Punja bi Kavita
Babu Firoz Din Sharaf
Home Punjabi Poetry Poetry Guru Nanak Nanak Dev Ji Guru Angad Angad Dev Ji Guru Amar Amar Das Ji Guru Ram Ram Das Ji Guru Arjan Dev Ji Guru Go bind Singh Ji Bhai Gurdas Gurdas Ji Najabat Lala Dhani Dhani Ram Chatrik Babu Firoz Firoz Din Sharaf Pir Muhammad Muhammad Professor Profes sor Mohan Singh Professor Puran Puran Singh Char an an Singh S ingh Shaheed Shaheed Qadir Yaar Shah Muhammad Muhammad Matak Rai Rai Bihari Sant R ein ein Budh Singh Bhai Vir Singh Singh Dr Diwan Singh Singh Kalepani Vidhata Singh Teer Hira Singh Singh Dard Gurmukh Singh Musafir Anant Prakash Prakash Udasin Waris Shah Fazal Shah Avtar Singh Azad Bawa Balwant Babu Rajab Ali Ustad Daman Habib Jalib Pal Singh Arif Shiv Kumar Batalvi Karamjit Singh Gathwala Nand Lal Noorpuri Baba Najmi Faiz Ahmed Faiz Shareef Kunjahi Ahmed Rahi Noor Muhammad Noor Ghadar Lehar Di Kavita Punjabi Vaaran Punjabi Ghazlan Punjabi Geet Punjabi Kafian Punjabi Baran Maahe Stories in Poetry Poems For Children Poetry Different Topics Humorous Poems Audio Punjabi Poetry Punjabi Lok Kaav Sufi Poetry Baba Sheikh Farid Shah Hussain Sultan Bahu Baba Bulleh Shah Ali Haider Multani Sachal Sarmast Hashim Shah Khwaja Ghulam Farid Shah Sharaf Fard Faqir Mian Muhammad Bakhsh Maulvi Ghulam Rasool Alampuri Miran Shah Jalandhari Sain Maula Shah Karam Ali Shah Shah Habib
View in Gurbani Gurbani Akhar View in Shahmukhi Unicode
Shah Murad Sant Wali Ram Pir Ghulam Jilani Bakhat Ghulam Khushi Urdu Poetry Allah Yar Khan Jogi Dr Muhammad Iqbal Faiz Ahmed Faiz Nazeer Akbarabadi Firaq Gorakhpuri Majaz Lakhnavi IbneInsha Majrooh Sultanpuri Sahir Ludhianvi Ahmed Faraz Mir Taqi Mir Bahadur Shah Zafar Mirza Ghalib Akbar Allahabadi Seemab Akbarabadi Qateel Shifai Habib Jalib Krishan Betab Khwaja Ghulam Farid Hindi Poetry Amir Khusro Bhagat Namdev Ji Bhagat Kabir Ji Bhagat Ravidas Ji Bhagat Surdas Ji Sant Meera Bai Rahim Raskhan Guru Teg Bahadur Ji Giridhar Kavirai Ram Prasad Bismil Mahadevi Verma Harivansh Rai Bachchan Dushyant Kumar Gopal Das Neeraj Translations Mahatama Buddha Mahakavi Kalidasa Sant Jai Dev Sarmad Bhai Nand Lal Goya Hazrat Shams Tabrez Bu Ali Shah Qalandar Sultan Bahu Rabindranath Tagore Subramanya Bharathi Anton Chekhov Maxim Gorky Rasool Hamzatov Nazim Hikmet
Poetry Babu Firoz Din Sharaf
ਬਾਬੂ ਫ਼ੀਰੋਜ਼ਦੀਨ 欀ਰਫ਼ ਜ਼ਦੀਨ 欀ਰਫ਼ ਦੀ ਦੀ ਚੋ ਚੋਣਵ愀 ਿਕਵਤਾ ਣਵ愀 ਿਕਵਤਾ 1. ਮ琀 ਪੰਜਾਬੀ , ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਾਬ ਦੇ ਿਰਹਣ ਵਾਲਾ ਿਰਹਣ ਵਾਲਾ
ਮ琀 ਪੰਜਾਬੀ , ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਾਬ ਦੇ ਿਰਹਣ ਵਾਲਾ ਿਰਹਣ ਵਾਲਾ , ਹ椀 ਮ琀 ਹ椀 ਮ琀 ਪ漀ਡੂ ਡੂ ਪਰ 欀ਿਹਰੀਏ ਪਰ 欀ਿਹਰੀਏ ਢੰ ਢੰਗ ਦਾ ਗ ਦਾ ਹ椀 ਹ椀 । ਸਮਝ椀 ਉਰਦੂ ਸਮਝ椀 ਉਰਦੂ, ਿਹੰਦੀ ਵੀ ੀ ਵੀ ਖੂ ਖੂਬ ਬੋ ਬ ਬੋਲ椀 ਲ椀 , ਥੋੜੀ ਬਹੁ ੜੀ ਬਹੁਤ ਅੰ ਤ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵੀ ਜੀ ਵੀ ਅੰ ਅੰਗਦਾ ਹ椀 ਦਾ ਹ椀 । ਬੋਲੀ ਆਪਣੀ ਲੀ ਆਪਣੀ ਨਾਲ ਨਾਲ ਿਪਆਰ ਿਪਆਰ ਰੱ ਰੱਖ椀 , ਇਹ ਗੱ ਇਹ ਗੱਲ ਆਖਣ吀 ਲ ਆਖਣ吀 ਕਦੀ ਨ椀 ਕਦੀ ਨ椀 ਸੰ ਸੰਗਦਾ ਹ椀 ਦਾ ਹ椀 । ਮੋਤੀ ਿਕਸੇ ਤੀ ਿਕਸੇ ਸੁਹਾਗਣ ਦੀ ਹਾਗਣ ਦੀ ਨੱ ਨੱਥ ਦਾ ਥ ਦਾ ਮ琀 ਮ琀, ਟੁਕੜਾ ਿਕਸੇ ਕੜਾ ਿਕਸੇ ਪੰਜਾਬਣ ਦੀ ਾਬਣ ਦੀ ਵੰ ਵੰਗ ਦਾ ਗ ਦਾ ਹ椀 ਹ椀 ।
ਿਮਲੇ ਮਾਣ ਪੰ ਮਾਣ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂ ਾਬੀ ਨੂ ੰ ਦੇਸ ਅੰ ਸ ਅੰਦਰ , ਆ欀ਕ ਮੁ ਆ欀ਕ ਮੁ ੱਢ吀 ਮ琀 ਏਸ ਉਮੰ ਏਸ ਉਮੰਗ ਦਾ ਦਾ ਹ椀 ਹ椀 । ਵਾਰਸ 欀ਾਹ ਵਾਰਸ 欀ਾਹ ਤੇ ਤੇ ਬੁ ੱਲ쯊 ੇ ਦੇ ਰੰਗ ਅੰ ਗ ਅੰਦਰ ਡੋਬ ਬ- ਡੋਬ ਕੇ ਬ ਕੇ ਿਜੰਦਗੀ ਰੰ ਗੀ ਰੰਗਦਾ ਹ椀 ਦਾ ਹ椀 । ਰਵ椀 ਇੱ ਰਵ椀 ਇੱਥੇਤੇ ੇ ਤੇ ਯੂ. ਪੀ . ' ਿਚ ਕਰ椀 ਿਚ ਕਰ椀 ਗੱ ਗੱਲ椀 , ਐਸੀ ਅਕਲ ਐਸੀ ਅਕਲ ਨੂ ਨੂ ੰ ਿਛੱਕੇ ਤੇ ਟੰਗਦਾ ਹ椀 ਦਾ ਹ椀 । ਮ琀 ਪੰਜਾਬੀ , ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਾਬੀ ਦਾ 欀ਰਫ਼ 欀ਰਫ਼ ਸੇ ਸੇਵਕ ਵਕ , ਸਦਾ ਖੈ ਸਦਾ ਖੈਰ ਪੰ ਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਾਬੀ ਦੀ ਮੰ ਮੰਗਦਾ ਹ椀 ਦਾ ਹ椀 । 2. ਵਾਰ ਚ椀ਦ ਵਾਰ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਬੀਬੀ 1
ਿਲੋਹਆ ਮੁ ਆ ਮੁਿਸਲਮ ਔਰਤ椀 ਿਸਲਮ ਔਰਤ椀 ਦਾ ਦਾ ਦੁ ਦੁਨੀਆਂ ਨੀਆਂ ਮੰਨ ਪੀਤੇ ਇਨ쯊 ਇਨ쯊 椀 ਬਹਾਦਰੀ 椀 ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਦੇ ਭਰ ਭਰ ਭਰ ਭਰ ਛੰ ਛੰਨ ਗੁ ੱਤ椀 ਨਾਲ ੱਤ椀 ਨਾਲ ਦਲੇ ਦਲੇਰੀਆਂ ਦੇ ਖੰਜਰ ਭੰ ਰ ਭੰਨ ਮਾਰ ਚਪੇ ਮਾਰ ਚਪੇੜ椀 ਦੰ ੜ椀 ਦੰਦ ਨ ਦ ਨ 欀ੇਰ椀 ਦੇ ਰ椀 ਦੇ ਭੰਨ ਢਾਲ椀 ਝੂ ਢਾਲ椀 ਝੂਲੇ ਲੇ ਝੂਲਕੇ ਲਕੇ, ਤੇਗ਼椀 ਿਵਚ ਗ਼椀 ਿਵਚ ਪਲੀਆਂ ਪਲੀਆਂ ਿਮਹਕ ਿਖਲਾਰੀ ਿਮਹਕ ਿਖਲਾਰੀ ਅਣਖ ਅਣਖ ਦੀ ਦੀ , ਇਸਲਾਮੀ ਕਲੀਆਂ ਇਸਲਾਮੀ ਕਲੀਆਂ ।1। 2
ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਹੈ ਹੈ ਉਨ쯊 ਉਨ쯊 椀 ' 'ਚ吀, ਇਕ ਹੋ ਇਕ ਹੋਈ ਸੁ ਈ ਸੁਆਣੀ ਆਣੀ ਅਲੀ ਅਦਲ ਅਲੀ ਅਦਲ 欀ਾਹ 欀ਾਹ ਮਰ ਮਰ ਿਗਆ ਿਗਆ , ਰਹੀ ਬੇ ਰਹੀ ਬੇਵਾ ਰਾਣੀ ਵਾ ਰਾਣੀ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੇ ਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜ ਦੀ , ਤੋੜਨ ਲਈ ੜਨ ਲਈ ਤਾਣੀ ਤਾਣੀ ਭਰ ਭਰ ਭਰ ਭਰ ਆਇਆਂ ਆਇਆਂ ਦੂਤੀਆਂ ਤੀਆਂ ਦੇ, ਮੂ ੰਹ ਿਵਚ ੰਹ ਿਵਚ ਪਾਣੀ ਪਾਣੀ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਨ ਨ ਤੇਗ਼ ਦੇ ਗ਼ ਦੇ, ਉਹ ਚੰ ਉਹ ਚੰਦ ਚੜ쯊 ਦ ਚੜ쯊ਾਏ ਾਏ ਵ椀ਗ ਹਨ ਵ椀ਗ ਹਨ ਰੇ ਵੈਰੀਆਂ ਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਿਮਟਾਏ ਨਾਮ ਿਮਟਾਏ ।2। 3
ਪੇਕੇ ਕੇ ਘਰ ਘਰ ਦੀ ਦੀ ਅੱ ਅੱਗ ਨ ਗ ਨ ਪਰ ਭ椀ਬੜ ਪਰ ਭ椀ਬੜ ਲਾਇਆ ਲਾਇਆ ਕਾਸਦ ਿਅਹਮਦ ਕਾਸਦ ਿਅਹਮਦ ਨਗਰ ਨਗਰ ਦਾ ਦਾ , ਪੈਗ਼ਾਮ ਿਲਆਇਆ ਗ਼ਾਮ ਿਲਆਇਆ ਦਲ ਅਕਬਰ ਦਾ ਦਾ ਿਦੱਲੀ⩽ ਿਦੱਲੀ⩽ , ਹੈ ਚੜ쯊ਕੇ ਕੇ ਆਇਆ 'ਦਲ ਅਕਬਰ 欀ਾਹਜ਼ਾਦੇ ਮੁਰਾਦ ਨ ਰਾਦ ਨ , ਹੈ ਖੌਰੂਰੂ ਪਾਇਆ ਆਏ ਲ欀ਕਰ ਆਏ ਲ欀ਕਰ ਚੋ ਚੋਣਵ漀 ਣਵ漀, ਤੋਪ椀 ਤਲਵਾਰ椀 ਪ椀 ਤਲਵਾਰ椀 ਿਖਾਨ ਖਾਨਾ ਿਖਾਨ ਖਾਨਾ ਹੈ ਹੈ ਮਾਰਦਾ , ਜੰਗੀ ਲਲਕਾਰ椀 ੀ ਲਲਕਾਰ椀 ' ।3। 4
ਸੁਣਕੇ ਣਕੇ ਬਾਬਲ ਦੀ ਬਾਬਲ ਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਘੇ ਘੇਰੀ ਰੀ ਰੋਹ ਿਵਚ ਹ ਿਵਚ ਉਠੀ ਉਠੀ 欀ੇ 欀ੇਰਨੀ ਰਨੀ , ਨ ਲਾਈ ਨ ਲਾਈ ਦੇ ਦੇਰੀ ਰੀ ਬੇਰੀ ਵ椀ਗ ਰੀ ਵ椀ਗ ਹਲੂ ਹਲੂਣ ਗਏ ਣ ਗਏ ਆ ਆ ਜੋ ਜੋ欀 ਦਲੇ 欀 ਦਲੇਰੀ ਝੱਖੜ ਲੈ ੜ ਲੈ ਕੇ ਫੌਜ ਦਾ ਜ ਦਾ , ਬਣ ਚੜ쯊 ਬਣ ਚੜ쯊 ੀ ਹਨ ੀ ਹਨ ਰੀ ਆ ਕੇ ਆ ਕੇ ਿਅਹਮਦ ਨਗਰ ਿਅਹਮਦ ਨਗਰ ਦੇ ਦੇ, ਸੱਦ ਕੇ ਦ ਕੇ ਦਰਬਾਰੀ ਘੜੀਆਂ ਅੰਦਰ ਜੰ ਰ ਜੰਗ ਦੀ ਗ ਦੀ , ਕਰ ਲਈ ਕਰ ਲਈ ਿਤਆਰੀ ਿਤਆਰੀ ।4। 5
ਓਧਰ ਹੈ ਓਧਰ ਹੈਸਨ ਦੱ ਸਨ ਦੱਖਣੀ , ਏਧਰ ਮੁ ਏਧਰ ਮੁਗ਼ਲੇ ਗ਼ਲੇਟੇ ਰਣ ਿਵਚ ਰਣ ਿਵਚ ਦੋ ਦੋਵ漀ਵ漀 ਬਣ ਗਏ ਬਣ ਗਏ ਤਾਣੇ ਤਾਣੇ ਤੇ ਪੇਟੇ ਟੇ ਦੋਹ椀 ਅੰ ਹ椀 ਅੰਦਰ ਹੀ ਰ ਹੀ ਪਈ ਪਈ , ਮਾਰੇ ਪਲਸੇਟੇ ਟੇ ਇਹ ਪਾਣੀ ਇਹ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦੇ ਬੁਲਬੁ ਲਬੁਲੇ ਲ,ੇ ਉਹ ਫੜ ਉਹ ਫੜ ਫੜ ਫੜ ਮੋ ਮੋਟੇ ਟੇ ਲਗਾ ਤੇ ਲਗਾ ਤੇਗ਼椀 ਬਰਛੀਆਂ ਗ਼椀 ਬਰਛੀਆਂ ਦਾ , ਇਦ椀 ਮੇ ਇਦ椀 ਮੇਲਾ ਲਾ ਹੋਵੇਵੇ ਿਜਦ椀 ਿਕਾਨਆਂ ਿਜਦ椀 ਿਕਾਨਆਂ ਦਾ ਜੰ ਦਾ ਜੰਗਲ ਬੇ ਲ ਬੇਲਾ ਲਾ ।5। 6
ਤੋਪ椀 ਦੀ ਗੜਗੱਜ ਨ ਮੈਦਾਨ ਕੰਬਾਏ ਲ欀ਕਰ ਬਣ ਕੇ ਅੱਗ ਦੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਆਏ ਮ愀ਹ ਿਜਨ쯊 椀 ਨ ਅੱਗ ਦੇ ਿਪੜ ਿਵਚ ਵਸਾਏ ਿਦਨ ਨ ਬਾਣੇ ਮਾਤਮੀ , ਤਨ ਉਤੇ ਪਾਏ ਧੂ ੰਏ ਂਦੇ ਿਵਚ ਇਸ ਤਰ쯊椀 ਪ琀ਦੇ ਚਮਕਾਰੇ ਅੰਬਰ ਉਤੇ ਚਮਕਦੇ ਿਜ罷 ਰਾਤ愀 ਤਾਰੇ ।6। 7
ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਨ ਓਸ ਥ椀 ਇ罷 ਵਾਹੇ ਸ椀ਗੇ ਫੜ ਫੜ ਿਜਦ椀 ਆਜੜੀ , ਕਈ ਿਪਪਲ ਛ椀ਗੇ ਵਧ ਵਧ ਲ琀ਦੀ ਵੈਰੀਆਂ ਤ吀 ਇਦ椀 ਭ椀ਗੇ ਤੁਕਲੇ ਿਜਦ椀 ਝਾੜਦੇ, ਕੋਈ ਫੜ ਕੇ ਢ椀ਗੇ ਅਣਖ ਅਜ਼ਾਦੀ ਜੋ欀 ਦਾ , ਉਹ ਿਪਆਲਾ ਪੀਤਾ ਜੂਲਾ ਪਿਕੜ ਗੁਲਾਮੀਆਂ ਦਾ ਟੋਟੇ ਕੀਤਾ ।7। 8
ਰਾਣੀ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਇ罷 ਫੇਰੇ ਹੂ ੰਝੇ ਰਣ ਿਵਚ ਲਾਵੇ ਟੁ ੱਭੀਆਂ ਜਾ ਿਨਕਲੇ ਖੂ ੰਜੇ ਇਧਰ ਕੜਕੇ ਮਾਰਦੀ , ਜਾ ਓਧਰ ਗੂ ੰਜੇ ਟੋਟੇ ਕਰਦੀ ਿਸਰ椀 ਦੇ, ਧੜ ਕਰਦੀ ਲੂ ੰਜੇ ਿਕਧਰੇ ਮੋਛੇ ਪ椀ਵਦੀ , ਿਕਤੇ ਫੇਰੇ ਰੰਦੇ ਧੰਦੇ ਿਕਤੇ ਮੁਕ椀ਵਦੀ , ਿਕਤੇ ਤੋੜੇ ਫੰਧੇ ।8। 9
ਅਲੀ ਅਲੀ ਕਰ ਪ椀ਵਦੀ , ਪਈ ਿਕਤੇ ਧਮਾਲ椀 ਬਾਜ਼椀 ਵ椀ਗੂ ੰ ਝਰੁਟ ਤੇ, 欀愀ਹਣੀ ਦੀਆਂ ਛਾਲ椀 ਿਕਧਰੇ ਤੇਗ਼椀 ਤੋੜਦੀ , ਿਕਤੇ ਭੰਨ ਢਾਲ椀 ਬੰਦ ਿਕਲੇ ਿਵਚ ਬੈਠ ਕੇ, ਕਈ ਚਲੇ ਚਾਲ椀 ਰਾਤ愀 ਉਠ ਉਠ ਮਾਰਦੀ , ਉਹ ਿਕਧਰੇ ਛਾਪੇ ਘਰ ਘਰ ਜਾ ਮੁਗ਼ਲਾਣੀਆਂ ਦੇ ਪਏ ਿਸਆਪੇ ।9। 10
ਿਜਹੜੀ ਗੁ ੱਠ ਓਸ ਦਾ , ਜਾ ਘੋੜਾ ਧਮਕੇ ਟੁ ੱਟੇ ਮਣਕਾ ਧੌਣ ਦਾ , ਿਸਰ ਆਪੇ ਲਮਕੇ ਬੁਰਕੇ ਿਵਚ吀 ਚ椀ਦ ਦਾ , ਇ罷 ਿਚਹਰਾ ਚਮਕੇ ਕਾਲੀ ਘਟ ਿਵਚ ਿਜਸ ਤਰ쯊椀, ਪਈ ਿਬਜਲੀ ਦਮਕੇ ਿਜ਼ਰ쯊ਾ ਬਕਤਰ ਿਲ欀ਕਦਾ , ਿਸਰ ਖੋਦ ਸੁਹਾਵੇ ਮੱਛੀ ਬਣ ਬਣ ਤਾਰੀਆਂ, ਪਈ ਰਣ ਿਵਚ ਲਾਵੇ ।10। 11
ਦਲ ਮੁਗ਼ਲ椀 ਦਾ ਕੰਿਬਆ , ਉਡੀਆਂ ਫਖਤਾਈਆਂ ਖਾਨਖਾਨਾ ਨ ਕੀਤੀਆਂ ਪਰ ਇਹ ਸਫਾਈਆਂ ਧਰਤੀ ਅੰਦਰ ਿਕਲ쯊 ੇ ਤੱਕ ਸੁਰੰਗ椀 ਕਢਵਾਈਆਂ ਗੱਡੇਘੱਲ ਬਾਰੂਦ ਦੇ, ਉਹ ਸਭ ਭਰਾਈਆਂ ਇਧਰ ਆਣ ਜਸੂਸ ਨ , ਕੁਲ ਖਬਰ ਪੁਚਾਈ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਨ ਉਠ ਕੇ ਇਹ ਅਕਲ ਲੜਾਈ ।11। 12
ਇਕ ਸੁਰਗ ੰ ਤੇ ਲੱਭ ਕੇ, ਪਾਣੀ ਭਰਵਾਇਆ ਐਪਰ ਦੂਜੀ ਸੁਰਗ ੰ ਦਾ , ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਾ ਆਇਆ ਉਧਰ ਜਾ ਮੁਰਾਦ ਨੂ ੰ, ਇਹ ਿਕਸੇ ਸੁਣਾਇਆ ਿਗਆ ਤੁਹਾਡੀ ਚਾਲ ਦੇ ਿਸਰ ਪਾਣੀ ਪਾਇਆ
ਗੁ ੱਸੇ ਿਵਚ ਮੁਰਾਦ ਨ , ਇਹ ਕਾਰਾ ਕੀਤਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਬਰੂਦ ਨੂ ੰ, ਫੜ ਅੱਗ ਪਲੀਤਾ ।12। 13
ਇਕ ਸੁਰਗ ੰ ਤੇ ਬਚ ਗਈ , ਪਰ ਦੂਜੀ ਡੀ ਇਟ椀 ਏਦ椀 ਉਡੀਆਂ ਿਜ罷 ਡੇ ਗੁ ੱਡੀ ਵੇਖ ਵੇਖ ਕੇ ਦੁ欀ਮਣ椀 ਨ ਪਾਈ ਲੁ ੱਡੀ ਹਾਰੇ ਮੂਲ ਨਾ ਹ癉ਸਲੇ, ਪਰ ਬੇੜਾ ਬੁਡੀ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਿਕਲੇ ਦਾ ਕੁਲ ਕੋਟ ਬਣਾਇਆ ਫਜ਼ਰੇ ਉਠ ਮੁਰਾਦ ਨਾਲ ਿਫਰ ਮੱਥਾ ਲਾਇਆ ।13। 14
ਗ਼ੈਰਤ ਅੰਦਰ 欀ੇਰਨੀ ਇ罷 ਕੀਤੇ ਹੱਲੇ ਰਣ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੱਤ ਦੇ ਪਰਨਾਲੇ ਚੱਲੇ ਸੀਸ ਜੜ椀 ਤ吀 ਲਾਹ ਲਾਹ ਰੂਹ ਏਨ ਘੱਲੇ ਆਖੇ ਮਲਕੁਲ -ਮੌਤ ਵੀ , ਿਪਆ ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਧਾਈਆਂ ਕਰ ਕਰ ਜੋ欀 ਿਵਚ ਇ罷 ਸਫ椀 ਉਡਾਈਆਂ ਿਜਦ椀 ਫੜ ਫੜ ਲਾਪਰੇ, ਕੋਈ ਉਤ吀 ਧਾਈਆਂ ।14। 15
