1.1
PENGENALAN
Syarikat Berpiagam Borneo Utara British atau SBUB merupakan perusahaan yang dibennjuk untuk mengelola Borneo Utara (sekarang Sabah) pada tahun 1881. Borneo Utara menjadi protektorat British dengan urusan administratif internal oleh perusahaan sehingga tahun 194 ketika ia menjadi koloni sebagai Borneo Utara British. !oto utama adalah "#ergo et$ dari bahasa %atin& yang bermaksud 'Saya melakukan dan saya menapai'. etua pertama dari perusahaan adalah *lfred +ent. #ada 18,& seorang konsul *merika di Brunei& -laude %ee !oses telah berjaya menyea Borneo Utara dari Sultan Brunei untuk tempoh 1/ tahun. Beliau kemudiannya menjualnya menjualnya kepada Syarikat Syarikat #erdagangan #erdagangan *merika iaitu *merian 0rading -ompany yang dimiliki oleh .2.0orrey& 0.B. 3arris dan beberapa orang pedagang -ina. 0orrey 0orrey memilih imanis& satu kaasan di barat daya Borneo Utara sebagai pangkalannya dan memulakan pembinaan penempatan yang dinamakan 5llena. +engan hampir menjelangnya tamat tempoh seaan ilayah tersebut& 0orrey 0orrey berhasil berhasil menjual haknya kepada konsul konsul *ustria63ungary di 3ong ong ong iaitu Baron 7ustaus on :erbek. :erbek berjaya memperbaharui me mperbaharui tempoh seaan tersebut untuk 1/ tahun dari 0emenggong Brunei. Selain itu& :erbek berhasil mendapatkan bantuan keangan dari +ent bersaudara +ent brothers 6 *lfred and 5dard bagi menampung perbelanjaan ranangan yang diranang untuk Borneo Utara. #ada 1 ;oember 1881 British telah mengurniakan <#iagam +iraja= dan pada !a 188> SBUB telah mengambil alih semua kuasa yang ada di Sabah daripada #ersatuan #ersatuan Sementara Borneo Borneo Utara British Berhad. +engan persetujuaan British maka SBUB telah mengambil alih sepenuhnya pemerintahan di Sabah pada tahun 1881. Segala Se gala aktiiti pentadbiran& ekonomi dan sosial masyarakat di Sabah Sabah telah diambil alih oleh oleh Syarikat Berpiagam Utara Borneo. 2alaubagaimanapun hal ehal dalam negeri masih diselaraskan oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara Bristish. #ada 188>& Syarikat Borneo Utara British mendirikan sebuah pemukiman di #u #ulau lau 7aya& 7aya& setahu setahun n setelah setelah SBUB SBUB diberik diberikan an mandat mandat untuk untuk memerin memerintah tah Sabah. #ada 1888& Borneo Utara telah menjadi negara naungan SBUB di mana SBUB akan melindungi melindungi Borneo Utara di baah pengaruh mereka. #emerintahan #emerintahan Syarik Syarikat at ini terhad terhadap ap Borneo Borneo Utara Utara telah telah memberi memberi banyak banyak pemban pembangun gunan an di kaasan ini. Sebelum kedatangan SBUB& Sabah telah ditadbir oleh esultanan Brun Brunei ei
dan dan
esul esulta tana nan n
Sulu Sulu..
Sebe Sebelu lum m
abad abad
ke61 e61&&
Saba Sabah h
memp mempun unya yaii
pemerintahan pemerintahan beraja menyebabka menyebabkan n sistem sistem pemerintahan pemerintahan di Sabah terbahagi kepada tiga iaitu sistem politik kesukuan& sistem politik kesultanan dan sistem politik ketua bebas. Sistem politik kesukuan ini mempunyai etua ampung yang dipilih dari kalangan orang6orang yang berkaliber& dan tidak seperti masyarakat +usun yang dipilih mengikut keturunan. Sistem politik kesultanan pula ujud di pesisiran pantai barat dan timur Sabah. #antai Barat ditadbir oleh esultanan Brunei dan esultanan Sulu pula mentadbir di sebelah timur Sabah yang kaya dengan hasil yang masyul seperti rotan& gam& dan sarang burung. etua bebas ujud ujud akibat akibat dari dari kebera keberania nian& n& kepe kepeiraa iraan. n. #emimp #emimpin6p in6pemim emimpin pin ini la?imny la?imnya a dapat menegakkan kekuasaan kekuasaan dan keibaaa keibaaan n melalui undang6undang undang6undang sendiri sendiri tanpa mengiktiraf atau menghiraukan kuasa6kuasa lain. !ereka ini mempunyai pertalian dengan Sultan Sulu dan Sultan Brunei. 1 :leh itu& kedatangan SBUB ke Sabah telah memberikan pembangunan dari segi pentadbiran di Sabah dengan pembaharuan yang telah dilakukan oleh SBUB untuk meningkatkan taraf hidup masyarakat di Sabah. 2.1PENTADBIRAN SEBELUM KEDATANGAN SBUB 2.1.1 SISTEM POLITIK POLITIK KESUKU KESUKUAN AN
@nstit @nstitusi usi kepim kepimpin pinan an peribu peribumi mi sudah sudah lama ujud ujud sebelum sebelum kedatang edatangan an British lagi. *ntara salah satu institusi peribumi yang ujud ialah institusi politik kesukuan.> +i mana institusi politik kesukuan ini adalah berdasarkan susunan politik daerah pedalaman berdasarkan ikatan keluarga dan sanak saudara. :leh sebab sebab itu& itu& untuk untuk meliin meliinkan kan lagi lagi pentad pentadbira biran n ketik ketika a itu adalah adalah setiap setiap suku suku haruslah mempunyai seorang ketua yang dapat membimbing dan membantu orang orang kampun kampung g jika jika berada berada dalam dalam masala masalah. h. :leh :leh itu& itu& orang orang kampun kampung g perlu perlu mempunyai mempunyai seorang seorang ketua ketua iaitu yang dikenali dikenali sebagai sebagai ketua ketua kampung. kampung. etua kampung ini telah dipilih daripada kalangan orang A orang tua yang berkaliber serta mempunyai pengetahuan yang luas tentang adat dan mereka juga adalah orang orang yang yang dis disegan eganii dalam dalam kalang kalangan an masyar masyaraka akatt kampu kampung ng terseb tersebut. ut. +alam +alam politik kesukuan& mereka juga mempunyai majlis kampung di mana majlis ini adalah adalah sebuah sebuah majlis majlis yang yang tidak tidak rasmi. rasmi. +alam +alam !ajlis !ajlis ampun ampung g adalah adalah terdir terdirii 1 Sabihah :sman. 198,. Pentadbiran Bumiputera Sabah. ota Sabah. ota inabalu Uniersiti !alaysia Sabah.
