R E Ş A T
Ö N G Ö R E N
JTARIHTE BİR AYDIN TARİKATI
U
YNÎLER insan yayınlan
İçindekiler-:ıoo^_>^c^^t nSALTMALAR ÖNSÖZ GİRİŞ: ZEYNÎLİĞİN DOĞUŞU L ZEYNÎLİĞİN SİLSİLESİ II. ZEYNÎLİĞİN KURUCUSU ŞEYH ZEYNÜDDİN HÂFÎ A. Zeynüddin Hâfî'nin Horasan'da Kurdurduğu Tekkeler B. Zeynüddin Hâfî'nin Yöneticiler ve Diğer Tarikat Mensuplarıyla İlişkileri C. Zeynüddin Hâfî'nin Zeynîlik Prensiplerini Ortaya Koyduğu Eserleri
7 9 11 11 14 17 18 19
BİRİNCİ BÖLÜM ZEYNÜDDİN HÂFÎ'NİN HALÎFELERİ VE ZEYNÎLİĞİN YAYILIŞI I. A.
B. C. D.
ZEYNÎLİĞİN HORASAN BÖLGESİNDE YAYILIŞI Muhammed Tebâdegânî 1. Derviş Muhammed Bfhre 2. Derviş Seyyid Hasan 3. Mevlânâ Vedhüddin 4. Derviş Muhammed Gâzergâhî 5. Ali Şir Nevâî Sadreddin Revvâsî Derviş Ahmed Semerkandî Mahmud Hisarı
II. HİCAZ BÖLGESİ İLE SURİYE VE MISIR'DA YAYILIŞI A. Şeyhü'l-harem Abdülmu'tî Mağribî ve Mekke'de Zeyniyye Tekkesi B. Ebulfütûh Nûreddin Ahmed ve Medine'de Zeyniyye Tekkesi C. Mevlânâ Muhammed Horasanı ve Mekke-Medîne-Halep Hattı..
33 33 36 36 37 38 38 39 40 45 47 47 50 56
D. E. F. G. H.
Abdülkerîm Halîfe ve Halep'te Zeyniyye Tekkesi Seyyid Safiyyüddin îcî ve Hicaz-Sûriye-Mısır Üçgeni Ahmed b. Fakih Ali Dimyâtf ve Salâhiye-Siryakosa Hânkâhlan .... İbnü'l-Hümâm ve Eşrefiyye-Şeyhûniye-Müeyyediyye Hânkâhlan Emînüddin Aksarâyî ve Mısır'm Medrese-Dergâhlan
ra. A. B. C.
ZEYNILIĞİN ANADOLU VE RUMELİ'DE YAYILIŞI Şeyh Muhammed Abdürrahim Rûmî/Merzifonî Abdüllatff Kudsî/Makdisî 1. MusÜhuddin Halîfe ve Edirne'de Zeyniyye Tekkesi 2. Şeyh Sinan Ferevî ve Ferecik'te Zeyniyye Tekkesi 3. Molla Fenârî 4. Mevlâ Musannifek 5. Tâceddin İbrahim Karamânî ve Bursa Zeyniyye Hânkâhı 6. Pîrî Halîfe Hamîdî ve Eğirdir'de Zeyniyye Tekkesi 7. Âşıkpaşazâde ve Âşık Paşa Külliyesi 8. Şeyh Vefa ve Vefâiyye-i Zeyniyye Diğer Zeynîler
D.
58 60 62 65 68
69 69 71 76 84 85 89 93 95 118 126 130 159
İKİNCİ BÖLÜM ZEYNÎLİĞİN ÂDABI VE ÖZELLİKLERİ I. IL IIL IV V VI. VII.
