καταφύγια. Κατά τον Ι. και τις αρχές του ΙΑ αιώνα εμφανίζονται και οι πρώτες κατασκευές που αυξάνουν την οχυρωματική τους δυνατότητα με αναχώματα. Στη συνέχεια θα πολλαπλασιαστούν τα οχυρωμένα σπίτια ή τα αρχοντικά καταφύγια. Ο ΙΑ αιώνας θα δεί να αυξάνονται θεαματικά οι οχυρώσεις αυτού του είδους, αύξηση που επιβεβαιώνουν οι γραπτές πηγές και η αρχαιολογική έρευνα. . Ν. Καραπιδάκης, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης, Αλεξάνδρεια, 1996, σ. 157. Γιατί το κάστρο και το φέουδο είναι λέξεις συνδεδεμένες στην ιστοριογραφία και τις συνειδήσεις ; (Παραθέματα 2,3)

3. Το κάστρο αντιπροσωπεύει πάνω στο έδαφος και πάνω στο χάρτη το σύμβολο των εξουσιών των αρχόντων . Τον 11ο αιώνα, υπάρχουν σε όλη τη δύση περισσότερο ή λιγότερο τελειοποιημένα, περισσότερο ή λιγότερο ισχυρά, αρχίζοντας από το κάπως στερεό σπίτι ως το εξελιγμένο φρούριο. Όλοι πάντως εκδηλώνουν την ίδια θέληση να δώσουν , μέσα στο τοπίο, ένα δείγμα της δύναμής τους δίνοντάς του ένα σχήμα που


Α. ΣΚΟΥΡΑ

να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του πολέμου, εξομοιώνοντας έτσι την τάξη με τη στρατιωτική ισχύ . Μ. Pacaut, Γενική Ιστορία της Ευρώπης 2ος τόμος: Η Ευρώπη από το Μεσαίωνα μέχρι το 1300, Παπαζήση, 1990, σελ. 179.

Σχολιάστε την τελευταία περίοδο. 4.Οι τρείς τάξεις Οι κληρικοί λένε τη λειτουργία και οφείλουν να προσεύχονται για τις αμαρτίες τους και για τις αμαρτίες των άλλων ανθρώπων. Οι πολεμιστές προστατεύουν τις εκκλησίες και υπερασπίζονται τους ανθρώπους του λαού, μεγάλους και μικρούς. Αυτοί προστατεύουν όλο τον κόσμο. Οι δουλοπάροικοι δουλεύουν όλη τους τη ζωή με πολύ μόχθο. Αυτοί δεν αποκτούν τίποτα χωρίς πόνο και προμηθεύουν σε όλους την τροφή και την ενδυμασία. Πιστεύεται ότι ο οίκος του Θεού είναι ένας αλλά τριπλός : πάνω στη Γη , άλλοι προσεύχονται , άλλοι πολεμάνε και άλλοι , τέλος , δουλεύουν. Αυτές οι τρεις τάξεις είναι απαραίτητες η μία στην άλλη : η δραστηριότητα της μιας εξ αυτών επιτρέπει στις άλλες δύο να ζήσουν. Adalberon, επίσκοπος της Laon: Ποίημα στο βασιλιά Ρομπέρτο, ΧΙ αιώνας.Histoire 5e Geographie, εκδ. Hachette, σ. 86.) Σχολιάστε τη φράση «αυτές οι τρεις τάξεις είναι … επιτρέπει στις άλλες δύο να ζήσουν» με βάση και τα στοιχεία της πρώτης παραγράφου. (Παράθεμα 4)

5. Η υποτέλεια …δεδομένου ότι είναι τελείως γνωστό σε όλους ότι δεν έχω τίποτε να τραφώ και να ντυθώ, ζήτησα στην ευσπλαχνία σας να μπορώ να ζητήσω την προστασία σας. Αυτό και έκαμα με τους ακόλουθους όρους. Εσείς πρέπει να με βοηθάτε και να με στηρίζετε , για την τροφή καθώς και για την ενδυμασία. Όσο ζω, θα σας οφείλω την υπηρεσία και την υποταγή την οποία μπορεί κανείς να περιμένει από έναν ελεύθερο άνθρωπο. Κείμενο από την Τουρ, VIII αιώνας, Histoire 5e Geographie, σελ. 43. 1. Ένας ελεύθερος άνθρωπος απευθύνεται σε έναν άρχοντα : τι του ζητάει ; (Παράθεμα 5)

2. Σε αντάλλαγμα, τι υπόσχεται αυτός στον άρχοντα και 3. Αυτός ο ελεύθερος άνθρωπος είναι βασάλος. Σε ποια εποχή αυτή η πράξη λαμβάνει χώρα;

6. Ο ιππότης Μέλος της φεουδαρχικής αριστοκρατίας που ξεχωρίζει από τον οπλισμό του, το είδος της ζωής (πύργος, κυνήγι, πόλεμος),και την ιδιαίτερη ηθική (πίστη, γενναιοδωρία). Μπορεί να ορισθεί με μια τελετή μύησης . κατά τον 13ο αιώνα, η ιπποσύνη τείνει να μεταμορφωθεί σε κλειστή κάστα (ευγένεια). Υπάρχουν κατηγορίες ιπποτών: πλούσιοι και φτωχοί. J. Le Goff, ο.π.( γλωσσάρι ) σ. 557.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

7. Η δημιουργία των μεσαιωνικών ευρωπαϊκών πόλεων «..Η διατήρηση μιας σχετικής ειρήνης, η διαπιστωμένη βελτίωση των κλιματολογικών συνθηκών, η επάρκεια νέων καλλιεργησίμων εδαφών στον ευρωπαϊκό χώρο και στα ανατολικά του σύνορα επιτρέπουν να συνδυασθεί η δημογραφική με την παραγωγική αύξηση, κάτι που συνεχίζεται μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα. Σ’ αυτή τη διαδικασία, οι πόλεις γίνονται εξειδικευμένα κέντρα για δευτερεύουσες και τριτεύουσες δραστηριότητες, που δεν υπόκεινται σε κεντρική πολιτική εξουσία, όπως στη Κίνα και στον αρχαίο κόσμο. Η καθεμιά τους ( παραμένοντας συμπληρωματική ενός μικρού αγροτικού πυρήνα ή και εντελώς στερημένη από μια γειτονική ενδοχώρα, όπως η Βενετία) αναπτύσσει ένα σύνολο εμπορικών, βιομηχανικών, οικονομικών και πολιτιστικών πρωτοβουλιών, πολύ πιο εκτεταμένων, και συναγωνίζεται τις άλλες σε κλίμακα ευρωπαϊκή, αλλά και παγκόσμια…». L.Benevolo "H πόλη στην Ευρώπη", Ελληνικά Γράμματα 1997, σ. 63-64.

Ποια η διαφορά της μεσαιωνικής ευρωπαϊκής πόλης από τις προγενέστερες ιστορικές μορφές της πόλης; (Παράθεμα 7)

8. Oι ιταλικές πόλεις-κράτη. "…Ως τα μέσα του 13ου αιώνα, πολλές σημαντικές κοινότητες της Λομβαρδίας και της Τοσκάνης είχαν φτάσει στο επίπεδο της ανεξάρτητης πόλης-κράτους, με γραπτά συντάγματα που εγγυώνταν τις εκλογικές και αυτοδιακυβερνητικές ρυθμίσεις τους. Μέσα στις φεουδαρχικές και μοναρχικές δομές της δυτικής Ευρώπης, οι εξελίξεις αυτές ήταν το λιγότερο ασυνήθιστες. Αντιπροσώπευαν μία σαφή πρόκληση προς την επικρατούσα αντίληψη ότι η κυβέρνηση πρέπει να θεωρείται ως θεόπεμπτη μορφή κυριαρχίας, και επομένως ότι η κληρονομική μοναρχία πρέπει να αναγνωρίζεται ως η μοναδική μορφή διακυβέρνησης. Δεν εκπλήσσει, επομένως, η ανακάλυψη ότι το παράδειγμα των ιταλικών πόλεων-δημοκρατιών εξακολούθησε να εμπνέει μεταγενέστερους εχθρούς της τυραννίας και του απολυταρχισμού σε πολλές κατοπινές στιγμές της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας…" Qu. Skinner στο συλλογικό έργο "Δημοκρατία. To ταξίδι που δεν τελείωσε 508π.Χ-1993μ.Χ, εκδ.Καρδαμίτσα, σ.78.

Ποια η ουσιώδης διαφορά της ιταλικής πόλης-κράτους από το κυρίαρχο κρατικό σχήμα της εποχής; Μπορείτε να θυμηθείτε με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις κάποιον ανάλογο με τις ιταλικές δημοκρατίες πολιτειακό θεσμό του παρελθόντος; (Παράθεμα 8)

9. Ο πάπας Ουρβανός Β΄ κηρύσσει τη σταυροφορία (1095) ‘Γενναιότατοι στρατιώτες… μην αφήνετε να σας κρατήσει στην πατρίδα ούτε η ιδιοκτησία ούτε η οικογενειακή φροντίδα. Γιατί αυτή η χώρα, που περιβάλλεται από όλες τις μεριές από θάλασσα και οροσειρές, είναι υπερπλήρης από σας. Μόλις και μετά βίας μπορεί να θρέψει αυτούς που την καλλιεργούν. Γι’ αυτό αλληλοτρώγεστε και σπαράζεστε μεταξύ σας. Πάψτε πια τις εχθρότητες, ας σταματήσουν οι διαφωνίες κι ας πάρουν τέλος οι πόλεμοι μεταξύ σας. Αφήστε κάθε μίσος και διχογνωμία να


Α. ΣΚΟΥΡΑ

κοιμηθούν. Πάρτε το δρόμο για τους Αγίους Τόπους, ελευθερώστε αυτή τη γη από το γένος του Διαβόλου και υποτάξτε τη σε σας. Η βασιλική πόλη (Ιερουσαλήμ)…είναι τώρα αιχμάλωτη από τους εχθρούς της και έχει υποφέρει τόσο…ώστε να έχει καταργηθεί η λατρεία…Γι’ αυτό το λόγο αναλάβετε αυτό το ταξίδι για την άφεση των αμαρτιών σας και εξασφαλίστε την αθάνατη δόξα του Βασιλείου των Ουρανών’. (Από το έργο του ιστορικού Γουλιέλμου από την Τύρο Historia rerum in partibus transmarinis gestarum, στο: Select Documents of European History, έκδ. R. Laffan, Νέα Υόρκη, 1929, σ.σ.55-56). Το παράθεμα, στη σελίδα 171, του σχολικού βιβλίου (Βυζαντινή Ιστορία, Κ. Καλοκαιρινού, ΟΕΔΒ, 2002).

10. Η οργάνωση των σταυροφορικών στρατών. Ο αριθμός των Σταυροφοριών προς την Ανατολή υπολογίζεται σε οκτώ. Από αυτές, η Πρώτη (1096-1099) και η Τέταρτη (1202-1204) θεωρούνται οι πιο σημαντικές. Οι σταυροφορικοί στρατοί ήταν ένα συνονθύλευμα ετερόκλητων και συχνά τυχοδιωκτικών στοιχείων, χωρίς ενιαία ηγεσία, χωρίς συνοχή και με μοναδικό σημείο ενότητας τον πλουτισμό μέσω της λεηλασίας. Τα μόνα αυστηρά και στέρεα οργανωμένα στρατιωτικά τάγματα ήταν τα μοναχικά, με κυριότερα αυτά των Ναϊτών και των Ιωαννιτών, που απέκτησαν ισχυρά ερείσματα στην Ανατολή για μακρούς αιώνες. Η περιγραφή αυτής της κατάστασης των σταυροφορικών στρατών δεν πρέπει να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται αναγκαστικά για τυχαίες εκστρατείες, χωρίς σχέδιο και χωρίς στόχο. Αντίθετα, σημαντικοί ηγέτες της φεουδαρχικής Ευρώπης, της παπικής εκκλησίας και των ιταλικών εμπορικών πόλεων όχι μόνο έλαβαν μέρος και ηγήθηκαν των σταυροφορικών στρατών, αλλά και είχαν προμελετήσει και οργανώσει τις σταυροφορικές εκστρατείες πάνω σε συγκεκριμένα σχέδια και με ορισμένους στόχους. Οποιαδήποτε αλλαγή των αρχικών σχεδίων στη διάρκεια κάποιας επιχείρησης δεν οφειλόταν σε τυχαία οργάνωση κάποιας Σταυροφορίας αλλά είτε σε ανυπέρβλητες δυσχέρειες είτε σε απρόβλεπτα σημαντική ωφέλεια. Πάντως, ο προγραμματισμός, η οργάνωση, η πραγματοποίηση και τα αποτελέσματα κάθε Σταυροφορίας ήταν μια ακριβής εικόνα της λειτουργικότητας και της οργανωτικής κατάστασης της φεουδαρχικής Ευρώπης. Β. Κρεμμυδάς- Φ. Πισπιρίγκου, (1985). Ο Μεσαιωνικός Κόσμος, Αθήνα, εκδ. Γνώση, σ.σ.150-151.

11. Ο Ιερός Πόλεμος των φτωχών. Ανάμεσα στους κήρυκες που διέδωσαν στις μάζες την ιδέα της Σταυροφορίας ο πιο γνωστός σίγουρα είναι ο Πέτρος ο Ερημίτης. Όπως μας τον περιγράφουν οι χρονογράφοι, τον βλέπουμε ακόμα με το μικρό του ανάστημα, ισχνό, μαυριδερό, ντυμένο με το χοντρό τρίχινο ράσο του, να γυρίζει πάνω στο γάιδαρό του, από πόλη σε πόλη, από χωριό σε χωριό, εξορκίζοντας τα πλήθη να γίνουν σταυροφόροι. Η φλογερή και τραχιά ευγλωττία του ξεσήκωνε τα πλήθη και η φυσιογνωμία του άρχιζε κιόλας να περνάει στο θρύλο. Μήπως δε διηγούνταν ότι είχε πάει άλλοτε για προσκύνημα στον Πανάγιο Τάφο, όπου σ’ ένα όνειρό του ο Χριστός τον είχε διατάξει να πάει να βρει τον Πάπα και να ζητήσει την απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ; Έτσι η


Α. ΣΚΟΥΡΑ

μορφή του ταπεινού ερημίτη που, όλο ζήλο κι ενθουσιασμό, αφιέρωνε όλες του τις δυνάμεις στην πραγματοποίηση του παπικού σχεδίου, υποκαθιστούσε κάπως τη μορφή του ίδιου του Ουρβανού…οι αποφάσεις του οποίου ήταν ώριμα μελετημένες και κάθε του ενέργεια πρόδιδε ένα βαθύ πολιτικό κριτήριο. Στη φωνή όμως του Πέτρου του Ερημίτη, οι λαϊκές μάζες, άντρες, γυναίκες, παιδιά, χωρίς να απαλλαγούν πρώτα από τους αμάχους, χωρίς να περιμένουν να τους οργανώσει και να τους πλαισιώσει ο Ουρβανός Β΄, χωρίς να περιμένουν τη στρατιά των φεουδαρχών, ξεκινούσαν προς την Κωνσταντινούπολη. Ρ. Γκρουσέ, (χ.χ.) Ιστορία των Σταυροφοριών, μετ. Α. Πάγκαλος, Αθήνα, εκδ. Γκοβόστη, σ.15.

12. Τα κίνητρα των σταυροφόρων. Η μαρτυρία του Γερμανού μοναχού Έκκερχαρντ. ‘Οι δυτικοί Φράγκοι μπορούσαν εύκολα να πειστούν να εγκαταλείψουν τα χωράφια τους. Διότι οι Γαλάτες είχαν βασανιστεί σοβαρά για αρκετά χρόνια από εμφύλιες συγκρούσεις, πείνα και θάνατο. Στο τέλος η πανούκλα που ξέσπασε στη Νιβέλλ…τρομοκράτησε μέχρι σημείου απόγνωσης τους ανθρώπους…Μερικοί από τους απλούς ανθρώπους και άλλα πρόσωπα στα έθνη εκείνα προς τα οποία ο πάπας δεν είχε απευθυνθεί ευθέως παραδέχθηκαν ότι κλήθηκαν στη Γη της Επαγγελίας από κάποιους προφήτες οι οποίοι εμφανίσθηκαν ανάμεσά τους, από ‘σημάδια’ στους ουρανούς και από ‘αποκαλύψεις’, ενώ άλλοι αναγνώρισαν ότι ωθήθηκαν να δώσουν όρκους ότι θα λάβουν μέρος στη σταυροφορία από κάθε είδους αναποδιές. Βέβαια, πολλοί από αυτούς ταξίδεψαν ‘γονατισμένοι’ από το βάρος των γυναικών, των παιδιών και του νοικοκυριού τους’. J. Riley-Smith, (1997). The First Crusaders: 1095-1131, Cambridge, Cambridge University Press, σ.16.

Αφού μελετήσετε τα παραθέματα να εντοπίσετε τα αίτια της Α΄ σταυροφορίας μέσα από τα λόγια του πάπα Ουρβανού και τη μαρτυρία του Γερμανού μοναχού Έκκερχαρντ. (Παραθέματα 9,10,11,12,13)

13.O χαρακτήρας και τα αίτια των σταυροφοριών Το φαινόμενο της διεύρυνσης –και εκφυλισμού- της σταυροφορίας, που μας επιτρέπει να επανατοποθετήσουμε επιχειρήσεις που μοιάζουν διαφορετικές και απομονωμένες στα συμφραζόμενα της Δύσης από τα μέσα του 11ου έως το τέλος του 13ου αιώνα, δεν θα πρέπει να μας αποκρύπτει το γεγονός ότι η κατεξοχήν σταυροφορία ήταν εκείνη που έγινε στους Αγίους Τόπους. Αν και κατέληξε οριστικά σε μέτρια αποτελέσματα, ολέθρια μάλλον παρά ευχάριστα για τη Δύση, εξαιτίας του ψυχολογικού της αντικτύπου ήταν η αιχμή του επεκτατικού ρεύματος της Δύσης. Θα πρέπει λοιπόν, χωρίς να λησμονούμε τον ουσιαστικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι υλικές και δημογραφικές καταρχήν, παρά άμεσα οικονομικές, αιτίες των σταυροφοριών, να αποδώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στα νοητικά και συγκινησιακά συμφραζόμενα της σταυροφορίας... J. LeGoff, (1993). O Πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης, μετ. Ρ. Μπενβενίστε, Θεσσαλονίκη, εκδ. Βάνιας, σ.σ. 98-100.

14. Η Τέταρτη Σταυροφορία.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Αίτια 1. Η Δ΄ Σταυροφορία είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο φαινόμενο, στο οποίο αντανακλώνται τα πιο διάφορα συμφέροντα και συναισθήματα. Ανώτερα θρησκευτικά ελατήρια, ελπίδες για μια ανταμοιβή στην άλλη ζωή, δίψα για πνευματική δράση και αφοσίωση που είχαν αναληφθεί εκ μέρους της Σταυροφορίας αναμειγνύονταν με την επιθυμία των περιπετειών και του κέρδους, την τάση για ταξίδια και τη φεουδαρχική συνήθεια της απασχόλησης με τον πόλεμο. Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφ. Δ Σαβράμη, τ. 3, Αθήνα, 1971, σ. 188. 15. Η ιδέα της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης Η ιδέα της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης (...) πλανιόταν στο περιβάλλον του Λουδοβίκου Ζ΄ στη διάρκεια της Β΄ Σταυροφορίας. Κατά τη σταυροφορία του Φρειδερίκου Βαρβαρόσσα (Γ΄ Σταυροφορία), η πραγματοποίηση της ιδέας έφθασε στα όρια του δυνατού, ενώ ο κληρονόμος του Βαρβαρόσσα και βασιλιάς των Νορμανδών Ερρίκος ΣΤ΄ την έθεσε στο κέντρο των πολιτικών του στόχων. Τώρα που η Βενετία έριξε στην πλάστιγγα τα εμπορικά και τα πολιτικά της συμφέροντα, η ιδέα αυτή έγινε πραγματικότητα. Η προοδευτική εκκοσμίκευση της ιδέας των σταυροφοριών έφθασε στη λογική της κατάληξη. Η σύμπτωση ορισμένων περιστατικών διευκόλυνε την αλλαγή αυτή και συνέλαβε ώστε οι σταυροφόροι να βρεθούν στην υπηρεσία των βενετικών συμφερόντων. Ν. Οικονομίδη, ‘Η Δ΄ Σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης’, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Θ΄, Αθήνα, 1978, Εκδοτική Αθηνών, σ.37.

16. Οι επιδιώξεις της Δύσης Όσον αφορά στις ‘αυτοκρατορικές’ βλέψεις του Παπισμού, μια σταυροφορία κατά της Κωνσταντινούπολης υπόσχονταν να ικανοποιήσει όλα αυτά περισσότερο από μια σταυροφορία στους Αγίους Τόπους όχι μόνο γιατί θα είχε σαν αποτέλεσμα την υποταγή των Βυζαντινών αυτοκρατορικών επαρχιών στη Ρωμαϊκή εξουσία αλλά επιπλέον από το γεγονός πως μόνο μέσω της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να επιτευχθεί η παπική κυριαρχία στην Ανατολική Ευρώπη, στη Ρωσία και στην Εγγύς Ανατολή. P. Sherrard, ‘H άλωση της Πόλης’, μετ. Ι.Ροηλίδη, Αθήνα, 1994, εκδ. Ακρίτας, σ. 46.

17. Τα επιχειρήματα των σταυροφόρων Οι ίδιες αρχές του ιερού πολέμου που αφορούσαν στους Αγίους Τόπους μπορούσαν πλέον να χρησιμοποιηθούν και στην περίπτωση της Κωνσταντινούπολης. Και στις δυο περιπτώσεις το ζήτημα ήταν η απελευθέρωση των ιερών τόπων της Χριστιανοσύνης από τα χέρια αυτών που τα κατείχαν τώρα παράνομα. Αν και ο πάπας δεν επικαλέστηκε άμεσα αυτές τις αρχές όταν προωθούσε μια τέτοια


Α. ΣΚΟΥΡΑ

σταυροφορία κατά της πόλης, όμως, σύμφωνα με το Βιλλεαρδουίνο, ο ρωμαϊκός κλήρος έξω από την Κωνσταντινούπολη στα 1204 χρησιμοποιούσε τα ίδια επιχειρήματα και υποσχόταν τις ίδιες αφετηρίες στους σταυροφόρους της Δύσης με τα επιχειρήματα και τις υποσχέσεις που χρησιμοποιούσε ο παπισμός όταν αντικείμενο των επιθέσεων ήταν οι στρατιές του Ισλάμ. P. Sherrard, ό.π. σ. 44.

α) Να αναλύσετε τους στόχους της 4ης Σταυροφορίας μετά από μελέτη των παραθεμάτων 10,13,15,16,17. β) Στη συνέχεια να σχολιάσετε τη στάση της παπικής ηγεσίας απέναντι στην 4η Σταυροφορία.

18. Ο ρόλος των Βενετών στη Δ΄ Σταυροφορία Στο κατώφλι του 13ου αιώνα η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη καταδικασμένη να χαθεί. Κυριεύθηκε από τους σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας που τους οδήγησαν οι Βενετσιάνοι, εκείνοι δηλαδή που ήταν σε θέση να εκτιμήσουν το στρατηγικό ενδιαφέρον της θέσης και τα οικονομικά πλεονεκτήματα του ρόλου της στο σταυροδρόμι των θαλάσσιων δρόμων, αυτοί μόνο έτρεφαν ένα πραγματικό μίσος εναντίον των Βυζαντινών, κυρίως εναντίον των Κωνσταντινουπολιτών, που είχαν προσπαθήσει συχνά να φρενάρουν την απληστία τους. Ε. Γλύκατζη-Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, 1992, σ.σ. 113-114.