:sman, Pentadbiran Bumiputra Sabah& Sabah& Selangor Uniersiti ebangsaan !alaysia& 198,& > Sabihah :sman, hlm 1>
daripa daripada da badan badan orang6o orang6orang rang tua. tua.C !ereka !ereka bertan bertanggu ggungj ngjaa aab b dan memberi memberi nasiha nasihatt kepad kepada a ketua ketua kampun kampung g bagi bagi meliin meliinkan kan lagi lagi pentad pentadbir biran an sesebu sesebuah ah kampung tersebut. Selain itu& dalam politik kesukuan juga terdapat golongan beragama yang diberi gelaran pendeta Bobohi?an. +i mana pendeta ini adalah dilantik oleh masyarakat +usun untuk mengetuai upaaara adat mereka. 3al ini demi demiki kian an keran erana& a& hany hanya a
pend pendet eta a
ini ini
yang yang bole boleh h meng mengen enda dali lika kan n
hal6 hal6ha hall
keupa eupaara araan an masy masyar arak akat at +usu +usun. n. *n *nta tara ra upa upaar ara a yang yang dik dikendal endalik ikan an oleh oleh golongan pendeta ini adalah upaara kelahiran& pelanaran penyemaian padi& perkahinan perkahinan dan sebagainya sebagainya.. Selain itu juga& dalam masyarakat masyarakat +usun mereka juga mepunyai ketua kampung di mana ketua kampung ini dilantik seara berketurunan. elaslah bahaa sistem politik kesukuan mempunyai organisasi yang baik sebelum kedatangan SBUB ke Sabah dan pada ketika itu juga sistem politik kesukuan ini hidup berkekalan di daerah pedalaman alaupun diperintah oleh esultanan Brunei dan esultanan Sulu. 2.1.2SISTEM POLITIK KESULTANAN
Sist Sistem em poli politi tik k kesult esultan anan an juga juga su suda dah h lama lama diu diujud judka kan n berd berdas asar arka kan n adanya suatu tempat itu digelar sebagai sultan. Sistem politik kesultanan ini ujud di bahagian persisiran pantai yang ditadbir oleh Sultan Brunei manakala pula di bahagian persisiran pantai timur adalah ditadbir oleh Sultan Sulu. 4 +i mana +atu6da +atu6datu tu
Sulu Sulu mentad mentadbir bir di bahagi bahagian an kaasan kaasan #antai #antai 0imur kerana kerana
kaasa kaasan n terseb tersebut ut mempuny mempunyai ai hasil hasil bumi bumi yang yang banyak banyak sepert sepertii rotan rotan&& gam& gam& sara sarang ng buru burung ng dan dan
seba sebaga gain inya ya..
:leh :leh itu& itu& pend pendud uduk ukny nya a terd terdir irii
dari daripa pada da
masyarakat pribumi Sabah seperti Bajau serta diikuti dengan pengikut6pengikut Sultan Sultan Sulu. Sulu. :leh :leh sebab sebab itu& itu& +atu +atu Sulu Sulu mengamb mengambil il keput keputusa usan n untuk untuk tingga tinggall menetap dan berdagang. !anakala& di daerah bahagian #antai Barat penguasaan ilayah adalah terletak di tangan akil6akil esultanan Brunei. , 2alaupun dalam sistem politik esultanan Brunei kedaulatan mutlak ke atas tanah dan penduduk terletak di tangan sultan& namun pembahagian hak6hak tradisional tanah memberi kuasa Ibid& hlm 1C C Ibid&
:sman, Pentadbiran Bumiputra Sabah& Sabah& Selangor Uniersiti ebangsaan !alaysia& 198,& 4 Sabihah :sman, hlm 14
, Ibid& Ibid& hlm 14.
kepada kaum bangsaan Brunei untuk menguasai tanah dan pengikut6pengikut mereka mereka.. :leh :leh itu& itu& terkad terkadang ang6ka 6kadan dang g berlak berlaku u keada keadaan an dalam dalam mana mana seoran seorang g pengiran yang mempunyai hak tulin pesaka itu adalah ketua bebas sebenarnya. :leh itu& sultan tidak boleh memungut ukai daripad penduduk A penduduk atau daerah yang termasuk dalam kelompok tulin itu. 3al ini disebabkan kaasan itu dimiliki oleh keturunan oleh keturunan pengiran6pengiran yang mearisi pesaka terseb tersebut. ut. Selain Selain itu juga& juga& sultan sultan tidak tidak boleh boleh memberik memberikan an tanah tanah sesuka sesuka hati hati kepada sesiapa tanpa merujuk kepada pemiliknya melainkan tanah6tanah milik sultan itu sendiri. :leh itu jelaslah bahaa& pemerintahan sultan Brunei terhad ke atas tanah6tanah pusak kerana tanah di Brunei adalah hal milik sestengah pengiran.
2.1.3 2.1.3 KETU KETUA BEBAS BEBAS
+alam pentadbiran di Sabah sebelum kedatangan pihak SBUB ujud juga pentadbiran di baah yang digelar sebagai ketua bebas. D etua bebas ini ujud akibat akibat dari dari keber keberani anian& an& keperira eperiraan an dan di daerah daerah6da 6daera erah h di pesisi pesisirr pantai pantai.. #emim emimpi pin n
A
keib eiba aaan aan
pemi pemimp mpin in melal elalui ui
ini ini
la? la?imny imnya a
undan ndang6 g6u undan ndang g
dap dapat
mene menega gakk kka an
sendi endiri ri
tanpa anpa
kekua ekuas san
meng mengik ikti tira raff
dan dan atau atau
menghiraukan kekuasaan lain. !ereka juga berasal daripada pertalian dengan sama ada keluarga di raja Brunei atau Sulu ataupun berketurunan *rab Sharif. :leh itu& daripada ketua6ketua inilah mereka mengharapkan dan memperoleh perlindungan daripada segala anaman yang berlaku. Sebagai ontohnya& Sharif :sman digelar sebagai "ketua lanun$ yang memerintah di daerah !arudu pada tahun 18C/6184/. :leh itu& ketua bebas ini banyak terdapat di bahagian pantai barat di mana sultan Brunei memerintah. +i mana ketua bebas ini adalah sangat berku berkuasa asa dan berpen berpengar garuh uh dalam dalam mentad mentadbir bir sesuat sesuatu u kaasa kaasan n dan mereka mereka membe memberi ri perli perlind ndun unga gan n kepad epada a pendu pendudu dukn knya ya dan dan tida tidak k hair hairan an jika jika mere mereka ka mempunyai banyak pengikut A pengikut yang setia dengannya. 3.1PEMBANGUNAN DALAM BIDANG PENTADBIRAN Sosioekonomi dan Pentadbiran Masyarakat, ota inabalu Siti *idah 3j. %okin& Perubahan Sosioekonomi Uniersiti !alaysiaSabah& !alaysiaSabah& >//D& hlm C4
D Ibid& Ibid& hlm C4.