Şeyhe Bîat ve Tarîkata Giriş Şeyh-Mürid İlişkisi, Rabıta ve İstimdat Zühd Anlayışı, Seyru Sülük ve Nefis Terbiyesi Zikir ŞekU ve Evrâd Mürîdin Yirmi Dört Saati ve Halvet Hâh Şerîat-Hakîkat Birlikteliği ve Ehl-i Sünnet Çizgisi Tevhid Anlayışı: Vahdet-i Vücûd ve Vahdet-i Şühûd
170 172 175 178 181 187 J.89
SONUÇ: ZEYNÎLİĞİN TESİRİNİ YİTİRİŞİ
195
BİBLİYOGRAFYA İNDEKS
203 215
BIBLIYOGRAFYA
Abdülkâdiroğlu, Abdülkerim, "Haü-mr Çelebi", DİA, XV, 343-344. Ahlatı, Kemâl b. Ahmed, Münevvirü'l-ezkâr fi zikri silsile-i meşâyîh, Üsküdar Selim Ağa Ktp., Kemankeş, nr. 253. Ahmet Pa^a Dîvânt (nşr. Ali Nihat Tarlan), Ankara 1992. Akkuş, Mehmed, "Hacı Hah-fe, Şeyh", DİA, XIV, 476-477. Akpmar, Cemil, "Hasan Çelebi, Fenârî", DİA, XVI, 313-315. Aktepe, Münir, "Çandarlı îbrâhim Paşa", DtA, VIII, 214. Algar, Hamid, "Bahâeddin Nakşibend", DİA, YV, 458-460. Ali Çelebi, el-Ikdü'l-manzûm ft zikri efâdıli'r-Rutn {e^-Şekâiku'nnûmâniyye sonunda), Beyrut 1975. Âlî, Künhü'l-ahbâr: Gelibolulu Mustafa Alî, Künhü'l-ahbâr, İstanbul Üniversitesi Ktp., TY, nr. 5959. Algar, Hamid, "Alâeddin Attâr", DİA, II, 319-320. ,"Bahâeddin Nakşibend", DM, IV, 458-460. Anonim, Abdürrahim Rûmî'nin Silsilesi, Nuruosmâniye Ktp. nr. 2650, vr. (lb-4b). , [Mecmua], I-II, (nşr. Osman Salahaddin b. Nâsıru's-Seyyid Abdülbâkî Dede), ts.
204 . ZEYNÎLER
, Menâkîb-î Mahmud Paşa^ Millet Ktp., Ali Emîrî/ Şer'iyye, nr. 1136 (10 varak). Âsim Muhammed Rızk, Hânkâvâtü's-sûfiyye fi Mtsr, i-II, Kahire 1997. §ık Çelebi, Me^âiru'^-^ttarâ or Tezkere of A^tk Çelebi (nşr. G. M. Meredith-Owens), London 1971. Âşıkpaşazâde Târihi: Aşıkpaşazâde Derviş Ahmed, A^ıkpa^azâde Târİhİ (nşr. Alî Bey), İs tanbul 1332. Aşkar, Mustafa, Molla Fenârî ve Vahdeî-i Vücûd Anlayışı^ Ankara 1993. Atâî: Nev'îzâde Atâî, Hadâiku'l-hakâik ft tekmileti'ı-Şekâİk (nşr. Abdülkadir Özcan), II, İstanbul 1989. Aydın, Ömer, Türk Kelâmcıları, İstanbul 2001. Ayvansarâyî, Hadîkatü'l-cevâmî: Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Hadîkatü'l-cevâmî, I-ÎI, İstanbul 1281. Ayverdi, Avrupa'da Osmanlı Mîmârî Eserleri: Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa'da Osmanlı Mîmârî Eserleri [N] Bul garistan Yunanistan Arnavudluk, İstanbul 1982. Ayverdi, Osmanlı Mimarisi: Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve îî. Sultan Murad Devri, II, İstanbul 1972. Azamat, Nihat, "Abdürrahim-i Rûmî", DÎA, I, 293. Baldırzâde Mehmed, Vefeyâtnâme, Süleymâniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1381; Âşir Efendi, nr. 265, 270; Tâhirağa, nr. 420. (Not: Kitapta Esad Efendi nüshası kullanılmış olmakla birlikte, farklı ya da ilâve bil gilere rastlandığında kaydedilen diğer nüshalardan da yararlanılmıştır). Bebek, Adil, "Hayâh^", DÎA, XVII, 3-5. Böcüzâde, İsparta Târihi: Böcüzâde Süleyman Sami, Kurulurundan Bugüne Kadar İsparta Târihi I-U (nşr. Suat Seren), İstanbul 1983. Cebbarzâde, Dâfiu'z-zulem: Cebbarzâde Mehmed Arif b. Şâkir, Dâfİu'z-zulem lİ kulübi'l-ümem: Şerhu nutk-İ Şeyh Vefa, Hacı Selimağa Ktp., Hüdâyî Efendi, nr. 544, vr. lb-43b. (müellif nüshası)
BİBLİYOGRAFYA • 2 0 5