19. Οι στόχοι των Βενετών Αλλά οι Βενετοί στοχεύουν ψηλότερα. Προσπαθούν τώρα να πείσουν τους αρχηγούς της εκστρατείας να κάνουν μια παράκαμψη περνώντας από την Κωνσταντινούπολη για να ενθρονίσουν στον αυτοκρατορικό θρόνο ένα νεαρό πρίγκιπα που ευνοεί τη Δύση. Αν και ο τελικός στόχος του Δόγη είναι προφανώς να αποκτήσει η δημοκρατία του τον έλεγχο της Μεσογείου, τα επιχειρήματα τα οποία προτάσσει είναι επιτήδεια. Χρησιμοποιώντας τη δυσπιστία των ιπποτών προς τους Έλληνες ‘αιρετικούς’ και περιγράφοντάς τους λεπτομερώς τους αμύθητους θησαυρούς του Βυζαντίου, εξηγεί στους αρχηγούς του ότι ο έλεγχος της πόλης των Ελλήνων θα τους επιτρέψει να κάνουν αποτελεσματικότερες επιθέσεις εναντίον των Μουσουλμάνων. Αμίν Μααλούφ, Οι Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων, εκδ. Α. Λιβάνη, σ.σ. 284285.

20. Οι σταυροφόροι αντικρίζουν την Κωνσταντινούπολη ‘Τώρα μπορείτε να μάθετε πώς κοίταζαν την Κωνσταντινούπολη εκείνοι που δεν την είχαν δει ποτέ. Γιατί δεν μπορούσαν καθόλου να σκεφθούν πως μπορεί να υπάρχει σ’ όλον τον κόσμο μια τόσο πλούσια πόλη, όταν είδαν αυτά τα ψηλά της τείχη και τους πλούσιους πύργους κι αυτά τα πλούσια παλάτια κι αυτές τις ψηλές εκκλησίες που ήταν τόσες πολλές που κανείς δε θα πίστευε αν δεν το έβλεπε με τα μάτια του, και ακόμη με το μήκος και το πλάτος της πόλης που κυβερνούσε όλες τις υπόλοιπες. Και μάθετε πως δεν υπήρξε άνθρωπος τόσο ασυγκίνητος, ώστε να μην ανατριχιάσει. Κι αυτό δεν ήταν καθόλου περίεργο, γιατί ποτέ δεν ανέλαβαν άνθρωποι μια τόσο μεγάλη επιχείρηση από τότε που χτίστηκε ο κόσμος’.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Γ. Βιλλαρδουΐνος, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, μτφ. Κ. Αντύπα, Αθήνα, 1985, εκδ. Χατζηνικολή, σ. 71.

21. Ο αφανισμός της πρωτεύουσας Τρεις ολόκληρες μέρες δοκιμαζόταν η Κωνσταντινούπολη από τις λεηλασίες και τις δολοφονίες. Οι αμύθητοι θησαυροί του μεγαλύτερου πολιτιστικού κέντρου του τότε κόσμου συλήθηκαν από τους κατακτητές και, σ’ ένα ποσοστό, καταστράφηκαν με τον πιο βάρβαρο τρόπο. ‘Από τη δημιουργία του κόσμου δεν υπήρξε τέτοιος πλούτος σε μια πόλη’ αποκαλύπτει ο ιστορικός της σταυροφορίας. ‘Ακόμη και οι Ισμαηλίτες είναι φιλάνθρωποι και ήμεροι’ σε σύγκριση μ’ αυτούς ‘τους άνδρες οι οποίοι έφεραν τον σταυρόν επ’ ώμων’, καθώς παρατηρεί ο βυζαντινός χρονογράφος. Τη διανομή της πολεμικής λείας ακολούθησε η διανομή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, που επισφράγισε την κατάρρευσή της. G. Ostrogorsky, Iστορία του Βυζαντινού κράτους, μτφ. Ι. Παναγόπουλου, Αθήνα, 1984, τ.3. σ.σ.87-88.

22.Οι Άραβες ιστορικοί για την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους. ‘Ο βασιλιάς των Ελλήνων έφυγε χωρίς να πολεμήσει’, διηγείται ο ιστορικός της Μοσούλης Ίμπν αλ Αθίρ, ‘και οι Φράγκοι ανέβασαν στο θρόνο το νεαρό υποψήφιό τους. Κατείχε την εξουσία μόνο κατ’ όνομα, γιατί οι Φράγκοι έπαιρναν όλες τις αποφάσεις. Επέβαλαν πολύ βαρείς φόρους στους υπηκόους και όταν η πληρωμή τους ήταν πια αδύνατη, πήραν όλο το χρυσό και τα κοσμήματα, ακόμη και αυτά που βρίσκονταν στους σταυρούς και στις εικόνες του Μεσσία-η ειρήνη μαζί του! Οι Έλληνες τότε επαναστάτησαν, σκότωσαν το νεαρό μονάρχη κι έπειτα αφού πέταξαν έξω τους Φράγκους μαντάλωσαν τις πόρτες...’(...). Τον Απρίλιο του 1204, μετά από μόλις μιας εβδομάδας μάχες η πόλη αλώθηκε και επί τρεις ημέρες παραδόθηκε στις λεηλασίες και το μακελειό... ‘Όλοι οι Έλληνες σκοτώθηκαν και απογυμνώθηκαν. Μερικοί προύχοντες προσπάθησαν να καταφύγουν στη μεγάλη εκκλησία που ονομάζουν Σοφία, κυνηγημένοι από τους Φράγκους. Τότε βγήκε μια ομάδα κληρικών και μοναχών φέροντας σταυρούς και ευαγγέλια για να τους ικετεύσουν να τους χαρίσουν τη ζωή, αλλά οι Φράγκοι δεν έδωσαν καμιά προσοχή στις παρακλήσεις τους. Τους έσφαξαν όλους και λεηλάτησαν την εκκλησία’. Αμίν Μααλούφ, Οι Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων, εκδ. Α. Λιβάνη, σ.σ.285-286.

23. Τα λάφυρα από την άλωση μεταφέρονται στη Δύση Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών της λεηλασίας της Κωνσταντινούπολης εξαφανίσθηκαν πολλά πολύτιμα μνημεία τέχνης, πολλές βιβλιοθήκες λαφυραγωγήθηκαν και πολλά χειρόγραφα καταστράφηκαν, ενώ η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε ανελέητα (...). Τα λάφυρα συγκεντρώθηκαν και διατέθηκαν στους Λατίνους λαϊκούς και κληρικούς. Μετά απ’ αυτήν τη Σταυροφορία, όλη η Δυτ. Ευρώπη πλουτίστηκε με τους θησαυρούς της Κωνσταντινούπολης, ενώ πολλές από τις εκκλησίες των Δυτικών απέκτησαν τα ‘Ιερά λείψανα’ της Κωνσταντινούπολης. Το μεγαλύτερο μέρος των λειψάνων, που ήταν στα μοναστήρια της Γαλλίας, καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Τα τέσσερα ορειχάλκινα άλογα που αποτελούσαν ένα από τα καλύτερα στολίδια Ιπποδρομίου της


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Κωνσταντινούπολης, μεταφέρθηκαν από το Δάνδολο στη Βενετία, όπου διακοσμούν σήμερα την εξώθυρα του καθεδρικού ναού του Αγ. Μάρκου. Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ό.π., τ. 4, σ.14.

Να μελετήσετε τις μαρτυρίες ενός Άραβα (23) και χριστιανών ιστορικών (21,25,42) σχετικά με την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Σε ποιο σημείο επικεντρώνονται; Σημειώνεται η άποψη του ιστορικού P. Lemerle: ‘Αυτή ήταν η ταιριαστή κατάληξη μιας σταυροφορίας που ξεκίνησε με την άλωση μιας χριστιανικής πόλης’ 24. Ο πάπας αντιδρά στην καταστροφή της πρωτεύουσας Ο πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ γράφει τα εξής: ‘Μη έχοντας ούτε το δικαίωμα ούτε την επί των Ελλήνων εξουσία φαίνεται ότι παρεξεκλίνατε δίχως σύνεση από τον όρκο σας, όταν αντί να βαδίζετε κατά των Σαρακηνών κατευθυνθήκατε εναντίον των Χριστιανών με σκοπό όχι την επανάκτηση της Ιερουσαλήμ, αλλά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, προτιμώντας δηλ. τα γήινα αντί των πνευματικών αγαθών. Ακόμη πιο σπουδαίο όμως είναι ότι μερικοί δεν σεβάστηκαν ούτε τη θρησκεία, ούτε την ηλικία, ούτε το φύλο’. Α.Α. Βασίλιεφ. Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τ. 4, σ.21.

25. Ο αντίκτυπος της άλωσης στους ορθόδοξους. Ο συγκλονισμός από την απώλεια της Πόλης θα γίνει προοδευτικά αισθητός απ’ όλους ανεξάρτητα τους ορθόδοξους Έλληνες. Ο μέσος βυζαντινός θα μάθει με φρίκη πως η φοβερή λεηλασία, ό,τι πιο ιερό είχε η πόλη, οργανώθηκε από εκείνους που αυτονομάζονταν στρατιώτες του Χριστού. Θα μάθει ότι σφαγές, πυρκαϊές, βιασμοί, και ανείπωτες ατιμίες είχαν γίνει εναντίον γυναικόπαιδων και το όνομα Λατίνος (=Χριστιανός της Δύσης) θα καταλήξει να σημαίνει τον άτιμο βεβηλωτή, από τον οποίο έπρεπε να γλιτώσουν με κάθε θυσία. Η εθνική ομοψυχία θα εκδηλωθεί εναντίον εκείνων που είχαν προσβάλει την πίστη, το νόμο και την πατρίδα. Η Κωνσταντινούπολη ξανάγινε γρήγορα το ιερό σύμβολο του βυζαντινού κόσμου που έπρεπε να σώσουν και να ελευθερώσουν από τους ασεβείς. Ε. Γλύκατζη-Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σ.σ. 116-117.

26. Διαφορές Ανατολής –Δύσης. Στα μάτια των Βυζαντινών οι σταυροφόροι φαίνονταν να αμελούν την ουσιαστική διάκριση ανάμεσα στην πολιτική και εκκλησιαστική εξουσία, η οποία είχε εκτεθεί σαφώς στη νομοθεσία του Ιουστινιανού και έκτοτε επαναλήφθηκε πολλές φορές. Η κατάκτηση εδάφους ήταν ένα ζήτημα για τον αυτοκράτορα και για τον αυτοκράτορα μόνο. Το καθήκον των εκκλησιαστικών αρχών ήταν να ορίζουν την ορθή πίστη και να διατηρούν την πνευματική ευημερία της κοινότητας. Ωστόσο στις σταυροφορίες είδαν μια μεγάλη στρατιωτική κίνηση που δεν είχε λαϊκή εξουσία να τη διοικεί, αλλά διευθυνόταν, όπως φαίνεται από τον Πάπα...Η Άννα Κομνηνή τρόμαξε όταν είδε ότι ο Πάπας είχε δικό του στρατό. Το θέαμα μελών του κλήρου που οπλοφορούσαν και χρησιμοποιούσαν όπλα στο πεδίο της μάχης ήταν βαθιά ανησυχητικό για τους


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Βυζαντινούς, των οποίων ο εκκλησιαστικός νόμος απαγόρευε παντελώς να χυθεί αίμα από πρόσωπο των θρησκευτικών ταγμάτων. Αιώνες νωρίτερα, ένας ιερέας χωριού στην Καππαδοκία είχε αφοριστεί γιατί χρησιμοποίησε όπλα εναντίον των Αράβων εισβολέων και το επεισόδιο αναφέρθηκε από ιστορικούς του 12ου αιώνα. R. Browning, (1992). Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μετ. Ν. Κονομή, Αθήνα: εκδ. Παπαδήμα, σ.σ. 228-229.

27. Βυζάντιο και Ισλάμ. Οι Σταυροφορίες. Η θέση του βυζαντινού κράτους κατά την περίοδο των Σταυροφοριών, οι οποίες ήταν καθαρώς δυτική ευρωπαϊκή επιχείρηση, ήταν πολύ δύσκολη. Κατά τον ενδέκατο αιώνα δεν υπήρχε στο Βυζάντιο σκέψη για σταυροφορία. Το πρόβλημα ανακτήσεως της Παλαιστίνης ήταν εντελώς αφηρημένο και καθόλου ζωτικό για την αυτοκρατορία. Δεν υπήρχε θρησκευτικός ανταγωνισμός προς το Ισλάμ, δεν υπήρχαν κήρυκες σταυροφορίας στο Βυζάντιο. Το Βυζάντιο αναμίχθηκε απρόθυμα στη σύγχυση της Πρώτης Σταυροφορίας. Η μόνη επιθυμία της αυτοκρατορίας ήταν να έχει κάποια βοήθεια εναντίον της πολιτικής απειλής εκ μέρους των Τούρκων και αυτό δεν έχει σχέση με την εκστρατεία στην Παλαιστίνη. Α. Α. Βασίλιεφ, (1996). ‘Το Βυζάντιο και το Ισλάμ’, στο Βυζάντιο. Εισαγωγή στο Βυζαντινό Πολιτισμό, Αθήνα: εκδ. Παπαδήμα, σ. 445 (α΄ έκδ. 1948).

Ο ιστορικός J. Le Goff επισημαίνει στο παράθεμα 13: ‘πρέπει να αποδώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στα νοητικά και συγκινησιακά συμφραζόμενα της Σταυροφορίας’. Πώς αντιλαμβάνεστε αυτή τη διατύπωση; N’ απαντήσετε αφού μελετήσετε και τα υπόλοιπα παραθέματα που σχετίζονται με τις Σταυροφορίες.

28.Αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων του Μεσαίωνα ’Οι βασικές πηγές ενέργειας, (…) εκτός από την ανθρώπινη μυϊκή δύναμη, ήταν τα φυτά και τα ζώα, γεγονός το οποίο περιόριζε τις δυνατότητες ανάπτυξης κάθε αγροτικής κοινωνίας… Οι άνθρωποι της Μεσαιωνικής και της Αναγεννησιακής Ευρώπης κατάφεραν, σε εντυπωσιακό βαθμό, να θέσουν κάτω από τον έλεγχό τους την ενέργεια του νερού και του ανέμου για τις χερσαίες τους δραστηριότητες. Οι ευρωπαϊκής κατασκευής μύλοι μπορούσαν να επιτελέσουν έργο για το οποίο άλλες κοινωνίες θα χρειάζονταν ομάδες σκλάβων και οι άνθρωποι της εποχής του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης κατασκεύαζαν πυρετωδώς μύλους, οπουδήποτε και οποτεδήποτε μπορούσαν. Επομένως η σταθερή παρουσία ανέμων, καθώς και η ύπαρξη καταρρακτών και ποταμών θα πρέπει να καταταγούν ανάμεσα στις σχετικές φυσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές της προβιομηχανικής Ευρώπης. Για τους ανθρώπους της εποχής εκείνης ήταν ό,τι είναι ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το ουράνιο για μια βιομηχανική κοινωνία. Η διαφορά έγκειται στο ότι ενώ η ενέργεια


Α. ΣΚΟΥΡΑ

που περιέχεται στον άνθρακα, το πετρέλαιο και το ουράνιο μπορεί να μεταφερθεί από μέρος σε μέρος, η ενέργεια του ανέμου και του νερού πρέπει να χρησιμοποιείται επί τόπου. Το γεγονός αυτό υπαγόρευε τη θέση των περισσότερων μονάδων (μύλων) της εποχής εκείνης: συνήθως κτίζονταν εκεί όπου ήταν δυνατή η εγκατάστασή τους.’ Carlo M. Cipolla, Η Ευρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Κοινωνία και οικονομία 1000-1700 μ.Χ., σ.σ.151-152.

29. ‘ Για τους ανθρώπους της Ευρώπης, από τον 11ο ως τον 13ο αιώνα, η πόλη ήταν ό,τι ήταν η Αμερική για τους Ευρωπαίους του 19ου αιώνα. Η πόλη εκπροσωπούσε το ‘σύνορο’, ένα νέο και δυναμικό κόσμο όπου οι άνθρωποι είχαν την αίσθηση ότι μπορούσαν να διαρρήξουν τους δεσμούς τους με το δύσκολο παρελθόν τους, όπου οι άνθρωποι πρόσβλεπαν στην εξεύρεση ευκαιριών οικονομικής και κοινωνικής επιτυχίας, όπου οι αρτηριοσκληρωτικοί παραδοσιακοί θεσμοί δεν είχαν πια καμιά ισχύ, και όπου θα υπήρχε πλούσια ανταμοιβή της πρωτοβουλίας, της τόλμης και της εργατικότητας. ‘Stadtluft macht Frei’ (‘ο αέρας της πόλης σε κάνει ελεύθερο’), έλεγαν οι κάτοικοι των γερμανικών πόλεων. Η κύρια διαφορά δεν αφορούσε το γεγονός ότι ο δουλοπάροικος, έχοντας δραπετεύσει από τη ζωή του στα χωράφια, ανακτούσε την ελευθερία του στην πόλη, αλλά το ότι ολόκληρη η κοινωνική ατμόσφαιρα των πόλεων ευνοούσε τη δημιουργική φιλοδοξία και την ικανότητα όλων των κατοίκων της, είτε αυτοί ανήκαν στις κατώτερες βαθμίδες της φεουδαρχικής αριστοκρατίας, είτε ήταν έμποροι ή τεχνίτες. Στην πόλη, η εργασία είχε μια αξιοπρέπεια εγγενή και όλα τα έντιμα επαγγέλματα απέκτησαν αξία..’ Carlo M. Cipolla, H Eυρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, σ.σ. 192-193.

30.’Μερικές από τις τεχνολογικές καινοτομίες επιτρέπουν μια πιο αποτελεσματική χρήση της ιπποδύναμης. Η χρήση του πετάλου συνετέλεσε στην αύξηση της αποτελεσματικότητας και κατά συνέπεια και της αξίας του αλόγου. Στο τέλος του 11ου αιώνα, σύμφωνα με το δασμολόγιο ενός σταθμού διοδίων της περιοχής της Angers (Γαλλία), ο φόρος για τα άλογα που δεν έφεραν πέταλα ήταν μια πέννα ενώ για τα πεταλωμένα δυο. Την ίδια περίοδο, η εκτροφή αλόγων σ’ ολόκληρη την Ευρώπη αυξήθηκε σημαντικά, ενώ καταβάλλονταν προσπάθειες βελτίωσης του είδους με την εισαγωγή αλόγων από τις μουσουλμανικές χώρες. Τα άλογα αντικαθιστούσαν σταδιακά όλο και περισσότερο τα βόδια… Ουσιαστικά, η αντικατάσταση του βοδιού από το άλογο είχε την έννοια της αντικατάστασης ενός φθηνότερου, αλλά λιγότερο αποδοτικού είδους κεφαλαίου από ένα ακριβότερο αλλά και αποδοτικότερο. ’ Carlo M. Cippola, Η Ευρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, σ.σ. 222-223.

31. ‘Μέχρι το 10ο αιώνα, οι μύλοι χρησιμοποιούνταν στη Δύση για το άλεσμα των δημητριακών …Καθώς όμως οι πόλεις, το εμπόριο και η βιομηχανία αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη από τον 10ο αιώνα μετά, η κινητήρια δύναμη που παρείχε η υδραυλική ενέργεια χρησιμοποιήθηκε σε πληθώρα παραγωγικών δραστηριοτήτων. Οι νερόμυλοι έγιναν περισσότερο επιτηδευμένοι και η δύναμή τους αυξήθηκε…Οι νερόμυλοι χρησιμοποιούνταν από τις αρχές του 11ου αι. για το κλώσιμο του μαλλιού. Μαρτυρίες αναφέρονται στη χρήση νερόμυλων στην παραγωγή σιδήρου από τον 12ο αι. Το 1204


Α. ΣΚΟΥΡΑ

στη Νορμανδία ένας μύλος έθετε σε λειτουργία ξυλοπρίονα, ενώ νερόμυλοι χρησιμοποιούνταν και στην παραγωγή χάρτου… Περιηγητής αναφερόμενος στο φράγμα του ποταμού Reno στην Μπολώνια (16ος αι.) σημειώνει ότι αυτό παρείχε υδραυλική ενέργεια : ‘για την περιστροφή διαφόρων μηχανών αλέσματος δημητριακών, για την Παρασκευή χάλκινων δοχείων και όπλων, για το κοπάνισμα των βοτάνων καθώς και των κικιδίων (εξογκωμάτων της βελανιδιάς για βαφές), για το κλώσιμο της μέταξας, για το στίλβωμα όπλων, το ακόνισμα διαφόρων εργαλείων και το πριόνισμα μαδεριών.’ Carlo M.Cipolla, Η Ευρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση,σ.σ.224-226.

32.H αύξηση του πληθυσμού στη Δυτική Ευρώπη δεν μπορεί να καθοριστεί επακριβώς με δεδομένη την ανεπάρκεια των γραπτών πηγών (…).Γίνεται όμως αισθητή από δεδομένα, όπως η αποσπάσματα γενεαλογιών και υπαινιγμούς των χρονικών, από την πυκνότητα των νεκροπόλεων και τις παρατηρήσεις που έγιναν στα κοιμητήρια της εποχής, (…) όπου διαπιστώνεται ότι η μέση διάρκεια ζωής αυξάνεται, καθώς και από την εμφάνιση νέων κατοικημένων τόπων (…) Δυο εξηγήσεις για τη δημογραφική αυτή έκρηξη είναι μάλλον συμπληρωματικές: Την πρώτη την προτείνει ο Ζωρζ Ντυμπύ, για τον οποίο η ‘απογείωση’ της Δύσης οφείλεται στην επικράτηση στην Ευρώπη μιας άλλης περιόδου (πολύ σχετικής) ηρεμίας… Η άλλη, στην οποία προχωρεί ο Ρομπέρ Φοσιέ, θέτει στην καρδιά της αλλαγής τη μακροχρόνια κλιματολογική μεταβολή που επηρεάζει το βόρειο ημισφαίριο από το 10ο αιώνα, οι θετικές επιδράσεις της οποίας στη μέση Ευρώπη μεταφράζονται σε άνοδο της στάθμης των υδάτων, αλλοίωση και απάλυνση του εδάφους και τακτική ηλιοφάνεια … Η ανάγκη να τραφεί μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων προκάλεσε μια τεράστια επιχείρηση εκχέρσωσης….Οι Δυτικοί προωθούν παντού το μέτωπο του αγροτικού πολιτισμού εις βάρος των δασών που αποψιλώνονται μερικώς και γεμίζουν ξέφωτα τα οποία καλλιεργούνται ή παραδίδονται στην κτηνοτροφία, καθώς και εις βάρος των θαμνωδών περιοχών, των ελών που αποξηραίνονται και εξυγιαίνονται …Η εκχέρσωση αποτελεί το αίτιο δημιουργίας πολλών χωριών, πόλεων και κωμοπόλεων διαφόρων μεγεθών. Serge Bernstein, Pierre Milza, Ιστορία της Ευρώπης, τ. 1, σ.σ. 143-144.

33. ‘Η Ευρώπη που ξεπροβάλλει (…) είναι ήδη εξοπλισμένη με τις νέες τεχνικές για την καλλιέργεια της γης –την εκ περιτροπής σπορά, κάθε τρία χρόνια, τη χρήση των ζώων ως υποζυγίων, η οποία έγινε εφικτή χάρη στα νέα συστήματα ζεύξης, τη συνύπαρξη γεωργίας και κτηνοτροφίας, που προσφέρει ευκαιρίες εκμετάλλευσης όλων των εδαφών, τόσο των πεδινών όσο και των ορεινών-, τις νέες πηγές ενέργειας – ανεμόμυλους και νερόμυλους- και τα όργανα ναυσιπλοΐας για τους ωκεανούς, τα οποία εξελίχθηκαν στις βόρειες θάλασσες. Η διατήρηση μιας σχετικής ειρήνης, η διαπιστωμένη βελτίωση των κλιματολογικών συνθηκών, η επάρκεια νέων καλλιεργήσιμων εδαφών στον ευρωπαϊκό χώρο και στα ανατολικά του σύνορα επιτρέπουν να συνδυαστεί η δημογραφική με την παραγωγική αύξηση, κάτι που συνεχίζεται μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Σ’ αυτή τη διαδικασία, οι πόλεις γίνονται εξειδικευμένα κέντρα για δευτερεύουσες και τριτεύουσες δραστηριότητες, που δεν υπόκεινται σε μια συγκεντροποιημένη κεντρική εξουσία όπως στον αρχαίο κόσμο. Η καθεμιά τους (παραμένοντας συμπληρωματική ενός μικρού αγροτικού πυρήνα ή και εντελώς στερημένη από μια γειτονική ενδοχώρα , όπως η Βενετία ) αναπτύσσει ένα σύνολο εμπορικών και πολιτιστικών πρωτοβουλιών, πολύ πιο εκτεταμένων και συναγωνίζεται τις άλλες σε κλίμακα ευρωπαϊκή , αλλά και παγκόσμια. (…) Από τον 11ο αιώνα οι πόλεις κατακτούν με διάφορους τρόπους την αυτονομία τους και αντέχουν δυναμικά την αντιπαράθεση με κρατικές εξουσίες μακρινές και αδύναμες. Leonardo Benevolo, Η Πόλη στην Ευρώπη, σ.σ. 63-64.