3.1.1 PERLANTIKKA PERLANTIKKAN N GABENOR GABENOR
Semasa Semasa pentad pentadbira biran n SBUB SBUB di Sabah Sabah mereka mereka telah telah banyak banyak melak melakuka ukan n perubahan dalam memajukan Sabah akan tetapi pada aalnya mereka hanya menjal menjalank ankan an pernia perniagaa gaan. n. 3al ini telah telah menyeda menyedarka rkan n bahaa bahaa mereka mereka perlu perlu mempunyai satu sistem pentadbiran yang sistematik dan meliinkan lagi urusan merek mereka. a. *n *nta tara rany nya a iala ialah h perl perlan anti tikk kkan an gabe gabeno norr di ila ilaya yah h Saba Sabah. h.8 3al 3al ini ini demikian kerana& di 0anah !elayu& mereka juga mempunyai seorang gabenor untuk meliinkan lagi urusan pentadbiran. :leh itu& gabenor di Sabah dilantik oleh pengarah SBUB dengan persetujuan erajaan @nggeris. *ntara gabenor yang pertama pertama dilant dilantik ik di Sabah Sabah ialah ialah 2.3.0 .3.0rea reahe herr. 7abeno 7abenorr dibant dibantu u oleh oleh !ajlis !ajlis #enas enasiha ihatt yang yang terd terdir irii darip daripad ada a pega pegaa aii kana kanan n syar syarik ikat at ters tersebu ebutt seper seperti ti Setiausaha erajaan& Bendahari dan etua pasukan keselamatan. :leh itu& bagi memudahlan lagi kerja dan tanggungjaab pentadbiran 7abenor& Sabah telah diba dibaha hagi gika kan n kepa kepada da > unit unit penta pentadb dbira iran n yang yang dik dikenali enali seba sebaga gaii resi residen densi si.. Eesidensi ini dibahagikan kepada dua unit pentadbiran iaitu di #antai Barat dan #antai 0imur.9 +engan adanya 7abenor yang telah dilantik oleh pihak SBUB akan memudahkan lagi urusan pentadbiran yang dijalankan di Sabah dan tidak akan terjadi kekuar6kairan kekuar6kairan dalam pentadbiran. 3.1.2 PERLANTIKA PERLANTIKAN N RESIDEN RESIDEN
Semasa Semasa pentad pentadbir biran an SBUB SBUB di Sabah& Sabah& 7abeno 7abenorr adalah adalah ketua etua di dalam dalam organ organisa isasi si pentad pentadbir biran an dan di baah baah diuju diujudk dkan an satu satu lagi lagi organ organisa isasi si yang yang dikenali sebagai residen.1/ etua residensi dikenali sebagai residensi. :leh itu& Sabah dibahagikan kepada 4 Eesidensi iaitu 0aau& Sandakan& #antai Barat dan #edalaman yang diketuai oleh Eesiden. 11 +i mana residensi dibahagikan kepada beberapa buah daerah di mana daerah ini diketuai oleh #egaai +aerah. +i mana tugas tugas setiap setiap #ega #egaai ai +aerah +aerah ialah ialah menjal menjalank ankan an tugas6 tugas6tu tugas gas menjag menjaga a 8 !ohd. @sa :thman& Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia& Malaysia& uala %umpur Utusan #ubliations F +istributorsSdn Bhd& >//>& hlm 1D
9 @bid& hlm 1D
1/ #erubahan pentadbiran Sabah dan Saraak& (atas talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm & +i layari !ei >/1D.
11 #erubahan pentadbiran Sabah dan Saraak& (atas talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm & +i layari !ei >/1D.
keama keamanan nan&& mengen mengendal dalika ikan n keadila eadilan& n& mengut mengutip ip ukai ukai dan perbenda perbendahara haraan an di setiap setiap negeri. negeri. 3al ini& ini& dengan dengan adanya adanya perlan perlantik tikkan kan reside residen n yang yang meakil meakilii di setiap setiap kaas kaasan an akan akan meliin meliinkan kan lagi lagi pentad pentadbira biran n SBUB SBUB dalam dalam menjala menjalanka nkan n sesebuah pentadbiran itu. 3.1.3 MEWUJUDKA MEWUJUDKAN N KETUA KETUA ANAK NEGERI NEGERI
+alam +alam pentad pentadbir biran an SBUB& SBUB& mereka mereka ingin ingin meujudk meujudkan an juga juga pentad pentadbir biran an tradisional daripada penduduk tempatan. :leh sebab itu& ketua6ketua tempatan yang yang diak diakui ui oleh oleh SB SBUB UB dibe diberi ri gelar gelaran an seba sebaga gaii etua etua *n *nak ak ;ege ;egeri ri.. !ere !ereka ka diserapkan dalam pentadbiran kerajaan untuk membantu mereka menguruskan hal pentadbiran di kaasan pedalaman. 3al ini teah menebabkan ketua6ketua ini telah dibahagikan kepada dua kumpulan di mana kumpulan yang satu adalah kumpulan yang diiktiraf oleh SBUB manakala pula kumpulan yang satu tidak mendapat pengiktirafan daripada SBUB.1> :leh itu& bagi etua *nak ;egeri yang dilantik oleh SBUB& mereka akan mendapat elaun atau mendapat upahan. etua *nak ;egeri yang diberi upah oleh SBUB diberi tugas untuk memungut ukai. +engan pungutan ukai yang didapati akan diserahkan sama ada terus kepada pegaai pegaai daerah atau melalui melalui ketua ketua upahan. upahan. ebanyakkan ebanyakkan mereka menerima upahan upahan di antara antara H,.//6H H,.//6H4/. 4/.//. //. Sebaga Sebagaii tambaha tambahan& n& mereka mereka juga juga mendap mendapat at sedikit upahan kerana bertugas sebagai pengadil anak negeri. !anakala ketua yang tidak diiktiraf oleh SBUB tidak akan diberikan diberikan bayaran bayaran tetapi tetapi mereka mereka akan diberikan I daripada hasil kutipan ukai sekiranya mereka menyerahkan hasil tersebut kepada pegaai daerah. 3al ini menyebabkan kedudukan etua6ketua *nak ;egeri telah diiktiraf pada tahun 1891 menerusi menerusi pengisytih pengisytiharaan araan Undang6 undang #entadbiran ampung 1891. Undang Undang6un 6undan dang g dalam dalam pentad pentadbir biran an kampun kampung g telah telah diujud diujudkan kan pada pada tahun 1891. Undang6undang ini bertujuan untuk mengukuhkan lagi kedudukan ketua etua6k 6ket etua ua
*nak *n ak
;ege ;egeri ri..