Döndüren, Hamdi, "Fenârî, Alâeddin", DM, XİI, 337. Erdoğan, Şeyh Vefa: Abdülkadir Erdoğan, Fâtih Mehmed Devrinde İstanbul'da Bir Türk Mütefekkiri Şeyh Vefa Hayatı ve'Eserleri^İstanbul 1941. Ergin, Osman, "Sadreddin al-Kunavî ve Eserleri", Şarkiyat Mecmuast, 11(1957), s. 63-90. Erünsal, İsmail E., "Fâtih Devri Kütüphaneleri ve Molla Lütfi Hakkmda Birkaç Not", TD, XXXm (1980-81), s. 57-78. ,"Şeyh Vefa ve Vakıfları Hakkmda Yeni Bir Belge", İAD, I (1997), s. 47^64. Evliya Çelebi, Seyahatname, 1-VI İstanbul 1314-18; VII-X, İstanbul 1928-38. Faroqhi, Suraiya, "MenteşeoğuUarmdan Osmanlılara Muğla", Târih İçinde Muğla (derleyen, İlhan Tekeli), Ankara 1993. GAL: Cari Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, I-II, Leiden 1943-49. GALy.suppL: Cari Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur Supplementband, I-IIl, Leiden 1937-42. GazH, el-Kevâkib: Necmeddin Gazzî, el-Kevâkibü's-sâire bİ a'yâni'l-mieti^l-â^ire, I-III (nşr. Cebrail Süleyman Cebbûr), Beyrut 1979. Gölpmarh, Abdülbâİd, Konya Mevlânâ Müzesi Yazmaları, lII, Ankara 1972. , Mevîânâ'dan Sonra Mevlevîlik^ İstanbul 1983. ,Yûnus Emre ve Tasavvuf, İstanbul 1961. Güldeste: İsmail Belîğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfan ve Vefeyât-ı Dâni%verân-ı Nâdiredân, Bursa 1302. Hâfî, Vakıfname: Mahmud Fâdd Yezdî Mutlak, "Vakıfnâme-İ Zeynüddin Ebû Bekir Hâfî", Mişkât, XXII (1989), s. 187-200 Hâfî, Zeynüddin, İcazetname (Abdürrahim Rûmî'ye), Süleymâniye Ktp-, Yazma Bağışlar, nr. 71, sonunda iki varak; Marmara Üniversitesi
206 - 2EYNÎLER
İlahiyat Fakültesi Ktp., Hakses, nr. 355, vr. (lla-12a). [İcazetname Lâmİî Çelebi'nin Nefehât Tercümesinde de kayıthdır, s. 553-555]. , Menhecü'r-reşâd^ Süleymâniye Ktp., İsmihan Sultan, nr. 283, vr. (4b-77a). , BSsâîe [Ahmed Semerkandî'ye Nasihatler], Süleymâniye Ktp., ŞehJd Ali Paşa, nr. 1391, vr. (84a-87b). yCl-Vasâya'l-Kudsiyye, Süleymâniye Ktp., Murad Buharı, nr. 210, vr. (2b-44b). Hammer: Hammer, Purgstall J. F. Von, Devlet-i Osmâniyye Tarihi (trc. Mehmed Ata), İstanbul 1329. Harîrîzâde, Tibyân: Kemâleddin Harîrîzâde, Ttbyânü vesâili'î-hakâik fî beyâni selâsili'tîarâîk^ Süleymâniye Ktp., Fatih, Mil, nr. 430-432. Harman, Ömer Faruk, "Firavun", DİA, XIII, 118-121. Hediyyetü'l-ârifîn: Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-ârİfîn esmâü'l-müelliftn ve âsâru'lmusannifİn, I (nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnüiemİn Mahmud Kemal), II (n§r. İbnülemin Mahmud Kemal-Avni Aktuç), İstanbul 1951-55, Tahran 1387/1967. Hulvî, Lemezât: Hulvî, Mahmud Cemâleddin, Lemezât-ı Hulviyye ez Lemeât-t Ulviyye (nşr. Mehmed Serhan Tay^), İstanbul 1993, Hüseyin Hüsâmeddin, "Molla Fenârî", TTEM, XCV (1926), s. 368383; XCVI (1928), s. 148-158. Ibn Hacer, İnbâü'l-gumr: İbn Hacer el-Askalâm, İnbâü'l-gumr bi-enbâi'l-umr, Beyrut 1986. İbn İyâs, Bedâiu'z-zuhûr: Muhammed b. Ahmed el-Hanefî, Bedâiu'z-zuhûr fî vekâi'l-dühür, IV (nşr. Muhammed Mustafa), Kahire 1982-84. Ibnü'I-Hanbelî, Dürrü'l-habeb: İbnü'l-Hanbelî Radıyyüddin Muhammed Halebî, Dürrü'l-habeb fî târihi âyâni Haleb (thk. Mahmud el-Fâhûrî-Yahyâ Zekerİyya Ubbâde), III (dört mücelled), Dımaşk 1972-1974. İnançer, Ömer Tuğrul, "Cerrâhflİk (Zikir Usûlü ve Mûsikî)", DBİA, II, 416-417.
