HYRJE HYRJE NË FILLET E SË DREJTËS Objekt studimi i të gjitha shkencave juridike është e drejta dhe shteti , secila prej tyre këto dy dukuri i studion në aspektin e vet, duke përcaktuar vlerat përkatëse që dalin si rezultat i arritjeve shkencore, disa prej tyre studiojnë anën historike të shfaqjes dhe zhvillimit të shtetit dhe të së drejtës pra është fjala për shtetet dhe të drejtat e mëhershme, disa studiojnë shtetin dhe të drejtën e sotme , disa merren me studimin e shtetit dhe së drejtës konkrete , disa me shtetin dhe të drejtën abstrakte.
FILLET E SË DREJTËS gjithashtu si objekt studimi kan të drejtën dhe shtetin , ofrojnë njoh njohur urii fill filles esta tare re dhe dhe thel thelbs bsor ore e lidh lidhur ur me noci nocion onet et shte shtetë tëro rore re dhe dhe juri juridi dike ke si dhe dhe me ligjshmëritë ligjshmëritë e këtyre dukurive të cilat paraqesin objektin e shqyrtimeve tona. Edhepse në esencë të gjitha këto shkenca juridike objekt studimi kan shtetin dhe të drejtën, FILLET E SË DREJTËS këto nocione dhe ligjshmëri i nxjerr nga studimet dhe arritjet shkencore të fushave përkatëse konkrete , duke marrë atë që paraqet të veçantën natyrisht duke u shërbyer me metodën deduktive dhe induktive, dmth prej të veçantës në atë të përgjithshme dhe anasjelltas. NOCIONET paraqesin njohjen e një çështjeje ashtu çfar është duke përmbledhur në vete të gjitha karakteristikat karakteristikat thelbësore të saj. LIGJSHMËRITË: paraqesin lidhjen e dy apo të më shumë çështjeve apo dukurive, lidhjet e ndërsjella të tyre. Për të egzistuar shteti duhet të egzistoj teritori, njerzit dhe pushteti. E drejta pavarësisht pavarësisht prej vendit, pozitës gjeografike, gjeografike, shkallës së arsimimit arsimimit i njeh 2 lloje subjektesh: 1.PERSONAT FIZIKË njeriu si individë 2.PERSONAT 2.PERSONAT JURIDIKË shoqatat e ndryshme, organizatat, institucionet e ndryshme shoqërore, firmat, ndërmarrjet publike etj. Çdo njëra shkencë shkencë personin personin fizik e trajton trajton sipas sipas karakterist karakteristikav ikave e të veçanta veçanta të cilat paraqesin objektin e shkencës p.sh. personi fizik në shkencën penale trajtohet si kryerës i veprës penale, si nxitës, si ndihmës, si autor i cili ka paraparë kryerjen e veprës penale, por ky për veprimin e vetë fizik por edhe për vepër mendore, për të qenë përgjegjës para shoqërisë, shtetit, ligjit duhet të jetë i moshës madhore dhe i shëndoshë (të ketë zotësi të veprimit). psh. Mbi shkencën mbi dhe për familjen , personi fizik për të pasur mundësi të krijojë familje dmth të lidhë martesë, duhet të jetë i aftë në aspektin fiziko-psiqik, dhe të jetë i moshës madhore. Fillet e së drejtës bëjnë pjesë në grupin e shkencave të përgjithshme juridike si pjesë përbërëse e shkencave shoqërore. Fillet e së drejtës kanë raporte të ngushta me grupin e SHKENCAVE JURIDIKO PENALE , ADMINISTRATIVE , JURIDIKO CIVILE , JURIDIKO POLITIKE DHE JURIDIKO SOCIALE. Raporti i Filleve së të drejtës me shkencat juridike është shumë i ngushtë sepse bazohet në të dhënat e shkencave të tjera juridike në veçanti me me shkencat konkrete juridike, gjithasht shtu edhe shk shkencat e përgjithshme shoqërore - shk shkenca mbi sociologj sociologjinë,sh inë,shkenc kencat at ekonomike ekonomike dhe ato politike, politike, sepse nocionet nocionet e përgjithshm përgjithshme e dhe të përb përbash ashkët këta a lidhur lidhur me dukuri dukuritë të shtetë shtetëror rore e dhe jurid juridike ike i nxjerr nxjerrin in vetëm vetëm me studi studime me të ndërlidhura juridike dhe shoqërore.
Fillet esë drejtës si shkencë juridike i pranojnë ndikimet e shkencave të tjera juridike (të veçanta) dhe atyre atyre shoqërore por gjithashtu gjithashtu edhe ndikojnë në shkencat shkencat e tjera juridike juridike pra në ato të veçanta. Shkenca juridike për nga nga objekti objekti i studimit të dukurive, dukurive, ligjshmërive ligjshmërive dhe fenomeneve fenomeneve ndahet në: 1.SHKENCAT E PËRGJITHSHME JURIDIKE - që studijojnë elementet e përgjithshme, të përbashkëta për të gjitha shtetet dhe të drejtat pavarësisht pavarësisht nga aspekti historik, pozita etj. 2. SHKENCAT JURIDIKO - HISTORIKE - që ofrojnë njohuri lidhur me shtetet reale dhe rendet juridike juridike të cilët kan egzistuar egzistuar në të kaluarën, kaluarën, e të cilët nuk egzistojnë. egzistojnë. 3.SHKENCAT JURIDIKE POZITIVE -që merren me studimin e shtetit dhe së drejtës egzistuese, pra me dukuritë pozitive
METODAT NË FILLET E SË DREJTËS
Çdo shkencë ka objektin e vetë të studimit , andaj për tu realizuar ky studim, dmth për tu arritur qëllimi i caktuar , shkenca përdorë metodat të cilët paraqesin veprimet subjektive subjektive të hulumtuesit lidhur me objektin e caktuar.
Metoda është ë lidhur ngushtë me objektin e studimit, njëra me tjetrën ndihmohen, saqë shumë herë mendohet se lënda e përcakton metodën duke e absorbuar në vete. Metoda paraqet tërësinë ë veprimeve veprimeve mendore mendore dhe fizike në procesin e njohjes së lëndës lëndës së caktuar. Kemi dy lloj metodash SHKENCORE dhe TEKNIKE(PRAKTIKE) Metodat e veçanta janë:
NORMATIVE - që është metodë kryesore dhe 1.METODA DOGMATIKE (JURIDIKE) DHE NORMATIVE specifike me anën e së cilës studiohet shkenca juridike në përgjithësi, ajo përcakton në mënyrë të qartë saktësinë e normës juridike. Kjo në mënyrë të qartë vërteton se me anën e normës normës juridik juridike e përca përcakto ktohet het sjellja sjellja e njeri njeriut ut për kohën kohën përk përkatë atëse se duke duke mos vështrua vështruar r veçoritë e tjera të normës. Metoda Metoda NORMAT NORMATIVE IVE merret merret me të drejtën drejtën si sistem sistem i tërësi tërësishë shëm m normat normativ iv duke analizuar dhe duke studiuar studiuar se çfarë është përbërja përbërja e tij, tij, dhe cilët jan lidhjet lidhjet dhe raportet raportet ndërmjet tyre. Metoda Normative na ofron njohuri për pjesët më të mëdha të së drejtës jo edhe për pjesët më të vogla që janë objekt i metodës dogmatike - domethëniet konkrete të ndonjë norme. Metoda normative mundëson ndërtimin e hierarkisë së normave dhe akteve juridike duke i sistemuar dhe harmonizuar pjesët e ulta me pjesët e lartatë sistemit juridik. 2.METODA SOCIOLOGJIKE poashtu përdoret si metodë specifike për hulumtimin dhe studimin e shkencave juridike me të cilën hulumtojmë faktorët social të cilët u japin karakter shoqërorë normave, akteve juridike dhe tërë së drejtës , duke dhënë përgjigje për ato pyetje të cilët nuk i ofron metoda dogmatike-juridike dhe normative, psh. Përse shteti dhe e drejta janë të kësaj apo të asaj natyre, kur dhe si u zhvilluan dhe në shërbim të kujt janë. -NOCIONI I SHTETIT DHE I SË DREJTËS -
SH T E T I Procesi i krijimit të shtetit si organizatë shtetërore e organizuar ka filluar që në fazën e diferencimeve brenda vetë shoqërisë falë shfaqjes së tepricës në shoqërinë joklasore , pra shtimi i forcave prodhuese ka bërë që të krijohen dallime pronësore dhe dallime të tjera. Elementet e shtetit janë: SHTETËRORË - nënk 1.PUSHTETI SHTETËRORË nënkup upto tojm jmë ë rapo raport rtin in shoq shoqër ëror orë ë në të cilë cilën n njër njëra a palë palë urdhëron ndërsa pala tjetër është e detyruar të dëgjojë urdhrat e palës së parë.
Pushtëti shtetëror është pushteti më i lartë , më i fortë në gjithë hapësirën shtetërore, gjë që buron nga roli dhe pozita e shtetit në shoqëri. Sipas Viskoviqit - Pushteti shtetërorë është pushtëti më i lartë apo suprem, të cilit të gjithë individët apo apo grupet madje madje edhe vetë bartësit bartësit e pushteteve tjera tjera i nënshtrohen. Dallojmë - PUSHTET FAMILJAR - PUSHTET SHKOLLOR - PUSHTET FETAR
NOCIONI I SOVRANITETIT SHTETËRORË - egzistojnë teori të ndryshme për çështjen e sovranitetit në shkencën juridike, të cilët fillojnë të merren me këtë çështje nga fundi i shek.XVI kur edhe kemi ushtrimin e pushtetit shtetërorë si pushtet i ndarë prej atij kishtar ku qeveriste individi Mbreti. Shprehja SOVRAN ka origjinë latine “ SUPËRANUS ” që dmth i lartë, më i lartë, subjekt që ka pozitë më të lartë, në hierarkinë e pushtetit shtetërorë dhe të tjerët janë të detyruar t’i nënshtrohen. Nocioni i sovranitetit shtetërorë është ngushtë i lidhur me pushtetin shtetërorë, andaj sovraniteti është vetëm shprehjë e pushtetit shtetërorë-forcës fizike të shtetit, paraqet një të qenë i cili tregon kush është qeverisës në hapësirë të caktuar. Sipas Viskoviqit “vetëm pushteti më i lartë në territorin e vetë mund të kunndërshtoj imponimin e vullnetit të shteteve tjera, ai përmend edhe barazinë e shtetit karshi shteteve tjera që dmth se shteti në raportet ndërkombtare është subjekt me të gjitha të drejtat themelore siç janë shtetet tjera” Sipas LOJESAUT LOJESAUT “Sovraniteti është cilësi cilësi e rëndësishme rëndësishme e shtetit , sipas tij sovraniteti sovraniteti është formë që i jep shpirt shtetit ndërsa të tjerët merren me faktin se kush është bartës i këtijsovraniteti këtijsovraniteti , individi apo populli. Sovr Sovran anit itet etii bart bartës ës i të cili cilitt ësht është ë indi indivi vidi di - mona monark rku u ka përk përkra rahë hësi sitt e vet vet (Makiaveli, ZH.Bodin, Hobsi) ndërsa grupi tjetër përkrahin mendimin se bartës i sovranitetit është populli (Zhan ZH. Ruso). Sipa Sipass CA CARRE RRE DE MALBER MALBERG G “Sovr “Sovrani anitet tetii para paraqet qet shkall shkallën ën më të lartë lartë të pushte pushtetit tit shtetërorë, sepse ky pushtet nuk lejon asnjë pushtet tjetër , nuk lejon konkurrencë , pra s’lejon pushtet paralel”.
SOVRANITETI POPULLOR DHE KOMBËTARË - radhiten menjëherë pas atij shtetëroë, SOVRANITET POPULLOR nënkup Me SOVRANITET nënkuptoj tojmë më vetëm vetëm një cil cilësi ësi të popull popullit, it, dhe si nocion nocion dëshmon një karakteristikë e cila paraqet negacion të vetë pushtetit shtetërorë natyrisht nëse populli qeverisë qeverisë punët shtetërore , nëse nëse këtë pushtet e ushtron shumica shumica e popullit . Me POPULL nënkuptojmë tërësiae qytetarëve qytetarëve që jetojnë në një shtet. SOVRANITETI KOMBËTARË paraqet një cilësi të kombit të pavarur dhe siç shprehet autori kroa kroatt VISKO ISKOVI VIQ Q “pav “pavar arë ësia sia ësht shtë pasoj soj e sovr sovra anit niteti etit të brend endshëm shëm në planin nin ndërkombëtarë. KOMBI është sovran sepse ka të drejtën e krijimit të shtetit të vetë , ka të drejtë të përcaktohet se me kë don të jetoj, ka të drejtën e vetëvendosjes , ka të drejtën e shkëputjes, bashkangjitjes bashkangjitjes së një shteti tjetër apo edhe për të krijuar shtet të ri. PUSHIMI I SOVRANITETIT DHE NJOHJA E SHTETIT TË RI Mënyra e pushimit të sovranitetit shtetërorë më teorinë e shtetit dhe së drejtës , e të cilën e gjejme edhe në teoritë teoritë e së kaluarës historike madje madje që nga Roma e Vjetër është OKUPIMI e cila cila para paraqe qett jo vetë vetëm m përm përmby bysj sjen en dhe dhe shua shuarj rjen en e sovr sovran anit itet etit it shte shtetë tëro rorë rë por por edhe edhe nënsht nënshtri rimin min e popul popullit lit vendë vendëss duke duke krijua krijuarr strukt struktura uratt e veta veta shtetë shtetëro rore re në hapësi hapësirë rën n e okupuar. Njohja e shtetit të ri bëhet në dy mënyra:
1.MËNYRA KONSTITUCIONALE - (DE JURE) 2.MËNYRA DEKLARATIVE - (DE FACTO) Sipas Sipas KELZENIT KELZENIT egziston egziston dallimi dallimi ndërmj ndërmjet et de jure dhe dhe de facto, facto, sipas sipas tij pranimi pranimi de jure jure është përfundimtar derisa pranimi pranimi de facto është provizor dhe si e tillë mund të tërhiqet. tërhiqet.
TERRITORI Territori paraqet një veçori universale të tërë asaj që ekziston. Sepse, çdo gjë që ekziston, ekziston në territor të caktuar, me këtë kup-tohet se edhe vetë shteti ekziston në territor të caktuar. Lidh Lidhur ur me terr territ itor orin in shte shtetë tëro rorr duhe duhett të them themii se ekzi ekzist ston on edhe edhe një një veço veçori ri e cila cila territorin e një shteti tjetër e konsideron si pjesë të vet. Kjo pjesë e territorit, natyrisht, par para aqet një një kate ategori ori të së drejtë ejtëss ndë ndërkom kombë-ta -tare. Ësht Është ë fjal fjala a për noc nocioni onin e EKSTERRITORIALITETI . Kjo pjesë e territorit ka të bëjë me selit e përfaqësive diplomatike të një shteti në shtetin tjetër. Ky territor bie nën jurisdiksionin e shtetit përfaqësia e të cilit është. Këtu gjejnë zbatim parimet e reciprocitetit. d.m.th. se shtetet lidhin marrëdhë-nie dipl diplom omat atik ike, e, ndër ndërsh shte tetë tëro rore re dhe dhe si të till tilla a vepr veproj ojnë në bren brenda da rreg rregul ulla lave ve përk përkat atës ëse, e, të përcaktuara nga e drejta ndërkombëtare publike.
