Sadržaj 1.
UVOD................................................................................................................... 4
2.
ČETVEROKRAKE I „T“ RASKRSNICE.......................................................................5 2.1. Projektni elementi raskrsnica u nivou...............................................................8 2.1.1 Uslovi lokacije............................................................................................. 8 2.1.2 Nagibi.......................................................................................................... 8
3.
SAOBRAĆAJNE TRAKE........................................................................................... 9 3.1. Trake za lijevo skretanje................................................................................. 10 3.2. Trake za desno skretanje................................................................................ 11
4.
SAOBRAĆAJNA OSTRVA....................................................................................... 12 4.1. Usmjeravajuća ostrva..................................................................................... 12 4.2.
Razdjelna ostrva.......................................................................................... 13
4.3.
Pješačka ostrva i biciklistički prelazi............................................................13
5.
KONSTRUKCIJA KAPLJE........................................................................................ 14
6.
ZAKLJUČAK......................................................................................................... 17
7.
LITERATURA........................................................................................................ 18
SAŽETAK
Raskrsnice su tačke u cestovnoj mreži gdje se povezuju dvije ili više cesta što za posljedicu ima spajanje, razdvajanje, preplitanje i križanje prometnih tokova. U ovom radu dat je prikaz klasične raskrsnice. Pod klasičnim raskrsnicama se podrazumijevaju priključci (T oblika) i ukrštaji (+oblika) koji s ozirom na način ragulisanja saobraćaja mogu biti nesignalisane i signalisane raskrsnice.
Ključne riječi: raskrsnice, T, trake, skretanja.
ABSTRACT 2
Intersection are points in the road network which connect two or more roads resulting in the merger, division, interweaving and crossing traffic flows. This work presents the classic crossroads. Under classical intersections are implied connections (T-shaped) and crossings (+ form) that with respect to the way of traffic regulation can be not signalized and signalized intersections.
Keywords: crossroads, T, tape, turn.
1.UVOD
3
Uslovi odvijanja saobraćaja na raskrsnici moraju biti tako regulisani da obezbjeđuju maksimalnu sigurnost svih učesnika u saobraćaju i potreban protok saobraćaja. Raskrsnice su mjesta u saobraćajnom sistemu gdje su problemi saobraćajne sigurnosti i protoka saobraćaja naglašeni. Vozači moraju na raskrsnici da obrate pažnju na više faktora nego na slobodnim dionicama. Istovremeno preduzimaju radnje prestrojavanja, smanjenja brzine, kočenja pri skretanju, kočenja zbog propuštanja ukrštajućeg saobraćaja i sl. Četvorokraka (+) raskrsnica je raskrsnica na kojoj se SSS pod pravim uglom (α =90°±15°) i u oba smjera ukršta sa GSS, s tim da se tok GSS nastavlja pravo kroz raskrsnicu.
2.ČETVEROKRAKE I „T“ RASKRSNICE
4
S obzirom na važnost puteva koji se priključuju u raskrsnici (kategorija i brzina) i pripadajućih intenziteta saobraćaja razlikuju se četiri osnovna tipa raskrsnica u nivou. Raskrsnica tip I – ovaj tip raskrsnice predstavlja primjer raskrsnice koja se primjenjuje
kod spoja lokalnih cesta i lokalnih cesta sa regionalnim cestama s malim sobraćajnim opterećenjem kada na glavnom putu nije potrebna posebna traka za skretanje lijevo. Na raskrsnicama tipa I se elementi kanalisanja zbog malih intenziteta u principu ne primjenjuju. Na ovakvim tipovima raskrsnica je dovoljno osigurati preglednost. U slučaju da maksimalan intenzitet na sporednom saobraćajnom smjeru prelazi 20 vozila na sat, i u koliko je širina sporednog saobraćajnog smjera veća od 4.5m, primjenjuju se ostrva koja imaju oblik kapjice, a koja se nalaze u osama sporednih puteva. Na ovoj raskrsnici je potrebno postaviti osnovnu signalizaciju.