+i
mana mana
unda undang ng6u 6und ndan ang g
ini ini
mend mendeJ eJni nisi sika kan n
tanggu tanggungj ngjaa aab b A tanggu tanggungja ngjaab ab dan kuasa kuasa6k 6kuas uasa a etua etua ampu ampung ng sebaga sebagaii pemerintah pemerintah penduduk penduduk tempatan. tempatan. *ntara *ntara lain& ketua6k ketua6ketua etua tersebut tersebut diberikan diberikan kuasa sebagai pembantu megistrat (minor magistrate). Selain itu juga& undang6 undang ini juga bertujuan untuk membe?akan kedudukan etua *nak ;egeri dengan dengan :rang :rang 0ua yang yang dikena dikenali li sebaga sebagaii etua etua ampu ampung. ng. :leh :leh itu dengan dengan
Malaysia& uala %umpur Utusan 1> !ohd. @sa :thman& Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia& #ubliations F+istributors Sdn Bhd& >//>& hlm 1D9
adan adanya ya perl perlan anti tikk kkan an etua etua *n *nak ak ;ege ;egeri ri&& hal hal ini ini akan akan memu memuda dahk hkan an lagi lagi pentadbiran di baah naungan SBUB untuk mendekati penduduk pribumi. 3.1.4 PERLANTIKKA PERLANTIKKAN N KETUA KETUA KAMPUNG KAMPUNG
#erlantik #erlantikkan kan etua ampung ampung dilaksanaka dilaksanakan n oleh SBUB untuk mentadbir orang kampung diperingkat kampung. 0ujuannya adalah untuk menyelesaikan hal6ha hal6hall yang yang berkai berkaitan tan dengan dengan hal hal kampu kampung. ng. 3al ini demikia demikian n kerana& erana& tidak tidak semu semua a pega pegaa aii Brit Britis ish h meng menget etah ahui ui selo selok6 k6be belo lok k hal hal kamp kampun ung g sama sama ada ada pembahagian hak harta arisan sesuatu keluarga. 1C +alam perlantikkan ketua kampung ini& pihak SBUB tidak akan menggaji mereka malah mereka akan diberi komis komisyen yen sebany sebanyak ak 1/ peratu peratus s daripa daripada da hasil hasil kutip kutipan an ukai ukai kepal kepala. a. 2alau bagaim bagaimana anapun pun&& masih masih terdap terdapat at ramai ramai lagi lagi ketua ketua6k 6ketu etua a yang yang menerim menerima a gaji gaji sebanyak H,.// sebulan. :leh itu& dalam proses6proses pemilihan ketua6ketua pegaai daerah memainkan peranan yang sangat penting untuk memilih ketua kampung yang berkaliber serta menentukan sama ada orang itu layak menerima gaji gaji sebany sebanyak ak H,.// H,.// itu. itu. *ntara *ntara tugas tugas ketua ketua kampu kampung ng adalah adalah mereka mereka akan akan menjadi menjadi hakim mahkamah pribumi serta mengadili kes6kes kes6kes berkaitan berkaitan dengan dengan tanah dan hak arisan. 3.1.5PENUBUHAN MAJLIS ORANG TUA
#ihak #ihak SBUB SBUB telah telah menubu menubuhka hkan n !ajlis !ajlis :rang :rang 0ua.14 +i mana mana majl majlis is ini ini adalah sangat penting penting dan merupakan merupakan perjumpaan perjumpaan tahunan antara ketua6ket ketua6ketua ua anak anak negeri. negeri. !ajlis !ajlis ini merupak merupakan an penghu penghubun bung g antara antara SBUB SBUB dan pendud penduduk uk tempatan.1, 3al 3al ini ini demi demiki kian an keran erana& a& sepe sepert rtii yang yang kita kita sedi sedia a tahu tahu baha bahaa a kebanyak kebanyakkan kan penduduk penduduk pribumi pribumi mempunyai mempunyai sikap yang tidak senang senang dengan dengan pemerintahan SBUB sehingga ujud golongan nasionalisme seperti !at Salleh di mana beliau beliau tidak tidak menyuk menyukai ai pentad pentadbir biran an yang yang dijala dijalanka nkan n oleh oleh pihak pihak SBUB. SBUB. +alam !ajlis :rang 0ua ini mempunyai mempunyai keahlian keahlian seperti Setiausaha Setiausaha 7abenor& Eesiden #antai Barat dan 0imur.1 :leh itu& dengan meujudkan !ajlis :rang 0ua 0ua dapatlah pihak British mendekati penduduk tempatan. 1C Sabihah :sman, :sman, Pentadbiran Bumiputra Sabah& Sabah& Selangor Uniersiti ebangsaan !alaysia& 198,& hlm >C
14 #erubahan pentadbiran Sabah dan Saraak& (atas talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm & +i layari !ei >/1D.
1, Ibid
3.1.6 MAJLIS PENASIHA PENASIHAT T KETUA-KETUA KETUA-KETUA ANAK NEGERI
#ihak SBUB telah meujudkan lagi satu majlis yang dikenali sebagai !ajlis #enas #enasihat ihat etua etua *nak *nak ;egeri. ;egeri.1D !jalis !jalis ini dahulu dahulunya nya dikena dikenali li sebaga sebagaii !ajlis !ajlis #enasihat 3al 5hal #eribumi (188D). +i mana pegaai yang pertama menjadi dalam dalam majlis majlis penasih penasihat at terseb tersebut ut ialah ialah -.2.-.2.- #arr iaitu iaitu gabenor gabenor ketik ketika a itu& itu& di mana mana beli beliau au yang yang tela telah h menu menuka karr dari dari majli majlis s pena penasi siha hatt hal hal eha ehall peribu peribumi mi kepada kepada majlis majlis penasi penasihat hat ketua ketua anak anak negeri. negeri. +alam +alam majlis majlis ini& ini& ahliny ahlinya a digela digelarr seba sebaga gaii :ran :rang g aya aya6k 6kay aya a (: (:). ). Seteru Seterusn snya ya&& sema semasa sa +. +. ard ardin ine e menja menjadi di gebenor pada tahun 19C4 telah membaa perubahan yang lebih baik dalam bidang bidang pentad pentadbir biran. an. Beliau Beliau bertin bertindak dak demikia demikian n kerana& erana& untuk untuk mendap mendapatk atkan an nasi nasiha hatt
dari daripa pada da
ketua etua6k 6ket etua ua
temp tempat atan an
dala dalam m
urus urusan an
pent pentad adbi bira ran n
dan dan
menggalakkan penglibatan etua *nak ;egeri dalam pentadbiran SBUB.18 Beliau juga menetapkan bahaa setiap daerah akan diakili oleh seorang etua *nak ;egeri ;egeri yang yang akan akan menjad menjadii juga juga !ajlis !ajlis #enas #enasiha ihatt *nak *nak ;egeri. ;egeri. *ntara tugas tugas mereka ialah menjadi mata dan telingga (perantaraan) kerajaan iaitu mereka bertanggung bertanggungjaab jaab menyampaik menyampaikan an maklumat maklumat berkenaan berkenaan dasar6dasar dasar6dasar kerajaan kerajaan SBUB kepada penduduk di daerah yang sama. 3al ini demikian mengapa pihak SBUB meujudkan meujudkan majlis tersebut tersebut kerana kerana mereka mereka ingin meliinkan meliinkan pentadbiran pentadbiran seperti agama dan adat agama serta mereka juga orang yang dihormati dalam masyar masyarak akat at pribumi. pribumi.
:leh :leh itu& itu& dengan dengan meujudk meujudkan an majlis majlis seperti seperti ini akan akan
memberikan lagi peluang kepada orang tempatan untuk menerajui dalam bidang pentadbiran seperti majlis penasihat.
3.1.7MAHKAMAH ANAK NEGERI 1 #erubahan pentadbiran Sabah dan Saraak& (atas talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm & +i layari !ei >/1D.