SHTETËSIA Nocion Nocionii i shtetë shtetësis sisë ë para paraqet qet lidhjen lidhj en juridik j uridike e të qytetarit qyteta rit me m e shtetin. sht etin. Qyteta Qytetarët rët të cil cilët ët gëzoj gëzojnë në të drejt drejta a dhe detyri detyrime me (lojal (lojalite itetin tin,, gëzimi gëzimi i te drej drejtav tave e politike, ushtrimi i shërbimit ushtarak, gëzimi i mbrojtjes shtetërore për qytetaret jashtë shtetit, mbrojtjen e vendit, te drejtën e ekstradimit etj.) dhe i nënshtrohen jurisdiksionit shtetëror quhen SHTETAS . Qytetarët të cilët gëzojnë të drejta private-civile dhe gëzojnë imunitetin personal, jo edhe autorizime dhe obligime të tjera janë qytetarë JOSHTETAS . Shtetësia fitohet në 3 mënyra: 1. fitimi i shtetësisë shtetësi së në bazë të vijës së gjakut (IUS SANGUNIS), - pra, personi fizik fiton shtetësinë të cilën e kanë paraardhësit e tij. 2. fitim fitimii i shte shtetë tësis sisë ë sipa sipas s lind lindje jes s në terri territo tori rin n e lindj lindjes es (IUS (IUS SOLI SOL ) I) pavarësisht prej vijës së gjakut . 3.fitimi 3.fitimi i shtetësisë shtetësisë sipas sipas natyraliz natyralizimit imit (IUS DOMICIL DOMICILI) I) - pra pra ësht është ë fjal fjala a për për personat fizikë të cilët jetojnë në shtetin tjetër, jashtë vendit të lindjes. Humbja e shtetësisë mund të bëhet sipas kushteve që i parasheh ligji, siç është largimi apo mohimi i shtetësisë dhe marrja e saj, si dhe kur territori i një shteti kalon ne territorin e shtetit tjetër, gjegjësisht, behet territor i shtetit tjetër
E DREJTA Nocioni i normës në përgjithësiE drejta paraqitet gjatë procesit të shkatërrimit të organizimit të parë të shoqërisë difuze, si rezultat i zhvillimit të pronës private dhe i ndarjes së shoqërisë në klasa. Me zhvillimin e shoqërisë, zhvillohen edhe normat, sepse, sjelljet ndikojnë në zhvillimin e normave, ndërsa këto ndikojnë në zhvillimin e sjelljeve Dallimet ndërmjet ligjeve natyrore dhe normave shoqërore konsistojnë në gjashtë pika: 1). Në aspektin e krijimit
2). Në aspektin e fuqisë ligjet natyrore veprojnë pa përjashtime ligjore 3). Në aspektin e bazës ndaj së cilës veprojnë (në materien orga-nike, në organizëm dhe në vetëdi vetëdije je dhe vullnet vullnetin, in, ndërsa, ndërsa, normat normat shoqë-ro shoqë-rore re veproj veprojnë në kryesis kryesisht ht ndaj vetëdijes dhe në vullnet - do të thotë nëpërmjet tyre në njeriun), 4). në aspektin e qëllimit, 5). Në aspektin e vlerësimit-gjykimit (normë e mirë apo normë e keqe), 6). Në aspektin e sanksionit; Të gjitha normat ndahen në dy grupe: 1). në norma teknike - paraqesin rregullat të cilat rregullojnë sjelljet e njeriut ndaj natyrës, pra, kryesisht ndaj saj, për të arritur qëllimin e caktuar 2). 2). në norm norma a shoq shoqër ëror ore e - paraqesin ato rregulla që paraprakisht rregullojnë mënyr mënyrën ën e sjel sjellj ljes es së njeri njeriut ut ndaj ndaj pjes pjesëta ëtarë rëve ve të tjer tjerë ë të shoqë shoqëri risë. së. Naty Natyri risht sht se shoqëria këto rregulla i konsideron si të dobishme dhe të mira. Normat shoqërore sipas karakteristikave mund të klasifikohen në 4grupe: 1). krijuesi i normës, 2). mënyra e krijimit, 3). sanksioni dhe 4). kush e zbaton sanksionin
ZAKONET Zakonet janë rregulla të shoqërisë së paorganizuar, shoqërisë jo mjaft të diferencuar si masë e cila në vetëdijen vetëdijen e vet rregullon raportet shoqërore, shoqërore, ato krijohen ngadalë ngadalë duke u përcjellë brez pas brezi sjelljet e caktuara të cilat masa i konsideron si të mira dhe përsëritja e tyre e gjatë imponon domosdoshmërinë detyruese që ato si të tilla të respektohen
MORALI Norm Normat at e mora morali lit, t, ndry ndrysh she e nga nga zako zakone net, t, nuk nuk krij krijoh ohen en duke duke u përs përsër ërit itur ur sjel sjellj ljet et përkatëse për një kohë të gjatë, por këto mund të krijo-hen aty për aty, të bazuara në vetëdijen e njeriut lidhur me atë se çka është e mirë dhe çka s' s ' është e mirë. Normat e moralit janë rregullajo të imponuara, pra, janë rregulla të cilat nuk paraqesin vullnetin e imponuar nga subjekte të tjera, por janë shprehje e rrethanave objektive objektive
Normat e organizatave shoqërore Organizatat shoqërore janë krijime njerëzore, krijime të vetëdij-shme, të planifikuara dhe të organizuara mirë, ato krijohen për të ushtruar një veprimtari veprimtari të caktuar. Shteti si organizatë shoqërore, ose si organizatë e dhunës së orga-nizuar në bazë të normav normave e jurid juridike ike,, dall dallohe ohett prej prej organi organizat zatave ave të tjera, tjera, falë falë kryesi kryesisht sht elemen elementit tit të vet të jashtëm-forcës fizike. Shteti është i përqendruar shumë më tepër në zbatimin e normave shoqërore dhe normave juridike sesa në krijimin krijimin e tyre, Norma Normave ve shoqë shoqëror rore e shteti shteti u ofron ofron mbësh mbështet tetje je duke duke u dhënë dhënë karak karakter terin in e normë normëss juridike, duke u siguruar zbatim dhe duke u siguruar sanksionin nëse norma nuk respektohet dhe nuk zbatohet. Nor-mat e këtilla shoqërore, kur i mbështet dhe i mbron shteti i quajmë NORMA JURIDIKE - E DREJTA.
RAPO RAPORTI RTIII SHTETI SHTETIT T DHE DHE I SË DREJ DREJTË TËS S ME DUKU DUKURIT RITË Ë TJERA TJERA SHOQËRORE Ndryshimet evolutive dhe revolucionare Ndryshimet spontane dhe të ngadalshme të cilat ndodhin në shoqëri, në shtet dhe në NDRYSHIME EVOLUTIVE. EVOLUTIVE.(psh.reforma, grushtshteti të drejtë me një emër mundf i quajmë NDRYSHIME dhe komploti) Ndryshimet Ndryshimet evolutive janë pra ndryshime kuantitative, të ngadalshme, ngadalshme, të vogla, të cila cilatt për për njer njeriu iun n e rënd rëndom omtë të janë janë të pavë pavëre rejt jtur ura. a. të cila cilatt nuk nuk e ndry ndrysh shoj ojnë në përmbajtjen e as funksionin e sendit apo të dukurisë. REFORMA - kuptojmë ndryshimin e rëndësishëm në shtet dhe në të drejtë me anën e së cilës ndryshojmë gjendjen ekzistues. Mund të ketë reforma në arsim, shkencë , kulturë. GRUSHTSHTETI - është ndryshim i cili ndodh në shtet dhe në të drejtë i ushtruar me anë të dhunës fizike dhe për qëllim ka rrëmbimin rrëmbimin e pushtetit në masë më të madhe sesa që i takon grupit apo shtresës së caktuar. Grush Grushtsht tshteti eti është është dukuri dukuri e kundër kundërli ligjs gjshme hme,, sepse, sepse, ushtro ushtrohet het kundër kundër dispo dispozi zitav tave e juridike, rendit juridik, lidhur me ndarjen e aurtorizimeve dhe përgjegjësive. Grushtshtetin e ushtrojnë personat apo grupet që bëjnë pjesë në hierarkinë e lartë shtetërorë. KOMPLOTI - është një lloj i ndryshimit evolutiv, me të cilin ndryshimi bëhet, natyrisht, natyrisht, në mënyrë të kundërligjshmej Komploti pothuajse është i ngjashëm me grushtshtetin, me të vetmin dallim se këtë e ushtrojnë personat apo grupet që nuk gjenden në hierarkinë e lartë shtetërore.
NDRYSHIMET NDRYSHIMET REVOLUCIONARE REVOLUCIONARE janë ndryshime ndryshime të shpejta, shpejta, të mëdha. mëdha. Me ndodhjen e tyre, ndryshon forma, esenca apo përmbajtja e dukurisë ose e sendit. Kemi transformimin e një dukurie në dukuri të re, të një sendi në send tjetër, pra, dukuria apo sendi ndryshon në tërësi, apo mund të ndodhë, që me ndryshimet e këtilla të ndryshojë përmbajtja, funksioni i shtetit, po ashtu edhe i së s ë drejtës. Mënyra e ushtrimit të ndryshimeve revolucionare revolucionare mund të jetë e dyllojshme: I. Revolucioni i ushtruar me dhunë, 2.Revolucioni i ushtruar në mënyrë paqësore. Revolucioni si dukuri e kundërligjshme edhe pas kryerjes nëse do te përmbysej - ndodh kthimi apo rikthimi i bartesve të mëhershëm të pushtetit shtetëror, pushtetit politik dhe ekonomik. të cilët do ta shkatërrojnë organizatën e cila pretendonte ta merrte pushtetin shtetëror. Kjo dukuri në teorinë e së drejtës quhet KUNDËRREVOLUCION.
ORGANIZATA SHTETËRORE Shteti si organizatë dhe aparat SHTETI - është organizatë shoqërore shoqërore politike e cila ka aparatin e dhunës dhe të cilën e përdorë brenda kufijve të sa për të vënë drejtësi apo rregull në jetën shoqërore. Organet shtetërore sipas hierarkisë i ndajm,ë në :
1. orga organe nett më të lart larta a shte shtetë tëro rore re - organe organett e këtill këtilla a zakon zakonish ishtt janë janë organe organe shtetërore të cilat janë më të larta dhe ushtrojnë pushtetin në tërë territorin shtetëror 2. organ rgane et e lar larta sht shtetë etëror rore - jan janë ë orga organe ne të lart larta a shte shtetë tëro rore re të cila cilatt në fushëveprimin e vet duken si organe ndihmëse të organeve më të larta
3. organet e ulëta shtetërore - janë ato organe të cilat kanë pozitën më të ulët në hierarkinë shtetërore Sipas përbërjes ndahen në: 1.Organe individuale (inokose) - janë ato organe në të cilat vendos në mënyrë të autorizuar individi, si person zyrtar i shkallës më të ulët 2.Organe kolegjiale (trupore) - janë ato organe të cilat vendimet e veta i marrin në mënyrë kolegjiale, kolegjiale, pra, në trup Sipas fushëveprimit në: 1.Organe ligjdhënëse 2.Organet administrative 3.Organet gjyqësore Sipas kmpetencës territoriale në: 1.o 1.organ rgane et e njëj njëjta ta dhe dhe të barabarta 2.organet e nënshtruara
Sipas karakterit karakterit dhe mënyrës së ushtnmit: 1.Organe demokratike - nënkuptojmë të gjitha ato organe shtetërore të cilat vijnë në pushtet me anën e zgjedhjeve, zgjedhjeve, domethënë, ato organe të cilat i zgjedh populli 2.Organe 2.Organe burokrat burokratike ike - orga organe nett të cila cilatt në push pushte tett vijn vijnë ë jo nëpë nëpërm rmje jett proc proces esit it zgjedhor por me anën e dhunës fizike duke imponuar pushtetin faktik, apo duke u emëruar nga ndonjë subjekt i lartë shtetëror.
Organet e armatosura - janë ato të cilat kanë mjetet e dhunës fizike dhe të këtilla janë: ushtria dhe policia Organe civile - kuptojmë të gjitha organet shtetërore të cilat nuk kanë mjete të dhunës fizike. me përjashtim të disa organeve administrative. Shumica e kualifikuar - është është nëse kërkohe kërkohett numri numri më i madh madh i votave votave nga ai që përbën shumicën shumicën absolute, absolute, p.sh. 2\3 , 3\5 etj. Kuorumi - Në vendimmarrjet nga trupi-kolegji, parashtrohen disa pyetje të cilat kanë të bëjnë me kuotën e anëtarëve të organit. Vota absolute - në qoftë se është është një më tepër tepër se gjysma gjysma e numrit numrit të përgjithshëm përgjithshëm të votave. Shumic Shumicë ë e zakons zakonshme hme (relat (relative ive)) - Për marrjen e vendimeve meritore zakonisht kërkohet shumica e votave. SHTETI LIGJOR - , ose shteti i së drejtës në kuptimin e sotëm, nënkupton organizatën shtet shtetër ëror ore e shtr shtrir irja ja e push pushte teti titt shte shtetë tëro rorr dhe dhe funk funksi sion onim imii i së cilë cilëss janë janë të cakt caktua uara ra skajshmërisht me norma juridike.
TRAJTAT E SHTETIT Dallojmë këto trajta shtetërore: 1. trajta e sundimit, 2. trajta e rregullimit shtetëror, 3. trajta e regjimit politik 4. trajta e pushtetit shtetëror
1.TRAJTA E SUNDIMIT
Trajta e sundimit sipas një kriteri caktohet sipas numrit të perso-nave të cilët e ushtrojnë pushtetin më të lartë - suprem - brenda shtetit. Trajtat e sundimit janë: 1.MONARKIA - sundimi i një individi - monarku 2.TIRANIA - sundimi i dhushëm 3.ARISTOKRACIA - sundimi i pakicës 4.OLIGARKIA - sundimi i pakicës në mënyrë të dhunshme 5.DEMOKRACIA - sundimi i shumicës 6.OHLOKRACIA - sundimi i shumicës në mënyrë të dhunshme 7.TIRANIA - e cila është trajta më e vrazhdtë Me MONARKINË kuptojmë atë trajtë të sundimit në të cilën shefi i shtetit është person me privilegje të mëdha, të cilat e bëjnë të jetë mbi qytetarët Monarku karakterizohet karakterizohet si shef i shtetit me atë se ai trashëgohet, ndryshe shefi i shtetit në republikë, i cili zgjidhet. Karakteristikë tjetër është se monarku këtë post e ushtron gjatë tërë jetës së tij
Llojet e monarkisë Sipasasaj se në çfarë pozita pozita juridike është monarkut monarkut ekzistojnë dy lloje të monarkisë: monarkisë: MONARKIA ABSOLUTE - ku në të njëjtën kohë monarku është shef i shtetit dhe organ më i lartë shtetëror MONARKIA E KUFIZUAR - ku monarku është vetëm shef i shtetit, jo edhe organ më i lartë. Kemi edhe: MONARKIA MONARKIA si dhe MONARKIA MONARKIA
E PAKUFIZUAR (JOKUSHTETUESE) E KUFIZUAR (KUSHTETUESE) PARLAMENTARE JOPARLAMENTARE
NOCIONI NOCI ONI I REPUBLI RE PUBLIK KËS Nocioni i republikës është i kundërt me monarkinë. Shefi i shtetit në republikë nuk i gëzon privilegjet personale, sepse nuk është person sovran. Shefi i shtetit në republikë është i detyruar f i nënshtrohet rendit juridik, së drejtës, andaj ai ka edhe përgjegjësi të dyfishtë: përgjegjësi politike dhe penale.
TRAJTA E REGJIMIT POLITIK Trajta e regjimit politik caktohet sipas kritereve se kush është bartës i sovranitetit shtetëror, domethënë pushtetit shtetëror. Sipas këtij kriteri ekzistojnë dy trajta të organizimit organizimit shtetëror: 1.DEMOKRACIA - para paraqe qett traj trajtë tën n e regj regjim imit it poli politi tik, k, ku push pushte teti ti i tako takon n popullit, domethënë shumicës së popullit, ku shumica qeveris mbi pakicën e popullit 2. AUTO AUTOKR KRAC ACIA IA - paraqet trajtën e regjimitpolitik, ku pushteti i takon pakicës kemi dy elemente kryesore të demokracisë: 1. Krijimi i vullnetit politik të popullit 2. Realizimi i vullnetit politik.
DEMOKRACIA FORMALE Demokracia formale përfshin përfshin mjetet mjetet dhe masat masat me ndihmën ndihmën e të" cilave cilave organiz organizata ata shtetë shtetëror rore e lidhet me popullin, natyrisht me shumicën e popullit, nëpërmjet mekanizmave të vet, për ta realizuar vullnetin politik të popullit
DEMOKRACI DEMOK RACIA A E DREJTP DREJ TPËRDREJTË ËRDRE JTË Demokracia e drejtpërdrejtë , është negacion i vetë shtetit, do të thotë se populli qeveris drejtpërdrejt duke mos pasur nevojë për asnjë lloj të organit shtetëror. Pra, nëse vërtet ekziston demokracia e plotë, atëherë s'mund të bëhet fjalë fare për shte-tin, domethënë për ekzistimin e tij. Realizim i demokracisë së drejtpërdrejtë - është. pra. kur i tërë populli e ushtron pushtetin shtetëror Sa i përket çështjes procedurale të marrjes së vendimeve, duhet theksuar se kjo nuk është aq e thjeshtë. Këtu Këtu janë dy momente gjatë gjatë marrjes marrjes së vendimit që vlen vlen f i përmendim: përmendim: 1. iniciativa, propozimi për marrjen e vendimit - të cilën do ta bënte masa e gjërë 2. marrja e vendimit. vendosja lidhur me propozimin - ndonjë organ tjetër, duke e sanksionuar apo duke e refu-zuar vërtetimin e vendimit të marrë më parë Për sa i përket ushtrimit të demokracisë së drejtpërdrejtë ekzistoj-në dy mënyra: 1. Tubimi gjithëpopullor - i cili ushtron kompetencën kompetencën shtetërore shtetërore që i është caktuar 2. Votimi jashtë tubimit - nuk lejon që masa të diskutojë fare lidhur me propozimin apo iniciativën, por ajo vetëm vendos, natyrisht duke votuar. Mënyr Mënyra a e parë parë e ushtr ushtrimi imitt të demokr demokraci acisë së se drejt drejtpë përdr rdrej ejtë të zbatozbato-het het nëpërm nëpërmjet jet Kuvendit popullor apo tubimit , ndërsa mënyra e dytë, kur populli vetëm vendos, është referendumi.
DEMOKRACI DEMOKR ACIA A E P ËRFAQËSUE ËRFA QËSUESE SE Në demokracinë përfaqësuese pushtetin e ushtron organizata shtetërore, por në emër të popullit, pra e përfaqëson popullin i cili vetë nuk mund ta ushtrojë këtë pushtet Demokracia përfaqësuese dallon prej demokracisë së drejtpër-drejtë me ushtrimin e pus pusht htet etit it shte shtetë tëro rorr-në nëpë përm rmje jett përf përfaq aqës ësue uesv sve e të zgje zgjedh dhur ur,, pra pra kemi kemi të bëjm bëjmë ë me përfaqësimin përfaqësimin e popullit Në demokracinë përfaqësuese vullneti i popullit zbatohet, siç kemi thënë edhe më herët, nëpërmjet përfaqësuesve të cilët i zgjedh populli, të cilët marrin pjesë në organet shtetërore dhe aty ata i realizojnë realizojnë kërkesat e popullit. Mandat i lidhur - Kjo do të thotë se përfaqësuesi i zgjedhur është i lidhur dhe i detyruar që vullnetin e popullit ta përcjellë në organet përfaqësuese dhe atë ta realizojë. Mandat jo të lirë - Këtu përfaqësuesi ka liri të plotë të veprimit apo të sjelljes pas abrogimit të institucionit të revokimit. Edhe ky mandat s'është treguar i mirë, andaj është kërkuar kalimi në një sistem tjetër i cili do të ishte një mesatare e të gjitha sistemeve të mëparme.