Slika 1. Raskrsnica tip I
Raskrsnica tip II – ovu raskrsnicu biramo u slučaju da je na GSS potrebna posebna traka za skretanje lijevo. U tom slučaju, na sporednom putu je potrebno izvesti usmjeravajuće ostrvo u obliku kapljice, a lijevo od spoednog puta, saobraćajno ostrvo u obliku trougla. Traka za skretanje desno se predviđa po potrebi – uzimajući u obzir potreban
5
nivopropusnosti raskrsnice na kraju planiranog razdoblja. Pravo prvenstva regulisano je saobraćajnom signalizacijom.
Slika 2. Raskrsnica tip II
Raskrsnica tip III - se oblikuje prema tipu III, u slučaju da se kolovoz GSS sastoji od četiri ili više traka. Ovaj tip raskrsnice mora biti uređen u skladu sa načelima vremenske raspodjele saobraćajnih tokova, tj. mora biti opremljen svjetlosnim signalnim uređajima. Na GSS moraju postojati posebne trake za skretanje lijevo i desno.
Slika 3. Raskrsnica tip III
Raskrsnica tip IV - Raskrsnice se projektuju u skladu sa tipom IV ukoliko se putevi koji se ukrštaju nalaze na različitim nivoima i ukoliko je obim saobraćaja velik. Ovaj tip raskrsnice se koristi takođe ukoliko to zahtijeva saobraćajna bezbjednost (npr. nepovoljna konfiguracija terena za izvođenje raskrsnice u nivou). Kada na raskrsnici sa velikim
6
saobraćajnim opterećenjem preovlađuju saobraćajni tokovi, koji se ukrštaju, tako da je nemoguće obezbijediti kontrolisanu raspodjelu pomoću semafora ili je nemoguće obezbjediti odgovarajuću dužinu traka za razvrstavanje za zaustavljanje vozila, naročito ukoliko su veći nagibi nivelete kolovoza, moguće je predvidjeti samo ukrštanje pojedinih saobraćajnih smjerova. Kvadrant u kojem je locirana spojnica se određuje uzimajući u obzir smjer najmoćnijeg saobraćajnog toka. Ravne dionice od kojih se sastoji trasa spojnice nisu jednake dužine. Dionici spojnice koja se povezuje sa niže-ležećim putem (bolja preglednost) pripada najduža spojnica.
Slika 4. Raskrsnica tip IV
2.1. Projektni elementi raskrsnica u nivou 2.1.1 Uslovi lokacije
7
Usljed činjenice da su raskrsnice ometajući elementi koji utiču na saobraćajni tok, potrebno ih je međusobno što je moguće više odaljiti na putevima viših kategorija. U tabeli 1 date su preporučene udaljenosti između raskrsnice u nivou (gdje se udaljenost mjeri od sjecišta osa), koje proizilaze iz opšte funkcije raskrsnica, njihove namjene i značaja u globalnoj putnoj mreži.
Tabela 1 : Minimalne razdaljine između raskrsnica
Izvan urbanih područja udaljenosti između raskrsnica – do obima do kojih ih je moguće slobodno izabrati – treba da budu određene tako da je između raskrsnica moguće ispunjavanje zahtjeva koji proizilaze iz minimalne razdaljine za preticanje ili željene razdaljine za preticanje. U slučaju da ispunjavanje gore navedenih zahtjeva nije moguće, potrebno je provjeriti mogućnost udruživanja pojedinih parova raskrsnica (takozvani "par raskrsnica") kao i dionica između pojedinih raskrsnica ili je parove raskrsnica potrebno formirati tako da je na njima omogućeno preticanje. Najmanju razdaljinu između dvije raskrsnice koje predstavljaju dio "para raskrsnica" dobijamo uzimajući u obzir elemente raskrsnice (npr. dužinu traka za skretanje lijevo).U takvom slučaju, za obe raskrsnice potrebno je upotrebljavati jedinstvenu usmjeravajuću signalizaciju.
2.1.2 Nagibi Maksimalni uzdužni nagib nivelete GSS u području ukrštanja ne mije preći vrijednost smax ≤ 4%. U slučaju gdje je u području neposrednog ukrštanja na GSS smax > 4%, potrebno ga je u području ukrštanja smanjiti na 4%.