34. Στη διάρκεια του 12ου αι σε όλους τους ποταμούς της Ευρώπης χτίστηκαν γεφύρια. Όλο και περισσότερα πλοία αυλακώνουν τη Μεσόγειο . Τα λιμάνια της, από το βράχο του Αμάλφι ως την Καταλωνία, υψώνονται στο επίπεδο μεγάλων εμπορικών κέντρων. Τους δρόμους των πεδιάδων του Δούναβη_διατρέχουν τα καραβάνια Οι σχέσεις Δύσης και Ανατολής άλλαξαν φύση. Ο δυτικός κόσμος, μέχρι χθες αποκλειστικά εισαγωγέας, γίνεται τώρα γερός προμηθευτής κατεργασμένων προϊόντων. Τα εμπορεύματα που στέλνει κατά μάζες προς το βυζαντινό κόσμο και την ισλαμική Ανατολή, καθώς και σε μικρότερη προς το Μάγκρεμπ (Β. Αφρική), ανήκουν σε πολύ διαφορετικές κατηγορίες... Στην επέκταση της ευρωπαϊκής οικονομίας το μεσαίωνα η εριουργία έπαιξε τον ίδιο κυριαρχικό ρόλο που έπαιξε στον 19° αι. στην αγγλική ανάπτυξη η μεταλλουργία και η βαμβακουργία. Οι αργαλειοί και οι γναφευτικοί μύλοι της Φλαμανδίας και της Πικαρδίας, της Μπρυζ, του Λαγκεντόκ και της Λομβαρδίαςγιατί εριουργικά κέντρα βρίσκονταν παντού-δούλευαν στον ίδιο βαθμό για τις εξωτικές αγορές όσο και για την εσωτερική κατανάλωση..- Είναι βέβαιο ότι οι δημογραφικές αλλαγές έκαναν δυνατή την οικονομική κατάκτηση του κόσμου από τη Δύση. Αν ο πληθυσμός δεν ήταν αφθονότερος από πριν και η καλλιεργούμενη έκταση μεγαλύτερη, αν τα χωράφια, αξιοποιημένα από περισσότερα μπράτσα και


Α. ΣΚΟΥΡΑ

τακτικότερα δουλεμένα, δεν είχαν γίνει ικανά να δίνουν πλουσιότερη και συχνότερη συγκομιδή, πώς θα ήταν δυνατό να συγκεντρωθούν στις πόλεις; Και να τραφούν τόσοι πολλοί υφαντήρες, βαφείς και ράφτες; Marc Bloch, Η φεουδαλική κοινωνία, σσ.115-116.

35. 'Οι έντονα εξαστισμένες περιοχές της μεσαιωνικής Δύσης -αν αφήσουμε κατά μέρος εκείνες όπου η ελληνορωμαϊκή, βυζαντινή ή μουσουλμανική παράδοση είχαν αφήσει γερά θεμέλια (Ιταλία, Προβηγγία, Λαγκεντόκ, Ισπανίαΐ-είναι περιοχές στις οποίες καταλήγουν οπωσδήποτε μεγάλοι εμπορικοί δρόμοι (η βόρεια Ιταλία στην οποία καταλήγουν οι δρόμοι των Άλπεων και οι θαλάσσιοι μεσογειακοί δρόμοι, η βόρεια Γερμανία και η Φλάνδρα όπου φθάνει το εμπόριο της Ανατολής, η βορειοανατολική Γαλλία όπου, στις εμποροπανηγύρεις της Καμπανιάς, τον 12° και το 13° κυρίως αιώνα, συναντώνται έμποροι και προϊόντα από το Βορρά και το Νότο). Αλλά αυτές είναι και οι περιοχές με τις πιο πλούσιες πεδιάδες, που παρουσιάζουν τις πιο ασφαλείς προόδους, χάρη στην αμειψισπορά, και την περισσότερο διαδεδομένη χρήση του αρότρου και του αλόγου για το όργωμα. Και εδώ, στη στενή σχέση πόλης - υπαίθρου στο Μεσαίωνα, είναι βέβαια δύσκολο να καθοριστεί η είναι αιτία και τι αποτέλεσμα. Για να γεννηθούν οι πόλεις είχαν ανάγκη το ευνοϊκό αγροτικό περιβάλλον, αλλά όσο αναπτύσσονταν, ασκούσαν όλο και μεγαλύτερη έλξη στα γαιοκτήματα που τις περιέβαλλαν και τα οποία διαστέλλονταν ανάλογα με τις απαιτήσεις των πόλεων. Ο αστικός πληθυσμός είναι καταναλωτική μονάδα που συμμετέχει στην αγροτική παραγωγή περιθωριακά αλλά έχει ανάγκη να τρέφεται (δεν υπάρχουν πραγματικοί αγροί στο εσωτερικό της μεσαιωνικής πόλης, αλλά κήποι, περιφραγμένα αμπέλια των οποίων ο ρόλος στη διατροφή των πολιτών δεν ήταν ευκαταφρόνητος). Γύρω από τις πόλεις οι εκχερσώσεις επεκτείνονται. οι αποδόσεις αυξάνουν, ιδιαίτερα μάλιστα αφού η πόλη δεν αντλεί από τα αγροτικά της προάστεια μόνο τρόφιμα αλλά αποσπά και ανθρώπους. Η μετανάστευση από την ύπαιθρο προς τις πόλεις μεταξύ του 10ου και του 14ου αι. είναι ένα από τα μείζονα φαινόμενα του χριστιανικού κόσμου. J. Le Goff, Ο πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης, σ. σ. 109-110.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

36. Κίνητρο γεωγραφικής επέκτασης, το μεγαλεμπόριο διαδραμάτισε επίσης κεφαλαιώδη ρόλο στην επέκταση της εκχρηματισμένης οικονομίας. Οι πόλεις. κέντρα κατανάλωσης και συναλλαγών, προσφεύγουν όλο και περισσότερο στο χρήμα για τον διακανονισμό των συμφωνιών. Τον 13° αι. γίνεται το αποφασιστικό βήμα. Για να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους, η Φλωρεντία, η Γένουα, η Βενετία, οι ισπανοί, οι γάλλοι, οι γερμανοί και οι άγγλοι ηγεμόνες, πρέπει να κόψουν νομίσματα υψηλής αξίας: τα αργυρά gros και αργότερα τα χρυσά νομίσματα (το φιορίνι της Φλωρεντίας, το σκούδο (ecu) του Αγίου Λουδοβίκου, το βενετσιάνικο δουκάτο). Ο ιστορικός Roberto Lopez αποκάλεσε το 13° αιώνα 'αιώνα της επιστροφής στον χρυσό'.' J. Le Goff, Ο πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης, σ.117.

37.' Ο ανεμόμυλος πρωτοεμφανίστηκε στην Ευρώπη στα τέλη του 12°" αιώνα στη Νορμανδία και την Αγγλία. Σύμφωνα με την παράδοση ο ανεμόμυλος διαδόθηκε στην Ευρώπη από τους Σταυροφόρους. Ο ευρωπαϊκός τύπος όμως επιδεικνύει κάποια πρωτότυπα στοιχεία. Ενώ στον ανατολικής προέλευσης μύλο τα φτερά βρίσκονταν αναρτημένα σ' ένα κατακόρυφο άξονα, στον ευρωπαϊκό βρίσκονταν αναρτημένα σ' ένα οριζόντιο άξονα. Φαίνεται ότι κάποιος έφερε από την Ανατολή όχι μια περιγραφή των τοπικών τύπων μύλων αλλά την ιδέα της εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας και ότι οι ευρωπαίοι μάστορες κατασκεύασαν μια εντελώς καινούρια μηχανή...Η ισχύς πολλών μύλων με πυργίσκο έφθανε και τις 20 με 30 μονάδες ιπποδύναμης. Ο ανεμόμυλος ήταν μια πολύ ισχυρότερη μηχανή από τον νερόμυλο... Η εξάπλωση και η αυξανόμενη ισχύς των ανεμόμυλων και των νερόμυλων κατ' αναλογία με την αυξανόμενη χρήση αλόγων είχε σαν αποτέλεσμα την παροχή περισσότερης ενέργειας: για παραγωγικές δραστηριότητες Σε αντιδιαστολή με τα άλογα, οι μύλοι παρείχαν άψυχη ενέργεια. Η εξάπλωση τους σήμαινε την αρχή της κατάρρευσης του παραδοσιακού κόσμου, στον οποίο ο άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να βασίζεται σε φυτικές και ζωικές πηγές για την εξεύρεση ενέργειας Ήταν η μακρινή αναγγελία της βιομηχανικής επανάστασης. Carlo M. Cippola, Η Ευρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, σ.σ. 227-229.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

38. Ή τελειοποίηση της γυροσκοπικής πυξίδας, η υιοθέτηση της κλεψύδρας για τη μέτρηση της κίνησης του πλοίου, η κατάρτιση χαρτών ναυσιπλοΐας που περιέχουν σχετικές οδηγίες, η σύνταξη τριγωνομετρικών πινάκων για χρήση στη ναυσιπλοΐα και η υιοθέτηση του πηδαλίου της πρύμνης επί της κεντρικής γραμμής του πλοίου κατέστησαν δυνατή την ενόργανη και ακριβή πλοήγηση και, κατ' αυτόν τον τρόπο, την καλύτερη εκμετάλλευση του πλοίου ως κεφαλαίου. Τα πλοία πλέον μπορούσαν να ταξιδεύουν παντού άκουα και την περίοδο του χειμώνα.' Carlo M. Cippola, Η Ευρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, σ.σ. 229-230.

39. 'Συγκρατήστε τα χέρια σας, που τόσο καιρό συνήθισαν τη μυλόπετρα, κοπέλες που κάποτε κοπανίζατε το ψωμί Σε σας ανήκει τώρα ο βαθύς ύπνος που περιφρονεί τα τραγούδια με τα οποία οι κόκορες χαιρετίζουν το χάραμα της μέρας...' J. Le Goff, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής δύσης, σ.307 (απόσπασμα, το οποίο αναφέρεται στο νερόμυλο, από Ανθολογία: θρησκευτική μορφή βοτανολογιών).

40. Ή πιο θεαματική η πιο πλούσια σε αποτέλεσμα πρόοδος εκείνη που ονομάστηκε (...) "σύγχρονη ζεύξη'. Πρόκειται για ένα σύνολο βελτιώσεων σε τεχνικές οι οποίες, γύρω στο έτος 1000, επέτρεψαν να χρησιμοποιηθεί καλύτερα η ζωική έλξη και να αυξηθεί η απόδοση της εργασίας των ζώων. Αυτές οι εφευρέσεις επιτρέπουν κυρίως "να χρησιμοποιηθεί ως ζώο έλξης, και για το όργωμα, το άλογο, που είναι πιο γρήγορο από το βόδι και επιτρέπει να. επιταχυνθούν και να πολλαπλασιαστούν οι εργασίες, το όργωμα και η βωλοκόπηση. Η αρχαία ζεύξη, που έριχνε το βάρος της έλξης στο λαιμό, συμπίεζε το στήθος, δυσχέραινε την αναπνοή του ζώου και το κούραζε γρήγορα. Η σύγχρονη ζεύξη συνίσταται κυρίως στη μετάθεση του βάρους από το στήθος στους ώμους και συμπληρώνεται με το περιλαίμιο και με το πετάλωμα που διευκολύνει το βάδισμα του ζώου και προστατεύει τα πόδια του. Η ζεύξη στη σειρά επιτρέπει να συρθούν μεγάλα φορτία και είχε θεμελιώδη σημασία για την κατασκευή μεγάλων οικοδομημάτων, θρησκευτικών και αστικών. J. Le Goff, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής δύσης, σ.296.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

41.' Στον αγροτικό τομέα (...) η ανικανότητα των εργαλείων και η ανεπάρκεια του λιπάσματος έχουν ως αποτέλεσμα αντί της εντατικής καλλιέργειας σε μεγάλο βαθμό την επεκτατική. Ακόμα και μετά την περίοδο που η δημογραφική αύξηση επέφερε αύξηση της καλλιεργούμενης επιφάνειας με εκχερσώσεις ( 11ος - 13ος αι.) η μεσαιωνική γεωργία ήταν σε μεγάλο βαθμό νομαδική. Οι εκχερσώσεις βασιλικών δασών δεν είναι εύκολη υπόθεση (... ).Η κακοδουλεμένη και ελάχιστα εμπλουτισμένη γη εξαντλείται γρήγορα. Πρέπει να αφήνεται συχνά να αναπαυθεί για να ανασυντεθεί Πρόκειται για τη διαδεδομένη τεχνική της αγρανάπαυσης, Δίχως άλλο η πρόοδος ανάμεσα στον 9° και τον 14° αιώνα συνίσταται στην αντικατάσταση εδώ κι εκεί της διετούς αμειψισποράς από την τριετή με την οποία καταφέρνουν να μην αφήνουν αγονιμοποίητη τη γη για περισσότερο από ένα χρόνο στα δυο, ή μάλλον να χρησιμοποιούν τα δυο τρίτα της καλλιεργούμενης επιφάνειαο αντί του μισού.' J. Le Goff, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής δύσης, σ. σ. 292-293. 42. ΜΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ Ο αυτοκράτορας πληροφορήθηκε τις φήμες για το πλησίασμα άπειρων φραγκικών στρατευμάτων. Φοβούνταν την άφιξη τους, γιατί γνώριζε την ακατάσχετη ορμή τους, τον ασταθή και ευμετάβολο χαρακτήρα τους και οτιδήποτε χαρακτηρίζει το κελτικό ταμπεραμέντο με όλες τις συνέπειες του. Γνώριζε ότι ανέκαθεν θαύμαζαν τα πλούτη με ανοιχτό στόμα και με την πρώτη ευκαιρία παραβιάζουν εύκολα τις συμφωνίες τους. Το είχε ακούσει πάντοτε να λέγεται και το είχε βρει απόλυτα αληθινό. Εντούτοις δεν έχασε το θάρρος του, αλλά πήρε όλα τα μέτρα, ώστε να είναι έτοιμος για πόλεμο, αν το απαιτούσε η ανάγκη... Τα κελτικά έθνη έφτασαν το ένα μετά το άλλο με όπλα, άλογα και κάθε λογής στρατιωτικό εξοπλισμό. Οι άνδρες αυτοί είχαν τέτοια προθυμία και ορμή που πλημμύρισαν όλους τους δρόμους. Και τους κέλτες στρατιώτες ακολουθούσαν πλήθη άοπλου λαού, πολυαριθμότερα και από την άμμο της θάλασσας και τα άστρα, γυναίκες και παιδιά που εκπατρίστηκαν και κρατούσαν στα χέρια τους Φοίνικες και στους ώμους έφεραν σταυρούς. Και έμοιαζαν με ποτάμια που συνέρρεαν από παντού... Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, VI 4 και 6, έκδ. Β. Leib, τόμ. II, 206-208.

ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:


Α. ΣΚΟΥΡΑ

Με βάση τα παραθέματα 30, 40, 41 να καταγράψετε σε τι συνίσταται η αγροτική επανάσταση. Να αναφερθείτε σε βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία της αστικής ζωής και των δραστηριοτήτων των ανθρώπων στις μεσαιωνικές πόλεις της εποχής, αφού μελετήσετε τα πρόσθετα παραθέματα 29,33,35,36. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα παραθέματα 28,31,37,38 να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις: α. Σε ποιες παραγωγικές δραστηριότητες χρησιμοποιούνταν η ενέργεια των νερόμυλων και ανεμόμυλων; β. Ποια ήταν η σημασία της χρήσης της υδάτινης και αιολικής ενέργειας για την παραγωγή προϊόντων και για τη ζωή των ανθρώπων του Μεσαίωνα; Αφού παρατηρήσετε προσεκτικά τις διάφορες απεικονίσεις των τεχνολογικών καινοτομιών του Μεσαίωνα, να τις κατατάξετε σε ομάδες ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής τους. Έπειτα να γίνει σχολιασμός και συζήτηση στην τάξη. Να αξιοποιηθούν τα σχετικά παραθέματα 28,30,39,40. Με βάση το παράθεμα 34 να αποδώσετε διαγραμματικά το περιεχόμενο της ενότητας 3.5.


Α. ΣΚΟΥΡΑ

KEΦΑΛΑΙΟ 4 – H ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ (1204 – 1453)______________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1. ΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

σσ 73 –75


Φραγκοκρατία

1261 – 1453

Παλαιολόγεια περίοδος

1205

Η Ηγεμονία της Αχαϊας παραχωρείται στους ιππότες Γουλιέλμο Σαμπλίτ και Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο

1209

Ρύθμιση σχέσεων Ηγεμονίας Αχαίας και Βενετών

1259

Μάχη της Πελαγονίας

1267 – 1382 1311

Η Ηγεμονία της Αχαϊας υπό τον έλεγχο του Οίκου των Ανδεγαυών Οι Καταλανοί κυρίαρχοι του Δουκάτου των Αθηνών

1381 – 1456

Ο Νέριο Ατσαγιόλι κυρίαρχος του Δουκάτου των Αθηνών

1382 –1406

Ο Θεόδωρος Α’ Παλαιολόγος Δεσπότης του Μορέως

1432

Ανακατάληψη περισσότερων Λατινικών κτήσεων Πελοποννήσου από Έλληνες

1456

Κατάκτηση Δουκάτου Αθηνών από Τούρκους


Γιατί οι Βενετοί δεν ενδιαφέρθηκαν ειμή μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις να αποκτήσουν ηπειρωτικές κτήσεις;

Το μητροπολιτικό Βενετικό Κράτος ήταν περιορισμένο σε έκταση και πληθυσμό. Ήταν μια ναυτική και εμπορική δύναμη που κυριαρχούσε σ’ όλη την Ανατολική Μεσόγειο, δεν μπορούσε όμως να διατηρήσει εκτεταμένες κτήσεις. Για το λόγο αυτό η Βενετία, κατά τη διανομή της Ρωμανίας επεδίωξε και πέτυχε να πάρει νησιά, λιμάνια- εμπορεία και παραλιακά φρούρια, ενώ αδιαφόρησε για ηπειρωτικές κτήσεις, τις οποίες – αν ήθελε- θα μπορούσε να λάβει, θα είχε όμως ανάγκη να καταβάλει μεγάλες προσπάθειες και έξοδα, για να τις διατηρήσει, αφού μάλιστα είχε και πολύ περιορισμένες χερσαίες δυνάμεις. Επιπλέον οι χερσαίες περιοχές δεν προσφέρονταν για αποικιακή εκμετάλλευση και εύκολο πλουτισμό. Όλες τις κτήσεις της η Βενετία τις χρησιμοποιούσε ως βάσεις ανεφοδιασμού, για να επεκτείνει ακόμη περισσότερο το επικερδές εμπόριο με την Ανατολή. Αντίθετα με τους Σταυροφόρους που ενδιαφέρονταν για την κατοχή και την καλλιέργεια γης με το φεουδαρχικό σύστημα, μέσω του οποίου άκοπα θα εισόδευαν, παρέχοντας την προστασία τους, οι Βενετοί, αν και θα προτιμούσαν να διοικούν και να ελέγχουν συγκεντρωτικά τις κτήσεις τους, διαπιστώνοντας το ανέφικτο του πράγματος, ανέθεσαν σταδιακά σε ιδιώτες την κατάκτηση και τον έλεγχο ελληνικών περιοχών με δική τους πρωτοβουλία.

2.

Ποια η στάση της ελληνικής γαιοκτητικής αριστοκρατίας και του αγροτικού πληθυσμού έναντι των κατακτητών;

KEΦΑΛΑΙΟ 4 – H ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ (1204 – 1453)______________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Αν και είχαν τη δυνατότητα να αντισταθούν, οι περισσότεροι προνοιάριοι ενσωματώθηκαν στο φεουδαρχικό σύστημα των Λατίνων κατακτητών, ούτως ώστε να διατηρήσουν τις γαίες τους. Άλλοι πάλι πατριώτες αριστοκράτες αντέταξαν άμυνα, όπως ο Άρχων Κορίνθου και Αργολίδος Λέων Σγουρός, ενώ άλλοι κατέφυγαν σε ελεύθερες περιοχές, για να οργανώσουν ανεξάρτητα κρατίδια. Ένα μέρος των αγροτών προέβαλε αντίσταση ή δεν υποτάχθηκε στους ξένους κατακτητές και τους εγχώριους υποστηριχτές τους και γι’ αυτό έχασε τη γη του. Η διάσταση οφειλόταν στη διαφορά δόγματος, αλλά και στην υπεροψία των κατακτητών.

3.

Να συζητήσετε το περιεχόμενο της φράσης του βιβλίου: «η Ηγεμονία της Αχαϊας ήταν ένα κομμάτι της Γαλλίας, μεταμοσχευμένο στο ελληνικό έδαφος».

Η Ηγεμονία της Αχαίας δημιουργήθηκε από Φράγκους ιππότες, οι οποίοι ανήκοντας στις τάξεις της μέσης δυτικής φεουδαρχίας, μετέφεραν στον ελληνικό χώρο από τον τόπο τους ένα συγκροτημένο κοινωνικό σύστημα βάσει του οποίου την οργάνωσαν κατά τα δυτικά φεουδαρχικά πρότυπα, ενώ και ο τρόπος ζωής ήταν καθαρά δυτικός. Σύμφωνα με τις πηγές που μας σώζονται, προσέδωσαν μεγάλη λαμπρότητα στα ανάκτορά τους, μιλούσαν γαλλικά καλύτερα απ’ ό,τι στο Παρίσι και ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την καλλιέργεια γραμμάτων και τεχνών. Για το λόγο αυτό ο πάπας Ονώριος Γ’ την αποκάλεσε σε μια επιστολή του «Νέα Γαλλία» («Nova Francia»). Την στενή σχέση με τη Δύση αποδεικνύει και η οικοδόμηση κάστρων ου αποτελούσαν το σύμβολο της φεουδαρχικής οργάνωσης και τον πυρήνα της κοινωνικής ζωής των γάλλων κατακτητών.

4.

Μπορείτε να επισημάνετε τα πρόσωπα και τις κοινωνικές ομάδες που αναφέρονται στο παράθεμα 4 και να ανασυνθέσετε τη φεουδαρχική πυραμίδα της κρητικής κοινωνίας;

Δόγης της Βενετίας

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Δούκας της Κρήτης Μεγάλο Συμβούλιο

ανώτατοι

Μικρό Συμβούλιο

άρχοντες

Ευγενέστατος Γραδονίγος (χωροδεσπότης) Σεβαστοί Νικόλαος Μονιάνης + Μιχαήλ Μολλεσίνος (φεουδάρχες) Ελεύθεροι πολίτες Δουλοπάροικοι (villani)

Δούλοι Η ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Ι) Αντιστοιχίστε κατάλληλα: Α. Βασίλειο Θεσσαλονίκης

Β. Ηγεμονία Αχαϊας

α. Θεόδωρος Α’ Παλαιολόγος

1. Κορώνη

β. Λέων Σγουρός

2.

Μεθώνη Γ. Δουκάτο Αθήνας

γ. Καταλανοί

3.

Νησιά Αιγαίου Δ. Λατινική Αυτοκρατορία Κων/λης

δ. Βονιφάτιος Μομφερρατικός

4.

Θήβα Ε. Δεσποτάτο του Μορέως

ε. Ερρίκος Δάνδολος

5.

Μυστράς ΣΤ. Συνθήκη διαμελισμού Ρωμανίας

στ. Βενετοί

6.