ਖਤਰੇ ਿਵਚ ਮੁਰਾਦ ਨ ਜ椀 ਇੱਜ਼ਤ ਿਡਠੀ ਦਾਨ欀ਮੰਦੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਇ罷 ਿਨਜੱਠੀ ਹਰਫ਼椀 ਿਵਚ ਿਮਠਾਸ ਦੀ , ਰਸ ਭਰ ਕੇ ਿਮੱਠੀ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਵਲ ਮਾਣ ਦੀ , ਇਹ ਿਲਖੀ ਿਚੱਠੀ 'ਤੂ ੰ ਬਰਾਬਰ 欀ੇਰਨੀ , ਹ琀 ਮੁਿਸਲਮ ਬੱਚੀ ਅਿਗਨ ਲਗਨ ਹੈ ਵਤਨ ਦੀ ਤੇਰੇ ਿਵਚ ਸੱਚੀ ।15। 16
ੰ ੂ ਜਾਇਆ 'ਧੰਨ ਤੇਰੀ ਉਹ ਮ椀 ਹੈ ਿਜਸ ਤੈਨ ਧੰਨ ਤੇਰਾ ਇਹ ਜੋ欀 ਹੈ, ਿਜਸ ਵਤਨ ਬਚਾਇਆ ਸਾਥ吀 ਤੇਰੀ ਤੇਗ਼ ਨ ਇਹ ਮੁ ੱਲ ਪਵਾਇਆ ਵਤਨ ਤੇਰੇ ਤ吀 ਫੌਜ ਨੂ ੰ ਅਸ椀 ਿਪਛ椀ਹ ਹਟਾਇਆ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਨ ਕਹੇਗਾ , ਹੁਣ ਤੈਨ ੰ ੂ ਕੋਈ ਤੂ ੰ 'ਚ椀ਦ ਸੁਲਤਾਨ ' ਹ琀, ਹੁਣ ਅੱਜ ਤ吀 ਹੋਈ ' ।16। 17
ਮੁਗ਼ਲ ਮਾਣ ਮੱਿਤਆਂ ਦੇ, ਟੁ ੱਟੇ ਿਪਆਲੇ ਉਡੇ ਬੱਦਲ ਦੱਖਣ吀, ਫੌਜ椀 ਦੇ ਕਾਲੇ ਏਧਰ ਿਅਹਮਦ ਨਗਰ ਿਵਚ , ਲੈ ਖੁ欀ੀ ਉਛਾਲੇ ਘਰ ਘਰ ਦੀਵੇ ਿਘਉ ਦੇ, ਪਰਜਾ ਨ ਬਾਲੇ ਚ椀ਦ ਬੀਬੀ ਦਾ ਅੱਜ ਵੀ ਕੋਈ ਨ椀 ਜੇ ਲ琀ਦਾ '欀ਰਫ਼ ' ਅਦਬ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ ਿਸਰ ਨੀਵ椀 ਪ琀ਦਾ ।17। (ਨ ਟ =ਇਹ ਘਟਨਾ ਸੋਲ쯊ਵ愀 ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ 8-9 ਫਰਵਰੀ 1597 ਦੀ ਹੈ)
3. ਿਫਰੰਗੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂ ੰ
ਹਰ ਹਰ ਿਪਾਸ罷 ਚੁਭਣ ਫ਼ਰੇਬ ਤੇਰੇ, ਬਣ ਕੇ ਭੱਖੜੇ ਵ椀ਙ ਚੌਨ ੱ ੁਕਰੇ ਵੇ । ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਤੇਿਰਆਂ ਵਾਿਹਦਆਂ ਨੂ ੰ, ਪੈ ਗਏ ਅੱਖੀਆਂਿਵੱਚ ਵੀ ਕੁ ੱਕਰੇ ਵੇ ।
ਜ਼ਖ਼ਮ ਿਜਗਰ ਦੇ ਪੁ ੰਗਰੇ ਕਈ ਵਾਰੀ , ਤੇਰੇ ਕ ੌ ਲ ਪਰ ਕਦੀ ਨਾ ਪੁ ੱਕਰੇ ਵੇ । ਅੱਖਰ ਤੇਿਰਆਂ ਝੂਿਠਆਂ ਿਲਾਰਆਂ ਦੇ, ਸਾਡੀ ਿਹੱਕ ਦੀ ਪੱਟੀ ਤੇ ਕਰੇ ਵੇ । 4. ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ
ਮੁ ੱਠ椀 ਮੀਟ ਕੇ ਨੁ ੱਕਰੇ ਹ椀 ਬੈਠੀ , ਟੁ ੱਟੀ ਹੋਈ ਸਤਾਰ ਰਬਾਬੀਆਂ ਦੀ । ਪੁ ੱਛੀ ਬਾਤ ਨਾ ਿਜਨ쯊 椀 ਨ 欀ਰਫ਼ ਮੇਰੀ , ਵੇ ਮ琀 ਬੋਲੀ ਹ椀 , ਉਨ쯊 椀 ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ।
ੰ 5. ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਤਾ ਨੂ ਮੈਨ ੰ ੂ ਿਮਲੀ ਹੈ ਦੌਲਤ ਕਵੀ欀ਰੀ ਦੀ , ਤੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਸਾਰੀ ਲੁਟਾ ਿਦਆਂਗਾ । ਿਲਖ ਿਲਖ ਕੁਦਰਤੀ ਭਾਵ ਪ箚 ੇਮ ਐਸਾ , ਤੇਰੀ 欀ਾਨ ਮ琀 ਨਵ愀 ਿਦਖਾ ਿਦਆਂਗਾ । 6. ਮ琀 ਜੱਟੀ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਦੀ
ਮ琀 ਜੱਟੀ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਦੀ , ਮੈਨ ੰ ੂ ਜਾਣੇ ਕੁ ੱਲ ਜਹਾਨ । ਮੇਰੇ ਮੱਥੇਿਟੱਕਾ ਵੇਖ ਕੇ, ਪਏ ਚੰਦ ਸੂਰਜ 欀ਰਮਾਣ । ਮੈਨ ੰ ੂ ਬਾਗ਼愀 ਭੌਰੇ ਵੇਖ ਕੇ, ਫੁ ੱਲ椀 ਨੂ ੰ ਭੁ ੱਲ ਜਾਣ । ਮੈਨ ੰ ੂ ਮੈਲੀ ਿਨਗ쯊ਾ ਨਾ ਵੇਖ ਤੂ ੰ, ਮੇਰੀ ਕੰਜ ਕਵਾਰੀ 欀ਾਨ । ਤੂ ੰ ਜੱਟੀ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਦੀ , ਮ琀 ਜੱਟ ਪੰਜਾਬੀ 欀ੇਰ । ਮੇਰਾ ਹੁਸਨ ਜਵਾਨੀ ਡਲ쯊ਕਦਾ , ਿਜ罷 ਸੂਰਜ ਚੜ쯊 ੇ ਉ欀ੇਰ । ਮ琀 ਿਪੜ ਤੇ ਰਣ ਦਾ ਸੂਰਮਾ , ਮੈਨ ੰ ੂ ਿਕਹਣ ਜੁਆਨ ਦਲੇਰ । ਉਥੇ ਹੂ ੰਝਾ ਿਫਰ ਜਾਏ ਗੋਰੀਏ , ਿਜਥੇ ਦੇਵ椀 ਡ椀ਗ ਉਲੇਰ ।
'ਨੂਰੀ ਦਰ欀ਨ ' ਿਵੱਚ吀 7. ਪੀਰ ਨਾਨਕ
ਰੁਤਬੇ 欀ਾਹ椀 ਦੇ ਰੱਖਦੇ ਜੱਗ ਤੇ, ਤੇਰੇ ਬੂਹੇ ਦੇ ਜੇੜ ੇ쯊 ਫ਼ਕੀਰ ਨਾਨਕ । ਪੱਕੀ ਸਨਦ ਹੈ ਸਵਰਗ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਇਹ , ਤੇਰੀ ਗੋਦੜੀ ਦੀ ਪਾਟੀ ਲੀਰ ਨਾਨਕ । ਤੇਰੇ ਪੈਰ椀 ਦੀ ਮਲੀ ਿਜਸ ਖ਼ਾਕ ਿਪੰਡ,ੇ ਕੁ ੰਦਨ ਹੋ ਿਗਆ ਓਦ쯊ਾ ਸਰੀਰ ਨਾਨਕ । ਭਲਾ ਬੰਦੇ ਹਕੀਕਤ ਕੀ ਰੱਖਦੇ ਨ , ਕੱਢੇਪੱਥਰ椀 ਦੇ ਿਵੱਚ吀 ਨੀਰ ਨਾਨਕ । ਹੋਏ ਓਸ ਥ椀 ਠੀਕਰੇ ਠਾਕਰ椀 ਦੇ, ਗਏ ਘੱਤ ਕੇ ਿਜਧਰ ਵਹੀਰ ਨਾਨਕ । ਪਾਇਆ ਇੱਕ ⩽ਕਾਰ ਦੇ ਰਾਹ ਿਸੱਧ,ੇ ਪਾ ਕੇ 'ਇਕ ' ਦੀ ਇੱਕ ਲਕੀਰ ਨਾਨਕ । ਜੇੜ ੇ쯊 ਜੇੜ ੇ쯊 ਸਨ ਜ਼ੁਲਮ ਕਮਾਨ ਵਾਲੇ, ਤੁਸ椀 ਕਰ ਿਦੱਤੇ ਿਸੱਧੇ ਤੀਰ ਨਾਨਕ । ਜਲਵੇ ਨੂਰ ਦੇ ਵੇਖਦਾ ਰਹ椀 ਹਰਦਮ , ਵੱਸੇ ਅੱਖੀਆਂਿਵੱਚ ਤਸਵੀਰ ਨਾਨਕ । ਦੁਨੀਆਂ ਥੱਕ ਗਈ ਏ ਿਗਣ ਿਗਣ ਗੁਣ ਤੇਰੇ, ਪਾਇਆ ਅੰਤ ਨਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰ ਨਾਨਕ ।
ਕਰ椀 ਦੱਸ ਕੀ 欀ਾਨ ਿਬਆਨ ਤੇਰੀ ? ਗੁਰੂ ਿਸੱਖ椀 ਦੇ '欀ਰਫ਼ ' ਦੇ ਪੀਰ ਨਾਨਕ । 8. ਹਾਰੇ
ਮ琀 ਕੀ ਗੁਣ ਤੇਰੇ ਬਾਬਾ ਿਲਖਣ ਜੋਗਾ ? ਅੱਗੇਕਈ ਲੱਖ椀 ਿਲਖਣਹਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਨ椀 ਿਪਵੱਤਰ ਦੇ ਨੁਿਕਤਆਂ 'ਚ吀, ਨੁਕਤੇ ਲੱਭਦੇ ਦੋਵ漀 ਸੰਸਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਿਸਮਰਨ ਿਪਆਰੇ ਦੇ ਤੇਜ ਅੱਗ,ੇ ਚੰਨ ਚੌਦ漀 ਦਾ ਸਣੇ ਪਰਵਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਰੁ ੱਖ ਦੀ ਛ椀 ਨਾ ਰਤੀ ਿਹੱਲ,ੇ ਸੂਰਜ ਿਜਹ椀 ਦੀ ਧੁ ੱਪ ਬਲਕਾਰ ਹਾਰੇ । 'ਿਜਹਾ ਿਸੱਟਾ ਗੁਿਰਆਈ ਦਾ ਕੱਢਦ琀 ਤੂ ੰ, ਪੈਲੀ ਪੁ ੰਗਰੇ ਤੇ ਿਜ਼ਮੀਦਾਰ ਹਾਰੇ । ਦੱਸ漀 ਹਰਫ਼ 'ਜਹੇ ਵੇਦ ਕੁਰਾਨ ਿਵੱਚ,吀 ਪੰਡਤ ਮੌਲਵੀ ਛੱਡ ਤਕਰਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਮੋਦੀਖਾਨ ਿਰਹਣ ਅੰਤ ਵਾਧੇ, ਕਰ ਕਰ ਕਈ ਲੇਖੇ ਅਲੋਕਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ ਦੇ 欀ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ, ਕ ੌ ਡੇ ਜਹੇ ਰਾਖ欀 ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੇ ਮੱਥੇਦੀ ਵੇਖ ਕੇ 欀ੁਭ ਰੇਖਾ , ਹੋਣੀ ਜਹੀ ਅਟੱਲ ਸਰਕਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੀ ਚੱਕੀ ਦਾ ਚੱਲਣਾ ਵੇਖ ਕੇ ਤੇ, ਬਾਬਰ ਜੇਹੇ ਅਮੋੜ ਕੱਹਾਰ ਹਾਰੇ । ਦੌਲਤ ਨਾਮ ਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਕੋਲ ਤੇਰੇ, ਸੱਜਣ ਠੱਗ ਜਹੇ ਚੋਰ ਚਕਾਰ ਹਾਰੇ । ਿਕਤੇ ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਜਹੇ ਸੰਿਗਦਲ ਦਾ , ਤੇਰੀ 欀ਕਤੀ⩽ ਿਕਬਰ ਹੰਕਾਰ ਹਾਰੇ । ਗੱਲ椀 ਡੂ ੰਘੀਆਂ ਬਾਲੇ ਤ吀 ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ, ਚੇ ਚੇ ਿਵਚਾਰੇ ਿਵਚਾਰ ਹਾਰੇ । ਐਸੀ ਤਾਰ ਮਰਦਾਨ ਨੂ ੰ ਬੰਨ쯊 ਿਦੱਤਾ , ਨਾ ਉਹ ਹਾਰੇ ਨ ਓਹਦੀ ਸਤਾਰ ਹਾਰੇ । ਤੇਰੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸਾਗਰ ਏ ਬੜਾ ਡੂ ੰਘਾ , ਲਾ ਲਾ ਟੁ ੱਬੀਆਂ ਕਈ ਇਲਮਦਾਰ ਹਾਰੇ । ਮੁ ੱਕੇ ਤੇਰੇ ਭੰਡਾਰ ਿਅਗਣਤ ਦੇ ਨਾ , ਪ癉ਦੇ ਲੁ ੱਟ ਲੱਖ椀 ਔਗਣਹਾਰ ਹਾਰੇ । ਖੇਡੀ ਖੇਡ ਤੂ ੰ ਬਾਬਾ ਜੋ ਅੰਤ ਵੇਲੇ, ਓਹਨੂ ੰ ਵੇਖਕੇ ਿਰ欀ੀ ਅਵਤਾਰ ਹਾਰੇ । ਿਹੰਦੂ ਿਕਹਣ ਸਾਡਾ ਮੁਿਸਲਮ ਿਕਹਣ ਸਾਡਾ , ਦੋਹ椀 ਿਵੱਚ吀 ਨਾ ਕੋਈ ਪੰਕਾਰ ਹਾਰੇ । ਆਪ ਕੰਨੀ ਛੁਡਾਈ ਫੜਾਈ ਚਾਦਰ , ਏਧਰ ਪ癉ਦੇ ਇਹ ਡੰਡ ਪੁਕਾਰ ਹਾਰੇ । '欀ਰਫ਼ ' ਆਂਹਦਾ ਏ ਬਾਬਾ ਤੂ ੰ ਿਜੱਤ ਿਗ⩽ , ਲੜਦੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਹਾਰੇ । 9. ਬਾਲਾ
ਿਦਲ ਦੀ ਕੁਫ਼ਰ ਿਸਆਹੀ ਿਮਟ ਗਈ , ਕੀਤਾ ਨੂਰ ਉਜਾਲਾ । ਵੇਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨ ਣ ਨ欀ੀਲੇ,
ਹੋ ਿਗਆ ਉਹ ਮਤਵਾਲਾ । ਹੇਰੇ ਫੇਰੇ, ਹਰਦਮ ਫੇਰੇ ਮਨ ਮਣਕੇ ਦੀ ਮਾਲਾ । ਧੂੜ ਚਰਨ ਦੀ '欀ਰਫ਼ ' ਹੋਇਆ ਜਦ ਜਗ ਿਵੱਚ ਿਬਣਆ ਬਾਲਾ । (ਬਾਲਾ =ਚਾ )
10. ਮਰਦਾਨਾ
ਜਗਦੀ ਜੋਤ ਿਡੱਠੀ ਜਦ ਨੂਰੀ ਡ ਆਯਾ ਪਰਵਾਨਾ । ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਪਯਾਰੇ "ਪੀ " ਦੀ , ਮਦ ਪੀ ਹੋਯਾ ਿਦਵਾਨਾ । ਲੋਕ愀 ਿਕਹਣ 'ਦੀਵਾਨਾ ' ਉਸਨੂ ੰ, ਉਹ 'ਦੁਰ -ਦਾਨਾ ' ਦਾਨਾ , '欀ਰਫ਼ ' ਿਪਆਰੇ ਿਜ਼ੰਦਾ ਹੋਯਾ , ਮਰ ਮਰ ਕੇ ਮਰਦਾਨਾ । (ਦੁਰ -ਦਾਨਾ =ਸੁ ੱਚਾ ਮੋਤੀ )
11. ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ
ਹਰਗੋਿਬੰਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪੁ ੱਤਰ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਿਪਆਰੇ । ਮਾਤਾ ਿਸਾਹਬ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੇ, ਰੌ欀ਨ ਅੱਖੀ ਤਾਰੇ । ਿਜ罷 ਕਸਤੂਰੀ ਨਾਫੇ ਿਵਚ吀 ਖ਼ੁ欀ਬੂ ਪਈ ਿਖਲਾਰੇ । ਉਮਰ ਿਨ一ਕੀ ਿਵਚ , ਗੁਰਆ ੂ ਂ ਵਾਲੇ ਲੱਛਣ ਚਮਕੇ ਸਾਰੇ । ਮਾਤ ਿਪਤਾ ਨ ਲਾਲ ਪੁ ੱਤਰ ਦੇ ਦਰ欀ਨ ਿਜਸ ਪਲ ਪਾਏ । ਖ਼ੁ欀ੀਆਂ ਦੇ ਿਵੱਚ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਲੇ, ਭਰ ਭਰ ਬੁ ੱਕ ਲੁਟਾਏ । ਡੁਲ쯊 ਡੁਲ쯊 ਪ琀ਦੀ ਛਾਪੇ ਿਵੱਚ吀 ਿਜ罷 ਡਲ쯊ਕ ਿਪਆਰੇ ਨਗ ਦੀ । ਲਾਟ 'ਉਤਾਰ椀 ਵਾਲੀ ਵੇਖੀ ਮਸਤਕ ਅੰਦਰ ਜਗਦੀ । ਧਰਮੀ ਰਣ ਿਵੱਚ ਪੁ ੱਤ ਿਪਆਰਾ ਪੂਰਾ ਜੋਧਾ ਿਡੱਠਾ । ਰਖ ਿਦੱਤਾ ਤ椀 'ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ' ਨਾਮ ਿਪਆਰਾ ਿਮੱਠਾ । 12. ਦੁ ੱਖ椀 ਦਾ ਪੰਧ
ਉਦਮ ਕਰਕੇ ਠ ਬਹ愀 ਹੁਣ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ ਿਪਆਰੀ । ਵਾਟ ਦੁਰਡ ੇ ੀ ਵੇਲਾ ਥੋੜ쯊ਾ, ਤੂ ੰ ਭੀ ਤੁਰਨ㠄 ਹਾਰੀ । ਸੰਗੀ ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਨਾ ਕੋਈ,
ਪ琀ਡਾ ਦਰਦ椀 ਵਾਲਾ । ਮੰਜ਼ਲ ਔਖੀ , ਕੱਟੇਸੌਖੀ , ਸੋਚ ਕੋਈ ਉਪਰਾਲਾ । ਆ ਜਾ ਦੋਵ漀 ਰਾਹੀ ਰਲਕੇ ਗੱਲ椀 ਕਰਦੇ ਜਾਈਏ । ਨਾਲੇ ਪ箚 ੇਮ ਵਧ癉ਦੇ ਜਾਈਏ , ਨਾਲੇ ਵਾਟ ਮੁਕਾਈਏ :ਪਰ ਗੱਲ椀 ਭੀ ਦਰਦ椀 ਦੇ ਿਵੱਚ ਭਰੀਆਂ 'ਜਹੀਆਂ ਹੋਵਨ । ਬੇ ਿਕਰਕ椀 ਦੇ ਿਹਰਦੇ ਸੁਣ ਸੁਣ, ਹੰਝੂ ਹਾਰ ਪਰੋਵਨ । ਖ਼ੁ欀ੀਆਂ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨੂ ੰ ਹਰ ਕੋਈ , ਦੁਨੀਆਂ ਅੰਦਰ ਭਾਖੇ । ਿਭਣਖ ਪਵੇ ਜੇ ਿਕਧਰ吀 ਉਹਦੀ , ੰ ' ਆਖੇ । 'ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂ (ਪਰ )-ਦਰਦ椀 ਵਾਲੇ ਛਾਪੇ ਵੱਲ吀
ਪੱਲੇ ਸਭ ਸਮੇਟਣ । ਅੱਖ椀 ਮੀਟਣ , ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਵੇ, ਸੁਣਕੇ ਕੰਨ쯊 ਵਲ쯊 ੇਟਣ । ਦੁ ੱਖ椀 ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ , ਿਵਰਲਾ ਲੱਭੇਕੋਈ । ਸੱਚ ਪੁ ੱਛ漀 ਤ椀 ਦੁਨੀਆਂ ਅੰਦਰ , ਦੁਖੀਆਂ ਨੂ ੰ ਨਹ愀 ਢੋਈ । ਪਰ ਸੁਖੀਆਂ ਦੀ ਪਹੁ ੰਚ ਨ ਓਥੇ, ਿਜੱਥੇ ਦੁਖੀਏ ਜਾਵਨ । ਮਾਰ ਦੁਗਾੜਾ ਹਹੁਕੇ ਵਾਲਾ , ਆਪਾ ਅਰ欀 ਪਹੁ ੰਚਾਵਨ । ਸੁਖ ਖ਼ੁ欀ੀ ਏਹ ਦੁਨੀਆਂ ਅੰਦਰ , ਹੈਣ ਨਗੂਣੇ ਲਾਹੇ । ਦਰਦ ਪਰੇਮ ਿਬਨਾ ਨਾ ਢੋਈ, ਿਮਲਦੀ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹੇ । ਬਾਤ ਸੁਣਾ ਕੇ ਦਰਦ椀 ਵਾਲੀ , ਅਰ欀愀 ਝਾਤ ਪਵਾਵ椀 । ਮੇਰੀ ਪਯਾਰੀ ਆ ਅਜ ਤੇਰਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲ ਕਰਾਵ椀 । ਕੁਦਰਤ ਵ椀ਗੂ ੰ ਵੇਖ愀 ਸਭ ਕੁਝ ਮੁ ੱਖ吀 ਮੂਲ ਨਾ ਬੋਲ愀 । ਸਬਰ ਿਸਦਕ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਜਬਰ ਨੂ ੰ ਿਦਲ ਦੇ ਕੰਡੇ ਤੋਲ愀 । ਫੁ ੱਲ椀 ਨੂ ੰ ਤੇ ਸੂਲ椀 ਅੰਦਰ ਿਡੱਠਾ ਈ ਲੱਖ ਵਾਰੀ । ਆ ਅਜ ਤੈਨ ੰ ੂ ਹੋਰ ਵਖਾਵ椀 ਖੋਲ쯊 ਓਦ쯊 ੀ ਕਰਤਾਰੀ । ਫੁ ੱਲ椀 ਅੰਦਰ ਬੂਟੇ ਗੇ, ਲਾਲ椀 ਦੇ ਿਵਚ ਪੱਥਰ । ਬਾਦ欀ਾਹ椀 ਦੀ ਝੋਲੀ ਅੰਦਰ , ਦੇਖ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸੱਥਰ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਵਲ ਵੇਖ愀 ਰਬ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਿਪਆਰੇ । ਰਾਤ ਹਨ ਰੀ ਅੰਦਰ ਕਰਦੇ
ਿਝਲ ਿਮਲ ਿਝਲ ਿਮਲ ਤਾਰੇ । ਕੀਕਰ ਦੁ ੱਖ ਹਜ਼ਾਰ椀 ਿਸਹੰਦੇ ਧਰਮ吀 ਮੂਲ ਨਾ ਡੋਲਣ । ਸੀਸ ਕਟਾਵਣ , ਖੱਲ ਲੁਹਾਵਣ , ਭੇਦ ਨਾ ਓਦ쯊ਾ ਖੋਲਣ쯊 । ਮੁ ੱਦਾ ਕੀ ਅਜ ਆ ਨੀ ਤੈਨ ੰ ੂ ਐਸੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਵ椀 । ਪੰਧ ਿਦੱਲੀ ਦਾ ਦਰਦ ਿਦਲੀ ਿਵਚ , ਤੇਰਾ ਕੁ ੱਲ ਮੁਕਾਵ椀 । ਿਕੱਸਾ ਇੱਕ 欀ਹੀਦੀ ਵਾਲਾ ਖੋਲ쯊 ਸੁਣਾਵ椀 ਤੈਨ ੰ ੂ । ਿਰਹੰਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੀਕਰ ਤੂ ੰ ਭੀ , ਯਾਦ ਕਰ漀ਗੀ ਮੈਨ ੰ ੂ । ਐਸੇ ਖ਼ੂਨ ਿਪਵੱਤਰ ਵਾਲੇ ਤੈਨ ੰ ੂ ਦਰਸ ਕਰਾਵ椀 । ਦਰਸ ਕਰਾਕੇ ਰੱਬੀ ਰੰਗਣ ਤੈਨ ੰ ੂ 'ਜਹੀ ਚੜ쯊ਾਵ椀 । ਜੇੜ ੇ쯊 ਰਾਹ吀 ਤੂ ੰ ਇਕ ਵਾਰੀ , ਲੰਘ漀 ਕਲਮ ਿਪਆਰੀ । ਿਖੜਨ ਹਕੀਕੀ ਬੂਟੇ ਓਥੇ, ਫੁ ੱਟੇ ਕੇਸਰ ਿਕਆਰੀ । 13. ਕੁਰਬਾਨੀ
