UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA
GGGC 6033: ISU-ISU PENDIDIKAN DI MALAYSIA
NAMA PELAJAR: DESMOND DANIEL ANAK COPTA
NO MATRIK PELAJAR: GP05342
NAMA PENSYARAH: PROF. MADYA DR. NORASMAH N ORASMAH OTHMAN
PUSAT KULIAH: IPTAR KUCHING
TUGASAN INDIVIDU: PENDIDIKAN GOLONGAN MINORITI (ORANG ASLI)
1.0
Pengenalan
Menurut Jabatan Kemajuan Orang Asli (JAKOA), masyarakat Orang Asli merupakan kaum minoriti penduduk Malaysia. Mengikut bancian tahun 2006 bilangan Orang Asli ialah 141,230 orang. Kedudukan sosioekonomi sebahagian besar masyarakat Orang Asli masih tertinggal dalam pelbagai bidang, berbanding dengan kaum-kaum lain di Malaysia. Dari segi taburan penempatan masyarakat Orang Asli 36.9% di kawasan pendalaman, 62.4% 62.4% di kawasan pinggir dan 0.7% di kawasan bandar. Menurut Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM) (2013), dalam Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (PPPM) 2013-2025 menyatakan bahawa kumpulan peribumi dan minoriti lain termasuk kumpulan seperti Orang Asli, Penan, peribumi Sabah, dan peribumi Sarawak merangkumi 4% daripada semua murid sekolah rendah dan menengah di Malaysia. Sebanyak 68% daripada murid tinggal di kawasan luar bandar dan 80% di Sabah dan Sarawak. Menurut dapatan KPM menunjukkan kadar keciciran yang tinggi dalam kalangan murid Orang Asli menyebabkan pencapaian pendidikan dalam kalangan mereka agak rendah berbanding purata kebangsaan. Hanya 20% murid Orang Asli tamat sekolah menengah, iaitu kurang separuh daripada purata kebangsaan iaitu 72%. Berbanding purata kebangsaan, iaitu 87%, hanya 61% murid Sekolah Kebangsaan Asli lulus mata pelajaran teras dalam peperiksaan UPSR. Sebanyak 35% Sekolah Kebangsaan Asli berada dalam band sekolah berprestasi rendah (Band 6 dan 7) berbanding hanya 1% sekolah awam. Dapatan daripada KPM menunjukkan bahawa isu keciciran para pelajar dari kalangan masyarakat Orang Asli masih tinggi dan keadaan ini merupakan antara cabaran kepada Kementerian Pendidikan dan pihak-pihak berkaitan khususnya JAKOA dalam usaha merealisasikan hasrat kerajaan dalam PPPM 2013-2025 dalam merapatkan jurang pendidikan dalam kalangan pelajar di negara ini. Namun, jika dilihat dari sudut lain adalah menjadi tanggungjawab dan kesedaran ibu bapa pelajar orang asli itu sendiri untuk memastikan anakanak mereka diberi sokongan dan bimbingan terhadap keperluan dan kepentingan pendidikan bagi membolehkan mereka mere ka keluar dari kepompong kemiskinan. Ibu bapa merupakan tunjang utama dalam pencapaian pendidikan anak-anak mereka. Persepsi mereka terhadap pendidikan formal merupakan salah satu faktor yang menyumbang kepada kejayaan anak-anak mereka (Muhammad Fuad et.al., 2016). Justeru, melalui penulisan ini dua isu utama yang akan dibincangkan iaitu pertama isu yang berkaitan dengan sikap dan peranan ibu bapa dan isu kedua adalah berkaitan dengan budaya dalam pendidikan Orang Asli. Isu-isu ini dipilih berdasarkan pembacaan daripada artikel-artikel berkaitan yang menjadi tumpuan utama para pengkaji terdahulu terhadap isu 1
yang dihadapi dalam memperkasakan pendidikan Orang Asli di negara ini. Implikasi dan cadangan penyelesaian terhadap isu tersebut turut akan dikemukakan berdasarkan kajiankajian lampau sebagai gambaran bagi membantu golongan minoriti ini dalam merealisasikan hasrat dalam visi dan misi pelan pel an pembangunan yang telah disediakan oleh kementerian.
2.0
Konsep dan Definisi berkaitan Pendidikan Orang Asli
Menurut JAKOA, kewujudan Akta Orang Asli 1954 (Akta 134) di bawah Aborigional Peoples Ordinance No. 3, 1954 yang telah dipinda pada tahun 1974, penetapan istilah dan kelayakan untuk dikatakan sebagai komuniti Orang Asli telah dijelaskan dengan terperinci. Berdasarkan Seksyen 3 dalam Akta Orang Asli 1954 (Akta 134), Orang Asli ditakrifkan seperti berikut: i.
mana-mana yang bapanya ialah ahli daripada kumpulan etnik Orang Asli, yang bercakap bahasa Orang Asli dan lazimnya mengikut cara hidup Orang Asli dan adat kepercayaan Orang Asli, dan termasuklah seorang keturunan melalui lelaki itu;
ii.
mana-mana orang daripada mana-mana kaum yang diambil sebagai anak angkat semasa budak oleh Orang Asli Asli dan yang telah dibesarkan sebagai seorang Orang Asli, Asli, lazimnya bercakap bahasa Orang Asli, mengikut cara hidup Orang Asli dan adat kepercayaan Orang Asli, dan menjadi ahli daripada suatu masyarakat Orang Asli; ata u
iii.
anak daripada mana-mana penyatuan antara seorang perempuan Orang Asli dengan seorang lelaki daripada suatu kaum lain, dengan syarat anak itu lazimnya bercakap bahasa Orang Asli dan kepercayaan Orang Or ang Asli dan masih lagi menjadi ahli daripada suatu masyarakat Orang Asli.
Masyarakat Orang Asli merupakan komuniti minoriti minoriti yang mempunyai k keunikan eunikan tersendiri terutamanya dalam aspek sosiobudaya yang meliputi identiti, adat resam dan ritual, pantang larang, makanan serta hubungan sosial. Bagi mengekalkan identiti mereka sebagai Orang Asli, majoriti daripada mereka masih masi h tinggal di kawasan hutan dan masih mengamalkan cara hidup tradisional yang banyak dipengaruhi oleh alam sekitar dan amalan lama tinggalan nenek moyang mereka (Seow Ta Wee, et al., 2013). Kesan daripada pengekalan pengekalan identiti tersebut, masyarakat orang asli sering dianggap golongan yang miskin serta ketinggalan daripada masyarakat lain di negara negara ini. Orang Asli negara negara ini terdiri daripada tiga suku kaum utama iaitu Senoi, Melayu-Proto dan Negrito dan setiap suku kaum ini pula boleh dipecahkan lagi kepada enam suku bangsa berbeza. Jadual 1 menunjukkan status pendidikan di kalangan pelajar orang asli yang ditunjukkan melalui enrolmen pelajar pada peringkat Tertiari, Sekolah Menengah dan Sekolah Rendah. Status pendidikan secara keseluruhannya meningkat dari semasa ke semasa dalam 2
semua peringkat pengajian. Peningkatan enrolmen pelajar sekolah rendah melonjak dengan ketara daripada 16,806 orang pelajar pada tahun 1997 1997 kepada 27,926 orang orang pelajar orang asli pada tahun 2013. Enrolmen pelajar sekolah menengah juga menunjukkan trend yang meningkat iaitu seramai 3,306 orang pelajar pada tahun 1997 meningkat kepada 12,968 orang pelajar pada penghujung tahun 2013. Peningkatan ini menunjukkan telah wujud kesedaran di kalangan orang asli tentang kepentingan pendidikan kepada diri sendiri, keluarga dan masyarakat secara keseluruhannya.