BİBLİYOGRAFYA • 2 0 7
,"Zeymlik (Zikir Usûlü ve Mûsikî)", DBİA, VII, 553. İnançer, Ömer Tuğrul-Tanman, M. Baha, "Zeynîiik", DBÎA, VII, 552553. İstanbul Vakıfları Tahrîr Deften 953 (1S46) Tarihli (nşr. Ömer Lütfi Barkan-Ekrem Hakkı Ayverdi), İstanbul 1970. İzâhu'l-meknûn: Bağdatlı İsmail Paşa, İzâhu'l-meknûn fi'z-zeyl alâ Ke^ü'z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn [nşr. Kilisli Muallim Rifat-Şerefeddin Yaltkaya], I-II, İstanbul 1945-47. Kanar, M., "Veysî", M, XIII, 308-309. Kara, Mustafa, "AbdüUatîf el-Kudsî», DM, I, 257-258. , Bursa'da Tarikatlar ve Tekkeler, I-II, Bursa 1990, 1993. Karpuz, Hâşim, "Giresun'un Espiye İlçesine Bagh Tekke Köyündeki Gülbahar Hatun 'Hacı Abdullah' Zaviyesine Bağlı Yapılar", VD, XV (1982), s. 117-126. Kâtip Çelebi, Süllemü'l-vüsül, Süleymaniye Ktp-, Şehid Ali Paşa, nr. 1887. Keşfü'z-zunûn: Kâtip Çelebi, Ke^fü'z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünün, I-II (nşr. KiUsli Muallim Rifat-Şerefeddin Yaltkaya), İstanbul 1360-62/1941-43. Kınahzâde Hasan Çelebi, Tezkiretü'^-şuarâ, I-Il (nşr. İbrahim Kut luk), Ankara 1978, 1981. Kiel, Machiel, "Farecik", DM, XII, 371-373. Kissling, Hans Joachim, "Halveti Tarikatı 11" (trc. M. Serhan Tayşî), Bilim ve Sanat Vakfı Bülteni, XXXIII (1994). Kissling, Zejnîje Orden: Kissling, Hans Joachim, "Einiges über den Zejnîje Orden im Osmanischen Reiche", Der islam (Di), XXXIX (1964), s. 143-179. Koca, Ferhat, "İbnü'l-Hümâm", DM, XXI, 87-90. Kofoğlu, Sait, "Hamtdoğulları", DM, XV, 471-476. Kudsî/Makdisî, AbdüUatîf, Hâdi'l-kulûb ilâ likûi'l-mahbûb, Süley maniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 167. Kudsî, Hallü'r-rumûz: AbdüUatîf Kudsî/Makdisî, Hallü'r-rumûz ve mefâtîhu'l-künûz, Süley maniye Ktp., Lâleli, nr. 3745, vr. (3b-47a). Kudsî, Tuhfe:
208 . ZEYNILER
Abdüllatîf Kudsî/Makdisî, Tuhfetü vâhİbi'l-mevâhib fî beyânİ'lmakâmât ve'l-nterâtib, Suleymâniye Ktp., Hacı Mahmud, nr. 3007, vr. (Ib-İ7a). Kuşâ§î, es-Simtu'l-mecîd: Safiyyüddin Ahmed Kuşâşî, es-Simtu'l-mecîd ft selâsili ehlİ'l-bey'ati ve İlbâsİ'l'htrkatî ve't-tasavvufi ve sülûki ehli't-tevhîd, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1197, vr. (lb-76b). Kugeyrî, Abdülkerim, er-Risâletü'l-ku^eyriyye (thk. Abdülhalîm Mahmud-Mahmud b. e§-Şerîf), Kahire, ts. Kut, Günay, "Ahmed Paşa, Bursah", DîA, II, 111-112. , "Ali Şir Nevâî", DM, II, 449-453. Kutbuddinzâde Mehmed İznikî, Fethu Mİftâhi'l-gayb, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1271. , İhticâcu Adem maa Mûsâ Aleyhime's-selâm, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud, nr. 4223. , Münevviru'd-deavât^ Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2802. , Şerhu 'Sübhâneke mâ arafnâke hakka mârifetike', Süley maniye Ktp., Hacı Mahmud, nr. 