ζ. Νέριο Ατσαγιόλι

7. Γεράκι

Μάνη Ζ. Μάχη Πελαγονίας

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

η. Γουλιέλμος Σαμπλίτ

8.

Μονεμβασιά θ. Όθων de la Roche

9. Κόρινθος

ι. Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος

10. Αργολίδα

ια. Οίκος Ανδεγαυών ιβ. Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος ιγ. Βαλδουίνος Φλάνδρας α

β

γ

δ

ε

στ

ζ

η

θ

ι

ια

ιβ

ιγ

ΙΙ) Επιλέξτε την ορθή απάντηση: Α. Ισχυρή φεουδαρχική οργάνωση και εντελώς δυτικό τρόπο ζωής είχε: 1.

το Δουκάτο της Αθήνας

2.

το Δεσποτάτο του Μορέως

3.

το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης

4.

η Ηγεμονία της Αχαϊας

Β. Κατά τη στιγμή της κατάλυσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Λατίνους η βυζαντινή πρόνοια δε διέφερε σημαντικά από: 1.

το φέουδο

2.

το θέμα

3.

την επαρχότητα

4.

το στρατιωτόπι

III) Ταξινομήστε με χρονολογική σειρά τα παρακάτω γεγονότα: Συνθήκη Βιτέρμπο

________________

Μάχη της Πελαγονίας

________________

Κατάκτηση της πλειοψηφίας των λατινικών κτήσεων της Πελοποννήσου από Έλληνες

________________

Κατάκτηση Αθήνας από Τούρκους

________________

Συνθήκη διαμελισμού της Ρωμανίας

________________

Ρύθμιση σχέσεων Ηγεμονίας Αχαϊας και Βενετίας

________________

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Κατάληψη Δουκάτου Αθηνών από Καταλανούς

________________

ΙV) Στον παραπάνω χάρτη σημειώστε τη σωστή θέση του κάθε Λατινικού και Ελληνικού κράτους: 1._____________________________________________________________________________________ 2. ____________________________________________________________________________________ 3. ____________________________________________________________________________________ 4. ____________________________________________________________________________________ Α. ____________________________________________________________________________________ Β. ____________________________________________________________________________________ Γ. ____________________________________________________________________________________

V) Διαβάστε το παρακάτω κείμενο και ξεχωρίστε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Ηγεμονίας της Αχαϊας:

2. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ: ΤΡΑΠΕΖΟΥΣ, ΗΠΕΙΡΟΣ, ΝΙΚΑΙΑ

σσ 76 –77


Ίδρυση Αυτοκρατορίας Τραπεζούντας

1204

Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους

1205

Μάχη της Αδριανούπολης

1208

Στέψη Θεόδωρου Λάσκαρη ως αυτοκράτορα και βασιλέως των Ρωμαίων

1215

Ο Θεόδωρος Κομνηνός στο θρόνο του Κράτους της Ηπείρου

1222 - 1254

Ο Ιωάννης Βατάτζης στο θρόνο της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας

1224

Κατάλυση Λατινικού Βασιλείου Θεσσαλονίκης από Θεόδωρο Κομνηνό

1227

Στέψη Θεόδωρου Κομνηνού ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων

1230

Μάχη της Κλοκότνιτσας

1254- 1258

Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης

1261 Σεπτέμβριος 1261

Συνθήκη Νυμφαίου Στέψη Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου στην Κωνσταντινούπολη


__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1.

Ποιες πληροφορίες για την ισχύ και το διεθνές κύρος της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας μας δίνει ο Αλ-Ουμάρι (παράθεμα 1);

Κατά τον Αλ – Ουμάρι το κράτος είναι χριστιανικό και οι κάτοικοί του φιλοπόλεμοι και ατρόμητοι. Οι στρατιώτες, αν και λίγοι και όχι καλά εξοπλισμένοι, δεν άφηναν τίποτα να τους ξεφύγει. Ο Μονάρχης ήταν πλούσιος και ισχυρός, γι’ αυτό και έχαιρε της εκτιμήσεως του πάπα. Διέθετε πολυάριθμη Αυλή και μεγάλα εισοδήματα, καταγόταν από ένδοξη γενιά, πολύ πιο ένδοξη και δυνατή απ’ αυτή του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Η στρατηγική θέση της αυτοκρατορίας για το διεθνές εμπόριο της («αδιάκοπα διασχίζουν τη χώρα τους ταξιδευτές που κατευθύνονται προς την επαρχία Κρβιν, την έρημο του Καμπτσάκ και άλλες χώρες στο Βορρά») επέτρεψαν να αποκτήσει φήμη και πλούτη και να αποτελέσει την κιβωτό του Ελληνισμού της περιοχής μέχρι το 1461. Ιδιαίτερα στα μέσα του 14ου αι. οι ηγεμόνες της είχαν αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη υπόληψη και κύρος από τους Αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης.

2.

Ποιοι ήταν οι στόχοι και πού οφείλεται η αποτελεσματικότητα της εσωτερικής (οικονομικής, κοινωνικής και αμυντικής) και εξωτερικής πολιτικής του Ιωάννη Βατάτζη (παράθεμα 2);

Στη διάρκεια της βασιλείας του Ιωάννη Γ’ Βατάτζη (1222 – 1254) η Αυτοκρατορία της Νίκαιας απέκτησε σταθερότερες βάσεις. Σύμφωνα με το παράθεμα ο Βατάτζης: 1.

Επιδίωξε πρωτίστως την ανόρθωση της αγροτικής οικονομίας και της κτηνοτροφίας. Με την μετατροπή των αυτοκρατορικών κτημάτων σε πρότυπα αγροκτήματα έδωσε ο ίδιος το παράδειγμα. Στόχος ήταν να προστατεύσει τους μικροκαλλιεργητές από την αρπακτική διάθεση των ισχυρότερων.

2.

Άσκησε κοινωνική πολιτική, πατάσσοντας τη διαφθορά στη διοίκηση και ιδρύοντας πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα.

3.

Απαγόρευσε στους υπηκόους του να αγοράζουν είδη πολυτελείας από το εξωτερικό (Βενετία). Τα προστατευτικά οικονομικά μέτρα του αυτοκράτορα στόχευαν στην οικονομική αυτάρκεια του αγροτικού πληθυσμού και την προστασία της οικονομίας από τις εισαγωγές ιταλικών προϊόντων.

4.

Παραχώρησε προνοιακά κτήματα και ενίσχυσε τη μέση αριστοκρατία σε βάρος της υψηλής.

5.

Τα κοινωνικά του μέτρα ενίσχυσαν τη δικαιοσύνη και την πρόνοια.

6.

Πάταξε τη διαφθορά και τις καταχρήσεις στη διοίκηση.

7.

Τα στρατιωτικά του μέτρα ενίσχυσαν την άμυνα των συνόρων. Παραχώρησε στρατιωτικά κτήματα στα ανατολικά κυρίως σύνορα. Ακολούθησε τις παραδόσεις του Βυζαντινού Κράτους. Η αμυντική και αγροτική πολιτική του

θυμίζει εκείνη των Διαδόχων του Ηρακλείου και των Ισαύρων. Με τα μέτρα του εξασφάλισε

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

στο κράτος ευημερία και διεθνή αναγνώριση. Το γεγονός ότι και ο ίδιος εφάρμοζε στην πράξη όλα αυτά που εισηγήθηκε καθιστούσε τα μέτρα του πολύ αποτελεσματικά. Εν κατακλείδι στα χρόνια του οι νομισματικές και οικονομικές συνθήκες ήταν πολύ πιο υγιείς από τις αντίστοιχες στα χρόνια των τελευταίων Κομνηνών και των Αγγέλων, ενώ, όταν πέθανε, οι κτήσεις της Μ. Ασίας ήταν ασφαλείς και μεγάλο τμήμα των Βαλκανίων υπό την εξουσία του.


Ποια η μορφή του Βυζαντίου μετά την Δ’ Σταυροφορία και ποια οφέλη αποκόμισε η Βενετία;

2.

Πώς οργανώθηκαν εσωτερικά τα νέα κράτη;

3.

Τι γνωρίζετε για το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης; Ποια η σχέση του ιδρυτή του με τον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης;

4.

Τι γνωρίζετε για το Δουκάτο της Αθήνας;

5.

Ποια κρατίδια σχηματίστηκαν αλληλοδιαδόχως στην Πελοπόννησο και τι γνωρίζετε γι’ αυτά;

6.

Ποια η δράση του δεσπότη του Μορέως Θεόδωρου Α’ Παλαιολόγου;

7.

Συσχετίστε το θεσμό της βυζαντινής πρόνοιας με τα φέουδα στη Δύση.

8.

Αναφέρατε πυρήνες αντίστασης εναντίον των Λατίνων κατακτητών.

9.

Τι ήταν η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και ποια ιστορική πορεία ακολούθησε;

10. Τι γνωρίζετε για τη δράση του δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρου Κομνηνού; 11. Ποιες οι σχέσεις Ελλήνων και Βουλγάρων στις αρχές του 13 ου αι.; 12. Ποια στρατιωτικά γεγονότα συμβάλλουν αποφασιστικά στην εδραίωση του κράτους της Νίκαιας; 13. Παρουσιάστε την εσωτερική πολιτική του Ιωάννη Βατάτζη. 14. Σε ποια κατάσταση βρίσκεται η Αυτοκρατορία της Νίκαιας κατά το θάνατο του Ιωάννη Βατάτζη και σε ποια τα άλλα ελληνικά κράτη; 15. Πώς και πότε έγινε η ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης;

Β) ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: Ι) Ταξινομήστε με χρονολογική σειρά τα παρακάτω γεγονότα: Μάχη της Κλοκότνιτσας

________________

Στέψη του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου στην Πόλη

________________

Μάχη της Αδριανούπολης

________________

Κατάλυση Λατινικού βασιλείου Θεσσαλονίκης από Θεόδωρο Κομνηνό

________________

Στέψη του Θεόδωρου Κομνηνού ως Αυτοκράτορα των Ρωμαίων

________________

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας

________________

Συνθήκη του Νυμφαίου ________________ Στέψη του Θεόδωρου Λάσκαρη ως Αυτοκράτορα και Βασιλέα των Ρωμαίων

________________

ΙΙ) Τοποθετήστε στη σωστή κατηγορία: ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ

ΜΕΓΑΛΟΚΟΜΝΗΝΩΝ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Θεόδωρος Λάσκαρης - Κατάλυση του Λατινικού Βασιλείου της Θεσσαλονίκης (1224) – Ιωάννης Βατάτζης Σχέσεις με Μογγόλους – Σινώπη – Περιοχή Πόντου – Μάχη της Κλοκότνιτσας με Βουλγάρους – Δυτική Μ. Ασία – Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης – Μιχαήλ Παλαιολόγος – Αλέξιος και Δαβίδ Κομνηνός – Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας – Συνθήκη Νυμφαίου με Γενουάτες (1261) - βασίλισσα Γεωργίας Θάμαρ –Μιχαήλ Κομνηνός Δούκας - Σπουδαιότερο ελληνικό κράτος – Μάχη της Αδριανούπολης (1205) - Παφλαγονία – Ηράκλεια Πόντου – Κράτος που δεν άσκησε καμιά επίδραση στις τύχες του Βυζαντίου

ΙΙΙ) Επιλέξτε την ορθή απάντηση: Α. Καμιά επίδραση δεν άσκησε στη μοίρα του Βυζαντίου: 1.

το κράτος της Ηπείρου

2.

η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας

3.

η Αυτοκρατορία της Νίκαιας

4.

το Βασίλειο της Γεωργίας

Β. Η συνθήκη του Νυμφαίου (1261) αποτέλεσε θεμέλιο της δύναμης της _________________ στην Ανατολή: 1.

Βενετίας

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

2.

Τουρκίας

3.

Γένοβας

4.

Βουλγαρίας

Γ. Για την Αυτοκρατορία της Νίκαιας σημαντική απειλή αποτέλεσε: 1.

οι Βενετοί

2.

το κράτος της Ηπείρου

3.

ο Δαβίδ Κομνηνός

4.

οι Μογγόλοι

Δ. Την Πόλη ανέκτησε από τους Λατίνους ο: 1.

Θεόδωρος Λάσκαρης

2.

Θεόδωρος Κομνηνός

3.

Μιχαήλ Παλαιολόγος

4.

Αλέξιος Στρατηγόπουλος

Ε. Όταν ο Θεόδωρος Κομνηνός βρέθηκε σε απόσταση βολής από την Πόλη στράφηκε προς: 1.

τη Βουλγαρία

2.

τη Θράκη

3.

το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης

4.

η Αυτοκρατορία της Νίκαιας

ΣΤ. Την αυλή του κατέστησε κέντρο ανθρωπιστικών ενασχολήσεων ο: 1.

Ιωάννης Βατάτζης

2.

Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης

3.

Μιχαήλ Λάσκαρης

4.

Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος

6. ΟΙ ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΚΑΙ Η ΡΑΓΔΑΙΑ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΟΥΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1281

Εγκατάσταση Οθωμανών κοντά στην Προύσα

1289 – 1326

Ο Οσμάν ιδρύει το Οθωμανικό κράτος

1301

Πρώτη νίκη Τούρκων επί Βυζαντινών

1326

Η Προύσα στα χέρια των Οθωμανών

1326 – 1362

Σουλτάνος ο Ορχάν

1331

Κατάληψη Νίκαιας από Τούρκους

1337

Κατάληψη Νικομήδειας από Τούρκους

1354

Κατάληψη Καλλίπολης από Τούρκους

1362 – 1389

Σουλτάνος ο Μουράτ A’

σσ. 85 - 86

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ 1361

Κατάληψη Ανδριανούπολης

1365

Πρωτεύουσα των Τούρκων η Ανδριανούπολη

1371

Μάχη του Έβρου

1383

Κατάληψη Σερρών από Τούρκους

1385

Κατάληψη Σόφιας

1386

Κατάληψη Ναϊσσού

1389

Μάχη του Κοσσυφοπεδίου

1391

Αυτοκράτορας ο Μανουήλ

1393 - 1394

Πρώτη πολιορκία Κωνσταντινούπολης από Βαγιαζήτ


Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν, κατά την άποψή σας, στην ανάπτυξη της στρατιωτικής ισχύος των Οθωμανών;

α. Το σημαντικότερο στοιχείο ήταν η στρατιωτική οργάνωση του οθωμανικού κράτους. Οι Οθωμανοί σταδιακά προχώρησαν σε στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις με στόχο να καταστήσουν το κράτος τους ισχυρότερο. Δημιούργησαν το σώμα των ιππέων – τιμαριούχων, οι οποίοι έπαιρναν γη από το Σουλτάνο ως αντάλλαγμα της επιθετικότητας και αγωνιστικότητάς τους. Το νέο αυτό σώμα αντικατέστησε τους εθελοντές ιππείς, οι οποίοι πολεμούσαν, όταν οι Οθωμανοί ήταν νομάδες. β. Ταυτόχρονα δημιούργησαν το σώμα των Γενιτσάρων, το οποίο αποτελούνταν κυρίως από νεαρούς χριστιανούς στρατολογημένους με τη βία, εθελοντές μισθοφόρους. γ. Η οργάνωση και ισχυροποίηση του θεσμού των γαζήδων. δ. Η αποδιοργάνωση του βυζαντινού στρατού και τα οικονομικά προβλήματα που την ενέτειναν. ε. Η συμπεριφορά των Οθωμανών απέναντι σε κατακτημένες χριστιανικές περιοχές, ιδιαίτερα προς τους αγροτικούς πληθυσμούς, τους οποίους αντιμετώπισαν με ανεκτικότητα. Οι πληθυσμοί αυτοί, πιεσμένοι από τους φοροεισπράκτορες και τους προνοιάριους, ζώντας σε κατάσταση ένδειας, βιώνοντας

τις

δυσάρεστες

συνέπειες

της

ανοργανωσιάς

της

κεντρικής

εξουσίας,

δεν

πολυενδιαφέρονταν για το ποιος θα ήταν ο αφέντης που τους εξουσίαζε και δεν είχαν διάθεση να αντισταθούν σε πιθανές επιθέσεις. στ. Με την κατάργηση των ακριτικών σωμάτων, η υπεράσπιση των συνόρων είχε ατονήσει και αποδιοργανωθεί ως συνέπεια της γενικότερης εσωτερικής κρίσης. ζ. Η επιθετικότητα, στην οποία ωθούσε τους μουσουλμάνους το ίδιο το Κοράνι, υποσχόμενο την εξασφάλιση του Παραδείσου στους πολεμιστές εναντίον απίστων. η. Ικανοί ηγέτες ανέλαβαν την εξουσία του οθωμανικού κράτους και συντόνισαν την επεκτατική προσπάθεια των Οθωμανών.

2.

Γιατί οι Οθωμανοί επεκτάθηκαν γρήγορα στη Χερσόνησο του Αίμου;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

α. Λόγω της γενικότερης κατάστασης που επικρατούσε στο Βυζάντιο, η κατάκτηση της Χερσονήσου του Αίμου από τους Οθωμανούς κατέστη σταδιακά αρκετά απλή υπόθεση. Πιο συγκεκριμένα την εποχή εκείνη το Βυζάντιο αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα (υποτίμηση του βυζαντινού νομίσματος), αλλά και στον στρατιωτικό τομέα τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Αντί να επιχειρηθεί εσωτερική αναδιοργάνωση και να διευθετηθούν τα προβλήματα που ταλάνιζαν το κράτος, οι Βυζαντινοί στρέφονταν για βοήθεια στη Δύση, χωρίς όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα, αφού οι Δυτικοί δεν ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για τη μοίρα ενός κράτους που δεν τους προκαλούσε κανένα θετικό συναίσθημα. Το Βυζαντινό κράτος, ακρωτηριασμένο (είχε ήδη χάσει εδάφη της Θράκης), περιορισμένο στα εδάφη του, χωρίς έσοδα αρκετά, για να συμβάλουν σε περαιτέρω ανάπτυξη και ισχυροποίηση, δε φαινόταν ικανό να προβάλει ισχυρή αντίσταση. β. Οι λαοί πάλι της Βαλκανικής, Βούλγαροι, Σλάβοι, Σέρβοι, Βόσνιοι εμπλέκονταν σε συνεχείς αντιπαραθέσεις που τους αποδυνάμωναν και τους καθιστούσαν εύκολη λεία στα χέρια των Οθωμανών, οι οποίοι δεν αποτελούσαν αρχικά σοβαρή απειλή για κανένα άλλο κράτος πλην του Βυζαντινού. Και όταν, όμως, αφού μεταφέρθηκε και η έδρα του Οθωμανικού κράτους στην Ανδριανούπολη, άρχισαν οι επιθέσεις εναντίον διαφόρων περιοχών της Χερσονήσου του Αίμου, οι λαοί της Βαλκανικής δεν μπόρεσαν να ενωθούν εναντίον του κοινού εχθρού και να τον αντιμετωπίσουν. Ηττήθηκαν στις μάχες του Έβρου (1371) του Κοσσυφοπεδίου (μάχη ανάμεσα στις βοσνιακές και σερβικές δυνάμεις και τους Οθωμανούς του Μουράτ, που σφράγισε τη μοίρα του σερβικού έθνους) (1389) και ορισμένες εφήμερες επιτυχίες, όπως του Σκεντέρμπεη και του Ουνυάδη, δεν είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα. γ. Προφανώς πολύ σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και ο θρησκευτικός φανατισμός των Οθωμανών, οι οποίοι αγωνίζονταν με σθένος και αποφασιστικότητα, οργανωμένα, χωρίς να φείδονται μέσων και δυνάμεων, για να κατακτήσουν τα κράτη των Βαλκανίων.


Ποιοι λόγοι ερμηνεύουν τη ραγδαία ενδυνάμωση των Τούρκων νομάδων;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

2.

Ποια η δραστηριότητα του ιδρυτή του Οθωμανικού Κράτους Οθμάν; Περιγράψτε τις πρώτες επιτυχίες των Οθωμανών σε βάρος του Βυζαντίου.

3.

Ποιες μεταρρυθμίσεις της διοίκησης του νεοσύστατου οθωμανικού κράτους υπήρξαν αναγκαίες και από ποιους πραγματοποιήθηκαν;

4.

Πώς επιτεύχθηκε η ενσωμάτωση των αγροτικών χριστιανικών πληθυσμών στο οθωμανικό κράτος;

5.

Ποιες στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις συνέβαλαν στη ριζική μεταβολή

της μορφής του

Οθωμανικού Κράτους; 6.

Τι γνωρίζετε για τον Ορχάν; Σε ποιες δραστηριότητες επιδόθηκε κατά το α’ μισό του 14ου αι.; Ποιες οι συνέπειες των ενεργειών του για το Βυζάντιο;

7.

Ποια η κατάσταση, στην οποία βρίσκεται το Βυζάντιο κατά τον τελευταίο αιώνα της ύπαρξής του;

8.

Ποιες στρατιωτικές ενέργειες ανέλαβαν οι λαοί των Βαλκανίων εναντίον των Οθωμανών και με ποια αποτελέσματα; Για ποιο λόγο η οθωμανική κατάκτηση συνέβη τόσο εύκολα;

9.

Πώς διαμορφώνεται η κατάσταση για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετά τις αλλεπάλληλες επιτυχίες των Οθωμανών στα Βαλκάνια;

10. Ποια πλεονεκτήματα είχε το μικρό κρατίδιο του Οσμάν, ώστε να παρουσιάσει αυτή τη ραγδαία εξέλιξη; 11. Τι γνωρίζετε για τη μάχη στο Κόσοβο; Βρείτε αναλογίες με τη μάχη στο Μαντζικέρτ. 12. Ποιες προσπάθειες έκανε ο Μανουήλ Παλαιολόγος για τη σωτηρία του βυζαντινού κράτους; Τι αποτελέσματα είχε η προσπάθειά του;

Β) ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: Ι) Αντιστοιχίστε τον κάθε Οθωμανό ηγεμόνα με τις ενέργειές του: ΟΣΜΑΝ

ΟΡΧΑΝ

ΜΟΥΡΑΤ Α’

ΒΑΓΙΑΖΗΤ

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1.

Έκανε τις πρώτες κατακτήσεις αξιοποιώντας τους γαζήδες

2.

Περίοδος διακυβέρνησης: 1361 - 1389

3.

Πρώτος χρησιμοποίησε τον τίτλο του Σουλτάνου

4.

Νίκησε τους Σέρβους στη μάχη στο Κοσσυφοπέδιο

5.

Τα σύνορα των Οθωμανών έφταναν ως το Δούναβη

6.


7.

Θεωρείται ο ιδρυτής του οθωμανικού κράτους

8.

Πρώτος οδήγησε το στρατό του σε κατακτήσεις στην Ευρώπη

9.


10. Αρχίζει η κατάκτηση των ελληνικών, νοτιοσλαβικών και βουλγαρικών περιοχών 11. Επί της βασιλείας του διαλύθηκαν τα βυζαντινά ακριτικά σώματα 12. Πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους γίνεται η Προύσα 13. Μεταφορά πρωτεύουσας στην Ανδριανούπολη 14. Περίοδος διακυβέρνησης: 1289 - 1326 15. Πρώτος αποκλεισμός της Κωνσταντινούπολης

ΙΙ) Δώστε σύντομα το περιεχόμενο των παρακάτω λέξεων: 1.

Οθωμανοί:_______________________________________________________________________

2.

Γαζήδες:_________________________________________________________________________

3.

Τιμάρια:_________________________________________________________________________

4.