ਚੰਨ ੌਨ ਵ愀 ਸੀ ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਐਪਰ ਓਹਦਾ ਰੋਗ ਸੀ ਿਨਰਾ ਿਵਜੋਗਣ椀 ਦਾ । ਗੋਰੇ ਮੁ ੱਖ ਤੇ ਇਸਤਰ쯊椀 ਜਰਦੀਆਂ ਸਨ ਹੁ ੰਦਾ ਰੰਗ ਏ ਿਜਸ ਤਰ쯊椀 ਰੋਗਣਾ ਦਾ । ਖੁਲ ੇ 쯊 ਹੋਏ ਸਨ ਿਰ欀ਮ椀 ਦੇ ਕੇਸ ਬੱਗ,ੇ ਬੱਧਾ ਹੋਯਾ ਸੀ ਸੰਦਲਾ ਸੋਗਣਾ ਦਾ । ਮੱਥੇ欀ੁਕ箚 ਬ箚ਹਸਪਤ ਨੂ ੰ ਵੇਖਕੇ ਤੇ ਹੁ ੰਦਾ ਿਪਆ ਸੀ ਭਰਮ ਕਲਜੋਗਣਾ ਦਾ । ਦਰਦਵੰਦ椀 ਦੇ ਕਾਲਜੇ ਪੱਛਦੀ ਸੀ ਚਾਘੜ ਹੱਥੜੇ ਖ਼ੁ欀ੀ ਪੈ ਹ吀ਵਦੇ ਸਨ । ਿਨੰਮ ੀ ਵਾ ਤਰੇ 쯊 ਲ ਪਈ ਿਡੱਗਦੀ ਸੀ , ਫੁ ੱਲ ਹੱਸਦੇ ਤੇ ਤਾਰੇ ਰ吀ਵਦੇ ਸਨ । ਦੌਲਤ ਦਰਦ ਦੀ ਿਖਲਰੀ ਪੁ ੱਲਰੀ ਓਹ ਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਮ琀 ਬੜੇ ਅਨੰਦ ਅੰਦਰ । ਅਦਬ ਨਾਲ ਮ琀 ਪਹੁ ੰਿਚਆ ਸੀਸ ਪਰਨ ਮਾਛੀ ਵਾੜੇ ਦੇ ਕਦੀ ਸ椀 ਪੰਧ ਅੰਦਰ । ਦੋ ਲਾਲ ਿਸਰ -ਿਹੰਦ ਦੇ ਚੁਣੇ ਵੇਖੇ, ਿਲ欀ਕ椀 ਮਾਰਦੇ ਕਦੀ ਸਰਹੰਦ ਅੰਦਰ । ਚੰਦੂ ਚੰਦਰੇ ਦੀ ਲੋਹ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਜਦ吀 ਵੇਿਖਆ ਉਤ쯊椀 ਮ琀 ਚੰਦ ਅੰਦਰ । ਿਨਕਲੀ ਚੰਦ ਦੇ ਿਸੀਨ⩽ ਿਰ欀ਮ ਐਸੀ ਆ ਗਈ ਿਸੱਖ ਇਤਹਾਸ ਦਾ ਇਲਮ ਬਣਕੇ । ਮੈਨ ੰ ੂ ਿਦੱਲੀ ਦਾ 欀ਿਹਰ ਿਦਖਾ ਿਦੱਤਾ । ਓਹਨ ਢਾਈ ਸੈ ਵਰਹੇ ਦਾ ਿਫ਼ਲਮ ਬਣਕੇ । ਿਡੱਠਾ ਿਪੰਜਰਾ ਲੋਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਿਬਣਆ
ਜੀਹਦੇ ਿਵਚ ਭੀ ਸਨ ਸੂਏ ਜੜੇ ਹੋਏ । ਓਹਦੇ ਿਵਚ ਇੱਕ ਰੱਬੀ ਉਤਾਰ ਵੇਖੇ ਬੁਲਬੁਲ ਵ椀ਗ ਬੇਦਸੋ ੇ ਹੀ ਫੜੇ ਹੋਏ । ਸੀਖ椀 ਿਤੱਖੀਆਂ ਵਾੜ ਸੀ ਕੰਿਡਆਂ ਦੀ ਫੁ ੱਲ ਵ椀ਗ ਿਵਚਕਾਰ ਸਨ ਖੜੇ ਹੋਏ । ਚ愀ਘ椀 ਖੁ ੱਭੀਆਂ ਤੇ ਰਗੜ椀 ਿਛੱਲ ਿਦੱਤ,ੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਿਵੱਚ ਬੇੜੀਆਂ ਕੜੇ ਹੋਏ । ਰੋਮ ਦਾੜ쯊 ੇ ਿਪਵੱਤ箚 ਦੇ ਿਖੱਲਰੇ ਓਹ , ਿਕਰਨ椀 ਚਮਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਕਾ欀 ਅੰਦਰ । ਹੈਸੀ ਓਸ ਪ箚ਦੇਸੀ ਦਾ ਹਾਲ ਏਦ椀 , ਿਜਵ漀 ਸੂਰਜ ਹੋਵੇ ਤੁਲਾ ਰਾਸ ਅੰਦਰ । ਠਣ ਲੱਿਗਆਂਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਅੰਦਰ ਸੂਏ ਸਾਮ쯊ਣੇ ਸੀਨ ਨੂ ੰ ਵੱਜਦੇ ਸਨ । ਵੱਜ ਵੱਜ ਕੇ ਭੁਰਭੁਰੀ ਸੂਲ ਵ椀ਗੂ ੰ ਫੱਟ椀 ਡੂ ੰਿਘਆਂ ਿਵੱਚ ਹੀ ਭੱਜਦੇ ਸਨ । ਕਾਲੇ ਿਬਸੀਅਰ ਪਹਾੜ椀 ਦੇ ਆਏ ਹੋਏ , ਡੰਗ ਮਾਰਦੇ ਮੂਲ ਨ ਰੱਜਦੇ ਸਨ । ਿਪਹਰੇਦਾਰ ਬੀ ਧੂੜ ਕੇ ਲੂਣ ਜ਼ਾਲਮ , ਤ吀 ਿਵਹੰਦੀਆਂ ਰੱਤ椀 ਨੂ ੰ ਕੱਜਦੇ ਸਨ । ਫ਼ਤਹ ਿਸੰਘ ਨ ਿਜਨ쯊 椀 ਨੂ ੰ ਨਾਲ ਲੈਕ,ੇ ਫ਼ਤਹ ਪਾਈ ਸੀ ਮੁਲਕ ਆਸਾਮ ਤੇ । ਘੇਰਾ ਿਪਆ ਸੀ ਸ琀ਕੜੇ ਸੂਲੀਆਂ ਦਾ , ਅਜ ਓਸੇ ਮਨਸੂਰ ਵਰਯਾਮ ਤੇ । ਇੱਕ ਕੈਦ ਪ箚ਦੇਸ ਦੀ ਸ椀ਗ ਸੀਨ , ਤੇਹ ਭੁ ੱਖ ਪਈ ਦੂਸਰੀ ਮਾਰਦੀ ਏ । ਤੀਜੀ ਖੇਡਦੀ ਅੱਖੀਆਂਿਵੱਚ ਪੁਤਲੀ , ੌਨ ਵ椀 ਿਵਰਹ椀 ਦੇ ਦਸਮ ਿਦਲਦਾਰ ਦੀ ਏ । ਚੌਥੇ ਕੜਕ ਕੇ ਿਪਆ ਜੱਲਾਦ ਿਕਹੰਦਾ , ਮੁ ੱਠ ਹੱਥ ਦੇ ਿਵੱਚ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਏ । ਕਰਾਮਾਤ ਿਵਖਾਓ ਜ椀 ਸੀਸ ਿਦਓ , ਬੱਸ ਗੱਲ ਇਹ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਦੀ ਏ । ਪੰਜਵ椀 ਨਾਲ ਦੇ ਪੰਜ椀 ਿਪਿਆਰਆਂ ਦਾ , ਜੱਥਾ ਕੈਦ ਹੋ ਿਗਆ ਛੁਡਣੌ ਵਾਲਾ । ਰੱਬ ਬਾਝ ਪ箚ਦੇਸੀਆਂ ਬੰਿਦਆਂ ਦੀ , ਿਦੱਸੇ ਕੋਈ ਨਾ ਭੀੜ ਵੰਡਣੌ ਵਾਲਾ । ਦੂਜੀ ਨੁ ੱਕਰੇ ਿਪਆ ਜਲਾਦ ਆਖੇ, ਮਤੀ ਦਾਸ ਹੁਣ ਹੋਰ ਨ ਗੱਲ ਹੋਵੇ । ਛੇਤੀ ਦੱਸ ਜੋ ਆਖਰੀ ਇੱਿਛਆ ਈ , ਏਸੇ ਥ椀 ਹਾਜ਼ਰ ਏਸੇ ਪਲ ਹੋਵੇ । ਉਹਨ ਆਖਯਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਇਛਯਾ ਨਹ愀 , ਔਕੜ ਆਖਰੀ ਮੇਰੀ ਇਹ ਹੱਲ ਹੋਵੇ । ਮੇਰੇ ਸੀਸ ਤੇ ਜਦ吀 ਚਲੇ ਆਰਾ , ਮੇਰਾ ਮੂ ੰਹ ਗੁਰ ਿਪੰਜਰੇ ਵੱਲ ਹੋਵੇ । ਲੁਸ ਲੁਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੋਹਲ ਦੇਹੀ ਅੰਦਰ , ਦੰਦੇ ਆਰੀ ਦੇ ਿਜ罷 ਿਜ罷 ਧੱਸਦੇ ਨ । ਆ欀ਕ ਗੁਰੂ ਦੇ ਰੱਬੀ ਮਾ欀ੂਕ ਿਤ罷 ਿਤ罷 , ਕਰ ਕਰ ਪਾਠ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਹੱਸਦੇ ਨ ਹੋਰ ਦੇਗ਼ ਇੱਕ ਚੁਲ ੇ 쯊 ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਈ ,
।
ਿਵੱਚ ਦੇਹੀ ਪਈ ਿਕਸੇ ਦੀ ਜਲਦੀ ਏ । ਸੂ ੰ ਸੂ ੰ ਕਰਕੇ ਲਹੂ ਹੈ ਸੜਦਾ , ਿਚਰੜ ਿਚਰੜ ਕਰਕੇ ਚਰਬੀ ਢਲਦੀ ਏ । ਏਧਰ ਸੀਤਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਜੋ欀 ਅੰਦਰ , ਨ ਹਰ ਨੂਰ ਦੀ ਨਾੜ椀 'ਚ ਚੱਲਦੀ ਏ । ਜਦ吀 ਹੁਸੜ ਪਰੇਮੀ ਨੂ ੰ ਹੋਣ ਲੱਗ,ੇ ਪੱਖਾ ਪਰੀ ਹਵਾੜ ਦੀ ਝੱਲਦੀ ਏ । ਬੁਝ ਕੇ ਏਸ 欀ਹੀਦ ਦੇ ਸੋਗ ਅੰਦਰ , ਕੇਸ ਅੱਗ ਨ ਧੂਏ ਂ ਦੇ ਖੋਲ쯊 ਿਦੱਤੇ । ਸਾਹ ਘੁ ੱਿਟਆ ਿਗਆ ਹਵਾੜ ਦਾ ਭੀ , ਫੁ ੱਟ ਫੁ ੱਟ ਕੇ ਅੱਥਰੂ ਡੋਲ쯊 ਿਦੱਤੇ । ਓੜਕ ਬੈਠ ਗਏ ਤੇਗ਼ ਦੀ ਛ椀 ਹੇਠ椀 , ਸੀਖ椀 ਿਤਖੀਆਂ ਿਵੱਚ ਖਲੋਣ ਵਾਲੇ । ਿਦੱਤਾ ਸੀਸ ਤੇ ਨਾਲੇ ਅਸੀਸ ਿਦੱਤੀ , ਧੰਨ ਧੰਨ ਕੁਰਬਾਨ ਇਹ ਹੋਣ ਵਾਲੇ । ਹਾਏ ! ਲੋਥ ਿਪਵੱਤ箚 ਹੈ ਪਈ ਕੱਲੀ , ਿਸਦਕੀ ਲੈ ਚੱਲੇ ਗੱਡੇਢੋਣ ਵਾਲੇ । ਬੈਠ ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਦੂਰ ਿਪਆਰੇ, ਿਸੱਖੀ ਿਸਦਕ ਦੇ ਹਾਰ ਪਰੋਣ ਵਾਲੇ । ਐਸੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਵੇਖਕੇ '欀ਰਫ਼ ' ਝਾਕੀ , ਮੇਰਾ ਖ਼ੂਨ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸੁ ੱਕ ਿਗਆ । ਡਰ ਕੇ ਿਤਾਰਆਂ ਨ ਅੱਖ椀 ਮੀਟ ਲਈਆਂ, ਚੰਨ ਬੱਦਲੀ ਦੇ ਹੇਠ ਲੁ ੱਕ ਿਗਆ । 14. ਦਸਮੇ欀 ਦਾ ਦਰਬਾਰ
ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈਸੀ ਦਰਬਾਰ ਦਸਮੇਸ ਜੀ ਦਾ , ਵੇਖ ਵੇਖ ਜੀਹਨੂ ੰ ਕਦੀ ਿਚੱਤ ਨਾ ਰਜਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਇਕ ਪਾਸੇ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਆਂਹਦੀ ਸੀ ਬਹਾਦਰੀ ਇਹ , ਸਵਾ ਲੱਖ ਵੈਰੀ ਨਾਲ ਇਕੋ ਹੀ ਲੜਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਆਂਹਦੀ ਸੀ ਹਕੂਮਤ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਲ ਬੈਠੀ ਹੋਈ, ਨਾਨਕ 欀ਾਹੀ ਿਸੱਕਾ ਸਾਰੇ ਜੱਗ ਤੇ ਚਲਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਲੱਛਮੀ ਇਹ ਆਖਦੀ ਸੀ ਵੈਰੀ ਨੂ ੰ ਜੇ ਬਾਣ ਮਾਰੋ, ਉਹਦੀ ਚੁ ੰਝ ਅੱਗੇਵੀ ਤ椀 ਸੋਨਾ ਹੀ ਚੜ쯊ਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਆਂਹਦੀ ਸੀ ਫ਼ਕੀਰੀ ਕੋਲ吀 ਨਹ愀 ਨਹ愀 ਸੁਣੋ ਮੈਥ吀, ਪੈਰ椀 'ਚ ਿਖਤਾਬ椀 ਤੇ ਜਾਗੀਰ椀 ਨੂ ੰ ਰੁਲਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਸੁ ੰਦਰਤਾਈ ਆਖਦੀ ਸੀ ਪੰਜ ਕੱਕੀ ਛਬ ਨਾਲ , ਪਰੀਆਂ ਤੇ ਅਪੱਛਰ椀 ਦਾ ਿਦਲ ਭਰਮਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਇਲਮ ਿਪਆ ਆਖਦਾ ਸੀ ਘੋਿੜਆਂ ਦੇ ਸੇਵਕ椀 ਤ吀, ਡੂ ੰਿਘਆਂ ਿਕਬੱਤ椀 ਦੇ ਚਾ ਅਰਥ椀 ਨੂ ੰ ਕਰਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਅਦਲ ਿਪਆ ਆਂਹਦਾ ਸੀ ਜੇ ਆਪਣਾ ਹੀ ਹੋਵੇ ਪਾਪੀ , ਉਹਨੂ ੰ ਵੀ ਮਸੰਦ椀 ਵ椀ਙ ਿਜ਼ੰਦਾ ਹੀ ਜਲਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਿਰਧੀ ਿਸਧੀ ਆਖਦੀ ਸੀ ਗੁਪਤ ਰਹੇ ਸਭੋ ਕੁਝ , ਖੰਡੇ ਵਾਲੀ ਧਾਰ吀 ਕੇਵਲ ਅੰਿਮ箚ਤ ਹੀ ਵਗਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਿਕਹੰਦੀ ਸੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਪਈ ਿਸੱਖੀ ਦੇ ਮਹੱਲ ਿਵਚ , ਜਗ쯊ਾ ਇਟ椀 ਰੋਿੜਆਂ ਦੀ ਲਾਲ椀 ਨੂ ੰ ਿਚਣਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਆਂਹਦੀ ਸੀ ਗੁਿਰਆਈ ਕੋਲ ਇਹ ਭੀ ਜੇਕਰ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤ椀 ਵੀ ਹੰਝੂ ਅੱਖੀਆਂ 'ਚ吀 ਇਕ ਨਾ ਡੁਲਾ쯊 ਇਆ ਜਾਵੇ । ਕੀ ਮ琀 ਦੱਸ椀 ਹਾਲ ਉਸ ਆਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਾਲਾ , ਬੋਲ ਮੈਨ ੰ ੂ ਲੱਭਦੇ ਨਹ愀 ਿਜਨ쯊 椀 'ਚ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ।
15. ਤੀਰ
ਨੀਲੇ ਘੋੜੇ ਿਵਾਲਆ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਪ椀ਧੀਆ ਵੇ, ਕੋਠ ਤੇ ਖਲੋਤੜੀ ਨੂ ੰ ਮਾਰ ਿਗ⩽ ਹਾਏ ਤੀਰ । ਚੈਨ ਕਦੀ ਆਂਵਦਾ ਨਹ愀 ਭ椀ਵਦਾ ਨਹ愀 ਕੁਝ ਮੈਨ ੰ ,ੂ ਬ椀ਕੇ ਨ ਣ椀 ਿਵਾਲਆ ਤੂ ੰ ਕੇਹੋ ਜਹੇ ਚਲਾਏ ਤੀਰ । ਕੇਹੜੀ ਗੁਫਾ ਿਵੱਚ吀 ਲੈ ਕੇ ਆਯ吀 ਮੇਰੇ ਮਾਰਨ ਨੂ ੰ, ਿਬਰਹ吀 ਦੀ ਪੁ ੱਠ ਿਵਚ ਿਪਆਰ ਦੇ ਬੁਝਾਏ ਤੀਰ । ਕਾਹਨੂ ੰ ਅੱਖ椀 ਫੇਰਨ椀 ਏ ਂਹੁਣ 欀ਰਮਾਕਲਾ ਵੇ, ਿਵੰਨ쯊 ਕੇ ਕਲੇਜਾ ਮੇਰਾ ਿਕ罷 欀ਰਮਾਏ ਤੀਰ ? ਤੇਗ਼ ਤੇਰੀ ਟੰਗਣੇ ਨੂ ੰ ਬ椀ਿਕਆ ਿਸਪਾਹੀਆ ਵੇ, ਸੀਨ ਿਵੱਚ ਿਕੱਲੀਆਂ ਦੀ ਜਗਾ ਮ琀 ਸਜਾਏ ਤੀਰ । ਮੈਨ ੰ ੂ ਪਲਕ椀 ਤੇਰੀਆਂ ਦਾ ਬੱਝਾ ਏ ਿਖ਼ਆਲ ਐਡਾ , ਸੌਣ ਲੱਗੀ ਸੇਜ ਤੇ ਮ琀 ਵੱਟ椀 ਦੇ ਵਛਾਏ ਤੀਰ । ਸੱਸ ਕੋਲ吀 ਕੰਬਦੀ ਨਨਾਣ ਕੋਲ吀 ਿਸਹਮਦੀ ਹ椀 , ਿਨ一ਤ ਤੇਰੇ ਿਤਾਨ쯊 ਆਂ ਦੇ ਲ 癉ਦੀਆਂ ਸਵਾਏ ਤੀਰ । ਓਧਰ ਮੈਨ ੰ ੂ ਜਾਪਦੀ ਏ ਸੂਲੀ ਮਨਸੂਰ ਵਾਲੀ , ਏਧਰ ਮੈਥ吀 ਿਰਹਣ ਨ ਪਰੇਮ ਦੇ ਛਪਾਏ ਤੀਰ । ਸ椀ਭ ਸ椀ਭ ਰੱਖੀਆਂਿਨ欀ਾਨੀਆਂ ਮ琀 ਤੇਰੀਆਂ ਏਹ , ਿਜੱਥੇ ਿਜੱਥੇ ਵੱਜੇ ਥ吀 ਨਾ ਿਹਲਾਏ ਤੀਰ । ਮਾਹੀ ਤੇਰੇ ਘੱਿਲਆਂ ਦੀ ਕਰ椀 ਿਕ罷 ਿਨਆਦਰੀ ਮ琀, ਿਡੱਗੇ ਫੱਟ椀 ਿਵੱਚ吀 ਫੇਰ ਏਹ ਖੁਭਾਏ ਤੀਰ । ਸਾਕ ਰੱਤ吀 ਲੱਗਦੇ ਨ ਐਡੇ ਮੇਰੇ ਨ ੜੇ ਦੇ ਏਹ , ਨਾੜ椀 ਦੀ ਥ椀 ਦੇਹੀ ਿਵਚ ਚੁਗ ਕੇ ਖਪਾਏ ਤੀਰ । ਹੁ ੰਦੜਹੇਲ ਮਾਹੀ , ਮੈਨ ੰ ੂ ਉਦ吀 ਦਾ ਤੂ ੰ ਫੱਿਟਆ ਏ , ਬ椀ਸ ਦੀ ਕਮਾਨ ਜਦ吀 ਕਾਨ ਦੇ ਚਲਾਏ ਤੀਰ । ਸੁ ੰਦਰ ਕਲਗ਼ੀ ਿਵਾਲਆ ਅਨ ਿਖਆ ਿ欀ਕਾਰੀਆ ਵੇ, ਤੇਰੇ ਲਈ ਅਨ ਖੜੇ ਹੀ ਅਰ欀椀 ਤ吀 ਆਏ ਤੀਰ । ਕੇ ਨਾ ਿਨ欀ਾਿਨਆਂ ਤ吀 ਿਸੱਧੇ ਤੁ ੱਕ ਜਾ ਵੱਜ,ੇ ਕਰਮ椀 ਦੀ ਕਾਨੀ ਵ椀ਗੂ ੰ ਐਸੇ ਤੂ ੰ ਚਲਾਏ ਤੀਰ । ਰੱਤੇ ਰੱਤੇ ਛ ੱਟ ਪਏ ਫੁ ੁ ਹਾਰੇ ਸਾਰੇ ਰਣ ਿਵੱਚ , ਜੇਹੜੇ ਪਾਸੇ ਪਹੁ ੰਚ ਗਏ ਇਹ ਲਹੂ ਦੇ ਿਤਹਾਏ ਤੀਰ । ਕਾਲੇ ਕਾਲੇ ਘਟ椀 ਜਹੇ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਦਲ椀 ਤੇ, ਿਚੱਟੇ ਿਚੱਟੇ ਮੂ ੰਹ椀 ਵਾਲੇ ਏਦ椀 ਤੂ ੰ ਚੜ쯊ਾਏ ਤੀਰ । ਤੇਗ਼ ਵਾਲੀ ਿਬਜਲੀ ਿਲ欀ਕਾ ਕੇ ਿਮਆਨ ਿਵੱਚ,吀 ਗੜੇ ਵ椀ਗੂ ੰ ਕੱਢ ਕੇ ਕਮਾਨ ਚ吀 ਵਸਾਏ ਤੀਰ । ਿਵੱਝ ਿਵੱਝ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਗੁ ੱਛੇ ਹੀ ਪਰੋਤੇ ਗਏ , ਐਸੇ ਸਤ ਨਾਲ ਆਰ ਪਾਰ ਤੂ ੰ ਲੰਘਾਏ ਤੀਰ । ਮਰ ਕੇ ਵੀ ਓਸਨੂ ੰ ਸਵਾਦ ਕਦੀ ਭੁ ੱਲਣਾ ਨਹ愀 , ਿਮੱਠ ਿਮੱਠ ਫਲ椀 ਵਾਲੇ ਿਜਹਨੂ ੰ ਤੂ ੰ ਖਵਾਏ ਤੀਰ । ਵੱਡੇਵੱਡੇਅੱਥਰੇ ਕਮਾਨ ਵ椀ਗੂ ੰ ਹੋਏ ਦੂਹਰੇ, ਿਬਦ ਕੇ ਚਲਾਉਣੇ ਤੂ ੰਹ漀 ਓਹਨ椀 ਨੂ ੰ ਭੁਲਾਏ ਤੀਰ । ਚੰਦ ਜੇਹੀ ਕਮਾਨ ਤੇਰੀ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਿਸਰ椀 ਤੇ, ਬੋਦੀ ਵਾਲੇ ਤਾਰੇ ਫੜ ਫੜ ਕੇ ਚੜ쯊ਾਏ ਤੀਰ । 'ਹਰੀ ਹਰੀ ' ਬੋਿਲਆ ਬੇਵਸਾ ਹੋਕੇ ਉਹ ਭੀ ਮੂ ੰਹ吀, ਹਰੀ ਚੰਦ ਰਾਜੇ ਨੂ ੰ ਜ椀 ਛੱਡ ਕੇ ਿਵਖਾਏ ਤੀਰ । ਿਜੱਥੇ ਕੋਈ ਜਨ ੌ ਰ ਜਾਕੇ ਪਰ椀 ਨੂ ੰ ਨਾ ਛੰਡ ਸਕੇ, ਲਾ ਲਾ ਖੰਭ ਿਚੱਠੀਆਂ ਦੇ ਓਥੇ ਤੂ ੰ ਪੁਚਾਏ ਤੀਰ । ਖਾ ਖਾ ਡੰਗ ਿਜ਼ਹਰੀ ਪਾਣੀ ਮੰਿਗਆ ਨਾ ਵੈਰੀਆਂ ਨ , ਡਣੇ ਸਪੋਲੀਏ ਉਹ ਕਾਨੀ ਦੇ ਉਡਾਏ ਤੀਰ ।