Jadual 1 : Enrolmen Pelajar Orang Asli bagi ba gi Sekolah rendah, Sekolah Menengah dan IPT dari tahun 1997 sehingga tahun 2013.
Enromen Pelajar Orang Asli (Status Pendidikan) Tahun
IPT
Sekolah
Sekolah
Menengah
Rendah
1997
10
3306
16806
1998
19
4186
19033
1999
2
4653
21131
2000
30
5971
21704
2001
35
5239
20871
2002
42
6219
22098
2003
112
6675
23607
2004
73
7754
25354
2005
62
8488
26210
2006
49
8774
26464
2007
61
9600
26791
2008
63
9738
27176
2010
235
11314
27585
2011
395
12148
26283
2012
476
11341
27868
2013
693
12968
27926
Jumlah
2357
128374
386907
Sumber: Jabatan Kemajuan Orang Asli (JAKOA) pelbagai tahun
3
Wan Afizi Wan Hanafi at el., (2014) menyatakan bahawa meningkatkan taraf hidup golongan komuniti orang asli memang merupakan perkara utama yang menjadi agenda kerajaan bagi merealisasikan pembangunan pembangunan yang yang inklusif dan setara. Untuk ini pendidikan formal bagi anak orang asli memang dianggap sebagai satu mekanisme yang paling tepat bagi membantu golongan ini khususnya. Menurut Hassan, 1998 dalam Norizan at el., (2013) pembangunan pendidikan dipercayai dapat menjadikan sistem sosial, politik dan ekonomi sesebuah negara teguh dan digeruni oleh pihak lain. Oleh sebab itu, usaha untuk meningkatkan taraf pendidikan dilaksanakan secara menyeluruh termasuk dalam kala ngan masyarakat Orang Asli. Berdasarkan laporan oleh Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah (2007), golongan Orang Asli merupakan satu kelompok masyarakat Mala ysia yang masih ketinggalan dalam setiap aspek termasuklah ekonomi, sosial dan pendidikan berbanding dengan kumpulan etnik yang lain. Masyarakat Orang Asli di Malaysia berada di luar lingkungan arus perdana pembangunan, walaupun Malaysia sudah mengalami kemajuan dan pembangunan dalam semua sektor. Menurut Meiji (2008), sebelum tertubuhnya Jabatan Hal-Ehwal Orang Asli (JHEOA), masyarakat Orang Asli tidak pernah menerima pendidikan formal terutama bagi mereka yang tinggal di kawasan pedalaman. Bagi Orang Asli kecekapan dan kepandaian kepandaian mereka dalam persekitaran semula jadi misalnya memburu, menangkap ikan, dan mengumpul hasil hutan amat diutamakan. Keadaan ini amat sesuai dengan cara hidup mereka yang berlatar belakangkan ekonomi hutan (Adliza, 2007; Abdul Razak & Zalizan, Zalizan, 2009). Di Malaysia, usaha untuk meningkatkan pembangunan pendidikan Orang Asli telah dilakukan sejak zaman penjajah lagi. Sebagai contoh, Kementerian Pendidikan Malaysia dengan kerjasama Jabatan Hal Ehwal Orang Asli telah bertanggungjawab untuk memajukan masyarakat Orang Asli dalam pendidikan. Walaupun prestasi pendidikan masih rendah namun terdapat segelintir Orang Asli telah berjaya sehingga ke universiti dalam pelbagai peringkat pengajian dan menceburi pelbagai bidang kerjaya. kerja ya. Sehingga kini terdapat terdap at 25 orang penuntut daripada golongan Orang Asli sedang melanjutkan pelajaran di luar negara termasuk sembilan orang di United Kingdom, lapan di Australia Australi a dan dua di India (Unknown, 24 Jan 2014). Pencapaian yang baik dalam pelajaran bukan hanya menjadi impian setiap pelajar malahan ia juga merupakan harapan setiap ibu bapa untuk melihat anak-anak mereka berjaya dalam hidup mereka. Pelajar yang berjaya juga merupakan aset kepada negara yang akan menerajui pucuk pimpinan negara pada masa hadapan. Justeru, dalam proses pengajaran dan pembelajaran, salah satu faktor dominan dominan yang mempengaruhi pencapaian pelajar seperti faktor
4
ibu bapa iaitu sikap ibu bapa yang tidak mengambil berat tentang pelajaran anak-anak merupakan antara faktor yang yang menyebabkan anak kurang bermotivasi terhadap pendidikan. pendidikan.
2.1
Teori Ekologi Urie Bronfenbrenner Bronfenbrenner Dan Kaitannya Dengan
Pendidikan
Orang Asli
Terdapat pelbagai usaha kerajaan memberikan kemudahan bagi membangunkan pendidikan, namun masalah keciciran murid tidak mungkin berakhir jika tanpa penglibatan dan peranan ibu bapa dalam memberi dorongan, nasihat serta semangat kepada anak mereka. Teori yang berkaitan dengan faktor ibu bapa ialah Teori Ekologi Urie Bronfenbrenner. Secara keseluruhannya, terdapat lima peringkat yang wujud dalam teori ekologi Bronfrenbrenner. Walau bagaimanapun, kajian ini hanya membincangkan dua peringkat iaitu peringkat pertama yang dinamakan mikro sistem dan peringkat ketiga iaitu ekosistem (Urie Bronfenbrenner, 1994).