AUTOKRACIA Vetë shprehja (autis-vetë) tregon tregon se pushtetin pushtetin e ushtron ushtron pakica, pakica, pakica e popullit popullit.. Autokracia, pra është trajtë e regjimit politik e kundërt me demokracinë, Është qeverisje e pakicës ndaj shumicës së popullsisë.
LLOJET LLOJE T E AUTOKRACI AUTOK RACIS SË
Autok Autokrac racitë itë gjatë gjatë histor historisë isë njerë njerëzor zore e kanë kanë qenë qenë të llojll llojllojs ojshme hme,, andaj, andaj, edhe edhe janë janë emërtuar me emra të ndryshëm. Shteti autokratik më së tepërmi mund të emërtohet me shprehjen diktaturë, shtet aristokratik, shtet oligarkik, shtet tiranik, shtet despotik dhe shtet plutokratik. - DIKTATURA - lidhet me pushtetin e një individi i cili e ushtron pushte-tin personal - personi i cili në pushtet s"ka ardhur në bazë të trashëgimisë (monarku), por ka ardhur në mënyrë të kundërligjshme kundërligjshme - me forcë, duke sunduar apo duke qeverisur në mënyrë të vrazhdë, duke shkelur të drejtat dhe liritë e njeriut, madje edhe të pjesëtarëve të shtresës së s ë lartë. - ARISTOKRACIA - është ai lloj i autokracisë ku pushtetin shtetëror e qeverisë një grup apo shtresë e njerëzve e cila konsiderohet se është e veçantë nga të tjerët-kjo në bazë të gjakut. - OLIGARKIA - paraqet një lloj të shtetit autokratik, ku s'do mend qeveris pakica e popullit, këtu pushteti i takon një grupi të njerëzve. - SHTETI TIRANIK - kuptojmë shtetin i cili është identik me diktaturë, ku qeveris individi në mënyrën më të egër dhe kuptohet në interesin personal, jo edhe në interes të përgjithshëm. përgjithshëm. - SHTETI DESPOTIK - paraqet po ashtu trajtën e qeverisjes së pakicës mbi shumicën madje të qeverisjes së individit apo grupit në mënyrë mjaft të egër do të thoshim, me forcë të pakufizuar e cila natyrisht, s'është e rregulluar paraprakisht paraprakisht me asnjë dispozitë juridike.
TRAJTA TRAJT A E RREGULLIMIT RREGULLI MIT SHTET ËRORË Nocioni i trajtës së rregullimit shtetëror TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETËRORË - paraqet lidhjet dhe raportet ndërmjet organeve qendrore dhe joqendrore të pushtetit shtetëror. Organet joqendrore joqendrore mund të përcaktohen sipas : kriterit territorial - pra qytetarët dhe grupet e njerëzve të territorit të caktuar, kriterit personal personal -grupet me veçori të njëjta, fetare, profesi-onale etj. dhe kriterit real - sipas ushtrimit të autorizimeve përkatëse. Të gjit gjitha ha shte shtete tett që janë janë të përb përbër ëra a prej prej orga organe neve ve qend qendro rore re dhe dhe joqe joqend ndro rore re,, pavarësisht prej madhësisë madhësisë të tyre janë shtete të decentralizuara. Në qoftë se organet joqendrore nuk gëzojnë asnjë çikë të pavarësisë juridike, atë-herë themi se kemi centralizim juridik . Nëse Nëse orga organet net joqen joqendro drore re kanë kanë ndon ndonjë jë pava pavarës rësii juridi juridike ke,, atëh atëher erë ë them themii se kemi kemi të bëjmë bëjmë me decentralizimin juridik .
SHTE SH TETI TI I PËRBËR ËRBËRË Ë SHTETI I PËRBËRË - paraqet organizatën shtetërore që përbëhet prej dy e më shumë shteteve, por që në një mënyrë i nënshtrohen pushtetit qendror. Egzistojnë këto lidhje shtetesh: 1.KONFEDERATA 2.FEDERATA 3.UNIONI (reale dhe personale) 4.PROTEKTORATI
KONFEDERATA - paraqet trajtën e shtetit të përbërë ku shtetet anëtare janë të lidhur me një kontratë juridike ndërkombëtare , duke krijuar organe të përbashkëta ku çdo shtetë anëtarë mund të braktisë braktisë këtë bashkësi kur kur të dëshiroj.
FEDERATA - është trajtë e shtetit të përbërë e cila paraqet një lidhje shumë më të ngushtë ndërmjet shteteve se konfederata, ku krijohet organi qendror i cili në kuptimin e drejtë të fjalës është bartës i pushtetit shtetëror, pushtetit sovran. Në teor teorin inë ë e shte shteti titt dhe dhe të së drej drejtë tëss para parash shtr troh ohet et çësh çështj tja a e rapo rapor-t r-tev eve, e, e bart bartje jess së sovranitetit shtetëror në shtetin e përbërë - shtetin federal. Lidhur me këtë çështje ekzistojnë tri mendime: 1. Se shteti federal është bartës i sovranitetit - pra pushtetin shtetëror sovran e ka federata, jo edhe shtetet anëtare të federatës. Nga kjo del konkluzioni se shteti federal është shtet, ndërsa shtetet anëtare nuk janë shtete, por gëzojnë një auto-nomi të gjerë juridike. Shtete tett anët anëtar are e janë janë sovr sovran ane, e, nd ndër ërsa sa bash bashkim kimii i shte shtete teve ve në fede federa ratë të 2. Shte dometh domethënë ënë feder federata ata s'ësht s'është ë sovra sovrane ne dhe dhe federa federata ta nuk paraq paraqet et shteti shtetin n e përbë përbërë, rë, por por përbëhet prej disa shteteve të thjeshta, të lidhura me një lloj të kontratës. 3. Se sovraniteti është i ndarë ndërmjet federatës dhe shteteve anëtare që e krijojnë shtetin e përbërë - ndërsa ndërsa as federa federata ta e as shtetet shtetet anëtar anëtare e nuk do të ishin sovrane si të vetme, por të gjitha si tërësi bëjnë shtetin e përbërë dhe natyrisht, si i këtillë si tërësi është sovran.
PROTEKTORATI - paraqet llojin e shtetit të përbërë mbi të cilin e ushtron pushtetin një shtet i fortë duke i siguruar mbrojtjen dhe sigurinë, pra, vënien e një organizate shtetërore nën ombrellën e një shteti të fortë. UNIONI REAL - paraqet paraqet një tërësi tërësi të shteteve shteteve anëtare, anëtare, pra krijohet krijohet një subjekt subjekt i cili me botën e jashtme komunikon si i vetëm, si trup unik. Ky unitet arrihet me anë të një kont-rate ndërkombëtare ndërkombëtare duke ruajtur pavarësinë juridike brenda shtetit UNIONI PERSONAL - ndërkaq shtetet shtetet anëtare e kanë të përbash-kët përbash-kët vetëm vetëm institucionin e shefit të shtetit (monarkun), ndërsa në çështjet e tjera janë plotësisht të pavarura - si në aspektin e jashtëm ashtu edhe në atë të brendshëm, pra nuk paraqesin subjektin e vetëm shtetëror, por çdo-njëri prej tyre - është subjekt i së drejtës ndërkombëtare. ndërkombëtare. Janë të njohura unionet, siç kanë qenë: Unioni i Suedisë dhe i Norvegjisë, Unioni i Austrohungarisë, i Danimarkës dhe Islandës në vitet 1815-1945, 1815-1945, pra në një interval kohor jo të njëjtë (unionet reale), ndërsa unionet unionet personale personale kanë kanë ekzi ekzistu stuar ar ndër ndërmj mjet et Angl Anglis isë ë dhe dhe Hano Hanove veri rit, t, Hola Hola-n -ndë dëss dhe dhe Luksemburgut
SHTETI SHTET I I THJESHT THJES HTË - raporti raporti ndërmj ndërmjet et organev organeve e qendror qendrore e dhe joqendr joqendrore, ore,
pjesët më të ulëta të organizatës shtetërore kanë shumë pak të drejta në krahasim me pjesët organizative në shtetin e përbërë.
CENTRALIZIM - kuptoj kuptojmë më raport raportin in ndër ndërmj mjet et orga organev neve e qend qendro rore re dhe dhe atyr atyre e joqendrore, ku i tërë pushteti u takon organeve qendrore. DECENTRALIZIMI - është sistem i raporteve midis organeve joqendrore dhe qendrore në të cilën organet joqendrore gëzojnë njëfarë shkalle të pavarsisë. Decentralizimi Decentralizimi mund të jetë :
Decentraliz Decentralizimi imi territori territorial al - nënkupton se organet joqendrore në territorin e vet i ushtroj ushtrojnë në të gjith gjitha a punët punët në mënyr mënyrë ë të pava pavarur rur,, pra qyte-t qyte-tarë arëtt e ushtro ushtrojnë jnë pushte pushtetin tin shtetëror duke marrë pjesë aktive në zgjidhjen dhe realizimin e interesave të veta brenda hapësirës përkatëse. Decentra Decentralizimi lizimi personal personal - nënk nënkup upto ton n bart bartje jen n e disa disa punë punëve ve shte shte-t -tër ëror ore e mbi mbi organizatat, anëtarët e të cilave janë të lidhur me veçori të përbashkëta (profesioni i njëjtë), siç janë shoqatat e ndryshme, në kupti-min e sotëm edhe shumë organizata joqeveritare. joqeveritare. Decent Decentral ralizim izimii real real - nënkupton usht shtrimin e punëve të njëjta shte-të -tërore (komunikacioni, (komunikacioni, shëndetësia, kultura) në nivelin e hapësirës së caktuar nga disa organizata.
Decentralizim zim Demokrat Demokratikë ikë dhe Për Për nga nga kara karakt kter erii Decen ecentr tral aliz izim imii mund mund të jetë jetë : Decentrali Decentralizim Burokratik.
TRAJTA E PUSHTETIT SHTETËRORË Pushteti shtetërorë përbëhet nga : 1.PUSHTETI LIGJDHËNËS 2.PUSHTETI 2.PUSHTETI EGZEKUTIV 3.PUSHTETI GJYQËSORË GJYQËSORË Pushteti shtetërore varësisht prej regjimit politik, sistemeve partiake, karakterit karakterit të shtetit funksionon sipas 2 parimeve:
1.PARIMI I NDARJES SË PUSHTETIT SHTETËRORË - konsiston në ndarje të këtyre tri fushav fushave, e, funksi funksione oneve ve apo pushte pushtetev teve e shtetë shtetëror rore, e, që çdonjë çdonjëra ra prej prej tyre tyre ta ushtro ushtrojë jë pushtetin në mënyrë të mëvetësishme, të pavarur, duke mos u përzier në (veprimtarinë, funksionin) pushtetin tjetër. 2.PARIMI I UNITETIT TË PUSHTETIT SHTETËRORË - mund të ushtrohet në sistemet politike të shteteve jodemokratike dhe të atyre demokratike. Parimi i unitetit të pushtetit shtetëror s htetëror aplikohet sipas dy mëny-rave: 1. Sistem Sistemii i Konv Konvent entës ës - është aplikuar në Zvicër. Parlamenti i dalë nga votat e qytetarëve ushtron pushtetin ligjdhë-nës dhe atë administrativ. Tërë aktivitetin ligjdhënës dhe ekzekutivo-ad-ministrativ ekzekutivo-ad-ministrativ e ushtron nëpërmjet organit të veçantë - Këshillit Kombëtar. Ky Këshill për punën e vet i përgjigjet parlamentit. Këshilli është organ ndihmës i parlamentit dhe çdo anëtar i tij udhëheq këtë këshill me mandat njëvjeçar, duke fuzionuar funksionin edhe të shefit të shtetit njëkohësisht. Pra, sipas sistemit të Konventës nuk ka organ të veçantë ekzekutiv - shefi i shtetit nuk ekziston 2. Sistemi i Kuvendit.- Sipas të cilit, organi ligjdhënës i zgjedh organet e tjera apo i emëron për një kohë të caktuar. Puna e organeve administra-tivo-ekzekutive dhe gjyqësore është e bazuar në aktet të cilat i nxjerr organi më i lartë - kuvendi dhe natyrisht se për punën e vet i përgjigjen përgjigjen Kuvendit. Sistemi i këtillë është aplikuar në ish- Federatën Jugosllave.
SISTEMI PRESIDENCIAL SISTEMI PRESIDENCIAL - paraqet sistemin i cili në mënyrë më të besueshme ka zbatu zbatuar ar pari parimin min e ndarj ndarjes es së pushte pushtetit tit shtetë shtetëro ror, r, ku Presi Presiden denti ti është është bartë bartëss i pushte pushtetit tit administrativo-ekzekutiv. Pushteti ligjdhënës është plo-tësisht i ndarë nga veprimtaritë e tjera. Këtë organ e zgjedh populli. Pushteti administrativo-ekzekutiv, gjithashtu është i ndarë dhe shumë i fortë. Në krye të organeve administrative administrative qëndron kryetari (pre-sidenti) i republikës. Presidentin Presidentin gjithashtu e zgjedh populli. Sipas siste-mit presidencial, ministrat i emëron vetë presidenti (sekretarët shtetërorë) të cilët i përgjigjen përgjigjen presidentit për punën e tyre Pushteti gjyqësor ushtrohet nga ana e gjykatësve të cilët këtë pushtet e ushtrojnë në mënyrë të mëvetësishme të pavarur Presidenti gëzon të drejtën e vetos-pezulluese, të drejtën e pengimit të ekzekutimit, të vërtetimit të ligjit (nënshkrimin) i cili është miratuar nga organi ligjdhënës. Në qoftë se organi ligjdhënës, pas një kohe aktin apo propozimligjin e miraton me 2/3 e votave, atëherë akti apo ligji në fjalë është valid, i plotfuqishëm. Presidenti ka të drejtë që organit ligjdhënës t'i drejtojë iniciativë ligjore. Pra, roli i presidentit në lëmin e nxjerrjes së ligjeve është i madh. Pushteti Pushteti ligjdhënë ligjdhënëss përzihet përzihet në push-teti push-tetin n administ administrati rativo-ek vo-ekzeku zekutiv, tiv, domethënë domethënë në auto autori rizi zime mett e pres presid iden enti tit, t, duke duke i leju lejuar ar apo apo duke duke mos mos i leju lejuar ar emër emërim imin in (zgj (zgjed edhj hjen en)) e funksionarëve në postet qeveritare, ose duke shqyrtuar ndonjë çështje politike.
Gjyka Gjykata ta Suprem Supreme e në SHBA, SHBA, përzi përzihet het në punët punët e organi organitt ligjd ligjdhën hënës ës duke duke pengu penguar ar zbatimin e akteve juridike të cilat janë në kundërshtim me Kushtetutën amerikane.
SISTEMI PARLAMENTAR SISTEMI PARLAMENTAR - Sistemi parlamentar në Angli për synim ka pasur ngushtimin dhe dobësi dobësimin min e pushte pushtetit tit admini administr strati ativovo-ek ekzek zekuti utiv v dhe forcim forcimin in e pushte pushtetit tit ligjd ligjdhën hënës, ës, pra pra kufizimin e pushtetit të monarkut, në veçanti në monar-kinë absolute. Kjo është është arritu arriturr duke duke kriju krijuar ar këshil këshilli lin n e minist ministrav rave e (qeve (qeveri rinë) në) e cil cila a qeve qeveris ris pushte pushtetin tin administrativo-ekzekutiv. Këshilli i ministrave i propozon monarkut se çfarë akte do të nxjerrë. Shefi i shtetit, por edhe edhe minist ministrat rat mund mund të refuz refuzojn ojnë ë që të nënshk nënshkrua ruajnë jnë aktin aktin përkat përkatës, ës, pra, pra, në mënyr mënyrë ë reciproke, ndërmjet ndërmjet monarkut (shefit të shtetit) dhe ministrave të resorëve të ndryshëm. Ministrat në sistemin parlamentar për punën e vet i përgjigjen parlamentit (organit ligjd ligjdhën hënës) ës),, andaj andaj parla parlame menti nti mund mund të shpall shpallë ë mos-b mos-besi esimi min n ndaj ndaj tyre tyre dhe, dhe, natyr natyrish ishtt t'i shkarkojë ata. Qeveria si organ kolektiv i përgjigjet parlamentit, si edhe çdo ministër veç e veç. Pra, pus pusht htet etii ligj igjdhënë hënëss ka mbikëqy ëqyrje dhe gëzon zon pusht ushte et më të lartë artë sesa sesa organet anet administrativo-ekzekutive. Në qoftë se raportet keqësohen në drejtim të qeverisë dhe organit ligjdhënës, atëherë këshilli i ministrave apo qeve-ria i propozon shefit të shtetit që ta shpërndajë parlamentin dhe, natyrisht të caktojë zgjedhjet e parakohshme parlamentare Qeveria e ka iniciativën e propozimit të ligjeve, pra nëpërmjet propozimeve qeveria merr pjesë në fushëveprimin e organit ligjdhënës, madje shpeshherë qe-veria qe-veria i nxjerr aktet të cilat duhet të jenë në kompetencë të organit ligjdhë-nës, siç është rasti me dekretin me fuqi ligj ligjor ore, e, apo apo dekr dekret etli ligj gjet et,, akte akte këto këto për për nga nga përm përmba bajt jtja ja ligj ligje, e, ndër ndërsa sa i nxje nxjerr rr qeve qeveri ria, a, domethënë pushteti administrativo-ekzekutiv. Në këtë drejtim forcohet pushteti administrativo-ekzekutiv dhe natyrisht se dobësohet pushteti ligjdhënës. Pushteti gjyqësor është plotësisht i pavarur brenda kompetencave ligjore.