Γενίτσαροι:_______________________________________________________________________

7. Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

σσ. 87 – 89


Περίοδος βασιλείας Κωνσταντίνου Μονομάχου

1113 – 1125

Περίοδος βασιλείας Βλαδίμηρου Μονομάχου

1391 – 1425

Περίοδος βασιλείας Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου

1399

Αναχώρηση Μανουήλ για τη Δύση

1402

Μάχη της Άγκυρας

8 Ιουλίου 1422

Πολιορκία της πρωτεύουσας από τον Μουράτ Β’

1423

Εισβολή Οθωμανών στην Πελοπόννησο

1426

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία γίνεται φόρου υποτελής στους Τούρκους

1425 – 1448

Περίοδος βασιλείας Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου

1438 – 1439

Σύνοδος Φερράρας – Φλωρεντίας

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1444 1449 – 1453 29 Μαϊου 1453 1461

Μάχη της Βάρνας Περίοδος βασιλείας Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου Άλωση Κωνσταντινούπολης από Οθωμανούς Πτώση Τραπεζούντας


Μπορείτε να εξηγήσετε τις αντιδυτικές διαθέσεις μιας μεγάλης μερίδας αξιωματούχων και του λαού του Βυζαντίου κατά τις παραμονές της Άλωσης;

Είναι απλή η εξήγηση του γιατί μια μεγάλη μερίδα αξιωματούχων, αλλά και το σύνολο σχεδόν του βυζαντινού λαού ένιωθε και εξέφραζε μεγάλη αντιπάθεια για τους Δυτικούς. Η γενικότερη συμπεριφορά των Δυτικών απέναντι στους Βυζαντινούς, η έπαρση και η αλαζονεία τους, το Σχίσμα των Εκκλησιών, η οικονομική διείσδυση και εκμετάλλευση της βυζαντινής οικονομίας που οδηγούσε τους Βυζαντινούς σε ένδεια και οικονομική δυσπραγία ήταν ορισμένοι από τους λόγους. Μετά την κατάκτηση ελληνικών περιοχών από τους Λατίνους, το 1204, τα προβλήματα και η αντιπαλότητα πολλαπλασιάστηκαν. Οι Δυτικοί όχι μόνο καταπίεζαν το λαό στα πλαίσια της εφαρμογής του φεουδαρχικού συστήματος, αλλά και προσπαθούσαν να τους υπαγάγουν στην επιρροή της Ρώμης. Οι ορθόδοξοι κληρικοί καταδιώχθηκαν ανελέητα. Η απόκρυψη των πραγματικών αιτίων που οδήγησαν στο Σχίσμα και η άγνοια, στην οποία βρίσκονταν Ανατολικοί και Δυτικοί επέτεινε την κατάσταση. Ενώ αρχικά τα δογματικά ζητήματα αποτελούσαν τη βασική αιτία αντιπαλότητας, σταδιακά οι αιτίες πολλαπλασιάστηκαν. Προφανώς ένας διαφορετικός χειρισμός της κατάστασης από πλευράς Δυτικών μετά τη σύνοδο Φερράρας – Φλωρεντίας (1438 – 1439) θα είχε οδηγήσει σε άλλες εξελίξεις. Τα ταξίδια των βυζαντινών αξιωματούχων στη Δύση για την εξασφάλιση βοήθειας, εκτός του ότι απέφεραν πενιχρά αποτελέσματα, προκάλεσαν οίκτο και αδιαφορία στη Δύση, δυσπιστία στο βυζαντινό λαό, εσωτερικές διαμάχες και έντονα αρνητικά φορτισμένα αισθήματα απέναντι στους Δυτικούς, οι οποίοι ζητούσαν πάρα πολλά και προσέφεραν ελάχιστα. Τη στάση των Βυζαντινών απέναντι στους Δυτικούς εκφράζει ανάγλυφα η γνωστή φράση του Μεγάλου Δούκα Λουκά Νοταρά: «Είναι προτιμότερο να δω να κυριαρχεί στην αγορά της Πόλης το φακιόλι των Τούρκων παρά η καλύπτρα των Λατίνων». 2.

Ποια ήταν η κυριότερη προσφορά του Βυζαντίου στον ευρωπαϊκό πολιτισμό;

Το Βυζάντιο εμπλούτισε πολιτιστικά τη Δύση. Ιδιαίτερα στην περίοδο της Αναγέννησης, όταν το ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα διαδόθηκε και έγινε πραγματικό πάθος, η Ευρώπη βρήκε στο Βυζάντιο την πηγή, από την οποία γεύθηκε τους καρπούς του αρχαίου πνεύματος. Η διατήρηση της αρχαίας κληρονομιάς και η μετάδοσή της στη Δύση υπήρξε ίσως η σπουδαιότερη ιστορική αποστολή που επιτέλεσε το Βυζάντιο.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Α) ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1.

Ποιες οι ενέργειες του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου για την ενίσχυση του κράτους του απέναντι στον Τουρκικό κίνδυνο;

2.

Παρουσιάστε

την

πολιτική

του

Ιωάννη

Η’

Παλαιολόγου

και

εξετάστε

την

αποτελεσματικότητά της. 3.

Ποια σημαντική πολιορκία αναγκάζεται να αντιμετωπίσει η Βασιλεύουσα στα πρώτα χρόνια του 15ου αι.;

4.

Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει το ισχυρό κράτος κατά την προσπάθεια επέκτασής του στη Χερσόνησο του Αίμου;

5.

Ποιες προκαταρκτικές ενέργειες σχεδιάζουν και πραγματοποιούν οι Τούρκοι ενόψει της πολιορκίας της πρωτεύουσας του Βυζαντινού κράτους;

6.

Ποια στάση τήρησαν οι Δυτικοί απέναντι στον έσχατο κίνδυνο, στον οποίο βρέθηκαν οι Βυζαντινοί κατά την τελευταία πολιορκία της πρωτεύουσάς τους;

7.

Περιγράψτε την καταλυτική επίδραση που άσκησαν στους λαούς της Βαλκανικής οι πνευματικές παραδόσεις του Βυζαντίου.

8.

Ποιος ο ρόλος τον οποίο αναλαμβάνει το ομόδοξο ρωσικό κράτος μετά την Άλωση της Πόλης και ποια λαϊκή αντίληψη επέδρασε καταλυτικά στην ισχυροποίηση αυτού του ρόλου;

9.

Ποια επίδραση άσκησε ο βυζαντινός πολιτισμός στη Δύση;


Η σπουδαιότερη ιστορική αποστολή που επιτέλεσε το Βυζάντιο υπήρξε η διατήρηση της αρχαίας κληρονομιάς και η μετάδοσή της στη Δύση.

2.

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Η βοήθεια της Δύσης κατά την τουρκική πολιορκία υπήρξε αξιοσημείωτη, όπως η παρουσία του Γενουάτη Ιουστινιάνη.

3.

ΣΩΣΤΟ

Για να ισοσταθμίσουν την ισχυρή οχύρωση των Τούρκων, το Ανατολού Χισάρ, στην ανατολική ακτή, οι βυζαντινοί οικοδόμησαν άλλο ισχυρό φρούριο στην ευρωπαϊκή ακτή.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ 4.

Σταδιακά και ως το 1461 οι Οθωμανοί κατέκτησαν όλες τις ελληνικές περιοχές με τελευταία την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ 5.

Στη Σύνοδο της Φερράρας – Φλωρεντίας (1438 – 39) ο Ιωάννης Β’ αποδέχτηκε την υποταγή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Δυτική. ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

6.

Με μεγάλη ικανοποίηση ο Βυζαντινός λαός δέχτηκε την Ένωση με τη Δύση. ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ

ΙΙ) Επιλέξτε την ορθή απάντηση: Α) Κληρονόμος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ονομάστηκε ο: 1.

Ιβάν Γ’

2.

Ουνυάδης

3.

Σκεντέρμπεης

4.

Βλαδίμηρος Μονομάχος Β) Ο Βαγιαζήτ ηττήθηκε από τους Μογγόλους

1.

στη Σινώπη

2.

στην Άγκυρα

3.

στην Τραπεζούντα

4.

στο Ικόνιο

Γ) Το τείχος που χτίστηκε από τον Μωάμεθ Β’ στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου ονομάστηκε: 1.

Ανατολού Χισάρ

2.

Αφιόν Καρά Χισάρ

3.

Ρούμελη Χισάρ

4.

Μποζ Νταγ

Δ) Με την τουρκική εισβολή στην Πελοπόννησο το 1423 αποδυναμώθηκε/αν: 1.

το δεσποτάτο του Μορέως

2.

η Ηγεμονία της Αχαϊας

3.

οι δυτικές κτήσεις σε Μεθώνη και Κορώνη

4.

τα φρούρια Γερακίου, Μυστρά, Μονεμβασιάς

ΙΙΙ) Συμπληρώστε κατάλληλα τον παρακάτω χρονολογικό πίνακα: Αναχώρηση Μανουήλ για τη Δύση 1402 Περίοδος βασιλείας Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου Μάχη της Βάρνας 1449 – 1453 1461 1438 – 1439 Άλωση Πόλης από τους Τούρκους

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1423 1426 1391 – 1425 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1204 – 1453 Α) Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1.

Σε ποια αλλεπάλληλα γεγονότα διαφαίνεται η προσπάθεια των δυτικών να αντιμετωπίσουν τον τουρκικό κίνδυνο;

2.

Ερμηνεύστε τους όρους Νέα Ρώμη και Τρίτη Ρώμη.

3.

Περιγράψτε τις σχέσεις Βυζαντίου και ιταλικών ναυτικών δημοκρατιών πριν και μετά το 1261.

4.

Ποιες περιοχές κατέκτησαν οι Οθωμανοί μετά το 1453; Πώς ερμηνεύεται η σειρά κατάκτησης;

5.

Ποιες ενέργειες μετήλθε το Βυζάντιο για ν’ αντιμετωπίσει τον κίνδυνο των Δυτικών κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της ζωής του;

6.

Πώς εξηγείται η διαμόρφωση του θεσμού της πρόνοιας; Σε τι διαφέρουν οι πρόνοιες από τα φέουδα, τα τιμάρια, τα θέματα, τις επαρχότητες και τα εξαρχάτα;

Β) Συμπληρώστε κατάλληλα τα κενά: Την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο (1204 – 1453) διακρίνουμε σε δύο υποπεριόδους: τη Φραγκοκρατία (1204 – 1261 και την ______________________ (1261 – 1453). Κατά τη δεύτερη φάση το Βυζάντιο ___________ ____________________________. Πιο απειλητικοί εχθροί κατέστησαν οι __________________, ενώ η μεγάλη αντιπαλότητα με τη ____________________ συνεχίστηκε παρά τις κατά καιρούς συμμαχίες συνεργασίας ή αποζημιώσεων που υπογράφηκαν, όπως τα έτη __________________________. Εκτός από τα εξωτερικά προβλήματα το βυζαντινό κράτος διέρχεται και βαθιά __________________ κρίση. Με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν μέσω της φορολογίας συντηρήθηκε μια μικρή δύναμη που αποτελούσαν ____________________________________ και __________________________________. Αναμενόμενο ήταν στο τέλος αυτής της περιόδου η Αυτοκρατορία να καταρρεύσει κάτω από την πίεση των _______________ Τούρκων, αφού δεν μπορούσε ούτε στις υποχρεώσεις του να ανταποκριθεί, ούτε να αμυνθεί για την ύπαρξή του.

Γ) Αντιστοιχίστε κατάλληλα: Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος

1391 - 1425

Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος

1261 - 1282

Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος

1449 - 1453

Ιωάννης Η’ Παλαιολόγος

1425 – 1448

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Δ) Ταξινομήστε κατάλληλα τα πρόσωπα που σας δίνονται: Τούρκος Σουλτάνος, κατά την περίοδο του οποίου έληξε η ανάπαυλα της τουρκικής επιθετικότητας εναντίον του Βυζαντίου. ____________________________ Αλβανός ηγέτης ____________________________ Βοεβόδας της Τρανσυλβανίας

____________________________

Αλέξιος Στρατηγόπουλος

____________________________

Τσάρος της Βουλγαρίας ____________________________ Αυτοκράτορας των Ρωμαίων

____________________________

Βούλγαρος Τσάρος

____________________________

Βασιλιάς της Σικελίας μετά τον Κάρολο τον Ανδεγαυό ____________________________ Βασιλιάς της Γαλλίας, αδερφός του Καρόλου του Ανδεγαυού

____________________________

Τούρκος Σουλτάνος που ακολούθησε επιθετική πολιτική εναντίον του Βυζαντίου. ____________________________ Ο Πορθητής της Πόλης

____________________________

Αυτοκράτορας και Βασιλεύς των Ρωμαίων

____________________________

Θεόδωρος Κομνηνός – Λάσκαρης, Μουράτ Β’ , Σκεντέρμπεης, Ιωάννης Ασάν Β’, Μωάμεθ Β’, Καλογιάννης, Πέτρος της Αραγωνίας, Βαγιαζήτ, στρατηγός που ανακατέλαβε την Πόλη το 1261, Άγιος Λουδοβίκος, Θεόδωρος Α’ Λάσκαρης, Ουνυάδης.

Ε) Ποιοι οι αντίπαλοι στις παρακάτω μάχες; Τοποθετήστε τις στην ορθή χρονολογική σειρά. ΜΑΧΗ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

ΗΜΕΡΟΜΗ

ΧΡΟΝΟ

ΝΙΑ

ΛΟΓΙΚΗ

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ

ΣΕΙΡΑ

Σ της Βάρνας της Άγκυρας της Πελαγονίας στο Κοσσυφοπέδιο

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

ΣΤ) Με βάση το παράθεμα που σας δίνεται και τις ιστορικές σας γνώσεις να σχολιάσετε την άποψη: «Η Ρώμη κατέλυσε άμεσα τα αρχαία ελληνικά κράτη και τα ελληνιστικά βασίλεια, ενώ η Βενετία συνέβαλε άμεσα και έμμεσα στην πτώση του Βυζαντίου». Το μίσος τον δόγη για το Βυζάντιο Ο Νικήτας Χωνιάτης παρουσιάζει, το δόγη Ερρίκο Αάνδολο ως την ηγετική μορφή της επιχείρησης (Λ ' Σταυνοφορίας). Η μεγαλύτερη απειλή ήταν ο τότε δόγης των Βενετών Ερρίκος Δάνδολος. Η όραση τον ήταν αδυνατισμένη και ήταν σκυφτός από την ηλικία, αλλά ήταν γεμάτος φθόνο για τους Βυζαντινούς και επιθυμούσε εκδίκηση. Είχε ιδιαίτερο ταλέντο στις ύποπτες συμφωνίες, υποστηρίζοντας ότι ήταν ο πιο δαιμόνιος από τους δαιμόνιους. Δικός του ήταν ο κομπασμός ότι η αποτυχία να εποικηθούν τους Βυζαντινούς για την αναίσθητη συμπεριφορά τους απέναντι οτο λαό τους ισοδυναμούσε με καταδίκη σε θάνατο... Η τύχη το έφερε και ορισμένοι ευγενείς πρίγκιπες ξεκινούσαν για την Παλαιστίνη. Τους μύησε σε μια συνωμοσία μαζί του για μια κοινή επιχείρηση εναντίον των Βυζαντινών. Ζ) Με βάση το παράθεμα που σας δίνεται και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε τις σχέσεις Βυζαντινών και Λατίνων. Ποια η σχέση της ελληνικής γαιοκτητικής αριστοκρατίας και του αγροτικού πληθυσμού έναντι των κατακτητών; Αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα που δεικνύουν τη σχέση Βυζαντίου και Δύσης στα χρονικά όρια των δύο Αλώσεων (1204 και 1453). Τα αντιλατινικά αισθήματα των Βυζαντινών Ο σημαντικότερος, ίσως, παράγοντας για την τύχη της Αυτοκρατορίας Είναι η οικονομική διείσδυση των ιταλικών πόλεων, που παίρνουν οριστικά πλέον στα χέρια τους το εξωτερικό εμπόριο και τον έλεγχο της Ανατολική; Μεσογείου... Η δυσαρέσκεια των μαζών εκτείνεται από την ολοένα και βαθύτερη διείσδυση των Λατίνων και επεκτείνεται στους πληθυσμούς των αστικών κέντρων, που αισθάνονται, άμεσα τον οικονομικό συναγωνισμό των ξένων εμπόρων, και σε μια μερίδα της αριστοκρατίας που ανέχεται όλο και πιο δύσκολα την επικράτηση των Λατίνων στο στρατό και στην πολιτική ζωή. Το μίσος εναντίον των Λατίνων, που θεωρούνται σαν οι κύριοι αίτιοι της κακοδαιμονίας της Αυτοκρατορίας, γίνεται κοινή ψυχολογία όλων των δυσαρεστημένων κοινωνικών στρωμάτων. Ν. Σβορώνος, Ανάλεκτα νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας, ο. 127-128

Η) Με βάση το παράθεμα που σας δίνεται και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε τον τρόπο οργάνωσης και τους στόχους που προσπάθησαν να υλοποιήσουν τα ελληνικά κράτη που σχηματίστηκαν μετά την

Δ’ Σταυροφορία. Ποιο το σημαντικότερο από τα κράτη αυτά και ποια

πολιτική εφάρμοσε στον τομέα της οικονομίας;

Το Ελληνικό Βυζάντιο Ακόμη και πριν από την άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους το 1204, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έχει μετατραπεί στην πραγματικότητα σε ελληνικό κράτος. Ακόμη πιο χειροπιαστό δείγμα των εξελίξεων αυτών αποτελούν τα ελληνικά κράτη που διαμορφώθηκαν μετά τη φραγκική κατάκτηση: Το Δεσποτάτο της Ηπείρου, το Δεσποτάτο του Μοριά, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας, είναι εθνικά κράτη και μάλιστα «σύγχρονα ελληνικά», από άποψη ονομασίας, οργάνωσης και αντιλήψεων. Στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας δίδεται ήδη η ονομαοία «ελληνικό βασίλειο», το ίδιο δε το Βυζάντιο ονομάζεται, μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, «ελληνικό κράτος»... Γενικά μπορούμε να πούμε, για την περίοδο που θα ακολουθήσει τη φραγκική κατάκτηση μέχρι την επιβολή του τουρκικού ζυγού (1453), ότι αποτελεί το τέλος

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συγχρόνως την πρώτη εποχή της Ιστορίας του νέου ελληνικού έθνους, του οποίου οι απαρχές είναι δυνατό να τοποθετηθούν χρονικό στον ΙΙο αιώνα. Ν. Σβορώνος, Ανάλεκτα,,., σ. \ί Θ)

Με βάση το παράθεμα που σας δίνεται και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε την

προετοιμασία ανάκτησης της Πόλης από τους Βυζαντινούς και τον τρόπο, με τον οποίο αυτή πραγματοποιήθηκε. Ποιος ο συμβολισμός της δεύτερης στέψης του Αυτοκράτορα στην Αγία Σοφία; Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισέρχεται στην ανακτηθείσα Πόλη Γονυπετείς μπροστά στη Χρυσή Πύλη ο αυτοκράτορας και οι στρατιώτες του άκουσαν τις δεκατρείς προσευχές, που συντέθηκαν από τον Ακροπολίτη ως ευχαριστία στον θεό. Έπειτα πβοχωρώντας με την εικόνα της Παναγίας μπροστά, η αυτοκρατορική πομπή έφθασε βαδίζοντας στη μονή Στουδίου. Τότε ο Μιχαήλ ίππευσε το άλογο του και προχώρησε έφιππος προς την Αγία Σοφία μέσα σε λαϊκές επευφημίες, για να επαναλάβει και πάλι τις ευχαριστίες του στο θεό. Αφού προσευχήθηκε, εγκαταστάθηκε στο αυτοκρατορικό παλάτι, Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας... σ. 85 Ι) Υποστηρίζεται ότι η μεγάλη ισχύς και οργανωτικότητα των Οθωμανών, η παντελής αδιαφορία των κρατών της Δυτικής Ευρώπης για αποστολή βοήθειας προς το Βυζάντιο, ο τραυματισμός του γενουάτη πολεμιστή Ιουστινιάνη, η Κερκόπορτα συνέβαλαν καθοριστικά στην οριστική πτώση του Βυζαντινού κράτους. Άλλη άποψη ερμηνεύει τη διάλυση του κράτους ως αναπόφευκτη, ως θέμα χρόνου και μόνο, από τη στιγμή της ανασύστασής του το 1261, για λόγους σχετικούς με την έκταση, την πολιτική και την οικονομία του. Διατυπώστε και τεκμηριώστε την άποψή σας σχετικά με τα παραπάνω.

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

VI. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ KAI TΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453 - 1648)

1. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

σσ. 117 – 121

ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1406 – 1475 15ος –16ος 12ος αι. 10ος – 15ος αι.

Ματτέο Παλμιέρι Φλωρεντινός ανθρωπιστής Χρονικά όρια Αναγέννησης Μελέτη αρχαίων φιλοσοφικών κειμένων στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια Ενασχόληση με την αρχαία γραμματεία στο Βυζάντιο

1265 – 1321

Δάντης

1304 – 1374

Πετράρχης

1313 – 1375

Βοκκάκιος

1355 – 1450

Πλήθωνας

1402 – 1472

Βησσαρίωνας

1450

Η εφεύρεση της τυπογραφίας

1453

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

1469 – 1527

Μακιαβέλλι

1469 – 1536

Έρασμος

1494 1514 – 1564 1439 1397 - 1403

Ιταλικοί πόλεμοι Αντρέ Βεζάλ Σύνοδος Φερράρας – Φλωρεντίας Ο Μανουήλ Χρυσολωράς διδάσκει τα ελληνικά γράμματα σε Βενετία και Μιλάνο.


Να δώσετε ένα σύντομο ορισμό της Αναγέννησης.

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Προφανώς ο όρος Αναγέννηση ταιριάζει στη νέα εποχή, την οποία εξετάζουμε. Η αναγέννηση, η αναβίωση των γραμμάτων και των τεχνών, που μετά την ακμή τους κατά την Αρχαιότητα, είχαν περιπέσει σε εγκατάλειψη συντελείται βαθμηδόν από τα τέλη του Μεσαίωνα και εξής. Ο αναγεννημένος άνθρωπος, ο καθολικός άνθρωπος με ευρύτητα πνεύματος και νέα ενδιαφέροντα, στρέφεται στην αρχαιότητα, εγκαταλείπει το δογματισμό και το σκοταδισμό, ανακαλύπτει το πνεύμα της κλασικής Ελλάδας και Ρώμης και θέτει τα θεμέλια της σύγχρονης εποχής. Η Αναγέννηση συμπίπτει χρονικά με γεγονότα και φαινόμενα καθοριστικά για την πορεία της Ευρώπης και του κόσμου γενικότερα.

3.

Να αναφέρετε ποιον θεωρούσε ως ιδανικό τύπο ανθρώπου η Αναγέννηση και να τον περιγράψετε. Αξιοποιήστε και το σχετικό παράθεμα. Λέγοντας νέο τύπο ανθρώπου εννοούμε τον homo universalis, τον καθολικό άνθρωπο, ο οποίος γνωρίζει τα πάντα και δεν υποχωρεί μπροστά σε τίποτα. Ο καθολικός άνθρωπος είναι μετρημένος, σοβαρός, γενναίος , γνωρίζει μουσική, ελληνικά, λατινικά και άλλες γλώσσες, ασχολείται με τον αθλητισμό, αλλά πρωτίστως ενδιαφέρεται για τα Γράμματα, τις Τέχνες και τις Επιστήμες, ώστε να φθάσει στην πρόοδο και την εξέλιξη. Μετά την υποχώρηση των θεοκρατικών αντιλήψεων του Μεσαίωνα, αυτός ο νέος τύπος ανθρώπου μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του κοινωνικού περιβάλλοντος και να φθάσει στην επίτευξη αυτού του στόχου με τη βοήθεια των ανθρωπιστικών σπουδών.

4.

Αξιολογήστε τη συμβολή των Ελλήνων λογίων στην Αναγέννηση. Καθώς πολύ λίγοι πνευματικοί άνθρωποι στη Δύση μπορούσαν να μελετήσουν τους Έλληνες

συγγραφείς, καθοριστική για την αναβίωση των ελληνικών γραμμάτων υπήρξε η συμβολή των Ελλήνων λογίων, οι οποίοι μετά την κατάληψη των βυζαντινών περιοχών από τους Τούρκους, αλλά και για άλλους λόγους, κατέφυγαν στη Δύση. Οι Έλληνες λόγιοι γνώριζαν σε βάθος το πνεύμα της Αρχαιότητας, είχαν μελετήσει και εμβαθύνει στα κείμενα των αρχαίων κλασικών, διακρίνονταν για το ζήλο και τον ενθουσιασμό, με τον οποίο δίδασκαν τα αρχαία κείμενα, δε μελετούσαν τον αρχαίο πολιτισμό μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά επιχειρούσαν να αντλήσουν

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

από αυτόν αξίες για τη θεμελίωση του σύγχρονου τους κόσμου. Με τη σημαντική βοήθειά τους διαδόθηκαν τα ελληνικά γράμματα και οι ανθρωπιστικές σπουδές.