ਿਜਨ쯊 椀 ਿਵੰਗੇ ਟੇਿਢਆਂ ਨੂ ੰ ਵੰਝਲੀ ਨਾ ਸੋਧ ਸਕੀ , ਪਲ椀 ਿਵੱਚ ਿਸੱਧੇ ਤੁ ੱਕ ਕਰ ਤੂ ੰ ਬਣਾਏ ਤੀਰ । ਮੇਰੇ ਤ吀 ਨਹ愀 ਿਗਣੇ ਜ椀ਦੇ ਕੀਕੂ ੰ ਦੱਸ椀 ਿਗਣਕੇ ਮ琀, ਿਕਹੋ ਿਕਹੋ ਜਹੇ ਤੇਰੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂ ੰ ਭਾਏ ਤੀਰ । ਸੈਦ ਖ਼ਾਨ ਿਜਹਾ ਆ ਕੇ ਹੋ ਿਗਆ ਿ欀ਕਾਰ ਆਪੇ, ਐਸੇ ਨੂਰੀ ਨ ਣ椀 ਿਵਚ吀 ਹੱਸਕੇ ਚਲਾਏ ਤੀਰ । ਿਡੱਗਾ ਜਦ吀 ਪੈਰ椀 ਿਵੱਚ ਬੋਿਲਆ ਬੇਵੱਸ ਹੋਕ,ੇ ਕੱਢਣਾ ਪਰੇਮ ਦੇ ਕਿਲੇਜ⩽ ਨਾ ਹਾਏ ਤੀਰ । ਗੁ ੰਮੀ ਹੋਈ ਸੂਈ ਿਜੰਨ椀 ਪੁ ੱਤ椀 ਦਾ ਨਾ ਗ਼ਮ ਕੀਤਾ , ਬੁ ੱਧੂ欀ਾਹ ਦੇ ਿਦਲ ਿਵਚ ਏਹੋ ਜਹੇ ਧਸਾਏ ਤੀਰ । ਜਦ吀 ਿਸਾਹਬਿਜ਼ਾਦਆਂ ਨ ਭਰੇ ਦਰਬਾਰ ਿਵੱਚ , ਪਾਪੀਆਂ ਦੇ ਿਦਲ椀 ਤੇ ਸੱਚ ਦੇ ਵਸਾਏ ਤੀਰ । ਬੋਿਲਆ ਦੀਵਾਨ -ਜੇਹੜੇ ਗੱਲ椀 ਹੁਣੇ ਚੋਭਦੇ ਨ , ਜਾਣ ਲਵੋ ਕੱਲ ਸਾਨੂ ੰ ਏਹਨ椀 ਨ ਚੁਭਾਏ ਤੀਰ । ਚੰਦ ਦੋਵ漀 ਕੰਧ ਿਵੱਚ ਿਚਣ ਕੇ ਉਹ ਜ਼ਾਲਮ椀 ਨ , ਿਕਹਰ ਦੇ ਕਲੇਜੇ ਿਵੱਚ ਜੋ欀 ਦੇ ਖੁਭਾਏ ਤੀਰ । ਲੋਕ椀 ਲਈ ਵਾਰ ਿਦੱਤਾ ਪੁ ੱਤ椀 ਅਤੇ ਿਮਾਪਆਂ ਨੂ ੰ, ਖਾਧੇ ਜਾਨ ਆਪਣੀ ਤੇ ਦੁ ੱਖ椀 ਦੇ ਪਰਾਏ ਤੀਰ । 欀ੀ欀ੇ ਵ椀ਗੂ ੰ ਮੱਥੇਤੇ ਇਕ ਭੀ ਨਾ ਵੱਟ ਪਾਇਆ , ਕੇਡੇ ਕੇਡੇ ਜ਼ਾਲਮ椀 ਨ ਭਾਵ漀 ਅਜ਼ਮਾਏ ਤੀਰ । ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਿਵੱਚ ਤੇਰਾ ਚੱਲਣਾ ਉਹ ਕੰਿਡਆਂ ਤੇ, ਪੱਥਰ ਿਚੱਤ ਬੰਿਦਆਂ ਦੇ ਿਦਲ椀 ਨੂ ੰ ਚੁਭਾਏ ਤੀਰ । ਿਚੱਿਲਆਂ ਦੇ ਿਵੱਚ ਬੈਹਕੇ ਉਮਰ ਹੀ ਲੰਘਾਈ ਿਜਨ쯊 椀 , ਉਨ쯊 椀 ਨੂ ੰ ਭੀ ਆਣਕੇ ਤੂ ੰ ਮਾਰਨ ਿਸਖਾਏ ਤੀਰ । ਪੱਤੇ ਨੂ ੰ ਭੀ ਤੋੜਨਾ ਜੋ ਹੱਿਤਆ ਪਛਾਣਦੇ ਸੀ , ਓਨ쯊 愀 ਹੱਥ愀 欀ੇਰ椀 ਤੇ ਤੂ ੰਹ漀 ਮਰਵਾਏ ਤੀਰ । ਹੱਸ ਹੱਸ ਫੁ ੱਲ ਬਰਸਾਏ ਦੇਵੀ ਿਦਿਓਤਆਂ ਨ , ਬੰਦੇ ਜਹੇ ਬੈਰਾਗੀ ਹੱਥ ਜਦ吀 ਤੂ ੰ ਫੜਾਏ ਤੀਰ । ਤਖ਼ਤ -ਤਖ਼ਤਾ ਹੈਨ ਦੋਵ漀 ਤੇਰੇ ਇੱਕੋ ਤੀਰ ਿਵੱਚ, ਤੇਰੇ ਤੀਰ ਨਾਲ ਕੇੜ쯊ਾ ਪਿਯਾਰਆ ਰਲਾਏ ਤੀਰ । ਆਜ਼ਮ欀ਾਹ ਦੇ ਕਾਲਜੇ ਨੂ ੰ ਿਵੰ ਵੰਨ쯊ਦਾ ਏ ਜੇੜ쯊ਾ ਜਾਕੇ, ਤਖ਼ਤ ਤੇ ਬਹਾਦਰ 欀ਾਹ ਨੂ ੰ ਓਹੋ ਹੀ ਬਹਾਏ ਤੀਰ । ਸੋਹਲ ਿਦਲ椀 ਿਵੱਚ ਜੇਹੜੇ ਿਘਰਣ椀 ਦੇ ਫੱਟ ਲਾਉਣ , ਜਾਤ椀 ਪਾਤ椀 ਵਾਲੇ ਭੰਨ ਤੋੜ ਉਹ ਗਵਾਏ ਤੀਰ । ਅੰਿਮ箚ਤ椀 ਦੇ ਛੱਟੇਮਾਰ ਚਾੜ쯊 ਿਦੱਤੀ ਪਾਣ ਐਸੀ , ਕੱਚੇ ਤੰਦ ਿਧਾਗਆਂ ਦੇ ਫੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਤੀਰ । ਹਰ ਰੰਗ ਿਵੱਚ ਿਰਹਣ ਿਵਾਲਆ ਰੰਿਗੀਲਆ ਵੇ, ਹਰ ਹਰ ਰੰਗ ਿਵੱਚ ਤੇਰੇ ਏਹ ਸੁਹਾਏ ਤੀਰ । '欀ਰਫ਼ ' ਤੇਰੇ ਵਾਰੀ ਤੂ ੰ ਮਜਾਜ਼ੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਿਵੱਚ吀, ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸੀਨ ਤੇ ਹਕੀਕੀ ਦੇ ਚਲਾਏ ਤੀਰ । 16. ਗੁ ੱਝੀ ਰਮਜ਼
ਇਕ ਿਦਨ ਮੂ ੰਹ ਹਨ ਰੇ ਸ椀 ਠ ਤੁਿਰਆ , ਘਰ吀 ਆਸਰਾ ਰੱਖ ਖ਼ੁਦਾ ਤੇ ਮ琀 । ਡੱਕੋਡੋਿਲਆਂ ਦੀ ਿਲਹਰ ਿਬਹਰ ਅੰਦਰ , ਜਾ ਪਹੁ ੰਿਚਆ ਰਾਵੀ ਿਦਰਆ ਤੇ ਮ琀 । ਕਦੀ ਟੁ ੱਭੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਸੋਚ ਅੰਦਰ , ਕਦੀ ਡਦਾ ਿਰਹਾ ਹਵਾ ਤੇ ਮ琀 । ਿਖੰਡੇ ਪੁ ੰਡੇ ਖ਼ਯਾਲ椀 ਨੂ ੰ ਕਰ ਕੱਠਾ , ਤੁਰ ਿਫਰ ਜਾ ਬੈਠਾ ਇਕ ਜਾ ਤੇ ਮ琀 ।
ਤਦ ਇਹ ਫੁਰੀ ਿਵਚਾਰ , ' ਉਤਾਰ ਸਾਰੇ, ਹੁ ੰਦੇ ਬੜੇ ਮਹਬੂਬ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਨ । 欀ਕਤੀ ਆਤਮਾ ਦੇਵੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ , ਿਫ਼ਰ ਕਯ吀 ਦੁ ੱਖ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਸਹਾਰਦੇ ਨ ? ਏਨ ਿਵਚ ਇੱਕ 'ਰੇਤ ' ਦੀ ਡ ਢੇਰੀ , ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਡੇਰਾ ਲਾ ਬੈਠੀ । ਸੂਰਜ ਿਨਿਕਲਆ ਤਰੀ 'ਿਕਰਨ ' ਿਪਹਲੀ , ਓਧਰ ਰੇਤ ਦੇ ਜ਼ੱਰੇ ਤੇ ਆ ਬੈਠੀ । ਿਰ欀ਮ 'ਪਾਣੀ ' ਦੀ ਭੁੜਕ ਕੇ ਿਲਹਰ ਿਵੱਚ,吀 ਓਧਰ ਿਕਰਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਾ ਬੈਠੀ । ਓਧਰ 'ਵਾ ' ਰਾਣੀ ਗੱਲ椀 ਕਰਨ ਬਦਲੇ , ਬੁਰਕਾ ਬੁਲਬੁਲੇ ਦਾ ਮੂ ੰਹ ਤੇ ਪਾ ਬੈਠੀ । ਵੱਖੋਵੱਖਰੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸਫ਼ੇ ਤੇ, 欀椀ਤਮਈ ਤਸਵੀਰ ਿਵਖਾਉਣ ਲੱਗ,ੇ ਮੇਰੇ ਸਾਮ쯊ਣੇ ਆਣ ਕੇ ਤੱਤ ਚਾਰੇ, ਪੰਜਵ漀 ਗੁਰੂ ਦਾ ਹਾਲ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗੇ । ਬੋਲੀ 'ਰੇਤ ' ਿਕ :-"ਮ琀 ਹ椀 ਉਹ ਿਮੱਟੀ , ਅਰਜਨ ਜੀਉ ਦੀ ਿਟਹਲ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀ । ਦੱਬੇਕੱਢ ਕੇ ਤਪੀ ਸੰਤਖੋ ਸਰ 'ਚ吀, ਗੁਰੂ ਿਸਾਹਬ ਤ吀 ਮੁਕਤੀ ਿਦਵਾਉਣ ਵਾਲੀ । ਬਾਬੇ ਬੁਢੇ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਿਵੱਚ ਪੈ ਕੇ, ਖ਼ਾਨ ਿਜਹ椀 ਦੀ ਮਰਜ਼ ਗਵਾਉਣ ਵਾਲੀ । ਆਖ椀 ਿਕਸ ਤਰ쯊椀 ਜੀਭ ਨਾ ਆਖ ਸੱਕ,ੇ ਮ琀 ਉਹ ਦੇਗ਼ ਤੇ ਲੋਹ ਨੂ ੰ ਚਾਉਣ ਵਾਲੀ । ਪਰ ਜੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਬੱਧੀ ਮ琀 ਨਾ ਹੁ ੰਦੀ , ਤ椀 ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਿਵਖਾ ਿਦੰਦੀ । ਖੱਡ椀 ਹੁ ੰਦੀਆਂ ਰੰਗ ਮਹੱਲ ਚੇ, ਸਾਰੇ 欀ਿਹਰ ਦਾ ਥੇਹ ਬਣਾ ਿਦੰਦੀ ।" ਸੁਣਕੇ 'ਤੁਬਕੇ' ਦੇ ਿਜਗਰ ਿਵੱਚ ਿਲਹਰ ਠੀ , ਕੰਬ ਕੰਬ ਕੇ ਹੂ ੰਝ ਵਗਾ ਿਦੱਤੇ । ਿਕਹਣ ਲੱਗਾ , " ਮ琀 ਅੰਿਮ箚ਤ ਦੇ ਜਹੇ ਸੋਮ,ੇ ਬਰਕਤ ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਾਲ ਚਲਾ ਿਦੱਤੇ । ਦੁ ੱਖ -ਭੰਜਨੀ ਅਜੇ ਗਵਾਹ ਮੇਰੀ , ਿਜੱਥੇ ਿਪੰਗਲੇ ਸੁਖੀ ਬਣਾ ਿਦੱਤੇ । ਕਦੀ ਕੋਿੜ쯊ਆਂ ਰੁੜਿ쯊 ਦਆਂ ਜ椀ਿਦਆਂ ਨੂ ੰ, ਤਰਨ , ਤਾਰਨ ਦੇ ਵੱਲ ਿਸਖਾ ਿਦੱਤੇ । ਕਰਦਾ ਕੀ , ਮ琀 ਕਦੀ ਜੇ ਇਕ ਵਾਰੀ , 欀椀ਤ -ਪੁ ੰਜ ਦਾ ਮੈਨ ੰ ੂ ਫ਼ਰਮਾਨ ਹੁ ੰਦਾ । ਮੇਰੇ ਇਕ ਇਕ ਤੁਿਬਕ⩽ ਤੁਸ愀 ਵ漀ਹਦੇ, ਜਾਰੀ ਨੂਹ ਦਾ ਫੇਰ ਤੂਫ਼ਾਨ ਹੁ ੰਦਾ ।" ਬੋਲੀ ਵਾ , " ਮ琀 ਗੁਰ椀 ਦੀ ਿਟਹਲ ਅੰਦਰ , ਬੜੇ ਸੁਖ椀 ਦੇ ਸਾਸ ਲੰਘ椀ਵਦੀ ਸ椀 । ਕਦੀ ਪੱਖਾ ਸਰ쯊ਾਣੇ ਤੇ ਝੱਲਦੀ ਸ椀 , ਪੈਰ ਚੁ ੰਮ ਕੇ ਕਦੀ ਜਗ椀ਵਦੀ ਸ椀 । ਿਕਸੇ ਗ਼ੈਰ ਦੀ ਹੋਈ ਹੋਈ ਅੱਖ ਕੈਰੀ , ਸੁਲਹੀ ਖ਼ਾਨ ਵ椀ਗਰ ਜੇਕਰ ਪ椀ਵਦੀ ਸ椀 । ਸਣੇ ਘੋਿੜਆਂ ਓਹੋ ਜਹੇ ਪਾਪੀਆਂ ਨੂ ੰ, ਸੁ ੱਟ ਆਵੇ ਦੇ ਿਵੱਚ ਜਲ椀ਵਦੀ ਸ椀 ।
ਿਮਲਦੀ ਆਗਯਾ ਕਦੇ ਜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ , ਜ਼ੁਲਮੀ ਮਾਰ ਦ漀ਦੀ ਸਾਹ ਘੁ ੱਟ ਕੇ ਮ琀 । ਫੜ ਕੇ ਪਾਰ ਸਮੁ ੰਦਰ吀 ਸੁ ੱਟ ਦ漀ਦੀ , ਰੁ ੱਖ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਜੜ쯊椀 ਤ吀 ਪੁ ੱਟ ਕੇ ਮ琀 । ਬੋਲੀ 'ਿਕਰਨ ' ਪੜਗੋਲੜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ,"ਹ椀 ਉਹ ਨਾੜ ਜਵਾਲਾ ਪਹਾੜ ਦੀ ਮ琀 ।
ਹੈ ਸ椀 ਜਾਲਦੀ ਤਾਲ ਮ琀 ਈਰਖੀ ਦਾ , ਆਵੇ ਿਵਚ ਸ椀 ਵੈਰੀ ਨੂ ੰ ਸਾੜਦੀ ਮ琀 । 欀椀ਤਮਈ 'ਉਤਾਰ ਦੀ ਜ਼ਰਾ ਜੇਕਰ , ਿਭੱਜੀ ਅੱਖ ਰਜ਼ਾ ਦੀ ਤਾੜਦੀ ਮ琀 । ਓਥੇ ਿਚਖ਼ਾ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਬਣਾਈ ਹੈਸੀ , ਏਥੇ ਸਵਰਗ ਹਰ ਕੋਲੇ 'ਚ ਵਾੜਦੀ ਮ琀 । ਐਪਰ ਏਸ ਥ椀 ਰਮਜ਼ ਇਹ ਿਨਆਰੜੀ ਸੀ , ਿਜਹਨੂ ੰ ਖੋਲ쯊ਕੇ ਗੁਰੂ ਨ ਦੱਸਣਾ ਸੀ : ੰ ਕਦੀ ਨਹ愀 ਆਂਚ ਹੁ ੰਦੀ , '欀ਰਫ਼ ' ਸੱਚ ਨੂ ਚੜ쯊 ਕੇ ਲੋਹ ਤੇ ਿਖੜ ਿਖੜ ਹੱਸਣਾ ਸੀ ।" (ਓਥੇ=ਿਕਹੰਦੇ ਨ
ਨਮਰੂਦ ਬਾਦ欀ਾਹ ਨ ਜਦ吀 ਇਬਰਾਹੀਮ ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਨੂ ੰ ਿਚਖ਼ਾ ਤੇ ਚੜ쯊ਾਯਾ , ਤ椀 ਉਹ ਿਚਖ਼ਾ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਇਕ ਿਨਰਾਲੀ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਬਣ ਗਈ ਸੀ ।) 17. 欀椀ਤਮਈ
ਘੋੜਾ ਅਕਲ ਦਾ ਬੀੜ ਿਦਮਾਗ਼ ਮੇਰਾ , ਤੁਿਰਆ ਜਦ吀 ਮਜ਼ਮੂਨ ਦੀ ਭਾਲ ਅੰਦਰ । ਿਡੱਠ ਜੇਠ ਮਹੀਨ ਭੱਠ ਲ 癉ਦੇ, ਝਾਕੀ ਥਲ椀 ਦੀ ਿਫਰੀ ਿਖ਼ਆਲ ਅੰਦਰ । ਬਾਹ椀 ਲੰਮੀਆਂ ਕਰ ਕਰ ਵੈਣ ਪ癉ਦੀ , ਿਡਠੀ ਇੱਕ ਮੁਿਟਆਰ ਇਸ ਹਾਲ ਅੰਦਰ :ਮੱਛੀ ਵਾਙ ਬਰੇਤੇ ਤੇ ਪਈ ਤੜਫੇ, ਫਸੀ ਹੋਈ ਸੀ ਿਕਰਨ椀 ਦੇ ਜਾਲ ਅੰਦਰ । ਹੈ ਇਹ ਸੱਜਰੀ ਸੱਜਰੀ ਕੋਈ ਲਾੜੀ , ਗਾਨਾ , ਿਮਹੰਦੀ ਪਏ 欀ਗਨ椀 ਦੇ ਦੱਸਦੇ ਸਨ । ਜਯ吀 ਜਯ吀 ਹਾੜੇ ਉਹ ਦੁ ੱਖ椀 ਦੇ ਘੱਤਦੀ ਸੀ , ਤਯ吀 ਤਯ吀 ਜ਼ੱਰ ੇ箚 ਪਏ ਰੇਤ ਦੇ ਹੱਸਦੇ ਸਨ । ਬੁ ੱਲਾ ਲੋਅ ਦਾ ਚੱਿਲਆ ਇੱਕ ਐਸਾ , ਿਕਣਕੇ ਰੇਤ ਦੇ ਉਡ ਉਡ ਔਣ ਲੱਗੇ । ਸੁਰਮ漀 ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂਿਵੱਚ ਪੈ ਕੇ, ਓਹਦੇ ਭਾ ਹਨ ਰ ਕੁਝ ਪੌਣ ਲੱਗੇ । ਸੜੀ ਬਾਲੜੀ ਬੋਲੀ ਉਹ ਦਝਨ ਹੋ ਕੇ'ਕਾਹਨੂ ੰ ਤੱਤੀ ਨੂ ੰ ਤੱਿਤਓ ! ਤੌਣ ਲੱਗ ੇ ? ਦੱਸਨ ਜੋਗੇ ਨਹ愀 ਪੁ ੰਨੂ ੰ ਦਾ ਰਾਹ ਜੇਕਰ , ਮੈਨ ੰ ੂ ਅੰਨ쯊 ੀ ਭੀ ਿਕ罷 ਹੋ ਬਨ ੌ ਣ ਲੱਗ ੇ ?' ਜ਼ੱਰ ੇ箚 ਚਮਕ ਕੇ ਰੋਹ ਦੇ ਨਾਲ ਬੋਲੇ :"ਿਵਰਲੇ
ਲੱਭਦੇ ਪ箚 ੀਤ ਿਨਭੌਣ ਵਾਲੇ । ਆ ਨੀ ਸੱਸੀਏ ! ਤੈਨ ੰ ੂ ਿਵਖਾਲ ਦੇਈਏ , ਅਸ愀 ਸੱਚ ਦਾ ਇ欀ਕ ਕਮੌਣ ਵਾਲੇ । ਔਹ ਵੇਖ ਨੀ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੇ ਘਰ椀 ਅੰਦਰ , ਲਛਮੀ ਵਰਗੀਆਂ ਿਰਹੰਦੀਆਂ ਬ椀ਦੀਆਂ ਸਨ ।
ਏਹ ਤਾਸੀਰ ਸੀ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੀ ਿਨਗ쯊ਾ ਅੰਦਰ , ਿਚੜ쯊椀 ਵਾਹਣ ਭੀ ਸੋਨਾ ਹੋ ਜ椀ਦੀਆਂ ਸਨ । ਪਾ ਕੇ ਬੇੜੀਆਂ ਪਰ ਉਪਕਾਰ ਦੀਆਂ, ਿਜਨ쯊 椀 ਿਖੱਚ ਕੇ ਸੰਗਤ椀 ਆਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਸਦਾ ਵਰਤ ਸੀ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੇ ਸਦਾ ਖੁ ੱਲ쯊 ੇ, ਭੁ ੱਖੇ ਆਪ ਤੇ ਖ਼ਲਕਤ椀 ਖ椀ਦੀਆਂ ਸਨ । ਰਤਾ ਵੇਖ ਖ椀 ਿਕਸ ਤਰ쯊椀 ਝੱਲਦੇ ਨ , ਪਏ ਦੁ ੱਖ ਤੇ ਦੁ ੱਖ ਸੁਖਮਨੀ ਵਾਲੇ । ਵਾਙ ਫੁ ੱਿਲਆਂ ਦੇ ਿਖੜ ਿਖੜ ਹੱਸਦੇ ਨ , ਤਤੀ ਰੇਤ ਦੇ ਿਵਚ ਭੀ ਕਣੀ ਵਾਲੇ । ਰਾਮਦਾਸ ਗੁਰ ਪਯਾਰੇ ਦੇ ਚੰਨ ਉਤੇ, ਹੁ ੰਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਪਏ ਕੇਡੇ ਹਨ ਰ ਦੇ ਨ ਲੋਹੇ ਲਾਖੜੀ ਤਪੀ ਹੈ ਲੋਹ ਹੇਠ椀 ,
।
ਉਤ吀 ਰੇਤ ਤੱਤੀ ਪਾਪੀ ਕੇਰਦੇ ਨ । ਓਧਰ ਜ਼ੁਲਮ ਇਹ ਹੁ ੰਦੇ ਨ ਜ਼ਾਲਮ椀 ਦੇ, ਏਧਰ ਿਸਦਕ ਇਹ ਗੁਰੂ ਜੀ 欀ੇਰ ਦੇ ਨ ਤੱਤੀ ਲੋਹ ਨੂ ੰ ਸਮਝਕੇ ਿਮ箚ਗ欀ਾਲਾ ,
।
ਮਾਲਾ ਪਯਾਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਫੇਰਦੇ ਨ । ਇਹ ਓਹ ਵਲੀ ਨ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੀ ਦੀਦ ਕਾਰਨ , ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜਹੇ ਪੀਰ ਭੀ ਆਂਵਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਓਹ 欀ਿਹਨ欀ਾਹ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੇ ਚਰਨ ਅੰਦਰ , ਅਕਬਰ ਜਹੇ ਆ ਸੀਸ ਿਨਵ椀ਵਦੇ ਸਨ । ਿਜਵ漀 ਿਜਵ漀 ਨਮਰੂਦ ਦੀ ਿਚਖ਼ਾ ਵਾਙੂ ੰ, ਭ椀ਬੜ ਲੋਹ ਹੇਠ椀 ਬਲਦਾ ਅੱਗ ਦਾ ਏ । ਕੜ쯊 ਕੇ ਪੱਤ ਵਾਙੂ ੰ ਤਯ吀 ਤਯ吀 ਆਖਦੇ ਨ :ਿਮੱਠਾ ਭਾਣਾ ਪਯਾਰੇ ਦਾ ਲੱਗਦਾ ਏ । ਿਜ罷 ਿਜ罷 ਦੇਹ ਿਪਵੱਤਰ ਦਾ ਲਹੂ ਸੜਦਾ , ਿਤ罷 ਿਤ罷 ਆਤਮਾ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜੱਗਦਾ ਏ । ਲੱਖ椀 ਜ਼ੁਲਮ ਸਰੀਰ ਤੇ ਪਏ ਹੋਵਨ , ਹੰਝੂ ਇੱਕ ਨਾ ਅੱਖੀ⩽ ਵੱਗਦਾ ਏ । ਪਰਲੋ ਤੀਕ ਹੈ ਪੰਥ ਅਧੀਨ ਸਾਰਾ , ਪੰਚਮ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਮੇਹਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ । ਦੁ ੱਖ ਝੱਲ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤੇ, ਰਾਹ ਦੱਸ ਗਏ ਜੇਹੜੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ । ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਆਖਦੇ ਗੁਰੂ ਿਸਾਹਬ , ਵੇਖ ਸਕ椀 ਨਾ ਅੱਤਯਾਚਾਰ ਅੰਦਰ । ਹੋਵੇ ਹੁਕਮ ਤ椀 ਹੋਣ ਬਰਬਾਦ ਜ਼ਾਲਮ , ਲੱਗੇਅੱਗ ਦਰਬਾਰ ਸਰਕਾਰ ਅੰਦਰ । ਆ欀ਕ ਸਾਦਕ ਇਹ ਆਖਦੇ ਪੀਰ ਿਪਆਰੇ, ਸਦਾ ਿਰਹਣਾ ਨਹ愀 ਏਸ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ । ਲੈਕੇ ਸੀਸ ਭੀ ਹੋਵੇ ਜੇ ਯਾਰ ਰਾਜ਼ੀ , ਤ椀 ਭੀ ਖੱਟੀ ਏ ਏਸ ਿਵਹਾਰ ਅੰਦਰ । ਆ欀ਕ ਆਹ ਭੀ ਮੂ ੰਹ吀 ਉਭਾਸਰੇ ਨਾ , ਹੋ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਰਜ਼ਾ ਤੇ ਿਬਹ ਜਾਵੇ । ਮੰਜ਼ਲ ਪ箚 ੇਮ ਦੀ ਹੁ ੰਦੀ ਏ ਕਠਨ ਡਾਢੀ , ਕਰਕੇ "ਸੀ " ਅਧਵਾਟੇ ਨਾ ਿਰਹ ਜਾਵੇ । ਸੱਸੀ ਪੁ ੱਿਛਆ ਰੇਤ ਦੇ ਜ਼ੱਿਰ箚ਆਂ ਨੂ ੰ :'ਦੱਸੋਫੁ ੱਲ ਏਹ ਕੇਹੜੇ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਏ ?