8
Slika 5. Tok nivelete GSS u području neposrednog ukrštenja
3.SAOBRAĆAJNE TRAKE Širina traka za usmjeravanje se određuje na isti način kao i na dionicama otvorenih puteva izvan područja raskrsnice, uzimajući u obzir da su širine navedenih saobraćajnih traka veće u slučaju da se trake izvode u drugoj usmjeravajućoj traci na saobraćajnom ostrvu u području lukova skretanja. Širine pojedinih tipova saobraćajnih traka na raskrsnicama u nivou.
Slika 6. Tipovi saobraćajnih traka na raskrsnici
9
3.1. Trake za lijevo skretanje Trake za skretanje lijevo su usmjeravajuće saobraćajne trake koje su namijenjene vozilima koja na raskrsnici skreću lijevo. Počinju pije raskrsnice i završavaju se poslije nje, tako da se u području neposrednog ukrštanja sa drugim trakama zadržava samo isprekidana lijeva vodeća linija. U slučaju da u području raskrsnice nema dovoljno prostora za izvođenje odvojenih traka za skretanje lijevo i desno, prednost će da ima izvođenje trake za skretanje lijevo. Traka za skretanje lijevo (Slika 7) se sastoji od tri dionice: lA Dužina dionice za čekanje [m]; lZ Dužina dionice za kočenje [m]; lSP Dužina dionice za promjenu saobraćajnih traka [m]; lš' Dužina izmještanja [m]; lš Dužina dionice na kojoj se izvodi proširenje [m].
Slika 7. Elementi trake za skretanje
Dionica za čekanje vozila lA namjenjena je za čekanje vozila za vrijeme vremenske praznine između vozila iz suprotnog smjera, koja prolaze ravno kroz raskrsnicu. Dužina odsjeka za čekanje mora da iznosi najmanje 20 m ali ne više od 40 m, što zavisi od obima i strukture saobraćajnog toka koji skreće. Dionica za kočenje lZ je namjenjena kočenju vozila od brzine VZ do potpunog zaustavljanja (VK = 0). Dionica za kočenje počinje u zadnjoj tački dionice za promjenu traka i završava se u prvoj tački dionice za čekanje. Dionica za promjenu saobraćajnih traka lSP je namjenjena saobraćajnim operacijama promjene saobraćajnih traka tj. prelazu vozila sa saobraćajne trake za vožnju pravo na saobraćajnu traku za skretanje lijevo.
10
3.2. Trake za desno skretanje Trake za skretanje desno su namjenjene vozilima koja na raskrsnici skreću desno. Prilikom postavljanja navedenih traka u elemente poprečnog profila puta na raskrsnici javljaju se razdjelna ostrva i pješačka ostrva na sredini kolovoza. Traka za skretanje desno se sastoji od dionice za promjenu saobraćajnih traka, dionice za kočenje i dionice za skretanje. Dionica za promjenu saobraćajnih traka se projektuje na isti način kao i za trake za skretanje lijevo. Dionica za kočenje se projektuje na isti način kao i za trake za skretanje lijevo, s tim da se njena dužina određuje na osnovu vrijednosti početne i konačne brzine. U slučaju da se pješački prelaz nalazi na dionici za kočenje, konačna brzina je jednaka nuli. U slučaju da poslije dionice za skretanje, vozila imaju posebnu saobraćajnu traku takođe na izlazu iz raskrsnice, te ukoliko se na dionici za skretanje ne nalazi pješački prelaz, vrijednost konačne brzine je veća od nule. Izvođenje trake za skretanje desno u svrhu kočenja i ubrzavanja kretanja vozila prije/poslije benzinske stanice je obavezno u slučajevima kada je put kategorisan kao glavni ili regionalni. Izuzetak su turistički putevi. Bez obzira na činjenicu da li se projektuje kružna raskrsnica ili neki drugi tip raskrsnice u nivou, potrebno je šablonima ili drugim programskim oruđem provjeriti prikladnost upotrebljenih lukova skretanja i pokrivenih područja, i to za relevantne vrste vozila i sve smjerove vožnje. Izvedene provjere je potrebno grafički dokumentovati.