a) Mikro sistem Menurut Brian Lewthwaite (2011), mikro sistem melibatkan persekitaran yang terdekat dengan kanak-kanak
dan interaksi yang yang berlaku adalah dalam persekitaran yang kecil. Contoh
interaksi yang berlaku dalam peringkat mikro sistem adalah interaksi dalam keluarga iaitu antara ibu dan anak. Contoh lain adalah interaksi antara rakan sebaya dan jiran tetangga. Dalam institusi kekeluargaan, ibu bapa merupakan agen sosialisasi terpenting dalam kehidupan kanakkanak. Faktor persekitaran dalam keluarga merupakan faktor yang paling besar mempengaruhi perkembangan kanak-kanak. Bronfenbrenner berpendapat individu yang terlibat dalam pembentukan sosialisasi peringkat awal di sekeliling kanak-kanak sangat penting dalam pengembangan minda, fizikal dan emosi. Dalam peringkat ini, kanak-kanak mula meletakkan kepercayaan yang tinggi kepada orang-orang di sekeliling mereka. Sekiranya dilihat dari sudut teori ekologi Bronfenbrenner pada peringkat mikro sistem (Brian Lewthwaite, Lewthwaite, 2011) 2011) dalam Nor Fariha Aniza Binti Md Isa et.al , dengan pendidikan Orang Asli, kehidupan keluarga dan masyarakat Orang Asli banyak mempengaruhi pandangan Orang Asli terhadap pendidikan. Dari aspek ibu bapa dan kehidupan keluarga yang merupakan pengaruh terbesar kepada pelajar Orang Asli, didapati tahap pendidikan ibu bapa yang rendah mempengaruhi pencapaian akademik anak-anak Orang Asli. Ini kerana kurangnya pendidikan dalam kalangan ibu bapa menyebabkan mereka tidak dapat atau gagal membantu dalam pelajaran anak-anak. Selain itu, tahap sosioekonomi yang rendah turut mempengaruhi pendidikan anak-anak. Ibu bapa yang memberi tumpuan kepada pekerjaan bagi membaiki 5
ekonomi keluarga dan menampung keperluan hidup juga menyebabkan mereka kurang sedar bahawa mereka telah mengabaikan pendidikan anak-anak. Hasil kajian yang dijalankan oleh Mohamad Johdi dan Abdul Razak (2009), masyarakat Orang Asli khususnya ibu bapa telah menyedari hakikat kepentingan pendidikan. Kebanyakan anak-anak mereka telah disekolahkan di peringkat awal lagi iaitu sejak di peringkat prasekolah dan sekiranya mereka tidak bersekolah di peringkat prasekolah, anak-anak mereka dihantar ke sekolah Kebangsaan. Walau bagaimanapun, tahap kesedaran mereka masih rendah. Hasil temu bual Mohamad Johdi dan Abdul Razak (2009) dengan seorang bapa dalam kalangan Orang Asli, pengkaji mendapati bapa tersebut menyediakan kewangan yang mencukupi untuk pembelajaran anak-anak, namun begitu beliau gagal membantu dalam pelajaran dan gagal menentukan hala tuju pendidikan kanak-kanak. Kebanyakan urusan berkaitan pendidikan diserahkan sepenuhnya kepada pihak sekolah. Ini kerana ibu bapa dalam kalangan masyarakat Orang Asli mempunyai pengetahuan yang sangat rendah dalam bidang pendidikan. Mereka hanya mampu menyediakan sumber kewangan namun gagal memberi bimbingan secara langsung berkaitan pendidikan terhadap anak-anak. Hal ini memberi kesan terhadap pandangan anak-anak kepada pendidikan. Selain ibu bapa, masyarakat terdekat turut mempengaruhi tahap kesediaan anak-anak untuk menyertai bidang pendidikan. Mentaliti masyarakat Orang Asli yang tidak berubah sejak dahulu turut mempengaruhi pencapaian pelajar. Mereka masih berpendapat bahawa walaupun tidak mempunyai pendidikan yang tinggi, kehidupan masih boleh diteruskan sedangkan zaman sedang bergerak ke arah ekonomi global dan pendidikan merupakan senjata yang amat penting untuk menghadapi cabaran dalam era globalisasi ini. Sikap mas yarakat Orang Asli yang hanya menerima apa sahaja yang ada tanpa usaha memajukan diri dan meningkatkan taraf hidup turut mempengaruhi mentaliti anak-anak Orang Asli untuk terus hidup dalam keadaan sederhana. Walau bagaimanapun, tidak dinafikan terdapat anak-anak Orang Asli yang berjaya melanjutkan pelajaran di peringkat yang lebih tinggi. Namun golongan minoriti Orang Asli yang berjaya ini kurang berkemampuan untuk menyedarkan masyarakat yang majoritinya memandang ringan terhadap kepentingan pendidikan. p endidikan.
b) Ekosistem Ekosistem merupakan pengalaman dengan persekitaran yang tidak melibatkan murid secara langsung tetapi keputusan yang diambil dalam persekitaran tersebut memberi kesan kepada kanak-kanak atau orang dewasa yang terlibat dengan kanak-kanak tersebut (Brian Lewthwaite, 2011). Pada peringkat ekosistem ini, bagi mempengaruhi masyarakat Orang Asli untuk 6
mengambil berat tentang pendidikan, kerajaan komited untuk memberi perhatian serius mengenai pembangunan pendidikan dan kemajuan Orang Asli. Secara realitinya di Malaysia masih terdapat sebilangan kecil masyarakat yang masih tercicir dalam sektor pendidikan berbanding dengan dengan kaum lain dan masyarakat yang dimaksudkan ialah masyarakat masyarakat Orang Asli (Mazdi Marzuki, Jabil Mapjabil, Rosmiza Mohd Zainol 2014). Doris et al (2012) pula menjelaskan bahawa kumpulan minoriti ini masih jauh ketinggalan dan mempunyai tahap keciciran yang tinggi dalam semua peringkat pendidikan bermula dari prasekolah hinggalah ke peringkat Institusi Pengajian Tinggi. Menyedari perkara tersebut, Dasar Kementerian Pendidikan Malaysia melalui Pelan Induk Pembangunan Pendidikan (PIPP) yang dikeluarkan pada tahun 2012 menekankan salah satu tujuan PPPM2013-2025 adalah untuk merapatkan jurang pendidikan dari semua aspek termasuklah jurang antara lokasi iaitu antara bandar dan luar bandar, jurang teknologi, jurang antara tahap pencapaian pelajar, jurang antara pelajar normal dan pelajar berkeperluan khas serta jurang sosioekonomi.