ਇਬਰਾਹੀਮ ਵਾਙੂ ੰ ਚੜ쯊 ਕੇ ਿਚਖ਼ਾ ਤੇ, ਮਜ਼ਾ ਲੁਟਦਾ ਿਪਆ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦਾ ਏ ? ਿਰੱਧੀ ਿਸੱਧੀ ਗੁਿਰਆਈ ਦਾ ਬਲ ਹੁ ੰਦੇ, ਿਪਆ ਦੁ ੱਖ ਤੇ ਦੁ ੱਖ ਸਹਾਰਦਾ ਏ ? ਲੱਖ椀 ਪੁ ੰਨੂ ੰ ਜੇ ਏਸ ਤ吀 ਕਰ椀 ਸਦਕੇ, ਤ椀 ਵੀ ਮੁ ੱਲ ਨਾ ਏਹਦੇ ਦੀਦਾਰ ਦਾ ਏ ?' ਜ਼ੱਰੇ ਿਨਕਲਕੇ ਅੱਖੀ⩽ , ਹਾਲ ਸਾਰਾ , 欀椀ਤਮਈ 'ਉਤਾਰ ਦਾ ਿਕਹਣ ਲੱਗੇ । ਏਧਰ ਸੱਸੀ ਿਵਚਾਰੀ ਦੇ ਨ ਤਰ椀 'ਚ吀, ਵ椀ਗ ਰਾਵੀ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਿਵਹਣ ਲੱਗੇ । "ਸੇਵਾਦਾਰ ਭੀ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੇ ਜੱਗ ਅੰਦਰ ,
ਰੁਤਬੇ ਖ਼ਾਸ ਲੁਕਮਾਨ ਦੇ ਪ椀ਵਦੇ ਨ ਮਾਰ ਟੋਕਰੀ ਗਾਰ ਦੀ ਰੋਗੀਆਂ ਤੇ,
।
ਕੁ ੰਦਨ ਵਰਗੀਆਂ ਦੇਹੀਆਂ ਬਣ椀ਵਦੇ ਨ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਹੈ ਸਾਫ਼ ਗਵਾਹ ਨਾਲੇ,
।
ਕੋੜ ੀ ਿਪੰ 쯊 ਗਲੇ ਵੀ ਗੀਤ ਗ椀ਵਦੇ ਨ । ਰ吀ਦੇ ਆ罷ਦੇ ਡੋਲੀਆਂ ਿਵੱਚ ਪੈ ਕੇ, ਘਰ愀 ਹੱਸਦੇ ਹੱਸਦੇ ਜ椀ਵਦੇ ਨ । 欀ਬਦ椀 ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਬੱਧੀ ਬੀੜ ਪਯਾਰੀ , ਇਨ쯊 椀 "ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ" ਿਕਤਾਬ ਅੰਦਰ । ਪੰਚਮ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਏ "欀ਰਫ਼ " ਿਜਨ쯊 椀 , ਸੋਮੇ ਅੰਿਮ箚ਤ ਵਗਾਏ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ।" 18. ਦਰਗਾਹੀ ਦਾਤ
ਹੁ ੰਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਣਕੇ ਹੱਦ吀 ਬਾਹਰ ਭਾਰੇ । ਵਾਹੋ ਦਾਹੀ ਨੱਸੇਆਏ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਿਪਆਰੇ । ਲੱਗਾ ਆਸਣ ਤੱਤੀ ਲੋਹ ਤੇ ਵੇਖ ਪਯਾਰੇ ਵਾਲਾ । ਹੰਝੂ ਗ਼ਮ ਦੇ ਕੇਰਨ ਲੱਗ,ੇ ਫੇਰਨ ਲੱਗੇਮਾਲਾ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇਪੀਰ ਪਯਾਰੇ ਮੁ ੱਖ吀 ਬੋਲ ਸੁਣਾਇਆ :'ਅਰਜਨ ਪਯਾਰੇ! ਅੱਖ愀 ਤਾਰੇ! ਇਹ ਕੀ ਖੇਲ ਰਚਾਇਆ ? ਨਾਜ਼ੁਕ ਜੁ ੱਸੇ ਤੇ ਏਦ椀 ਛਾਲੇ ਪੈ ਗਏ ਸਾਰੇ, ਅੰਬਰ ਤੇ ਉਘੜ ਔ ਂਦੇ ਜਯ吀 ਕਰ ਰਾਤ愀 ਤਾਰੇ ? ਗੁਿਰਆਈ ਦੀ 欀ਕਤੀ ਹੁ ੰਦੇ ਐਡੇ ਦੁ ੱਖ ਉਠਾਵੋ ? ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਸੋਹਣੇ ਸਾਈਆਂ ! ਕਯ吀 ਨਾ ਤੀਰ ਚਲਾਵੋ ? ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਜੇ ਆਖੋ ਮੈਨ ੰ ੂ ਮ琀 ਇਹ ਕਾਰ ਿਵਖਾਵ椀 । ਵਾਙ ਪਤੰਗ椀 ਪਕੜ ਿਜ਼ਮ愀 ਦੀਆਂ ਿਖੱਚ椀 ਕੁ ੱਲ ਤਣਾਵ椀 । ਅੱਗ ਸਰਾਪ椀 ਵਾਲੀ ਐਸੀ ਿਜਗਰ吀 ਕੱਢ ਵਗਾਵ椀 । ਵਾਙ ਪਰਾਲੀ ਪਾਪੀ ਸਾਰੇ ਪਲ ਿਵਚ ਸਾੜ ਗਵਾਵ椀 । ਸੜ ਬਲ ਕੇ ਜੇ ਰਾਖ ਭੀ ਹੋਵਣ ਤਦ ਭੀ ਚੈਨ ਨਾ ਪਾਵਨ । ਆਹ ਮੇਰੀ ਦੇ ਬੁ ੱਲੇ ਵਗ ਵਗ ਅੰਬਰ ਿਵਚ ਉਡਾਵਨ ।' ਸੁਣ ਸੁਣ ਗੱਲ椀 ਗੁਰੂ ਪਯਾਰੇ ਹੱਸਕੇ ਇਹ ਫ਼ਰਮਾਇਆ :'ਰੱਬ ਸਵਾਰੇ ! ਪੀਰ ਪਯਾਰੇ ! ਕੁਦਰਤ ਨੂ ੰ ਇਹ ਭਾਇਆ ।
ਓਸੇ ਭਾ ਹੈ ਸਰ ਦਾ ਸੌਦਾ ਜਯ吀 ਕਰ ਉਸ ਨੂ ੰ ਭਾਵੇ । ਸਭ ਕੁਝ ਜਰਨੀ 'ਸੀ ' ਨਹ愀 ਕਰਨੀ , ਉਸ ਵੱਲ吀 ਿਰਹ ਆਵੇ । ਲੱਖ ਵਰ쯊 ੇ ਭੀ ਜੀਵੇ ਜੇਕਰ ਏਥੇ ਬੰਦਾ ਭੋਲਾ । ਏਸ ਜੂਨੀ ਦਾ ਲਾਹਣਾ ਪਏਗਾ , ਓੜਕ ਇਕ ਿਦਨ ਚੋਲਾ । ਏਸ ਗੱਲੇ ਜੇ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਵਨ ਮੇਰੇ ਪ箚 ੀਤਮ ਪਯਾਰੇ । ਲੋਹ ਤੇ ਬੈਠਾ ਪਰਲੋ ਤੀਕਰ ਜਾਵ椀 ਮ琀 ਿਬਲਹਾਰੇ । ਯਾਦ ਉਦ쯊 ੀ ਿਵਚ ਰੇਤ ਤੱਤੀ ਦੇ ਛੱਟੇਵੱਸਨ ਨੂਰੀ ।
ਜਯ吀 ਜਯ吀 ਛੱਟੇਵੱਸਨ ਮੈਨ ੰ ੂ ……………… । ਜਯ吀 ਜਯ吀 ਪਏ ਤਸੀਹੇ ਦ漀ਦੇ ਤਯ吀 ਤਯ吀 ਰਾਜ਼ੀ ਥੀਵ椀 । ਭਰ ਭਰ ਿਪਆਲੇ ਪ箚 ੀਤਮ ਹੱਥ,吀 ਦਰ欀ਨ ਵਾਲੇ ਪੀਵ椀 । ਹਜ਼ਰਤ ਮੂਸਾ ਤੂਰ ਪਹਾੜ吀 ਜਲਵਾ ਉਸ ਦਾ ਪਾਇਆ । ਭ椀ਬੜ ਿਵਚ吀 ਪ箚 ੀਤਮ ਿਪਆਰਾ ਸਾਨੂ ੰ ਨਜ਼ਰ愀 ਆਇਆ । ਜਯ吀 ਜਯ吀 ਮਨਸੂਰ ਪਯਾਰੇ ਨੂ ੰ ਸੀ ਧਾਰ ਿਤੱਖੀ ਦੀ ਸੂਲੀ । ਪ箚 ੇਮ ਉਹਦੇ ਿਵਚ ਫੁ ੱਲ椀 ਵਾਙੂ ੰ ਲੱਗਦੀ ਕੂਲੀ ਕੂਲੀ । ਓਹਦੇ ਕੋਲ吀 ਵਧ ਕੇ ਸਾਨੂ ੰ ਪ箚 ੇਮ ਇੱਥੇਹੈ ਿਮਲਦਾ । ਸੇਕ ਤੱਤੇਦੇ ਬੁ ੱਲੇ ਸਵਰਗੀ ਗ਼ੁ ੰਚਾ ਿਖੜਦਾ ਿਦਲ ਦਾ । ਨ䌄 欀ਹੀਦੀ ਵਾਲੀ ਵਗਦੀ ਪਾਰ ਪਯਾਰਾ ਿਟਹਕੇ । 欀椀ਤਮਈ ਦੇ ਬੇੜੇ ਅੰਦਰ ਲੰਘ ਜਾਣਾ ਹੈ ਿਬਹਕੇ । ਪੰਥ ਪਯਾਰੇ ਨੂ ੰ ਹੈ ਨਾਲੇ ਿਸੱਧਾ ਰਾਹ ਿਵਖਾਉਣਾ । ਮਰ ਮਰ ਕੇ ਹੈ ਦੁਨੀਆਂ ਅੰਦਰ ਜੀਵਨ ਨਵ椀 ਿਸਖਾਉਣਾ । ਸਭ ਕੁਝ ਿਸਹਣਾ , ਕੁਝ ਨਹ愀 ਿਕਹਣਾ , ਚਰਨ愀 ਓਦ쯊 ੀ ਪੈਣਾ । ਜੋ ਕੁਝ ਦੇਵੇ ਦਾਨ ਿਪਆਰਾ '欀ਰਫ਼ ' ਅਸ椀 ਉਹ ਲੈਣਾ । 19. ਹਜ਼ੂਰੀ (ਗਾ ਕੇ ਪੜ쯊ਨ ਵਾਲੀ ਗ਼ਜ਼ਲ )
ਮੇਰੇ ਿਹਰਦੇ ਸਮਾਯਾ ਹੈ ਿਨਰਾਲਾ ਪਯਾਰ ਅਰਜਨ ਦਾ । ਮੈਨ ੰ ੂ ਹਰ ਜ਼ੱਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ , ਿਮਲੇ ਦੀਦਾਰ ਅਰਜਨ ਦਾ । ਓਹਨੂ ੰ ਕੀ ਲੋੜ ਸਵਰਗ椀 ਦੀ , ਓਹਦੇ ਭਾਣੇ ਅਪੱਛਰ椀 ਕੀਹ , ਿਜਦ쯊 ੇ ਨ ਣ椀 ਦੇ ਿਵੱਚ ਿਫਰਦਾ ਰਹੇ ਦਰਬਾਰ ਅਰਜਨ ਦਾ । ਿਕਰਨ ਜਲਵੇ ਦੀ ਜਰ ਸੱਕ,ੇ ਜਦ吀 ਮਨਸੂਰ ਹੋਰ愀 ਨਾ , ਓਦ吀 欀椀ਤੀ ਦੇ ਦੱਸਨ ਲਈ ਹੋਯਾ ਅਵਤਾਰ ਅਰਜਨ ਦਾ । ਕਟਾਈ ਇਕ ਇਕ ਪੋਰੀ 欀ਹੀਦੀ ਪੂਰੀ ਲੈ ਲੀਤੀ , ਸਮਝ ਲੀਤਾ ਮਨੀ ਿਸੰਘ ਨ ਜਦ吀 ਉਪਕਾਰ ਅਰਜਨ ਦਾ । ਿਦੱਸੇ ਚੇਹਰਾ ਨੂਰਾਨੀ ਉਹ , ਿਪਆ ਜ਼ੱਰੇ ਦੇ 欀ੀ欀ੇ ਿਵਚ , ਿਦਖਾਵਨ ਰਾਤ ਨੂ ੰ ਤਾਰੇ ਮੈਨ ੰ ੂ ਚਮਕਾਰ ਅਰਜਨ ਦਾ । ਪਵੇ ਚੰਦੂ ਸਵਾਹੀਏ ਦੀ ਉਹ ਓੜਕ ਜੂਨ ਿਵਚ ਮਰ ਕੇ, '欀ਰਫ਼ ' ਕੀਤਾ ਨਹ愀 ਿਜਸਨ
ਅਦਬ ਿਸਤਕਾਰ ਅਰਜਨ ਦਾ ।
20. ਪਰੇਰਨਾ
ਆਓ ਸਈਓ ਰਲ ਵੇਖਣ ਚਲੀਏ ਬੰਨ쯊 ਲਈਏ ਨੀ ਡਾਰ椀 । ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਚਰਨ椀 ਅੰਦਰ ਿਖੜੀਆਂ ਬਾਗ਼ ਬਹਾਰ椀 । 欀椀ਤਮਈ ਦੀਆਂ ਅੰਿਮ箚ਤ ਭਰੀਆਂ ਚੱਲਣ ਖ਼ੂਬ ਫੁਹਾਰ椀 । '欀ਰਫ਼ ' ਚੱਲੋ ਨੀ ਓਥੇ, ਿਜੱਥੇ ਤਰੀਆਂ ਲੱਖ ਹਜ਼ਾਰ椀 । 21. ਅਰਦਾਸ
欀椀ਤਮਈ ਦੇ ਸੀਤਲ ਸਾਗਰ ! ਲਗੀਆਂ ਤੋੜ ਿਨਭਾਵੋ, ਮੇਹਰ ਕਮਾਵੋ । ਿਜੰਦੜੀ ਵਾਰ椀 , ਘੋਲ ਘੁਮਾਵ椀 ,
ਗੁਰ ਜੀ ! ਦਰਸ ਿਦਖਾਵੋ, ਿਚਰ ਨਾ ਲਾਵੋ । ਵਾਙ ਤਰੇਲ ਰਵ쯊椀 ਿਨ一ਤ ਰ吀ਦੀ , ਫੁਲ椀 ਵਾਙ ਹਸਾਵੋ, ਇਕ ਿਦਨ ਆਵੋ । '欀ਰਫ਼ ' ਤੱਤੀ ਦੀ ਕੁ ੱਲੀ ਅੰਦਰ , ਚਰਨ ਿਪਵੱਤਰ ਪਾਵੋ, ਚੰਨ ਚੜ쯊ਾਵੋ । 22. ਸੋਢੀ ਸੁਲਤਾਨ
ਚੂਨ ਮੰਡੀ 欀ਿਹਰ ਲਾਹੌਰ吀 ਪਰਗਟ ਹੋਯਾ ਤਾਰਾ । ਬਾਲੇਪਨ ਿਵਚ ਮਸਤਕ ਅੰਦਰ ਆਣ ਿਪਆ ਚਮਕਾਰਾ । 欀ਾਨ ਗ਼ਰੀਬੀ , ਤਬ쯊ਾ ਅਮੀਰੀ , ਗੱਲ ਫ਼ਕੀਰ椀 ਵਾਲੀ । ਵਲ椀 ਛਲ椀 ਦੇ ਵੱਲ ਨਾ ਜਾਨਣ ਦੋ ਜਗ ਸੰਦੇ ਵਾਲੀ । ਲੱਗੀ ਤ椀ਘ ਨਜ਼ਾਰੇ ਵਾਲੀ ਿਖੱਚ ਗੁਰ椀 ਨ ਪਾਈ । ਲੱਭ ਿਲਆ ਜਾ ਨੂਰ ਹਕੀਕੀ ਅੱਖ ਿਜਦ쯊 ੀ ਿਤਰਹਾਈ । ਹੋ ਸਵਾਏ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ , ਐਨੀ ਿਟਹਲ ਕਮਾਈ । ਗੁਰੂ ਪਯਾਰੇ ਕੰਿਨਆਂ ਪਯਾਰੀ ਏਨ쯊 椀 ਦੇ ਲੜ ਲਾਈ । ਹੁਕਮ ਹੋਯਾ ਤੇ ਥੜੇ ਬਣਾਏ ਿਸਤਗੁਰ ਨ ਫੜ ਢਾਏ । ਜਦ ਤੀਕਰ ਪਰਵਾਨ ਨ ਹੋਏ ਓਦ吀 ਤੀਕ ਬਣਾਏ । ਗੁਿਰਆਈ ਦਾ ਚੋਲਾ ਲੈ ਕੇ ਐਸਾ ਰਾਜ ਕਮਾਯਾ । ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਲੀ ਮਾਲਾ ਬਖ਼欀ੀ ਜੋ ਦਰ ਮੰਗਣ ਆਯਾ । ਚਹੁ ੰ ਕੁ ੰਟ椀 ਤ吀 ਹੁਮਹੁਮਾ ਕੇ ਖ਼ਲਕਤ ਚਰਨ愀 ਢੁ ੱਕੀ । ਜਾਪ ਰਹੇ ਿਵਚ ਜੀਭ ਹਮੇ欀椀 , ਆਖੀ ਗੱਲ ਨ ਕੀ । ਹਰ ਹਰ ਿਹਰਦੇ ਡੇਰਾ ਲਾਯਾ , ਹਰ ਦੀ ਆਸ ਪੁਜਾਈ । ਪ箚 ੀਤਮ -ਦਰਸ ਜੋ ਵੇਖਣ ਆਯਾ , ਉਸਦੀ ਤੇਹ ਬੁਝਾਈ । ਿਸਦਕਵਾਨ椀 ਦੇ ਬੇੜੇ ਰੁੜ쯊ਦੇ ਫੜਕੇ ਬੰਨ ਲਾਏ । ਦੁਖ -ਭੰਜਨੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਅੰਦਰ ਕੋੜ ੀ ਤਾਰ ਿਵਖਾਏ 쯊 । ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਿਨਗ쯊ਾ ਪਯਾਰੀ ਜੇਹੜੇ ਪਾਸੇ ਕੀਤੀ । 欀椀ਤ ਨੂਰਾਨੀ ਰੋ欀ਨ ਕੀਤੀ ਕੱਢੀ ਕੁਫ਼ਰ -ਪਲੀਤੀ । ਦਾਨ , ਪਰੇਮ, ਤਪੱਿਸਆ ਵਾਲਾ ਐਸਾ ਫੱਟਾ ਲਾਯਾ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਬਾਗ਼ ਸਦੀਵੀ ਿਖੜਵਾਯਾ ਮਹਕਾਯਾ । ਵੈਰ , ਿਵਰੋਧ ਤੇ ਦੂਈ ਿਘਰਣਾ ਿਜੱਥੇ ਨਜ਼ਰੀ ਆਏ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਛੱਟੇ ਲਾ ਕੇ ਅਗਨੀ ਵ椀ਗ ਬੁਝਾਏ । ਨਜ਼ਰਾਨ ਿਵੱਚ ਅਕਬਰ ਵੱਲ吀 ਿਮਲਖ ਜਗੀਰ椀 ਆਈਆਂ । ਪਰ ਸਾਈ ਂਦੀਆਂ ਬੇਪ箚ਵਾਹੀਆਂ ਚਰਨ愀 ਮੂਲ ਨ ਲਾਈਆਂ । ਮੁਖ ਨੂਰਾਨੀ ਿਦਲ ਦੇ ਦਾਨੀ ਪਾਕ ਿਪਵੱਤਰ ਮੋਤੀ । ਿਅਮ箚ਤ ਜਲ ਿਵਚ ਨੂਰੀ ਪੁਤਲੀ ਜਯ吀 ਕਰ ਹੋਵੇ ਧੋਤੀ । ਮੇਲ -ਿਮਲਾਪ吀 ਵੇਲ -ਿਸਖੀ ਦੀ ਿਮਹਲ ਚੜ쯊ਾਵਨ ਵਾਲੇ । ਇੱਕ ⩽ਕਾਰੀ ਸੁ ੰਦਰ ਝੰਡਾ ਜਗਤ ਝੁਲਾਵਨ ਵਾਲੇ । ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੂ ਪਯਾਰੇ ਚਹੁ ੰ ਕੁ ੰਟ椀 ਦੇ ਵਾਲੀ । "欀ਰਫ਼ " ਿਜਨ쯊 椀 ਨ
ਚੌਥੀ ਮੰਜ਼ਲ ਰੱਖੀ ਿਸੱਖੀ ਵਾਲੀ ।
23. ਿਸਫ਼ਤ椀
ਿਸਰਮੌਰ ਿਸਰਤਾਜ 欀ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ, ਨਾਨਕ ਨਾਨਕ ਦਾ ਨਾਮ ਿਧਆਉਣ ਵਾਲੇ । ਪੂਜਾ ਛੱਡ ਕੇ ਦੇਵੀਆਂ ਿਦਿਓਤਆਂ ਦੀ , ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਕਲਮ ਕਾਦਰੀ ਿਜਨ쯊 椀 ਨੂ ੰ ਪਈ ਚੁ ੰਮੇ, ਐਸੇ ਸੱਚ ਦੇ ਸੁਖ਼ਨ ਫ਼ਰਮਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਮਾਲੀ ਵਾਲੀ ਗੁਰ -ਿਟਹਲ ਦੇ 'ਜਹੇ ਪੂਰੇ, ਸੇਵਾ -ਿਸਦਕ ਦਾ ਬੂਟੜਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਛਾਲ ਮਾਰ ਚੁਬੱਿਚਆਂ ਮੋਰੀਆਂ 'ਚ , ਹੁਕਮ ਗੁਰੂ ਦਾ ਪਾਲ ਿਵਖਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਪਾ ਪਾ ਕੁਠਾਲੀ ਤਪੱਿਸਆ ਦੀ , ਦੇਹੀ ਕੁ ੰਦਣ ਦੇ ਵ椀ਙ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਤੋੜ ਮਾਨ -ਗ਼ਰੂਰ ਹੰਕਾਰੀਆਂ ਦਾ , ਬਰਖਾ ਿਰਹਮਤੀ ਆਪ ਬਰਸਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਸੁ ੱਕੀ ਰੋਟੀ ਸਭਰਾਈ ਦੀ ਖਾ ਖਾ ਕੇ, ਲੰਗਰ ਦੂਿਜਆਂ ਲਈ ਵਰਤਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਤਾਜ ਤਖ਼ਤ ਿਦਵਾ ਕੇ ਰੱਬ ਕੋਲ,吀 ਤੇ ਹਮਾਯੂ ੰ ਦੀ ਵੇਲ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਨਾਲ ਬਾਣੀ ਦੇ ਿਹੰਦਆ ੂ ਂ ਮੋਮਨ椀 ਨੂ ੰ, ਖੰਡ ਖੀਰ ਦੇ ਵ椀ਙ ਰਲਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਅਰਥ ਇਕ ⩽ਕਾਰ ਦਾ ਦੱਸ ਕੇ ਤੇ, ਸਾਰੀ ਦੂਈ ਦਵੈਤ ਿਮਟਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਵੈਰ ਕੱਢ ਕੇ ਵੱਢ ਕੇ ਈਰਖਾ ਨੂ ੰ, ਮੱਥੇਹਸਦੇ ਨਾਲ ਬੁਲਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਬੂਟਾ ਲਗਾ ਸੀ ਜੇੜਾ쯊 ਤਅੱਸਬ椀 ਦਾ , ਕਾ ਜੜ쯊椀 ਤ吀 ਪੁ ੱਟ ਗਵਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਸੁਲ쯊ਾ ਿਪਆਰ ਪ箚 ੇਮ ਦਾ ਫੇਰ ਪੱਲ,ੂ ਨਾਨਕ ਪੰਥ ਦੀ 欀ਾਨ ਚਮਕਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਹੁਕਮ ਗੁਰੂ ਦਾ ਮੰਨ ਕੇ ਖਾਣ ਮੁਰਦਾ , ਿਜ਼ੰਦਾ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਰਤਾ ਪੈਰ ਨਾ ਿਥਿੜਕਆ ਿਸਦਕ ਵੱਲ,吀 ਪਾਗ਼ਲ ਹੋ ਗਏ ਜਦ吀 ਅਜ਼ਮਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਦਾਨੀ , ਗਯਾਨੀ , ਉਪਕਾਰੀ , ਭੰਡਾਰੀ ਸੱਚ,ੇ ਹਾਤਮ ਿਜਹ椀 ਨੂ ੰ ਦਾਨ ਿਦਵਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਬਰਕਤ ਪਾਇ ਕੇ ਚਰਨ ਿਪਵੱਤਰ椀 ਦੀ , ਥੇਹ ਉਜੜੇ ਹੋਏ ਵਸਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਭਾ欀ਾ ਵੇਖ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਗਲ吀 ਨੰਗੀ , ਜਾਮਾ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਾਲਾ ਿਪਹਨਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਗੱਲ椀 ਿਮੱਠੀਆਂ ਿਮੱਠੀਆਂ ਤਬ쯊ਾ ਿਨ一ਘੀ , ਪੱਥਰ ਿਦਲ椀 ਨੂ ੰ ਮੋਮ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਿਰਹ ਕੇ ਿਨਮ箚ਤਾ ਿਵਚ ਕਮਾਨ ਵ椀ਙੂ, ਿਰਧੀ ਿਸਧੀ ਦੇ ਤੀਰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਪਾਟੀ ਹੋਈ ਗੁਿਰਆ ਦੀ ਗੋਦੜੀ 'ਚ吀, ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਪਾ ਕੇ ਕੁ ੰਡੀਆਂ ਪਰ ਉਪਕਾਰ ਦੀਆਂ, ਿਖੱਚ ਿਖੱਚ ਕੇ ਜੱਗ ਨੂ ੰ ਿਲਆਉਣ ਵਾਲੇ । ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਦੇ ਭੇਤ ਓਹ ਖੋਲ쯊 ਗਏ ਨ , ਪਰਲੋ ਤੀਕ ਨਹ愀 ਿਜਹੜੇ ਭੁਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ।
ਗੁਰੂ ਿਸਾਹਬ ਦੇ ਿਜੜਆਂ ਿਘੜਆਂ ਦੀ , ਖ਼ਾਕ ਅੱਖੀਆਂਨਾਲ ਉਠਾਉਣ ਵਾਲੇ । ਰਾਹ吀 ਭੁ ੱਿਲਆਂ ਸੁ ੱਿਤਆਂ ਬੰਿਦਆਂ ਨੂ ੰ, ਝੂਣ ਝੂਣ ਕੇ ਿਸਰ吀 ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੇ । "欀ਰਫ਼ " ਅੰਗ ਗੁਿਰਆਈ ਸਜੇ ਸੱਜ,ੇ "ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ " ਗੁਰੂ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ।
24. ਪ箚 ੇਮ- ਟੀਸੀ
ਸੱਚੇਪਾਕ ਿਪਵੱਤਰ ਅੰਗਦ , ਜਯ吀 ਅੰਿਮ箚ਤ ਦਾ ਪਾਣੀ । ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਿਵਚ ਦਾਨ ਦਾਨੀ , ਜਯ吀 ਿਸਤਗੁਰ ਦੀ ਬਾਣੀ । ਦੀਵੇ ਵ椀ਙ ਬੁਝਾਈ ਦੇਵੀ , ਜਗਦੀ ਜੋਤ ਪਛਾਣੀ ,'欀ਰਫ਼ ' ਿਵਖਾਈ ਓਹੋ ਕਰਕੇ, ਜੋ ਮਾਲਕ ਮਨ -ਭਾਣੀ । ਿਸਤਗੁਰ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਅਨੌ ਖਾ , ਲੂ ੰ ਲੂ ੰ ਿਵੱਚ ਰਚਾਇਆ , ਿਜਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਿਨਗ쯊ਾ ਦੁੜਾਈ , ਓਹੋ ਨਜ਼ਰੀ ਆਇਆ , ਐਸੀ ਚੀ ਟੀਸੀ ਤੇ, ਪਕੜ ਪਰੇਮ ਚੜ쯊ਾਇਆ ,'欀ਰਫ਼ ' ਪਯਾਰੇ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ , ਰੁਤਬਾ ਅੰਗਦ ਪਾਇਆ । 25. ਿਨਿਥਾਵਆਂ ਦਾ ਥ椀
ਆਦਰ ਚਾਦਰ ਸੇਵਾ ਬਾਣਾ , ਤਾਣ ਜਗਤ ਦਾ ਗੁਰੂ ਿਨਤਾਣਾ । ਮਾਨ ਲੁਕਾਈ ਆਪ ਿਨਮਾਣਾ , ਿਿਥੜਆਂ ਦਾ ਉਹ ਥਹੁ ਿਟਕਾਣਾ । ਗਾਗਰ ਮੋਢੇ ਚਾਵਣ ਵਾਲਾ , ਗੁਰ ਲਈ ਪਾਣੀ ਿਲਆਵਣ ਵਾਲਾ । ਠ ਡੇ ਠ ਕਰ ਖਾਵਣ ਵਾਲਾ , ਸੌ ਸੌ 欀ੁਕਰ ਬਜਾਵਣ ਵਾਲਾ । ਦਾਸ ਗੁਰੂ ਦਾ ਅਮਰ ਇਲਾਹੀ , ਿਸੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਤੀਜੀ 欀ਾਹੀ । ਚੰਦ ਿਜ਼ਮ愀 ਦਾ ਅਰ欀ੀ ਮਾਹੀ , ਧੋਵਣ ਵਾਲਾ ਕੁਫ਼ਰ ਿਸਆਹੀ । ਗੁਰ -ਸੇਵਾ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਿਨਆਰਾ , ਆਦਰ ਦਾ ਓਹ ਪਾਕ ਨਜ਼ਾਰਾ । ਬੇ-ਓਟ椀 ਦੀ ਓਟ ਿਪਆਰਾ , ਿਝਿਲਮਲ ਕਰਦਾ ਅਰ欀ੀ ਤਾਰਾ । ਪੱਥਰ ਿਚੱਤ ਪਹਾੜ椀 ਵਾਲੇ, ਮੂ ੰਹ ਦੇ ਗੋਰੇ ਮਨ ਦੇ ਕਾਲੇ । ਵ椀ਗ ਮੋਮ ਦੇ ਫੜ ਫੜ ਢਾਲੇ, ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੁ ਿਅਣਆਲੇ ।
ਸੂਰਜ ਵ椀ਙੂ ਿਕਰਨ椀 ਪਾਈਆਂ, ਭਗਤੀ ਦੇ ਮਨ ਮੇਖ椀 ਲਾਈਆਂ । ਸੱਭੇ ਸਖੀਆਂ ਵੇਖਣ ਆਈਆਂ, ਵੇਖ ਤਪੱਿਸਆ ਦੇਣ ਦੁਹਾਈਆਂ । ਹੁਸਨ ਹਕੀਕੀ ਇ欀ਕ ਮਜਾਜ਼ੀ , ਿਸਰ ਧੜ ਵਾਲੀ ਲੱਗੀ ਬਾਜ਼ੀ । ਤੋਬਾ ਕੂਕਣ ਪੰਡਤ ਕਾਜ਼ੀ , ਪਰ ਇਹ ਆ欀ਕ ਰਾਜ਼ੀ ਬਾਜ਼ੀ । ਭਗਤੀ ਵਾਲਾ ਚੰਦ ਚੜ쯊ਾ ਕੇ, ਬੇ ਅਦਬ椀 ਨੂ ੰ ਅਦਬ ਿਸਖਾ ਕੇ । ਰਾਹ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸੱਭ ਿਦਖਾ ਕੇ, ਡੁ ੱਬੇ ਬੇੜੇ ਬੰਨ ਲਾ ਕੇ । ਿਸੱਖੀ ਪੰਥ ਚਲਾਵਣ ਆਇਆ , ਨੂਰੀ ਬੂਟੇ ਲਾਵਣ ਆਇਆ ।
'ਜੋਗਨ ' ਿਵੱਚ吀 26. ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗੀਤ
ਸੋਿਹਣਆਂ ਦੇਸ椀 ਅੰਦਰ , ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਨੀ ਸਈਓ ! ਿਜਵ漀 ਫੁ ੱਲ椀 ਅੰਦਰ , ਫੁ ੱਲ ਗੁਲਾਬ ਨੀ ਸਈਓ ! ਰਿਲਮਲ ਬਾਗ਼愀 ਪ愀ਘ椀 ਝੂਟਣ , ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਗਰ ਵੇਲ椀 । ਜੋ欀 ਜੁਆਨੀ ਠਾਠ椀 ਮਾਰੇ, ਿਲ欀ਕਣ ਹਾਰ ਹਮੇਲ椀 । ਿਪਹਨਣ ਹੀਰੇ ਮੋਤੀ , ਮੁਖ ਮਤਾਬ ਨੀ ਸਈਓ ! ਸੋਿਹਣਆਂ ਦੇਸ椀 ਅੰਦਰ , ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਨੀ ਸਈਓ ! ਜੁੜ ਮੁਿਟਆਰ椀 ਿਤ箚 ੰਞਣ ਅੰਦਰ , ਚਰਖੇ ਬੈਠ ਘੁਕਾਵਣ ! ਨਾਜ਼ਕ ਬ椀ਹ ਉਲਾਰ ਿਪਆਰੀ , ਤੰਦ ਚਰਖੜੇ ਪਾਵਣ । ਸੀਨ ਅੱਗ椀 ਲਾਵਣ । ਹੋਠ ਉਨਾਬ ਨੀ ਸਈਓ । ਸੋਿਹਣਆਂ ਦੇਸ椀 ਅੰਦਰ , ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਨੀ ਸਈਓ ! ਹੀਰ 欀ਿਹਜ਼ਾਦੀ ਬੇੜੇ ਬੈਠੀ , ਸਈਆਂ ਖੇਡਣ ਪਈਆਂ ! ਚੰਦ ਦੁਆਲੇ ਤਾਰੇ ਚਮਕਣ , ਹੀਰ ਦੁਆਲੇ ਸਈਆਂ ! ਝੱਲੀ ਜਾਏ ਨਾਹ愀 , ਉਹਦੀ ਤਾਬ ਨੀ ਸਈਓ । ਸੋਿਹਣਆਂ ਦੇਸ椀 ਅੰਦਰ , ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਨੀ ਸਈਓ !