1D Siti *idah 3j. %okin& Perubahan Sosioekonomi dan Pentadbiran Masyarakat, ota inabalu Uniersiti !alaysiaSabah& !alaysiaSabah& >//D& hlm ,,
18 Ibid& Ibid& hlm ,
Sebelum kedatangan SBUB ke Sabah& sistem mahkamah anak negeri telah ujud dalam kalangan penduduk tempatan. 19 :leh itu& mahkamah anak negeri telah telah diuju diujudka dkan n seara seara tradis tradision ional al dalam dalam kalang kalangan an pendud penduduk uk pribumi pribumi lalu dikeka dikekalka lkan n oleh oleh pihak pihak SBUB. SBUB. 3al ini demikia demikian n keran kerana& a& dengan dengan melaksa melaksanak nakan an mahkamah tersebut membolehkan pihak SBUB mendapatkan sokongan daripada pemimpin pemimpin tempatan tempatan untuk melaksanakan melaksanakan sistem sistem pentadbiran pentadbiran Barat mereka. mereka.>/ +alam +alam mahkam mahkamah ah *nak *nak ;egeri ;egeri ini diketu diketuai ai oleh oleh seorang seorang *nak ;egeri ;egeri yang yang menjadi hakim tempatan dalam menguruskan penduduk tempatan jika mereka mempunyai mempunyai masalah masalah dengan mengendalikan mengendalikan kes6kes kes6kes yang berkaitan berkaitan dengan hukum adat dan syariah. Selain itu juga& dengan meujudkan mahkamah anak negeri akan memudahkan lagi urus tadbir British kerana pihak British tidak tahu akan akan hal ehal ehal adat6a adat6adat dat pendud penduduk uk pribum pribumi. i. !ahka !ahkamah mah *nak *nak ;egeri ;egeri adalah adalah sangat penting dalam kalangan penduduk pribumi untuk menjelaskan masalah yang mereka hadapi. 3.1.8 MAHKAMAH MAHKAMAH MAJISTRET MAJISTRET
+alam penubuhan !ahkamah *nak ;egeri& !ahkamah !ajistret juga turut diujudkan.>1 3al ini demikian kerana& mahkamah anak negeri hanya dijalankan berdasark berdasarkan an hukuman hukuman yang ringan sahaja seperti perkahinan perkahinan&& pereraian pereraian dan seba sebaga gain inya ya yang yang dial dialam amii oleh oleh pend pendud uduk uk prib pribum umi. i. *kan *kan teta tetapi pi keuju eujuda dan n mahk mahkam amah ah maji majist strret adal adalah ah hal hal yang yang sang sangat at aja ajarr dan dan pent pentin ing g keran erana a memberikan kesedaran kepada penduduk tempatan akan hal dalam mengadili sesuatu kes. !ahkamah ini merupakan mahkamah yang mengadili kes6kes berat sepert sepertii menuri& menuri& meromp merompak& ak& membunu membunuh h dan sebaga sebagainy inya. a. +engan +engan keujuda eujudan n mahk mahkam amah ah sepe sepert rtii ini ini akan akan membe memberi ri kesa kesan n yang yang posi positi tiff kepad epada a pend pendud uduk uk tempatan kerana mereka perlu sedar akan hal mengadili.
19 !ohd. @sa :thman& Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia& Malaysia& uala %umpur Utusan #ubliations F+istributors Sdn Bhd& >//>& hlm 19/
>/ !ohd. @sa :thman& Siri pengajian Malaysia: Sejarah Malaysia& Malaysia& uala %umpur Utusan #ubliations F+istributors Sdn Bhd& >//>& hlm >1C
>1 #erubahan pentadbiran Sabah dan Saraak& (atas talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm talian)&httpGG.geoities.sGominglukyGubahtadbirss.htm & +i layari !ei >/1D.
4.1.
EKONOMI
+alam sistem pentadbiran British terbahagi kepada tiga iaitu politik& ekonomi dan sosial. +alam bidang ekonomi ekonomi banyak perubahan dan dan pembaharuan yang dilakukan oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara SBUB dalam sistem pentadbiran di Sabah. #ada aal abad ke61& Sabah ditadbir oleh dua kesultanan iaitu esultanan Sulu dan esultanan Brunei. Sekitar tahun 1> sehingga 1D4& Sabah dibahagikan kepada tiga bahagian utama. *ntaranya& bahagian imanis hingga #adasan di baah kuasa esultann Brunei. Seterusnya& bahagian !arudu hingga Sibuku di baah kuasa esultanan Sulu dan kaasan pedalaman merupakan kaasan persendirian& sebelum sistem politik kesulutanan digunakan dalam proses pentadbiran manakala penduduk di bahagian pedalaman masih mengamalkan sistem pemerintahan peme rintahan berasaskan kesukuan. kesukuan. Setiap pentadbir pada ketika ini tidak meletakkan mele takkan dasar khusus untuk melaksanakan pembangunan di Sabah. 2alau bagaimanapun& selepas SBBU mengambil alih pentadbiran di Sabah banyak perubahan dan pembaharuan yang dilakukan oleh mereka untuk mensistematikkan pentadbiran di Sabah. SBUB mengambil beberapa pendekatan dalam pembangunan pentadbiran di Sabah. +alam bidang ekonomi& banyak perubahan yang dilakukan oleh SBUB di Sabah. Sebelum pentadbiran Borneo Utara diambil alih oleh SBUB& ekonomi masyarakatnya tertumpu kepada kegiatan sara diri& berskala keil dan tiada tanaman komersil diusahakan. egiatan ekonomi mereka tidak berkembang alaupun Sabah mempunyai sumber6sumber sumber6sumber yang menguntungkan. Setelah kedatangan SBUB mereka telah mengeksploitasi hasil bumi yang ada di Sabah pada ketika itu. eadaan eadaan ini mula berubah be rubah apabila SUBB mula mentadbir me ntadbir negeri pada tahun 188l. SBUB mengeksploitasi hasil bumi bagi mengukuhkan keangan mereka. #ada aalnya& tanaman ladang yang diusahakan ialah tembakau& sagu& kelapa dan kopi yang dikenalpasti berpotensi erah sebagai tanaman komersil. ;amun begitu tanaman ladang yang paling penting pe nting ialah getah >>. 3asil6hasil pertanian yang diusahakan oleh SBUB lebih tertumpu kepada tanaman yang >> Sabihah :sman, :sman, Pentadbiran Bumiputra Sabah& Sabah& Selangor Uniersiti ebangsaan !alaysia& 198,& hlm 8D
tidak melibatkan modal tinggi. SBUB uba menanam tanaman seperti tebu& ubi kayu& ganja& sutera& kaang soya& orkid dan nanas namun perubaan ini mengalami kegagalan tetapi harga kedua6dua komoditi di pasaran menyebabkan penanamannya tidak menggalakkan. #enanaman ini tidak memberikan keuntungan kepada SBUB untuk mengukuhkan keangan mereka. #enanaman getah jenis 3eea Brasiliensis bermula pada tahun 188> apabila pokok getah dari Botanial 7arden Singapura di hantar ke Borneo Utara.>C #enanaman getah memberikan keuntungan yang tinggi kepada SBUB pada ketika itu. #erkembangan industri getah Borneo Utara hampir sarna sarna dengan perkembangan di @ndonesia di mana kejatuhan harga tembakau pada tahun 1891 menyebabkan ramai pengusaha beralih kepada penanaman getah.>4 #enanaman getah yang lebih menguntungkan menyebabkan SBUB lebih tertumpu kepada penanaman getah. 0anaman 0anaman getah bermula di #antai Barat dengan keluasan 1>, /// ekar. ekar. @ndustri ini diperkembangkan apabila kerajaan ampur tangan dalam menggalakkan menggalakkan kemasukan kemasukan modal pelaburan. erajaan berpendapat bahaa penanaman getah seharusnya diusahakan seara besar6 besaran dan dijadikan sebagai satu perusahaan yang paling menguntungkan.>, alan kereta api antara 2eston 2eston ke Beaufort di siapkan siapkan pada tahun 19//& kemudian telah disambungkan ke esselton dan !elalap. !el alap. #embinaan jalan kereta api ini telah memberikan memberi kan keuntungan kepada kepada Sabah terutamanya getah. #enanaman tembakau juga memberi keuntungan kepada SBBU yang membantu keangan SBUB pada ketika itu. 0embakau 0embakau mendapat keuntungan yang banyak kerana permintaan yang tinggi serta kenaikan harga yang mendadak. 0anaman 0anaman tembakau mendapat keuntungan apabila harganya melambung pada tahun 1894.> 0anaman tembakau juga memberikan >C 19C4. Handbook of The State of orth Borneo. Borneo. @ssued @ssue d by B;B- -ompany -o mpany.. 0orKuay 0orKuay +aonshir press. hlm. D.