SISTEMI I PËRZIER SISTEMI I PËRZIER - funksionon në bazë të parimit të ndarjes të pushtetit shtetëror, është sistem i cili në vete bart elemente të dy sisteme-ve të mëparshme: sistemit presidencial dhe sistemit parlamentar, përqendrohet më tepër në forcimin e pushtetit ekzekutiv - në veçanti të shefit të shtetit, por bart edhe veçori të parlamentarizmit. parlamentarizmit. Sipas Sipas sistem sistemit it të përzie përzier, r, pozita pozita e qeveri qeverisë së është është me e mëvetë mëvetë-si -sishm shme e nga parlamenti, parlamenti, por më e varur nga shefi i shtetit. Shefi i shtetit zgjidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë nga populli, andaj gëzon edhe autoritet autoritet të lakmueshë lakmueshëm. m. Këtë pozitë pozitë e forcojnë forcojnë dispozit dispozitat at kushtetues kushtetuese, e, siç përmend përmendëm ëm rastin e Francës apo të Rusisë së sotme. Sipas këtij sis-temi, kryetari apo shefi i shtetit e propozon mandatarin për formimin e qeverisë, pra qeveria krijohet jashtë parlamentit dhe, duke pasur parasysh këtë kompetencë, kryetari në propozim të mandatarit të qeverisë ka të drejtën e shpërndarjes së parlamentit dhe shpalljen e zgjedhjeve zgjedhjeve të parakohshme parlamentare. parlamentare. Kryetari i shtetit shkarkon kryeministrin dhe me propozim të tij edhe anëtarët e tjerë të qeverisë, meqenëse ai vetë i zgjedh apo i emëron. Qeveria mban përgjegjësi politike para parlamentit. parlamenti mund t'ua shkurtojë votëbesimin anëtarëve të qeverisë. Puna e qeverisë mbikëqyret nga parlamenti - mirëpo qeveria edhe në këtë rast në bashkë-veprim bashkë-veprim me shefin e shtetit mund ta shpërndajë parlamentin. parlamentin.
RENDI JURIDIK JURIDIK
RENDI JURIDIK - është proces i organizuar, ku pa rendin juridik nuk mund të egzistoj një shoqëri e organizuar ajo paraqet një sistem harmonik të sjelljeve njerëzore sipas normave juridike. Lidhur me elementet e rendit juridik në teori ekzistojnë dy qëndrime: 1. qëndrimi normativist - Përkrahësit e këtij qëndrimi mendojnë se e drejta përbëhet prej normave të cilat i krijon pushteti shtetëror, pra burim i së drejtës është norma (rregulla), andaj edhe quhen normativist. 2. qëndrimi sociologjik - Përkrahësit e qëndrimit sociologjik mendojnë se të drejtën nuk e përbëjnë normat të cilat i krijon pushteti shtetëror, por e drejta paraqet sistemin e raporteve shoqërore (fakteve apo rrethanave sociale), jo edhe të normave. Andaj, të gjithë mendimtarët mendimtarët e këtij drejtimi quhen sociologë. Në teorinë e shtetit s htetit dhe të së drejtës ekziston mendimi se elementet kryesore të rendit juridik janë dy: elementi normativ - i cili përbëhet prej normave elementi faktik - që përbëhet prej sjelljeve sipas normave.
NORMA JURIDIKE - është një rregull rregull me anë të së cilës cilës rregullohet sjellja sjellja e individëve individëve në shoqëri. Për normën juridike janë të rëndësishme dy karakteristika: karakteristika: 1. Lidhmëria e saj për subjektin autoritar (shtetin) 2. Efikasiteti i saj Sipas autori kroat B. Periq normat juridike sipas kriterit të dedikimit ndahen : 1. Normat juridike që u përkasin subjekteve, 2. Normat juridike sipas vlefshmërisë hapësinore (territoriale), 3. Normat juridike sipas vlefshmërisë kohore, 4.Normat juridike sipas përbërjes së tyre Grupi tjetër i autorëve bën ndarjen e normave juridike në: 1. Norma kushtëzuese dhe jokushtëzuese, 2.Norma të përgjithshme juridike dhe norma juridike të veçahta
NORMAT KUSHT ËZUESE ËZUES E - krijohen për situata të cilat cilat mund të ndodhin, domethënë domethënë për të cilat ligjvënësi është i vetëdijshëm se mund të ndodhin duke pasur parasysh rrethanat në të cilat zhvillohen raportet shoqërore brenda shoqërisë. P.sh., "të gjithë meshkujt e moshës madhore duhet të kryejnë shërbimin ushtarak", me vetë faktin se personi arrin moshën madhore - i nënshtrohet rregullës përkatëse NORMAT JOKUSHTËZUESE (norma konkrete) - Normat Normat të cilat cilat krij krijohe ohen n për raste rastet t ekzistuese, pra për rastet e dhëna. NORMA E PËRGJITHSHME JURIDIKE - është ajo ajo rregull rregull e cila cila u adresohet adresohet të gjith gjithë ë qyteta qytetarëv rëve e në terri territor torin in shtet shtetëro ëror. r. Normat Normat e përgj përgjith ithshm shme e juri-d juri-dik ike e i përka përkasin sin numri numritt të pacaktuar të rasteve, pra norma e përgjithshme i përfshin të gjithë personat të cilët gjenden apo mund të gjenden gjenden në të njëjtën njëjtën situatë të rregullua rregulluarr paraprakish paraprakishtt me normë. P.sh., me normë "ndalohet vrasja", "të gjithë qytetarët duhet të paguaj në tatim" NORMA E VEÇANTË JURIDIKE - ësht është ë ajo ajo rreg rregul ulll e cila cila u adre adreso sohe hett grup grupit it të veçantë të qytetarëve, pra jo të gjithëve, ndërsa disa autorë mendojnë se me anë të normës së veçantë rregullohet vetëm një rast i caktuar dhe sipas rregullit emërtohet: p.sh., "Agroni për veprën e kryer dënohet 2 muaj burgim. Vlefshmëria e normës në territor (hapësirë) do të zbatohet sipas parimit personal dhe parimit territorial. Normat juridike që vlejnë për një pjesë të territorit të caktuar si, fjala bie, lirimi nga tatimi për kohë të caktuar, investime të posaçme për territorin e caktuar etj., këto norma
quhen NORMAT JURIDIKE PARTIKULARE. Normat juridike që vlejnë në tërë territorin e shtetit quhen NORMA JURIDIKE GJENERALE. Normat juridike të një sistemi pozitiv që në parim vlejnë vetëm për territorin e caktuar shtetëror, ndërsa për territorin tjetër nuk vlejnë , ky është parimi i territorialitetit të sistemit juridik. Sipas parimit personal , pavarësisht se në cilin territor gjendet qytetari, në këtë rast vlen vlen përka përkatës tësia ia e tij shtetë shtetëror rore. e. Këto Këto janë janë disa disa përp përparë arësi si apo privi privileg legje je për për person personat at e punësuar në përfaqësitë diplomatike të një shteti në shtetin tjetër. Këto privilegje janë: paprekshmëria paprekshmëria personale, gëzojnë imunitet, paprekshmëria paprekshmëria e banesës, mbrojtja e arkivit, liria e komunikimit me shtetin amë, lirimi nga disa gjoba dhe doganat etj. Për vlefshmërinë e normës juridike janë të rëndësishme dy momente: 1. Prej cilës kohë vlen norma juridike dhe 2. Deri kur vlen norma juridike Norma juridike fillon të jetë e detyrueshme prej momentit të hyrjes në fuqi , ndërsa momenti i dytë është pushimi i normës juridike, pra kur norma nuk detyron. Hyrja në fuqi e normës juridike do të thotë se prej atij momenti norma është e obligueshme për qytetarët që t'i përmbahen dhe se për zbatimin e saj kujdeset shteti - duke shqip-tuar sanksionin për mosrespektimin e saj. Koha prej momentit të krijimit e deri të momenti i hyrjes në fuqi të normës apo aktit juridik quhet VOCATIO LEGIS. Në teori është i njohur parimi i mosnjohjes të së drejtës (ignoratia iuris), kjo askënd nuk mund ta arsyetojë - përkundrazi, përkundrazi, mosnjohja e së drejtës dëmton (ignoratia iuris nocet). Momenti i pushimit të normës juridike mund të caktohet: a. norma juridike përmban afatin e vlefshmërisë së vet , p. sh., "ky ligj do të vlejë gjer me 1 janar 2006"; b. që normat apo aktet juridike të anulohen në mënyrë shprehimore apo në mënyrë të heshtur. Mënyra shprehimore shprehimore e anulimit të ndonjë ligji që është në fuqi dhe sjellja e një ligii të ri quhet ABROGIM . Mënyra e heshtur e anulimit të ndonjë rregulle juridike nënkuptojmë situatën kur është nxjerrë ligji i ri i cili në mënyrë tjetër nga ligji aktual i rregullon rastet shoqërore dhe sipas rregullës "lex posterior derogat legi priori ", ", situatën e këtillë të pushimit (anulimit të normës - aktit) e quajmë DEROACIO (derogim). Rregullat juridike vlejnë vetëm për marrëdhëniet marrëdhëniet të cilat shfaqen në kohën kur rregulla juridike hyn në fuqi. Pra, rregulla juridike vlen për të ardhmen, prej momentit të hyrjes në fuqi, norma vlen për sjelljet e ardhshme të subjekteve. "t ë Subjektet e së drejtës, në bazë të rregullës ekzistuese, fitojnë të ashtuqujturat "të drejtat e fituara", pra të drejta subjektive të caktuara të cilat nuk lejojnë që raportet e zgjidhura njëherë, në të cilat ata kanë qenë pjesëmarrës, sërish të rregullohen me rregull të re juridike, natyrisht edhe në dëm të tyre. P. sh., për një vepër të caktuar penale individi është dënuar sipas kodit penal me 10 vjet burg të rëndë. derisa individi gjendet në vuajtje të dënimit nxirret kodi i ri penal, sipas të cilit vepra e kryer penale dënohet me 15 vjet burg. Nëse, në këtë rast, refuzohet ngritja e dënimit, konsiderohet se ka gjetur zbatim parimi parimi i së drejtës së fituar. Por, nëse për këtë rast lejohet ngritja e dënimit, atëherë kodi i ri penal ka fituar fuqinë retroaktive prapavepruese ), d. m. th. se ligji i ri zbatohet edhe për rastet të cilat janë vërtetuar para ( se ky të hynte në fuqi
Fuqia prapavepruese vepron edhe në dy raste të tjera: 1. Kur bëjmë interpretimin e ligjit - në rastin konkret kur nxirret ligji i ri me arsye të interpretimit të ligjit ekzistues dhe 2. kur kemi të bëjmë me zbrazëtirat juridike Norma juridike përbëhet prej dy elementëve kryesore: - DISPOZICIONIT - SANKSIONIT Zbatimi i njërës pjesë shmang në mënyrë të paevitueshme zbatimin e pjesës tjetër të normës, moszbatimi i dispozicionit është kusht për zbatimin e sanksionit - pra gjen zbatim rregulla e dytë - sanksioni, s anksioni, ndërsa dispozicioni zbatohet në disa raste kur të plotësohet kushti - në veçanti të rasti i normave kushtëzuese. Sanksioni zbatohet në rast të mosrespektimit-zbatimi mosrespektimit-zbatimitt të dispozicionit , atëherë çdo normë duhet ta ketë pjesën përshkruese si kusht për aplikimin aplikimin e sanksionit (hipoteza e sanksionit). Norma jokushtëzuese juridike i ka tri elementë: HIPOTEZA E DISPOZICIONIT - është pjesë e normës së përgjithshme përgjithshme juridike në të cilën parashihet dhe në mënyrë tipike bëhet përshkrimi i ndonjë ndodhie (sjelljeje) prej së cilës varet dispozicioni. DISPOZICIONI - , është pjesa parësore dhe më e rëndësishme e nor-mës juridike ( e çdo norme juridike), sepse kjo tregon kërkesën sipas së cilës qytetarët duhet dhe mund të sillen. HIPOTEZA E SANKSIONIT - paraqet pjesën jonormative të normës juridike, kjo pjesë vetëm përsh përshkru kruan an ndonjë ndonjë sjell sjellje, je, domet domethën hënë, ë, sjell sjelljen jen e cil cila a është është kundë kundërr kërkes kërkesës ës kryeso kryesore re dispozicionit - pra është shkelja e vetë rregullës parësore, që në këtë moment paraqet kushtin për zbatimin e sanksionit - rregullës alternative të sjelljes. P.sh.: P.sh.: "Kush "Kush ka pasur pasurii të patun patundsh dshme me duhet duhet të pagua paguajë jë tatim tatimin, in, në qoftë qoftë se kësht kështu u nuk veprohet, do të pasojë dënimi". Pra, norma në fjalë ka në vetë katër elementë (pjesë) të saj: Hipote Hipotezën zën e dispo dispozic zicion ionit: it: "kush "kush ka pasur pasurii të patund patundshm shme", e", parapara-qet qet faktin faktin mbi të cil cilin in ndërt ndërtohe ohett rregu rregull lla a parëso parësore re - dispo dispozic zicion ioni, i, "duhet "duhet të pagua paguajë jë tatim tatimin" in",, sjellj sjellja a e kundë kundërt rt mospagimi i tatimit (borxhit), paraqet faktin tjetër, pra hipoteza e sanksionit, që mundëson zbati zbatimin min e sanksi sanksioni onit, t, "do të pasoj pasojë ë dënim dënimi", i", natyri natyrisht sht është është vetë vetë sanksi sanksioni oni,, apo apo sjell sjellja ja alternative-sjellja alternative-sjellja dytësore e adresantit. madje edhe pa vullnetin e vet Pushteti shtetëror krijon rregulla, të cilat mund të formulohen në formë urdhëruese, ndaluese dhe autorizuese, sepse këto rregulla paraqesin paraqesin kërkesën e cila u adresohet qytetarëve. por edhe vetë organeve shtetërore, pra gjejnë zbatim dispozicionet: 1. Dispozicioni urdhërues - qytetarit i urdhëron që të sillet në mënyrë të caktuar, pra i urdhëron të ketë sjellje aktive pozitive: "qyteta-rët janë të detyruar të paguajnë tatimin". 2. Dispozicionet ndaluese - ndalojnë qytetarintëushtrojë veprim apo sjellje të caktuar ose të ushtrojë us htrojë veprim negativ, p.sh., "ndalohet vjedhja". 3. Dispozicionet autorizuese - janë rregulla të cilat i lejojnë qyte-tarit që të sillet Kushtetutën e duke mos e ndaluar, por as duke e urdhëruar për sjellje të caktuar. P.sh., në Kushtetutën Shqipërisë, neni 57, thotë: " Kushdo ka të drejtën për arsimim".
Rendi juridik ka norma të intensitetit të ndryshëm. si, fjala bie: 1.E drejta 2. Edrejta Edrejta
dispozitive.
kategorike (ius cogens, ius strictum), disjunktiv disjunktive e, e cila cila ndah ndahet et në dy nënl nënllo loje je::
a) alternative dhe b )
Dispozicionet kategorike (ius cogens) - janë rregulla të cilat kërkojnë zbatim të sakte, pikërisht siç e kërkojnë ato, andaj qytetarët të cilëve u adresohen këto rregulla s'kanë aspak liri në sjellje, madje as për një gjë të vogël.
Dispozicionet disjunktive - janë rregulla të cilat qytetarëve u mundësojnë një liri paksa më të ndjeshme në sjelljet s jelljet e tyre. Këto rregulla apo dispozicione nuk caktojnë vetëm një mundësi të sjelljes. por i japin më shumë mundësi qytetarit. Dispozicionet disjunktive janë të dyllojshme: 1.Dispozicionet alternative - janë janë dispozicione të atilla me të cilat ligjvënësi u jep jep qyte qyteta tarë rëve ve më shum shumë ë se dy apo apo tri tri mund mundës ësii të sjel sjellj ljes es për për ta përm përmbu bush shur ur obligimin e vet Psh. në Ligjin themelor mbi martesën thuhet: "Bashkëshortet mund të pajtohen për mbiemër të përbashkët familjar që të jetë mbiemri i burrit, por secili mund ta mbajë mbiemrin e vet familjar". 2.Dispozicionet dispozitive - janë dispozicione të cilat përmbajnë një rregull të sjelljes së qytetarit, por njëkohësisht e autorizojnë këtë që në vend të kësaj rregulle (dispozicionit) të krijojë vetë rregullën tjetër. P.sh., kemi afatet e kthimit të borxhit, apo të sendit të marrë hua. Veprimet e kundërligjshme paraqesin negacionin e së drejtës. E drejta paraqet tezën, ndërsa veprimi i kundërligjshëm paraqet antitezën.