Slika 8. Traka za desno skretanje
11
4.SAOBRAĆAJNA OSTRVA Saobraćajna ostrva su površine raskrsnice koje nisu namjenjene za saobraćaj motorizovanih učesnika u saobraćaju. Izvode se kao denivelisane površine ili kao površine koje su označene samo horizontalnom signalizacijom (površine zabrane). Namjena saobraćajnih ostrva je odvajanje motorizovanih i nemotorizovanih učesnika u saobraćaju ili odvajanje pojedinih smjernih tokova motorizovanih učesnika u saobraćaju. Na raskrsnicama se javljaju sljedeće vrste saobraćajnih ostrva: (a) Ostrva za motorizovane učesnike u saobraćaju: - Usmjeravajuća ostrva - Razdjelna saobraćajna ostrva b) Ostrva za pješake i biciklistički prelazi
4.1. Usmjeravajuća ostrva Usmjeravajuća
ostrva predstavljaju glavni elemenat
kanalisanja saobraćajnih tokova
motorizovanih učesnika u saobraćaju. Postoje dva moguća oblika ostrva (trougao (slika 9) ili kapljica), koja je moguće realizovati kao denivelisana ili označena horizontalnom signalizacijom.
Slika 9. Trouglasta usmjeravajuća ostrva
Usmjeravajuće ostrvo trouglastog oblika se projektuje tako da se nacrtaju paralelne linije konstrukcijskim linijama, a zatim da se od građevinske linije pomaknu za širinu rubne trake.
12
Tako dobijena linija predstavlja konture denivelisanog ostrva, gdje je tačke loma i ukrštanja potrebno zaokružiti lukom odgovarajućeg radijusa (Ro). Veličina radijusa zaokruživanja zavisi od ugla ukrštanja linija, s tim da radijus zaokruživanja nikako ne smije biti manji od 0.5 m. U načelu, kapljice se dijele na one koje se upotrebljavaju na raskrsnicama gdje na GSS ne postoje posebne trake za skretanje lijevo i na kapljice koje se upotrebljavaju na raskrsnicama gdje na GSS postoje posebne trake za skretanje lijevo.
4.2. Razdjelna ostrva Razdjelna ostrva se izvode duž kolovoza, obično u osi kolovoza ili paralelno s njom. Njihova namjena je da odvoje usmjeravajuće trake, čime se postiže poboljšana zaštita vozila od saobraćaja iz suprotnog smjera a u isto vrijeme se nemotorizovanim učesnicima u saobraćaju pruža bolja saobraćajna bezbjednost prilikom prelaska raskrsnice. Minimalna širina razdjelne trake treba da iznosi 1.2 m.
4.3. Pješačka ostrva i biciklistički prelazi Saobraćajna ostrva za pješake i bicikliste zaštićuju iste od udara vozila. Njihova dužina, na dionici između dionice za čekanje mora iznositi najmanje 15 m. Dužina uzdignutog dijela ostrva, od područja za čekanje do sredine raskrsnice, mora da iznosi najmanje 2 m. Ukupna minimalna dužina stoga iznosi 21 m. Udarni dio ostrva mora biti prikladno uređen. Za brzinu kretanja od 70 km/h obično uređenje je dovoljno, dok je pri većim brzinama kretanja potrebno postavljanje udarnih barijera (prepreka) u vidu nadogradnje ivičnjaka na putu.