>4 agir Singh. 19D9. The !eographi" Impa"t of #oreign $ssintan"e on The !ro%th of Indonesian&s 'ubber andPetroleum Industry. %ondon Uniersity !iroJlm @nternational. hlm. >,9.
>,oon #hin eong. 19D. (estern 'ubber Planting )nterprise in Southest $sia *+- */0*. uala%umpurUniersiti uala%umpurUniersiti !alaya. hlm. 1/8.
>!ohd @sa :thman. >//>. Sejarah Malaysia. uala %umpurUtusan #ubliations dan +istributors Sdn. Bhd.
keuntungan kepada kepada SBBU dan merupakan mer upakan salah satu pembangunan dalam pentadbiran SBUB di Sabah. 0erdapat 0erdapat banyak lagi sumber yang memberikan keuntungan kepada kepada SBUB selain daripada getah dan tembakau iaitu pembalakan& hasil hutan& sagu& ikan kering& kelapa kering dan arang batu. *ktiiti ekonomi ini telah mengukuhkan lagi keangan SBUB di Sabah kerana sebelum ini kedudukan keangan mereka tidak menukupi. +engan adanya sumber6sumber sumber6sumber ini keangan SBUB kukuh dan memberikan me mberikan keuntungan kepada mereka dengan hasil yang mereka perolehi daripada kegiatan ekonomi tersebut. *ktiiti pelombongan juga telah dijalankan pada tahun 188/ lagi. :rang -ina sudah memulakan aktiiti pelombongan sebelum kedatangan SBUB lagi. :rang -ina sudah mula melombong emas di Sungai Segama pada tahun 188/. >D *ktiiti perlombongan juga memberikan keuntungan kepada SBUB kerana pada ketika itu permintaan yang tinggi terhadap bijih timah perlombongan arang batu juga penting untuk kegunaan kegunaan kapal ap ketika ketika itu untuk mengangkut mengangkut bahan6 bahan mentah ke 5ropah. *rang batu pula dilombong di 0aau& 0aau& Sandakan dan %abuan dan arang batu sangat diperlukan untuk kegunaan kapal6kapal ap pada ketika itu.>8 *ktiiti perlombongan ini merupakan salah satu kegiatan ekonomi di Sabah seaktu pemerintahan SBUB untuk mengukuhkan keangan mereka. 0etapi 0etapi sebelum SBUB mengambil alih pentadbiran di Sabah lagi aktiiti perlombongan di Sabah telah dijalankan oleh :rang -ina pada tahun 188/ dan telah dijadikan sebagai salah satu aktiiti kegiatan ekonomi untuk orang Sabah. #embalakan juga merupakan kegiatan ekonomi semasa pentadbiran SBUB di Sabah pada tahun 1881 sehingga 194. egiatan pembalakan juga memberikan keuntungan kepada SBUB dalam mengukukan kedudukan keangan mereka di Sabah. #embalakan juga telah memberi sumbangan besar kepada ekomomi Sabah pada tahun 19C/ Sabah telah mengeksport balak sebanyak H 1>., juta& pada tahun 19CD eksport balak telah meningkat kepada H 4 juta. >9 @ni menunjukkan bahaa pembalakan juga amat penting dal am kegiatan ekonomi bagi pembangunan ekonomi di Sabah. 3asil balak dieksport ke -hina& Singapura& Britain& dan *ustralia melalui pelabuhan Sandakan. Sebelum SBUB mengambil >D Ibid.
>8 Siti *idah 3j. %okin . >//D. Perubahan Sosioekonomi dan Pentadbiran Masyarakat. ota inabaluUniersiti!alaysia sabah.
>9Ibid. >9Ibid. hlm. ,/
alih pentadbiran di Sabah& masyarakat peribumi di Sabah menjalankan menjalankan kegiatan ekonomi sarang burung. *ktiiti pelanunan dan perhambaan telah dijalankan sebelum SBUB mengambil alih pentadbiran di Sabah. Selepas SBUB mengambil alih Sabah& SBUB telah usaha untuk membanteraskan aktiiti pelanunan dan perhambaan di Sabah. *ntara kaasan yang menjadi pusat kegiatan ini ialah 0empasuk& 0empasuk& #andasan& pesisiran pantai 0eluk !erudu& 0ungku& dan bahagian selatan Semenanjung Unsang.C/ Sebelum kedatangan SBUB kaasan ini telah dijadikan pusat kegiatan pelanunan dan perhambaan oleh kesultanan Brunei dan kesultanan Sulu. *ktiiti pelanunan dan perhambaan memberikan keuntungan kepada pemerintah pada ketika itu selain& dapat menunjukkan kekuasaan pemerintah terhadap sesuatu tempat. Laktor Laktor utama berlakunya berl akunya kegiatan pelanunan adalah monopoli kuasa 5ropah pada ketika itu di epulauan !elayu yang menyebabkan pedagang tempatan terpaksa menjadi lanun untuk meneruskan kehidupan. Sultan Sulu sendiri pada ketika itu mempunyai pengaruh yang sedikit terhadap komuniti lanun di %aut Sulu dan pastinya tidak mempunyai kaasan langsung di terhadap lanun di Borneo.C1 SBUB telah berusaha bagi menghapuskan kegiatan pelanunan dan perhambaan di Sabah bagi membebaskan me mbebaskan hamba6hamba yang telah ditangkap oleh lanun iaitu sistem ekonomi yang digunakan oleh pemerintahan sebelum kedatangan SBUB. #emerintahan SBUB telah berusaha mengatasi masalah pelanunan di 0eluk !arudu dan 0ungku 0ungku dan di kaasan6kaasan yang lain. 0indakan SBUB ini telah mengubah ara hidup masyarakat tersebut. Buktinya& @ranun dan Bel anini mula menjalani kehidupan yang lebih teratur di sepanjang pesisiran pantai negeri Sabah. Sebelum ini mereka hidup di atas perahu dan hidup berpindah6randah dari satu tempat ke tempat yang lain. C> Selain itu& kegiatan ekonomi sebegini tidak akan memberikan keuntungan kepada SBUB justeru itu& SBUB berusaha menghapuskan kegiatan pelanunan dan perhambaan di Sabah dengan menguatkuasakan undang6undang di Sabah bagi mengurangkan kegiatan6 kegiatan ini. :leh itu& terdapat banyak kegiatan ekonomi yang dijalankan di C/ Ibid. hlm. ,1