4223. , Tenvîru'l-evrâd, Süleymaniye Ktp., Amcazade Hüseyin Paşa, nr. 290 (vr. lb-27b). Kübrâ, Necmüddin, Fevâihu'l-cemâl ve fevâtihu'l-celâl {nşr. Mustafa Kara, müellifin diğer iki risâlesiyle birlikte), İstanbul 1980. Küçük, Râşit, "Abâdile" (Hadis), DİA, I, 7. LâmİÎ, Nefehât Tercümesi: Lâmiî Mahmud Çelebi, Nefehâtü'l-üns mİn hazarâti'l-kuds Ter cümesi, İstanbul 1980. Latifi, Tezkire-i Latîfî (nşr. Ahmed Cevdet), İstanbul 1314. Levend, Agâh Sırrı, Ali Şir Nevâî, I-IV, Ankara 1965-68. Mahmud Kefevî, Ketâibü âlâmi'l-ahyâr min fukahâi mezhebİ'nHu'mân el-muhtâr, Süleymaniye Ktp., Halet Ef., nr. 630. Margoliouth, D. S.- Furat, A. S., "Zeynüddin", İA, Xni, 556. Mecdî: Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku'ş-Şekâik {e^-Şekâİku'n-nu'mâniyye tercümesi, nşr. Abdülkadir Özcan), İstanbul 1989. Mehmed b. Sa'dî, Bursa Vefeyâtt: Mehmed b. Sa'dî, Bursa Vefeyâtt {nşr. Kadir Atlansoy, "Edebiyat Tarihi Kaynağı Olarak Bursa Vefeyâtnâmeleri I" isimli makale İçinde, OA, XVIII [1998], s. 51-67), vr. lb-6a.
BİBLİYOGRAFYA • 2 0 9
Menâkıb-i Akşemseddin: Emir Hüseyin Enisî, Menâkıb-t Akşemseddin (n§r. Ali İhsan YurtMustafa S. Kaçalin, Akşemseddin Hayatı ve Eserleri içinde), İstanbul 1994. Meriç, Rıfkı Melûl, Edirne'nin Tarihî ve Mimarî Eserleri Hakkında, İstanbul 1963, MezârâM Herat: Emir Seyyid Abdullah, Mezârât-ı Herat (n§r. Fikri Selçûld), Kabil 1344 h§. (Emir Seyyid Abdullah tarafından 1459'da kaleme alınan bu esere daha sonra 1784'te Ubeydullah b. Ebû Saîd Herevî tarafından, 1931'de Muhammed Siddîk Herevî tarafından ilâveler yapılmı§, en son eseri ne§re hazırlayan Fikri Selçûld tarafından da genişçe bir tâlîkât İlave edilerek hepsi birarada yayınlanmıştır). Mir'âtü'l'makâsıd: Ahmed Rif'at, Mir'âtü'l-makâstdfîdef'i'l-mefâsid, İstanbul 1293. Muhammed Râgıb, Târîhu Haleb: Muhammed Râgıb et-Tabbâh, î'lâmü'n-nübelâ bi-târîhi Halebe'^-şehbâ, I-VII, Halep 1923-1925. MuhibM, Hulâsatü'l-eser: M. Emin el-Muhibbî, Hulâsatü'l-eser fî âyâni'l-kami'l-hâdî a^er, I-IV (Dâru Sâdır), Beyrut, ts. Musannifek, Hallü'r-rumûz: Musannifek Alâeddin Ali b. Muhammed, Hallü'r-rumûz ve keşfü'lkünûZy İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Nuri Ergin, nr. 513. Müstakimzâde Süleyman Sa'deddin, Devhatü'l-meşâyih: Osmanlı Şeyhülİslâmlannm Biyografileri {n§r. Ziya Kazıcı), İstanbul 1978. , Meşâyihnâme-i îslâm, Süleymâniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1716/1. , Tuhfe-i Hattatın, İstanbul 1928. Nablûsî, Tahrtku'l-ıklîd: Abdülganî Nablûsî, Tahrtku'l-tklîd fî fethi bâbi't-tevhîd, Süleymanİye Ktp-, Hacı Mahmud, nr. 2324, vr. lb-296a). Nebhânî, Yusuf b. İsmail, Câmiu kerâmâti'l-evliyâ, I-II {n|r. İbrahim Atve ivaz), Beyrut 1989. Nefeszâde İbrahim, Gülzâr-t Savab (nşr. Kilisli Muallim Rİfat), İstan bul 1939.