Δώστε το περιεχόμενο του όρου Αναγέννηση.

2.

Για ποιους λόγους η πολιτιστική άνοιξη αφορμήθηκε από τις ακμαίες οικονομικά ιταλικές πόλεις;

3.

Ποια η συμβολή των Πανεπιστημίων στις νέες εξελίξεις;

4.

Προς ποια κατεύθυνση στρέφεται ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να παραμερίσει τη μεσαιωνική παράδοση και τους περιορισμούς που αυτή του επέβαλε; Ποιοι πνευματικοί άνθρωποι εκφράζουν καλύτερα την τάση απομάκρυνσης από το μεσαιωνικό παρελθόν;

5.

Ποιο το περιεχόμενο του όρου Ανθρωπισμός;

6.

Ποια διαφοροποίηση σημειώνεται στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας κατά την εποχή της Αναγέννησης;

7.

Δώστε τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ανθρωπιστών; Κοινωνική προέλευση και επαγγελματική ενασχόληση Προσωπικότητα Δραστηριότητες Στάση απέναντι στην επιστήμη, τη γνώση, τις μεσαιωνικές αντιλήψεις Θρησκευτικές αντιλήψεις Όραμα και προθέσεις

8.

Αναφέρετε σημαντικούς ανθρωπιστές, καθώς και το πεδίο ενασχολήσεών τους.

9.

Σε τι συνίσταται η συμβολή των ελλήνων λογίων στην ανθρωπιστική αναγέννηση της Δύσης;

10. Τι γνωρίζετε για τον Μανουήλ Χρυσολωρά; 11. Ποιος έλληνας λόγιος δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα σε θέματα σχετικά με τις ελληνικές σπουδές και ποια ιδέα κυριαρχεί στο έργο του; 12. Τι γνωρίζετε για τον Βησσαρίωνα; 13. Αναφέρετε σημαντικούς έλληνες λόγιους που δίδαξαν σε ιταλικά πανεπιστήμια. Ποια η σημασία αυτής της δραστηριότητας για την πορεία των ανθρωπιστικών σπουδών στη Δύση; Δώστε παραδείγματα. 14. Ποια αντίληψη σχετικά με την αγωγή κυριαρχεί κατά την Αναγέννηση και ποιος την εισήγαγε; 15. Για ποιο λόγο η μεσαιωνική και η αναγεννησιακή σκέψη ήρθαν σε αντιπαράθεση; 16. Ποια ιδεολογία πρεσβεύει ο αναγεννησιακός άνθρωπος και πώς αυτή επηρεάζει τη ζωή του; 17. Σε ποια από τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου αποτυπώνονται κατεξοχήν οι αναγεννησιακές πρωτοποριακές αντιλήψεις;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

18. Πώς διαχέεται σταδιακά η Αναγέννηση και ο Ανθρωπισμός από την Ιταλία στην υπόλοιπη Ευρώπη; 19. Ποια η σημαντική συμβολή του Ιωάννη Γουτεμβέργιου στον ανθρώπινο πολιτισμό και τι γνωρίζετε γι’ αυτήν; 20. Ποια διαφοροποίηση σημειώνεται στην εκδοτική παραγωγή μετά το 1450; 21. Ποιες περιοχές επηρεάστηκαν κυρίως από τις νέες εξελίξεις και γιατί; 22. Να σχολιάσετε τη φράση του Εράσμου «Οι άνθρωποι δε γεννιούνται, αλλά γίνονται».

Κατά το Μεσαίωνα η επικρατούσα άποψη ήταν ότι ο άνθρωπος στηρίζει την αξία του στην καταγωγή. Η πορεία του ανθρώπου και η μοίρα του γενικά ήταν προδιαγεγραμμένη. Μάταιη ήταν συνεπώς η κάθε προσπάθεια για βελτίωση, μόρφωση ή πρωτοβουλία. Αντίθετα κατά την Αναγέννηση οι αντιλήψεις αλλάζουν ριζικά. Τίποτα δεν είναι προκαθορισμένο στη ζωή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος γίνεται, όπως τονίζει ο Έρασμος. Δε γεννιέται. Η εκπαίδευση διαμορφώνει τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Με τις σπουδές, τη γενικότερη πνευματική και πολιτιστική καλλιέργεια, τη διδασκαλία, την προσωπική προσπάθεια και δράση ο άνθρωπος μπορεί να διαμορφώσει την προσωπικότητά του, να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του και να απολαύσει τα επίγεια αγαθά χωρίς μοιρολατρία και απαισιοδοξία. Πάνω σ’ αυτή την ιδεολογική βάση οργανώθηκαν οι σπουδές κατά την Αναγέννηση, με απώτερο στόχο τη διαμόρφωση ανθρώπων ελεύθερων και υπεύθυνων για τη διαμόρφωση και συγκρότηση των συνθηκών διαβίωσης και του κόσμου τους γενικότερα. 23. Να μελετήσετε προσεκτικά και να επεξηγήσετε τα παραθέματα της σελίδας 121. Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε; Από τα διαγράμματα που παρατίθενται στο βιβλίο μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την ποσότητα των εκδόσεων, αλλά και τη γλώσσα των βιβλίων, όπως και τα θέματά τους. Καθώς οι περισσότεροι ανθρωπιστές ήταν θρησκευόμενοι, η πλειοψηφία των βιβλίων (45%) κατά τα τέλη του 15ου αι. έχουν περιεχόμενο θρησκευτικό. Ακολουθούν τα φιλολογικού περιεχομένου βιβλία (30%), ενώ τα νομικού, επιστημονικού και ποικίλου περιεχομένου μικρότερα ποσοστά (10%, 10% και 5% αντίστοιχα). Τα στοιχεία αυτά βοηθούν στο να συμπεράνουμε ότι το ενδιαφέρον για τα θρησκευτικά θέματα δεν έχει ατονήσει, απλά τώρα πια οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν άμεσα τα ιερά κείμενα και να εξαγάγουν ελεύθερα τα συμπεράσματά τους, ελεύθεροι από τον έλεγχο, τον οποίο τους επέβαλε η επίσημη εκκλησία. Αυτό λίγο αργότερα θα οδηγήσει στην επίσημη αμφισβήτηση της επίσημης Εκκλησίας, τη λεγόμενη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση. Η απήχηση του μεσαιωνικού θρησκευτικού συναισθήματος παραμένει έντονη, άλλωστε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των μορφωμένων είναι κληρικοί. Οι εκδόσεις των υπολοίπων κατηγοριών βιβλίων σχετίζονται με το κίνημα του Ανθρωπισμού και τη βαθύτερη μελέτη και ανάλυση των κειμένων της Αρχαιότητας. Τα επιστημονικού και νομικού περιεχομένου βιβλία αρχίζουν να προκαλούν σταδιακά όλο και πιο πολύ το ενδιαφέρον των πνευματικών ανθρώπων, αλλά ακόμη αποτελούν

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

μικρό ποσοστό του συνόλου των εκδόσεων, καθώς η επιφυλακτικότητα απέναντι στην επιστήμη και η πολεμική της Εκκλησίας εναντίον της επηρεάζουν σημαντικά τις εκδόσεις. Γύρω στο 1500 τα ¾ των βιβλίων (75%) ήταν γραμμένα στη λατινική γλώσσα, η οποία ήταν σε ευρεία χρήση, ενώ μόνο το υπόλοιπο ¼ (25%) που εκδόθηκαν ήταν γραμμένα σε κάποια από τις εθνικές γλώσσες. Κατά το μεσαίωνα οι ευρωπαϊκές γλώσσες περιορίζονταν στον προφορικό λόγο, ενώ η λατινική ήταν το κοινό όργανο των μορφωμένων ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη. Ένα από τα αιτήματα των αναγεννησιακών πνευματικών ανθρώπων είναι και η χρήση των εθνικών γλωσσών, πρακτική που σταδιακά υιοθετείται ευρύτατα. Από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τη γλώσσα τους στη λογοτεχνική παραγωγή ήταν οι τρεις μεγάλοι Ιταλοί αναγεννησιακοί λογοτέχνες Δάντης, Πετράρχης και Βοκκάκιος, των οποίων το εκφραστικό όργανο αποτέλεσε υπόδειγμα του μεταγενέστερου γραπτού ιταλικού λόγου.

Β) ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: Ι) Δώστε το ακριβές περιεχόμενο των παρακάτω όρων:

1.

Αναγέννηση:____________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________

2.

Ανθρωπισμός:___________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________

3.

Καθολικός άνθρωπος:_____________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________

4. Αστική τάξη:_____________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________ 5. Βιτρουβιανός άνθρωπος:__________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________

ΙΙ) Αντιστοιχίστε κατάλληλα:

Α. Μακιαβέλλι

1. Οπαδός της Ένωσης των Εκκλησιών

Β. Βεζάλ

2. «Ερωτήματα»

Γ. Έρασμος

3. Ρωμαϊκό Δίκαιο

Δ. Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια μετά το 12ο αι.

4. Ενασχόληση με τη μελέτη της αρχαίας γραμματείας

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Ε. Πανεπιστήμιο της Μπολώνια

5. Κορυφαίος ερμηνευτής της πλατωνικής

φιλοσοφίας

ΣΤ.Παλαιολόγεια περίοδος

6. Τύπωσε την πρώτη Αγία Γραφή

Ζ. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

7. Συστηματική καλλιέργεια κριτικής

σκέψης Η. Μανουήλ Χρυσολωράς

8. Ανατομία σώματος

Θ .Γεώργιος Γεμιστός – Πλήθων Ι. Βησσαρίων

9. Ηθική και Θρησκεία 10.Εξαίρετος Έλληνας λόγιος

ΙΑ. Μάρκος Μουσούρος ΙΒ. Γουτεμβέργιος

11.Διδασκαλία επιστημών 12.Τέχνη διακυβέρνησης

ΙΓ. Πανεπιστήμιο των Παρισίων

13.

Μελέτη

αρχαίων

φιλοσοφικών

κειμένων

ΙΙΙ) Επιλέξτε την ορθή απάντηση:

Α) Η πολιτιστική άνοιξη ξεκινά από: 1.

τις υπό βυζαντινό έλεγχο περιοχές

2.

τις ακμαίες οικονομικά ιταλικές πόλεις

3.

τις πλούσιες από το εμπόριο και τη ναυτιλία πόλεις του ευρωπαϊκού Βορρά

4.

τα εκδοτικά κέντρα

Β) Χαρακτηριστικό του αναγεννησιακού ανθρώπου είναι: 1.

ο θεοκεντρισμός

2.

το ενδιαφέρον για τη μεταφυσική

3.

το ενδιαφέρον για την επίγεια ζωή

4.

ο δογματισμός

Γ) Ποιος από τους παρακάτω δεν είναι Έλληνας λόγιος της Αναγέννησης; 1.

ο Ιωάννης Αργυρόπουλος

2.

ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης

3.

ο Έρασμος

4.

ο Ιανός Λάσκαρης

Δ) Ο επαναστατικός τρόπος σκέψης του αναγεννησιακού ανθρώπου διαμορφώνεται με τη βοήθεια 1.

της παρατήρησης

2.

της εμπειρίας

3.

του πειράματος

4.

και των τριών ανωτέρω στοιχείων

IV) Τοποθετήστε κατάλληλα τα στοιχεία που σας δίνονται:

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Μοιρολατρεία, άνθρωπος – κέντρο του σύμπαντος, μόνη ενασχόληση η σωτηρία της ψυχής, άνθρωπος ολοκληρωμένος, θεόσταλτες + θεόπνευστες πράξεις, πίστη στις ανθρώπινες σωματικές + πνευματικές δυνάμεις, ιδέα της ματαιότητας κάθε ενέργειας, αυτόνομη δημιουργική

ικανότητα ανθρώπου,

θεοκεντρισμός, άνθρωπος υπεύθυνος για τη μοίρα του, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες, άνθρωπος πνευματώδης, χαριτωμένος και ευφυής. ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

V) Επιλέξτε την ορθή απάντηση: 1.

Τα πανεπιστήμια ασχολούνται με φιλοσοφικές αναζητήσεις, αλλά και με τα πολιτιστικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα.

2.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Η ζωγραφική της Αναγέννησης είναι αισθησιακή και αποτυπώνει την ορατή πραγματικότητα.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

3.

Το φαινόμενο της αναβίωσης των κλασικών σπουδών είναι καινοφανές.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

4.

Οι ανθρωπιστές υπερασπίστηκαν τις εθνικές γλώσσες και τις χρησιμοποίησαν ως αποκλειστικό εκφραστικό τους μέσο.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

5.

Ο αναγεννησιακός λόγιος επιχειρεί να αντλήσει από τον αρχαίο πολιτισμό αξίες για τη θεμελίωση του σύγχρονου κόσμου. ΛΑΘΟΣ

6.

Η καλλιτεχνική δημιουργία της Αναγέννησης εκφράζει τις ιδέες για το Θεό,

ΣΩΣΤΟ

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

τον άνθρωπο, τη φύση και τις μεταξύ τους σχέσεις.

7.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Στη Β. Ευρώπη η Αναγέννηση προσαρμόστηκε στην τοπική καλλιτεχνική παράδοση.

9.

ΛΑΘΟΣ

Αναγέννηση και Ανθρωπισμός, αν και άργησαν, κατόρθωσαν να γίνουν κίνημα ευρωπαϊκό.

8.

ΣΩΣΤΟ

Η εφεύρεση της τυπογραφίας οδήγησε σε διαφοροποίηση των αναγνωστικών συνηθειών.

10. Η εφεύρεση της τυπογραφίας είχε ως μόνη συνέπεια τον πολλαπλό των αναπαραγόμενων βιβλίων και την ευκολότερη πρόσβαση στη γνώση.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

VΙ) Συμπληρώστε κατάλληλα το παρακάτω κείμενο: Αφετηρία της Αναγέννησης θεωρείται το τέλος του 14 ου αι. και η κορύφωση το δεύτερο μισό του 15ου αι. Το φαινόμενο αυτό δεν παρουσιάζεται απότομα μετά το τέλος του _________________. Από τα τέλη του __________ αι. το _____________________ σύστημα εμφάνιζε σημάδια _________________. Μια νέα κοινωνική τάξη, η ________________, διαμορφώθηκε στις πόλεις. Την αποτελούσαν __________________, ___________________ και ____________________ και προκάλεσε πολιτικές και οικονομικές αλλαγές στις χώρες της Ευρώπης. Στις νέες πόλεις που ιδρύθηκαν και στις παλιές, των οποίων ο πληθυσμός ____________________, η οικονομική ζωή περνά στα χέρια των ________________ και ______________. Η γη παύει να αποτελεί ______________________________________. Σε ορισμένες πόλεις της Ιταλίας, όπως ________________________________________________________________________________, αλλά και σε πόλεις άλλων χωρών, η οικονομική άνθηση είχε ως αποτέλεσμα την πνευματική ανάπτυξη γραμμάτων

και

τεχνών,

την

οποία

υποστήριζαν

_________________________________

π.χ.

οι

_______________ στη Φλωρεντία, αλλά και πλούσιοι _________________. Ο νέος εκπαιδευτικό θεσμός που αναπτύσσεται τώρα είναι τα __________________. Σ’ αυτά πραγματοποιείται συστηματική μελέτη κι επανεκτίμηση των έργων της ________________ και ____________________ αρχαιότητας, μερικά από

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

τα οποία ήταν γνωστά από αραβικές μεταφράσεις. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή των __________________ ____________________. Η στροφή αυτή στη _________________ και βαθύτερη ________________ της αρχαιότητας ονομάζεται ____________________ ή ουμανισμός, όρος που προέρχεται από τη λατινική λέξη homo που σημαίνει άνθρωπος. Μετά την υποχώρηση των ________________ αντιλήψεων του Μεσαίωνα, ένας νέος τύπος ανθρώπου γεννιέται: ο __________________ άνθρωπος (homo universalis), δηλαδή ο άνθρωπος που μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του κοινωνικού περιβάλλοντος.

2. ΟΙ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ

σσ. 122 – 129


Μάρκο Πόλο

1271 – 1291

Το ταξίδι του Μάρκο Πόλο στην Ασία

1394 – 1460

Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος

1450 – 1500

Βαρθολομαίος Ντιάζ

1469 – 1524

Βάσκο Ντα Γκάμα

1487

Ο Ντιάζ φτάνει στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας

1494

Συνθήκη της Τορντεζίλας

1498

Ο Βάσκο Ντα Γκάμα φτάνει στις Ινδίες

1451 – 1506

Χριστόφορος Κολόμβος

1454 – 1512

Αμέρικο Βεσπούτσι

1460 – 1526

Αλβαρέζ Καμπράλ

1480 – 1521

Φερδινάνδος Μαγγελάνος

1492

Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο

1500

Ανακάλυψη της Βραζιλίας από τον Αλβαρέζ Καμπράλ

1519 – 1521

Ο περίπλους της γης από τον Μαγγελάνο και τον Ελ Κάνο.


1. Για ποιους λόγους οι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί έσπευσαν να μοιράσουν το Νέο κόσμο; Ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’ με σχετική βούλλα του πρότεινε τη διανομή του κόσμου μεταξύ Ισπανών και Πορτογάλων. Το ενδιαφέρον της Εκκλησίας σχετίζεται με τον εκχριστιανισμό αυτών των περιοχών, αλλά κανέναν δεν άφηνε αδιάφορο προφανώς η οικονομική πλευρά των

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Ανακαλύψεων. Προφανώς ο πάπας επιθυμεί να αναλάβει το ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα σε δύο χριστιανικές δυνάμεις, να αποτρέψει, όσο αυτό είναι δυνατόν, μια πιθανή σύγκρουση μεταξύ τους και να καταστήσει σαφές προς όλες τις κατευθύνσεις ότι διαθέτει αμείωτο κύρος και δύναμη, ώστε να ελέγχει και να ρυθμίζει τα ευρωπαϊκά πράγματα. Ας μην ξεχνούμε ότι η Ισπανία και η Πορτογαλία ήταν παραδοσιακά δύο καθολικές χώρες και θεωρούσαν ότι το κύρος του πάπα θα καθιστούσε τη διανομή δικαιότερη και διαρκέστερη.

Η συνθήκη της Τορντεζίλας (1494), δύο μόλις χρόνια μετά την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο, είναι ενδεικτική των προθέσεων Ισπανίας και Πορτογαλίας. Οι δύο αυτές χώρες διαπίστωσαν γρήγορα την αποφασιστική οικονομική σημασία των κατακτήσεων. Επιλύοντας τις μεταξύ τους διαφορές μέσω μιας ρυθμιστικής συνθήκης θα μπορούσαν απερίσπαστοι να ασχοληθούν με την εκμετάλλευση των Ανακαλύψεων. Παράλληλα ήθελαν να προλάβουν άλλες χώρες ( όπως λίγο αργότερα συνέβη με την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ολλανδία) που αργά ή γρήγορα θα διεκδικούσαν μερίδιο από το Νέο Κόσμο.

2.

Να ταξινομήσετε τα αποτελέσματα (οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά) των Ανακαλύψεων και να αξιολογήσετε βασιζόμενοι και στα σχετικά παραθέματα.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ

1. Το εμπόριο και η ναυτιλία

1. Νέοι χώροι ανοίχτηκαν για τη

1.

αναπτύχθηκαν

διοχέτευση

πολιτισμούς

σε

παγκόσμια

κλίματα.

του

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ

πλεονάζοντος

ευρωπαϊκού πληθυσμού.

Η

επαφή

με

άλλους

επηρεάζουν

τους

Ευρωπαίους και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τους για έρευνα.

2. Τα αποικιακά προϊόντα σε

2.

μεγάλες

ποσότητες

επιστήμη

τον

προκάλεσαν

μεταφέρονταν

από

τόπο

παραγωγής.

Οι

νέες

εξελίξεις

και

τη

στην γνώση

2. Στις αποικίες μεταφυτεύτηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός.

ανασφάλεια,

φανατισμό και φοβερά πάθη που αναστάτωσαν την Ευρώπη ως τα μέσα του 17ου αι.

3. Νέα προϊόντα έφθασαν στην

3.

Ευρώπη

αριστοκρατία παρήκμασε.

αλλαγές

από στις

τις

αποικίες

Βαθμιαία

η

φεουδαρχική

3. Οι Ευρωπαίοι άρχισαν να γνωρίζουν όλο και καλύτερα το

διατροφικές

σχήμα και το περίγραμμα της

συνήθειες

γης και πλούτισαν τις γνώσεις τους.

4. Πρώτες ύλες που για πρώτη

4.

φορά

κοινωνική τάξη, η ΑΣΤΙΚΗ, ως

έφθασαν

στην

Ευρώπη

Αναπτύχθηκε

μια

νέα

4.

Αναπτύχθηκε

η

επιστήμη

(γεωγραφία, φυσική, αστρονομία,

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

συντέλεσαν αποφασιστικά στη

αποτέλεσμα της ενασχόλησης με

εθνογραφία

βιοτεχνική

νέα

άνθρωποι είδαν νέους τύπους

ανάπτυξη

αργότερα

στη

και

βιομηχανική

επαγγέλματα

και

του

ευκολότερου πλουτισμού.

κλπ),

καθώς

οι

ανθρώπων, άγνωστα ως τότε

επανάσταση.

ζώα και φυτά, νέους τόπους.

5. Αναπτύχθηκαν οι εμπορικές, οι

5. Ψυχολογικά – καθώς πλάτυνε

τραπεζικές και χρηματιστηριακές

ο

-

μεγάλο

οικονομικές

επιχειρήσεις.

κόσμος

–

δημιουργήθηκε πρόβλημα

Μεγάλες οικογένειες πλουσίων,

αναπροσαρμογής των ιδανικών

όπως οι Φούγκερ, οι Τούχερ και οι

και γενικά της ζωής.

Μέδικοι

άρχισαν

σημαντική

να

ασκούν

επίδραση

στην

πολιτική ζωή. 6.

Τα αποθέματα σε ρευστό

χρήμα

αυξήθηκαν,

6.

Εκατομμύρια

άνθρωποι

6. Οι χριστιανοί ιεραπόστολοι

καθώς

εξοντώθηκαν στις νέες χώρες

επιδίωξαν

και

πέτυχαν

τη

εισέρρευσαν μεγάλες ποσότητες

από τους Ευρωπαίους, οι οποίοι

διάδοση του Χριστιανισμού στις

χρυσού κι άργυρου.

χρησιμοποίησαν τη βία, για να

νέες χώρες.

οικειοποιηθούν τα νέα εδάφη. 7.

Νέοι

θαλάσσιοι

δρόμοι

7.

Άρχισε

σταδιακά

ανοίχτηκαν προς Ανατολή και

διαμορφώνεται

Δύση

εργάτη.

το

κέντρο

των

η

έννοια

να του

7. Καταστράφηκαν ολοσχερώς τα σημαντικότερα παλαιότερων

μνημεία πολιτισμών

οικονομικών

δραστηριοτήτων

Κεντρικής

μετατοπίστηκε

έξω

Αζτέκων και Μάγια).

από

τη

Αμερικής

των της

(Ίνκας,

Μεσόγειο. 8.

Οι

δύο

8. Οι νέες οικονομικές συνθήκες

8.

μεσογειακές ναυτικές δυνάμεις

ευνόησαν

(που

σημειώθηκαν

της εποχής, η Βενετία και η

πλούτισαν

νέες

αλλοιώσεις.

Γένουα,

δραστηριότητες)

που

ισχυρότερες

έλεγχαν

τις

τους

αστούς

από

τις και

(που

Σε

πολλές

περιοχές εθνολογικές

τους

θαλάσσιες μεταφορές από την

χωρικούς

πλήρωναν

Ανατολή στη Δύση άρχισαν να

σταθερό ενοίκιο στους ιδιοκτήτες

παρακμάζουν.

των κτημάτων), ενώ δυσμενείς ήταν οι επιπτώσεις για ευγενείς (που είχαν σταθερά εισοδήματα από τη γη) και τεχνίτες (που αδυνατούν στην

να

άνοδο

ανταπεξέλθουν

των

τιμών

των

προϊόντων, αφού οι μισθοί τους δεν αυξάνονται ανάλογα). 9. Οι χερσαίοι δρόμοι προς την

9. Συνεχείς και ανεξέλεγκτες

Ανατολή

ήταν

χρησιμοποιήθηκαν

οι

πολεμικές

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

λιγότερο από πριν.