3.0
Isu Sikap dan Peranan Ibu Bapa dalam Pendidikan Orang Asli
Ibu bapa memainkan peranan penting dalam pencapaian pendidikan mereka. Persepsi mereka terhadap pendidikan formal adalah salah satu faktor yang menyumbang kepada kejayaan anakanak mereka. Keluarga memainkan peranan yang paling penting dalam membentuk masa depan anak-anak mereka. Sikap ibu bapa dan kepercayaan dalam pendidikan formal akan mempengaruhi pendidikan dan aspirasi anak-anak mereka. Walau bagaimanapun, ibu bapa orang asli tidak berminat dalam pendidikan formal. Sekolah hanya perantaraan untuk mendapat akses kepada bantuan kewangan, baik percuma dan makanan berkhasiat. Menurut mereka, tahap rendah pendidikan ibu bapa akan menyebabkan keciciran tertinggi di kalangan kanakkanak orang asli. Nor (1998) dalam Muhammad Fuad (2016) merumuskan bahawa secara umumnya ibu bapa orang asli masih tidak berminat dengan pendidikan. Sebenarnya mereka melihat sekolah sebagai tempat untuk menghantar anak-anak mereka untuk bermain dan mempunyai makanan yang baik. Ada pula ibu bapa asli yang berpandangan sinis terhadap kemampuan pendidikan formal dalam mengubah mobiliti sosial mereka. Tambahan pula, mereka enggan menerima hakikat bahawa pendidikan formal boleh membantu mereka untuk meningkatkan taraf hidup. Peranan ibu bapa juga mempengaruhi prestasi pendidikan anak-anak sejak di peringkat awal pendidikan ataupun di sekolah rendah. Beberapa kajian yang dilakukan oleh para sarjana yang berfokus kepada masyarakat ini mendapati pelbagai faktor yang menyebabkan keciciran masyarakat Orang Asli dalam arus perdana pendidikan negara. Kenyataan ini disokong oleh 7
Juli (2006) dalam Mazdi et.al (2014) yang menyatakan antara faktor yang menyebabkan keciciran masyarakat ini ialah kegagalan masyarakat Orang Asli dalam pendidi kan disebabkan oleh sikap ibu bapa. Ibu bapa Orang Asli kurang memainkan peranan ke arah kejayaan pelajaran anak-anak mereka. Ramai dalam kalangan ibu bapa Orang Asli langsung tidak mendapat pendidikan formal manakala hanya sebahagian kecil mendapat pendidikan hanya setakat sekolah rendah itu pun sehingga tahun tiga sahaja. Kebanyakan ibu bapa Orang Asli berkahwin muda muda yang menyebabkan mereka kurang dengan ilmu kekeluargaan. Dorongan dan dan semangat daripada ibu bapa amat diperlukan oleh pelajar bagi meningkatkan motivasi untuk belajar dengan menyediakan persekitaran pembelajaran di rumah. Menurut temu bual yang telah dijalankan oleh Wan Hafizul dalam kajian Wan Afizi Wan Hanafi at el., (2014) ibu bapa tidak memarahi anak− anak sekiranya sekiran ya tidak hadir ke sekolah. Sebaliknya, ibu bapa diam kerana anak yang tidak bersekolah dapat menolong melakukan kerja rumah atau mengikut mereka ke hutan untuk mengumpul hasil hutan. Ibu bapa akan menyerahkan 100 peratus pendidikan anakanak mereka kepada pihak sekolah. Mereka juga tidak mengambil berat tentang keputusan peperiksaan yang dihasilkan oleh anak mereka dalam pelajaran. Ibu bapa murid orang asli juga tidak menyarankan atau menyuruh anak-anak belajar apabila berada di rumah seperti dalam jadual 2. Dal am keadaan sedemikian, maka tidak berlaku proses pendidikan pendidikan atau pembelajaran pembelajaran di rumah. Ibu Ibu bapa bapa tidak memberi cadangan cadangan khusus khusus untuk untuk meningkatkan pendidikan anak-anak mereka. Mereka memohon bantuan kewangan daripada kerajaan, tetapi bantuan kewangan itu bukanlah digunakan untuk pendidikan anak-anak te tapi lebih kepada perbelanjaan harian. Keadaan ini adalah dipengaruhi oleh tahap pendidikan ibu bapa itu sendiri.
Jadual 2: Keprihatinan ibu bapa terhadap pelajaran anak mereka Pos Pos Keseluruhan Peranan ibu bapa Brooke Pulat Jumlah % Jumla % Jumlah h Bertanya tentang pelajaran anak - 3 12 2 8 5 anak dengan guru. Bertanya kepada anak-anak 4 16 3 12 7 tentang pelajaran mereka Menyemak buku pelajaran anak- 3 12 0 0 3 anak Sumber: Wan Afizi Wan Hanafi et.al., (2014)
8
% 10 14 6
Selain itu, kebanyakan ibu bapa kurang meluangkan masa untuk anak-anak seperti memeriksa atau menanya kerja sekolah anak-anak, jauh sekali membeli bahan-bahan bacaan. Ibu bapa sendiri kurang terdedah kepada alam pendidikan suatu ketika dahulu. Malah, ibu bapa tidak pernah membayangkan anak- anak mereka akan menjadi seorang yang berkerjaya suatu hari nanti. Sebaliknya, mereka sekadar mengharapkan anak- anak mereka dapat membaca dan memperoleh pendidikan yang lebih baik daripada diri mereka sahaja. Menurut pandangan guru yang ditemu bual, dorongan daripada ibu bapa merupakan faktor penting dalam mempengaruhi pencapaian prestasi pelajar Orang Asli di SK Pos Pulat dan SK Pos Brooke. Malahan dorongan dan sokongan daripada ibu bapa terhadap pelajar untuk belajar bersungguh - sungguh amat diperlukan. Ibu bapa seharusnya memberi nasihat dan semangat kepada anak-anak mereka supaya belajar dengan tekun dan bersungguh-sungguh. Dalam kajian Kanak-Kanak Minoriti Orang Asli Di Malaysia: Menggapai
Literasi Bahasa Melayu yang dijalankan oleh oleh Abdull
Sukor Shaari at el.,( 2011) juga mendapati ibu bapa tidak memainkan peranan untuk membantu pembelajaran anak-anak mereka. Berikut merupakan antara respon responden ibu bapa. Ibu bapa langsung tak main peranan sebab bila kita beri kerja rumah pun, bila bila esok kita nak kutip balik kerja rumah tu...tak dak...tak buat...tu buat...tu la masalah dia...tiada sokongan ibu bapa...tula masalahnya. Itu yang saya masukkan cadangan untuk bina asrama asrama di sekolah ni dalam RMK 10/11, bila bina asrama bila petang lepas sekolah tu boleh berlaku pembelajaran, kalau tiada asrama, dia balik ke rumah tiada berlaku pembelajaran...main saja Menurut Nazariyah Sani (2014) kesedaran tentang pentingnya meneruskan persekolahan ini kerana ibu bapa tidak berpengalaman dalam hal-ehwal pendidikan secara langsung tidak begitu menitikberatkan perihal akademik anak-anak. Hal ini berkemungkinan kerana ibu bapa kurang kesedaran terhadap kepentingan akademik berikutan pengalaman mereka yang tidak aktif terhadap pembelajaran. Faktor ini dapat dikaitkan dengan Teori Tingkah Laku Bandura (1997) yang melihat pengalaman ibu bapa sebagai salah satu faktor yang memberi rangsangan terhadap murid-murid. Bandura berpendapat bahawa kanak-kanak lebih banyak belajar menerusi peniruan dan tingkah laku yang terhasil kebanyakannya adalah menerusi pengalaman pengasuhan kanak-kanak itu sendiri (Zakaria, Ahmad Munawar dan Noranizah, 2012). Hal ini jelas membuktikan bahawa pengalaman ibu bapa yang mempunyai pendidikan minimum akan membentuk sikap yang tidak acuh terhadap pembelajaran anakanak justeru menggagalkan usaha kemahiran literasi dalam kalangan murid-murid.