210 . ZEYNÎLER
Neftsî, Târîh-i Nazm « Nesr: Said Nefîcî, Târîh-i Nazm u Nesr der Iran ve der Zebân-ı Fârisî, I-II, Tahran 1363 hş. Neşru 'l-mesânî: Muhammed b. Tayyib el-Kâdirî, Neşru'l-mesânt li ehli'l-kami'l-hâdt aşer ve's-sânî, I-IV (nşr. Muhammed Hacd-Ahmed Tevfik), Rabat 1987786. Nev^, Mecâlis: Ali Şir Nevâ)i, Mecâlİsü'n-nefâyis (haz. Hüseyin Ayan v.dğr.), Er zurum 1995. Nevâî, Nesâyim: Ali Şir Nevâj^, Nesâyimü'l-mahabbe tnin şemâyimi'l-fütüvve (haz. Kemal Eraslan, Doktora tezi), İstanbul 1979. Nevâî, Seyyid Hasan: Ali Şir Nevâî, Hâlât-ı Seyyİd Hasan Big (nşr. Kemal Eraslan, TM, 1971, sy. XVI), s. 89-110. Nişancı Târihi: Nişancı Mehmed Efendi, Nişancı Târihi^ İstanbul 1290. Norris: Norris, H. T., "The Mir'ât al-Tâlibîn by Zain ai-Dîn al-Khawâfî of Khurâsân and Herat", Bulletin of the School of Oriental and African Studies (BSOAS), UII/1 (1990), s. 57-63. Nüzhetü'l-havâttr: Abdülhay b. Fahreddin el-Hasenî, Nüzhetü'l-havâtır ve behcetü'lmesâmi'i ve'n-nevâzır, Haydarâbâd 1973. Ocak, Ahmet Yaşar, "Hızırnâme", DM, XVII, 417-419. , Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıl lar), İstanbul 1998. Okumuş, Ömer, "Câmî, Abdurrahman", DİA, VII, 94-99. Osmanlı Müellifleri: Bursah Mehmed Tâhİr, Osmanlı Müellifleri, I-IU, İstanbul 1333. Öcalan, Hasan Basri, Bursa'da Tasavvuf Kültürü (XVII. Yüzyıl), Bur sa 2000. Öngören, Osmanlılar'da Tasavvuf: Reşat Öngören, Osmanlılar'da Tasavvuf: Anadolu'da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl), İstanbul 2000.