αντιπαραθέσεις

μεταξύ

Ευρωπαίων και ιθαγενών, αλλά και των Ευρωπαίων μεταξύ τους για τον έλεγχο του κόσμου, πριν ακόμα αυτός ανακαλυφθεί. 10.

Λόγω

χρήματος,

της η

αφθονίας

ζήτηση

έγινε μεγαλύτερη

του

αγαθών

αύξηση των

τιμών 11. Κυρίως ωφελήθηκαν από τις μεταβολές οι έμποροι, ενώ και οι μικρέμποροι

έγιναν

περισσότεροι. 12. Περιορίστηκε ο ρόλος των συντεχνιών που κυριαρχούσαν το Μεσαίωνα. 13.

Βαθμιαία

η

φεουδαρχική

οικονομία παρήκμασε και άρχισε η

πορεία

προς

το

κεφαλαιοκρατικό σύστημα.

Περιπτώσεις θετικών συνεπειών που προκάλεσαν και αρνητικά αποτελέσματα έχουμε αρκετές. Η εισροή μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων μετάλλων οδήγησε στον εκχρηματισμό της οικονομίας, ταυτόχρονα όμως προκάλεσε και οικονομική κρίση, ανεργία, υποτίμηση του νομίσματος και αύξηση των τιμών με σοβαρές κοινωνικές συνέπειες. Η Ευρώπη έδειξε το διπλό της πρόσωπο στους κατοίκους των περιοχών που ανακαλύφθηκαν. Το ανιδιοτελές χαμόγελο του χριστιανού ιεραπόστολου εναλλασσόταν με τη λάμψη του ξίφους των conquistadores, οι οποίοι εξόντωσαν το μεγαλύτερο μέρος των γηγενών πληθυσμών.


Ποιοι παράγοντες ευνόησαν τις Ανακαλύψεις;

2.

Τι γνωρίζετε για τον Μάρκο Πόλο και ποια επίδραση άσκησε στις βλέψεις των Ευρωπαίων προς την Ανατολή;

3.

Ποιοι λόγοι καθιστούσαν αναγκαία την αναζήτηση καινούριων δρόμων προς τις χώρες της Ανατολής;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

4.

Πώς δικαιολογείται η χρηματοδότηση των περισσοτέρων εξερευνητικών ταξιδιών από ηγεμόνες;

5.

Ποιες εξελίξεις σημειώνονται στον τομέα της ναυσιπλοίας;

6.

Προς ποιες περιοχές κατευθύνθηκαν οι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι; Με ποιο στόχο;

7.

Ποιες οι σημαντικότερες εξερευνητικές προσπάθειες που διεξήχθησαν από Πορτογάλους; Ποιος υπήρξε σημαντικός χρηματοδότης πολλών από αυτές τις προσπάθειες;

8.

Ποια κατεύθυνση ακολούθησαν στις εξερευνητικές τους προσπάθειες ο Κολόμβος και ο Βεσπούτσι; Ποια τα αποτελέσματα των ταξιδιών τους;

9.

Ποιο σχέδιο αναλαμβάνει να υλοποιήσει ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος; Τι αποδείχτηκε με το ταξίδι του;

10. Τι γνωρίζετε για τη Συνθήκη της Τορντεζίλας; 11. Ποια συμπεριφορά επεφύλαξαν οι Ισπανοί κατακτητές στους γηγενείς πληθυσμούς των περιοχών που ανακάλυψαν; Ποιες οι συνέπειές της; 12. Ποια πολιτική ακολούθησαν οι Πορτογάλοι στοχεύοντας στην αποδοτικότερη αξιοποίηση των περιοχών που ανακάλυψαν; Αναφέρετε συγκεκριμένα μέτρα που έλαβαν για την πρακτική εφαρμογή αυτής της πολιτικής. 13. Ποια πολιτική εφάρμοσαν οι Ισπανοί στις κατακτημένες περιοχές; Με ποια αποτελέσματα; 14. Ποιες διαφοροποιήσεις σημειώνονται στα κέντρα οικονομικών δραστηριοτήτων μετά τις Ανακαλύψεις; Πού οφείλονται αυτές οι αλλαγές; 15. Περιγράψτε τις συνέπειες της εισαγωγής μεγάλων ποσοτήτων ασημιού και χρυσού από τις άλλες ηπείρους στην Ευρώπη; 16. Ποιες εξελίξεις σημειώνονται

στην πορεία της βιοτεχνίας και πώς αυτές επηρεάζουν τις

ανθρώπινες δραστηριότητες; 17. Ποια η πορεία της γεωργίας και πώς επηρεάζεται η τιμή των αγαθών από την εισαγωγή πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη; 18. Ποιες οι επιπτώσεις των μεταβολών της εποχής στην κοινωνική οργάνωση; 19. Ποια διαφοροποίηση σημειώνεται στον τρόπο ζωής, στη σκέψη και τη νοοτροπία του αναγεννησιακού ανθρώπου μετά τις ανακαλύψεις; 20. Δώστε το περιεχόμενο του όρου «άνθρωπος των νέων χρόνων». 21. Να ταξινομήσετε τα αίτια των Ανακαλύψεων κατά κατηγορίες. Ποιο κατά τη γνώμη σας ήταν το κυριότερο; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

ΑΙΤΙΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

ΑΛΛΑ

1. Εξάντληση παλαιών κοιτασμάτων χρυσού

1. Λόγω της διείσδυσης και της παγίωσης της

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

και

αργύρου

στην

Ευρώπη

στενότητα

χρήματος

κυριαρχίας των Οθωμανών στη Δυτική Ασία, η δίοδος από την Ανατολή στη Μεσόγειο έγινε ιδιαίτερα επικίνδυνη.

2. Υπερβολικές περιγραφές του Μάρκο Πόλο

2. Εμπορικός -και όχι μόνο- ανταγωνισμός

στο «Βιβλίο των Θαυμάτων» (1299) σχετικά με

των εθνικών κρατών στην Ευρώπη, τα οποία

τα πλούτη και την πολυτέλεια στις χώρες της

τώρα

Ανατολής

προσπάθεια ενίσχυσης και κυριαρχίας τους.

ένταση της διάθεσης πλουτισμού.

αρχίζουν

να

σχηματίζονται

3. Προσπάθεια των Ευρωπαίων να σπάσουν το

3. Η έμφυτη τάση του ανθρώπου για δόξα και

μονοπώλιο του εμπορίου μπαχαρικών από τη

επικράτηση

Βενετία, το οποίο της απέφερε τεράστια κέρδη. 4. Ευνοϊκή γεωγραφική θέση Ισπανίας και Πορτογαλίας. 5. Εξελίξεις της ναυσιπλοϊας ναυπήγηση νέου

τύπου

πλοίου,

της

καραβέλας

–

τελειοποίηση των τεχνικών μέσων πλεύσης και προσανατολισμού (αστρολάβος, πυξίδα, χάρτες) Κυριότερο είναι προφανώς αίτιο είναι το οικονομικό. 22. Παρατηρήστε το χάρτη της σελ.127. Να εκτιμήσετε το μέγεθος του επικοινωνιακού ανοίγματος της Ευρώπης προς τον υπόλοιπο κόσμο. Μπορείτε να κάνετε κάποιον παραλληλισμό με παρόμοιο φαινόμενο της εποχής μας. Στον πρώτο χάρτη οι χερσαίοι και θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι περιορίζονται στον ευρωπαϊκό χώρο, στη Μεσόγειο, ανατολική και δυτική, και στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες. Επιπλέον παρουσιάζονται οι εμπορικές επαφές Ευρώπης – Μέσης Ανατολής και Βορείου Αφρικής. Αντίθετα μετά τις Ανακαλύψεις του 15ου και 16ου αι. οι εμπορικοί δρόμοι επεκτείνονται σ’ όλον τον κόσμο, στις ακτές της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας. Αυτό οδηγεί σταδιακά σε παρακμή των παλιών ναυτικών δυνάμεων της Ιταλίας και σε ακμή νέων λιμανιών, τα οποία έχουν καλύτερη πρόσβαση στους ωκεανούς, Ειρηνικό και Ατλαντικό.

Β) ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: Ι) Αντιστοιχίστε κατάλληλα: 1.

Βιβλίο των Θαυμάτων

2.

Χρηματοδότηση εξερευνητικών ταξιδιών για την

α. Χριστόφορος Κολόμβος

ανακάλυψη θαλάσσιων δρόμων παραπλέοντας την Αφρική.

β. Αλβαρέζ Καμπράλ

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

3.

Ανακάλυψε τη Βραζιλία.

γ.

Φερδινάνδος

Μαγγελάνος 4.

Έφθασε ως την Καλκούτα των Ινδιών.

δ. Μάρκο Πόλο

5.

Διαπίστωσε πρώτος την ανακάλυψη μιας νέας ηπείρου

6.

Πεπεισμένος για τη σφαιρικότητα της γης ακολούθησε

ε. Βαρθολομαίος Ντιαζ

δυτική πορεία στα ταξίδια του.

στ. Ερρίκος Θαλασσοπόρος

7.

Έφτασε πρώτος στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος.

ζ. Βάσκο Ντα Γκάμα

8.

Με το διετές ταξίδι του απέδειξε τη σφαιρικότητα της γης.

1

2

3

4

5

η. Αμέρικο Βεσπούτσι

6

7

8


Τον έλεγχο του εμπορίου μπαχαρικών στην Ευρώπη είχαν πριν τις Ανακαλύψεις οι Βενετοί και οι Άραβες.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

2.

Η σταδιακή διαμόρφωση εθνικών κρατών επηρέασε ελάχιστα το εμπόριο και τις Ανακαλύψεις.

3.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Νέα προοπτική για την ανθρωπότητα δημιουργήθηκε με τον α’ περίπλου της γης που ξεκίνησε ο Μαγγελάνος και ολοκλήρωσε ο Ελ Κάνο.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

4.

Με τη συνθήκη της Τορντεζίλας Ισπανοί και Πορτογάλοι μοίρασαν τον κόσμο με την άδεια του πάπα, πριν ακόμη ανακαλυφθεί.

5.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Η εκμετάλλευση της αχανούς έκτασης των αποικιών Ισπανών και Πορτογάλων γινόταν με ιδιωτική πρωτοβουλία και κρατικό μονοπώλιο και ήταν ιδιαίτερα προσοδοφόρα.

6.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Πενήντα χρόνια μετά την ανακάλυψη της Αμερικής το κυριότερο είδος που Εισαγόταν στην Ευρώπη ήταν ο άργυρος.

ΙΙΙ) Δώστε σύντομο ορισμό των παρακάτω όρων:

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1.

Συντεχνία:______________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________

2.

Κεφαλαιοκρατικό σύστημα:________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________

3.

Αστική τάξη:_____________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________

ΙV) Περιγράψτε την αποικιακή αυτοκρατορία Ισπανών και Πορτογάλων. Ποιες οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές ως προς την οργάνωση;

V) Ποιες οι συνέπειες της εισαγωγής μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων μετάλλων (χρυσού και αργύρου) στην Ευρώπη;

VΙ) Περιγράψτε τις συνέπειες των οικονομικών μεταβολών στις παρακάτω κοινωνικές τάξεις:

ΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΕΥΓΕΝΕΙΣ

ΕΡΓΑΤΕΣ

4. Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ – 135

ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1494 – 1559 1515

Ιταλικοί πόλεμοι Με παπική άδεια ξεκινά η διάδοση συγχωροχαρτιών στη Γερμανία

σσ. 129

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1517

Θυροκόλληση των 95 θέσεων του Λούθηρου στη Βιτεμβέργη

1520

Ο Λούθηρος καίει την παπική βούλλα αφορισμού.

1525

Ο πόλεμος των χωρικών

1529

Ο Αυτοκράτορας της Γερμανίας Κάρολος Ε’ επιχειρεί να συμφιλιώσει τις αντιμαχόμενες πλευρές.

1530

Ομολογία της Αυγούστας

1542

Αναδιοργάνωση της Ιεράς Εξέτασης

1545 – 1563 1555

Σύνοδος του Τρέντο Ειρήνη της Αυγούστας


Ποια η συμβολή του ανθρωπιστικού κινήματος στην εκδήλωση της Μεταρρύθμισης και πώς επέδρασε στη διαμόρφωση του περιεχομένου της; Συμβουλευτείτε και το σχετικό παράθεμα.

Ο Ανθρωπισμός, καθώς ήταν ένα κίνημα που πρόβαλλε το άτομο και τις δυνατότητές του να διαχειριστεί μόνο του τη ζωή και τον κόσμο γύρω του, επηρέασε αποφασιστικά το κίνημα της Μεταρρύθμισης. Οι ανθρωπιστές αναζήτησαν το αυθεντικό πνεύμα του Χριστιανισμού στην Αγία Γραφή. Με τη βοήθεια και της τυπογραφίας το κείμενο της Αγίας Γραφής έγινε ευρύτερα γνωστό και οι άνθρωποι μπόρεσαν να οικειωθούν τα αληθινά διδάγματα του χριστιανισμού, χωρίς τη μεσολάβηση και τις συχνές παρερμηνείες της Εκκλησίας και να διαπιστώσουν τα τρωτά και τις αδυναμίες της. Προφανώς πρωταγωνίστησαν σε όλη αυτή την προσπάθεια. Μετέφρασαν τη Βίβλο σε λαϊκή γλώσσα. Πρότειναν την άμεση επαφή με τα ιερά κείμενα και κατέστησαν κέντρο της μεταρρυθμιστικής προσπάθειάς τους τον άνθρωπο και τη σχέση του με το Θεό. Οι χριστιανικές συνειδήσεις ένιωθαν ικανοποίηση με την ιδέα ότι έχει μεγαλύτερη αξία η πίστη από την αυστηρή προσήλωση σε εξωτερικούς τύπους.

2.

Να σχολιάσετε τη γκραβούρα που απεικονίζει την καύση της βούλλας του πάπα από τον Λούθηρο επισημαίνοντας: αφενός τους λόγους της δημόσιας καύσης του παπικού εγγράφου και αφετέρου το συμβολισμό αυτής της ενέργειας. Ποιος τίτλος κατά τη γνώμη σας θα ταίριαζε στην εικόνα αυτή;

Η ενέργεια της καύσης του επίσημου παπικού εγγράφου από το Λούθηρο ήταν ενέργεια πρωτοφανής και πολύ τολμηρή. Μ’ αυτήν ο Λούθηρος αμφισβητούσε ευθέως το ρόλο του πάπα και την επικυριαρχία της Καθολικής Εκκλησίας. Εξέφραζε την πλήρη διαφωνία του και σήμανε στην ουσία την έναρξη της Μεταρρύθμισης. Ο Λούθηρος στην εικόνα δεν είναι μόνος του, αλλά συνοδεύεται πλήθος κόσμου. Αυτό προφανώς σημαίνει ότι η

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

διδασκαλία του ήδη έχει επεκταθεί και ο ίδιος έχει αποκτήσει πλήθος οπαδών, άρα η δύναμη και η επιρροή του είναι μεγάλες. Ένας πιθανός τίτλος στην εικόνα θα μπορούσε να είναι «η έναρξη της εξέγερσης».

3.

Να αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητα των μέτρων με τα οποία η Καθολική Εκκλησία αντιμετώπισε τη Μεταρρύθμιση.

Η Καθολική Εκκλησία στην προσπάθειά της να διορθώσει τα κακώς κείμενα έλαβε αρκετά μέτρα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που την ταλάνιζαν. Η επιρροή της Εκκλησίας είχε περιοριστεί και στον πνευματικό και στον πολιτικό βίο. Η βίαιη αντίδραση είχε αποδειχθεί αναποτελεσματική, γι’ αυτό αναζητήθηκαν άλλες λύσεις. Όμως η αναβίωση του αναχρονιστικού θεσμού της Ιερής Εξέτασης, η καύση στην πυρά, ο κατάλογος των απαγορευμένων βιβλίων (Index), η λογοκρισία και η προπαγάνδα μέσα από τα νέα αυστηρά μοναχικά τάγματα (π.χ. Ιησουίτες) δεν ξέφευγαν ουσιαστικά από τη βία. Η Αντιμεταρρύθμιση στην ουσία στηρίχθηκε σε βίαια και κατασταλτικά μέτρα, αντίθετα προς τα χριστιανικά διδάγματα, χωρίς να γίνει ουσιαστικά προσπάθεια για την επίλυση της κρίσης. Ριζικές λύσεις, οι οποίες ίσως να έλυναν το πρόβλημα δεν επελέγησαν, γιατί έτσι θα θίγονταν τα συμφέροντα και η πλεονεκτική θέση στην οποία βρίσκονταν οι υψηλά ιστάμενοι της Εκκλησίας (λ.χ. πάπας). Για το λόγο αυτόν τα μέτρα αυτά δεν ήταν αποτελεσματικά και δε στάθηκαν ικανά να ανακόψουν την εξέλιξη της Μεταρρύθμισης.

4.

Να ταξινομήσετε τις συνέπειες της Μεταρρύθμισης – Αντιμεταρρύθμισης για την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ - ΑΝΤΙΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ Αναπτύσσεται το κοινοβουλευτικό σύστημα κυρίως στις περιοχές, όπου επικρατεί η Μεταρρύθμιση. Ενισχύεται ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης λόγω της ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

πολυδιάσπασης. Η ρυθμιστική επέμβαση του πάπα σε ζητήματα της καθολικής Ευρώπης περιορίστηκε. Ισχυροποιείται το κεφαλαιοκρατικό σύστημα που έχει αρχίσει να διαμορφώνεται μετά τις Ανακαλύψεις, καθώς

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ

ο Προτεσταντισμός ήταν πιο δημοκρατικός και ενίσχυε την ατομική δραστηριότητα.

Αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις, καθώς η Μεταρρύθμιση

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

είχε ως αφετηρία την αυτόνομη δράση του υποκειμένου ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ

και τον ατομισμό. Προωθείται η ατομική δράση η σωτηρία γίνεται ατομική υπόθεση, ενώ η ηθική παύει να είναι απόλυτο μέγεθος και σχετικοποιείται. Διαμορφώνεται σταδιακά η εθνική ταυτότητα πολλών καρτών. Αναπτύσσεται τοπικιστικό πνεύμα στις λουθηρανικές περιοχές.

ΕΘΝΙΚΕΣ

Δημιουργούνται μεγαλύτερα κράτη, όπου κυριαρχεί ο καθολικισμός και ο καλβινισμός. Επανασχεδιασμός του χάρτη της Ευρώπης μέσα από μακροχρόνιες χωρίζεται

και

σε

οδυνηρές δύο

διενέξεις.

τμήματα

με

Η

Ευρώπη

διαφορετικό

προσανατολισμό. Το πρωτείο και το αλάθητο του πάπα αμφισβητούνται. Η ενότητα της Καθολικής Εκκλησίας διασπάται οριστικά. Αναμορφώνεται ο κλήρος και γενικά η μορφή της Καθολικής Εκκλησίας. Η επιλογή του ανώτερου κλήρου διαφοροποιείται. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ –

Δίδεται μεγαλύτερη σημασία στην ουσία της πίστης και

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ

όχι σε εξωτερικούς τύπους. Η Αγία Γραφή μελετάται ευρύτερα. Δημιουργούνται νέα δεδομένα σε επιστήμη, γράμματα και τέχνες. Και οι καθολικοί και οι μεταρρυθμιστές ασχολούνται με την παιδεία. Αναδιοργανώνονται τα μοναχικά τάγματα. Το μίσος κατά των αιρετικών και ο φόβος μήπως επικρατήσουν επέβαλε τις πιο συντηρητικές τάσεις: τη σχολαστική αντίληψη για την παιδεία, την υποψία για τις επιστημονικές

ανακαλύψεις,

το

φανατισμό

και

τη

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ –

μισαλλοδοξία.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ

Τα μέτρα της Εκκλησίας μεγάλωσαν τις αντιθέσεις κι έτσι έσβησε το φιλελεύθερο πνεύμα, που είχε επικρατήσεις με

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

την

αναγέννηση

στην

καθολική

εκκλησία,

και

κυριάρχησε ο ισπανικός φανατισμός και ο δογματισμός, που δεν εξαφάνισε μόνο τη θρησκευτική ελευθερία, αλλά παρεμπόδιζε και την επιστημονική πρόοδο, αφού οι σημαντικότερες

νέες

επιστημονικές

θεωρίες

καταδικάστηκαν ως αιρετικές. Η Μεταρρύθμιση προώθησε την ανάπτυξη ερευνητικού πνεύματος σε θεολογικά θέματα.


Ποια κατάσταση επικρατεί στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στα τέλη του Μεσαίωνα;

2.

Τι ήταν τα συγχωροχάρτια; Ποια η σχέση τους με το αναφαινόμενο κίνημα της Μεταρρύθμισης;

3.

Για ποιο λόγο οι φορείς της κριτικής στα κακώς κείμενα της Καθολικής Εκκλησίας ήταν ανθρωπιστές;

4.

Πώς εξηγείται η μεγάλη αύξηση μεταφράσεων της Βίβλου κατά το α’ μισό του 16 ου αι.; Πώς αντιμετωπίζουν τα ιερά κείμενα οι χριστιανοί του 16ου αι.;

5.

Ποιοι λόγοι ερμηνεύουν την απαρχή του κινήματος αντίδρασης εναντίον της Εκκλησίας στη Γερμανία;

6.

Ποια η αφορμή του μεταρρυθμιστικού κινήματος;

7.

Πώς κλιμακώνεται η αντιπαράθεση ανάμεσα στον Λούθηρο και στον πάπα Λέοντα Ι’ μεταξύ 1517 – 1520;

8.

Ποια η αρχική στάση της γερμανικής πολιτικής εξουσίας απέναντι στον Λούθηρο;

9.

Ποιος ο χαρακτήρας και η απήχηση του κηρύγματος του Λούθηρου;

10. Τι γνωρίζετε για τον Πόλεμο των Χωρικών; 11. Πώς ετυμολογούνται οι όροι προτεστάντης και διαμαρτυρόμενος; 12. Τι ήταν α) η ομολογία της Αυγούστας και β) η Ειρήνη της Αυγούστας; 13. Ποιες παραλλαγές του Λουθηρανισμού διαδίδονται στην Ευρώπη; 14. Ποιος ήταν ο Ζβίγγλιος και σε τι συνίσταται η μεταρρυθμιστική του προσπάθεια; 15. Τι γνωρίζετε για τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Καλβίνου; Δώστε συνοπτικά το περιεχόμενο της διδασκαλίας του. 16. Ποια η διάδοση των καλβινιστικών αντιλήψεων στον ευρωπαϊκό χώρο; 17. Η αντίδραση της γαλλικής βασιλικής εξουσίας στη διάδοση της διδασκαλίας του Καλβίνου – Η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου. 18. Ποια μορφή έλαβε η θρησκευτική μεταρρύθμιση στην Αγγλία και ποια η ιστορική της εξέλιξη; 19. Τι ονομάζουμε Αντιμεταρρύθμιση;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

20. Τι γνωρίζετε για τα μοναχικά τάγματα; Ποιος ο σκοπός της ίδρυσης και ισχυροποίησής τους; 21. Τι ήταν η Ιερή Εξέταση; Ποιο στόχο εξυπηρετούσε η αναδιοργάνωση του μεσαιωνικού αυτού θεσμού; 22. Ποιο άλλο μέτρο υιοθετήθηκε από την Καθολική Εκκλησία για τον έλεγχο της διάδοσης και εξάπλωσης των μεταρρυθμιστικών ιδεών; 23. Τι γνωρίζετε για τη Σύνοδο του Τρέντο; 24. Πώς επηρέασε στην πράξη η Μεταρρύθμιση τον επανασχεδιασμό του χάρτη της Ευρώπης; Δώστε παραδείγματα. 25. Ποια επίδραση άσκησε το μεταρρυθμιστικό κίνημα στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών; Αναφέρετε παραδείγματα συγκρούσεων κατά τον 16 ο και 17ο αιώνα που σχετίζονται με τις διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις. 26. Ποια η σχέση των θρησκευτικών αντιλήψεων με τις πολιτειακές μεταβολές; Ποια διαφοροποίηση σημειώθηκε στις χώρες, όπου επικράτησε η Μεταρρύθμιση σε σχέση με τις καθολικές χώρες; 27. Ποια νέα πολιτισμικά δεδομένα - συνέπειες της Μεταρρύθμισης γνωρίζετε και ποια επίδραση άσκησαν στις επιστήμες, τα γράμματα και τις τέχνες;

Β) ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: I) Ποια από τις παρακάτω ομάδες γεγονότων είναι σε ορθή χρονολογική σειρά;

Α 1.