Kundërvajtja paraqet veprimin e njeriut dhe sipas rregullit gjith-një veprimine dëshiruar, pra veprimin e vetëdijshëm. Kundërvajtjaështë veprim i kundërt me sjelljen e cila është përcaktuar në dispozicionin si obligim për adresantin. Veprimet e kundërligjshme në të drejtën mund të jenë: - shkeljet penalo-juridike, - veprat penale - shkeljet civilo-juridike-shkaktimi i dëmit. - shkeljet e lehta, siç janë ato disiplinore - që para-qesin shkeljen e detyrës zyrtare nga personat zyrtarë dhe shkeljet administrative administrative . SANKSIONI - është pjesë e normës normës juridike juridike në të cilën shprehet dhuna e cila zbatohet zbatohet nga ana e organit shtetëror, ndaj atyre që nuk sillen sipas kërkesës - dispozicionit të normës juridike. Qëllimi i masës-sanksionit në të kaluarën ka pasur thjesht -qëllim hakmarrës - ka qenë ekuivalent me shkeljen - parimi i Talionit -"sy për sy " apo "dhëmbë për dhëmbë". Për shkak të rëndësisë që ka rendi juridik, sanksionet parashihen më herët duke u bazuar në parimin e ligjshmërisë. Kjo do të thotë se shkelja s hkelja dhe sanksioni i paraparë për këtë shkelje duhet të jetë i caktuar që më herët, para se të ndodhë shkelja. Për këtë është e njohur maksima: "nullum crimen, nula poena sine lege", s'ka fajësi, s'ka dënim pa ligj. Pra, që më parë duhet të caktohen fajësia dhe sanksioni me anën e normës juridike, përndryshe s'ka vepër penale nëse ligji nuk e ka paraparë që më herët. Sanksionet ndahen sipas shkeljeve të cilat bëhen edhe në degët e së drejtës : - Sanksionet penale - për veprat penale - sanksionet pronësore - për veprat e karakterit pronësor, - sanksionet disiplinore - për shkeljet disiplinore - sanksionet për kundërvajtje - për shkeljen e normave të karakterit administrativ. administrativ. Sanksionet për shkelje të rregullave juridike të natyrës penale mund të ndahen në sanksione të lehta dhe të rënda, që fillojnë me vërejtje, qortim, sanksionet e karakterit pronësor, dënim dënime e në të holla holla (dëms (dëmshpë hpër-b r-blim limet) et),, sanksi sanksione onett me të cil cilat at njeri njeriu u privo privohet het nga liria liria,, sanksionet me burg të përjetshëm dhe dënimi me vdekje. Ndarje sipas kriterit se kujt i adresohen (drejtohen), ndaj cilëve ato zbatohen. - sanksionet ndaj subjekteve (personave fizikë dhe juridikë) - sanksionet ndaj akteve juridike
Sanksionet ndaj akteve juridike duhet kuptuar se ato manifestohen vetëm ndaj akteve të kundërligjshme. Këto sanksione i shqiptojnë subjektet shtetërore (organet shtetërore) dhe këto sanksione janë: anulimi i aktit dhe refuzimi i aktit juridik. Sanksionet mund të jenë të caktuara në mënyrë absolutë, relative, sanksione me limitë të caktuara dhe sanksione alterna-tive ; Dispozicioni i caktuar në mënyrë absolutë - është rasti me normat kategorike (imperative), kur në mënyrë të sakte është caktuar rregulla e sjelljes, s'ka vend për dyshime apo hamendje për qytetarët se si duhet të sillen në rastin konkret, p. sh., rasti i afateve ligjore. Dispoz Dispozici icione onett e caktu caktuara ara në mënyre mënyre'' relati relative ve - mund mund të jenë jenë të ndry ndrysh shme me,, dispozicionet me standarde, dispozicionet me zgjedhje të kufizuar, dispozicionet alternative, dispoz dispozici icione onett e limit limituar uara, a, dispo dispozic zicio-n io-net et e intere interesit sit publi publik k apo apo dispoz dispozici icione onett me pushte pushtet t diskrecional dhe dispozicionet dispozitive apo dispozicionet e zëvendësueshme. Dispozicionet me zgjedhje të kufizuar - janë ato dispozicione të cilat u japin disa mundësi qytetarëve që të sillen sipas normës. p. sh., nëse ekzistojnë tri mundësi, qytetari-ët, mundësinë e katërt s'ka të drejtë ta sajojë, por brenda tri mundësive të zgjedhë.
Dispozicionet me limitë - janë dispozicione me të cilat qytetarëve (edhe organeve shtetërore) u caktohen limitet: limiti i ulët dhe limiti i lartë i sjelljes për rastin (aktin) konkret. Rëndom, normat juridike, ose dispozicionet me limit të caktuar zbatohen në veçanti në fushën penale, ku paraqitën tri situata të mundshme të
MARRËDHËNIET JURIDIKE JURIDIKE Nocioni i marrëdhënieve juridike marrëdhënie shoqërore shoqërore të rregulluara rregulluara me anën anën e MARRËDHËNIET MARRËDHËNIET JJURIDIKE URIDIKE - janë marrëdhënie
normave juridike.
Marrëdhëniet juridike krijohen sipas normës së përgjithshme dhe normës së veçantë juridike. P.sh., me normë të përgjithshme marrëdhë-niet shoqërore rregullohen më herët pa marrë parasysh se a paraqitën raste apo jo, ndërsa me normën e veçantë rasti është i dhënë dhe norma e veçantë e rregullon duke u bazuar në normën e përgjithshme. Fjala bie: "Të gjithë qytetarët që kanë pasuri të patundshme duhe duhett të pagu paguaj ajnë në tati tatim" m",, ndërs ndërsa a norm norma a konk konkret retë ë - vetë vetëm m e zgji zgjidh dh rast rastin in,, p.sh p.sh., ., "Agr "Agron onii ka pasu pasuri ri të patundshme - duhet të paguajë tatimin". Në procesin e krijimit të marrëdhënies juridike dalin këto karakteristika: 1. lidhshmëria e domosdoshme e normës me marrëdhënien, 2. lidhshmëria e domosdoshme e normës së përgjithshme juridike me normën e veçantë juridike 3. lidhsh lidhshmër mëria ia e domosd domosdosh oshme me e marrëd marrëdhën hënies ies abstra abstrakte kte juridi juridike ke me marrëd marrëdhën hënien ien konkretë juridike. Një pjesë e autorëve (pjesa e parë) mendojnë se elementet përbërëse të marrëdhënies juridike janë dy: autorizimet dhe detyrimet , ndërsa pjesa tjetër mendon se elementet përbërëse të marrë-dhënies juridike janë më shumë se dy: 1. të drejtat, 2. detyrimet, 3. subjektet e së drejtës dhe 4. objekti i së drejtës.
të drejtat - detyrimet,
Shembull: p.sh., të huaja, huadhënësi ka të drejtë të kërkojë kthimin e borxhit nga huamarrësi, pra huam huamar arrës rësii ësht është ë i dety detyru ruar ar që t a kthe kthejë jë borx borxhi hin n huad huadhë hënë nësi sit, t, ndërs ndërsa a rast rastii i dytë dytë ësht është ë të kont kontra rata ta e shitblerjes, kur shitësi është i detyruar me marrjen e çmimit ta dorëzojë mallin-sendin, ndërsa është i autorizuar ta kërkojë çmimin (paratë) dhe anasjelltas. SUBJEKTET SUBJE KTET E SË DREJTËS DRE JTËS - janë bartës të të drejtave dhe detyrimeve në një moment kohor. Subjekti i së drejtës duhet të jetë bartës i të drejtave dhe detyri-meve të cilat ekzistojnë sipas së drejtës pozitive. Ky subjekt i së drejtës, qoftë individ apo edhe subjekt kolegjial, duhet të ketë aftësi psikike dhe fizike që vendimet e veta ti shprehë në mënyrë të vetëdijshme dhe me dashje dhe për këto akte në mënyrë të drejtë të jetë i motivuar. Subjekte të së drejtës konsiderohen:
1. personat fizikë 2. personat juridikë
PERSO PER SONA NAT T FIZI FI ZIK KË PERSONI FIZIKË – si subjekt i së drejtës është vetë njeriu i cili është bartës i të drejtave dhe detyrimeve. Aftësia për të të qenë subjekt i së drejtës quhet ZOTËSI ZOTËSI JURIDIKE, të cilën e ka çdo individë pavarësisht nga mosha apo gjinia. punë juridike, punë të cilat janë në pajtueshmëri me ZOT ËSIA E VEPRI V EPRIMIT MIT - paraqet aftësinë për të lidhur punë të drejtën, ndërsa ZOTËSIA DELIKATORE- paraqet aftësinë për të të bartur përgjegjësinë për veprat e kundërligjshme. ZOTËSIA E VEPRIMIT dallon nga ZOTËSIA JURIDIKE sepse zotësia juridike fitohet me të lindur ndërsa zotësinë e veprimit njeriu mund ta ketë nëse është i moshës madhore, duhet të jetë i pjekur në aspektin fizikë dhe mendorë dmth duhet ti kuptoj të drejtat dhe detyrimet në mënyrë të drejtë dhe të ketë zotësi ti bartë ato pasoja qofshin pozitive apo negative. Zotësia e veprimit veprimit mundë të jetë E PLOTË , JO E PLOTË dhe E PJESËRISHME. PJESËRISHME. Zotësia e veprimit varësisht prej pjekurisë lëvizë andaj dallojmë 3 faza: 1. Fazën pa zotësi të veprimit, 2. fazën e zotësisë së veprimit të pjesërishëm (10-16 vjeç) dhe 3. fazën e zotësisë së plotë të veprimit (18 vjeçe). Zotësia e veprimit të personat fizikë shuhet a) Me të vdekur. b) zhdukja e personit fizik, dmth shpallja e personit fizik për të humbur
PERSONAT JURIDIKË PERSONI JURIDIKË PERSONI JURIDIKË– si subjekte të së drejtës janë krijesa artificiale të shoqërisë-substrat i tyre, janë vetë njerëzit, por ato nuk identifikohen me ta, por e kanë individualitetin e vet të veçantë. Personat juridikë, natyrisht duke qenë krijesa artificiale të shoqë-risë, nuk kanë vullnetin dhe vetëdijen, andaj të këto krijesa nuk bëhet dallim ndërmjet zotësisë juridike dhe zotësisë së veprimit. Këto dy cilësi në e mër të tyre i ushtrojnë njerëzit, veprimet e të cilëve u llogaritën personave juridikë. Këto zotësi personale juridike si bartës të të drejtave dhe detyrimeve ua njeh shteti me anë të aktit juridik - që në momentin e regjistrimit në librat përkatës - në të shumtën e rasteve këta bëhen në gjykatat ekonomike, por edhe pranë kuvendeve komunale (shërbimet publike).
AUTORIZIMI AUTOR IZIMI JURIDIK JURIDI KË – si element i rëndësishëm i marrëdhënies juridi-ke nënkupton sjelljen e caktuar të subjektit i cili është bartës i autorizimit autorizimit - së drejtës. Subjekti i detyrimit është i detyruar në dy sje-llje të cilat kërkohen sipas subjektit të autorizimit: 1. Në sjellje pasive -të mos veprojë kundër sjelljes se subjektit të autorizimit autorizimit dhe 2. në sjellje aktive - në drejtim të veprimit në pajtim me kërkesën e subjektit të autorizimit. Dallojmë dy lloje të autorizimeve autorizimeve sipas interesit përkatës që realizojnë subjektet: 1. të drejtën subjektive
2. kompetencën. E DREJTA SUBJEKTIVE - është autorizim i cili i takon subjektit të së drejtës duke u bazuar në normën juridike për të mbrojtur interesin e vet. E drejta subjektive paraqet tërësinë e të gjitha autorizimeve të subjekteve të së drejtës të cilat buroj burojnë në nga nga e drejt drejta a objekt objektiv ive, e, ndërs ndërsa a e drejta drejta objekt objektiv ive e paraqe paraqett tërësi tërësinë në e normav normave e jurid juridike ike ekzistuese brenda shoqërisë së organizuar - shtetit Në anën tjetër, e drejta subjektive duhet dalluar prej subjektit të së drejtës, sepse e drejta subjektive është autorizim, e drejtë e lidhur për subjektin, ndërsa subjekti i së drejtës është bartës i autorizimit autorizimit - të drejtës. E drejta subjektive ndahet në të drejtën absolutë dhe të drejtën relative apo në të drejtën reale dhe dh e obligatore a) të drejtën absolutë - vepron ndaj të gjithëve - të gjithë subjekteve, Shembull: kur themi: " mos vidhe", " mos vrit" , "mos u përziej në disponimin e personit tjetër - në pronën e tij", këto janë njëherit edhe detyrime absolutë, të drejtës absolutë i përgjigjet detyrimi absolut. b) të drejtën relative - vepron ndaj subjekteve të caktuara Shembull: huadhënësi ka të drejtë të kërkojë nga huamarrësi kthimin e sendit të huazuar, pra prapë kemi të drejtën ndaj sendit të caktuar.
KEQPËRDORIMI I TË DREJTËS SUBJEKTIVE SUBJEKTI VE - kemi atëherë kur, me realizimin e së drejtës së vet - subjektive - i shkaktohet dëmi më i madh subjektit tjetër, sesa po të mos realizohej kjo e drejtë. Ekziston teoria subjektive dhe teoria objektive dhe secila prej tyre mundohet të provojë se në cilat raste kemi të bëjmë me keqpërdorimin e së drejtës subjektive Për teorin teorinë ë subj subjekt ektiv ive, e, për të ekzist ekzistuar uar keqpër keqpërdor dorim imii i së drejt drejtës, ës, mj mjaft afton on që në rastin rastin e realizimit të së drejtës privatë mbi pronën, të ekzis-tojë "dashja" që tjetrit f i shkaktojë dëm, ndërsa teoria objektive keqpër-dorim të së drejtës subjektive konsideron, momentin e ekzistimit të faktit se subjektit tjetër i është "shkaktuar" dëmi, pavarësisht nga vullneti apo dashja që tjetrit f i shkaktohet dëmi.
KOMPETENCA - si një prej autorizimeve në marrëdhëniet juridike do të nënkuptojmë si ushtrim të së drejtës nga ana e subjektit të caktuar në interes të të tjerëve, jo edhe në interesin e vet. Komp Kompet eten enca ca mund mund të jetë jetë e lloj llojll lloj ojsh shme me,, por por për për në ësht është ë e një një rënd rëndës ësie ie të veça veçant ntë ë kompetenca shtetërore shtetërore, dometh domethënë ënë kompet kompetenc enca a e organe organeve ve shtet shtetëro ërore re (e polici policit, t, gjykat gjykatësi ësit, t, nëpunësit), pra e atyre të cilët ushtrojnë kompetencën-autorizimin, jo për vetë dhe në interesin personal, por në interesin publik, ndryshe, pra të shtetit.
Dall Dallim imii ndër ndërmj mjet et së drej drejtë tëss subj subjek ekti tive ve dhe dhe komp kompet eten encë cëss ësht është ë se subj subjek ekti ti i së drej drejtë tëss subjektive me të drejtën e vet mund të sillet si të dojë brenda suazave të lejuara, p. sh., ta shesë sendin e vet, tia falë ndokujt apo tia huazojë sendin subjektit tjetër, ndërsa subjekti i cili ushtron kompetencën këto veprime s'mund ti bëjë, sepse këtë të drejtë e ushtron në emër të subjektit tjetër dhe në interesin e huaj.
KEQPËRDORIMI I KOMPETENCËS - ekziston në rastin kui pozita zyrtare e subjektit i cili duke e ushtruar kompetencën, shfrytëzon rastiii që të përfitojë në interesin e vet apo për tjetrin, mirëpo e terë' kjo nc kuadrin e normës juridike, domethënë mbi bazën ligjore.
OBLIGIMI JURIDIK ( DETYRIMI) - Në përkufizimin e marrëdhënieve juridike jemi shprehur
se auto-rizimi dhe obligimi janë nocione korrelative, sepse krahas autorizimit ekziston obligimi. Të drejtës i përgjigjet detyrimi dhe anasjelltas. Nëse një subjekt ka të drejtë ndaj subjektit tjetër, atëherë subjekti tjetër ka detyrim ndaj subjektit të parë, subjektit i cili ka të drejta. Obligimet juridike ndahen në: obligime juridike të njëanshme, obligime të dyanshme, obligime juridike të cilat mund të bartën dhe obligime të cilat s'mund të bartën. Për shembull, të instituti i huasë kemi huadhënësin dhe huamarrësin. Huadhënësi ka të drejtë të kërkojë nga huamarrësi kthimin e huasë, huamarrësi është i detyruar tia kthejë borxhinhuadhënësit. Te instituti i shitblerjes, blerësi ka të drejtë të kër-kojë nga shitësi sendin e blerë, ndërsa ka për obligim që për sendin e blerë shitësit t'ia paguajë çmimin. Shitësi, ndërkaq, ka të drejtë të kërkojë nga blerësi çmimin, ndërsa është i detyruar që blerësit f ia dorëzojë sendin e blerë. Te obligimet juridike të cilat mund të bartën në subjekte të tjera dhe obligimet juridike të cilat s'mund të bartën në subjekte të tjera, sepse janë të lidhura për personin përkatës, e drejta e votës s'mund të bartet.
GJENDJA JURIDIKE ( STATUSI) - përfshin tërësinë e të drejtave dhe obligimeve të lidhura për
subjektin e së drejtës.
përfshirjen e vlerës - sendit dhe veprimit fizik me të cilin kjo vlerë OBJEKTI I SË DREJTËS – paraqet përfshirjen
lëviz dhe kështu kalon prej një subjekti në tjetrin, në aspektin juridik, meqë të dy personat fizikë janë subjekte të së drejtës.
Si objekt i së drejtës konsiderohen sendet si vlera materiale, marrëdhëniet juridike dhe vlerat jomat jomateria eriale, le, si bie fjala, fjala, marrëdh marrëdhënie ëniett prindër prindërore ore ndaj ndaj fëmijëv fëmijëve, e, pastaj pastaj transfe transferimi rimi i të drejtav drejtave e subjektive (borxhi).
LINDJA, NDRYSHIMI DHE SHUARJA E MARDHËNIEVE JURIDIKE J URIDIKE Marrëdhëniet juridike lindin në bazë të normës juridike e cila obligon subjektet për sjellje përkatëse, pra marrëdhëniet juridike janë të lidhura me llojin e normës juridike. P. sh. Norma juridike parasheh, p. sh., fitimin e së drejtës së votës me arritjen e moshës madhore -18 vjeçe, këtu marrëdhënia juridike krijohet në momentin e përmbushjes së kushtit - 18 vjeç vjeç.. Te norm normat at juri juridi dike ke joku jokush shtë tëzu zues ese, e, kush kushti ti nuk nuk para parash shih ihet et me norm normë ë juri juridi dike ke,, pran pranda dajj marrëdhënia juridike fillon me hyrjen e normës në fuqi. Marrëdhëniet shoqërore me kalimin e kohës ndryshojnë, andaj edhe normat juridike pësojnë ndryshime, e me këtë ndryshojnë edhe marrëdhëniet juridike. Pra, kemi lindjen e një marrëdhënieje krejtësisht të re, kur përfundon marrëdhënia e vjetër juridike.