BİBLİYOGRAFYA-211
Öngören, Reşat, "Fâtih Sultan Mehmed'in ölümü Üzerine Bâzı İd dialar", KAM, II (1997), s. 28-33. , "Kutbüddinzâde İznild", DİA, XXVI, 489-490. ,"XV ve XVÎ. Asırlarda Osmanlı'da Tasavvuf Anlayışı", XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değereler, İstanbul 1999, s. 207-219. ,"Osmanîı Devİeti'nin İlk Şeyhülislâmı MoUa Fenârı'nİn Tasavvufı Yönü", Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, XI, 114-119. ,"Sünm Bir Tarîkattan Şiî Bİr Devlete: Safeviyye Tarikatı ve Iran Safevî Devleti", Bilgi ve Hikmet, XI (1995), s. 82-93. Özen, Şükrü, "İslâm Hukukuna Göre Zındıklık Suçu ve Molla Lutfî'nin İdamının Fıkhîliğİ", İslâm Arattırmaları Dergisi, VI (2001), s. 17-62. özköse. Kadir, "Başlangıcından Günümüze Kadar Afrika'da İslâm ve Tasavvuf", Tasavvuf: İlmî ve Akademik Arattırma Dergisi, VII (2001), s. 157-184. Reşehât Tercümesi: Safî Ali b. Hüseyin Vaiz Kâşifi, Ke%ehât-ı Aynü'l-hayât (trc. M. Şerif el-Abbâsî), İstanbul 1291. Revnakoğlu, Cemâleddİn Server, Eski Sosyal Hayatımızda Tasavvuf ve Tarikat Kültürü (nşr. M. Doğan Bayın-İsmail Dervişoğlu), İstanbul 2003. Safâyî, Vasâyâ: Safâyî, Manzûme-i Vasâyâ-yt Şeyh Vefa, Süleymâniye Ktp-, Ayasofya, nr. 2154. Sakalh, Talat, "İbn Kutluboğa", DİA, XX, 152-154. Sehâ-rf: Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâ\â, ed-Dav'ul-lâmi' li-ehli'l-kamî't-tâsi\ I-XII (6 mücelled), Beyrut, ts. Sehî, Tezkire: Sehî, He%t Bİhişt: Sehî Beg Tezkiresi (nşr. Günay Kut), Harvard Üniversitesi, Amerika 1978. Semerât: San Abdullah Efendi, Semerâtü'l-fuâd fi'l-mebdei ve'l-meâd^ İstanbul 1288. Serin, Muhittin, "Hamdullah Efendi, Şeyh", DİA, XV, 449-452. , Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul 1999. Sicill-i Osmânî: Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, I-IX İstanbul 1308-15, Heppenheim, Bergstrasse 1971.
212 • ZEYNÎLER
Sinan Paşa, Tazarrünâme {n§r. A. Mertol Tulum), İstanbul 1971. Sivâsî, Şİhâbüddin Ahmed, Risâletü'n-necât min ^erri's-sıfât, Sülcymâniye Ktp., Halet Efendi, nr. 246, vr. (61b-77a). Sümer, Faruk, Safevî Devleti'nin Kurulumu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara 1992. Süyûtî, HusnüH-ntuhâdara: Celâleddin Abdurrahman Süyûtî, Hüsnü'l-muhâdara ft târihi Mıstr ve'l-KJjire, MI (nşr. Muhammed Ebu'1-fazl İbrahim), 1967-68. Süyûtf, Nazmu'l-tkyân: Celâleddin Abdurrahman Süyûtî, Nazmu'l-tkyân fîa'yâni'l-a'yân (elMektebetü'l-ilmiyye), Beyrut, ts. Şapolyo, Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi^ İstanbul 1964. Şemseddin Sâmî, Kâmûsü'l-a'lâm: Şemseddin Sâmî, Kâmûsü'l-a'lâm Târih ve Coğrafya Lügati^ I-VI, İs tanbul 1314. Şerif Efendi, Menâkıbü't-evliyâ^ Süleymâniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 4552 (50 varak). Şeyhî: Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiu'l-fuzalâ, III-IV, {n§r. Abdülkiidir Özcan), İstanbul 1989. Şİhâbüddin Sİvâsî, Cezzâbü'l-kulûb, Bâyezİd Devlet Ktp., Velİyyüddin Efendi, nr. 3257, vr. (143b-170b. Şuşud, Hasan Lûtfi, İslâm Tasavvufunda Hâcegân Hanedanı^ İstanbul 1958. Tabibzâde, Silsilename: Tabibzâde Derviş Mehmed Şükrü b. İsmail, Silsilenâme-i Aliyye-i Me^âyih-i Sûfiyye, Hacı Selim Ağa Ktp., Hüdayî Efendi, nr. 1098. Tâdzâde Sa'dî Çelebi, Münşeat (nşr. Necati Lugaİ-Adnan Erzi), İstan bul 1956. Tâcü't-tevârth: Hoca Sâdeddin Efendi, Tâcü't-tevârth, I~II, İstanbul 1279-1280. Tanman, M. Baha, "Âşık Paşa Külliyesi", DBİA, I, 364-368. , "Halvethâne", DİA, XV, 388-393. ,"Şeyh Vefa Külliyesi", DBİA, VTI, 173-176. Taşan, Berin, Merzİfonlu Şeyh Ahdürrahim Rumî, İzmir 1975.