9
Kajian turut mendapati guru berhadapan dengan cabaran dalam pendidikan Orang Asli iaitu faktor ibu bapa murid-murid Orang Asli yang tidak berpendidikan. Murid-murid orang Asli tidak menguasai literasi berkait dengan latar belakang akademik ibu bapa mereka. Kajian lalu membuktikan faktor persekitaran mempengaruhi pembentukan dan perkembangan personaliti seseorang murid-murid merangkumi keadaan keluarga, tahap akademik ibu bapa, sekolah, rakan sebaya, masyarakat, dan pengalamannya. pengalamannya. Kenyataan ini disokong disokong oleh Johari Talib (2007) iaitu institusi keluarga merupakan pengaruh utama terhadap perkembangan anakanak memandangkan ibu bapa secara jelas merupakan me rupakan ejen sosialisasi yang kuat mempengaruhi anak-anak kerana jumlah masa kanak-kanak berada di rumah adalah lebih panjang berbanding masa yang diperuntukkan di sekolah. Berdasarkan kajian ini, unsur-unsur institusi keluarga yang mempengaruhi perkembangan individu ialah tahap akademik ibu bapa sama ada ibu bapa berkelulusan rendah, sederhana s ederhana ataupun tinggi. ti nggi. Ibu bapa yang mempunyai tahap pendidikan rendah tidak menjadi role-model kepada kepada anak-anak seperti tidak membaca di hadapan anakanak. Maka minat untuk membaca dalam kalangan anak-anak orang Asli ini berkurangan dan hal ini memberi kesan kepada penguasaan literasi mereka. Selain itu ibu bapa bapa juga kurang memberi sokongan dan bimbingan kepada anak sendiri. Di samping itu, ibu bapa lebih banyak menghabiskan masa dengan pekerjaan seharian menyebabkan tidak mempunyai masa dengan anak-anak. Mereka sibuk dengan kerja hutan dan mencari pendapatan dan bukannya memberi perhatian kepada pendidikan. Kadang-kadang, mereka membawa anak-anak mereka ke dalam hutan untuk membantu mencari hasil hutan demi kelangsungan hidup. Kecekapan dan kemahiran untuk terus hidup dalam hutan yang lebih penting berbanding dengan pendidikan formal yang lain di dalam kelas. Persepsi ini mengalakkan anak-anak suka ponteng sekolah dan menyumbang kepada kes keciciran yang tinggi. Sikap ini disebabkan oleh pengalaman negatif di awal persekolahan. Persepsi ibu bapa mengenai pendidikan formal adalah penting kerana ia adalah berkaitan dengan penglibatan mereka dalam persekolahan anak-anak mereka. Walau bagaimanapun, pada pandangan masyarakat orang asli, walaupun ibu bapa mengiktiraf kepentingan pendidikan formal, namun mereka masih mempunyai jangkaan jangkaan yang rendah dan inspirasi anak-anak mereka adalah gambaran tahap pendidikan rendah mereka sendiri. Menurut Hanafi (2014) , orang asli tidak mempunyai gambaran masa depan yang cerah tentang anak-anak mereka untuk menjadi seseorang di tahap profesional. Sekolah hanyalah tempat yang boleh mengajar pengetahuan asas anak-anak mereka seperti membaca, menulis dan kiraan. Namun, mereka tetap berpuas hati dengan kehidupan mereka dan apa yang mereka ada sekarang .
10
3.1
Cadangan Penyelesaian terhadap Isu Sikap dan Peranan Ibu Bapa dalam Pendidikan Orang Asli
Cadangan penulis terhadap isu ini ialah dengan merangka dan melaksanakan program yang dapat meningkatkan lagi motivasi para ibu bapa. Hal ini kerana, mereka memerlukan bimbingan dan motivasi untuk memajukan diri mereka serta meyakinkan kemampuan mereka untuk membantu anak-anak. Cadangan ini disokong dengan dapatan kajian Wan Afizi Wan Hanafi at el., (2014) iaitu program berbentuk motivasi diadakan pada hari terbuka yang melibatkan pelajar dan ibu bapa seperti Majlis Motivasi Keibubapaan. Dalam program ini, ibu bapa diminta lebih mengambil berat tentang pelajaran anak – anak anak dan tidak mengabaikan masa depan anak – anak. anak. Kehadiran ibu bapa sedikit sebanyak dapat memberi pendedahan berkaitan ilmu dalam mendidik anak – anak anak mereka. Dorongan dan perhatian ibu bapa begitu penting dalam memastikan kecemerlangan anak-anak dalam pendidikan bagi meningkatkan motivasi untuk belajar dengan menyediakan persekitaran pembelajaran di rumah. Faktor ini dapat dikaitkan dengan Teori Kognitif dalam pendidikan yang mana melihat tentang pengukuhan ke atas pembelajaran terhadap kognitif murid-murid yang mempunyai ibu bapa berpengalaman akademik dan tidak. Menerusi Menerusi kajian yang dijalankan mendapati bahawa ibu bapa yang mempunyai faktor latar belakang akademik secara tidak langsung sedikit sebanyak dapat membentuk kognitif murid terhadap kemahiran asas kepada pembelajaran dan sebaliknya bagi murid-murid yang tidak mempunyai ibu bapa yang berpengalaman akademik akan menyukarkan sedikit proses penerimaan maklumat, pemahaman dan penggunaan pengetahuan.
Menurut Nazariyah Sani (2014) lagi, kurang sokongan daripada ibu bapa
disebabkan mereka sendiri pun tidak boleh membaca jadi mereka tidak dapat membimbing anak-anaknya semasa berada di rumah. Keadaan ini memberi gambaran bahawa pembelajaran hanya berlaku di sekolah sahaja dan tidak ada kesinambungan di rumah. Berdasarkan saranan Kementerian Pendidikan iaitu menganjurkan bengkel untuk ibu bapa murid-murid Orang Asli, penulis mencadangkan agar kelas dewasa turut diperluaskan dan dipergiatkan untuk untuk ibu bapa. Ini Ini membolehkan mereka didedahkan dengan dengan kepentingan pelajaran secara secar a tidak langsung mereka dapat membantu anak-anak mereka merek a semasa di rumah dan memberi peluang kepada anak-anak mereka untuk belajar. Penulis mencadangkan bagi ibu-ibu yang mempunyai anak di rumah boleh membawa anak mereka datang bersama agar tidak menjadi alasan tidak dapat hadir hadir ke kelas dewasa. Hal ini boleh dibincangkan dibincangkan dalam dua perspektif. Pertama, si ibu punyai kesedaran yang tinggi tinggi untuk menimba ilmu memandangkan memandangkan sewaktu kecil dahulu beliau berkemungkinan tidak berkesempatan untuk belajar dengan sempurna. Lantas, daripada kesedaran yang tinggi ini s i ibu sanggup untuk membawa bersama 11
anak-anak ke kelas yang dihadiri. Kedua, secara tidak langsung kesungguhan yang dipapar oleh si ibu akan turut mendorong anak-anaknya menghargai pendidikan dan bersemangat untuk belajar bagi memajukan diri mereka sendiri. Selain itu, menurut (Aminuddin, 2012) dalam kajian Nasrudin Subhi et.al., 2016) ibu bapa juga sudah berupaya untuk memantau serta membantu anak-anak mereka melakukan kerja rumah yang diberikan oleh guru di sekolah dan secara tidak langsung hal ini dapat mengurangkan kadar keciciran dalam kalangan anak-anak Orang Asal apabila ibu bapa mulai faham kepentingan pendidikan. Program seperti ini mampu menimbulkan kesedaran kepada para pelajar dewasa tentang kepentingan pelajaran. Perkara ini penting sebab kesedaran ini jugalah yang menjadi pemangkin yang merangsang diri para pelajar dewasa ini untuk terus maju dalam menimba ilmu malah ia turut penting dalam merangsang pembelajaran anak-anak mereka untuk lebih berjaya di masa akan datang. Selain itu, motivasi intrinsik (rekod kehadiran diri, tiada taruhan wang dan rekod kehadiran anak) dan ekstrinsik (beg dan alat tulis, pengalaman berguru, makan dan minum, rakan dan adik-beradik serta pengalaman bergaul dengan orang luar) yang telah dikenal pasti perlu dijadikan sandaran bagi pelaksanaan program-program pendidikan yang menyasarkan golongan Orang Asli. Sehubungan dengan itu juga, kesedaran yang timbul ini perlu terus dipupuk dan diberi perhatian, justeru, adalah sangat bersesuaian sekiranya kelas dewasa tahap pertengahan boleh dibentuk agar proses pembelajaran yang telah dimulakan dapat diteruskan.