5.KONSTRUKCIJA KAPLJE
13
- Konstrukcija kaplje tip I - U slučaju da na GSS ne postoje posebne trake za skretanje lijevo, te ukoliko ugao ukrštanja α iznosi između 75° i 105°, postupak izgradnje usmjeravajućeg ostrva u obliku kapi je sljedeći (slika 10): 1. Odrediti ose sporednog saobraćajnog smjera. 2. Na osi SSS odrediti tačku koja je 10 m udaljena od ruba GSS. 3. Kroz tačku (2) nacrtati osu kaplje, koja je nagnuta za 5.4° u desno. 4. Lijevo i desno od ose kaplje nacrtati dvije pomoćne linije, u razdaljini od 1.5 m od ose. 5. Konstruisati kružni luk radijusa R = 12 m, koji tangira pomoćne linije (4) i dodiruje rub saobraćajne trake na koju skreću vozila koja sa SSS skreću lijevo i unutrašnji rub saobraćajne trake za skretanje lijevo na GSS. 6. U sjecištu kružnih lukova (5), oblikovati glavu kaplje sa kružnim lukom R1=0.75 m. 7. Na osi kaplje odrediti tačku koja je 20 m udaljena od ruba GSS. Iz te tačke crtamo tangente na kružni luk (5). 8. Na mjestu gdje između tangenti (7) pravougaona razdaljina do ose kaplje iznosi 1.5m, oblikovati suprotnu glavu kaplje sa radijusom R2=0.75 m. 9. Zatvorenu površinu odrediti pomoću linije između osa puta SSS i desnog ruba kaplje.
Slika 10. Konstrukcija kaplje tip I
14
Konstrukcija kaplje tip II - U slučaju da na GSS postoje posebne trake za skretanje lijevo, te ukoliko ugao ukrštanja α iznosi između 75° i 105°, postupak izgradnje usmjeravajućeg ostrva u obliku kaplje je sljedeći (Slika 11). 1. Odrediti sjecište ose priključka (osa SSS) – ose kaplje – sa rubom krajnje saobraćajne trake puta koji se presjeca (GSS),. 2. Nacrtati paralelnu liniju sa osom kaplje na udaljenosti od Δw, čija se vrijednost očitava iz grafikona A. 3. Nacrtati kružni luk sa radijusom R (njegovu veličinu – (R) – očitavamo sa grafikona B), koji tangira liniju paralelnu (2) sa osom kaplje i tangira rub saobraćajne trake na koju prelaze vozila koja skreću lijevo sa priključka puta SSS. 4. Iz istog središta iz kojeg je nacrtan kružni luk sa radijusom R (3) nacrtati pomoćni kružni luk čiji je radijus za 2 m veći od radijusa R. 5. Označiti tačku "P" na spojnici središta oba pomoćna luka sa sjecištem drugog pomoćnog luka (4) sa rubom krajnje saobraćajne trake na putu GSS. 6. Nacrtati kružni luk promjera R, koji prolazi kroz tačku P i tangira unutrašnji rub trake za skretanje lijevo na putu GSS. Ovaj luk već ograničava dio područja kaplje. 7. Konstruisati glavu kaplje sa lukom R1=1.5 m. Provjeriti da li je glava kaplje više od 2 m a manje od 5 m udaljena od ruba krajnje saobraćajne trake na GSS. 8. Nacrtati tangente iz tačke Z do oba pomoćna kružna luka sa radijusom R. 9. Na tangentama (8) odrediti tačke "I" i "S", udaljenost između navedenih tačaka mjerena pod pravim uglom na osu kaplje treba da iznosi 2.9 m. 10. Od tačke "I" odmjeriti u lijevo 1 m i tako dobiti tačku "I' ". 11. Iz tačke "I' " povući novu tangentu na kružni luk 3. 12. Suprotnu glavu kaplje zaokružiti sa kružnim lukom radijusa R2 = 0.75 m ili 0.5 m.
15
Slika 11. Konstrukcija kaplje tip II
16
6.ZAKLJUČAK Saobraćajna sigurnost je jedan od osnovnih kriterija po kom se određuje kvalitet saobraćajnog sistema. Vozači moraju na raskrsnici da obrate pažnju na više faktora nego na slobodnim dionicama. Istovremeno preduzimaju radnje prestrojavanja, smanjenja brzine, kočenja pri skretanju, kočenja zbog propuštanja ukrštajućeg saobraćaja i sl.
7.LITERATURA
17
[1]
SMJERNICE ZA PROJEKTOVANJE, GRAĐENJE, ODRŽAVANJE I NADZOR NA
PUTEVIMA, Sarajevo/Banja Luka, 2005 [2] Raskrsnice, Zoran Kenjić, dipl.ing.građ.
18