Marrëdh Marrëdhënie ëniett juridik juridike e mund të shuhen shuhen me vdekjen vdekjen e subjekt subjektit it i cili cili është është palë në marrëdh marrëdhënie ënien n juridike. Marrëdhënia juridike pushon së ekzistuari edhe me shuarjen e objektit të marrëdhënies juridike. janë rrethana rrethana objektive objektive të cilat cilat nxisin nxisin krijimi krijimin, n, ndryshim ndryshimin in dhe shuarje shuarjen n e FAKTET JURIDIKE - janë marrëdhënieve juridike,
Faktet juridike i ndajmë në: 1. Fakte të rëndomta - janë, p.sh., të gjitha ato situata të cilat përcak-tohen sipas masës jetësore, ligjeve natyrore, jo edhe me të drejtën. P.sh., pleqëria, vdekja, vërshimet, tërmeti, lindja etj.
2. Fakte juridike - anë të parapara me të drejtën, e drejta i kualifikon se ajanë juridike apo jo, si bie fjala, paramendimi, faji efj. Ndodhitë paraqitën në mënyrë të pavetë-dijshme dhe pa dëshirën dhe vullnetin e njeriut, p.sh., vdekja, kurse veprimet njerëzore janë fakte të cilat nxitën me vetëdije dhe vullnetin e njeriut, si, fjala bie, kthimi i borxhit etj.
PARASHKRI PARA SHKRIMI MI DHE DOR D ORËMBAJTJAËMBAJ TJAMeqë norma juridike sanksionon sanksionon një situatë konkretë, e cila për të drejtën është e interesit interesit që ajo të përmbushet - ka paraparë dy institute të rëndësishme të cilat paraqesin instrumentin e vazhdimësisë së të drejtave që të prodhojë pasoja juridike. Këto institute janë: është institut i së drejtës me të cilin nënkuptojmë shuarjen e një të drejtë subjektive(autorizimit) me kalimin e kohës. Kusht për parashkrimin e një autorizimi është në fakt kalimi i kohës së caktuar për të realizuar autorizimin përkatës. p.sh., pala e pakënaqur me një aktvendim të organit shtetëror, nëse nuk e shfrytëzon kohën e cila është paraparë për ta deklaruar ankesën (afati 15 ditë apo 8 ditë), humb të drejtën e atakimit të serishëm të aktvendimit në fjalë. Pra, kjo e drejtë parashkruhet (vjetro-het).
1. PARA PARASH SHKR KRIM IMII HUMB HUM BËS -
nënkupton institutin e së drejtës - që me kalimin e kohës e drejta ushtrohet, ushtrohet, pavarësisht pavarësisht se subjekti subjekti i cili e ushtron këtë të drejtë a është bartës i së drejtës, domethënë pronar formal i pronës, përveç se është bartës faktik, ai bëhet dhe pronar formal, pra fiton një të drejtë të cilën nuk e ka pasur më herët.
ËMBAJ TJA (PARAS ( PARASHKRI HKRIMI MI FITUES) FIT UES) 2. DORËMBAJTJA
AKTI JURIDIK Ë Akti juridik është shprehje e vullnetit, shprehje e arsyes, i cili përmban normën juridike apo apo paraqet kushtin për zbatimin e ndonjë norme juridike. Aktet juridike, sipas asaj sa merren me krijimin e së drejtës dhe cilat janë elementet e tyre, ndahen në dy lloje: 1. Aktet juridike me të cilat krijohen normat juridike - me të cilat krijohen rregullat e sjelljes, 2. Aktet me të cilat krijohen disa fakte juridike që paraqesin supo-zime të normës jurid juridike ike të para parapar para a si ku kusht sht për zbat zbatimi imin n e norm normës ës juri juridi dike ke,, (të tillajanë, p. sh., deklaratat e ndryshme, lutjet, ankesat etj.). Fakt Faktor orë ë të naty natyrë rëss së bren brend dshme shme të cilë cilëtt ndik ndikoj ojnë në në mos mos përp përput uths hshm hmër ërin inë ë e elementëve të aktit juridik janë: gabimi dhe lajthitja (vetë-mashtrimi), Faktorë të natyrës së jashtme janë: mashtrimi dhe shtrëngimi.
GABIMI - Paraqet Paraqet rastin rastin më të thjeshtë thjeshtë të mospërputh mospërputhjes jes së elementëve të aktit juridik (të brend brendshë shëm m dhe të jasht jashtëm) ëm).. Gabim Gabimii paraq paraqet et gjend gjendjen jen e këtill këtillë: ë: eleme elementi nti i brend brendshë shëm m ekziston plotësisht i caktuar vullneti vullneti shprehet nëpërmj nëpërmjet et vendimit vendimit - por e meta meta qëndron në shprehjen e jashtme - kjo s'është shprehje e sakte e vullnetit. Ky është rasti kur kemi gabimin në të shprehur. P. sh., hartuesi i aktgjykimit në vend që të shpre-hë dispozitivin e tij me shenjën 3, që do të tregonte se NN është dënuar me tre vjet burg - shënon 30 vjet.
LAJTHITJA (vetëmashtrimi apo mashtrimi) - Paraqet një faktor i cili ndi ndikon në mospërputhshmërinë e pjesëve të aktit juridik. Lajthitja, merret si gjendje kur krijuesi i aktit juri juridi dik k e sjel sjelll vetë vetën n në situ situat atë ë të atil atillë lë duke duke mend menduar uar se i ka të njohu njohura ra të gjit gjitha ha fakt faktet et relevantë juridike për të marrë një vendim të arsyeshëm. MASHTRIMI - Paraqet faktorin imponues i cili ndikon në elementin e brendshëm, të subjekti i cili krijon aktin aktin psikik në procesin e krijimit krijimit të vullnetit, sipas ndikimit ndikimit të faktorit faktorit të jashtëm. Personi tjetër e sjell krijuesin e aktit juridik në lajthitje lidhur me subjektin, bazën juridike apo edhe sendin për të cilat duhet marrë vendim. SHTR SHTR ËNGI ËNGIMI MI - Gjithashtu është një faktor i jashtëm i cili ndikon në mospërputhshmërinë e elementëve të aktit juridik. Shtrëngimi si faktor i jashtëm mund të veprojë ndaj hartuesit të aktit juridik në mënyrë fizike dhe psikike. Duke qenë nën trysnitë e shtrëngimit apo vetëm të faktit se do të gjejë zbatim forca fizike apo ndonjë formë tjetër, ndikon në hartuesin e aktit juridi juridik k që të ndërrojë ndërrojë mënyrën mënyrën e krijim krijimit it të vullneti vullnetitt dhe ky qëndri qëndrim m i këtill këtillë ë psikik psikik edhe materializohet. Aktet juridike që ndikohen nga faktorët si gabimi, lajthitja, mashtrimi dhe shtrëngimi , derisa të push pushojnë ojnë faktorët të cilët drejtpërdrejt kanë ndikuar në nxjerrjen e vlejnë derisa tyre. Dallojmë dy elementë të rëndësishmetë aktit juridikë: formën e aktit juridik 1. 2. përmbajtjen e aktit juridik.
FORMA E AKTIT JURIDIKË – Elementet të cilat e përcaktojnë formën e aktit juridik janë: 1. kompetenca, 2. procedura 3. materializimi i aktit juridik. Radhitja e akteve juridike sipas fuqisë krijon një vijë vertikale të të ndërtuarit të rendit juridik, që në fakt fakt paraqet paraqet një parim të njohur të cilin e quajmë HIERARKI.
KOMPETENCA - paraqet autorizimin që ka subjekti shtetëror për të krijuar një normë normë apo apo një akt juridik. Kompetenca zakonisht caktohet me anën e aktit më të lartë, se kush dhe sa do të krijojë akte përkatëse juridike. territoriale. Kompetenca mu-ndtëjetë: lëndore dhe territoriale. PROC PROCED EDUR URA A E NXJE NXJERR RRJE JES S SË AKTI AKTIT T JURI JURIDI DIKË KË - par paraq aqet et një një elem element ent shum shumë ë të rëndësishëm për të përcaktuar formën e një akti. Sepse, aktet juridike janë të llojllojshme dhe natyrisht se kanë edhe procedurë të ndry-shme të nxjerrjes. Aktet juridike të cilat kanë një procedurë të njëjtë, ato edhe i takojnë llojit të njëjtë të akteve juridike. Aktet juridike të ndryshme kanë edhe procedurë tjetër të nxjerrjes. p. sh., sh., ekzi ekzisto ston n proce procedu dura ra e nxjer nxjerrj rjes es së kushte kushtetut tutës ës (pro (proce cedu durë rë kusht kushtetu etutë tëdhë dhënës nëse), e), pro proce cedu dura ra ligj ligjor ore, e, proc proced edur ura a gjyq gjyqës ësor ore, e, proc proced edur ura a përm përmba baru rues ese, e, proc proced edur ura a civi civilo lo-kontestimore etj. Pra, respektimi i procedurës është i rëndësishëm në drejtim të nxjerrjes krijimit të aktit juridik të ligjshëm.
Materializimi i aktit juridik paraqet paraqet shprehjen e jashtme të tij, ajo bëhet bëhet me qëllim të zgjatjes së jetës të akteve psikike, që ato të bëhen të dukshme, të prekshme dhe natyrisht, të kenë një kohëzgjatje më të madhe.
Nga brendia aktet juridike mund të ndahen në: 1. Akte me të cilat krijohen normat juridike - kemi aktin me të cilin merret vendim që paraqet shprehjen e vullnetit dhe të vetëdijes së njeriut që nxit pasoja juridike. 2. Akte me të cilat parashihen kushtet për zbatimin e normës apo të aktit juridik - paraqesin kushtin i cili parashihet në supozimin e ndonjë norme juridike për ta zbatuar atë, p. sh., akte të këtillajanë: anke-sa, lutja, padia, të cilat krijohen në bazë të ndonjë norme juridike.
BURIMET E SE DREJTESDREJTES Aktet e përgjithshme janë bazë burimore e zhvillimit të së drejtës dhe si të këtilla janë akte akte më të larta larta se aktet aktet e veçant veçanta, a, andaj andaj edhe edhe konsider konsiderohen ohen si "burim "burime", e", sepse sepse prej prej tyre tyre rrjedhin aktet e veçanta juridike. Për këtë arsye aktet e përgjithshme juridike quhen BURIME TË SË DREJTËS. Burimet e së drejtës janë të dyllojshme. dyllojshme. Sipas kuptimeve ato ndahen në: 1. Burimet e së drejtës në kuptimin material - tregojnë për faktet shoqërore, prej të cilave burojnë të drejtat dhe liritë 2. Burimet e së drejtës në kuptimin formal - që njëherazi janë edhe objekt i studimit tonë, paraqesin mjetet me të cilat burimet materiale shprehen, sistematizohen dhe renditën sipas shkallës përkatëse juridike, ato sigurojnë sigurinë juridike dhe barazinë juridike të qytetarëve Burimet formale formale të së drejtës ndahen në tri lloje: 1. burimet formale shtetërore, 2. burimet formale joshtetërore 3. burimet formale të përziera.
KUSHTETUTA - është akti më i lartë dhe më i rëndësishëm juridik brenda një shteti. Me kushtetutën në kuptimin formal kuptojm kuptojmë ë aktin aktin më të lartë lartë jurid juridik ik të cilin e nxjerr nxjerr organi i posaçëm kushtetutëdhënës dhe sipas procedurës së veçantë kushtetutëdhënëse. kushtetutëdhënëse. Me kushte kushtetut tutën ën në kup kuptim timin in materi material al nënkuptojmë vetëm ato norma juridike të cilat caktojnë organizimin e organeve më të larta shtetërore dhe parimet e organizimit shtetëror e të rendit juridik. Kushtetutën mund ta nxjerrë: 1. organi më i lartë, kuvendi kuvendi kushtetutëdhënës 2. 3. me organizimin imin e referend endumit. it. Kushtetutat mund të jenë: Kushtetuta të shkruara Kushtetuta të pashkruara gjithashtu i ndajmë në : Kushtetuta të kodifikuara - paraqet aktin e shkruar në të cilën janë përmbledh parimet themelore lidhur me rregullimin shtetëror. Kushtetuta Kushtetuta të pakodifikuarapakodifikuara- është akt i cili nuk paraqet një akt të kompletuar, domethënë se parimet e kësaj kushtetutë janë të shkapërderdhura nëpër shumë akte të tjera Kushtetutat sipas kriterit se si ndryshohen ndahen Kushtetuta të ngurta - për t'u ndryshuar kërkohen kushte dhe procedurë speciale e rigoroze, duke kërkuar kuvend kushte-tutëdhënës, domethënë thirrjen e kuvendit të këtillë, votën me shumicë të caktuar apo edhe që ndryshimet të vendosen me anë të referendumit
ligjet.
Kushtetuta elastike - ndryshohen ndryshohen rëndom sipas procedurës procedurës siç ndryshohe ndryshohen n edhe
Kushtetutat sipas mënyrës së nxjerrjes (procedurës) mund të jenë: 1. kushtetuta të dhuruara- ësht është ë akt akt i njëa njëans nshë hëm m i shef shefit it të shte shteti tit, t, akt akt i cil cilii i imponohet popullit, parlamentit dhe partive politike. 2. pakte kushtetuese - janë akte me të cilat shprehet kompromisi ndërmjet shefit të shtetit dhe kuvendeve përfaqësuese 3. kushtetuta të popullit- janë akte të cilat shprehin vullnetin e popullit, vullnetin e lirë të shprehur nëpërmjet votës së lirë dhe të përgjithshme, të fshehtë dhe në mënyrë demokratike të zbatuar nëpërmjet zgje-dhjeve apo me anë të referendumit.
LIGJI - kuptojmë aktin e përgjithshëm përgjithshëm juridik i cili përmban normë të të përgjithshme juridike juridike të
shkruar dhe të cilin e nxjerrin organet më të larta (ligjdhënëse) dhe në procedurë të veçantë ligjdhënëse. Shprehja ligj në jetën e përditshme kuptohet dhe përdoret në tri kuptime. 1. si normë juridike të cilën e krijon shteti, 2. normë juridike e cila është e dhënë në formë të shkruar 3. akt i përgjithshëm dhe i shkruar Fazat e nxjerrjes së ligjit janë: 1. 2. 3. 4.
Dhënia e iniciativës Paraqitja e propozimit Shqyrtimi i propozimit Votimi
5. 6. 7. 8.
Sanksionimi Promovimi Shpallja Hyrja në fuqi e ligjit
KODI - është akt i përgjithshëm juridik me anën e të cilit rregullo-hen raportet brenda një fushe shoqërore apo edhe të më shumë fushave juridike. juridike.
Ligjet të cilat përfshijnë një apo më shumë lëmenj të afërt juridikë quhen kode, ndërsa krijimi, sistemimi i normave sipas lëmenjve brenda tërësisë së rregulluar, paraqet kodifikimin. Janë të njohura kodet, siç është rasti me Kodin e Justinianit , Kodi i Hamurabit etj.
LIGJI FORMAL - paraqet aktin juridik me fuqi më të lartë juridike në kuptimin e vet formal. Kjo do të thotë se akti në fjalë për nga brendia nuk është ligj, sepse nuk përmban normë të përgjithshme juridi-ke, por përmban normë të veçantë juridike e cila vlen vetëm për rastin konkret. AKTET JURIDIKE JURIDIK E NËNLIGJORE ËNLIGJO RE - shërbejnë si plotësim plotësim i domosdoshëm domosdoshëm nga jashtë, apo edhe si konkretizim i akteve ligjore , për nga fuqia juridike janë më të ulëta se ligji, andaj përmbajtja e tyre duhet të jetë në pajtueshmëri me aktet më të larta juridike. Aktet e përgjithshme shtetërore juridike me fuqi nënligjore janë: 1. Dekretligji 2. Rregullorja 3. Urdhëresa 4. Statuti 5. Udhëzimi 6. Dekreti 7. Vendimi 1.
DEKRET DEKRETLIG LIGJI JI - Është akt i përgjith përgjithshëm shëm juridik juridik i cili në kuptimin kuptimin formal s'është ligj, ndërsa për nga përmbajtja është akt ligjor (ligj), sepse përmban norma të përgjithshm përgjithshme e
juridike. juridike. Këtë akt nuk e nxjerrin organet organet përfaqë-suese përfaqë-suese (parlamenti), por organet e larta shtetërore politike-ekzekutive sipas procedurës procedurës së caktuar. caktuar. URDH URDHËRESA ËRESA - Është akt i përgjithshëm juridik të cilin e nxjerrin organet shtetë-rore 2. konkretisht organet e administratës (sekretariatet e ndryshme) brenda ministrive përkatëse. Urdhëresa Urdhëresa është akt me të cilin urdhërohen organet organet apo subjekte subjektett e ndryshme ndryshme lidhur lidhur me konkretizimin dhe zbatimin e një akti më të lartë juridik, rregullimin e raporteve shoqërore juridike në mënyrë konkrete, duke u bazuar në normën e përgjithshme. 3.
RREGULLORJA - Është akt i përgjithshëm juridik e cila natyrisht që është me fuqi më të ulët se ligji. Rregullorja paraqet aktin me të cilin disa pjesë të ligjit apo akteve të tjera të përgjithshme me fuqi nënligjore (dekretligjin, urdhëresën) konkretizohen dhe sqarohet më detajisht detajisht ndonjë ndonjë dispozitë dispozitë ligjore ligjore lidhur lidhur me një çështje, p.sh. dhënia dhënia e provimit provimit profesional për për të shërbyer në administratën shtetërore.