4.0
Isu Persekitaran Persekitaran dan Budaya dalam Pendidikan Orang Asli
Isu berkaitan budaya dan persekitaran dalam pendidikan Orang Asli tidak dapat dipisahkan kerana golongan Orang Asli sinonim dengan persekitaran mereka di mana cara hidup mereka yang berlatar belakangkan ekonomi hutan (Adliza, 2007; Abdul Razak & Zalizan, 2009). Dapatan kajian Wan et.al., (2014) menunjukkan prestasi pendidikan pelajar Orang Asli di kawasan kajian berada di peringkat yang sangat rendah, walaupun pelbagai pembangunan infrastruktur dan pelbagai program pendidikan telah dilaksanakan untuk mereka. Antara faktor yang dikemukakan dalam kajian mereka adalah halangan oleh persekitaran fizikal dan budaya yang tidak menerima kemajuan merupakan antara faktor yang mempengaruhi prestasi pencapaian pendidikan anak-anak Orang Asli. Berdasarkan kajian yang telah dijalankan oleh Wan et.al., (2014) mendapati faktor persekitaran dan budaya telah mempengaruhi kehidupan Orang Asli di kawasan kajian yang dikaji dan masyarakat Orang Asli amat terikat dengan persekitaran mereka iaitu hutan yang merupakan lubuk rezeki bagi golongan Orang Asli. Hasil kajian mereka t urut mendapati faktor 12
sosioekonomi merupakan antara salah satu faktor yang berkaitan dengan persekitaran dan budaya Orang Asli. Kajian tersebut mendapati kegiatan ekonomi mereka masih mas ih lagi tertumpu dengan aktiviti mencari hasil hutan dan pertanian sara diri dan keadaan ini menyebabkan ramai dalam kalangan pelajar tidak hadir ke sekolah kera na mengikut ibu bapa mereka mencari hasil hutan. Perkara seperti ini sukar untuk ditangani kerana mencari hasil hutan merupakan salah satu sumber kewangan kepada mereka dalam perbelanjaan harian dan juga persekolahan. Disebabkan terlalu kerap tidak hadir ke sekolah maka banyak pembelajaran mereka ketinggalan. Menurut Wan et.al., lagi komuniti Orang Asli sudah berpuas hati dengan apa yang mereka dapat pada masa ini berbanding dengan apa yang diperoleh pada masa akan datang dan disebabkan itulah ibu bapa kurang mementingkan pendidikan untuk anak-anak mereka. Menurut Nazariyah (2014) berkaitan jurang literasi murid-murid Orang Asli turut mendapati faktor persekitaran kehidupan murid-murid Orang Asli merupakan antara cabaran yang dihadapi oleh murid-murid Orang Asli tidak menguasai literasi sekali gus mempengaruhi pembelajaran mereka. Dapatan kajian beliau ada menyatakan bahawa gangguan dalam persekitaran murid-murid Orang Asli misalnya kekurangan kemudahan pengangkutan dan ketidakselesaan ruang belajar merupakan antara faktor yang mempengaruhi pembelajaran mereka. Keadaan persekitaran ini seperti ini akan menyebabkan kognitif murid-murid Orang Asli tidak dapat dirangsang malahan menyukarkan sesuatu pembelajaran. Selain daripada itu, budaya masyarakat Orang Asli yang berpuas hati dengan keadaan semasa atau dengan kata lain sudah berada dalam “zon selesa” (Wan et.al., 2014) merupakan stigma yang perlu diubah bagi memastikan mobiliti golongan Orang Asli ini dapat ditingkatkan ke satu tahap yang boleh dibanggakan dan setanding dengan masyarakat-masyarakat lain di Malaysia. Keadaan seperti perlu diubah oleh golongan Orang Asli bagi membolehkan mereka bersaing dengan masyarakat luar dan keluar daripada zon selesa kerana keselesaan yang diperoleh sekarang tidak dapat dinikmati selama-lamanya dan perlu berubah seiring dengan perubahan yang berlaku pada masa masa kini. Oleh sebab itu, model atau tokoh daripada golongan Orang Asli perlu dilahirkan sebagai sumber aspirasi yang boleh mempengaruhi minat para pelajar Orang Asli untuk berjaya. Walau bagaimanapun, menurut Wan et.al., (2014) tidak terdapat “role model” atau orang yang telah berjaya sebagai contoh untuk mereka teladan dalam mencapai kejayaan. Tambahan lagi, ibu bapa dan pelajar itu sendiri tidak mengetahui kelebihan orang yang berpendidikan tinggi tinggi dan hasil daripada daripada kejayaan mereka. Kajian mendapati hanya hanya dua peratus sahaja anak-anak Orang Asli yang bekerja dalam sektor awam, manakala 98 peratus bekerja sendiri sebagai petani dan mengumpul hasil hutan. 13
Melalui pemerhatian dan temu bual yang telah dijalankan oleh Mohamad Johdi et.al., (2009), turut mendapati kesedaran masyarakat golongan Orang Asli terhadap pendidikan anakanak mereka masih tidak berubah dan beranggapan bahawa walaupun tidak mempunyai pendidikan yang tinggi, kehidupan kehidupan mereka masih lagi boleh diteruskan dan sikap mereka yang hanya menerima apa sahaja yang ada tanpa ada usaha untuk memajukan diri dan meningkatkan taraf hidup turut mempengaruhi mentaliti anak-anak Orang Asli untuk terus hidup dalam keadaan yang statik. Selain itu, faktor kedudukan perkampungan Orang Asli yang jauh di pedalaman turut memberi kesan kesan terhadap pendidikan anak-anak Orang Asli kerana kerana kedudukan yang jauh terpencil memisahkan mereka dengan perkembangan teknologi dan kemudahan yang disediakan misalnya pengangkutan, perpustakaan dan alat perhubungan turut menyumbang kepada kebergantungan terhadap hasil hutan ataupun kehidupan yang berorientasikan hutan sahaja. Di sebalik isu-isu yang telah dibincangkan ini, penulis turut tertarik dengan suasana pembelajaran murid-murid Orang Asli ini dalam mendapatkan akses pendidikan. Berdasarkan Berdasarkan kajian yang telah dijalankan oleh Wan et.al., (2014) mendapati kebanyakan sekolah Orang Asli berada dalam ruang lingkup li ngkup komuniti Orang Asli Asl i sahaja dan tiada t iada campuran atau pergaulan dengan komuniti-komuniti lain. Justeru, keadaan ini juga merupakan antara salah satu faktor yang mempengaruhi kepada gaya pembelajaran murid-murid Orang Asli yang mana jika dilihat tiada berlaku persaingan atau cabaran dalam pembelajaran. Suasana pembelajaran tidak begitu mencabar dan persaingan untuk berada atau menyerlah dalam pembelajaran mahupun berada di tempat teratas adalah kurang. Melalui hasil dapatan temu bual oleh Wan et.al., mendapati proses pembelajaran bagi murid-murid Orang Asli hanyalah sebagai memenuhi tuntutan kehidupan yang ditetapkan oleh kerajaan dan bukanlah satu matlamat yang penting bagi menjamin masa depan mereka dan atitud itulah yang menyebabkan anak-anak Orang Asli tidak berminat untuk bersekolah.