C1 Ibid. hlm. ,>
C> Ibid. Ibid. hlm. ,>
Sabah setelah SBUB mengambil alih al ih pentadbirannya. 2alaubagaimanapun& 2alaubagaimanapun& sebelum SBUB mengambil alih pentadbiran Sabah terdapat banyak juga kegiatan ekonomi yang dijalankan tetapi lebih kepada kegiatan ekonomi tradisional. 5.1 SOSIAL
Berik Berikuta utan n daripa daripada da pemeri pemerinta ntahan han Syarik Syarikat at Borneo Borneo Utara Utara Britis British h pada pada tahun tahun 188161941& pihak SBUB telah berhasil memajukan masyarakat peribumi Sabah dari segi sosial. #embangunan kemudahan asas ini adalah untuk memelihara kepentingan Syarikat Borneo Utara British semata6mata. 5.1.1 PENGANGKU PENGANGKUT TAN DAN PERHUBUNGAN PERHUBUNGAN
%andas %andasan an keret kereta a api dibina dibina untuk untuk memudah memudahkan kan Syarik Syarikat at Borneo Borneo Utara Utara Briti British sh menga mengang ngk kut hasi hasill kelua eluara ran n di baha bahagi gian an peda pedala lama man n ke pela pelabu buha han. n. %and %andas asan an keret ereta a api api yang yang pert pertam ama a dibin dibina a di Saba Sabah h pada pada tahu tahun n 18 189 9 bagi bagi menghubungkan 2eston dengan BeaufortCC. #ada tahun 19/,& landasan kereta api api ini ini disa disamb mbun ung g dari dari Beau Beaufo fort rt ke ess esselt elton on dan dan dari dari 0enom enom ke !ela !elala lap. p. #embinaan jalan raya hanya bertumpu pada kaasan bandar seperti esselton& Sandakan& %ahad +atu& udat dan 0aau. 0ujuan pembinaan jalan raya di bandar6 bandar besar adalah untuk menghubungkan kaasan kegiatan ekonomi dengan bandar dan pelabuhan. #engangkutan air dan sungai juga dimajukan oleh SBUB. #ada ada
tahu tahun n
189/ 18 9/&&
syar syarik ikat at
perk perkap apal alan an
sepe sepert rtii
Stra Strait its s
Str Streams eamshi hip p
tela telah h
memulakan perkhidmatan untuk mengangkut penumpang dan barangan. 5.1.2PENDIDIKAN
#ada ada
peri pering ngk kat
aal aal&&
usah us aha a
ke
arah rah
perk erkemba embang nga an
pend pendid idik ikan an
masyarakat bumiputra dan orang @slam telah dilakukan oleh 2. 3 0reaher yng merupakan gabenor pertama SabahC4. 0reaher uba membuka sekolah agama @slam di Sandakan pada akhir 1881. bagi menarik kemasukan pelajar& beliau telah melantik Syeikh *bdul +alunan yang merupakan seorang imam dan guru untu untuk k meng mengaj ajar ar agama agama @sla @slam m dan dan baha bahasa sa !ela !elayu yu.. !alah !alahan an beliau beliau send sendiri iri sanggu sanggup p mender mendermak makan an sebaha sebahagia gian n gajiny gajinya a untuk untuk membiay membiayai ai perbela perbelanja njaan an
CC Sabihah Osman , Pentadbiran Pentadbiran Bumiputra Bumiputra Sabah, Sabah, Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1985, hlm 79
!""#, Dasar Pendidikan Pendidikan British British di Sabah 1945-1963 1945-1963 , hlmn 5" C4 Caroline Aegedis, !""#, Dasar
sekolah tersebut dan meyediakan tapak untuk beroperasi C,. 2alaubagaimanapun usaha beliau telah gagal kerana tidak mendapat sambutan dari penduduk @slam kerana mereka khuatir akan niat 0reaher 0reaher yang juga merupakan seorang ristian dan dan bimba bimbang ng anak anak merek mereka a akan akan dipe dipeng ngar aruh uhii oleh oleh agam agama a ris risti tian an.. Usah Usaha a tersebut tersebut juga gagal kerana kerana masalah masalah kekuranga kekurangan n ang dan kemudahan kemudahan yang tidak menukupiC. Sekola Sekolah6s h6sek ekola olah h dibina dibina oleh oleh mubali mubaligh gh risti ristian an untuk untuk mengemb mengembang angka kan n agama ristian. #ada tahun 188C& sekolah mubaligh yang pertama dinamakan @nstitut Byron. Sekolah ini dibina oleh golongan Eoman atolik di Sandakan. #ada tahun 188D pula& Sekolah St. !ary telah ditubuhkan di Sandakan& Sabah. Sekolah latihan bagi anak6anak etua *nak ;egeri dibina untuk melatih mereka menjadi pegaai tadbir pada peringkat rendah. Sekolah !elayu yang pertama di Sabah dibina di ota Belud& pada tahun 19>1. Sekolah ini perlu menggunakan Bahasa !elayu sebagai bahasa pengantar dan melantik guru tempatan untuk mengajar di sekolah tersebut. urikulum yang disediakan ialah kemahiran asas membaa& mengira dan menulis sahajaCD. Selain itu& terdapat juga sekolah -ina yang dibina oleh masyarakat masyarakat -ina melalui melalui sumbangan sumbangan dan bantuan bantuan saudagar saudagar6sauda 6saudagar garC8. SBUB hanya menyediakan peluang pendidikan pada peringkat rendah sahaja& keran kerana a usaha usaha menyed menyediak iakan an pendid pendidika ikan n diangg dianggap ap tidak tidak mengunt menguntung ungkan kan bagi bagi mer mereka. eka.
Sela Selain in
itu& tu&
SBUB BUB
juga juga
meng mengha hada dapi pi
masa masala lah h
kean eanga gan n
dala dalam m
penyediaan kemudahan pendidikan.