STATUTI - është akt i përgjithshëm juridik me të cilin parashihet rre-gullimi i çështjeve të cilat i përkasin një qyteti-komune apo edhe bashkë-sisë së komunave, duke i zgjidhur gjërat më elementare të qytetarëve.
4.
UDH UDHËZIMI ËZI MI - si akt i përgjithshëm juridik në përgjithsi vije në shpre-hje si akt me të cilin 5. udhëzo udhëzohen hen subjekt subjektet et e ndrysh ndryshme me se i duhet duhet zgjidh zgjidhur ur çështjet çështjet procedur procedurale ale dhe praktik praktike e në zbatimin e akteve të përgjithshme juridike (ligjit). DEKRETI - Dekreti si akt juridik i përgjithshëm sot vije në shprehje për zba-tim si akt me të cilin në një mënyrë kemi ushtrimin e ndikimit të shefit të shtetit në fushëveprimin e organeve organeve ligjv ligjvënëse ënëse,, në ve-çanti vije në zbatim e drejta e vetos e ushtruar nga shefi i shtetit, ndaj akteve të organit ligjvënës(parlamenti ligjvënës(parlamentit). t). 6.
VENDIMET - janë janë akte kte me të cila cilatt konk konkrretiz etizoh ohen en më për për së afër afërmi mi norm normat at e përgjithshme juridike të akteve më të larta juridike duke filluar nga vetë akti më i lart në këte pushtet - statuti, dhe të akteve të tjera ligjore dhe nënligjore të cilët nxirren nga organet e pushtetit lokal-kuvendet. lokal-kuvendet. 7.
KONTRATA - është është akt jurid juridik ik e cil cila a krijohe krijohett nga subjekt subjektet et e së drejtë drejtëss - personat personat juridikë dhe personat fizikë si sibujekte të së drejtës, duke i klasifikuar në aspektin teorik si subjekte juridike publike dhe subjekte juridike private. 8.
Kontratat si akte juridike mund të jenë Kont Kontra ratta si akt akte konk konkre rete te (kont (kontrat rata a indivi individu duale ale)) - individuale përmbajnë normën e veçantë, ndërsa kontratat si akte të përgjithshme përmbajnë normën e përgjith-shme juridike. Kontrata është akt juridik, e cila lidhet në bazë të vullnetit të të dy apo më shumë palëve, pra kontrata mund të jetë e dyanshme dyanshme apo akt juridik i shumanshëm (shumëpalëshe) Kontrata si akte të përgjithshme (kontrata kolektive) Kontratat për nga forma mund të jenë : 1. Kontratë konsesuale -kontratë e qirasë, 2. Kontratë reale - e cila lidhet në bazë të autonomisë së palëve dhe përveç kësaj duhet dorëzuar sendi i kontraktuar (res) palës tjetër, 3. Kontratë e njëanshme dhe e obliguar, akt me të cilin vetëm njëra palë ka të drejtë (kërkesë), ndërsa pala tjetër ka vetëm obligim (detyrë), p.sh. kur premton dhuratë, 4. Kontratë të dyanshme dyanshme dhe obli-guese, kur në të njëjtën kohë - palët kanë të drejta dhe obligime, pra auto-rizimi i njërës palë paraqet obligim për palën tjetër dhe anasjelltas, obligimi i njërës palë paraqet autorizim për palën tjetër (kontrata e shit-blerjes). Organet shtetërore shpeshherë ndodhen në situata të palakmueshme kur të paraqiten raste te caktu caktuar ara a për për t'u t'u zgji zgjidh dhur ur e nuk mund mund të zgji zgjidh dhen en për për arsye arsye se mung mungoj ojnë në rreg rregul ulla latt e
përgjithshme juridike. Kur rasti konkret ekziston, ndërsa norma juridike mungon, kemi të bëjmë me ZBRAZËTIRËN JURIDIKE. Zbrazëtirat juri-dike mund të jenë të dyllojshme: 2. Zbrazëtira juridike fillestare - filles fillestar tare e janë janë boshll boshllëqe ëqett që kanë kanë ekzist ekzistuar uar që në momentin e krijimit të nor normës juridike të cilat kri krijuesi uesi i ka paraparë dhe zbrazëtiratjuridike të mëvonshme, të cilat krijuesi i normës nuk i ka paraparë, sepse marrëdhëniet marrëdhëniet e tilla janë paraqitur më vonë. 3. Zbrazëtira juridike të më vonshme-
ZAKONET - si rregulla rregulla të sjelljes sjelljes parimisht parimisht nuk janë të sanksionuara sanksionuara nga shteti, shteti, ato e kanë pasur jetën të pavarur si një lloj i rregullave sociale , të cilat i përvetësojnë organet shtetërore dhe i përshtatin si rregulla duke u siguruar mbështetje juridike. Rregullat Rregullat e tilla të cilat fitojnë mbështetjen mbështetjen juridike juridike (shtetërore (shtetërore)) bëhen të detyruehme detyruehme dhe njëherësh marrin karakter detyrues - pra rregullat e tilla sanksionohen dhe me vetë faktin e tillë ato shndërrohen në RREGULLA TË SË DREJTËS ZAKONORE . PRAKTIK PRAK TIKA A GYQ GYQËSORE ËSORE - e kuptojmë veprimin e njëjtë të gjykatave për zgjidhjen e rasteve të ndryshme, nxjerrjen e aktgjykimeve të njëjta për rastet identike gjyqësore. SHKENCA JURIDIKE - luan rol të rëndësishëm në krijimin ,sqarimin e akteve dhe normave juridike , në aplikimin e së drejtës dhe në krijimin e praktikës gjyqësore si dhe të së drejtës së precedentit. AKTI I VEÇANTË JURIDIKË - raport raportet et juridi juridike ke ndërmje ndërmjett subjek subjektev teve e të ndrysh ndryshme me në të drejtën parashihen me normat respektivisht me aktet e përgjithshme juridike dhe zgjidhen apo përfundojnë me konkretizimin e tyre me aktet e veçantajuridike, gjegjësisht, me normën e veçantë juridike. Sepse, me anën e aktit të veçantë juridik në mënyre me të sakte caktohet cakto het rregulla e sjelljes se njerëzve për situatat konkretë të individëve. Aktet e veçanta juridike i ndanë në: 1. Akte individuale juridike të organeve shtetërore 2. Akte individuale juridike të personave privat - personave fizike. Duke u bazuar në atë se norma e përgjithshme juridike në vetë përmban dy elementë normative, dispozicionin dhe sanksionin, aktet e veçanta juridike ndahen në dy grupe: 1. Akte me të cilat krijohen normat - dispozicioni dhe sanksioni sanksioni 2. Akte Akte të cila cilatt krijo krijojn jnë ë disa disa elem elemen entë të të para parash shik ikua uara ra në hipo hipote tezë zën n e norm normës ës juridike. Sipas kësaj ndarje, ndarje, tani grupi grupi i pare i ka dy nënlloje nën lloje kryesore: k ryesore: 1. Akte Akte të plota plota indivi individua duale le juridi juridike ke të cil cilat at në vetë vetë kanë kanë dy elem elemen entë të norm normat ativ ive: e: dispozicionin dhe sanksionin individ-ual, dhe, 2. Akte Akte jo të plot plota a indi indivi vidu dual ale e juri juridi dike ke të cila cilatt në vetë vetë kanë kanë vetë vetëm m disp dispoz ozic icio ioni nin n individual apo vetëm sanksionin individual. Aktet e veçanta juridike të organeve ekzekutive - administrative, janë: Aktet gjyqësore Aktet administrative, administrative, Ndërsa aktet e personave privat janë: Punët juridike Veprat juridike.
AKTI ADMINISTRATIV – Pushteti administrative zgjidhjen e rasteve konkretë e benë duke krij krijuar uar akti aktin n e veça veçantë ntë jurid juridikik- akti aktin n admi adminis nistr trati ativ v - i cil cilii në vetë vetë ka norme norme të veçant veçantë ë jur jurid idik ike, e,e e cila cila cakt cakton on sjel sjellj ljen en konk konkrretë etë të subj subjek ekti titt për për situ situat atën ën e dhën dhënë ë dhe dhe e cila cila domosdoshmërisht në të shumtën e rasteve duhet të përmbushet pavarësisht nga vullneti i subjektit të cilit i dedikohet. AKTI GJYQËSORË (AKTGJYKIMI) (AKTGJYKIMI ) - Orgnet gjyqësore fushëveprimin e vet e përfundojnë me nxjerrjen e aktit të veçantë juridik - aktin gjyqësor (aktgjykimi). Aktin gjyqë-sor e nxjerre
gjykat gjykata a në një proced procedure ure të veçantë veçantë gjyqësor gjyqësore e - kjo mënyrë mënyrë e nxjerrjes përcakton kuptimin formal të aktit gjyqësor. Gjykata duke zgjidhur përfundimisht një çështje mund të nxjerre aktgjykime: 1. Aktgjykim refuzues; 2. Aktgjykim lirues; 3. Aktgjykim me të cilin shpallet fajtor i akuzuari Paprekshmërinë dhe pandryshueshmërinë e aktit gjyqësor mund ta luhatin, gjegjësisht , pengojnë zbatimin e sanksionit të shqiptuar sipas aktgjykimit e bëjnë dy institute të cilat i njeh e drejta në përgjithësi, dhe si të këtilla çdo e drejtë pozitive: AMNISTIA dhe FALJA, të cilat i vejnë në veprim organet e larta shtetërore (parlamenti dhe shefi i shtetit). AMNISTIA - paraqet aktin me të cilin pengohet zbatimi i sanksionit për shume raste. raste. FALJA - paraqet aktin me të cilin pengohet zbatimi i sanksionit për rastet e veçanta.
PUNA PUNA JURIDIK JURIDIKE E - në kupti kuptimi min n tbrm tbrmal al para paraqe qett akti aktin n juridi juridik k të cil cilin in c krij krijoj ojnë në subj subjek ekte tet t joshtetërore sipas procedurës përkatëse. Nëpërm Nëpërmjet jet punëve punëve juridik juridike e mund mund të rregul rregullohe lohen n raport raporte e të ndry-sh ndry-shme me siç janë: janë: raport raportet et familj familjar, ar, pronësore pronësore,, ekonom ekonomike ike si edhe edhe nga lëmi i trashëg trashëgimi imisë. së. Pra, Pra, me anën e akteve akteve të këtilla këtilla juridi juridike ke konkret konkretizo izohen hen me për se afërmi afërmi dispoz dispozici icione onett e normav normave e të përgji përgjithsh thshme me juridike në lëme-njtë e lartshënuara. lartshënuara. Punët juridike ndahen në : Punët juridike të njëanshme - janë ato akte juridike ku vije në shpreh shprehje je vullnet vullnetii vetëm i njërës pale (një subjekti) psh. Testamenti Punët juridike të dyanshme - paraqesin aktet e veçanta ku vije në shprehje vullneti i dy palëve palëve (dy subjek subjektev teve e apo edhe me shume shume subjekt subjekteve eve në raport raportet et e ndër-sj ndër-sjell ella) a) psh.kontratat e ndryshme dhe marrëveshjet.
LIGJ LIGJSHM SHM ËRIA ËRI A - si nocion mund të kuptohet në mënyrë të gjerë dhe në kuptim të ngushtë. Në kuptimin e gjerë ligjshmëria paraqet pajtueshmë-rinë e caktuar, rendin dhe respektimin e rreg rregul ulla lave ve të sjel sjellj ljes es,, ndër ndërsa sa në kupti uptim min e ngus ngusht htë ë me ligjs igjshm hmër ërii nënk nënku uptoj ptojm më jokundërthëniet ndërmjet normave juridike dhe natyrisht edhe të akteve juridike. KUND ËRLIGJS ËRLIGJSHMËRI HMËRI - kemi kur nuk ekziston kjo pajtueshmëri ndërmjet normave-akteve juridike të ulëta me normat-aktet juridike të larta. Pajtueshmëria e akteve të ulëta me aktet e larta juridike shprehet në dy drejtime-parime: 1.Parimi i kushtetutshmërisë - që kërkon pajtueshmërinë e ligjit dhe akteve të tjera 2.Parimi i ligjshmërisë ligjshmërisë - i cili kërkon juridike me kushtetutën si 2.Parimi kërkon pajtueshmërinë pajtueshmërinë e akteve të ulëta juridike me aktet më të larta juridike - me ligjin. Dallojmë dy lloj ligjshmërish: — Ligjshmërinë formale — Ligjshmërinë materiale
Dallojmë dy lloj paligjshmërish — Paligjshmërinë formale — Paligjshmërinë materiale
Ligjshmëria formale - qëndron në pajtueshmërinë e norma-ve sipas autorizimit (kompetencës), procedurës dhe materializimit të aktit juridik juridik dhe anasjelltas Paligjsh Paligjshmëri mërinë në formale formale - Nëse normat janë shkelur, shkelur, nëse akti juridik juridik është nxjerrë nxjerrë nga organi i paautorizuar (jokompetent) apo edhe materializimi i aktit është bërë ndryshe nga norma përkatëse me të cilën e terë kjo është e rregulluar Paligjshmëri Paligjshmëri materiale materiale - kemi kemi atëh atëher erë, ë, kur kur akti akti përm përmba ban n norm normë ë e cila cila ësht është ë e kundërt me normën më të lartë juridike. FUQIA JURIDIKE - nënkuptojmë masën e ndikimit, të veprimit të një akti juridik në aktet e tjera më të ulëta juridike.
MJETET JURIDIKE – quhen deklaratat e vullnetit me të cilat kërkohet prej organeve përkatëse që të shqyrtojnë ligjshmërinë e akteve juridike. Mjetet juridike janë: ANKESA PADIA
KONTEST ADMINISTRATIVO GJYQËSORË - është kontesti pranë organit gjyqësor lidhur me vërtetimin e ligjshmërisë së aktit administrativ Mjetet juridike mund të jenë: 1. Mjete juridike të rregullta – ankesa dhe padia Për shembull, në procedurën penale mjetë të rregullta janë: a) ankesa ndaj aktgjykimit të shkallës së parë, b) anke nkesa ndaj ak aktgjykimit të të sh shkallës së së dy dytë, c) ankesa e cila i drej-tohet gjykatës më të lartë, d) ankesa ndaj vendimit
Mjete juridike të parregullta apo të jashtzakonshme – kërkesa për përsëritjen e procedurës penale, kërkesa për zbutjen e jashtëzakonshme të dënimit, kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë, ligjshmërisë, kërkesa për rishqyrtimin e jashtëzakonshëm të plotfuqishmërisë së aktgjykimit
2. a) b) c) d)
Sanksionet ndaj akteve të kundërligjshme janë: 1. SANKSIONET RESTITUIVE - kanë për qëllim qëllim largimin-anuli largimin-anulimin min e shke-ljes, së bashku bas hku me paso pasojat jat e prodh prodhuar uara a nga akti akti i kundër kundërlig ligjsh jshëm ëm dhe kthi kthimi min n e situ situat atës ës në gjen gjendj djen en e mëparshme. 2. SANKSIONET RETRIBUTIVE - kanë për qëllim hakmarrjen ndaj kryerësve dhe subjekteve të tjera tjer a që të mos shkaktojnë shkelje shkelje në të ardhmen. Akti juridik arrin plotfuqishmërinë në kohën kur përfundon procedura lidhur me vërtetimin e ligjishmërisë së aktit në aktit në fjalë.
PLOTFUQI PLOT FUQISHM SHMËRIA E AKTIT A KTIT JURI J URIDIK DIK - nënkupton se gjen zbatim pas kohës së caktuar përdorimit (mospërdorimit) të mjeteve goditëse, dhe kjo në fakt tregon se akti juridik i kësaj forme është i pandryshueshëm dhe më nuk lejohet që t'i nënshtrohet procedurës se vërtetimit të ligjshmërisë. Akti është i gatshëm që të ekzekutohet nëpërmjet veprimeve materiale. PËRMBARIMI ËRMBARI MI (EKZEKUTIMI (EKZE KUTIMI)) - paraqet fazën e fundit në procesin e njohjes dhe të zbatimit të normës juridike, me përmbarimin e një norme apo akti juridik kuptojmë realizimin e tyre realizimin e së drejtës ,sjelljen e subjekteve sipas normave juridike, pra paraprakisht duhet të plotësohen të gjitha kushtet për zbatimin e aktit juridik. ZBATIMI ZBATIMI I S Ë DREJTË DREJTËS S - është finalizim i përpjekjeve për të sendërtuar një rend juridik stabil dhe të qëndrueshëm. Zbatimi i së drejtës bëhet në dy mënyra: 1. Vullnetare 2. Me anë të dhunës (forcës )
Zbatimi vullnetar i së drejtës - nënkuptojmë sjelljen e subjekteve sipas normave normave juridi juridike, ke, sipas sipas rregul rregullës lës parësor parësore e të normës normës juridi juridike ke - dispozicioni dispozicionit, t, por nëse subjektet sjelljet e veta i ushtrojnë ndryshe, atëherë duhet të zbatohet zbatohet rregull rregulla a dytësore dytësore e normës juridike - sanksioni. 1.