4.1
Cadangan Penyelesaian terhadap Isu Persekitaran dan Budaya dalam Pendidikan Orang Asli
Setiap isu yang dikemukakan oleh para pengkaji terdahulu sudah semestinya mempunyai cadangan untuk mengatasi masalah yang dihadapi hasil daripada dapatan kajian mereka dan cadangan-cadangan tersebut merupakan antara inisiatif yang boleh dilakukan oleh pihak kementerian dalam merapatkan jurang pendidikan Orang Asli ini. Dalam PPPM 2013-2025, kementerian telah melaksanakan beberapa inisiatif bagi menangani isu-isu yang dibangkitkan melalui dapatan-dapatan kajian yang telah dijalankan oleh para pengkaji. Antaranya adalah 14
seperti pembentukan dan pembangunan kurikulum kontekstual, iaitu Kurikulum Asli dan Penan (KAP) yang disesuaikan untuk murid Orang Asli dan Penan, pembentukan Program Sekolah Model Khas Komprehensif (K9) yang menyediakan kemudahan asrama dari Tahun 1 hingga Tingkatan 3, penerapan bahasa peribumi dan bahasa minoriti dalam kurikulum, dan penyediaan KEDAP. Inisiatif yang diambil oleh kerajaan ini melalui Kementerian Pendidikan menunjukkan betapa besarnya kesungguhan kerajaan yang komited mahu membantu dan meningkatkan taraf hidup masyarakat Orang Asli melalui pendidikan yang berkualiti sekali gus diharapkan dapat mengubah taraf hidup serta pemikiran mereka untuk maju seiring dengan kemajuan yang dikecapi oleh semua masyarakat di Malaysia. Walau bagaimanapun, inisiatif murni yang disediakan ini tidak mungkin akan dapat direalisasikan se kiranya tiada sokongan dan kerjasama daripada semua pihak yang melaksanakan inisiatif tersebut. Ini kerana apa-apa program yang dilaksanakan oleh kerajaan jika tiadanya sokongan dan integriti dalam kalangan pelaksana, program yang sehebat mana hanya akan menjadi program di atas kertas semata-mata tanpa ada kesan terhadap golongan sasaran. Justeru, perkara utama yang perlu diberi perhatian dalam setiap program yang hendak dilaksanakan adalah kesediaan pihak pelaksana untuk melaksanakan program yang dihasratkan dengan mengambil kira program-program sedia ada agar tidak memberi satu lagi beban kepada mereka. Selain daripada inisiatif-inisiatif yang disediakan oleh KPM, salah satu aspek yang perlu diberi perhatian dalam meningkatkan prestasi dan merapatkan jurang pendidikan muridmurid Orang Asli ini ialah aspek pemahaman adat dan budaya Orang Asli (Wan et.al., 2014). Menurut Wan et.al., komuniti Orang Asli terkenal dengan pegangan yang kuat terhadap adat dan budaya mereka dan bagi pihak yang terlibat dengan komuniti ini agar tidak mencampuri serta melanggar adat dan budaya mereka bagi memastikan tidak berlakunya konflik. Kursus dan latihan berkaitan memahami adat dan budaya Orang Asli perlulah dijalankan terlebih dahulu kepada bakal-bakal guru atau pegawai yang akan berkhidmat di kawasan komuniti Orang Asli agar pendidikan yang mahu diberikan dapat disampaikan dengan baik dan mendapat sokongan daripada komuniti Orang Asli. Malah, guru-guru mahupun pegawai yang berkhidmat dengan komuniti Orang Asli ini boleh mengambil inisiatif dengan turun padang dan bergaul dengan mereka dalam konteks di luar bilik darjah di mana guru-guru berinteraksi dengan komuniti Orang Asli dalam pergaulan seharian mereka. Melalui pergaulan dengan komuniti Orang Asli membolehkan guru-guru dan pihak sekolah memberi maklum balas terhadap te rhadap pembelajaran anak-anak mereka secara secar a tidak t idak langsung serta memudahkan interaksi antara sekolah dan komuniti Orang Asli sekali gus 15
mampu memberi impak terhadap pencapaian pembelajaran murid-murid Orang Asli. Kenyataan ini adalah selari dengan hasil kajian Wan et.al., (2014) yang menyatakan bahawa apabila guru diterima, segala program dan aktiviti yang dilaksanakan akan mendapat sambutan daripada komuniti Orang Asli dan berja ya.
5.0
Rumusan
Kesimpulannya, isu-isu berkaitan sikap ibu bapa, persekitaran dan budaya dalam pendidikan Orang Asli ini hendaklah diberi perhatian yang serius bagi memastikan setiap inisiatif mahupun program yang yang disediakan oleh kementerian dapat direalisasikan menjadi kenyataan. Kesedaran golongan Orang Asli terhadap kepentingan pendidikan perlulah diberi perhatian yang serius oleh pihak yang terlibat kerana tanpa adanya kesedaran maka setiap perkara atau program mahupun kemajuan yang ingin dilaksanakan dan disalurkan tidak akan berjaya walaupun peruntukan yang besar disalurkan. Kerjasama dan sokongan daripada semua pihak juga diperlukan bagi memastikan keberhasilan yang dihasratkan dapat dicapai dan memberi manfaat kepada golongan Orang Asli dalam mendapatkan pendidikan yang berkualiti sekali gus mengubah taraf hidup mereka seiring kemajuan yang dikecapi oleh kaum-kaum lain di Malaysia.
16
6.0
Rujukan
Abdul Razak Ahmad & Zalizan Mohd Jelas. 2009. Masyarakat Orang Asli: Perspektif pendidikan dan sosiobudaya. Penerbit UKM, Bangi. pp.47−58. Abdull Sukor Shaari, Nuraini Yusoff, Mohd Izam Ghazali dan Mohd Hasani Dali. 2011. Kanak-Kanak Minoriti Orang Asli Di Malaysia: Menggapai Literasi Bahasa Melayu. Jurnal Pendidikan Bahasa Bahasa Melayu : Universiti Utara Malaysia Adliza
Othman.
2007.
Hubungan
etnik
[cited
2/2/2009].