BİBLİYOGRAFYA • 2 1 3
Taşköprîzâde Isâmüddİn Ahmed, Mevzûâtü'l-ulûm [trc. Kemâieddin Mehmed], İstanbul ?313. ,; Taşköprîzâde, eş-Şek_ik: Taşköprîzâde Isâmüddin Ahmed, e^-Şekâiku'n-nu'tnânİyye fî ulemâİ'd-devleti'l-Osmâniyye (n§r. Ahmed Suphi Furat), İstanbul 1985. Togan, A. Zeki Velidi, "Ali Şîr", M, I, 349-357. , Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1981. Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Ar^İvi Kataloğu-Fermanlar^ I. Fasikül {haz. İ. Hakkı Uzunçarşılı-İbrahim Kemal Baybura-Ulkü Altın dağ), Ankara 1985. Türer, Osman, "Biat (Tasavvuf)", DİA, VI, 124-125. Uludağ, Süleyman, "Abâdile" (Tasavvuf), DM, I, 7-8. ,"Avârifü'l-maârif'', DM, \V, 110. , "Devran", DM, IX, 248-249. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I, Ankara 1982; II, An kara 1983. Ünver, A. Süheyl, "Mahmud Pa§a", Fâtih ve İstanbul, c. II (1954), sy. 7-12, s. 189-193. Vassaf, Sefine: Hüseyin Vassaf, Seftne-i Evliyâ-yı Ebrâr, Süleymâniye Ktp., Yazma Bağışlar, I-V, nr. 2306-2309. Vefa Muslihuddin Mustafa, Evrâd-ı Vefa, Süleymâniye Ktp., Fâtih, nr. 2561. , Mak_m-ı Sülük, Süleymâniye Ktp., İbrahim Efendi, nr. 652. , Sâz-î İrfan, Süleymâniye Ktp., İbrahim Efendi, nr. 652. Yâdigâr-t Şemsî: Mehmed Şemsüddin, Bursa Dargahları Yâdigâr-ı Şemsî î-îî (nşr. Mus tafa Kara-Kadir Atlansoy), Bursa 1997. Yazıcı, Tahsin, "Hemedânî, Emîr-i Kebîr", DM, XVII, 186-188. Yurd, Ali İhsan, Ak%emseddİn Hayatı ve Eserleri (Düzeltme ve ek lemelerle yayına sunan: Mustafa S. Kaçalin), İstanbul 1994. Yusuf Sinan b. Yakub, Menâkıb-t Şerîf ve Tarîkatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye, 1290. Yüngül, Naci, "Giresun'un Espiye İlçesinde Yavuz Sultan SeÜm'in Te'sîs Ettiği Gülbahar Hâtûn Tekkesi Vakfına Ait Vesikaların Değerlen dirilmesi", VD, XV (1982), s. 101-116.
İRFAN
VE
Kitabın konusunu teşkil eden Zeynîlik, XV. yüzyılda ortaya çıkışının ardından halkla birlikte aydınların da dikkatini çekmeyi başarmış bir tarikattır. Herat şehrinden Horasan, Anadolu, Rumeli, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Hindistan'a yayılan bu ekole Horasan'da Ali Şir Nevâî, Mısır'da İbnü'lhümam, Abdülvahhab Şârânî, Kuşâşî, Kûrânî, Anadolu'da Molla Fenârî, Sinan Paşa, Molla Lütfi, ZenbiUi Ali Efendi gibi pek çok üst düzey âlimlerin bağlandığı, sultanlar, sadrazamlar ve vezirler başta olmak üzere bir çok devlet erkânının intisap ettiği görülmektedir. Şerîat-tarîkat-hakikat birlikteliğine önem verilmesi, bu ekolü dönemin aydınlarının gözdesi durumuna getirmiştir denilebilir. Zira bâtın ilminin yanı sıra şerîat ilimleri de denilen zahir ilimlerini tahsil eden Zeyniyye şeyhleri, öncelikle kendi bünyelerinde oluşturdukları zâhir-bâtın dengesini tarikatın temel prensiplerinden biri olarak öne çıkarmışlar, böylece tekkelerini halk için olduğu kadar âlimler ve yöneticiler için de birer cazibe merkezi hâline getirmeyi başarmışlaıdır. Böyle farklı kesimler üzerinde etkili olan bir tarikatın ilk defa bir kitap çalışmasıyla gün yüzüne çıkarılmış olması, tasavvuf için olduğu kadar ilmiye ve siyaset târihleri için de önemli katkılar sağlayacaktır.
I TBMM • Kütüphanesi
*200401928*