ਮਜ ਲਾਈ ਿਦਰਆਵ椀 ਸਹਣੀ , ਬਾਗ਼ ਜ਼ਮੀਨ椀 ਫਲਦੇ ! '欀ਰਫ਼ ' ਪੰਜਾਬੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਠੁਮਕ ਠੁਮਕ ਪਏ ਚਲਦੇ ! ਸਤਲੁਜ , ਰਾਵੀ , ਜੇਹਲਮ , ਅਟਕ , ਚਨਾਬ ਨੀ ਸਈਓ । ਸੋਿਹਣਆਂ ਦੇਸ椀 ਅੰਦਰ , ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਨੀ ਸਈਓ ! 27. ਬਾਰ椀 ਮਾਹ
ਚੇਤਰ ਚੈਨ ਨਾ ਆਵੇ ਿਦਲ ਨੂ ੰ, ਤੇਰੇ ਬਾਝ吀 ਿਪਆਰੇ ਜੀ । ਮ琀 ਹ椀 ਤੇਰੇ ਦਰ ਦੀ ਬਰਦੀ , ਮੱਲੇ ਤੇਰੇ ਦੁਆਰੇ ਜੀ । ਤੇਰੇ ਬਾਝ吀 ਡੁਬਦੀ ਬੇੜੀ , ਿਕਹੜਾ ਮੇਰੀ ਤਾਰੇ ਜੀ । ਂ, ਦੇਵ愀 ਝੱਬ ਦੀਦਾਰੇ ਜੀ । '欀ਰਫ਼ ' ਬੰਦੀ ਦੀ ਆਸ ਪੁਜਾਈ ਚੜ쯊 ੇ ਵੈਸਾਖ ਮਹੀਨ ਮੈਨ ੰ ,ੂ ਖੁ欀ੀ ਨਾ ਕੋਈ ਭ椀ਦੀ ਏ । ਸੇਜ ਫੁ ੱਲ椀 ਦੀ ਸੀਨ ਅੰਦਰ , ਸੌ ਸੌ ਸੂਲ椀 ਲ椀ਦੀ ਏ । ਸੂਲ ਸੂਲ ਿਵਚ ਸੌ ਸੌ ਸੂਲੀ , ਿਜਗਰ吀 ਰੱਤ ਚਲ椀ਦੀ ਏ । ਿਦਨ ਰੋਵੇ ਇਹ '欀ਰਫ਼ ' ਿਵਚਾਰੀ ਰਾਤ愀 ਹਾਲ ਵੰਜ椀ਦੀ ਏ । ਜੇਠ ਿਜਗਰ ਦੀ ਰੱਤ ਵਗਾ ਕੇ, ਿਲਖ ਿਲਖ ਨਾਮ漀 ਘੱਲੇ ਜੀ । ਕੀਕਰ ਪਹੁ ੰਚਾ ਕਦਮ椀 ਅੰਦਰ , ਜ਼ਰ ਨਾ ਮੇਰੇ ਪੱਲੇ ਜੀ । ਖੰਭ ਿਮਲਣ ਜੇ ਿਕਧਰ吀 ਮੈਨ ੰ ੂ, ਆਵ椀 ਕਰ ਕੇ ਹੱਲੇ ਜੀ । ਤੇਰੇ ਬਾਝ吀 '欀ਰਫ਼ ' ਬੰਦੀ ਨੂ ੰ, ਕੋਈ ਪਾਸਾ ਨਾ ਝੱਲੇ ਜੀ । ਹਾੜ ਮਹੀਨ ਹੌਕੇ ਭਰ ਭਰ , ਤਰਲੇ ਕਰਦੀ ਿਰਹੰਦੀ ਹ椀 । ਆਵ愀 ਮਾਹੀ , ਆਵ愀 ਮਾਹੀ , ਪੜ쯊ਦੀ ਉਠਦੀ ਿਬਹੰਦੀ ਹ椀 । ਦੁ ੱਖ ਿਵਛੋੜਾ ਤੇਰਾ ਿਦਲਬਰ , ਮਰ ਮਰ ਕੇ ਪਈ ਿਸਹੰਦੀ ਹ椀 । ਵਕਤ ਸੁਬਹ ਦੇ ਹਾਲ ਹਵਾ ਨੂ ੰ, ' 欀ਰਫ਼ ' ਬੰਦੀ ਮ琀 ਿਕਹੰਦੀ ਹ椀 । ਸਾਵਣ ਸੀਸ ਗੁ ੰਦਾ ਕੇ ਸਈਆਂ, ਹਾਰ ਿਸੰਗਾਰ ਲਗਾਏ ਨ ਿਸਰ ਤੇ ਸਾਲੂ 欀ਗਨਾ ਵਾਲੇ, ਰੀਝ椀 ਨਾਲ ਸਜਾਏ ਨ
।
।
ਿਮੱਠ ਿਮੱਠ ਗੀਤ ਮਾਹੀ ਦੇ, ਸਭਨ椀 ਰਲ ਿਮਲ ਗਾਏ ਨ
।
'欀ਰਫ਼ ' ਿਵਚਾਰੀ ਦੁਿਖਆਰੀ ਨ , ਰੋ ਰੋ ਨੀਰ ਚਲਾਏ ਨ ।
ਭਾਦ吀 ਭਾਹ ਿਹਜਰ ਦੀ ਭੜਕੇ, ਸੱਜਣਾ ਮੇਰੇ ਸੀਨ ਹੁਣ । ਝੋਲੀਆਂ ਅੱਡੀਆਂਰਗੜ椀 ਅਡੀਆਂ, ਬਖ欀ੋ ਦੀਦ -ਖ਼ਜੀਨ ਹੁਣ । ਿਦਲ ਮੇਰੇ ਦੀ ਮੁ ੰਦਰੀ ਅੰਦਰ , ਜੜਦੇ ਨੂਰ- ਨਗੀਨ ਹੁਣ । ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ਨ '欀ਰਫ਼ ' ਬੰਦੀ ਦੇ, ਰੋ ਰੋ ਛੇ ਮਹੀਨ ਹੁਣ । ਅੱਸੂਆਸ ਨਾ ਹੋਈ ਪੂਰੀ , ਪਾਏ ਲੱਖ ਵਸੀਲੇ ਮ琀 । ਿਜੰਦੜੀ ਮੁ ੱਕੀ ਤ椀ਘ ਨਾ ਚੁ ੱਕੀ , ਹੋ ਗਈ ਸੁ ੱਕ ਕੇ ਤੀਲੇ ਮ琀 । ਚੋ ਚੋ ਖ਼ੂਨ ਿਜਗਰ ਦਾ ਸਾਰਾ , ਕੀਤੇ ਨ ਣ ਰੰਗੀਲੇ ਮ琀 । '欀ਰਫ਼ ' ਸੱਜਣ ਹੁਣ ਮੁਖੜਾ ਤੇਰਾ , ਵੇਖ椀 ਿਕਹੜੇ ਹੀਲੇ ਮ琀 ? ਕੱਤਕ ਕਟਕ ਦੁ ੱਖ椀 ਦੇ ਆਏ , ਹੋ ਗਏ ਿਦਲ ਦੇ ਬੇਰੇ ਨ ਦੁਨੀਆਂ ਸਾਰੀ ਮੌਜ ਉਡਾਵੇ, ਭਾਗ ਨਕਰਮੇ ਮੇਰੇ ਨ
।
।
ਕਲਮਲ ਆਈ ਜਾਨ ਿਵਚਾਰੀ , ਪਾ ਲਏ ਦੁਖ椀 ਨ ਘੇਰੇ ਨ '欀ਰਫ਼ ' ਬੰਦੀ ਹੈ ਕੋਝੀ ਸਾਈਆਂ, ਤੇਰੇ 欀ਾਨ ਉਚੇਰੇ ਨ ।
ਮੱਘਰ ਮੌਜ椀 ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ , ਰਾਖਾ ਰੱਬ ਸਫ਼ੀਨ ਦਾ । ਕੀਕਰ ਪਾਵ椀 ਪਾਕ ਹਜ਼ੂਰੀ , ਵੱਲ ਨਾ ਿਕਸੇ ਕਰੀਨ ਦਾ ।
।
ਦੋਜ਼ਖ਼ ਵ椀ਗ ਨਾ ਠੰਡਾ ਹੋਵ,ੇ ਭ椀ਬੜ ਮੇਰੇ ਸੀਨ ਦਾ । '欀ਰਫ਼ ' ਘੜੀ ਇਕ ਚੈਨ ਨਾ ਦ漀ਦਾ , ਿਬ箚ਹ吀 ਓਸ ਨਗੀਨ
ਪੋਹ ਨਾ ਪ吀ਹਦਾ ਦਾਰੂ ਕੋਈ, ਲਾਏ ਿਟੱਲ ਤਬੀਬ椀 ਨ
।
ਕਰਨ ਦੁਆਵ椀 ਦੇਣ ਦਵਾਵ椀 , ਲਾਏ ਜ਼ੋਰ ਹਬੀਬ椀 ਨ
।
ਹਾਲ ਮੇਰੇ ਤੇ ਹੁ ੰਝੂ ਕੇਰੇ, ਰੋ ਰੋ ਕੁ ੱਲ ਰਕੀਬ椀 ਨ
ਦਾ ।
।
ਮਰਜ਼ ਇ欀ਕ ਦੀ ਐਸੀ ਲਾਈ , ਮੈਨ ੰ ੂ '欀ਰਫ਼ ' ਨਸੀਬ椀 ਨ
।
ਮਾਘ ਿਮਲੇ ਜੇ ਮਾਹੀ ਮੇਰਾ , ਤਨ ਮਨ ਆਪਣਾ ਵਾਰ椀 ਮ琀 । ਫੁ ੱਲ ਤੌਹੀਦੀ 欀ਕਲ ਿਵਖਾਈ , ਬੁਲਬੁਲ ਵ椀ਗ ਪੁਕਾਰ椀 ਮ琀 । ਰਾਤ ਵਸਲ ਦੀ ਚੁਣ ਕੇ ਸਈਓ , ਸੋਹਣੀ ਸੇਜ ਸਵਾਰ椀 ਮ琀 । '欀ਰਫ਼ ' ਿਮਲੇ
ਜੇ ਜਾਮ ਵਸਲ ਦਾ , ਲੱਖ椀 欀ੁਕਰ ਗੁਜ਼ਾਰ椀 ਮ琀 ।
ਫੱਗਣ ਫੁ ੱਲੇ ਗੁਲ欀ਨ ਮੇਰੇ, ਿਮਲੀਆਂ ਆਣ ਨਵੀਦ椀 ਨ
।
ਵ椀ਗੂ ੰ ਕਲੀਆਂ ਟਾਹ ਟਾਹ ਕਰਕੇ, ਿਖੜੀਆਂ ਕੁਲ ਉਮੀਦ椀 ਨ ਬ椀ਕੇ ਮਾਹੀ , ਢੋਲ ਿਸਪਾਹੀ , ਆਣ ਕਰਾਈਆਂ ਦੀਦ椀 ਨ ਰਾਤ ਬਰਾਤ '欀ਰਫ਼ ' ਹੈ ਮੇਰੀ , ਿਦਨ ਦੇ ਵੇਲੇ ਈਦ椀 ਨ 28. ਜਲਵੇ
ਆ ਅਗਨ ਲਗਨ ਦੀ ਲਾ ਲਈਏ , ਇਕ ਦੁਨੀਆਂ ਨਵ愀 ਵਸਾ ਲਈਏ । ਇਕ ਹੁਸਨ ਤੇ ਸੌ ਸੌ ਅੱਖ ਹੋਵ,ੇ ਹਰ ਅੱਖ ਿਵਚ ਜਲਵਾ ਲੱਖ ਹੋਵ,ੇ 欀ਬਨਮ ਦੇ 欀ੀ欀ੇ ਚੁਣ ਚੁਣ ਕੇ欀ੀ欀 ਮਹੱਲ ਬਣਾ ਲਈਏ । ਇਕ ਦੁਨੀਆਂ ਨਵ愀 ਵਸਾ ਲਈਏ । ਿਜਥੇ ਪ箚 ੇਮ ਦੀ ਵਰਖਾ ਵਸਦੀ ਰਹੇ, ਿਜਥੇ ਖ਼ੁ欀ੀ ਫੁ ੱਲ椀 ਿਵਚ ਹਸਦੀ ਰਹੇ, ਿਜਥੇ ਖੌਫ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ ਮਾਲੀ ਦਾ ਡੇਰੇ ਓਥੇ ਪਾ ਲਈਏ । ਇਕ ਦੁਨੀਆਂ ਨਵ愀 ਵਸਾ ਲਈਏ । ਸਾਡੀ ਸੁਬਹ ਦੀ ਕਦੀ ਨਾ 欀ਾਮ ਹੋਵ,ੇ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁ欀ੀ ਦਾ ਖਤਮ ਨਾ ਜਾਮ ਹੋਵ,ੇ ਅਸ愀 ਦੋ ਪਰਵਾਨ ਰਲ ਿਮਲ ਕੇਿਪਆਰ ਦੀ ਜੋਤ ਜਗਾ ਲਈਏ । ਇਕ ਦੁਨੀਆਂ ਨਵ愀 ਵਸਾ ਲਈਏ । 29. ਚਕੋਰ
ਵੇਖ ਲਈਆਂ ਤੁਸ椀 ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ, ਤਦੇ ਲੱਡੂ ਿਹਾਸਆਂ ਦੇ ਭੋਰਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ । ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਰੋਣ ਤੇ ਵੀ ਹੱਸ ਹੱਸ ਪ琀ਦੀਆਂ ਨ , ਤੇਰੇ ਜਹੇ ਬੇ ਿਰਹਮ ਤੇ ਕਠ ਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ । ਵੇਖ ਲਈਆਂ ਤੁਸ椀 ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ । ਿਦਲ ਮੇਰਾ ਖੋਹਣ ਵਾਲੇ ਨੀਵ愀 ਿਨਗ쯊ਾ ਕਹੇ ਤੇਰੀ , ਸਾਹਵ漀 ਕਦੀ ਹੁ ੰਦੀਆਂ ਨਹ愀 ਚੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ । ਵੇਖ ਲਈਆਂ ਤੁਸ椀 ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ ।
। ।
।
ਤਾੜ ਞ ਲਗਦ ਮਾਹ ਤਰ ਮੁਖੜ ਤ , ਿਵੰਹਦੀਆਂ ਨ ਚੰਨ ਿਜ罷 ਚਕੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ । ਵੇਖ ਲਈਆਂ ਤੁਸ椀 ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ । ਸਦਾ ਤੇਰੇ ਰਾਹ ਤੇ ਲੱਗੀਆਂਹੀ ਿਰਹੰਦੀਆਂ ਨ , '欀ਰਫ਼ ' ਿਜਹੇ ਬਾਵਰੇ, ਲਟੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ ।
ਵੇਖ ਲਈਆਂ ਤੁਸ椀 ਿਕਸੇ ਹੋਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ । 30. ਮਾਹੀਆ
ਬੂਟੇ ਨ ਝਾੜ椀 ਦੇ, ਮੇਰੇ ਿਦਲ吀 ਆਹ ਿਨਕਲੇ, ਸੀਨ ਸੜਦੇ ਪਹਾੜ椀 ਦੇ । ਕੜਛੇ ਨਸੀਬ椀 ਦੇ, ਆ欀ਕ椀 ਦੀ ਨਬਜ਼ ਿਡੱਠੀ , ਹੱਥ ਸੜ ਗਏ ਤਬੀਬ椀 ਦੇ । ਤਾਰੇ ਪਏ ਿਗਣਨ ਆਂ, ਗਜ਼ ਲੈ ਕੇ ਹਿਉਕਆਂ ਦੇ, ਿਦਨ ਉਮਰ椀 ਦੇ ਿਮਣਨ ਆਂ । ਰ吀ਦਾ ਹਸਾ ਜਾਵ愀 , ਚੰਨ椀 ! ਰਾਤ椀 ਚਾਨਣੀਆਂ, ਲੁਕ ਿਛਪ ਕੇ ਤੂ ੰ ਆ ਜਾਵ愀 । ਇ欀ਕ ਮਜਾਜ਼ੀ ਏ , ਸੰਭਲ ਕੇ ਚਲ ਸੱਜਣਾ , ਇਹ ਿਤਲਕਣ ਬਾਜ਼ੀ ਏ । ਅੱਖ ਵੀ ਜੇ ਲੜ ਜਾਵੇ, ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਨਾ ਧੂ ੰ ਿਨਕਲੇ , ਭਾਵ漀 ਤਨ ਮਨ ਸੜ ਜਾਵੇ । ਿਜੰਦੜੀ ਮੁਕਦੀ ਏ , ਇ欀ਕ ਨਾ ਿਛਪਦਾ ਏ , ਕੱਖ愀 ਅੱਗ ਵੀ ਨਾ ਲੁਕਦੀ ਏ । ਰਾਹ ਭੁ ੱਲ ਗਏ ਿਟਕਾਣੇ ਦੇ, ਇ欀ਕੇ ਦੀ ਜੂਹ ਵੜ ਕੇ, ਹੋ ਗਏ ਚੋਰ ਜ਼ਮਾਨ ਦੇ । ਮਰਦ ਨਾ ਭੱਜਦੇ ਨ , ਫੁ ੱਲ ਿਪਛ吀 ਟੁਟਦਾ ਏ , ਿਪਹਲ吀 ਕੰਡੜੇ ਵਜਦੇ ਨ
।
'欀ਰਫ਼ ' ਇਹ ਿਕਹੰਦਾ ਏ ,
ਆ欀ਕ椀 ਦੀ ਮੌਤ ਚੰਗੀ , ਨ椀 ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਿਰਹੰਦਾ ਏ ।
'ਦੁ ੱਖ椀 ਦੇ ਕੀਰਨ漀 ' ਿਵੱਚ吀 31. ਿਰਲਆ ਖ਼ੂਨ ਿਹੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਏਥੇ
ਨਾਦਰ欀ਾਹੀ ਵੀ ਿਹੰਦ ਨੂ ੰ ਭੁ ੱਲ ਗਈ ਏ , ਚੱਲੇ ਇੰਿਗਲ欀ੀ ਐਸੇ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਏਥੇ ।
ਕਰ ਕਹ ੜਆ ਅਖਰ ਵਚ ਜ਼ਾ ਹਰ , ਜੋ ਜੋ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਹੋਏ ਸਮਾਨ ਏਥੇ । ਉਡਵਾਇਰ ਦੀ ਤ吀 ਉਡ 'ਵਾਇਰ ' ਆਈ , ਕੀਤੇ ਡਾਇਰ ਨ ਹੁਕਮ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਏਥੇ । ਨਰਕ ਿਵਚ ਜਮਦੂਤ ਨਮਰੂਦ ਕੰਬਣ , ਲੱਗਾ ਕਰਨ ਜੋ ਕਰਨ ਿਬਆਨ ਏਥੇ । ਜੇਹੜਾ ਪਾਰ ਸਮੁ ੰਦਰ吀 ਲੜੇ ਜਾ ਕੇ, ਓਹਦਾ ਅਜਰ ਿਿਮਲਆ ਸਾਨੂ ੰ ਆਨ ਏਥੇ । ਇੱਕੋਆਨ ਅੰਦਰ ਜ਼ਾਲਮ ਆਣ ਕੇ ਤੇ, ਿਦੱਤੀ ਮੇਟ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਨ ਏਥੇ । ਕੀਤੀ ਰਾਖੀ ਿਵਸਾਖੀ ਿਵੱਚ 'ਜੇਹੀ ਸਾਡੀ , ਲੱਗੇਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰਨ 欀ੈਤਾਨ ਏਥੇ । ਕੀਤਾ ਿਅਤਆਚਾਰ ਿਨਹੱਿਥਆਂ 'ਤੇ, ਹੋਇਆ ਹ欀ਰ ਦਾ ਗਰਮ ਮੈਦਾਨ ਏਥੇ । ਚਲੀ ਪੇ欀 ਨਾ ਕੋਈ ਜ਼ੋਰ ਜ਼ਬਰ ਹੋ ਗਏ , ਿਰਹ ਗਏ ਕਈਆਂ ਦੇ ਿਦਲੀ ਅਰਮਾਨ ਏਥੇ । ਕਈ ਜਾਨ ਿਭਆਨ ਸਨ ਜਾਣ ਲੱਗ,ੇ ਿਦੱਤੀ ਤੜਫ ਕੇ ਉਹਨ椀 ਵੀ ਜਾਨ ਏਥੇ । ਸੁਧ ਬੁਧ ਨਾ ਕੇਸ ਤੇ ਵੇਸ ਦੀ ਸੀ , ਕਈ ਹੋਏ ਐਸੇ ਪਰੇ欀ਾਨ ਏਥੇ । ਕਈ ਖੂਹ ਿਵੱਚ ਿਡੱਗੇ ਸਨ ਵ椀ਗ 'ਯੂਸਫ਼ ', ਮਰ ਗਏ ਕਈ ਿਤਹਾਏ ਇਨਸਾਨ ਏਥੇ । ਿਮਹੰਦੀ ਲਥੀ ਨਹ愀 ਸੀ ਕਈਆਂ ਿਲਾੜਆਂ ਦੀ , ਹੋ ਗਏ ਲਹੂ ਿਵੱਚ ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ ਏਥੇ । ਜ਼ਾਲਮ ਜਨਮ ਕਸਾਈਆਂ ਨ ਿਹੰਦੀਆਂ ਨੂ ੰ, ਵ椀ਗ ਬੱਕਰੇ ਕੀਤਾ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । ਿਕਧਰੇ ਤੜਫਦੇ ਸਨ ਿਕਧਰੇ ਿਸਹਕਦੇ ਸਨ , ਿਕਧਰੇ ਿਵਲਕਦੇ ਸਨ ਨੀਮ ਜਾਨ ਏਥੇ । ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਪਾਣੀ ਿਬਨ ਮੱਛੀਆਂ ਵ椀ਗ ਤੜਫੇ, ਨਾਲ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਹੋਏ ਰਵਾਨ ਏਥੇ । ਇੱਕੋਅੰਦਰ ਿਡੱਠਾ ਿਸਾਰਆਂ ਨ , ਓਹ 'ਰਹੀਮ ' ' ਕਰਤਾਰ ' ' ਭਗਵਾਨ ' ਏਥੇ । ਹੋਏ 'ਜ਼ਮਜ਼ਮ ' ਤੇ 'ਗੰਗਾ ' ਇੱਕ ਥ椀 'ਕੱਠ, ਿਰਲਆ ਖ਼ੂਨ ਿਹੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਏਥੇ । ਵਰ쯊 ੇ ਿਪਛ吀 欀ਹੀਦ椀 ਦਾ ਸੋਗ ਲੈ ਕੇ, ਰੋਵਨ ਆਂਵਦਾ ਿਨ一ਤ ਅਸਮਾਨ ਏਥੇ । ਰੜਕਨ ਤੀਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਿਜਗਰ ਅੰਦਰ , ਮਾਰੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਪਾਪੀਆਂ ਬਾਨ ਏਥੇ । ਹੋ ਗਏ ਕਈਆਂ ਭਰਾਵ椀 ਦੇ ਲੱਕ ਦੋਹਰੇ, ਕੀਤੀ ਜ਼ਾਲਮਾ 'ਜੇਹੀ ਕਮਾਨ ਏਥੇ । ਭੈਣ椀 ਘਰ愀 ਉਡੀਕ ਦੇ ਿਵੱਚ ਰਹੀਆਂ, ਹੋਏ ਚੰਦ ਜੇਹੇ ਵੀਰ ਵੈਰਾਨ ਏਥੇ । ਰ吀ਦੀ ਰਹੂਗੀ ਓਹਨ椀 ਦੀ ਮੜ쯊 ੀ ਤੁਰਬਤ , ਮਰ ਗਏ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੇ ਕੰਤ ਜਵਾਨ ਏਥੇ । ਨ ਉਹ ਮੋਇਆਂ, ਨ ਜ愀ਿਵਦਆਂ ਿਵੱਚ ਿਰਹ ਗਏ , ਮਰ ਗਏ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੇ ਪੁ ੱਤ ਬਲਵਾਨ ਏਥੇ ।
ਕਈ ਿਪਉ ਿਮਹਟਰ ਜਦ ਆਂਵਦੇ ਨ , ਿਨਮੋਝੂਨ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਣ ਏਥੇ । ਪਰਲੋ ਤੀਕ ਪਏ ਿਦਸਣਗੇ ਦਾਗ਼ ਲੱਗ,ੇ ਲ椀ਭੇ ਚ椀ਭੇ ਸਨ ਜੇਹੜੇ ਮਕਾਨ ਏਥੇ । ਵੱਜਨ ਗੋਲੀਆਂ ਸੀਨ ਦੇ ਿਵੱਚ ਸਾਨੂ ੰ, ਜਦ吀 ਵੇਖੀਏ ਲੱਗੇਿਨ欀ਾਨ ਏਥੇ । ਆਖਰ ਤੱਕ ਨਾ ਜਾਣਗੇ ਕਦੀ ਸੀਤੇ, ਜੇਹੜੇ ਚਾਕ ਹੋ ਗਏ ਿਗ਼ਰੀਬਾਨ ਏਥੇ । ਚਾੜ쯊 ੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਕਟਕ ਸਨ ਚੜ쯊ਿਦਆਂ 'ਤੇ, ਕੀਤੇ 'ਲ琀ਹਦੜ椀 ' ਕੈਹਰ ਤੂਫ਼ਾਨ ਏਥੇ । ਐਸਾ ਜ਼ੁਲਮ ਨ ਿਕਸੇ ਨ ਕਦੀ ਕੀਤਾ , ਅੱਗੇਹੋਏ ਲੱਖ椀 ਹੁਕਮਰਾਨ ਏਥੇ । ਦੇਖੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਗਰੀ ਨਾ ਪਾਪੀਆਂ ਨ , ਅੰ ਨ쯊 ਹੋਏ ਸਨ 'ਜੇਹੇ ਨਾਦਾਨ ਏਥੇ । ਕੋਲ 'ਤਖ਼ਤ ਅਕਾਲ ' ਬਰਾਜਦਾ ਏ , ਇਹ ਵੀ ਕੀਤਾ ਨਾ ਜ਼ਾਲਮ椀 ਿਧਆਨ ਏਥੇ । ਅੱਜ ਇਹ ਉਹਨ椀 ਨੂ ੰ ਿਕਹਣ 欀ਹੀਦ ਰੋ ਰੋ, 'ਲਾਲਾ ' ' ਖਾਲਸਾ ' ਤੇ ਬੈਠ 'ਖ਼ਾਨ ' ਏਥੇ ।