Available
from:
http://www.slideshare.net/finaz_fbi/hubunganetnik. Doris Padmini Selvaratnam, Abdul Hamid Jaafar, Norlida Hanim Mohd Salleh, Redzuan Otman,Siti Hajar Idris. 2012. dalam Nor Fariha Aniza Binti Md Isa , Nurul Nadia Binti Ahmad Sobri dan Soffian Bin Hashnuddin. ( ) Analisis trend penyertaan dan keciciran di kalangan pelajar orang asli. Universiti Kebangsaan Malaysia. Edo, J. 2012. Educational Plan for the Orang Asli: Hope and Opportunities dalam. Muhammad Fuad Abdullah, Azmah Othman, Juli Edo, Rohana Jani, Mohd Tajuddin Abdullah Abdullah dan Mohamad Hafis Amat Simin. 2016. 2016 . Parent’s Perception On Formal Education Among Indigenous In Malaysia. International Conference on Education and Regional Development 2016 (ICERD 2016) “Cross-Cultural “Cross -Cultural Education for Sustainable Regional Development” Bandung, Indonesia. Indonesi a. Hanafi, W. A. W., Ahmad, S., & Ali, N. 2014. Faktor budaya dan persekitaran dalam prestasi pendidikan anak Orang Asli Asl i Malaysia: Kajian kes di Kelantan. Geografia: Malaysian Journal of Society and Space, 10(5), 107-122 Johari Talib. 2007. “Pengaruh Gaya Keibubapaan Terhadap Pencapaian Akademik Kanak kanak” (Wacana Pengajian Umum, Universiti Kebangsaan Malaysia). Kementerian Pendidikan Malaysia. 2013. Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (PPPM) 2013-2025. Putrajaya: Kementerian Pendidikan Malaysia. KKLW (Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah). 2007. Kemajuan perlaksanaan Pelan Tindakan Pembangunan Pendidikan Masyarakat Orang Asli Kawasan Pinggir bagi tahun 2003 hingga tahun 2006: Isu dan cadangan penambahbaikan. Kertas dibentangkan di Majlis Penasihat Kebangsaan Pembangunan Masyarakat Orang Asli, Bil 1/2007. Putrajaya (Tidak diterbitkan). Meiji. 2008. Orang Asli. [cited [cit ed 02/02/2009]. Available from: http://mita85.blogspot.com. Mazdi Marzuki, Jabil Mapjabil & Rosmiza Mohd Zainol. 2014. Mengupas keciciran pelajar Orang Asli Malaysia: Suatu tinjauan ke dalam isu aksesibiliti sekolah. , Universiti Kebangsaan Malaysia . Malaysian . Malaysian Journal of Society and Space 10 issue 2 (189 - 198) 17
Muhammad Fuad Abdullah, Abdullah, Azmah Othman, Juli Edo, Rohana Jani, Mohd Tajuddin Abdullah Abdullah & Mohamad Hafis Amat Simin. 2016. 2016 . Parent’s Perception On Formal Education Among Indigenous In Malaysia. International Malaysia. International Conference on Education and Regional Regional Development 2016 (ICERD 2016) “Cross-Cultural “Cross -Cultural Education for Sustainable Regional Development” Bandung, Indonesia. Mohamad Johdi Bin Salleh, Norul Khairiah Binti Idris, Nur Awanis Binti Abd Aziz, Nurul Huda Binti Yusuf, Siti Aisyah Binti Hashim. 2009. Kajian terhadap kesedaran pendidikan di kalangan kalangan masyarakat Orang Asli. “Persidangan Kebangsaan Pendidikan Luar Bandar 2009”, 3 – 5 Februari 2009, Hotel Baverly, Kota Kinabalu, Sabah. Anjuran: Sekolah Pembangunan Pembangunan dan Pendidikan Pendidikan Sosial, UMS Sabah. Sabah. Nasrudin Subhi, Mohd Suhaimi Mohamad, Junaenah Sulehan, Manisah Ali & Noor Rahamah Abu Bakar. 2016. Kepentingan Motivasi Pendidikan Dalam Pemerkasaan Komuniti Pribumi. Universiti Kebangsaan Malaysia. Jurnal Malaysia. Jurnal Psikologi Malaysia 30 (2) Nazariyah Sani. 2014. Merapatkan jurang literasi murid-murid Orang Asli: Apa Cabarannya. Jurnal Personalia Pelajar 17 (2014): (2014): 19 – 19 – 30. 30. Norizan Mt Akhir, LAr. Zulkefle Ayob, Ayob, Siti Syamimi Syamimi Omar. 2013. Pengekalan Pengekalan identiti melalui pelestarian landskap budaya Orang Asli. In: Nasir Nayan, Mohamad Suhaily Suhaily Yusri Che Ngah, Yazid Saleh, Mohmadisa Hashim, Kamarul Ismail, Zainudin Othman, Mazdi Marzuki, Hamirdin Ithnin, Fauziah Che Lah, Mohd Faris Dziauddin, Mohd Hairy Ibrahim, Zuriatunfadzaliah Sahdan (eds)
Prosiding Persidangan Kebangsaan
Geografi dan Alam Sekitar kali ke 4. Geografi & Alam Sekitar dalam Pembangunan dan Transformasi Negara, pp. 239− 244. Penerbit Universiti Pendidikan Sultan Idris, Tanjong Malim. Malim. 5− 6 Mac Nor Fariha Aniza Binti Md Isa Isa , Nurul Nadia Binti Ahmad Sobri & Soffian Bin Hashnuddin. ( ) Analisis trend penyertaan dan keciciran di kalangan pelajar orang asli. Universiti Kebangsaan Malaysia Siti Aminah Mohd Sam & Seow Ta Wee. 2013. Kelestarian pembangunan sosiobudaya komuniti Orang Asli. Dlm. Persidangan Dlm. Persidangan Kebangsaan Geografi Geografi dan Alam Sekitar Kali Ke 4 , 5-6 Mac 2013. Tanjung Malim: Universiti Pendidikan Sultan Idris. (Unpublished) Unknown. 2014. Kadar keciciran murid Orang Asli berkurangan. Berita Harian, 24 Januari 2014. 13. Wahid Hashim (2007) Pendidikan Orang Asli: Sekolah Rintis Khas. [cited 02 Feb 2009]. Available from: http://www.tutor.com.my. 18
Urie Bronfenbrenner. 1994. Ecological Models of Human Development. International Encyclopedia of Education, Vol. 3, 2nd. Ed. Oxford L Elsevier Wan Afizi Wan Hanafi, Shaharuddin Ahmad & Noraziah Ali. 2014. Faktor budaya dan persekitaran dalam prestasi pendidikan anak Orang Asli Malaysia: Kajian kes di Kelantan. GEOGRAFIA OnlineTM Malaysian Journal of Society and Space 10 issue 5 (107 - 122). Zakaria Stapa, Ahmad Munawar Ismail dan Noranizah Yusuf. 2012. “Faktor Persekitaran Sosial dan Hubungannya dengan Pembentukan Jati Diri”. Jurnal Hadhari Edisi Istimewa : 155-172.
19