5.1.3KEMUDAHAN SOSIAL Sansl,!""8, Kadazandusun di Sabah : Pendidikan dan Proses Pembanunan 1!!1-196" , 1!!1-196" , C, $ay Sansl,!""8, Kadazandusun Kala%m&r, $e'an (ahasa dan )sta*a, hlmn 1!7+
C ibid
CD K+ -regonning, 1958, #nder $hartered $ompan% &u'e: (orth Borneo, 1!!1-1946 , Singa&ra, Universitio. Malaya )ress,hlm 177
!""9, Perkembanan an Pendidikan Pendidikan $ina $ina di Kudat 1963-)*** 1963-)***,, Universiti Malaysia Sabah, hlmn 1 C8 /ai0irah Mohd /airi, !""9, Perkemban
Syarik Syarikat at Borneo Borneo Utara Utara British British juga juga membina membina hospit hospital al untuk untuk memberi memberi khidmat kesihatan kepada penduduk Sabah. ;amun begitu& pembinaan hospital hanya terhad di kaasan6k kaasan6kaasa aasan n bandar bandar besar seperti esselton& esselton& Sandakan& Sandakan& Beaufort dan udat C9. !enjelang tahun 194/& terdapat sembilan buah hospital dan 4/ buah klinik di Sabah. #usat6pusat kesihatan pula dibina di kaasan luar bandar bandar.. #erkh #erkhidma idmatan tan peruba perubatan tan tidak tidak dapat dapat dinikma dinikmati ti oleh oleh semua semua lapisa lapisan n masy masyar arak akat at Saba Sabah h
pada pada ketik etika a
itu& itu& keran erana a
bila bilang ngan an dokt doktor or yang yang tida tidak k
menukupi. menukupi. 3ospital 3ospital dan pusat kesihatan kesihatan dibina dibina khususnya khususnya di bandar6band bandar6bandar ar.. #enya #enyakit6 kit6pen penyak yakit it tropi tropika ka sepert sepertii malari malaria& a& kepialu& epialu& taun taun dan beri6b beri6beri eri mula mula diraat diraat seara moden4/. #ega #egaai ai kesih kesihata atan n dutuga dutugask skan an untuk untuk melaat melaat para pesakit di estet dan khemah tempat mereka bekerja. #ada tahun 19/C& SBUB telah telah membina membina loji loji air di ota inabalu inabalu untuk untuk membeka membekalka lkan n air yang yang bersih bersih kepada kepada pendud penduduk. uk. SBUB SBUB juga juga memperk memperkena enalka lkan n bebera beberapa pa perkhi perkhidma dmatan tan lain untuk menjamin keselamatan. *ntaranya termasuklah ontijen #olis 0empatan yang ditubuhkan pada tahun 189/6an dan
#ada #ada tahun tahun 1881& 1881& SBUB SBUB menjadi menjadika kan n udat udat sebaga sebagaii pusat pusat pentad pentadbir biran an yang pertama. 3al ini menyebabkan sebilangan keil pedagang mula menetap dan membina kedai6kedai di udat. 2alaubagaimanapun& udat gagal menarik ramai penduduk kerana keadaan geograJnya yang tidak sesuai dengan kegiatan pertanian. edatangan 2iliam B. #ryer di Sandakan sebagai Eesiden Sandakan di baah Syarikat Borneo Utara British. Beliau telah menubuhkan satu petempatan di ampung erman yang terletak di 0eluk Sandakan. #ada tahun 18D9& selepas satu satu kebakara ebakaran n yang yang memusna memusnahka hkan n petempa petempatan tan #ryer #ryer di Sandak Sandakan an beliau beliau berpindah ke petempatannya yang lain iaitu di Buli Sim6Sim. #ada tahun 1884& SBUB memindahkan pusat pentadbirannya dari udat ke Sandakan Sandakan setelah setelah udat didapati tidak sesuai menjadi menjadi pusat pentadbirannya pentadbirannya.. Band Bandar ar
Sand Sandak akan an
berk berkem emba bang ng
pesa pesatt
keran erana a
pera perana nann nnya ya
seba sebaga gaii
pusa pusatt
C9 K+ -regonning, 1958, #nder $hartered $ompan% &u'e: (orth Borneo, 1!!1-1946 , Singa&ra, Universitio. Malaya )ress,hlm 177
Sabah, Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1985, hlm 8"+ 4/ Sabihah Osman , Pentadbiran Bumiputra Sabah,
pentadbiran& pentadbiran& pusat pembalakan pembalakan dan pelabuhan pelabuhan antarabangs antarabangsa. a. Bandar esselton diasaskan oleh -harles esseel pada tahun 19//. nama asalnya adalah essel 0on 0on bersempena nama pengasasnya. ;ama essel 0on digunakan sebelum disingkatkan kepada esselton. Bandar esselton juga dikenali sebagai *pi6api& Singga !ata dan +iasuka. #embinaan landasan kereta api dan perkembangan tanaman getah telah menjadikan bandar esselton berkembang menjadi pesat. Bandar esselton juga merupakan pusat perdagangan dan pelabuhan Sabah yang penting. 6.1
KESIMPULAN
esim esimpu pula lann nnya ya&& Syar Syarik ikat at Born Borneo eo Utar Utara a Brit Britis ish h ke Saba Sabah h ini ini merup merupak akan an sebuah sebuah syarik syarikat at asing asing di mana mereka mereka datang datang ke Sabah Sabah berpan berpanduk dukan an dasar dasar ekono ekonomi mi kapita kapitalis lisme me untuk untuk memenuh memenuhii keperluan eperluan negara negara mereka mereka di 5ropa 5ropah. h. Syar Syarik ikat at Born Borneo eo Utara Utara Briti British sh buka bukan n saha sahaja ja meng mengek ekpl ploit oitas asii hasi hasill su sumb mber er kekayaan Sabah malahan mereka juga telah memperkenalkan pelbagai dasar Barat untuk memajukan memajukan Sabah seperti seperti dalam bidang pentadbiran pentadbiran&& ekonomi ekonomi dan dari dari segi segi sosi sosial al..
Syar Syarik ikat at Bor Borneo neo Utar Utara a Brit Britis ish h telah elah meng mengub ubah ah sist sistem em
pentad pentadbir biran an tradis tradision ional al yang yang telah telah lama lama diamal diamalkan kan oleh oleh pendud penduduk uk di Sabah Sabah kepada kepada sis sistem tem pentad pentadbira biran n yang yang diperk diperkena enalka lkan n oleh oleh Syarik Syarikat at Borneo Borneo Utara Utara British& British& memajukan memajukan industri industri ekonomi ekonomi penduduk penduduk peribumi peribumi dan menambahbaik menambahbaik sist istem
sosial
untuk
kegunaan
rakyat
peri eribumi
Sabah.
SBUB
telah
memperkenalkan sistem pemerintahan Barat di Sabah dan mengambil kira adat6 adat adat trad tradis isio iona nall
dala dalam m
sist sistem em peme pemeri rint ntah ahan an baru baru di samp sampin ing g
beru berusa saha ha
memodenk memodenkan an masyar masyaraka akatt peribum peribumii Sabah Sabah41. 3al ini sama ada dari segi polit politik& ik&so sosi sial al
atau atau
ekon ekonom omi. i.
#emba embang ngun unan an
ini ini
memb memberi eri
manf manfaa aatt
kepad epada a
masyarakat Sabah dalam kehidupan seharian mereka. !asyarakat Borneo Utara turut menjadi lebih majmuk dengan kehadiran buruh6buruh -ina. -orak ekonomi turut berubah. +ulu penduduk tempatan bebas dalam urusan jual beli& tetapi tidak tidak lagi lagi dibaa dibaah h SBB SBBU. U. SBB SBBU U mengena mengenakan kan ukai ukai ke atas atas setiap setiap penjual penjualan an barangan. Sabah kini merupakan salah sebuah sumber pendapatan negara sama ada dari sektor sektor perlanonga perlanongan& n& pertanian& pertanian& perikanan& perikanan& industri industri ataupun ataupun sumber
Sabah, Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1985, hlm 87+ 41 Sabihah Osman , Pentadbiran Bumiputra Sabah,
minyak dan gas. :leh itu& kita ki ta seharusnya bersyukur akan hakikat bahaa Sabah masih menjadi salah sebuah negeri yang penting di dalam !alaysia.