Η Εκκλησία παύει να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των πιστών.

2.

Η Γερμανία χωρίζεται επίσημα σε κρατίδια Διαμαρτυρομένων και Καθολικών.

3.

Αναδιοργανώνεται η Ιερά Εξέταση.

Β 1.

Ιδρύεται το τάγμα των Ιησουιτών στα πλαίσια της αναδιοργάνωσης των μοναχικών ταγμάτων.

2.

Ιδρύονται ειδικά εκκλησιαστικά σχολεία, τα σεμινάρια.

3.

Συντάσσεται το Σύμβολο της Πίστεως των Διαμαρτυρομένων.

1.

Ο Λούθηρος θυροκόλλησε στη Βιτεμβέργη τις 95 θέσεις του προς δημόσια συζήτηση.

2.

Το κίνημα του Λούθηρου γίνεται πυρήνας ευρύτερης μεταρρυθμιστικής έκρηξης.

3.

Η Καθολική Εκκλησία αποφασίζει να εξυγιάνει τη διοίκησή της.

Γ

II) Απαντήστε σύντομα στις ερωτήσεις που ακολουθούν: 1.

Τι γνωρίζετε για τον πόλεμο των χωρικών;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

2.

Ποιες οι αποφάσεις της Ειρήνης της Αυγούστας;

3.

Τι γνωρίζετε για τη Σύνοδο του Τρέντο;

4.

Υπάρχει σχέση μεταξύ θρησκευτικού δόγματος και πολιτικής οργάνωσης; Αναφέρετε παραδείγματα για να τεκμηριώσετε τη θέση σας.

III) Περιγράψτε τη διπλανή γκραβούρα δίνοντας όσα περισσότερα στοιχεία μπορείτε. Πώς χαρακτηρίζετε την πράξη που εικονίζεται και ποιες οι συνέπειές της για τη θρησκευτική πραγματικότητα της Δυτικής Ευρώπης; ____________________________________________ ____________________________________________ ________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________

IV) Τοποθετήστε τις χώρες στο κατάλληλο πλαίσιο: Ολλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Αγγλία, ΗΠΑ, Ιταλία ΧΩΡΕΣ ΟΠΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΕ Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΕΜΕΙΝΑΝ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

V) Τι παρατηρείτε στην παραπάνω εικόνα; Ποια η σκοπιμότητα της εικονιζόμενης πράξης και σε ποιο ευρύτερο φάσμα ενεργειών εντάσσεται; ___________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

VI) Να επιλέξετε την ορθή απάντηση: 1.

Η κρίση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας έλαβε κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα, καθώς ήταν φαινόμενο σύνθετο και ενταγμένο στο πνεύμα της αναγεννησιακής ανανέωσης.

2.

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Στα μέσα του Μεσαίωνα ξεκινά η αντίδραση εναντίον της διοικητικής ανεπάρκειας του κλήρου.

3.

ΣΩΣΤΟ

Ανώτατος και κατώτατος κλήρος μαστίζονταν από αμάθεια και ηθική παρακμή.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

4.

Η Μεταρρύθμιση δημιούργησε στην Ευρώπη δύο διαφορετικού ιδεολογικού προσανατολισμού τμήματα.

5.

ΛΑΘΟΣ

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

Το μεταρρυθμιστικό κίνημα συνυφάνθηκε με τη διαμόρφωση εθνικιστικών ταυτοτήτων.

6.

ΣΩΣΤΟ

Νέα ρεύματα δημιουργήθηκαν σε επιστήμες, γράμματα, τέχνες μετά τη Μεταρρύθμιση.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

7.

Οι καθολικές χώρες παρουσίασαν σημαντική υστέρηση στις πολιτειακές μεταβολές. ΣΩΣΤΟ

8.

Η πολυδιάσπαση που δημιουργήθηκε λόγω της Μεταρρύθμισης ενίσχυσε το

ΛΑΘΟΣ

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

θεσμό της τοπικής αυτοδιοίκησης.

ΣΩΣΤΟ

ΛΑΘΟΣ

VII) Δώστε σύντομο ορισμό των παρακάτω όρων: 1.

Προτεστάντες:______________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________

2.

Βούλλα: _________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

3.

Ομολογία της Αυγούστας: ___________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

4.

Ιερή Εξέταση: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

5.

Index Librorum prohibitorum: ________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

6.

Autodafe: _______________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

7.

Σεμινάρια: _______________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

VIII) Τοποθετήστε σε σωστή χρονολογική σειρά τα παρακάτω γεγονότα: 1.

Καταδίκη του Λουθηρανισμού από τη Γερμανική Δίαιτα. _______________

2.

Ο Λούθηρος καίει τον παπικό αφορισμό. _______________

3.

Ολοκλήρωση της Συνόδου που ανέλαβε το έργο της ηθικοπνευματικής ανασυγκρότησης και της αποσαφήνισης του καθολικού δόγματος.

_______________

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

4.

Συγχωροχάρτια πωλούνται μαζικά με παπική άδεια στη Γερμανία.

_______________

5.

Σύνταξη Ομολογίας της Αυγούστας από το Φίλιππο Μελάγχθονα.

_______________

6.

Αναδιοργάνωση της Ιερής Εξέτασης.

_______________

7.

Η Γερμανία χωρίζεται επίσημα σε κρατίδια καθολικά και προτεσταντικά. _______________

8.

Δίαιτα στην πόλη Βορμς.

_______________

9.

Εμφύλιος πόλεμος Λουθηρανών – Καθολικών. _______________

10. Δήμευση μέρους των εκκλησιαστικών κτημάτων. _______________ 11. Θυροκόλληση 95 θέσεων στη Βιτεμβέργη.

_______________

12. Ειρήνη της Αυγούστας.

_______________

13. Εξέγερση χωρικών στη νοτιοδυτική Γερμανία.

_______________

14. Ο Λούθηρος καταδικάζεται ως αιρετικός και τίθεται εκτός νόμου. _______________

ΙX) Αντιστοιχίστε κατάλληλα: 1.

Βορμς

α. Στον εκεί πύργο του Εκλέκτορα της Σαξονίας Φρειδερίκου κατέφυγε ο Λούθηρος.

2.

Αυγούστα

β. Στη Δίαιτα αυτής της πόλης καταδικάστηκε ο Λούθηρος.

3.

Βάρτμπουργκ

γ.Στη Σύνοδο αυτής της πόλης επισημοποιήθηκαν τα μέτρα κατά της

Μεταρρύθμισης. 4.

Σαξονία

δ. Στην περιοχή αυτή ξέσπασαν οι πρώτες ταραχές κατά τον

πόλεμο των Χωρικών. 5.

Ρώμη

ε. Στην εκκλησία της πόλης θυροκόλλησε ο Λούθηρος τις 95 θέσεις του.

6.

Βιτεμβέργη

στ. Στη Δίαιτα αυτής της πόλης καταδικάστηκε ο Λουθηρανισμός.

7.

Τρέντο

ζ. Για το στολισμό αυτής της πόλης φορολογήθηκε σκληρά ο γερμανικός Πληθυσμός. η. Στη Δίαιτα αυτής της πόλης υποβλήθηκε η διαμαρτυρία των Λουθηρανών για τις διώξεις σε βάρος τους.

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1

2

3

4

5

6

7

V. ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1648) ΕΩΣ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ (1815)

1. ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:

σσ. 237 – 246

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

1.

Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα παραθέματα 2-4, να απαντήσετε τα εξής: Ποια χώρα θεωρεί ο Βολταίρος υπόδειγμα για την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης; Σε ποιους αναφέρεται η πρώτη παράγραφος του παραθέματος 3; Γιατί είναι αναγκαία η αμοιβαία ανοχή των ανθρώπων;

2.

Ποια είδη εξουσίας διακρίνει ο Μοντεσκιέ (παράθεμα 6); Ποιο ήταν το χειρότερο από αυτά, γιατί και σε ποια χώρα επικρατούσε;

3.

Ποιο περιεχόμενο δίνει ο Ρουσσό στη γενική βούληση και ποια θέση κατέχει ο νόμος στη θεωρία του για την πολιτικής ζωή (παραθέματα 7-8);

4.

Ποιοι είναι οι χώροι των πνευματικών και ιδεολογικών ζυμώσεων; Να συγκρίνετε τα «καφέ» της Γαλλικής Επανάστασης με τα ελληνικά καφενεία.

5.

Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο της έννοιας αρετή (παράθεμα 11); Για ποιους λόγους οι διαφωτιστές της έδιναν αυτό το περιεχόμενο;

6.

Στο απόσπασμα από το βιβλίο του Ρήγα «Φυσικής Απάνθισμα» (παράθεμα 16): Να προσδιορίσετε τα κίνητρα, το περιεχόμενο, τη μέθοδο και τους στόχους της συγγραφής. Ποια η σχέση Φυσικής και Φιλοσοφίας; Πώς ερμηνεύετε τη φράση «να αναλάβη το πεπτωκός Ελληνικόν Γένος»;

7.

Από πού μπορεί να επηρεάστηκε η απόλυτη προσήλωση του Κοραή στην ιδέα της μέσης οδού;

8.

Ποια πολιτική θέση εκφράζει ο συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας (παράθεμα 19); Με ποια επιχειρήματα την στηρίζει και ποιο είναι το αναπόφευκτο συμπέρασμα, στο οποίο καταλήγει ο Ανώνυμος;


Πώς εξηγείται η ανισομερής συμμετοχή των χωρών της ευρωπαϊκής ηπείρου στις πολιτισμικές εξελίξεις κατά το 18ο αι.;

2.

Ποιες εξελίξεις σημειώνονται στην Αγγλία από τις αρχές του 17ου και ως τα μέσα του 18ου αι.;

3.

Ποια η πολιτική κατάσταση στη Γαλλία την ίδια περίοδο;

4.

Δώστε τον ορισμό του ιδεολογικού κινήματος του Διαφωτισμού.

5.

Ποιοι οι φορείς του νέου πνεύματος;

6.

Τι γνωρίζετε για τον Βολταίρο;

7.

Ποιο το περιεχόμενο του κοινωνικού συμβολαίου και ποιος ο εισηγητής αυτής της θεωρίας;

8.

Τι γνωρίζετε για τον Μοντεσκιέ; Περιγράψτε σύντομα τις απόψεις του; Ποια επίδραση άσκησαν στα πολιτικά και πολιτειακά κείμενα της εποχής;

9.

Αναφέρετε τις πολιτικές απόψεις του Ρουσσό. Σε ποια έργα του εμπεριέχονται;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

10. Ποιες καινοτόμες απόψεις σχετικά με την αγωγή των παιδιών εισηγήθηκε ο Ρουσσό και σε ποια βάση τις στηρίζει; 11. Τι γνωρίζετε για τον Τσεζάρε Μπεκάρε; 12. Με ποιον τρόπο διαχέονται οι ιδέες του Διαφωτισμού από χώρα σε χώρα; 13. Ποιες αλλαγές σημειώνονται στο λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών γλωσσών και πώς αυτές ενισχύονται; 14. Σε ποιους τομείς άσκησαν επίδραση οι νέες ιδέες του Διαφωτισμού; Αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα. 15. Τι ονομάζουμε Νεοελληνικό Διαφωτισμό και ποιες δραστηριότητες εντάσσονται στα πλαίσια αυτού του κινήματος; 16. Ποιοι οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού στον ελληνικό χώρο; 17. Τι γνωρίζετε για τον Ρήγα Φεραίο; Ποια η συμβολή του στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των υπόδουλων Ελλήνων; 18. Ποιες οι σημαντικότερες αντιλήψεις του Αδαμάντιου Κοραή; Σε ποια έργα τις εκφράζει; 19. Ποιο το περιεχόμενο των όρων «μέση οδός» και «μετακένωση»; 20. Ποιο το περιεχόμενο του έργου «Γεωγραφία Νεωτερική περί της Ελλάδος»; 21. Ποιες ακραίες τάσεις και απόψεις διατυπώθηκαν στα πλαίσια του κινήματος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού; 22. Ποιες οι συνέπειες των πνευματικών ζυμώσεων της εποχής σε σχέση με την προετοιμασία ενός επαναστατικού κινήματος;

2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ: ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

σσ. 247 – 250


Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη γένεση της Βιομηχανικής Επανάστασης; Γιατί αυτή ξεκίνησε από την Αγγλία;

2.

Να επισημάνετε τον οικονομικό τομέα, στον οποίο ο Κεναί δίνει προτεραιότητα (παράθεμα 6). Προσπαθήστε να ερμηνεύσετε τη θέση αυτή.

3.

Να κατατάξετε σε κατηγορίες τις συνέπειες του οικονομικού φιλελευθερισμού. Να αξιολογήσετε μία θετική και μια αρνητική.

4.

Να προσδιορίσετε τις συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάστασης:

στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κοινωνιών ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

Α) ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΤΥΠΟΥ: 1.

Ποιες ριζικές μεταβολές στον τομέα της οικονομίας σημειώνονται στη Δυτική Ευρώπη κατά το 18 ο αι. και ποιες οι συνέπειές τους στην κοινωνία και τον τρόπο ζωής;

2.

Αναφέρετε συγκεκριμένους τρόπους μέσω των οποίων η βιοτεχνική παραγωγή μετεξελίσσεται σε βιομηχανική.

3.

Τι ονομάζουμε Βιομηχανική Επανάσταση; Σε ποιους άλλους τομείς σημειώνονται επαναστατικές αλλαγές την ίδια περίοδο;

4.

Σε ποιες χώρες και πότε ξεκινούν οι εξελίξεις στους τομείς της βιομηχανικής παραγωγής;

5.

Ποιο το περιεχόμενο του όρου Μερκαντιλισμός; Ποιο ιδεολογικό κίνημα αντιτάχθηκε σθεναρά σ’ αυτόν;

6.

Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι Φυσιοκράτες και ποιες απόψεις πρέσβευαν;

7.

Τι γνωρίζετε για τον Άνταμ Σμιθ; Ποιες οι απόψεις του για την οικονομία;

8.

Ποια θεωρία απηχεί τις απόψεις της ανερχόμενης αστικής τάξης την εποχή αυτής και σε ποιο οικονομικό σύστημα οδήγησε;

9.

Αναφέρετε τις θετικές και αρνητικές συνέπειες του οικονομικού φιλελευθερισμού .

10. Ποιες οι συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάστασης στο εσωτερικό της Ευρώπης και ποιες στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων;

3. Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

σσ. 251 – 255


Όπως θα έχετε διαβάσει ή και ενδεχομένως θα έχετε δει σε κινηματογραφικές ή τηλεοπτικές ταινίες, η ζωή στις αποικίες ήταν πολύ σκληρή. Παρά ταύτα οι Ευρωπαίοι μεταναστεύουν κατά την περίοδο αυτή με ολοένα και πιο έντονους ρυθμούς στη Β. Αμερική. Μπορείτε να εξηγήσετε το φαινόμενο αυτό;

2.

Με βάση και αφετηρία το απόσπασμα από τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (παράθεμα 7) να απαντήσετε στα εξής: πότε ο λαός έχει δικαίωμα να καταργήσει και να αλλάξει μια κυβέρνηση; πώς ονομάζεται αυτό το δικαίωμα και από πού απορρέει; γιατί το Κογκρέσο αντικατέστησε το δικαίωμα της ιδιοκτησίας με την επιδίωξη της ευτυχίας; Από πού επηρεάστηκε; «Οι κυβερνήσεις… μια νέα κυβέρνηση». Να συγκριθεί το απόσπασμα αυτό με τις ιδέες του Λοκ.

3.

Στις αρχές του 18ου αι. οι αγγλικές αποικίες της Β. Αμερικής αριθμούσαν περίπου 4 εκ. κατοίκους που προέρχονταν, εκτός από τους μαύρους Αφρικής, από όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης. Ποιοι κοινοί

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

δεσμοί ένωναν αυτήν την πανσπερμία λαών και φυλών, ώστε να ανταποκριθούν στο κάλεσμα των ηγετών της Αμερικανικής Επανάστασης για αγώνα εναντίον των Άγγλων; 4.

Στο παράθεμα 8 αποδίδονται στους Αμερικανικούς ορισμένες ιδιότητες που τους διαφοροποιούν από τους άλλους λαούς. Ποιες είναι αυτές και πώς τις εξηγεί ο συγγραφέας; Συγκρίνετε το απόσπασμα αυτό με την περιγραφή των Αθηναίων στον Επιτάφιο (Θουκυδίδη Ιστορία, Β’, 37 – 40 και Α’ ,70). Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε;


Ποιες ευρωπαϊκές χώρες πρωτοστάτησαν στην οργάνωση αποικιών στην Αμερικανική ήπειρο και σε ποιες περιοχές της εγκαταστάθηκαν;

2.

Τι γνωρίζετε για τις αποικίες της Αγγλίας και πώς ερμηνεύονται οι διαφορές ανάμεσά τους;

3.

Παρουσιάστε την οικονομία των διαφορετικών αγγλικών αποικιών.

4.

Ποιες οι αφορμές της οριστικής ρήξης μεταξύ Αγγλίας και αποίκων;

5.

Ποια γεγονότα σημάδεψαν την πορεία των αποίκων προς την ανεξαρτησία κατά τα έτη 1773 – 1776;

6.

Τι γνωρίζετε για τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας;

7.

Ποιες αντιπαραθέσεις Άγγλων – Ευρωπαίων ακολούθησαν την Αμερικανική Επανάσταση; Σε ποια διπλωματική πράξη οδήγησε η διπλωματική απομόνωση και η ήττα των Άγγλων;

8.

Περιγράψτε τη διαδικασία ψήφισης και το περιεχόμενο του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών.

9.

Περιγράψτε τις συνέπειες της Αμερικανικής Επανάστασης για τους ίδιους τους Αμερικανούς, αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο.

4. Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1789 – 1815) – Η ΓΑΛΛΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ σσ. 256 – 268 ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: 1.

Ο Αβάς Σεγιές στο δοκίμιό του «Τι είναι Τρίτη Τάξη» (1789) (παράθεμα 2) εκφράζει τις απόψεις πάνω στο ακανθώδες αυτό ζήτημα: Ποια στοιχεία δείχνουν ότι ο συγγραφέας είναι οπαδός των ιδεών του Διαφωτισμού; Ποιο περιεχόμενο δίνει στην έννοια έθνος ο Σεγιές; Ο βασιλιάς και οι ευγενείς θεωρούσαν επαναστατικές τις ιδέες αυτές του Σεγιές. Γιατί;

2.

Να επισημάνετε τον προβληματισμό (παράθεμα 12) των δύο ανδρών, Ροβεσπιέρου και Μπρισσό, πάνω στο ζήτημα των επιπτώσεων του πολέμου στην Επανάσταση. Πώς αξιολογείτε τις διαφορετικές θέσεις;

3.

Να σχολιάσετε τις ιδέες του Δαντόν και του Ροβεσπιέρου (παραθέματα 13-14).

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

4.

Σε ποιο κράτος της Αρχαιότητας υπήρχε ο θεσμός του υπάτου και ποιες ήταν οι αρμοδιότητές του; Γιατί ο Ναπολέοντας επιδίωξε να περιβληθεί μ’ αυτό το αξίωμα;

5.

Να εξηγήσετε το συμβολισμό του παραθέματος 18 σε συνδυασμό με τη φράση διπλωμάτη της εποχής «το Συνέδριο της Βιέννης χόρευε, αλλά δεν προχωρούσε».

6.

Οι νικήτριες δυνάμεις επανέφεραν στην Ευρώπη, μετά την ήττα του Ναπολέοντα, το πριν από την Επανάσταση status quo. Να εξηγήσετε τους λόγους που υπαγόρευσαν αυτήν οπισθοδρόμηση.

7.

Να εξετάσετε την πολιτική του Ναπολέοντα απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Να εκτιμήσετε παράλληλα τη στάση των Ελλήνων απέναντι στο Ναπολέοντα.


Ποια κατάσταση επικρατεί στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα στη Γαλλία του 18 ου αι.;

2.

Ποια αντινομία ταλανίζει τη γαλλική κοινωνία;

3.

Για ποιο λόγο τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα (λαϊκές τάξεις, αγρότες) αισθάνονται μια διαρκώς αυξανόμενη δυσφορία;

4.

Ποια η πορεία της γαλλικής οικονομίας κατά το 18ο αι.;

5.

Αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα που υποδηλώνουν την οικονομική κρίση στη Γαλλία κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αι.

6.

Ποιες οι αντικρουόμενες προσδοκίες των συμμετεχόντων στη Συνέλευση των Γενικών Τάξεων, την οποία συγκάλεσε ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ και ποια η κατάληξή της;

7.

Ποιες οι συνακόλουθες εξελίξεις της οριστικής ρήξης Λουδοβίκου – εκπροσώπων των τάξεων;

8.

Ποια συγκεκριμένα γεγονότα σηματοδοτούν την κατάρρευση του Παλαιού Καθεστώτος;

9.

Τι γνωρίζετε για τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη;

10. Με ποιον τρόπο η απόλυτη μοναρχία μετατράπηκε σε συνταγματική; Τι γνωρίζετε για το Σύνταγμα του 1791; 11. Τι γνωρίζετε για τη Νομοθετική Συνέλευση; Ποιες δυσχέρειες απειλούσαν το έργο της; 12. Ποια η δραστηριότητα των δύο αντίπαλων πλευρών, επαναστατών – μοναρχικών, στον στρατιωτικό τομέα κατά το 1792; 13. Ποιο το έργο της Συμβατικής Συνέλευσης; 14. Τι ονομάζουμε περίοδο της Τρομοκρατίας; 15. Ποια γεγονότα σημασιοδοτούν το τέλος της επαναστατικής προσπάθειας; 16. Ποια νέα προσωπικότητα εμφανίζεται στο προσκήνιο μετά το 1793 και ποιες οι πρώτες επιτυχίες του στον στρατιωτικό τομέα (1793 – 1799); 17. Τι προέβλεπε η Συνθήκη του Καμποφόρμιο;

__________________________________________________________________________________________________Α. ΣΚΟΥΡΑ

18. Περιγράψτε σύντομα τη δράση του Ναπολέοντα μετά το 1799. Ποιες οι άμεσες συνέπειες της ήττας του στο Βατερλό; 19. Αναφερθείτε σύντομα στην κατάσταση που επικρατεί στην Ευρώπη μετά τη συντριβή του Ναπολέοντα. Ερμηνεύστε την έκφραση «μεταναπολεόντειο status quo». Πού καθορίστηκε αυτό; 20. Ταξινομήστε τις συνέπειες της Γαλλικής Επανάστασης στον α) πολιτικό, β) στρατιωτικό, γ) οικονομικό και κοινωνικό τομέα, αλλά και γενικά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. 21. Ποια η κυριότερη διαφορά της Γαλλικής με τις προηγούμενες μεγάλες επαναστάσεις σε Αγγλία και Αμερική; 22. Αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα που υποδηλώνουν τη μεγάλη αισιοδοξία που διακατείχε τους υπόδουλους Έλληνες μετά τη Γαλλική Επανάσταση. 23. Δώστε

παραδείγματα

συγκεκριμένων

ενεργειών

που

ανέλαβαν

σημαίνουσες

ελληνικές

προσωπικότητες και που υποδηλώνουν τον ενθουσιασμό που τους είχε εμπνεύσει ο Μ.Ναπολέων. 24. Ποιες οι πραγματικές προθέσεις του Ναπολέοντα απέναντι στην υπόδουλη Ελλάδα και πότε αυτές αποκαλύπτονται στους υπόδουλους;

IΣΤΟΡΙΑ_ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ_ΤΕΛΙΚΟ_

Recommend Documents