Sjellja e subjektit sipas rregullës parësore - dispozicionit, është vullnetare, sjellja e këtillë e subjektit mund të jetë rezultat i vetëdijes së ngritur bindjes, përkatësisë së grupit të caktuar etnik etnik dhe gjit gjithse hsesi si edhe edhe inter interesi esi përkat përkatës ës etj. etj. zbatim zbatimii i këtill këtillë ë i së drejtë drejtëss quhet quhet zbatim autonom. Subjekti mund ta zbatojë, domethënë të sillet sipas porosisë që norma juridike ka në vetë, por këtë sjellje e bën jo nga karakteristikat që i përmendëm më lart por nga frika se ndaj tij do të zbatohet sanksioni, pra sjelljen e vet ia përshtat normës, vetëm që të mos pësojë. Zbatimi i zbatim heteronom. këtillë i së drejtës quhet zbatim
Zba Zbati timi mi me anë anë të dh dhun unës ës (for (forcë cës) s) i së drej drejtë tës s - Nëse Nëse sjell sjellja ja e subje subjekt ktev eve e nuk nuk është është në pajt pajtues ueshm hmër ërii me këtë këtë që shtrua shtruam m sipas sipas rreg rregull ullës ës dytës dytësor ore, e, atëherë shteti nëpërmjet organeve përkatëse e zbaton sanksionin. 2.
PROCESI I ZBATIMIT TË NORMËS JURIDIKE - nënkuptojmë ato vep-rime të cilat duhet të ushtrohen nëpër faza të caktuara të shoshitjes së normës juridike. Procesi i zbatimit të normës juridike ndahet në katër faza: 1. Faza e njohjes së normës juridike - mbështetet në njohjen e normës juridike. 2. faza aza e inte interp rpre reti timi mitt të norm normës ës jur juridik idike e - i përket - njo njohje hjes me përmbajt përmbajtjen-po jen-porosinë rosinë e ligjvënësi ligjvënësit, t, se çfarë kërkon ai - çfarë sjellje sjellje duhet parashikuar parashikuar se çfarë efekti duhet të arrihet me normën përkatëse juridike. 3. faza e kualifikimit të rastit konkret - i përket një analize të thuktë lidhur me faktet relevantë relevantë të rastit rastit konkret konkret dhe natyrisht që të bëhen bëhen përpjekj përpjekje e për të gjetur normën juridike e cila do ta zgjidhtë rastin në mënyrën më të drejtë — pra, norma juridike e cila rastin konkret e rre-gullon, ose e zgjidh - paraqet fazën të cilën në e quajmë kualifikim i rastit konkret. 4. faza e realizimit të normës juridike nëpërmjet veprimeve njerëzore fazën e zbatimit të normës juridike, d.m.th. sjelljen e subjekteve sipas normës-sipas porosisë që norma juridike bart në vet.
PROVAT JURIDIKE - paraqesin mjetet me anën e të cilave vërte-tohen faktet faktet relevantë relevantë për të drejtën në ndriçimin ndriçimin dhe zgjidhjen e një situatë (kontesti gjyqësor) konkretë. Provat i ndajmë në : 1. Provat e drejtpërdrejta (dir (direk ekte te)) - ato ato mj mjet etë ë me anën anën e të cila cilave ve në mënyëny-rë rë të drejtpërdrejtë vërtetohen faktet relevantë juridike. 2. Provat e tërthorta (indirek (indirekte)te)- janë mjetë mjetë me anën e të cilave në mënyrë mënyrë indirekt indirektë ë vërtetohen faktet relevantë, të cilat janë objekt i dëshmimit.
SUPOZIME JURIDIKE - janë fakte juridike të cilat konsiderohen si të sakta, ndonësenuk janë të vërtetuara. Supozimet juridike ndahen në: supozime ime të rrëzu ëzuesh eshme - janë ato rrethan hana të cilat mund und të provohen ohen-argumentohen dhe natyrisht të vërtetohen supozime supozime të parrëzueshmeparrëzueshme- janë ato rrethana rrethana (fakte) të cilat konsiderohen konsiderohen të sakta dhe dhe nuk nuk ekzi ekzist ston on mund mundës ësia ia e vërt vërtet etim imit it të sakt saktës ësis isë, ë, seps sepse e ësht është ë e ndal ndalua uarr që të vërtetohet e kundërta. FIKSIONET - paraqesin rrethanat të cilat paramendohen apo edhe paraftyrohen paraftyrohen se ekzistojnë fakte të caktuara, edhe pse në realitet nuk ekzistojnë.
FUQIA FUQI A PRAPAVEP PRAP AVEPRUESE RUESE (RETROAKTI (RETRO AKTIVE) VE) - Kjo do të thotë se normës i njihet vlefshmë-ria kohore para se të jetë e krijuar në mënyrë që të zbatohet për rastet të cilat kanë ndodhur para krijimit të normës juridike. E DREJTA POZITIVE - nënkupton ekzistimin e normave juridike juridike të cilat janë në fuqi - të cilat vlejnë, e drejta pozitive ka vetëm elementin normativ. Pra, mungon elementi i dytë i rendit juridik - sjelljet sipas normave dhe akteve juridike. INTERPRETIMI - është proces i zbatimit të normës juridike, i përket njohjes me përmbajtjen përmbajtjen porosinë e ligjvënësit, se çfarë kërkon ai - çfarë sjellje duhet parashikuar se çfarë efekti duhet të arrihet me normën përkatëse juridike. Gjatë interpretimit duhet të kemi kujdes në analizimin e tri gjërave të rëndësishme: rëndësishm e: 1. Krijuesi i së drejtës nëpërmjet normës shpreh domethënien të cilën ua dedikon subjekteve të tjera, madje, qoftë edhe nëpërmjet shenja-ve të ndryshme, 2. subjekti i cili ushtron interpretimin - sqarimin e nor-mës duke pranuar apo edhe duke caktuar një domethënie të normës dhe 3. domethënien të cilën mund ta vërtetojmë apo ta caktojmë në bazë të shenjave ose Kodit të domethënieve Në bazë të interpretuesve, interpretimi mund të jetë: Interpretim zyrtar interpretimi autentik interpretimi privat interpretimi shkencor Sipas ndarjes klasike të organeve shtetërore, sipas punëve që që ushtrojnë kemi: interpretimi nga organet ligjvënëse (parlamenti), interpretimi i organeve administrative dhe interpretimi gjyqësor – gjykata Interpretimi i ushtruar nga vetë ligjvënësi në të drejtën emërtohet me interpretim autentik. INTERPRETIM INTERPRETIM AUTENTIK - është kur krijuesi i normës së përgjithshme interpreton normën e vet.
Interpretimet e subjekteve joshtetërore - në këtë kategori të subjekteve joshtetërore mund të hyjnë subjektet: personat fizikë (qytetarët) si edhe personat juridikë (qeveritarë (qeveritarë dhe joqeveritarë). joqeveritarë). Personat fizikë - privatë nuk kanë njohuritë dhe përvojën çfarë e kanë subjektet shtetërore. Pastaj, interpretimet e ushtruara nga ana e subjekteve shtetërore bartin me vetë edhe fuqinë detyruese (obliguese), gjë që nuk e kanë interpretimet e ushtruara nga subjektet joshtetërore.
INTERPRETIMI SHKENCOR - nuk obligon, interpretimi i ushtruar nga shkenca juridike nuk ka fuqi fuqi dety detyru rues ese e për për subj subjek ekte tett e ndry ndrysh shme me.. Ng Nga a kjo kjo del del edhe edhe konk konklu luzi zion onii tjet tjetër ër se shkencëtari, duke ushtruar interpretimin nuk ndien edhe përgjegjësi të cilën, p.sh., e ka gjyka-tësi si organ shtetëror, kur ballafaqohet drejtpërdrejt me rastin, me subje-ktet, me faktet dhe me provat juridike e të tjera. MJETET E INTERPRETIMIT janë: gjuhës,logjika, sistemi juridik, historia e normës, qëllimi i normës dhe, natyrisht, sipas tyre ekzistojnë edhe emërtimet e llojit të interpretimit sipas mjeteve. INTERPRET INTE RPRETIMI IMI GJUH ËSORË - ka për qëllim të zbulojë dhe të vërtetojë domethënien e drejtë gjuhësore të normës juridike nëpërmjet Codit të domethënieve, por kjo në praktikë
par paraq aqet et vësht vështir irës ësi, i, seps sepse e gjuh gjuha a nuk nuk ësht është ë në gjen gjendj dje e që t'i ndje ndjekë kë të gjit gjitha ha ecur ecurit itë ë shoqërore. Paqartësitë e normës juridike në aspektin gjuhësor mund të jenë rezultat i: 1. pakuptueshmërisë 2. pacaktueshmërisë së normës juridike. normës juridike. PAQARTËSI E NORMËS JURIDIKE - kuptojmë atë që norma nuk tregon asgjë, apo edhe tregon se ka më tepër domethënie, pra nuk dihet se cila prej tyre është ajo që na duhet cila është e sakte.
Interpretimi ekstensiv dhe restriktiv zbatohen në rast se ligjvënësi gjatë hartimit të normave juri juridi dike ke bën bën lëshi lëshime me,, pra pra nëse nëse shpre shprehj hjev eve e u jep jep domet domethën hënie ie të atilla atilla të cil cilat at mund mund të përfshijnë në vetë më shumë apo edhe më pak kuptime.
INTERPRETIM EKSTENSIV (i gjerë) – është interpretimi i tillë i normës juridike, ku zgjidhet papërputhshmëria ndërmjet shprehjes së pamjaftueshme dhe domethënies logjike të gjerë të normës. INTERP INTERPRET RETIM IM RESTR RESTRIKT IKTIV( IV(ing ingush ushtë) të) –është htë inter nterp pretimi timi i till tillë ë e zgj zgjidhje hjes se papërputhshmëri papërputhshmërisë së ndërmjet ndërmjet domethënies domethënies së gjerë gjerë dhe domethënies domethënies logjike logjike të ngushtë ngushtë të normës INTERPRETIMI I LIDHUR - është atëherë kur interpretuesi është i lidhur në fakt me domethë domethënien nien e mundshm mundshme, e, domethë domethënë në me njërën njërën prej prej dy domethën domethënieve ieve të mundshme mundshme gjuhësore për t'ia t'ia caktuar caktuar domethë domethënien nien e drejt drejtë ë normës normës juridik juridike, e, madje, madje, nëse nëse është është e mundsh mundshme me,, që në këtë këtë drejt drejtim im të bazohet bazohet vetëm vetëm në njërën njërën domethë domethënie nie të mundshme mundshme gjuhësore. INTERPRE INTE RPRETIM TIMII I LIR Ë - në caktimin e domethënies së drejtë të normës juridike, është i lirë që domethënien domethënien e drejtë drejtë të normës normës juridike juridike ta caktojë caktojë pavarës pavarësisht isht prej domethëniev domethënieve e të mundshme gjuhësore. INTERPRETIMI SUBJEKTIV - nënkupton atë sqarim të nonnës juridike, duke bërë përpjekje që të vërtetojë domethënien e drejtë dhe duke kon-sideruar si të këtillë domethënien të cilën e ka dëshir dëshiruar uar krijue krijuesi si i normës normës që në momentin momentin e hartimit hartimit,, jo edhe atë që norma norma juridike juridike tregon në momentin e interpretimit. INTERPRETIMI OBJEKTIV - qëndron qëndron në drejtim drejtim tjetër, tjetër, në të vërtetuar vërtetuarit it e domethënies se drejtë të normës juridike. juridike. Pra, ky lloj interpretimi si domethënie të drejtë të normës juridike e konsideron atë domethënie e cila në momentin e interpretimit norma juridike përmban - pra, domethë-nien të cilën e shpreh vetë norma, pra fjalët-norma e shkruar. INTERPRETIMI STATIK - konsiston në vërtetimin e asaj domethënieje të normës juridike, të cilën norma e ka pasur që në momentin e krijimit. INTERPRETIMI INTERPRETIMI EVOLUTIV - nënkupton interpretimin e atillë që për domethënie të drejtë të normë normëss juri juridi dike ke konsi konside dero ron n atë atë dome dometh thëni ënie e gjuh gjuhës ësor ore e që norm norma a e ka në mome moment ntin in e interpretimit. Pra, kjo dëshmon se me kalimin e kohës, prej momentit të krijimit gjer në momentin e interpretimit, ndryshon edhe domethënia e normës juridike në rrafshin gjuhësor gjuhësor.. INTERPRETIMI INTERPRETIMI LOGJIK - nënkuptojmë caktimin e domethënies domethënies së drejtë drejtë të normës juridike juridike me anë të logjikës në domethënien e fituar kryesisht nga interpretimi gjuhësor, por edhe nga llojet e tjera të interpretimit. Interpretimi logjik ushtrohet me ndihmën e ligjeve të logjikës: 1. ligji i mosekzistimit të kundërthënieve,
2. ligji i identitetit dhe 3. përjashtimi i të tretit. Gjatë ushtrimit të interpretimit logjik janë formuar disa parime të logjikës, siç janë: 1. përfundimi (konkludimi) nga kundërthëniet (ar-gumentum a contrario), 2. përfundimi nga e vogla në të madhen (argu-mentum a minori ad maiori) 3. përfundimi nga e madhja në të voglën (argumentum a maiori adminus)
ANALOGJIA ANALOGJIA (interpretimi (interpretimi sipas ngjashmërisë) - e cila cila para paraqe qett mëny mënyrë rën n krye kryesor sore e të interpretimit në kuptimin e gjerë, me anë të së cilës plotësohen zbrazëtirat juridike. Për zbatimin e analogjisë është e nevojshme 1. të vërtetohet në mënyrë të sakte ngjashmëria e rasteve 2. të vërtetohet se a kemi interes për rastin përkatës apo a ekziston interesi që rasti në fjalë të zgjidhet 3. të vërtetohet baza juridike (ratio legis) se cila është arsyeja e hartimit të normës juridike për të pasur mundësi që pastaj të zbatohet në rastin e parregulluar. Analogjia mund të jetë: ANALOGJI LIGJORE (anal (analog ogia ia legi legis)s)- ka të bëjë bëjë me zbati zbatimi min n e dometh domethëni ënies es e cil cila a fitohet me interpretimin interpretimin e një norme nga akti përkatës që rnund të plotësojë plotësojë zbrazët zbrazëtirën irën sipas ngjashmërisë së rasteve ANALOGJI JURIDIKE (analogia iuris)- ka të bëjë me zbatimin e domethënies e cila gjendet me interpretimin e parimeve të përgjithshme juridike. INTERPRETIMI INTERPRETIMI SISTEMATIK SISTEMATIK - vërtet vërteton on domethë domethënie nien n e drejtë drejtë të normës normës juridike juridike duke duke e vënë në lidhshmëri me normat e tjera brenda sistemit juridik.
INTERPRE INTE RPRETIMI TIMI HISTORIK HISTORIK - luan rol të rëndësishëm, sepse normat juri-dike kanë momentin e krijimit, zhvillimit në kushte të caktuara shoqëroro historike dhe si të tilla edhe përmbarohen, çdo normë, çdo akt juridik, ka historinë e vet të krijimit dhe të zhvillimit. INTERPRETIMI INTERPRETIMI QËLLIMOR QËLLIMOR - në vazhdën e interpretimeve me anën e të cilit synohet që të gjendet domethënia e drejtë e normës juridike-nëpëRmjet qëllimit, paraqet mjetin e fundit, pra interpretimi qëllimor është përfundimtar SISTEMI I SË DREJTËS - është i një rëndësie të veçantë, sepse renditja dhe dhe ndarja në pjesë përkatëse përkatëse e normave juridike sipas fushave lehtëson punën e subjekteve të ndryshme, ndryshme, qoftë në procesin e krijimit, të të kuptuarit, sqarimit apo edhe të zbatimit të së drejtës. Në këtë mënyrë, krijohet rrethi magjik të themi i kësaj tërësie juridike e cila bën të kuptohet si një tërësi vërtet unike dhe jokontradiktore. INSTITUC INST ITUCIONI IONI I SË DREJTËS DREJ TËS - paraqet tërësinë harmonike të rregu-llave juridike me të cilat rregullohet një proces dhe marrëdhëniet e njëjta shoqërore. DEGA JURIDIKE - paraqet tërësinë e normave juridike të cilat rregullojnë Hojin e njëjtë të marrëdhënieve shoqërore sipas parimeve parimeve të njëjta LËMENJTË ËMENJ TË E SË DREJ DREJTËS TËS - përbëjnë tërësinë e normave juridike të cilat rregullojnë fushat e tera të marrëdhënieve të njëjta shoqërore në bazë të parimeve të njëjta. Lëmenjtë juridikë i ndajmë në: 1. e drejta e brendshme brendshme dhe e drejta drejta ndërkombët ndërkombëtare, are, 2. e drejta materiale dhe e drejta formale 3. e drejta drejta publike publike dhe dhe e drejta drejta privatë privatë..
E DREJTA DRE JTA ND N DËRKOMBËT ËRKOMBËTARE ARE - paraqet tërësinë e normave juridike që rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet shteteve si subjekte të kësaj të drejtë.
E DREJTA E BRENDSHME - është tërësi e normave juridike të cilat rregullojnë marrëdhëniet marrëdhëniet brenda shtetit. E DREJTËS MATERIALE - bëjnë pjesë të gjitha normat juridike të cilat rregullojnë të drejtat (autorizimet) (autorizimet) dhe obligimet (detyrimet) (detyrimet) e subjekteve të së drejtës. E DREJTA FORMALE - mundësojnë zbatimin dhe realizimin e normave juridike që përcaktojnë të drejtat dhe obligimet e subjekteve të së drejtës. E DREJTA PUBLIKE - konsiderohet ajo e drejtë e cila i rregullon marrëdhëniet juridike në të cilat shteti paraqitet si palë dhe njëherësh është bartës i pushtetit. E DREJTA PRIVATE - është ajo e drejtë drejtë kur në këto marrëdhënie juridike shteti sht eti paraqitet në cilësinë e subjektit privat, domethënë jo në cilësinë e bartësit të pushtetit shtetëror, po si bartës i ndonjë interesi pronësor apo të drejtë, mirëpo jo si pushtet.