ਕੇਹੜੇ ਯੁ ੱਗ ਿਵੱਚ ਲਾਹੋਗੇ ਿਸਰ ਤ吀, ਜੇਹੜੇ ਡਾਇਰ ਨ ਚਾੜ쯊 ੇ ਐਹਸਾਨ ਏਥੇ । ਪਾ ਪਾ ਖ਼ੂਨ 欀ਹੀਦ椀 ਦਾ ਡੁ ੱਿਲ쯊ਆ ਏ , ਆਵੇ ਅਦਬ ਦੇ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨ ਏਥੇ । ਘੱਟੇਿਮੱਟੀ ਅੰਦਰ '欀ਰਫ਼ ' ਰਲੀ ਹੋਈ ਏ , ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ 欀ਾਨ ਏਥੇ । 32. ਸਾਡੀ ਮਾਦਰੇ ਿਹੰਦ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ
ਏਸ ਚਮਨ ਦੇ ਿਵੱਚ ਕੀ ਿਜ਼ੰਦਗੀ ਦਾ , ਮੈਨ ੰ ੂ ਿਰਹਣ ਦਾ ਦੱਸੋਸਵਾਦ ਹੋਵੇ । ਏਸੇ ਤਾੜ ਿਵੱਚ ਿਰਹਵੇ ਗੁਲਚੀਨ ਿਜੱਥ,ੇ ਿਖੜੇ ਕਲੀ ਨਾ ਗੁਲ ਆਬਾਦ ਹੋਵੇ । ਚੱਪੇਚੱਪ ੇ 'ਤੇ ਦਾਮ ਖਲਾਰ ਨਾਲੇ, ਕਦਮ ਕਦਮ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸਯਾਦ ਹੋਵੇ । ਅਸ椀 ਤੋਿਤਆਂ, ਬੁਲਬੁਲ椀 , ਕੁਮਰੀਆਂ ਦੀ , ਪੂਰੀ ਿਦਲ ਦੀ ਤ椀ਹੀਏ ਂਮੁਰਾਦ ਹੋਵੇ । ਬਾਗ਼ ਆਪਣਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਫੁਲ ਆਪਣੇ, ਮਾਲੀ ਆਪਣਾ ਤਦੇ ਿਦਲ欀ਾਦ ਹੋਵੇ । ਕਰੋ ਿਹੰਦੀਓ ਰਲ ਕੇ ਕੰਮ ਐਸਾ , ਸਾਡੀ ਮਾਦਰੇ ਿਹੰਦ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ । ਹ椀 ਓਹ ਿਹੰਦੀਏ ਿਜਨ쯊 椀 ਦੇ ਸੀਸ ਤੇ, ਕੀਤਾ ਜੰਗ ਜਦ ਜਰਮਨ椀 , ਤੁਰਕੀਆਂ ਨ ਗੱਲਾ ਿਹੰਦ ਦਾ ਘੱਿਲਆ ਿਵੱਚ ਯੂਰਪ , ਮੂ ੰਹ吀 ਿਦੱਤੀਆਂ ਕੱਢ ਕੱਢ ਬੁਰਕੀਆਂ ਨ ਸਾਡੇ ਿਸਰ椀 'ਤੇ ਫ਼ਤ쯊 ੇ ਸਰਕਾਰ ਪਾਈ , ਤਾਹ愀 ਮੂ ੰਹ椀 'ਤੇ ਲਾਲੀਆਂ ਸਰਕੀਆਂ ਨ ਅਸ椀 ਹੱਕ ਜਦ ਮੰਿਗਆ ਆਪਣਾ ਏ ,
।
।
।
ਰੌਲਟ ਿਬਲ ਦੀਆਂ ਿਦੱਤੀਆਂ ਘੁਰਕੀਆਂ ਨ
।
ਸਾ ਜ਼ੁਲਮ ਤ ਹ ਵ ਅਜ ਕਰ ਤਬਾ , ਜੇਕਰ ਿਜੰਦਾ ਫ਼ਰਊਨ 欀ਦਾਦ ਹੋਵੇ । ਕਰੋ ਿਹੰਦੀਓ ਰਲ ਕੇ ਕੰਮ ਐਸਾ , ਸਾਡੀ ਮਾਦਰੇ ਿਹੰਦ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ । ਹ欀ਰ ਤੀਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੈਣੀਆਂ ਨ , ਿਜਹੜੇ ਡਾਇਰ ਉਡਵਾਇਰ ਨ ਵੈਰ ਕੀਤੇ । ਭੁ ੰਨ ਸੁ ੱਿਟਆ ਬੱਿਚਆਂ ਬ ੱਿਢਆਂ ੁ ਨੂ ੰ, ਿਦਲ ਖੋਲ쯊 ਬੰਦਕੂ 椀 ਦੇ ਫਾਇਰ ਕੀਤੇ । ਖ਼ੂਨ ਬੁਲਬੁਲ椀 ਥ愀 ਲਾਲਾਜ਼ਾਰ ਕਰਕੇ, ਬਾਗ਼ ਿਜਲ쯊ਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸੈਰ ਕੀਤੇ । ਿਦੱਤਾ ਫ਼ੈਜ਼ ਇਹ ਿਹੰਦਆ ੂ ਂ ਮੁਸਲਮ椀 ਨੂ ੰ, 'ਕੱਠ ਇੱਕ ਥ椀 ਕਾਅਬਾ ਤੇ ਦੈਰ ਕੀਤੇ ।
ਏਸ ਜ਼ੁਲਮ ਬੇਹੱਦ 'ਤੇ ਿਕਹਣ ਜ਼ਾਲਮ , ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਨਾ ਕਦੀ ਫਰਯਾਦ ਹੋਵੇ । ਕਰੋ ਿਹੰਦੀਓ ਰਲ ਕੇ ਕੰਮ ਐਸਾ , ਸਾਡੀ ਮਾਦਰੇ ਿਹੰਦ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ । 33. ਕ ੌ ਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ
ਿਲਖ椀 ਕੀ ਮ琀, ਕਲਮ ਨਾ ਿਲਖਦੀ ਏ , ਜੋ ਜੋ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਮਾਨ ਏਥੇ । ਮਲਕੁਲ ਮੌਤ ਦਾ ਰੂਹ ਵੀ ਕੰਬਦਾ ਏ , ਕਰਦਾ ਜਦ吀 ਵੀ ਕਦੀ ਿਧਆਨ ਏਥੇ । ਿਮਸਲ ਕਣਕ ਦੇ ਸੀਨ ਿਵੱਚ ਫੱਟ ਹੋਇਆ , ਵ椀ਗ ਜਵ椀 ਦੇ ਭੁ ੱਜੇ ਇਨਸਾਨ ਏਥੇ । 欀ਰਬਤ ਅਜਲ ਦਾ ਪੀ ਗਏ ਸਮਝ ਅੰਿਮ箚ਤ , ਖਾ ਖਾ ਗੋਲੀਆਂ ਮੋਏ ਇਨਸਾਨ ਏਥੇ । ਜਦ吀 ਤੀਕ ਹੈ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਅੰਬਰ , ਿਕਹੰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਇਹ ਅਸਮਾਨ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । 'ਨੌ ਿਨਹਾਲ ' ਕਈ ਜੜ쯊椀 ਤ吀 ਪੁ ੱਟ ਸੁ ੱਟੇ, 'ਜੇਹੀਆਂ ਸਖਤ ਅੰਧਰ ੇ ੀਆਂ ਛੁ ੱਟੀਆਂ ਸਨ ।
ਇਹ ਉਹ ਬਾਗ਼ ਹੈ ਜੀਹਦੇ ਿਵੱਚ ਹਾਇ ! ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਜੇਹੀਆਂ ਕਲੀਆਂ ਟੁ ੱਟੀਆਂ ਸਨ । 'ਰਤਨ ਦੇਈ' ਨ ਲਾਲ 'ਨੌ ਰਤਨ ' ਬਦਲੇ , ਬੈਹਕੇ ਰਾਤ ਭਰ ਮੀਢੀਆਂ ਪੁ ੱਟੀਆਂ ਸਨ । ਕਈਆਂ ਨੱਥ椀 ਦੇ ਲਾਲ ਗਵਾਚ ਗਏ ਸਨ , ਗਈਆਂ ਕਈ ਸੁਹਾਗਨ椀 ਲੁ ੱਟੀਆਂ ਸਨ । ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਨਾ ਕਈਆਂ ਦਾ ਿਰਹਾ ਕੋਈ , ਹੋ ਗਏ ਔਤਰੇ ਕਈ ਖਾਨਦਾਨ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । ਨੌ ਕਰ欀ਾਹੀ ਨ ਪਾਇਆ ਅੰ ਨ쯊ਰ ਐਸਾ , ਐਥੇ ਕਈ ਖਾਨ ਬੇਿਚਰਾਗ ਹੋ ਗਏ । ਵ椀ਗ ਬੁਲਬੁਲ椀 ਦੇ ਕਰਨ ਵੈਨ ਮਾਪੇ, ਕਈ ਫੁ ੱਲ ਵੈਰਾਨ ਇਸ ਬਾਗ਼ ਹੋ ਗਏ ।
ਥ 'ਚਦ ' ਜਹ ਵ ਰ ਕ ਗੁਮ ਹ , ਭੈਣ椀 ਿਪਟਦੀਆਂ ਦੇ ਸੀਨ ਚਾਕ ਹੋ ਗਏ । ਕਈਆਂ ਨਾਰ椀 ਨ ਖੂਨ ਦੀ ਝੜੀ ਲਾਈ , ਨਾਲ ਟੱਕਰ椀 ਪਾਸ ਿਦਮਾਗ ਹੋ ਗਏ । ਖੁ ੱਲ쯊 ੇ ਕੇਸ ਪਰ椀ਦੜਾ ਹੱਥ ਿਫੜਆ , ਆਵਨ ਡਾਇਰ ਦੀ ਲਾਹੁਨ ਮਕਾਨ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । ਇਹ ਅੱਜ ਰੂਹ 欀ਹੀਦ椀 ਦੀ ਆਖਦੀ ਸੀ , "ਡਾਇਰ ਕੀਤੀਆਂ ਏਥੇ ਿਨਲੱਜੀਆਂ ਸਨ ।
ਏਥੇ ਵ椀ਗ ਕਬੂਤਰ椀 ਤੜਫਦੇ ਸ椀 , ਸਾਨੂ ੰ ਏਸ ਥ椀 ਗੋਲੀਆਂ ਵੱਜੀਆਂ ਸਨ । ਲੀਰ椀 ਲੀਰ椀 ਸੀ ਹਸਤੀ ਦਾ ਹੋਇਆ ਜਾਮਾ , ਲੜਫ椀 ਲੱਥੀਆਂ, ਡੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਸਨ । ਰੁਲਦੇ ਰਹੇ ਸ椀 ਰਾਤ ਭਰ ਕਫ਼ਨ ਬਾਝ吀, ਲਾ欀椀 ਸਾਡੀਆਂ ਿਕਸੇ ਨਾ ਕੱਜੀਆਂਸਨ ।" ਿਕਤੇ ਤਸਬੀਆਂ ਿਕਤੇ ਜਨ ਊ ਟੁ ੱਟੇ, ਰੁਲੇ ਿਮੱਟੀ ਿਵੱਚ ਕੰਘੇ ਿਕਰਪਾਨ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । 欀ੈਹਰ ਿਵੱਚ ਉਹ ਿਢੱਡ ਦੇ ਭਾਰ ਚੱਲ,ੇ ਅੱਗੇਿਕਸੇ ਦੇ ਜੇਹੜੇ ਨਾ ਝੁਕਦੇ ਸਨ । ਿਕਤੇ ਗ਼ਜ਼ਬ ਬੱਧੀ ਹੋਈ ਿਟਿਕਟਕੀ ਸੀ , ਤਾਜ਼ੀਆਨ ਪਏ ਕਈਆਂ ਨੂ ੰ ਠੁ ੱਕਦੇ ਸਨ । ਲਾਹ ਲਾਹ ਕੇ ਘੁ ੰਡ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਦੇ, ਿਕਤੇ ਮੂ ੰਹ椀 ਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਥੁ ੱਕਦੇ ਸਨ । ਗੁ ੰਚੇ ਮੁ ੱਖ ਵਾਲੇ ਨੌ ਿਨਹਾਲ ਿਕਧਰੇ, ਵ椀ਗ ਿਦਾਣਆਂ ਦੇ ਧੁ ੱਪੇ ਸੁ ੱਕਦੇ ਸਨ । ਬੇੜੀ ਵ椀ਗ ਿਪਆ ਅੰਬਰ ਡੋਲਦਾ ਸੀ , ਆਇਆ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ 'ਜੇਹਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । ਇੱਕ ਦਰ ਕਹਵੇ ਇਤਫਾਕ ਹੁਣ 欀ਾਮ ਪੈ ਗਈ , ਘਰ ਨੂ ੰ ਆਓ ਜੇ ਭੁ ੱਲੇ ਸਵੇਰ ਦੇ ਓ । ਖਾਰ ਖਾ ਖਾ ਗੱਲ椀 ਿਨਕਾਰੀਆਂ ਤ吀, ਿਕ⩽ ਪਏ ਰਾਹ ਿਵੱਚ ਕੰਡੇ ਿਖਲੇਰਦੇ ਓ । ਐਵ漀 ਸੂਤ ਦੀ ਛੱਲੀ ਉਘੇਰਦੇ ਓ , ਐਵ漀 ਮੱਕੀ ਦੀ ਛੱਲੀ ਉਟੇਰਦੇ ਓ । ਪਾਣੀ ਪੀ ਪੀ ਇੱਕੋਗਲਾਸ ਅੰਦਰ , ਕੀਤੇ ਕੱਤਰੇ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਫੇਰਦੇ ਓ । ਰੱਖੋਓਹਦੀ ਤੇ ਆਬਰੂ ਕੁਝ, ਜੇਹੜਾ ਿਰਲਆ ਖ਼ੂਨ ਿਹੰਦ,ੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । ਦੀਪਕ ਿਵੱਚ ਸਵਰਾਜ ਇਹ ਸੁਰ椀 ਲਾਵੇ, ਕੋਲਾ ਹੋ ਿਗਆਂ ਮ琀 ਸੜ ਬਲ ਕੇ ਤੇ । ਦੁ ੱਧ ਵ椀ਗ ਉਬਾਲ ਹੋ ਿਗਆ ਠੰਢਾ ,
ਲੀਡਰ ਜੇਹਲ ਅੰਦਰ ਘੱਲ ਘੱਲ ਕੇ ਤੇ । ਚੰਗੀ '欀ੌਕਤ ' ਤੇ 'ਗ椀ਧੀ ' ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖੀ , ਬੈਹ ਗਏ ਮੰਦਰ ਮਸੀਤ椀 ਹੁਣ ਮੱਲ ਕੇ ਤੇ । ਚੰਗੀ ਤਰ쯊椀 ਪੰਜਾਬ ਨੂ ੰ ਦਾਗ਼ ਲਾਇਆ , ਕਾਲਖ ਝਿਗੜਆਂ ਦੀ ਮੂ ੰਹ 'ਤੇ ਮਲ ਕੇ ਤੇ । ਲਾ ਲਾ ਿਤਲਕ ਿਮਹਰਾਬ ਕੀ ਦਸਦੇ ਹੋ, ਲੱਥੀ ਹੋਈ ਏ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਆਣ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । ਇੱਕ ਦਰ ਮਾਦਰੇ ਿਹੰਦ ਪੁਕਾਰਦੀ ਏ , ਕਦ吀 ਹੋਣਗੇ ਪੂਤ ਸਪੂਤ ਮੇਰੇ । ਲੱਛੇਕਾਲੀਆਂ ਜ਼ੁਲਫ਼椀 ਦੇ ਰੇ欀ਮੀ ਹੁਣ, ਹੋ ਗਏ ਗ਼ਮ ਅੰਦਰ ਿਚੱਟਾ ਸੂਤ ਮੇਰੇ । ਡਾਕੇ ਮਾਰ ਕੇ ਪਾਰ ਦੇ ਡਾਕੂਆਂ ਨ , ਲੁ ੱਟ ਖੜੇ ਨ ਲਾਲ ਯਾਕੂਤ ਮੇਰੇ । ਗੰਢੀ ਜਾਏਗੀ ਕਦ吀 ਇਹ ਤੰਦ ਤਾਣੀ , ਕਦ吀 ਹੋਣਗੇ ਕਾਰਜ ਸਭ ਸੂਤ ਮੇਰੇ । '欀ਰਫ਼ ' ਕਾਫਲੇ ਵਾਲੇ ਤੇ ਕੂਚ ਕਰ ਗਏ ,
ਬਾਕੀ ਛੱਡ ਗਏ ਨ ਦਾਸਤਾਨ ਏਥੇ । 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ' ਦੇ ਸੱਚੇਸਪੂਤ ਿਪਆਰੇ, ਕੌਮ ਵਾਸਤੇ ਹੋ ਗਏ ਕੁਰਬਾਨ ਏਥੇ । ਂ ਾਲੇ (31,32,33 ਿਕਵਤਾਵ椀 ਜੱਿਲ쯊ਆਵ
ਬਾਗ਼ ਦੇ ਸਾਕੇ ਸੰਬੰਧੀ ਹਨ )
34. ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ਼
ਿਜਗਰ ਕਲਮ ਦਾ ਪਾਟ ਦੋਫਾੜ ਹੋਇਆ , ਜਦ吀 ਿਲਖਣ ਲੱਗਾ ਦਾਸਤਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਰੰਗ ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਗੋਹੜੇ ਦੇ ਵ椀ਗ ਹੋਇਆ , ਐਸਾ ਕੀਤਾ ਏ ਦੰਗ ਹੈਰਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਸੋਗ ਿਵੱਚ ਦਵਾਤ ਿਸਆਹ ਹੋ ਗਈ , ਲਾਏ ਮਾਤਮੀ ਬਾਣੇ ਿਜ罷 ਜਾਣ ਿਸੰਘ椀 । ਚਾਰ ਕੂਟ ਦੇ ਿਵੱਚ ਪੁਕਾਰ ਪੈ ਗਈ , ਲਾਜ ਰੱਖ ਵਖਾਈ ਬਲਵਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਿਤ罷 ਿਤ罷 ਸੂਰਮੇ ਹੋਏ ਕਮਾਨ ਵ椀ਗੂ ੰ, ਿਜ罷 ਿਜ罷 ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਾਧੇ ਨ ਬਾਣ ਿਸੰਘ椀 । ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸਦਕੇ, ਰੱਖੀ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ 欀ਾਨ ਿਸੰਘ椀 । "ਬੀਟੀ " ਸੀਟੀ ਵਜਾ ਕੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਾਲੀ ,
ਪੁਿਲਸ ਰਿਸਤਆਂ ਿਵੱਚ ਖਲਹਾਰ ਦੇਣੀ । ਪੁਿਲਸ ਰੋਕਣਾ ਜ椀ਦੇ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂ ੰ, ਗਾਲ ਇੱਕ ਇੱਕ ਸਾਹੇ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇਣੀ । ਠੁ ੱਡ ਮਾਰਨਾ ਹੇਠ㠄 ਤੇ ਹੁਝ ਤ吀, ਧੱਕੇਮਾਰਕੇ ਪੱਗ ਉਤਾਰ ਦੇਣੀ । ਬੈਠ ਹੋਏ ਨੂ ੰ ਮਾਰਨੀ ਡ椀ਗ ਨਾਲੇ, ਲੋਟ ਪੋਟ ਕਰ ਹੋ欀 ਵਸਾਰ ਦੇਣੀ । 欀椀ਤਮਈ ਦੇ ਪ箚ਣ ਨੂ ੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ, ਐਪਰ ਖੋਲੀ ਨਾ ਮੂਲ ਜ਼ਬਾਨ ਿਸੰਘ椀 ।
ਹਸ ਹਸ ਕ ਹ ਕੁਰਬਾਨ ਸਦਕ , ਰੱਖੀ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ 欀ਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਆਉਣੀ ਹੋ欀 ਤੇ ਬੈਠਨਾ , ਠ ਟੁਰਨਾ , ਡ椀ਗ ਮਾਰ ਦੁਹੱਥੜੀ ਸੁ ੱਟਦੇ ਸਨ । ਨਾਜ਼ਕ ਬਦਨ ਘਸੀਟਦੇ ਿਵੱਚ ਸੜਕ椀 , ਮਾਰਨ ਗੁਝੀਆਂ ਤੇ ਗਲ ਨੂ ੰ ਘੁਟਦੇ ਸਨ । ਸੁ ੱਟ ਭ吀 'ਤੇ ਕੁ ੱਟਦੇ ਭੋਹ ਵ椀ਗੂ ੰ, ਕੇਸ ਨਾਲ ਹੁਿਜਕਆਂ ਪੁਟਦੇ ਸਨ । ਇੱਕ ਇੱਕ ਵਾਲ ਦੇ ਮੁ ੱਲ ਦਾ ਨਹ愀 ਯੁਰਪ , ਜੇਹੜੇ ਵਾਲ ਕੇਸ椀 ਿਵੱਚ ਟੁ ੱਟਦੇ ਸਨ । ਐਪਰ ਮੱਥ ੇ 'ਤੇ ਵੱਟ ਨਾ ਜ਼ਰਾ ਪਾਇਆ , ਿਪ箚ਥੀਪਾਲ ਜੇਹੇ ਨੌ ਜਵਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸਦਕੇ, ਰੱਖੀ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ 欀ਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਸੀਨਾ ਡਾਹ ਕੇ ਧਰਮੀਆਂ ਮਾਰ ਖਾਣ愀 , ਕਰਨੀ ਸੀ ਨ椀ਹ 'ਜੇਹਾ ਖਾਮੋ欀 ਹੋਣਾ । ਇੱਕ ਦਰ ਕੌਮ ਫ਼ਰੋ欀椀 ਦਾ ਹੋਣਾ ਟੋਲਾ , ਇੱਕ ਿਧਰ ਇੱਕ ਧਰਮੀ ਸਰਫ਼ਰੋ欀 ਹੋਣਾ । "ਿਸਤ ਸ箚 ੀ ਅਕਾਲ " ਦੇ ਬੋਲ ਨਾਹਰੇ, ਮਾਰ ਖ椀ਿਦਆਂ ਅੰਤ ਬੇਹ欀ੋ ਹੋਣਾ । ਕੰਘਾ , ਕੜਾ , ਿਕ箚ਪਾਨ ਤੇ ਕੇਸ, ਕੱਛ ਨੂ ੰ, ਠ ਕੇ ਵੇਖ ਲੈਣਾ ਜਦ吀 ਹੋ欀 ਹੋਣਾ । ਿਵੱਚ ਜੱਗ ਦੇ ਨਵ漀 ਿਸਰ ਿਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ , "ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ " ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ 欀ਾਨ ਿਸੰਘ椀 ।
ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸਦਕੇ, ਰੱਖੀ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ 欀ਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਬਾਹਵ椀 ਭੰਨੀਆਂ ਪਾਜੀਆਂ ਸੀਸ ਨਾਲੇ, ਅੱਧ ਮੋਇਆਂ ਨੂ ੰ ਲੱਖ ਅਜ਼ਾਰ ਿਦੱਤ,ੇ ਲੱਤ椀 ਮਾਰੀਆਂ ਿਢੱਡ ਿਵੱਚ ਫੱਟੜ椀 ਦੇ, ਨਾਲੇ ਹੱਥ椀 ਤੇ ਪੈਰ椀 'ਤੇ ਭਾਰ ਿਦੱਤੇ । ਡੋਬ ਪਾ ਪਾ ਛੱਪੜ ਦੇ ਗੋਿਤਆਂ ਥ愀 , ਡੋਬੇ ਵ椀ਗ ਲੀੜੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਿਦੱਤੇ । ਿਚਕੜ ਤੁਿਨਆਂ ਮੂ ੰਹ ਿਵੱਚ , ਕੇਸ ਰੋਲੇ, ਧੋ ਧੋ ਕੇ ਿਸੰਘ ਦੋ ਮਾਰ ਿਦੱਤੇ । ਐਪਰ "ਿਵਾਹਗੁਰੂ ਿਵਾਹਗੁਰੂ" ਰਹੇ ਕਰਦੇ, ਕੀਤਾ ਓਸਦਾ ਭਾਣਾ ਪ箚ਵਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸਦਕੇ, ਰੱਖੀ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ 欀ਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਬੈਠ ਗੁਰੂ ਦੇ ਰਾਹ ਿਵੱਚ 'ਜੇਹੇ ਅੜਕੇ, ਉਠ ਜਦ吀 ਤੇ ਬਣ ਕੇ ਗੁਬਾਰ ਉਠ । ਭਾਵ漀 ਖੱਖੜੀ ਖੱਖੜੀ ਸੀਸ ਹੋਇਆ , ਵੇਖਣ ਲਈ ਨਾ ਹੱਥ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਠ । ਆਖਣ 罷ਗਲ椀 ਮੂ ੰਹ ਿਵਚ ਪਾ ਦੁ欀ਮਨ , ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ ਵਾਲੇ ਸਰਦਾਰ ਉਠ । ਿਕਹਾ 'ਧੰਨ ' ' ਧੰਨ ' ਿਸੱਖ椀 ਨੂ ੰ ਿਹੰਦਆ ੂ ਂ ਨ , 'ਲੱਖ ਮਰਹਬਾ ' ਮੁਸਲਮ ਪੁਕਾਰ ਉਠ ।
ਜੀਹਦੇ ਕੋਲ吀 'ਮਹਾਤਮ椀 ' ਕੰਬਦਾ ਸੀ , ਉਹ ਅੱਜ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਇਿਮਤਹਾਨ ਿਸੰਘ椀 । ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸਦਕੇ, ਰੱਖੀ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ 欀ਾਨ ਿਸੰਘ椀 ।
'ਸੁਿਨਹਰੀ ਕਲੀਆਂ' ਿਵੱਚ吀 35. ਮ椀 ਦਾ ਿਦਲ
ਮ椀 ਛ椀 -ਿਜ਼ੰਦਗੀ ਦੇ ਿਨਕੜੇ ਜਹੇ ਿਦਲ ਿਵਚ , ਸੋਮ椀 ਉਹ ਮੁਹੱਬਤ椀 ਦਾ ਰੱਬ ਨ ਪਿਸਾਰਆ । ਅੱਜ ਤੀਕਨ ਏਸ ਦਾ ਥਾਹ ਿਕਸੇ ਨਹ愀 ਪਾਯਾ , ਮਾਰ ਮਾਰ ਟੁ ੱਭੀਆਂ ਹੈ ਜੱਗ ਸਾਰਾ ਿਹਾਰਆ । ਵੱਡੇਵੱਡੇ欀ਾਇਰ椀 ਿਲਖਾਰੀਆਂ ਨ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਕੇ, ਮ椀 ਦੇ ਿਪਆਰ ਵਾਲਾ ਫੋਟੋ ਹੈ ਉਿਤਰਆ । ਮ琀 ਭੀ ਤਸਵੀਰ ਇੱਕ ਿਨ一ਕੀ ਜੇਹੀ ਿਵਖਾਲਦਾ ਹ椀 , 欀ਾਇਰੀ ਦੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਿਜਹਨੂ ੰ ਮ琀 ਸਿਵਾਰਆ । ਿਸਹਕ ਿਸਹਕ ਪੁ ੱਤ ਲੱਭਾ ਇੱਕ ਮਾਤਾ ਤੱਤੜੀ ਨੂ ੰ, ਲੱਖ ਲੱਖ 欀ੁਕਰ ਓਹਨ ਰੱਬ ਦਾ ਗੁਿਜ਼ਾਰਆ । ਹੁ ੰਦੇ ਤਾਨ ਪੁ ੱਤ ਨੂ ੰ ਨਾ ਵਾ ਤੱਤੀ ਪੋਹਨ ਿਦੱਤੀ , ਦੁ ੱਖ ਝੱਲੇ ਉਹਦੇ, ਿਹੱਕ ਆਪਣੀ ਨੂ ੰ ਿਠਾਰਆ । ਿਦਨ椀 ਦੇ ਮਹੀਨ ਤੇ ਮਿਹੀਨਆਂ ਦੇ ਵਰ쯊 ੇ ਹੋਏ , ਬੈਠਾ ਫੇਰ ਿਿਰੜ쯊ਆ , ਤੁਰਾਇਆ ਤੇ ਖਲ쯊ਿਾਰਆ । ਦੇ ਦੇ ਵਾਰ ਲੋਰੀਆਂ ਮੁਹੱਬਤ椀 ਅਸੀਸ椀 ਵਾਲੇ, ਮ椀 ਨ ਮੁਨਾਰਾ ਖ਼ੁ欀ੀ -ਆਸ ਦਾ ਉਿਸਾਰਆ । ਫੁ ੱਟ ਪਈ ਅੰਗਰੂ ੀ ਕੱਕੀ ਗੋਰੇ ਗੋਰੇ ਮੁਖੜੇ ਤੇ, ਫੁ ੱਲ椀 ਵ椀ਗੂ ੰ ਆਣਕੇ ਜਵਾਨੀ ਨ ਿ欀ੰਿਗਾਰਆ । ਸੱਧਰ椀 ਮੁਰਾਦ椀 ਵਾਲੇ ਿਦਨ ਜਦ吀 ਨ ੜੇ ਢੁ ੱਕੇ, ਹੋਣੀ ਹੁਰ椀 ਆਣ ਉਦ吀 ਚੀਣਾ ਇਹ ਿਖਿਲਾਰਆ :ਤੁਰੇ ਤੁਰੇ ਜ椀ਦੇ ਨੂ ੰ ਖਲੋਤੀ ਇੱਕ ਸੁ ੰਦਰੀ ਨ , ਿਖੱਚਕੇ ਦੁਗਾੜਾ ਖ਼ੂਨੀ ਨ ਣ椀 ਿਵੱਚ吀 ਿਮਾਰਆ । ਕਾਲੀ ਕਾਲੀ ਜ਼ੁਲਫ਼椀 ਦੇ ਕੁ ੰਡਲ椀 ਤੇ ਵਲ椀 ਿਵੱਚ , ਚੰਦ ਪੁ ੱਤ ਮ椀 ਦਾ ਉਹ ਿਗਆ ਪਰਿਵਾਰਆ । ਿਬੱਟ ਿਬੱਟ ਵ漀ਹਦੇ ਉਹਨੂ ੰ, ਉਸ ਨਾਰੀ ਪੁ ੱਿਛਆ ਏਹ : ਂ ਏਦ椀 ਤੂ ੰ ਿਵਿਚਾਰਆ ?' 'ਏਥੇ ਿਕ罷 ਖਲੋ ਿਰਹਾ ਏ ਹੰਝਆ ੂ ਂ ਨੂ ੰ ਪੂ ੰਝਦੇ ਨ ਿਦੱਤਾ ਇਹ ਜਵਾਬ ਅੱਗ 吀 :'ਤੇਰੀ ਮੋਹਨੀ ਮੂਰਤ ਤੇ ਮ琀 ਹ椀 ਿਗਆ ਿਵਾਰਆ ।
ਅੱਖੀ⩽ ਪਰੋਖੇ ਹੋਣਾ ਮੁ ੱਖ ਤੇਰਾ , ਮੌਤ ਮੇਰੀ , ਸੋਮਾ ਹੈ ਿਜ਼ੰਦਗੀ ਦਾ ਮ琀 ਦਰਸ ਤੇਰਾ ਿਧਾਰਆ ।' ਬੋਲੀ ਮੁਿਟਆਰ ਅੱਗ,吀 ' ਿਪਆਰ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆ ਵੇ, ਮ琀 ਭੀ ਤੈਨ ੰ ੂ ਥੋੜਾ ਿਜਹਾ ਚਾਹਨੀਆਂ ਵੰਿਗਾਰਆ । ਕੱਢਕੇ ਿਲਆ ਦ漀 ਜੇ ਤੂ ੰ ਿਦਲ ਮਾਤਾ ਆਪਣੀ ਦਾ , ਲਾਵ椀 ਹੀ ਮ琀 ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਲੈ ਲ椀ਗੀ ਕਿਵਾਰਆ ।' ਏਨੀ ਗੱਲ ਸੁਣ愀 ਤੇ ਉਹ ਨੱਸਾ ਨੱਸਾ ਘਰ ਆਇਆ , ਆਣ ਸੁ ੱਤੀ ਮ椀 ਦੇ ਕਲੇਜੇ ਛੁਰਾ ਿਮਾਰਆ । ਸਗਨ椀 ਦੀ ਿਮਹੰਦੀ ਿਜਨ쯊 ਹੱਥ椀 ਤੇ ਲਾਵਨੀ ਸੀ , ਘੋੜੀਆਂ ਸੁਹਾਗ ਗ罷ਕੇ ਚੰਨਾ ਮਾਹੀਆ ਿਤਾਰਆ । ਅੱਜ ਉਹਦੀ ਰੱਤ ਿਵੱਚ ਹੱਥ椀 ਨੂ ੰ ਹੰਗਾਲਕੇ ਤੇ,
ਵੇਖੋ ਖ਼ੂਨੀ ਪੁ ੱਤ ਨ ਿਪਆਰ ਕੀ ਿਨਿਤਰਆ । ਓੜਕ ਓਥ吀 ਠ ਨੱਸਾ ਿਦਲ ਲੈ ਕੇ ਮ椀 ਦਾ ਉਹ , ਉਹਦੇ ਵੱਲ, ਜੀਹਦੇ ਲਈ ਇਹ ਿਕਹਰ ਸੀ ਗੁਿਜਾਰਆ । ਐਸਾ ਅੰ ਅੰਨ쯊 ਾ ਹੋ ਿਗਆ ਸੀ ਿਵ欀ੇ ਦੇ ਪ箚 ੇਮ ਿਵੱਚ , ਚਾ ਨੀਵ椀 ਰਾਹ ਭੀ ਨਾ ਸੋਿਚਆ ਿਵਿਚਾਰਆ । ਠ ਡਾ ਲੱਗਾ ਿਡੱਗ ਿਪਆ ਮੂਧੜੇ ਮੂ ੰਹ ਿਜ਼ਮ愀 ਤੇ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੁ ੱਠ ਿਵਚ吀 ਿਦਲ ਇਹ ਪੁਿਕਾਰਆ :'ਲੱਖ ਲੱਖ ਵਾਰੀ ਤੈਥ吀 ਵਾਰੀ ਜਾਵੇ ਅੰਬੜੀ ਇਹ , ਸੱਟ ਤੇ ਨਹ愀 ਲੱਗੀ ਮੇਰੇ ਬੱਿਚਆ ਿਪਿਆਰਆ ?' '欀ਰਫ਼ ' ਏਹ ਹ癉ਸਲਾ ਹੈ ਮ椀 ਦੇ ਪਯਾਰ ਦਾ ਈ , ਪੁ ੱਤ ਹੱਥ吀 ਮਰਕੇ ਭੀ ਮੋਹ ਨਹ愀 ਿਵਿਸਾਰਆ । 36. ਨ漀 ਕੀ
ਕੀਤੋ 欀ੁਕਰ ਨਾ ਆਦਮੀ ਜੂਨ ਬਣਕੇ, ਗੁਨ쯊椀 ਲਾਜ਼ਮ ਤੇ ਕੀਤੀ ਬਰਬਾਦ ਨ ਕੀ । ਬਦੀਆਂ ਿਵੱਚ ਵੀ ਲਜ਼ਤ ਨੂ ੰ ਢੂ ੰਡਣਾ ਏ ਂ, ਿਕ罷ਿਕ ਲਗਦੀ ਓਹ ਬੇਸਵਾਦ ਨ ਕੀ । ਹਰਦਮ ਖੁਲ ੇ 쯊 ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨ , ਕੀਤੀ ਕਦੀ ਨਾ ਇੱਕ ਈਜਾਦ ਨ ਕੀ । '欀ਰਫ਼ ' ਿਦਨ ਮੁਸੀਬਤ ਦੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜ椀ਦੇ, ਿਰਹ ਜ椀ਦੀ ਏ ਿਕਸੇ ਦੀ ਯਾਦ ਨ ਕੀ । 37. ਰੁਮਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ
ਵਟਾ ਸੱਟਾ ਹੋ ਿਗਆ ਨ欀ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਦੋਹ愀 ਪਾਸ愀 , ਘੱਲੀ ਅੱਜ ਓਹਨ ਭੀ ਰੁਮਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਨਾਲ ਇਹ ਅਚੱਚੀ ਮੇਰੀ ਚੀਚੀ ਦੀ ਏ , ਗ਼ੈਰ椀 ਿਵੱਚ ਰਖਨੀ ਿਖ਼ਆਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਪਟੀ ਜਹੀ ਪੜ쯊ਾਈ ਓਹਨੂ ੰ ਵੈਰੀਆਂ ਤੇ ਦੂਤੀਆਂ ਨ , ਲੈਣ ਲਗਾ ਫੇਰ ਏਸ ਚਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਮੋੜ ਮੇਰੀ ਮੁ ੰਦਰੀ ਤੇ ਸ椀ਭ ਲੈ ਇਹ ਵਰਾਸੋਈ, ਲਾਹ ਮਾਰੀ ਹਥ吀 ਮੇਰੀ ਕਾਹਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਜੋੜ ਜੋੜ ਹਥ ਫੇਰ ਤੋਿੜਆਂ ਵਛੋਿੜਆਂ ਿਵੱਚ, ਪਾਈ ਓਹਦੇ ਹਥ ਬੁਰੇ ਹਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਿਨਕੀ ਿਜਹੀ ਵਚੋਲੜੀ ਿਪਆਰ ਤੇ ਮੁਹੱਬਤ椀 ਦੀ , ਮੇਲ ਿਦੱਤਾ ਦੋਹ椀 ਨੂ ੰ ਸੁਖਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਮੇਰੇ ਕਾਬੂ ਰਖਦੀ ਏ ਮੇਰੇ ਓਸ ਿਪਆਰ ਨੂ ੰ ਏਹ , ਮੋਹਰਾ ਸੁਲੇਮਾਨੀ ਲੱਭਾ ਘਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਮੈਥ吀 ਭਾਵ漀 ਦੂਰ ਦੂਰ ਰਹੇ ਉਹ ਨਗੀਨਾ ਮੇਰਾ , ਰਵੇ ਓਹਦੀ ਿਨ一ਤ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । ਖੋਹਕੇ ਫ਼ੀਰੋਜ਼ੀ ਥੇਵਾ ਸੀਨ ਿਵੱਚ ਰਖਦੀ ਏ , ਰੱਖੇਐਡਾ ਹੇਚ ਓਹਦੇ ਖ਼ਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । "欀ਰਫ਼ " ਏਸ ਸਮ漀 ਿਵੱਚ ਵਟਾ罷ਦਾ ਏ ਕੌਣ ਭਲਾ , ਿਲੱਸੇ ਨਾਲ ਪੱਗ ਤੇ ਕੰਗਾਲ ਨਾਲ ਮੁ ੰਦਰੀ । 38. ਿਪਆਰ ਦੇ ਹੰਝੂ
ਿਬਰ쯊 吀 ਆ ਕੇ ਝੱਟ ਪੱਟ ਸੱਟ ਜੇਹੀ ਕਾਰੀ ਮਾਰੀ , ਡੱਕ ਡੱਕ ਥੱਿਕਆ ਨਾ ਸੱਿਕਆ ਸੰਭਾਲ ਹੰਝੂ । ਿਚੱਤ ਦਾ ਕਬੂਤਰ ਮੇਰਾ ਿਚੱਤ ਹੋਇਆ ਿਹਤ ਿਵੱਚ , ਰੱਤ ਨਾਲ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਿਨਕਲਦੇ ਨ ਲਾਲ ਹੰਝੂ ।
ਨਹ ਨਹ ਪਾਨ ਖਾਧ ਤਕ ਮਰ ਕਾਲਜ ਦ , ਸੂਹੇ ਸੂਹੇ ਪੁਤਲੀਆਂ ਨ ਸੁ ੱਟੇ ਨ ਉਗਾਲ ਹੰਝੂ । ਅੱਖੀਆਂਰਲਾਕੇ ਓਹਨ ਭਵ椀 ਫੇਰ ਫੇਰੀਆਂ ਨ , ਪੁ ੱਠੀ ਛੁਰੀ ਨਾਲ ਹੋਏ ਹੋਏ ਨ ਹਲਾਲ ਹੰਝੂ । ਵਾਧਾ ਹੋਰ ਵੇਿਖਆ ਜੇ ਕਾਲੀ ਕਾਲੀ ਅੱਖ ਦਾ ਇਹ , ਕੋਿਲਆਂ ਦੀ ਖਾਨ ਿਵੱਚ吀 ਕੱਢ ਿਦੱਤੇ ਲਾਲ ਹੰਝੂ । ਮੱਛੀਆਂਦੇ ਵ椀ਗ ਪਈਆਂ ਡੋਬੂ ਲੈਣ ਅੱਖੀਆਂਇਹ , ਕੱਢ ਕੱਢ 'ਸੱਕੀਆਂ' ਸੁਕਾਉਣ ਲੱਗੇਤਾਲ ਹੰਝੂ । ਡੂ ੰਘੇ ਿਵਹਣ ਿਵੱਚ ਮੇਰੀ 'ਆਹ ' ਸੋਹਣੀ ਡੁ ੱਬ ਗਈ ਏ , ਿਪੱਛੇ ਓਹਦੇ ਰੁੜ ੇ쯊 ਜ椀ਦੇ ਬਣ ਮਹ愀ਵਾਲ ਹੰਝੂ । ਅਰ欀 ਵਾਲਾ ਿਕੰਗਰਾ ਹੈ ਤੋੜ ਿਦੱਤਾ ਿਦਲ ਓਹਨ , ਅੱਖ椀 ਿਵੱਚ ਰੜਕਦੇ ਨ ਰੋਿੜਆਂ ਦੇ ਹਾਲ ਹੰਝੂ । ਪੱਥਰ椀 ਦੇ 'ਮਨ ' ਮੇਰੀ ਫੂਕ ਨਾਲ ਮੋਮ ਹੋਏ , ਮਾਰ ਮਾਰ ਹਹੁਕੇ ਿਦੱਤੇ ਬਰਫ਼ ਵ椀ਗੂ ੰ ਢਾਲ ਹੰਝੂ । ਇੱਕ ਇੱਕ ਅੱਖ ਹੱਥ ਨੂਰੀ ਚੰਿਗਆੜੇ ਲੱਖ椀 , ਭਰ ਭਰ ਮੋਤੀਆਂ ਦੇ ਵੰਡਦੇ ਨ ਥਾਲ ਹੰਝੂ । ਲੱਗਣ ਿਜਵ漀 ਝੰਬਣੀ ਨੂ ੰ ਫੁ ੱਟੀਆਂ ਕਪਾਹ ਦੀਆਂ, ਚੰਬੜੇ ਨ ਇੰਜ ਮੇਰੀ ਿਝੰਮਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੰਝੂ । ਬੱਧੀ ਹੋਈ ਟ愀ਡ ਏਹਨ椀 ਖੂਹ ਦੀਆਂ ਿਟੰਡ椀 ਵ椀ਗ , ਸੌੜ ਔੜ ਿਵੱਚ ਮੈਨ ੰ ੂ ਕਰਨਗੇ ਿਨਹਾਲ ਹੰਝੂ । ਸੋਕੇ ਨਾਲ ਸੁ ੱਕਦੇ ਨਹ愀 , ਬੱਦਲ椀 ਤੇ ਥੁ ੱਕਦੇ ਨਹ愀 , ਇੱਕੋਜਹੇ ਵਗਦੇ ਨ ਹਾੜ ਤੇ ਿਸਆਲ ਹੰਝੂ । ਕਾਇਮ ਰੱਖੇਦਾਇਮ ਅੱਲਾ ਿਸੱਪ ਮੇਰੇ ਿਦੀਦਆਂ ਦੇ, ਮੋਤੀਆਂ ਦਾ ਜੱਗ ਤੇ ਕਰਨਗੇ ਸੁਕਾਲ ਹੰਝੂ । ਗ਼ਮ椀 ਦੀ ਹਨ ਰੀ ਨਾਲ ਬੇਰ椀 ਵ椀ਗ ਝੜ ਪ琀ਦੇ, 罷ਜ ਤੇ ਮ琀 ਵਾੜ椀 ਿਵੱਚ ਰੱਖੇਹੋਏ ਨ ਪਾਲ ਹੰਝੂ । ਿਗੱਲਾ ਪੀਹਣ ਔਕੜ椀 ਦਾ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਬੈਠਕੇ ਤੇ, ਦਾਣਾ ਦਾਣਾ ਪੀਹਣ ਲੱਗੇਦੁ ੱਖ ਦੇ ਿਭਆਲ ਹੰਝੂ । ਬਾਗ਼ ਮੇਰੀ ਿਹੱਕ ਿਦਆਂ ਦਾਗ਼椀 ਵਾਲਾ ਸੁ ੱਕ ਿਗਆ , ਕੱਢਕੇ ਿਲਆਏ ਤਦ吀 ਸੋਿਮਆਂ 'ਚ吀 ਖਾਲ ਹੰਝੂ । ਭੇ ਸਾਹ ਰ吀ਦੇ ਰ吀ਦੇ ਚ椀ਗਰ椀 ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਯਾ , ਰੋਣ ਦੀ ਵੀ ਤੇਹ ਿਰਹ ਗਈ , ਤੋੜਗੇ ਿਨਕਾਲ ਹੰਝੂ । ਦੇਖੋ ਕੇਡਾ 欀ੋਰ ਪਾਯਾ ਲੂਣ ਦੀਆਂ ਿਨ一ਕਰ椀 ਨ , ਦੇਣਗੇ ਪਤਾਸੇ ਵ椀ਗ ਿਦੀਦਆਂ ਨੂ ੰ ਗਾਲ ਹੰਝੂ । ਮੋਤੀ ਟੋਭੇ ਲੱਭਦੇ ਸਮੁ ੰਦਰ椀 ਦੇ ਖੋਭੇ ਿਵੱਚ吀, ਅਰ欀椀 ਉਤ吀 ਆਂਦੇ ਹੋਏ ਪਰ ਮ琀 ਏਹ ਭਾਲ ਹੰਝੂ । ਓਸ ਪਰੀ ਤੇ ਪਰ ਰਤਾ ਵੀ ਨਾ ਪੋਿਹਆ ਕੋਈ, ਹੁ ੱਬ ਦੇ ਵਜ਼ੀਫ਼ੇ ਰਹੇ ਪੜ쯊ਦੇ ਕਈ ਸਾਲ ਹੰਝੂ । ਪੱਥਰ椀 ਜੱਹੇ ਮਨ ਓਦ吀 ਬੈਠ ਰ吀ਦੇ ਮਣ ਤੇ, ਤੁਰਨ ਜਦ吀 ਬੰਨ쯊 ਕੇ ਯਤੀਮ椀 ਵ椀ਗ ਪਾਲ ਹੰਝੂ । ਿਬਟ ਿਬਟ ਵ漀ਹਦੀਆਂ ਨ ਪੁਤਲੀਆਂ ਬੀ ਮ椀 ਵ椀ਗੂ ੰ, ਗੋਦ ਿਵੱਚ吀 ਿਨਕਲੇ ਤੇ ਿਰੜ쯊 ੇ ਜ椀ਦੇ ਬਾਲ ਹੰਝੂ । ਕੌਡੀਆਂ ਗ਼ਰੀਬ ਦੀਆਂ ਪੈਣ ਇਹ ਕਬੂਲ 欀ਾਲਾ , ਬਣ椀 ਮ琀 ਕਾਰੂਨ ਕਾਹਨੂ ੰ ਜੋੜ ਜੋੜ ਮਾਲ ਹੰਝੂ । ਿਚਆਂ ਿਖ਼ਆਲ椀 ਵਾਲਾ ਯਾਰ ਵੇਖ ਕੰਬ ਿਗਆ , ਅੰਬਰ椀 ਦੇ ਤੇ ਵੀ ਿਲਆਏ ਨ ਭੁਚਾਲ ਹੰਝੂ । ਰੁ ੱਠਾ ਹੋਯਾ ਜਾਨੀ ਮੇਰਾ ਝੱਟ ਪੱਟ ਮੰਨ ਿਪਆ , ਜੌਹਰੀਆਂ ਦੇ ਪੁ ੱਤ ਜਦ吀 ਬਣ ਗਏ ਦਲਾਲ ਹੰਝੂ । ਮੋਤੀ ਿਦੱਤੇ ਯਾਰ ਨੂ ੰ ਮ琀 ਮੁ ੱਖੜਾ ਵਖਾਲਣੀ ਦੇ, ਦੇਖ ਿਲਆ ਮੂ ੰਹ ਓਹਦਾ , ਓਸਨੂ ੰ ਿਵਖਾਲ ਹੰਝੂ ।
